@@@@{1DE AGRI CVLTVRA @@@@LIBER}1 @@SVMMARIVM. @8 I Quo modo agrum emi pararique oporteat. II Patris familiae officia. @8 III Auctionem uti faciat. @8 IV Pri-ma adolescentia agrum conserere oportere. @8 V Villam rusti-cam uti aedificatam habeat. @8 VI Bubilia uti bene aedi-ficata habeas. @8 VII Vilici officia. @8 VIII Agrum quibus locis conseras. @8 IX De fundo suburbano. @8 X Ficos quo loco seras. @8 XI Salicta locis aquosis. @8 XII Quo modo ole[2t]2um agri iug. CCXL instruere oporteat. @8 XIII Quo modo [2uineae]2 iug. C[C] instituere oporteat. @8 XIV Quo modo uasa torcula quinque iuga instruere oporteat. @8 XV Quo modo torcu-larium et cellam oleariam parare oporteat. @8 XVI In cella olearia quae opus sunt. @8 XVII Villam aedificandam si[cut] locabis. @8 XVIII De maceriis aedificandis. @8 XIX Calcem partiario locandam. @8 XX Materies quid anni tempestiua est. @8 XXI Torcularium si aedificare uoles. @8 XXII In uasa uinaria stipites. @8 XXIII Trapetum quo modo concin-nari oporteat. @8 XXIV Cupam quo modo aedifices. @1 XXV Trapetum quo modo aedifices. @8 XXVI Ad uinde-miam quae opus sint ut parentur. @8 XXVII Vinum Graecum quo modo fiat. @8 XXVIII Vua cocta ut ser-uetur. @8 XXIX Vindemia facta ut uasa torcula subli-gentur. @8 XXX Sementim ut facias. @8 XXXI Oleas et reliqua semina cum seres quo modo seras. @8 XXXII Stercus ut di-uidas. @8 XXXIII Bubus frondem. @8 XXXIV Ad oleam cogendam quae pares. @8 XXXV Vinea arboresque ut matur[a]e puten-tur. @8 XXXVI Vinea ut curetur. @8 XXXVII Salictum ut suo tempore c[2a]2edatur. @8 XXXVIII De sementi facienda. XXXIX De agro rubricoso. @8 XL De faba et uicia siligine hordeo ubi serantur. @8 XLI Quae segetem stercorent. XLII Quae mala in segete sint. @8 XLIII De uinea et arboribus putatis. @8 XLIV De fornace calcaria. @8 XLV Si ligna et uirgas non poteris uendere. @8 XLVI Vbi tempestates malae erunt quid fieri possit. @8 XLVII Per uer quae fiant. @8 XLVIII In-sitio uitis et aliarum rerum. @8 XLIX Ficos et oleas alio modo. @8 L Sulcos quo modo fodias. @8 LI Vitibus sulcos pro-paginesque. @8 LII Olea quo tempore putetur. @8 LIII De taleis oleagineis. @8 LIV Seminarium quo modo fiat. LV Harundo quo modo seratur. @8 LVI Pomarium semi-narium. @8 LVII De uinea uetere. @8 LVIII Prata quo modo stercorentur. @8 LIX Vbi daps profanata erit quid fiat. LX Propagatio oleae pomorumque. @8 LXI Quae diligentius propa-gari uoles. @8 LXII De f[o]enisicia. @8 LXIII Bubus pabulum. LXIV De lignis domini. @8 LXV Familiae cibaria quanta den-tur. @8 LXVI Vinum familiae quantum detur. @8 LXVII Pulmen-tarium familiae. @8 LXVIII Vestimenta familiae. @8 LXIX Bubus cibaria. @8 LXX Quo modo ager colatur. @8 LXXI Quot plostra habere oporteat. @8 LXXII Funem quam longum esse opor- @1 teat. @8 LXXIII De olea colligenda. @8 LXXIV Oleum uiride quo modo fiat. @8 LXXV Custodis et capulatoris officia. @8 LXXVI Item custodis qui in torculario erit officia. @8 LXXVII Vasa uinaria et olearia extollere. @8 LXXVIII Dolia quo modo im-buantur. @8 LXXIX Bubus medicamentum. @8 LXXX Bos si aegro-tare coeperit. @8 LXXXI Boues ne pedes subterant. @8 LXXXII Quo modo bubus medicamentum detur. @8 LXXXIII Panem deps-ticium sic facito. @8 LXXXIV Libum hoc modo facito. LXXXV Placentam sic facito. @8 LXXXVI Spiram sic facito. LXXXVII Scriplitam sic facito. @8 LXXXVIII Globulos sic facito. LXXXIX Encytum sic facito. @8 XC Erneum sic facito. XCI Spaeritam sic facito. @8 XCII Votum pro bubus. XCIII Sauillum sic facito. @8 XCIV Pultem punicam sic facito. XCV Graneam triticeam sic facito. @8 XCVI Amulum sic fa-cito. @8 XCVII Salem candidum sic facito. @8 XCVIII Gallinas et anseres sic farcito. @8 XCIX Palumbum recentem sic farcito. C Aream sic facito. @8 CI Frumento ne curculio noceat. CII Olea si fructum non fert. @8 CIII Fici uti grossos teneant. CIV Conuoluolus in uinea ne sit. @8 CV Oues ne scabrae fiant. @8 CVI Amurca axem unguito. @8 CVII Vestimenta ne tiniae tangant. @8 CVIII Fici aridae ut integrae sint. @8 CIX Oleum si in metretam addes. @8 CX Virgas murteas uti serues: item aliud genus. @8 CXI Si bouem aut aliam qua-drupedem serpens momorderit. @8 CXII Boues uti ualeant. CXIII Vinum familiae per hiemem qui utatur. @8 CXIV Qui ager a mari aberit, ibi uinum graecum sic facito. CXV Aquae marinae concinnatio. @8 CXVI Quo labra doliorum circumlinas ut bene odorata sint. @8 CXVII Vinum si @1 uoles experiri duraturum sit necne. @8 CXVIII Vinum, aspe-rum quod erit, lene et suaue si uoles facere, q. [u]a. m. facias. @8 CXIX Vt odorem malum eximas de uino quid facere debeas. @8 CXX Si uoles scire uinum aquam habeat necne quid facere debeas. @8 CXXI Vinum coum si uoles facere q. [u]a. m. facias. @8 CXXII Vinum concinnare ut aluum bonam facias. @8 CXXIII In uinum mustum ueratri atri manipulum coicias ut bonam aluom facias. @8 CXXIV Vi-num ad aluum mouendam quo modo facias. @8 CXXV Si len-tim seruare uis quid facere debeas. @8 CXXVI Oleae albae quo modo condiantur. @8 CXXVII Oleam albam [quam] secundum uindemiam si uti uis q. a. m. condias. CXXVIII Epityrum album nigrum uarium q. a. m. ex oliuis facias. @8 CXXIX Mustum si uoles totum annum habere quid facias. @8 CXXX Mustacios quem ad modum facias. CXXXI Vinum concinnare ad lotium si difficile emittit uissica. @8 CXXXII Vinum ad ischiacos concinnare. @8 CXXXIII Vt canes interdiu conclusos habeas ita ut noctu acriores sint. @8 CXXXIV Vinum murteum q. a. m. facere debeas. CXXXV Ad tormina et si aluos non consistet: si t[2a]2e-niae et lumbrici molesti erunt: quid facere debeas. CXXXVI Ad dyspepsiam et stranguriam. @8 CXXXVII Si ha-bitationem delutare uis. @8 CXXXVIII Aream quo modo facias. @8 CXXXIX Vt ligna amurca spargantur. @8 CXL Piro florenti ut dapem pro bubus facias. @8 CXLI Dapem quo modo facias. @8 CXLII Propagatio pomorum. @8 CXLIII Ante @1 quam messem incipias ut porca[2m]2 praecidaneam fa-cias. @8 CXLIV Quem ad modum tunicas c[a]eterasque res et ubi emas. @8 CXLV Politionem quo pacto redemptori dare debeas. @8 CXLVI Vineam redemptori partiario ut des. CXLVII Vt boues feriis iungere tibi liceat. @8 CXLVIII Quem ad modum lucum conlucare debeas. @8 CXLIX Si fo-dere uoles altero piaculo quid facere debeas. @8 CL Si agrum lustrare uis quid facere debeas. @8 CLI Vilici officia. CLII Vilicae officia. @8 CLIII Lex oleae legundae. @8 CLIV Lex oleae faciundae. @8 CLV Lex oleae pendentis. @8 CLVI Lex uini pendentis. @8 CLVII Lex uino in doliis. @8 CLVIII Lex pabulo lo-cando. @8 CLIX De fructibus ouium uendundis. @8 CLX Cu-pressum quo modo seras. @8 CLXI De scopis uirgeis. CLXII De uino faecato. @8 CLXIII Vinum emptoribus quo modo metiaris. @8 CLXIV Per hiemem aquam de agro depel-lere. @8 CLXV Brassica quot medicamenta in se habeat. CLXVI Aluum si uoles de[l]icere quid facere debeas. CLXVII Intertrigini si uia ibis remedium. @8 CLXVIII Luxum ut excantes. @8 CLXIX Asparagus quo modo seratur. @8 CLXX De salsura ofellae puteolanae. @1 @@Est interdum praestare mercaturis rem quaerere, nisi tam periculosum sit, et item f[o]enerari, si tam ho-nestum sit. maiores nostri sic habuerunt et ita in legibus posiuerunt: furem dupli condemnari, f[o]enera-torem quadrupli. quanto peiorem ciuem existimarint f[o]eneratorem quam furem, hinc licet existimare. @8 et uirum bonum quom laudabant, ita laudabant: bonum agricolam bonumque colonum; @8 amplissime laudari existimabatur qui ita laudabatur. mercatorem autem strenuum studiosumque rei quaerendae existimo, uerum, ut supra dixi, periculosum et calamitosum. @8 at ex agricolis et uiri fortissimi et milites strenuissimi gignun-tur, maximeque pius quaestus stabilissimusque conse-quitur minimeque inuidiosus, minimeque male cogitantes sunt qui in eo studio occupati sunt. nunc, ut ad rem redeam, quod promisi institutum principium hoc erit. @1 @@@@{1I Quo modo agrum emi pararique oporteat}1 @@Praedium quom parare cogitabis, sic in animo ha-beto: uti ne cupide emas neue opera tua parcas uisere et ne satis habeas semel circumire; quotiens ibis, totiens magis placebit quod bonum erit. @8 uicini quo pacto ni-teant, id animum aduertito: in bona regione bene nitere oportebit. et u[i]ti eo introeas et circumspicias, uti inde exire possis. uti bonum caelum habeat; ne calamitosum siet; solo bono, sua uirtute ualeat. @8 si poteris, sub radice montis siet, in meridiem spectet, loco salubri; operariorum copia siet, bonumque aquarium, oppidum ualidum prope siet; si aut mare aut amnis, qua naues @1 ambulant, aut uia bona celebrisqu[a]e. @8 siet in his agris, qui non saepe dominos mutant: qui in his agris praedia uendiderint, quos pigeat uendidisse. uti bene aedificatum siet. caueto alienam disciplinam temere contemnas. de domino bono colono bonoque aedificatore melius emetur. ad uillam cum uenies, uideto uasa torcula et dolia multane sient: @8 ubi non erunt, scito pro ratione fructum esse. instrumenti ne magni siet, loco bono siet. uideto quam minimi instrumenti sumptuosusque ager ne siet. @8 scito idem agrum quod hominem, quamuis quaestuosus siet, si sumptuosus erit, relinqui non multum. @8 praedium quod primum siet, si me rogabis, sic dicam: de omnibus agris optimoque loco iugera agri centum, uinea est prima, uel si uino multo est; secundo loco hortus irri-guus; tertio salictum; quarto oletum; quinto pratum; sexto campus frumentarius; septimo silua caedua; octauo arbustum; nono glandaria silua. @1 @@@@{1II Patris familiae officia}1 @@Pater familias, ubi ad uillam uenit, ubi larem fami-liarem salutauit, fundum eodem die, si potest, circumeat; si non eodem die, at postridie. ubi cognouit, quo modo fundus cultus siet, opera quaeque facta infectaque sient, postridie eius diei uilicum uocet, roget quid operis siet factum, quid restet, satisne temperi opera sie[2n]2t confecta, possitne quae reliqua sient conficere, et quid factum uini, frumenti aliarumque rerum omnium. @8 ubi ea cognouit, rationem inire oportet operarum, dierum. si ei opus non apparet, dicit uilicus sedulo se fecisse, ser-uos non ualuisse, tempestates malas fuisse, seruos aufu-gisse, opus publicum effecisse. ubi eas aliasque causas multas dixit, ad rationem operum operarumque uili-cum reuoca. @8 cum tempestates pluuiae fuerint, quae opera per imbrem fieri potuerint: dolia lauari, picari, uillam purgari, frumentum transferri, stercus foras efferri, stercilinum fieri, semen purgari, funes sarciri, nouos fieri, centones, cuculiones familiam oportuisse sibi sarcire; @8 per ferias potuisse fossas ueteres tergeri, uiam publicam muniri, uepres recidi, hortum fodiri, pra-tum purgari, uirgas uinciri, spinas runcari, expinsi far, munditias fieri; cum serui [2a]2egrotarint, cibaria tanta @1 dari non oportuisse. @8 ubi cognita aequo animo sint qua[u]e reliqua opera sint, curare uti perficiantur. rationes putare argentariam, frumentariam, pabuli causa quae parata sunt; rationem uinariam, oleariam, quid uenierit, quid exactum siet, quid reli-quum siet, quid siet quod ueneat; quae satis accipiun-da sint, satis accipiantur; @8 reliqua quae sint, uti com-pareant. si quid desit in annum, uti paretur; quae su-persint, ut ueneant; quae opus sint locato, locentur; quae opera fieri uelit et quae locari uelit, uti imperet et ea scripta relinquat. pecus consideret. @@@@{1III Auctionem uti faciat}1 @@auctionem uti faciat: uendat oleum, si pretium habeat; uinum, frumentum quod supersit, uendat; bo-ues uetulos, armenta delicula, oues deliculas, lanam, pelles, plostrum uetus, ferramenta uetera, seruum se-nem, seruum morbosum, et si quid aliut supersit, uendat. patrem familias uendacem, non emacem esse oportet. @1 @@@@{1IV Prima adolescentia agrum conserere oportet}1 @@Prima adulescentia patrem familiae agrum conse-rere studere oportet; aedificare diu cogitare oportet, conserere cogitare non oportet, sed facere oportet. ubi aetas accessit ad annos XXXVI, tum aedificare oportet, si agrum consitum habeas. ita aedifices, ne uilla fundum quaerat. @@@@{1V Villam rusticam uti aedificatam habeat}1 @@patrem familiae uillam rusticam bene aedificatam ha-bere expedit, cellam oleariam, uinariam, dolia multa, uti lubeat caritatem expectare: et rei et uirtuti et gloriae erit. torcularia bona habere oportet, ut opus bene effici possit. olea ubi lecta siet, oleum fiat continuo, ne corrumpatur. cogitato quot annis tempestates magnas uenire et oleam deicere solere: @8 si cito sustuleris et uasa parata erunt, damni nihil erit ex tempestate et oleum uiridius et melius fiet. @8 si in terra et tabulato olea nimium diu erit, putescet, oleum foetidum fiet; ex quauis olea oleum uiridius et bonum fieri potest, si @1 temperi facies. @8 in iugera oleti CXX uasa bina esse oportet, si oletum bonum beneque frequens cultumque erit; trapetos bonos priuos impares esse oportet, si orbes contriti sient, ut commutare possis; funes loreos priuos, uectes senos, fibulas duodenas, medipontos priuos loreos. trochileas graecanicas binis funibus sparteis ducant orbiculis superioribus octonis, inferioribus senis citius duces; si rotas uoles facere, tardius ducetur, sed minore labore. @@@@{1VI Bubilia uti bene aedificata habeas}1 @@Bubilia bona, bonas praesepis faliscas clatratas: cla-tros interesse oportet pede: si ita feceris, pabulum boues non eicient. uillam urbanam pro copia aedificato. in bono praedio si bene aedificaueris bene posiueris, ruri si recte habitaueris, libentius et saepius uenies, fun-dus melior erit, minus peccabitur, fructi plus capies. frons occipitio prior est. uicinis bonus esto: familiam ne siueris peccare. si te libenter uicinitas uidebit, facilius tua uendes, operas facilius locabis, operarios facilius con- @1 duces; si aedificabis, operis, iumentis, materi[a]e adiuuabunt; si quid (bona salute) usus uenerit, benigne defendent. @@@@{1VII Vilici officia}1 @@Haec erunt uilici officia: disciplina bona utatur. feriae seruentur. alieno manum abstineat, sua seruet diligenter. litibus familia supersedeat: si quis quid deli-querit, pro noxa bono modo uindicet. @8 familiae male ne sit, ne algeat, ne esuriat: opere bene exerceat: faci-lius malo et alieno prohibebit. uilicus, si nolet male fa-cere, non faciet; si passus erit, dominus impune ne sinat esse. pro beneficio gratiam referat, ut aliis recte facere libeat. uilicus ne sit ambulator; sobrius siet semper; ad cenam nequo eat. familiam exerceat: consideret quae dominus imperauerit fiant. ne plus censeat sapere se quam dominum. @8 amicos domini, eos habeat sibi ami-cos. cui iussus siet, auscultet. rem diuinam nisi Compi-talibus in compito aut in foco ne faciat. iniussu domini credat nemini: quod dominus crediderit, exigat. satui semen, cibaria, far, uinum, oleum mutuum dederit ne-mini. duas aut tres familias habeat, unde utenda roget @1 et quibus det, praeterea nemini. rationem cum domino crebro putet. @8 operarium mercenarium politorem diu-tius eundem ne habeat %die%. ne quid emisse uelit in-sciente domino, neu quid dominum celauisse uelit. para-situm ne quem habeat. haruspicem, augurem, hario-lum, chaldaeum ne quem consuluisse uelit. segetem ne defrudet: nam id infelix est. opus rusticum omne curet uti sciat facere, et id faciat saepe, dum ne lassus fiat: @8 si fecerit, scibit in mente familiae quid sit, et illi animo aequiore facient. si hoc faciet, minus libebit ambulare et ualebit rectius et dormibit libentius. primus cubitu sur-gat, postremus cubitum eat: prius uillam uideat clausa uti siet et uti suo quisque loco cubet et uti iumenta pa-bulum habeant. @@Boues maxima diligentia curatos habeto. bubulcis opsequito partim, quo libentius boues curent. aratra uomeresque facito uti bonos habeas. terram cariosam caue ne ares, neue plaustrum neue pecus impellas: si ita non caueris, quo impuleris, triennii fructum amittes. pecori et bubus diligenter substernatur, ungulae cu-rentur; scabiem pecori et iumentis caueto: id ex fame et @1 si impluit fieri solet. opera omnia mature conficias face; nam res rustica sic est: si unam rem sero feceris, omnia opera sero facies. stramenta si deerunt, frondem iligneam legito; eam substernito ouibus bubusque. @8 stercilinum magnum stude ut habeas; stercus sedulo conserua: cum exportabis, purgato et comminuito: per autumnum euehito. circum oleas autumnitate ablaqueato et ster-cus addito. frondem populneam, ulmeam, quer-neam caedito per tempus: eam condito non peraridam, pabulum ouibus. item f[o]enum cordum, sicilimenta de prato, ea arida condito. post imbrem autumnum, rapinam, pabulum lupinumque serito. @@@@{1VIII Agrum quibus locis conseras}1 @@Agrum quibus locis conseras, sic obseruari oportet. ubi ager crassus et laetus est sine arboribus, eum agrum frumentarium esse oportet. idem ager, si nebulosus est, @1 rapa, raphanos, milium, panicum, id maxime seri oportet. in agro crasso et caldo oleam conditiuam, radium maio-rem, sallentinam, orcitem, poseam, sergianam, col-minianam, albicerem: quam earum in iis locis optimam dicent esse, eam maxime serito. hoc genus oleae in XXV aut in XXX pedes conserito. @8 ager oleto conserundo, qui in uentum fauonium spectabit et soli ostentus erit: alius bonus nullus erit. qui ager frigidior et macrior erit, ibi oleam licinianam seri opor-tet; sin in loco crasso aut calido seueris, hostus nequam erit et ferundo arbor peribit et muscus ruber molestus erit. @8 circum coronas et circum uias ulmos serito et @1 partim populos, uti frondem ouibus et bubus habeas, et materia, si quo opus sit, parata erit. sicubi in iis locis ripae aut locus umectus erit, ibi cacumina popu-lorum serito et harundinetum. id hoc modo serito: bi-palio uortito; ibi oculos arundinis pedes ternos alium ab alio serito; ibi corrudam serito, unde aspargi fiant. nam conuenit harundinetum cum corruda, eo quia foditur et incenditur et umbram per tempus habet. sali-cem graecam circum harundinetum serito, uti siet qui uineam alliges. uineam quo in agro conseri oportet, sic obseruato: qui locus uino optimus dicetur esse et osten-tus soli, aminnium minusculum et geminum, euge-n[a]eum, heluolum minusculum conserito; qui locus @1 crassus erit aut nebulosior, ibi aminnium maius aut murgentinum, apicium, lucanum serito; ceterae uites, miscellae maxime, in quemuis agrum conueniunt. @@@@{1IX De fundo suburbano}1 @@Fundum suburbanum arbustum maxime con-uenit habere: et ligna et uirgae uenire possunt, et do-mino erit qui utatur. in eodem fundo suum quidquid conseri oportet: uitem compluaria[2m]2, amin-nium minusculum uino et maius et apicium: @8 eae in olla in uinaceis conduntur: eadem in sapa, in musto, in lora recte conduntur. quas suspendas dura-cinas aminneas maiores uel ad fabrum ferrarium pro passis ea recte seruantur. @8 poma, mala strutea, @1 cotonea, scantiana, quiriniana, item alia conditiua, mala mustea et punica (eo lotium suillum aut stercus ad radi-cem addere oportet, uti pabulum malorum fiant), pira uolaema, aniciana et sementiua (haec conditiua in sapa bona erunt), tarentina, mustea, cucurbitiua, item alia genera quam pluri[2ma poteri]2s serito aut in-serito. oleas orchites, posias: eae optime conduntur uel uirides in muria uel in lentisco contusae; uel orchites, ubi nigrae erunt et siccae, sale confriato dies V: postea salem excutito, in sole ponito biduum, uel sine sale in defrutum condito. sorua in sapa condere uel siccare: arida facias; item pira facias. @@@@{1X Ficos quo loco seras}1 @@Ficos mariscas in loco cretoso et aperto serito; afri-canas et herculaneas, sacontinas, hibernas, tellanas atras pediculo longo: eas in loco crassiore aut ster-corato serito. pratum si irrigiuum habebis, si non erit siccum, ne f[a]enum desiet, summittito. @8 sub urbe @1 hortum omne genus, coronamenta omne genus, bulbos magaricos, murtum coniugulum et album et nigrum, loream delphicam et cypream et siluaticam, nuces cal-uas, abellanas, praenestinas, graecas: haec facito uti serantur. fundum urbanum, et qui eum fundum solum habebit, ita paret itaque conserat, uti quam sollertissi-mum habeat. @@@@{1XI Salicta locis aquosis}1 @@Salicta locis aquosis, umectis, umbrosis, propter amnes, ibi seri oportet: et id uideto uti aut domu[m] opus siet aut ut uendere possit. prata irrigiua, si aquam habebis, id potissimum facito; si aquam non ha-bebis, sicca quam plurima facito. hoc est prae-dium quod, ubi uis, expedit facere. @@@@{1XII Quo modo oletum agri iugera CCXL instruere oporteat}1 @@[2Quo modo oletum agri iugera CCXL instruere oporteat.]2 uilicum, uilicam, operarios quinque, bu-bulcos III, asinarium I, subulcum I, opilionem I: @1 summa h. XIII. boues trinos, asinos ornatos cli-tellarios, qui stercus uectent, tris, asinum [2molarium]2 I, oues C. @8 uasa olearia instructa iuga quinque, ahenum quod capiat .q. XXX, operculum aheni, un-cos ferreos III, urceos aquarios III, infidibula II, ahenum quod capiat .q. V, uncos III, labellum pollulum I, amphoras olearias II, urnam quinquagenariam unam, trullas tris, situlum aquarium I, peluim I, matellionem, trullium, scutriscum, matellam, nas-siternam, trullam, candelabrum, sextarium, plostra maiora III, aratra cum uomeribus VI, iuga cum loris ornata III, ornamenta bubus VI; @8 sirpicem I, crates stercerarias IIII, sirpeas stercerarias III, semuncias tres, instrata asinis III; ferramenta: ferreas VIII, sarcula VIII, palas IIII, rutra V, rastros quadridentes II, falces f[o]enarias %.N. III%, stramentarias V, arborarias V, securis III, cuneos @1 III, fistulam farrariam I, forpicis duas, rutabulum I, foculos II; @8 dolia olearia C, labra XII, dolia quo uinacios condat X, amurcaria X, uinaria X, frumen-taria XX, lupinarium I, serias X, labrum eluacrum unum, solium I, labra aquaria II, opercula doliis seriis priua; molas asinarias unas et trusatilis unas, hispanien-sis unas, molilia III, abacum I, orbes aheneos II, mensas II, scamna magna III, scamnum in cubiculo I, sca-billa III, sellas IIII, solia duo, @8 lectum in cubiculo I, lectos loris subtentos IIII et lectos III; pilam ligneam I, fullonicam I, telam iogalem I, pilas II, pi-lum fabarium I, farrearium I, seminarium I, qui nucleos succernat I, modium unum, semodium unum, culcitas VIII, instragula octo, puluinos XVI, operi-menta X, mappas III, centones pueris VI. @@@@{1XIII Quo modo uiniae iug. C instituere oporteat}1 @@[2Quo modo uiniae iug. C instituere oporteat.]2 uili-cum, uilicam, operarios X, bubulcum I, asinarium I, salictarium I, subulcum I: summa homines XVI. @1 boues II, asinos plostrarios II, asinum molarium I. uasa torcula instructa III, dolia, ubi quinque uinde-miae esse possint culleum DCCC, dolia, ubi uinaceos condat, XX, @8 frumentaria XX, opercula doliorum et tectaria priua, urnas sparteas sex, amphoras spar-teas IIII, infidibula II, cola uitilia III, cola qui florem demant III, urceos mustarios X; plostra II, aratra II, iugum plostrarium I, iugum %uinarium% I, iugum asinarium I, orbem aheneum I, molile I; aheneum quod capiat culleum I, operculum aheni I, uncos ferreos III, ahenum coculum quod capeat culleum, urceos aquarios II, nassiternam I, peluim I, matellionem I, trulleum I, situlum aquarium I, scutriscum, trullam, candelabrum, matellam, lectos IIII, scamnum I, mensas II, abacum I, arcam uestia-riam I, armarium promptarium I, scamna longa VI, rotam aquariam I, modium praeferratum I, semodium I, labrum eluacrum I, solium, labrum lupi-narium I, serias X; @8 ornamenta bubus, ornamenta asinis instrata III, semuncias III, sportas faecarias III, molas asinarias III, molas unas trusatilis; ferramenta: @1 falces sirpiculas V, falces siluaticas VI, arborarias III, secures V, cuneos IIII, uomeres, ferreas X, palas VI, rutra IIII, rastros quadridentes II, crates stercorarias IIII, sirpiam stercorariam I, faculas uinia-ticas XL, faculas rustarias X, @8 foculos II, for-pices II, rutabulum; corbulas amerinas XX, quala sataria uel alueos XL, palas ligneas XL, luntris II, culcitas IIII, instragula IIII, puluinos VI, operi-menta VI, mappas III, centones pueris VI. @@@@{1XIV Quomodo uasa torcula V iuga[rum] instruere oporteat}1 @@In torcularium quae opus sunt uasis quinis: pr[a]ela temperata V, superuacanea III, suculas V, superua-caneam I, funes loreos V, subductarios V, melipontis V, trochlias X, capistra V, assercula ubi pr[a]ela sita sient V, serias III, uectes XL, fibulas XL con-stibilis ligneas, qui arbores comprimat si dishiascent, et cuneos VI, trapetos V, cupas minusculas X, alueos X, palas ligneas X, rutra ferrea quinque. @1 @@@@{1XV Quo modo torcularium et cellam oleariam parare}1 @@@@{1oporteat}1 @@In torcularium in usu quod opus est: urceum, ahenum I quod capiat q. V, uncos ferreos III, or-bem aheneum I, molas, cribrum I, incerniculum I, securim I, scamnum I, seriam uinariam I, clauem torculari I, lectum stratum ubi duo custodes liberi cubent (tertius seruus una cum factoribus uti cubet), fiscinas nouas, ueteres, epidromum, puluinum, lucer-nas, corium I, craticulas duas, carnarium I, scalas unas. @@@@{1XVI In cella olearia quae opus sint}1 @@In cellam oleariam haec opus sunt: dolia olearia, opercula, labra olearia XIIII, concas maioris II et minoris II, trullas aheneas tris, amphoras olearias II, urceum aquarium I, urnam quinquagenariam I, sextarium olearium I, labellum I, infidibula II, spongeas II, urceos fictiles II, urnales II, trullas ligneas II, claues cum clostris in cellas II, trutinam I, centumpondium inerctum I et pondera cetera. @@@@{1XVII Villam aedificandam si locabis}1 @@Villam aedificandam si locabis nouam ab solo, faber haec faciat oportet: parietes omnes, uti iussitur, calce et c[2a]2ementis, pilas ex lapide angulari, tigna omnia quae opus sunt, limina, postes, iugumenta, asseres, ful-mentas, praesepis bubus hibernas aestiuas faliscas, @1 equile, cellas familiae, carnaria III, orbem, ahenea II, haras X, focum, ianuam maximam et alteram quam uolet dominus, fenestras, clatros in fenestras maioris lumina sex bipedalis X, scamna III, sellas V, telas iogalis duas, luminaria VI, paullulam pilam ubi triticum pinsat I, fulloniam I, antepagmenta, uasa torcula II. @8 hae rei materiem et quae opus sunt do-minus praebebit et ad opus dabit: serram I, lineam I (materiam dumtaxat succidet dolabit secabit facietque conductor), lapidem, calcem, harenam, aquam, paleas, terram unde lutum fiat. si de caelo uilla tacta siet, de ea re u. b. a. uti fiat. huic operi pretium ab domino bono, qui bene praebeat quae opus sunt et nummos fide bona soluat in tegulas singulas II. @8 id tectum sic numera-bitur: tegula integra quae erit; quae non erit (unde quarta pars aberit), duae pro una; conliciares quae erunt, pro binis putabuntur; uallus quot erunt, in singulas qua-ternae numerabuntur. @@Villa lapide calce: fundamenta supra terram pede; ce-teros parietes ex latere; iugumenta et antepagmenta, quae opus erunt, indi[c]to. @8 cetera lex uti uilla ex calce c[2a]2ementis. pretium in tegulas singulas: n. s. loco salubri bono domino haec quae supra pretia posita @1 sunt; ex signo manipretium erit. loco pestilenti, ubi aestate fieri non potest, bono domino pars quarta preti accedat. @@@@{1XVIII De maceriis aedificandis}1 @@Macerias ex calce c[2a]2ementis silice. uti dominus om-nia ad opus praebeat, altam p. V et columen p. I, crassam p. IS, longam p. XIV, et uti sublinat locari oportet. parietes uillae si locet in p. C (id est p. X quoquouersum), libellis in ped. V et perticam I p. uic. n. X. sesquipedalem parietem dominus funda-menta faciat et ad opus praebeat: calcis in p. singulos longitudinem opus est modium unum, arenae modios duos. @@@@{1XIX Calcem partiario locandam}1 @@Calcem partiario coquendam qui dant, ita datur: perficit et coquit et ex fornace calcem eximit calcarius et ligna conficit ad furnacem; dominus lapidem, ligna ad fornacem, quod opus siet, praebet. @1 @@@@{1XX Materies quid anni tempestiua sit}1 @@Robus materies, item ridica, ubi solstitium fuerit, ad brumam semper tempestiua est; cetera materies quae semen habet, cum semen maturum habet, tum tempestiua est; quae materies semen non habet, cum glubebit, tum tempestiua est. * eo quia semen uiride et maturum habet (id semen de cupresso, de pino quiduis anni legere possis), item quiduis anni matura est et tempestiua. @8 ibidem sunt nuces bimae (inde se-men excidet) et anniculae: eae, ubi primum incipiunt hiascere, tum legi oportet: per sementim primum in-cipiunt maturae esse, postea usque adeo sunt plus menses VIII. hornotinae nuces uirides sunt. ulmus, cum folia cadunt, tum iterum tempestiua est. @@@@{1XXI Torcularium si aedificare uoles}1 @@Torcularium si aedificare uoles quadrinis uasis uti contra [r]ora sient, ad hunc modum uasa componito: arbores crassas p. II, altas p. VIIII cum cardinibus; foramina longa p. III S, exculpta digit. VI; @8 ab solo foramen primum p. I S; inter arbores et [arbores et] parietes p. II; in[2ter]2 II arbores p. I; arbores ad stipitem primum derectos p. XVI (stipites crassi @1 p. II, alti cum cardinibus p. X); suculam praeter car-dines p. VIIII; pr[a]elum longum p. XXV; inibi lingu-lam p. IIS. pauimentum binis uasis cum canalibus duo-bus p. XXXII, II trapetibus locum dextra sinistra pauimentum p. XX; inter binos stipites uectibus locum p. XXII; @8 alteris uasis exaduersum ab stipite ex-tremo ad parietem qui pone arbores est p. XX. summa torculario uasis quadrinis: latitudine p. LXVI, longi-tudine p. LII. inter parietes, arbores ubi statues, fun-damenta bona facito alta p. V: inibi lapides silices; totum forum longum ped. V, latum p. IIS, crassum p. IS: @8 ibi foramen pedicinis duobus facito, ibi ar-bores pedicino in lapide statuito. inter duas arbores quod loci supererit, robore expleto: eo plumbum infundito. superiorem partem arborum digitos VI altam facito siet: eo capitulum robustum indito. @8 uti siet stipites ubi stent, fundamenta p. V facito: ibi silicem longum p. IIS, latum p. IIS, crassum p. IS, planum sta-tuito; ibi stipites statuito, item alterum stipitem statuito. insuper arbores stipitesque trabem planam imponito, la-tam p. II, crassam p. I, longam p. XXXVII: uel duplices indito, si solidas non habebis. sub eas trabes, inter canalis et parietes extremos, ubi trapeti stent, tra-beculam pedum XXIIIIS imponito sesquipedalem aut binas pro singulis eo supponito. @8 in iis trabeculis trabes, quae insuper arbores stipites stant, collocato; in iis tignis parietes extruito iungitoque materiae, uti one-ris satis habeat. aram ubi facies, pedes V fundamenta alta facito, lata p. VI; aram et canalem rutundam @1 facito latam p. IIIIS; @8 ceterum pauimentum totum fundamenta p. II facito. fundamenta primum festu-cato; postea c[2a]2ementis minutis et calce harenato semi-pedem unumquodque corium struito. pauimenta ad hunc modum facito: ubi libraueris, de glarea et calce hare-nato primum corium facito: id pilis subigito; idem alte-rum corium facito: eo calcem cribro subcretam indito alte digitos duo, ibi de testa arida pauimentum struito: ubi structum erit, pauito fricatoque, uti pauimentum bonum siet. @8 arbores stipites robustas facito aut pi-neas. si trabes minores facere uoles, canalis extra colum-nam expolito: si ita feceris, trabes p. XXII longae opus erunt. @8 orbem olearium latum p. IIII punicanis co-agmentis facito: crassum digitos VI facito, subscudes iligneas adindito: eas ubi confixeris, clauis corneis occlu-dito. in eum orbem tris catenas indito: eas catenas cum orbi[s] clauis ferreis corrigito. orbem ex ulmo aut ex corylo facito: si utrumque habebis, alternas indito. @@@@{1XXII In uasa uinaria stipites}1 @@In uasa uinaria stipites arboresque binis pedibus altiores facito. supra foramina arborum, pedem quae[m]-que uti absiet, unae fibulae locum facito semipedem quo-quo uersum. in suculam sena foramina indito: foramen, quod primum facies, semipedem ab cardine facito: ce-tera diuidito quam rectissime. @8 porculum in media sucula facito. inter arbores medium quod erit, id ad me-diam conlibrato, ubi porculum figere oportebit, uti in medio pr[a]elum recte situm siet. lingulam cum facies, de medio pr[a]elo conlibrato, ut inter arbores bene @1 conueniat: digitum pollicem laxamenti facito. uectes longissimos p. XIIX, secundos ped. XVI, tertios p. XV, remissarios p. XII, alteros p. X, tertios p. VIII. @@@@{1XXIII Trapetum quo modo concinnare oporteat}1 @@[2Trapetum quo modo concinnare oporteat.]2 colu-mellam ferream, quae in miliario stat, eam rectam stare oportet in medio ad perpendiculum; cuneis salignis cir-cumfigi oportet bene; eo plumbum effundere. caueat ni labet columella: si mouebitur, eximito; denuo eodem modo facito, ne se moueat. @8 modiolos in orbis olea-gineos ex orcite olea facito; eos circumplumbato; ca-ueto ne laxi sient; in cupam eos indito. cunicas solidas, latas digitum pollicem facito; labeam bifariam faciat habea[2n]2t, quas figat clauis duplicibus, ne ca-dant. @@@@{1XXIV Cupam quo modo aedifices}1 @@Cupam facito p. X, tam crassam quam modioli po-stulabunt, mediam (inter orbis quae conuenia[n]t) crassam quam columella ferrea erit. eam mediam per-tundito, uti in columellam indere possis; eo fistulam ferream indito, quae in columellam conueniat et in cupam. @8 inter cupam dextra sinistra pertundito late digitos primoris IIII, alte digitos primoris III; sub @1 cupa tabulam ferream lata[2m quam]2 cupa media erit, pertusam figito, quae in columellam conueniat. dextra sinistra, foramina ubi feceris, lamnis circumplectito; re-plicato in inferiorem partem cupae omnis quattuor lam-minas; @8 dextra sinistra, foramina utrimque secus, lamminas sub lamminas pollulas minutas sup-ponito: eas inter sese configito, ne foramina maiora fiant, quo cupulae minusculae indentur. cupa qua fini in modiolos erit, utrimque secus imbricibus ferreis quattuor de suo sibi utrimque secus facito qui figas. imbrices medias clauulis figito; supra imbrices extrinsecus cupam pertundito, qua clauus eat qui orbem cludat. @8 insuper foramen librarium ferreum digitos sex latum indito, per-tusum utrimque secus, qua clauus eat. haec omnia eius rei causa fiunt, uti ne cupa in lapide conteratur. armillas IIII facito, quas circum orbem indas, ne cupa et clauus conterantur intrinsecus. @8 cupam materia ulmea aut faginea facito. ferrum factum, quod opus erit, uti idem faber figat: #1101 LX opus sunt. %cum% plumbi in cupam emito #1101 IIII. cupam qui concinnet et modiolos qui indat et plumbet, operas fabri dumtaxat, #1102 VIII: idem trapetum oportet accommodet. summa sumptui[2s]2: #1102 LXXII praeter adiutores. @1 @@@@{1XXV Trapetum quo modo aedifices}1 @@Trapetum hoc modo accommodare oportet: librator uti statuatur pariter ab labris; digitum minimum or-bem abesse oportet ab solo mortari. orbes cauere oportet ne quid mortarium terant. inter orbem et miliarium unum digitum interesse oportet; si plus intererit atque orbes nimium aberunt, funi circumligato miliarium arte crebro, uti expleas quod nimium interest. @8 si orbes altiores erunt atque nimium mortarium deorsom teret, orbiculos ligneos pertusos in miliarium in columella sup-ponito: eo altitudinem temperato. eodem modo latitudi-nem orbiculis ligneis aut armillis ferreis temperato, usque dum recte temperabitur. @@Trapetus emptus est in Suessano #1102 CCCC et olei p. L; composturae #1102 LX; uectura boum, operas VI, homines VI cum bubulcis #1102 [2C]2LXXII; cupam ornatam #1102 LXXII; pro oleo #1102 XXV: s. s. #1102 DCCXXVIIII. Pompeis emptus ornatus #1102 CCCXXCIIII; uecturam #1102 CCXXC; domi melius concinnatur et accommodatur, eo sumpti opus est #1102 LX: s. #1102 DCCXXIIII. @8 si orbes in ueteres trapetos parabis, medios crassos p. I digitos III, altos p. I, foramen semipedem quoquo-uorsum. eos cum aduexeris, ex trapeto temperato. ii emuntur ad Rufri macerias #1102 CXXC, temperantur #1102 XXX: tantidem Pompeis emitur. @1 @@@@{1XXVI Ad uindemiam quae opus sunt ut parentur}1 @@Fac ad uindemiam quae opus sunt ut parentur. uasa lauentur; corbulae sarciantur, picentur; dolia, quae opus sunt, picentur. quom pluet, quala parentur, sarcian-tur; far molatur; maenae emantur, oleae caducae sallian-tur. @8 uuas miscellas, uinum praeliganeum quod ope-rarii bibant, ubi tempus erit, legito. siccum puriter omnium dierum pariter in dolia diuidito. si opus erit, de-frutum indito in mustum de musto lixiuo coctum: partem quadragesimam addito defriti uel salis sesquili-bram in culleum. @8 marmor si indes, in culleum li-bram indito: id indito in urnam. misceto cum musto: id indito in doleum. resinam si indes, in culleum musti p. III bene comminuito, indito in fiscellam et facito uti in doleo musti pendeat: eam quassato cre-bro, uti resina condeliquescat. @8 indideris defrutum aut marmor aut resinam, dies XX permisceto crebro, tribulato cotidie. tortiuum mustum circumcidaneum suo cuique dolio diuidito additoque pariter. @1 @@@@{1XXVII Vinum graecum quo modo fiat}1 @@Vinum graecum hoc modo fieri oportet: uuas apicias percoctas bene legito; ubi delegeris, in eius musti culleum aquae marinae ueteris q. II uel salis puri modium: eum in fiscella suspendito sinitoque cum musto distabes-cat. si heluiolum uinum facere uoles, dimidium heluioli, dimidium apicii indito, defruti ueteris partem tricesi-mam addito. quidquid uini defrutabis, partem trice-simam defruti addito. @@@@{1XXVIII V[2i]2na cocta ut seruentur}1 @@Quom uinum coctum erit et quom legetur, facito uti seruetur familiae primum suisque, facitoque studeas bene percoctum siccumque legere, ne uinum nomen per-dat. uinaceos cotidie recentis succernito lecto resti-bus subtento uel cribrum illi[us] rei parato; eos con-culcato in dolia picata uel in lacum uinarium pica-tum; id bene iubeto oblini, quod des bubus per hiemem; indidem, si uoles, lauito paulatim: erit lorea familiae quod bibat. @@@@{1XXIX Vindemia facta ut uasa torcula subligentur}1 @@Vindemia facta, uasa torcula, corbulas, fiscinas, funis, patibula, fibulas iubeto suo quidquid loco condi. dolia cum uino bis in die fac extergeantur, priuasque sco- @1 pulas in dolia facito habeas illi rei, qui labra doliorum circumfrices. ubi erit lectum dies triginta, si bene deaci-nata erunt, dolia oblinito. si uoles de faece demere uinum, tum erit ei rei optimum tempus. @@@@{1XXX Sementim ut facias}1 @@Sementim facito, ocinum, uiciam, f[o]enum grae-cum, fabam, eruum, pabulum bubus; alteram et tertiam pabuli sationem facito; deinde alias fruges serito. scro-bis in ueruacto oleis, ulmis, uitibus, ficis: simul cum semine serito. si erit locus siccus, tum oleas per semen-tim serito, et quae ante satae erunt, teneras tum sup-putato et arbores ablaqueato. @@@@{1XXXI Oleas et reliqua semina cum seres, quo modo seras}1 @@Oleas, ulmos, ficos, poma, uites, pinos, cupressos cum seres, bene cum radicibus eximito cum terra sua quam plurima circumligatoque, uti ferre possis: in alueo aut in corbula ferri iubeto. caueto, cum uentus siet aut @1 imber, effodias aut feras: nam id maxime cauendum est. @8 in scrobe quom pones, summam terram subdito; postea operito terra radicibus fini, deinde calcato pedi-bus bene, deinde festucis uectibusque calcato quam optime poteris: id erit ei rei primum. arbores crassiores digitis quinque quae erunt, eas praecisas serito oblinito-que fimo summas et foliis alligato. @@@@{1XXXII Stercus ut diuidas}1 @@Stercus diuidito sic: partem dimidiam in segetem, ubi pabulum seras, inuehito et, si ibi olea erit, simul abla-queato stercusque addito: postea pabulum serito. par-tem quartam circum oleas ablaqueatas, quom maxime opus erit, addito terraque stercus operito; alteram quar-tam partem in pratum reseruato idque, cum maxime opus erit, ubi fauonius flabit, euehito luna silenti. @@@@{1XXXIII Bubus frondem}1 @@Bubus frondem ulmeam, populneam, querneam, fi-culnam, usque dum habebis, dato. ouibus frondem uiridem, usque dum habebis, praebeto. ubi sementim facturus eris, ibi oues delectato: et frondem usque ad pabula matura. pabulum aridum, quod condideris in hieme[2m]2, quam maxime conseruato cogitatoque hie-mis quam longa siet. @1 @@@@{1XXXIV Ad oleam cogendam quae pares. oleam cogendam}1 @@@@{1et efficiendam locato}1 @@Ad oleam cogendam quae opus erunt parentur. ui-mina matura, salix per tempus legatur, uti sit unde cor-bulae fiant et ueteres sarciantur. fibulae unde fiant: sci-dae iligneae, ulmeae, nuceae, ficulneae fac in stercus aut in aquam coniciantur: inde, ubi opus erit, fibulas facito. uectes iligneos, acrufolios, laureos, ulmeos facito uti sient parati. @8 pr[a]elum ex carpino atra potissimum facito. ulmeam, pineam, nuceam, hanc atque aliam materiem omnem cum effodies, luna decrescente eximito postmeridie sine uento austro: tum erit tempestiua, cum semen suum maturum erit, cauetoque per [er]ro-rem trahas aut doles. quae materies semen non habe-bit, cum glubet, tempestiua erit. uento austro caueto ne quam materiem neue uinum tractes nisi necessario. @1 @@@@{1XXXV Vineae arboresque ut matur[a]e putentur}1 @@Vineas arboresque matur[a]e face incipias putare. uites propages [2per]2 sulcos: susum uorsum, quod eius facere poteris, uitis facito uti ducas. arbores hoc modo putentur: rami uti diuaricentur, quos relinques, et uti recte caedantur et ne nimium crebri relinquantur. @8 uites bene nodentur: per omnes ramos diligenter caueto ne uitem praecipites et ne nimium praestringas. arbores facito uti bene maritae sint uitesque uti satis multae adserantur et, sicubi opus erit, de arbore deiciantur, uti in terram deprimantur, et biennio post praecidito ueteres. @@@@{1XXXVI Vinia ut curetur}1 @@Viniam sic facito uti curetur: uitem bene nodatam deligato recte, flexuosa uti ne sit, susum uorsum semper ducito, quod eius poteris. uinarios custodesque recte relinquito. quam altissimam uiniam facito alligatoque recte, dum ne nimium constringas. hoc modo eam cu-rato: capita uitium per sementim ablaqueato; @8 uineam @1 putatam circumfodito, arare incipito; ultro citroque sulcos perpetuos ducito. uites teneras quam primum pro-pagato, sic occato, ueteres quam minimum castrato; potius, si opus erit, deicito biennioque post praecidito. uitem nouellam resicari tum erit tempus, ubi ualebit. si uinea a uite calua erit, sulcos interponito ibique uiu[a]eradicem serito. umbram ab sulcis remoueto cre-broque fodito. in uinea uetere serito ocinum, si macra erit. quod granum capiat ne serito, et circum capita addito stercus, paleas, uinaceas, aliquid horum, quo rectius ualeat. @8 ubi uinea frondere coeperit, pampinato. uineas nouellas alligato crebro, ne caules praefringan-tur; et quae iam in perticam ibit, eius pampinos teneros alligato leuiter corrigitoque, uti recte spectent. ubi uua uaria fieri coeperit, uites subligato, pampinato, uuas-que expellito, circum capita sarito. @@@@{1XXXVII Salictum ut suo tempore c[2a]2edatur}1 @@Salictum suo tempore caedito, glubito arteque alli-gato. librum conseruato, cum opus erit in uinea, ex eo in aquam coicito, alligato. uimina, unde corbulae fiant, conseruato. @1 @@@@{1XXXVIII De sementi facienda}1 @@Redeo ad sementim. ubi quisque locus frigidissimus aquosissimusque erit, ibi primum serito. in caldissimis locis sementim postremum fieri oportet. terram caue cariosam tractes. @@@@{1XXXIX De agro rubricoso}1 @@ager rubricosus et terra pulla, materina, rudecta, harenosa, item quae aquosa non erit, ibi lupinum bonum fiet. in creta et uligine et rubrica et ager qui aquosus erit, semen adoreum potissimum serito. quae loca sicca et non herbosa erunt, aperta ab umbra, ibi tri-ticum serito. @@@@{1XL De faba et uicia siligine hordeo ubi serantur}1 @@Fabam in locis ualidis non calamitosis serito. uiciam et f[o]enum graecum quam minime herbosis locis serito. @1 siliginem, triticum in loco aperto celso, ubi sol quam diu-tissime siet, seri oportet. lentim in rudecto et rubricoso loco, qui herbosus non siet, serito. @8 hordeum, qui locus nouus erit, aut qui restibilis fieri poterit, serito. trime-stre[m], quo in loco sementim maturam facere non potueris et qui locus restibilis crassitudine fieri poterit, seri oportet. rapinam et coles rapicii unde fiant et rapha-num in loco stercorato bene aut in loco crasso serito. @@@@{1XLI Quae segetem stercorent}1 @@Quae segetem stercorant. stercus columbinum spargere oportet in pratum uel in hortum uel in segetem; capri-num, ouillum, bubulum, item ceterum stercus omne sedulo conseruato. amurcam spargas uel irriges ad ar-bores: circum capita maiora amphoras, ad minora urnas cum aquae dimidio addito: ablaqueato prius non alte. @@@@{1XLII Quae mala in segete sint}1 @@Quae mala in segete sint. si cariosam terram tractes, cicer, quod uellitur et quod salsum est, eo malum est; hordeum, f[o]enum graecum, eruum, @1 haec omnia segetem exsugunt et omnia quae uelluntur. nucleos in segetem ne indideris. @@Quae segetem stercorent fruges: lupinum, faba, uicia. @@Stercus unde facias: stramenta, lupinum, paleas, fabalia, acus, frondem iligneam, querneam. ex segeti uellito ebulum, cicutam et circum salicta herbam altam u[2l]2uamque: eam substernito ouibus bu-busque, frondem putidam. partem de nucleis succernito et in lacum coicito: eo aquam addito, permisceto rutro bene. inde lutum circum oleas ablaqueatas addito: nucleos combustos item addito. @8 uiti[2s]2 si macra erit, sarmenta sua concidito minute et ibidem inarato aut infodito. @@Per hiemem lucubratione haec facito: ridicas et palos, quos pridie in tecto posueris, siccos dolato, faculas fa-cito, stercus egerito. @8 nisi intermestri lunaque dimi- @1 diata tum ne tangas materiem: quam effodies aut praecides abs terra, diebus VII proximis, quibus luna plena fuerit, optime eximetur. omnino caueto ne quam materiam doles neu caedas neu tangas, si potes, nisi siccam neu gelidam neu rorulentam. @8 frumenta face bis sarias runcesque auenamque destringas. @@@@{1XLIII De uinea et arboribus putatis}1 de uinea et arboribus putatis sarmenta degere et fascinam facere et uitis et ligna in caminum ficul-na et codicillos domino in aceruum compone. @@@@{1XLIV De fornace calcaria}1 @@Fornacem calcariam pedes latam X facito, altam pedes XX, usque ad ped. tres summam latam redigito. si uno praefurnio coques, lacunam intus magnam facito, uti satis siet ubi cinerem concipiat, ne foras sit educendus, fornacemque bene struito: facito fortax totam forna-cem infimam complectatur. @8 si duobus praefurnis coques, lacuna nihil opus erit; cum cinere eruto opus erit, altero praefurnio eruito, in altero ignis erit. ignem caueto ne intermittas quin semper siet, neue noctu neue ullo @1 tempore intermittatur caueto. lapidem bonum in for-nacem quam candidissimum, quam minime uarium in-dito. @8 cum fornacem facies, fauces praecipites deorsum facito; ubi satis foderis, tum fornaci locum facito, uti quam altissima et quam minime uentosa siet. si parum altam fornacem habebis ubi facias, latere[s] summam statuito aut c[2a]2ementis cum luto summamque ex-trinsecus oblinito. @8 cum ignem subdideris, si qua flamma exibit nisi per orbem summum, luto oblinito. uentus ad praefurnium caueto ne accedat: inibi austrum caueto maxime. hoc signi erit, ubi calx cocta erit: summos lapides co[a]ctos esse oportebit: item infimi lapides cocti cadent et flamma minus fumosa exibit. @@@@{1XLV Si ligna et uirgas non poteris uendere}1 @@Si ligna et uirgas non poteris uendere neque lapidem habebis unde calcem coquas, de lignis carbones coquito; uirgas et sarmenta, quae tibi usioni supererunt, in se-gete comburito: ubi eas combusseris, ibi papauer serito. @@@@{1XLVI Vbi tempestates mal[2a]2e erunt, quid fieri possit}1 @@Vbi tempestates malae erunt, cum opus fieri non poterit, stercus in stercilinum egerito: bubile, ouile, cohortem, uillam bene purgato; dolia plumbo uincito @1 uel materie quernea uirisicca alligato. si bene sarseris aut bene alligaueris et in rimas medicamentum indideris beneque picaueris, quoduis dolium uinarium facere pot-eris. medicamentum in dolium hoc modo facito: cerae p. I, resinae p. I, sulpuris p.#1103#1103. @8 haec omnia in calicem nouum indito: eo addito gypsum contritum, uti crassitudo fiat quasi emplastrum: eo dolia sarcito. ubi sarseris, qui colorem eundem facias, cretae crudae partes duas, calcis tertiam commisceto: inde laterculos facito, coquito in fornacem, eum conterito idque inducito. @@Per imbrem in uillam quaerito quid fieri possit. ne cessetur, munditias facito. cogitato, si nihil fiet, nihilo minus sumptum futurum. @@@@{1XLVII Per uer quae fiant}1 @@Per uer haec fieri oportet: sulcos et scrobes fieri; seminariis, uitiariis locum uerti; uites propagari. in locis crassis et umectis ulmos, ficos, poma, oleas seri oportet: ficos, oleas, mala, pira, uites inseri oportet luna silenti post meridiem sine uento austro. oleas, ficos, pira, mala hoc modo inserito: @8 quem ramum insiturus eris, praeci-dito, inclinato aliquantum, ut aqua defluat; cum prae- @1 cides, caueto ne librum conuellas. sumito tibi surculum durum, eum praeacuito, salicem graecam discindito: argillam uel cretam coaddito, harenae paululum et fimum bubulum: haec una bene condep[o]sito, quam maxime uti lentum fiat. capito tibi scissam salicem: ea stirpem praecisum circumligato, ne liber frangatur. ubi id feceris, surculum praeacutum inter librum et stirpem artito primoris digitos II; postea capito tibi surculum, quod genus inserere uoles: eum primorem praeacuito oblicum primoris digitos II. surculum ari-dum, quem artiueris, eximito: eo artito surculum, quem inserere uoles. librum ad librum uorsum facito, artito usque adeo quo praeacueris. idem alterum surcu-lum, tertium, quartum facito: quot genera uoles, tot indito. @8 salicem graecam amplius circumligato: luto de[m]psto stirpem oblinito digitos crassum tres. insuper lingua bubula obtegito, si pluat, ne aqua in librum per- @1 manet: eam linguam insuper librum alligato, ne cadat. postea stramentis circumdato alligatoque, ne gelus noceat. @@@@{1XLVIII Insitio uitis aliarumque rerum}1 @@Vitis insitio una est per uer, altera est cum uua floret: ea optuma est. pirorum ac malorum insitio per uer et per solstitium dies L et per uindemiam. oleae et ficorum insitio est per uer. @8 uitem sic inserito: prae-cidito quam inseres, eam mediam diffindito per me-dullam: eo surculos praeacutos artito: quos inseres, medullam cum medulla componito. altera insitio est: si uitis uitem continget, utriusque uitem teneram praeacuito, obliquo inter sese medullam cum me-dulla libro colligato. @8 tertia insitio est: terebra uitem, quam inseres, pertundito, eo duos surculos uitigineos, quod genus esse uoles, insectos obliquos artito ad me-dullam: facito iis medullam cum medulla coniungas artitoque ea qua terebraueris alterum ex altera parte. eos surculos facito sint longi pedes binos, eos in terram demittito replicatoque ad uitis caput, medias uitis uin-clis in terram defigito terraque operito. haec omnia luto depsto oblinito alligato integitoque ad eundem mo-dum tamquam oleas. @1 @@@@{1XLIX Ficos et oleas alio modo}1 @@Ficos et oleas altero modo. quod genus aut ficum aut oleam esse uoles, inde librum scalpro eximito, alterum librum cum gemma de eo fico, quod genus esse uoles, eximito, apponito in eum locum unde exi[c]caueris in alterum genus facitoque uti conueniat. librum longum facito digitos IIIS, latum digitos III: ad eundem mo-dum oblinito, integito, uti cetera. @@@@{1L Sulcos quo modo facias}1 @@Sulcos, si locus aquosus erit, alueatos esse oportet: latos summos pedes tres, altos pedes quattuor, infimum latum pedem I et palmum. eos lapide consternito: si lapis non erit, perticis saligneis uiridibus controuersus conlatis consternito; si pertica non erit, sarmentis con-ligatis. postea scrobes facito altos p. IIIS, latos p. IIII, et facito de scrobe aqua in sulcum defluat: ita oleas serito. @@@@{1LI Vitibus sulcos propagationesque}1 @@uitibus sulcos et propagines ne minus p. IIS quo-quouersus facito. si uoles uinea cito crescat et olea, quam @1 seueris, semel in mense sulcos et circum capita olea-ginea quot mensibus, usque donec trimae erunt, fodere oportet. eodem modo ceteras arbores procurato. @@@@{1LII Olea quo tempore putetur}1 @@Oliuetum diebus XV ante aequinoctium uernum in-cipito putare: ex eo die dies XLV recte putabis. id hoc modo putato: qua locus recte ferax erit, quae arida erunt et si quid uentus interfregerit, ea omnia eximi-to: qui locus ferax non erit, id plus concidito aratoque. bene enodato stirpesque leuis facito. @@@@{1LIII De taliis oleagineis}1 @@Taleas oleagineas, quas in scrobe saturus eris, tri-pedaneas decidito diligenterque tractato, ne liber labo-ret, cum dolabis aut secabis; quas in seminario saturus eris, pedalis facito. eas sic inserito: locus bipalio sub- @1 actus siet beneque terra tenera siet beneque glittus siet. @8 cum taleam demittes, pede taleam opprimito: si parum descendet, maleolo aut mateola adigito caue-toque ne librum scindas, cum adiges. palo prius locum ne feceris, quo taleam demittas. si ita seueris, ut %us% stet, talea melius uiuet. @8 taleae, ubi trimae sunt, tum denique maturae sunt, ubi liber sese uertet. si in scro-bibus aut in sulcis seres, ternas taleas ponito easque diuaricato: supra terram ne plus IIII digitos transuor-sos emineant: uel oculos serito. @@@@{1LIV Seminarium quo modo fiat}1 @@Seminarium ad hunc modum facito: locum quam optimum et apertissimum et stercorosissimum poteris et quam simillimum genus terrae eae, ubi semina posi-turus eris, et uti ne nimis longe semina ex seminario ferantur, eum locum bipalio uertito, delapidato cir-cumque s[2a]2epito bene et in ordine serito. in sesqui-pedem quoquouorsum taleam demittito opprimitoque pede: @8 si parum deprimere poteris, malleo aut ma-tiola adigito. digitum supra terram facito semina emi-neant fimoque bubulo summam taleam oblinito signum-que aput taleam apponito crebroque sarito, si uoles cito semina crescant. ad eundem modum alia semina serito. @1 @@@@{1LV Harundo quo modo seratur}1 @@Harundinem sic serito: ternos pedes oculos disponito. @@Vitiarium eodem modo facito seritoque. ubi uitis bima erit, resicato; ubi trima erit, eximito. si pecus pascetur, ubi uitem serere uoles, ter prius resicato quam ad arbo-rem ponas; ubi V nodos ueteres habebit, tum ad arbo-rem ponito. quotannis porrinam serito, quotannis habebis quod ex[s]imas. @@@@{1LVI Pomarium seminarium}1 @@Pomarium seminarium ad eundem modum atque oleagineum facito: suum quidquid genus talearum serito. @@Semen cupressi ubi seres, bipalio uertito: uere primo serito. @8 porcas pedes quinos latas facito: eo stercus minutum addito, consarito glebasque comminuito. porcam planam facito paulum concauam: tum semen serito crebrum tamquam linum; eo terram cribro in-cernito altam digitum transuersum; eam terram tabula aut pedibus complanato; furcas circum offigito, eo per-ticas intendito, eo sarmenta aut cratis ficarias imponito, quae frigus defendant et solem. uti subtus homo ambulare @1 possit facito. crebro runcato; simul herbae coeperint nasci, eximito: nam si herbam duram uelles, cupressos simul euelles. @@Ad eundem modum semen pirorum, malorum serito tegitoque. nuces pineas ad eundem modum nisi tamquam alium serito. @@@@{1LVII De uinea uetere}1 @@Vineam ueterem, si in alium locum transferre uoles, dumtaxat brachium crassam licebit. primum deputato, binas gemmas ne amplius relinquito. @8 ex radicibus bene exfodito, usque radices persequito et caueto ne radices saucies. ita uti fuerit, ponito in scrobe aut in sulco operi-toque et bene occulcato: eodemque modo uineam sta-tuito, alligato flexatoque, uti fuerit, crebroque fodito. @@@@{1LVIII Prata quo modo stercorentur}1 @@Prata primo uere stercerato luna silenti: quae inrigiua non erunt, ubi fauonius flare coeperit. cum prata defendes, depurgato herbasque malas omnis radicitus effodito. @1 @@Vbi uineam deputaueris, aceruum lignorum uirga-rumque facito. ficos interputato et in uinea ficos subra-dito alte, ne eas uitis scandat. seminaria facito et uetera resarcito. haec facito, ante quam uiniam fodere incipias. @@@@{1LIX Vbi daps profanata erit quid fiat}1 @@Vbi daps profanata comestaque erit, uerno arare incipito. ea loca primum arato, quae siccissima erunt; et quae crassissima et aquosissima erunt, ea postremum arato, dum ne prius obdurescant. @@@@{1LX Propagatio oleae pomorumque}1 @@Propagatio pomorum, aliarum arborum. ab arbore abs terra pulli qui nascentur, eos in terram deprimito extollitoque primorem partem, uti radicem capiat: inde biennio post effodito seritoque. ficum, oleam, malum punicum, cotoneum aliaque mala omnia, laurum, myrtum, nuces praenestinas, platanum, haec omnia a capite propagari eximique serique eodem modo oportet. @@@@{1LXI Quae diligentius propagari uoles}1 @@Quae diligentius propagari uoles, in aullas aut in qualos pertusos propagari oportet et cum iis in scrobem deferri oportet. in arboribus, uti radices capiant, calicem pertundito: per fundum aut qualum ramum, quem radi- @1 cem capere uoles, traicito: eum qualum aut calicem terra impleto calcatoque bene, in arborem relinquito. ubi ita fuerit, ramum sub qualo praecidito. @8 qualum incidito ex ima parte perpetuum: siue calix erit, conquassato; cum eo qualo aut calice in scrobem ponito. eodem modo uitem facito: eam anno post praecidito seritoque cum qualo. hoc modo quod genus uis propagabis. @@@@{1LXII De f[o]enisicia}1 @@F[o]enum, ubi tempus erit, secato cauetoque ne sero seces. prius quam semen maturum siet, secato, et, quod optimum f[o]enum erit, seorsum condito: per uer, cum arabunt, ante quam ocinum des, quod edint, [2bubus]2. @@@@{1LXIII Bubus pabulum}1 @@Bubus pabulum hoc modo parari darique oportet. ubi sementim patraueris, glandem parari legique opor-tet et in aquam conici. inde semodios singulis bubus in dies dari oportet et, si non laborabunt, pascantur satius erit, aut modium uinaceorum, quos in dolium condi-deris. interdiu pascito: noctu f[o]eni p. XXV uni boui @1 dato; @8 si f[o]enum non erit, frondem iligneam et hedera-ciam dato. paleas triticeas et hordeaceas, acus faba-ginum, uicia uel de lupino, item de ceteris frugibus omnia condito. cum stramenta condes, quae herbosissima erunt in tecto condito et sale spargito: deinde ea pro f[o]eno dato. @8 ubi uerno dare coeperis, modium glandis aut uina-ceorum dato, aut modium lupini macerati et f[o]eni p. XV. ubi ocinum tempestiuum erit, dato primum: manibus carpito, id renascetur: quod falcula secueris, non renascetur. @8 usque ocinum dato, donec arescat: ita temperato. postea uiciam dato; postea panicum dato; secundum panicum frondem ulmeam dato: si populneam habebis, admisceto, ut ulmeae satis siet: ubi ulmeam non habebis, querneam et ficulneam dato. @8 nihil est quod magis expediat, quam boues bene curare. boues, nisi per hiemem (cum non arabunt), pasci non oportet: nam uiride[m] cum edunt, semper id expectant, et fis-cellas habere oportet, ne herbam sectentur, cum arabunt. @@@@{1LXIV De lignis domini}1 @@Ligna domino in tabulato condito; codicillos oleagineos, radices in aceruo sub dio: metas facito. @@@@{1LXV Familiae cibaria quanta dentur}1 @@Familiae cibaria. qui opus facient: per hiemem tritici modios IIII, per aestatem modios IIIIS; uilico, uilicae, epistatae, opilioni: modios III; compeditis: per hiemem panis p. IIII, ubi uineam fodere coeperint @1 panis p. V, usque adeo dum ficos esse coeperint: deinde ad p. IIII redito. @@@@{1LXVI Vinum familiae quantum detur}1 @@Vinum familiae. ubi uindemia facta erit, loram bibant menses tres; mense quarto: heminas in dies, id est in mense congios IIS; mense quinto, sexto, septimo, octauo: in dies sextarios, id est in mense congios quinque; nono, decimo, undecimo: in dies heminas ter-nas, id est amphoram; hoc amplius Saturnalibus et Com-pitalibus: in singulos homines congios. summa uini in homines singulos inter annum: %cum%. compeditis, uti quidquid operis facient, pro portione addito: eos non est nimium in annos singulos uini q. X ebibere. @@@@{1LXVII Pulmentarium familiae quantum detur}1 @@Pulmentarium familiae. oleae caducae quam plurimum condito; postea oleas tempestiuas (unde minimum olei fieri poterit), eas condito: parcito uti quam diutissime durent. ubi oleae co[m]mesae erunt, hallecem et acetum dato. oleum dato in menses unicuique #1104 I; salis unicui-que in anno modium satis est. @1 @@@@{1LXVIII Vestimenta familiae}1 @@Vestimenta familiae. tunicam p. IIIS, saga alternis an-nis. quotiens cuique tunicam aut sagum dabis, prius ueterem accipito, unde centones fiant. sculponias bonas alternis annis dare oportet. @@@@{1LXIX Bubus cibaria}1 @@Bubus cibaria annua. in iuga singula: lupini modios centum uiginti aut glandis modios CCXL, f[o]eni pondo #1115 XX #1115 ocini, fabae #1105 XX, uiciae #1105 XXX. prae-terea granatui uideto, uti satis uiciae seras. pabulum cum seres, multas sationes facito. @@@@{1LXX Quo modo ager colatur}1 @@Quid est agrum bene colere? bene arare; quid secun-dum? arare; tertio? stercorare. qui oletum saepissime et alt[2issime miscebit, is tenu]2issimas radices exarabit; si male arabit, radices susum abibunt, crassiores fient, et in radices uires oleae abibunt. agrum frumentarium cum ares, bene et tempestiuo ares, sulco uario ne ares. @1 cetera cultura est multum serere et diligenter eximere semina et per tempus radices quam plurimas cum terra ferre. ubi radices bene operueris, calcare bene, ne aqua noceat. si quis quaeret, quod tempus oleae serendae siet: agro sicco per sementim, agro laeto per uer. @@@@{1LXXI Quot plostra habere oporteat}1 @@Quot iuga bouerum, mulorum, asinorum habebis, totidem plostra esse oportet. @@@@{1LXXII Funem quam longam esse oporteat}1 @@Funem torculum esse oportet extentum pedes LV; funem loreum in plaustrum p. LX, lora retinacula longa p. XXVI, subiugia in plostrum p. XIIX, funiculum p. XV; in aratrum subiugia lora[m] p. XVI, funiculum p. VIII. @@@@{1LXXIII De olea colligenda}1 @@Olea, ubi matura erit, quam primum cogi oportet, quam minimum in terra et in tabulato esse oportet: in terra et in tabulato putescit. leguli uolunt uti olea ca- @1 duca quam plurima sit, quo plus legatur; factores, ut in tabulato diu sit, ut fracida sit, qua facilius efficiant. nolito credere oleum in tabulato posse crescere: quam citissime conficies, tam maxime expediet, et toti-dem modis collecta[e] plus olei efficiet et melius. olea, quae diu fuerit in terra aut in tabulato, inde olei minus fiet et deterius. oleum, si poteris, bis in die depleto: nam oleum quam diutissime in amurca et in fracibus erit, tam deterrimum erit. @@@@{1LXXIV Oleum uiride quo modo fiat}1 @@Oleum uiride sic facito: oleam quam primum ex terra tollito: si inquinata erit, lauito, a foliis et ster-core purgato; postridie aut post diem tertium, quam lecta @1 erit, facito. olea ubi nigra erit, stringito. quam acerbis-sima olea oleum facies, tam oleum optimum erit: @8 do-mino de matura olea oleum fieri maxime expediet. si gelicidia erunt, cum oleam coges, triduum atque quatri-duum post oleum facito: eam oleam, si uoles, salem spar-gito. quam calidissimum torcularium et cellam habeto. @@@@{1LXXV Custodis et capulatoris officia}1 @@Custodis et capulatoris officia. seruet diligenter cellam et torcularium: cauet[2o]2 quam minimum in torcularium et in cellam introeatur. quam mundissime purissimeque fiat. uaso ah[a]eneo neque nucleis ad oleum ne utatur: nam, si utetur, oleum male sapiet. cor-tinam plumbeam in lacum ponito, quo oleum fluat. ubi factores uectibus preme[ri]nt, continuo capulator concha oleum, quam diligentissime poterit, tollat, ne cesset: amurcam caueat ne tollat. @8 oleum in labrum primum in-dito, inde in alterum dolium indito: de iis labris fraces amurcamque semper subtrahito. cum oleum sustuleris de cortina, amurcam dehorito. @1 @@@@{1LXXVI Item custodis qui in torculario erit officia}1 @@Item custodis officia. qui in torculario erunt uasa pura habeant curentque uti olea bene perficiatur beneque siccetur. ligna in torculario ne c[2a]2edant. oleum fre-Äquenter capiant. factoribus det in factus olei sextarios et in lucernam quod opus siet. @8 fraces cotidie reiciat. amurcam commutet, usque adeo donec in lacum, qui in cella est, postremum peruenerit. fiscinas spongia effingat. cotidie oleo locum commutet, donec in dolium peruenerit. in torculario et in cella caueat diligenter ne quid olei subripiatur. @@@@{1LXXVII Vasa olearia et uinaria extollere}1 @@Vbi uindemia et oletas facta erit, pr[a]ela extollito; funes torculos, melipontos, subductarios in carnario aut in pr[a]elo suspendito; orbes, fibulas, uectes, scutulas, fiscinas, corbulas, quala, scalas, patibula, omnia, quis usus erit, in suo quidque loco reponito. @@@@{1LXXVIII Dolia quo modo imbuantur}1 @@Dolia olearia noua sic imbuito: amurca inpleto dies VII; facito ut amurcam cotidie suppleas. postea amurcam eximito et arfacito: @8 ubi arebit, cummim pridie in aquam infundito, eam postridie deluito. @1 postea dolium calfacito minus quam si picare uelis: tepeat satis est: lenibus lignis facito calescat; ubi tem-perate tepebit, tum cummim indito, postea linito. si recte leueris, in dolium quinquagenarium cummim p. IIII satis erit. @@@@{1LXXIX Bubus medicamentum}1 @@[2Bubus medicamentum.]2 si morbum metues, sanis dato salis micas tres, folia laurea III, porri fibras III, ulpici spicas III, alii spicas III, turis grana tria, her-bae sabinae plantas tres, rutae folia tria, uitis albae caules III, fabulos albos III, carbones uiuos III, uini S. III: haec omnia sublimiter legi teri darique oportet. ieiunus siet qui dabit. per triduum de ea potione uni-cuique boui dato. ita diuidito, cum ter unicuique dederis, omnem absumas: bosque ipsus et qui dabit facito ut uter-que sublimiter stent. uase ligneo dato. @@@@{1LXXX Bos si aegrotare coeperit}1 @@Bos, si aegrotare coeperit, dato continuo ei unum ouum gallinaceum crudum: integrum facito deuoret. postridie caput ulpici conterito cum hemina uini facito-que ebibat: sublimiter terat et uaso ligneo det, bosque ipsus et qui dabit sublimiter stet: ieiunus ieiuno boui dato. @1 @@@@{1LXXXI Boues ne pedes subterant}1 @@Boues, ne pedes subterant, prius quam in uiam quo-quam ages, pice liquida cornua infima unguito. @@@@{1LXXXII Quo modo bubus medicamentum detur}1 @@Vbi uuae uariae coeperint fieri, bubus medicamentum dato quotannis, uti ualeant. pellem anguinam ubi uide-ris, tollito et condito: ne quaeras cum opus siet. eam pel-lem et far et salem et serpullum, haec omnia una conte-rito cum uino, dato bubus bibant omnibus. per aesta-tem boues aquam bonam et liquidam bibant semper cu-rato: ut ualeant refert. @1 @@@@{1LXXXIII Panem depsticium sic facito}1 @@Panem depsticium sic facito: manus mortariumque bene lauato. farinam in mortarium indito, aquae paula-tim addito subigitoque pulchre: ubi bene subegeris, defin-gito coquitoque sub testu. @@@@{1LXXXIV Libum hoc modo facito}1 @@Libum hoc modo facito: casei p. II bene disterat in mortario: ubi bene distriuerit, farinae siligineae libram aut, si uoles tenerius esse, selibram similaginis solum eodem indito permiscetoque cum caseo bene; ouum unum addito et una permisceto bene. inde panem facito, folia subdito, in foco caldo sub testu coquito leniter. @@@@{1LXXXV Placentam sic facito}1 @@Placentam sic facito: farinae silig[2i]2neae L. II, unde solum facias; in tracta farinae L. IIII et alicae primae L. II. alicam in aquam infundito: ubi bene mollis erit, in mortarium purum indito siccatoque bene; deinde manibus depsito: ubi bene subactum erit, farinae L. IIII paulatim addito. id utrumque tracta facito: in qualo, ubi arescant, componito: ubi arebunt, compo-nito puriter. @8 cum facies in singula tracta, ubi depsue- @1 ris, panno oleo uncto tangito et circumtergeto unguitoque; ubi tracta erunt, focum, ubi cocas, cal-facito bene et testum. postea farinae L. II conspargito condepsitoque; inde facito solum tenue. casei ouilli p. XIIII ne acidum et bene recens in aquam indito: ibi macerato, aquam ter mutato. inde eximito siccatoque bene paulatim manibus: siccum bene in mortarium im-ponito. @8 ubi omne caseum bene siccaueris, in morta-rium purum manibus condepsito comminuitoque quam maxime. deinde cribrum farinarium purum sumito ca-seumque per cribrum facito transeat in mortarium. post-ea indito mellis boni p. IIIIS: id una bene commisceto cum caseo. postea in tabula pura, quae pateat p. I, ibi balteum ponito: folia laurea uncta supponito, placen-tam fingito. @8 tracta [2i]2n singula in totum solum pri-mum ponito; deinde de mortario tracta linito, tracta ad-dito singulatim, item linito, usque adeo donec omne caseum cum melle abusus eris. in summum tracta in singula indito, postea solum contrahito ornatoque, focum deuerrito temperatoque, tunc placentam imponito: testo caldo operito, pruna insuper et circum operito. uideto ut bene et otiose percoquas: aperito, dum in-spicias, bis aut ter. ubi cocta erit, eximito et melle un-guito: haec erit placenta semodialis. @1 @@@@{1LXXXVI Spiram sic facito}1 @@Spiram sic facito: quantum uoles pro ratione, ita uti placenta fit, eadem omnia facito, nisi alio modo fingito. in solo tracta cum melle oblinito bene. inde, tamquam restim tractes, facito: ita imponito in solo, simplicibus completo bene arte. cetera omnia, quasi placentam facias, facito coquitoque. @@@@{1LXXXVII Scriblitam sic facito}1 @@Scriblitam sic facito: in balteo, tractis, caseo ad eun-dem modum facito uti placentam, sine melle, coquitoque. @@@@{1LXXXVIII Globulos sic facito}1 @@Globos sic facito: caseum cum alica ad eundem mo-dum misceto; inde, quantos uoles facere, facito. in aenum caldum unguen indito. singulos aut binos co-quito uersatoque crebro duabus rudibus: coctos eximito, eos melle unguito, papauer infriato: ita ponito. @@@@{1LXXXIX Encytum sic facito}1 @@Encytum ad eundem modum facito uti globos, nisi calicem pertusum cauum habeat. ita in unguen caldum fundito. honestum quasi spiram facito idque duabus rudibus uorsato pr[a]e[2n]2s[t]atoque; item un-guito coloratoque caldum ne nimium. id cum melle aut cum mulso apponito. @1 @@@@{1XC Erneum sic facito}1 @@Erneum placentum tamquam placentam. eadem om-nia indito, quae in placentam. id permisceto in alueo, id indito in irneam fictilem, eam demittito in aulam aheneam aquae calidae plenam. ita coquito ad ignem: ubi coctum erit, irneam confringito. ita ponito. @@@@{1XCI Spaeritam sic facito}1 @@Spaeritam sic facito, ita uti spiram, nisi sic fingito: de tractis, caseo, melle sphaeras pugnum altas facito; eas in solo componito densas: eodem modo componito atque spiram itemque coquito. @@@@{1XCII Votum pro bubus}1 @@Votum pro bubus, ut ualeant, sic facito: Marti Siluano in silua interdius in capita singula boum uotum facito; farris L. III et lardi p. IIIIS et pulpae p. IIIIS, uini S. III: id in u[2nu]2m uas liceto coicere et uinum item in unum uas liceto coicere. eam rem diuinam uel seruus uel liber licebit faciat. ubi res diuina[s] facta erit, statim ibidem consumito. mulier ad eam rem diuinam ne adsit neue uideat quo modo fiat. hoc uotum in annos singulos, si uoles, licebit uouere. @@@@{1XCIII Sauillum sic facito}1 @@Sauillum hoc modo facito: farinae selibram, casei p. IIS una commisceto quasi libum, mellis p. #1106 et ouum unum. catinum fictile oleo unguito. ubi omnia @1 bene commiscueris, in catinum indito: catinum testo operito. uideto ut bene percocas medium, ubi altissi-mum est: ubi coctum erit, catinum eximito, melle unguito, papauer infriato, sub testum subde paulisper, postea eximito: ita pone cum catillo et lingula[s]. @@@@{1XCIV Pultem punicam sic facito}1 @@Pultem punicam sic coquito: libram alicae in aquam indito, facito uti bene madeat. id infundito in alueum purum, eo casei recentis p. III, mellis p. S, ouum unum: omnia una bene permisceto. ita insipito in aulam nouam. @@@@{1XCV Graneam triticeam sic facito}1 @@Graneam triticeam sic facito: selibram tritici puri in mortarium purum indat, lauet bene corticemque deterat փbene eluatque bene: postea in aulam indat et aquam puram cocatque. ubi coctum erit. lacte addat paulatim, usque adeo donec cremor crassus erit factus. @@@@{1XCVI Amulum sic facito}1 @@Amulum sic facito: siliginem purgato bene; postea in alueum indat, eo addat aquam bis in die. die decimo aquam exsiccato, exurgeto bene, in alueo puro misceto @1 bene: facito tamquam faex fiat. id in linteum nouum indito, exprimito cremorem in patinam nouam aut in mortarium: id omne ita facito et refricato denuo. eam patinam in sole ponito arescat: ubi arebit, in aullam nouam indito: inde facito cum lacte coquat. @@@@{1XCVII Salem candidum sic facito}1 @@Salem candidum sic facito: amphoram defracto collo puram impleto aquae purae, in sole ponito. ibi fiscellam cum sale populari suspendito et quassato suppletoque identidem. id aliquotiens in die cotidie facito, usque adeo donec sal desiuerit tabescere biduum. @8 id signi erit: menam aridam uel ouum demittito: si natabit, ea muries erit, uel carnem uel caseos uel salsamenta quo condas. eam muriam in labella uel in patinas in sole ponito: usque adeo in sole habeto donec concreuerit: inde flos salis fiet. ubi nubilabitur et noctu sub tecto ponito; cotidie, cum sol erit, in sole ponito. @@@@{1XCVIII Gallinas et anseres sic farcito}1 @@Gallinas et anseres sic farcito: gallinas teneras, quae primum parie[ri]nt, concludat; polline uel farina hor-deacia consparsa turundas faciat: eas in aquam in-tinguat, in os indat. paulatim cotidie addat, ex gula consideret quod satis sit. bis in die farciat et meridie bibere dato: ne plus aqua sita siet horam unam. eodem modo anserem alito, nisi prius dato bibere et bis in die, bis escam. @1 @@@@{1XCIX Palumbum recentem sic farcito}1 @@Palumbum recentem. u[2b]2i prensus erit, ei fabam coctam tostam primum dato, ex ore in eius os inflato, item aquam: hoc dies VII facito. postea fabam fresam puram et far purum facito et fabae tertia pars ut infer-uescat: tum far insipiat, puriter facito et coquito bene. id, ubi excluseris, depsito bene, oleo manum unguito: primum pusillum, postea magis depses, oleo tangito depsitoque, dum poterit facere turundas: ex aqua dato, escam temperato. @@@@{1C Aream sic facito}1 @@Aream sic facito: locum ubi facies confodito. postea amurca conspargito bene sinitoque combibat. postea com-minuito glebas bene, deinde coaequato et pauiculis uer- @1 berato. postea denuo amurca conspargito sinitoque ares-cat. si ita feceris, neque formicae nocebunt neque her-bae nascentur. @@@@{1CI Frumento ne curculio noceat}1 @@Frumento ne noceat curculio neu mures tangant: lutum de amurca facito; palearum paulum addito, sinito macerescant bene et subigito bene. eo granarium to-tum oblinito crasso luto; postea conspargito amurca omne quod lutaueris. ubi aruerit, eo frumentum refri-geratum condito: curculio non nocebit. @@@@{1CII Olea si fructum non fert}1 @@Olea si fructum non feret, ablaqueato. postea stra-menta circumponito; postea amurcam cum aqua commis-ceto aequas partes. deinde ad oleam circumfundito: ad arborem maxumam urnam commixti sat est, ad minores arbores pro ratione indito. et idem hoc si facies ad arbores feraces, eae quoque meliores fient: ad eas stramenta ne addideris. @1 @@@@{1CIII Fici uti grossos teneant}1 @@Fici uti grossos teneant, facito omnia quo modo oleae, et hoc amplius: cum uer appetet, terram adag-gerato bene. si ita feceris, et grossi non cadent et fici scabrae non fient et multo feraciores erunt. @@@@{1CIV [Inuoluolus] Conuoluolus in uinia ne siet}1 @@Conuoluolus in uinia ne siet, amurcam condito, puram bene facito, in uas aheneum indito congios II. postea igni leni coquito, rudicula agitato crebro, usque adeo dum fiat tam crassum quam mel. postea sumito bitu-minis tertiarium et sulpuris quartarium. @8 conterito in mortario seorsum utrumque. postea infriato quam minutissime in amurcam caldam et simul rudicula misceto et denuo coquito sub dio c[2a]2elo: nam si in tecto coquas, cum bitumen et sulpur additum est, excandescet. ubi erit tam crassum quam uiscum, sinito frigescat. hoc uitem circum caput et sub brachia unguito: conuol-uolus non nascetur. @1 @@@@{1CV Oues ne scabrae fiant}1 @@Oues ne scabrae fiant, amurcam condito, puram bene facito; aquam [2qua]2 lupinus deferuerit et faecem de uino bono, inter se omnia commisceto pariter. postea, cum detonderis, unguito totas: sinito biduum aut tri-duum consudent. @8 deinde lauito in mari; si aquam marinam non habebis, facito aquam salsam: ea lauito. si haec sic feceris, neque scabrae fient et lanae plus et meliorem habebunt, et ricini non erunt molesti. eodem in omnes quadripedes utito, si scabrae erunt. @@@@{1CVI Amurca axem unguito}1 @@Amurca decocta axem unguito et lora et calciamenta et coria omnia: meliora facies. @@@@{1CVII Vestimenta ne tiniae tangant}1 @@Vestimenta ne tiniae tangant, amurcam decoquito ad dimidium, ea unguito fundum arcae et extrinsecus et pedes et angulos. ubi ea adaruerit, uestimenta con-dito. si ita feceris, tiniae non nocebunt. @8 et item ligneam supellectilem omnem si ungues, non pute-scet, et, cum ea terseris, splendidior fiet; item ahenea omnia unguito, sed prius extergeto bene. postea, cum unxeris, cum uti uoles, extergeto: splendidior erit et [2a]2erugo non erit molesta. @1 @@@@{1CVIII Fici aridae uti integrae sint}1 @@Fici aridae si uoles ut integrae sint, in uas fictile con-dito: id amurca decocta unguito. @@@@{1CIX Oleum si in metretam addes}1 @@Oleum si in metretam nouam inditurus eris, amurca, ita uti est cruda, prius colluito agitatoque diu, ut bene combibat. id si feceris, metreta oleum non bibet, et oleum melius faciet, et ipsa metreta firmior erit. @@@@{1CX Virgas murteas uti serues: item aliud genus}1 @@Virgas murteas si uoles cum bacis seruare et item aliut genus quod uis, et si ramulos ficulneos uoles cum foliis, inter se alligato, fasciculos facito: eos in amurcam demittito, supra stet amurca facito. sed ea, quae demis-surus eris, sumito paulo acerbiora. uas, quo condideris, oblinito plane. @@@@{1CXI Si bouem aut aliam quadrupedem serpens momorderit}1 @@Si bouem aut aliam quamuis quadrupedem serpens momorderit, melanthi acetabulum, quod medici uocant zmurnaeum, conterito in uini ueteris hemina: id per nares indito et ad ipsum morsum stercus suillum apponito. et idem hoc, si usus euenerit, homini facito. @1 @@@@{1CXII Boues uti ualeant}1 @@Boues uti ualeant et curati bene sint et, qui fastidient cibum, uti magis cupide adpetant, pabulum, quod dabis, amurca spargito: primo paululum, dum consuescant; postea magis. et dato rarenter bibere commixtam cum aqua aequabiliter. quarto quinto quoque die hoc sic facies: ita boues et corpore curatiores erunt et morbus aberit. @@@@{1CXIII Vinum familiae per hiemem qui utatur}1 @@Vinum familiae per hiemem qui utatur: musti q[uartarios] X in dolium indito; aceti acris q. II eodem infundito; sapae quadrantalia II; aquae dulcis q. L. haec rude misceto ter in die dies quinque continuos. eo addito aquae marinae ueteris sextarios LXIIII et operculum in dolium imponito et oblinito die[s] X. hoc uinum durabit tibi usque ad solstitium: si quid superfuerit post sol[i]stitium, acetum acerrimum et pulcherrimum erit. @1 @@@@{1CXIV Qui ager a mari aberit, ibi uinum graecum sic facito}1 @@Qui ager longe a mari aberit, ibi uinum graecum sic facito: musti q. XX in aheneum aut plumbeum infun-dito: ignem subdito. ubi bullabit uinum, ignem sub-ducito. ubi id uinum refrixerit, in dolium quadrage-narium infundito: seorsum in uas aquae dulcis q. I infun-dito, salis #1105 I: sinito muriam fieri. @8 ubi muria facta erit, eodem in dolium infundito. schoenum et calamum in pila contundito, quod [2sat]2 siet: sextarium unum eodem in dolium infundito, ut odoratum siet. post dies XXX dolium oblinito. ad uer diffundito in amphoras: biennium in sole sinito positum esse; deinde in tectum conferto. hoc uinum deterius non erit quam coum. @@@@{1CXV Aquae marinae concinnatio}1 @@[2Aquae marinae concinnatio.]2 aquae marinae .q. I ex alto sumito, quo aqua dulcis non accedit. sesquili-bram salis frigito, eodem indito et rude misceto, usque adeo donec ouum gallinaceum coctum natabit: desinito miscere. @8 eodem uini ueteris uel aminnii uel miscelli albi congios II infundito: misceto probe. postea in uas picatum confundito et oblinito. si quis plus uoles aquae marinae concinnare, pro portione ea omnia facito. @@@@{1CXVI Quo labra doliorum circumlinas}1 @@@@{1ut bene odorata sint}1 @@Quo labra doliorum circumlinas, ut bene odorata sint et ne quid uiti in uinum accedat, sapae congios VI @1 quam optimae infundito in aheneum aut in plumbeum et iris aridae contusae heminam et sertam campanicam p. V bene odoratam una cum iri contundas quam minutis-sime: per cribrum cernas et una cum sapa coquas sar-mentis et leui flamma. @8 commoueto, uideto ne aduras; usque coquito, dum dimidium excoquas. ubi refrixerit, confundito in uas picatum bene odoratum et oblinito et utito in labra doliorum. @@@@{1CXVII Vinum si uoles experiri}1 @@Vinum si uoles experiri duraturum sit necne, polen-tam grandem dimidium acetabuli in caliculum nouum indito et uini sextarium de eo uino, quod uoles experiri, eodem infundito et imponito in carbones: facito bis aut ter inferueat. @8 tum id percolato: pulentam abicito, uinum ponito sub dio. postridie mane gustato: si id sapiet, quod in dolio est, scito duraturum; si subacidum erit, non durabit. @@@@{1CXVIII Vinum asperum lene fieri}1 @@Vinum asperum quod erit, lene et suaue si uoles facere, sic facito: de eruo farinam facito libras IIII et uini cyathos IIII conspargito sapa. postea facito laterculos: sinito combibant noctem et diem. postea commisceto cum eo uino in dolio et oblinito die[s] LX: id uinum erit lene et suaue et bono colore et bene odoratum. @1 @@@@{1CXIX Odorem deteriorem demere}1 @@Odorem deteriorem demere uino. testam de tegula crassam puram calfacito in igni bene: ubi calebit, eam picato, resticula alligato, testam demittito in dolium infi-mum leniter, sinito biduum oblitum dolium. si demptus erit odor deterior, id optime; si non, saepius facito, usque dum odorem malum dempseris. @@@@{1CXX Si uoles scire uinum aquam habeat necne}1 @@Si uoles scire in uinum aqua addita sit necne, uascu-lum facito de materia hederacia. uinum id, quod puta-bis aquam habere, eodem mittito; si habebit aquam, uinum effluet, aqua manebit: nam non continet uinum uas hederaceum. @@@@{1CXXI Vinum coum si uoles facere}1 @@Vinum coum si uoles facere, aquam ex alto mari-nam sumito mari tranquillo, cum uentus non erit, dies LXX ante uindemiam, quo aqua dulcis non perueniet. ubi hauseris de mari, in dolium infundito: nolito im-plere, quadrantalibus quinque minus sit quam plenum; operculum imponito, relinquito qua interspiret. ubi dies XXX praeterierint, transfundito in alterum dolium puriter et leniter: relinquito in imo quod de- @1 s[c]iderit. post dies XX in alterum dolium item trans-fundito: ita relinquito usque ad uindemiam. unde uinum coum facere uoles, uuas relinquito in uinea: sinito bene coquantur. et, ubi pluerit et siccauerit, tum deligito et ponito in sole biduum aut triduum sub dio, si pluuiae non erunt; si pluuia erit, in tecto in cratibus componito, et, si qua acina corrupta erunt, depurgato. @8 tum sumito aquam marinam q. s. s. e.: in dolium quinquagenarium infundito aquae marinae . X. tum acina de uuis mi-scellis decarpito de scopio in idem dolium, usque dum impleueris: manu comprimito acina, ut combibant aquam marinam: ubi impleueris dolium, operculo operito, re-linquito qua interspiret. ubi triduum praeterierit, ex-imito de dolio et calcato in torculario et id uinum con-dito in dolia lauta et pura et sicca. @@ut odoratum bene sit, sic facito: sumito testam pi-catam, eo prunam lenem indito, suffito serta et schoeno et palma, quam habent unguentarii, ponito in dolio et operito, ne odor exeat, ante quam uinum indas. hoc facito pridie quam uinum infundere uoles. de lacu quam primum uinum in dolia indito, sinito dies XV operta, ante quam oblinas, relinquito qua interspiret uinum, postea oblinito. @8 post dies XL diffundito in amphoras et addito in singulas amphoras sapae sextarium unum. amphoras nolito implere nimium: ansarum infimarum fini; et amphoras in sole ponito, ubi herba non siet; @1 et amphoras operito, ne aqua accedat, et ne plus qua-driennium in sole siueris: post quadriennium in cu-neum componito et instipa. @@@@{1CXXII Vinum si uoles concinnare ut aluum bonam faciat}1 @@Vinum si uoles concinnare, ut aluum bonam faciat, secundum uindemiam, ubi uites ablaqueantur, quantum putabis ei rei satis esse uini, tot uites ablaqueato et si-gnato. earum radices circumsecato et purgato. ueratri [2atri]2 radices contundito in pila: eas radices dato cir-cum uitem et stercus uetus et cinerem ueterem et duas partes terrae circumdato radices uitis. terram insuper inicito. @8 hoc uinum seorsum legito. si uoles seruare in uetustatem ad aluum mouendam, seruato: ne commis-ceas cum cetero uino. de eo uino cyathum sumito et misceto aqua et bibito ante cenam: sine periculo aluum mouebit. @@@@{1CXXIII In uinum mustum ueratri atri}1 @@In uinum mustum ueratri atri manipulum coicito in amphoram: ubi satis efferuerit, de uino manipulum eicito. id uinum seruato ad aluum mouendam. @1 @@@@{1CXXIV Vinum ad aluum mouendam}1 @@Vinum ad aluum mouendam concinnare. uites, cum ablaqueabuntur, signato rubrica, ne admisceas cum cetero uino. tris fasciculos ueratri atri circumponito circum radices et terram insuper inicito. per uindemiam de iis uitibus quod delegeris, seorsus seruato. cyathum in ceteram potionem indito: aluum mouebit et postridie perpurgabit sine periculo. @@@@{1CXXV Lentim quo modo serues}1 @@Lentim quo modo seruari oporteat. laserpicium aceto diluito, permisceto lentim aceto laserpiciato et ponito in sole; postea lentim oleo perfricato, sinito arescat. ita integra seruabitur recte. @@@@{1CXXVI Oleae albae quo modo condiantur}1 @@Oleae albae q. [u]a. m. condiantur. ante quam nigrae fiant, contundantur et in aquam deiciantur: crebro aquam mutet. deinde, ubi satis maceratae erunt, exprimat et in acetum coiciat et oleum addat, salis selibram in modium olearum. f[o]eniculum et lentiscum seorsum condat in acetum. si una admiscere uoles, cito utitor. in orculam calcato. manibus siccis, cum uti uoles, sumito. @1 @@@@{1CXXVII Oleam albam secundum uindemiam quam utaris}1 @@Oleam albam, quam secundum uindemiam uti uoles, sic condito: musti tantundem addito, quantum aceti; cetera item condito ita uti supra scriptum est. @@@@{1CXXVIII Epityrum album nigrum uariumque sic facito}1 @@Epityrum album, nigrum uariumque sic facito: ex oleis albis, nigris uariisque nuculeos eicito. sic condito: concidito ipsas, addito oleum, acetum, coriandrum, cuminum, f[o]eniculum, rutam, mentam; in orculam condito, oleum supra siet. ita utitor. @@@@{1CXXIX Mustum si uoles totum annum habere}1 @@Mustum si uoles totum annum habere, in amphoram mustum indito et corticem oppicato, demittito in pisci-nam: post diem XXX eximito. totum annum mustum erit. @@@@{1CXXX Mustaceos sic facito}1 @@Mustaceos sic facito: farinae siligineae modium unum musto conspargito; anesum, cuminum, adipis p. II, casei libram, et de uirga lauri deradito, eodem addito, et, ubi definxeris, lauri folia subtus addito, cum co-ques. @@@@{1CXXXI Vinum concinnare ad lotium}1 @@Vinum concinnare, si lotium difficilius transibit. ca-p[2ar]2idam uel iunipirum contundito in pila, libram @1 indito, in duobus congiis uini ueteris in uase aheneo uel in plumbeo deferuefacito: ubi refrixerit, in lagonam indito. id mane ieiunus sumito cyathum: proderit. @@@@{1CXXXII Vinum ad isciacos concinnare}1 @@Vinum ad isciacos sic facito: de iunipiro materiem semipedem crassam concidito minutim; eam infer-uefacito cum congio uini ueteris. ubi refrixerit, in lago-nam confundito et postea id utito uini cyathum ie-iunus: proderit. @@@@{1CXXXIII Vt interdiu canes clausos habeas}1 @@Canes interdiu clausos esse oportet, ut noctu acriores et uigilantiores sint. @@@@{1CXXXIV Vinum murteum sic facito}1 @@Vinum murt[h]eum sic facito: murtam nigram arfacito in umbra; ubi iam passa erit, seruato ad uindemiam. in urnam musti contundito murtae semo-dium: id oblinito. ubi desiuerit feruere mustum, murtam eximito: id est ad aluum crudam et ad lateris dolorem et ad coeliacum. @1 @@@@{1CXXXV Ad tormina et si aluus non consistet}1 @@@@{1et ad taenias et lumbricos}1 @@Ad tormina et si aluus non consistet et si taeniae et lumbrici molesti erunt, triginta mala punica acerba sumito, contundito, indito in urceum et uini nigri austeri congios III. uas oblinito: post dies XXX aperito et utito: ieiunus heminam bibito. @@@@{1CXXXVI Ad dyspepsiam et stranguriam}1 @@Ad dyspepsiam et stranguriam mederi. malum pu-nicum, ubi florebit, colligito: tris minas in amphoram infundito; uini q. I ueteris addito et f[o]eniculi radi-cem puram contusam minam. oblinito amphoram et post dies XXX aperito et utitor. ubi uoles cibum con-quoquere et lotium facere, hinc bibito quantum uoles sine periculo. idem uinum taenias perpurgat et lumbri-cos, si sic concinnes. @8 incenatum iubet esse; postridie thuris drachmam unam conterito et mel coctum drach-mam unam et uini sextarium origaniti. dato ieiuno, et puero pro aetate triobolum et uini heminam: supra pilam inscendat et saliat decies et deambulet. @@@@{1CXXXVII Habitationem delutare}1 @@Habitationem delutare. terram quam maxime cre-tosam uel rubricosam, eo amurcam infundito, paleas in-dito: sinito quadriduum fracescat. ubi bene fracuerit, @1 rutro concidito; ubi concideris, delutato: ita neque asper-go nocebit, neque mures caua facient, neque herba nascetur, neque lutamenta scindent se. @@@@{1CXXXVIII Area quo modo fiat}1 @@Aream, ubi frumentum teratur, sic facito: confo-diatur minute terra, amurca bene conspargatur et com-bibat quam plurimum. comminuito terram et cylindro aut pauicula coaequato: ubi coaequata erit, neque formi-cae molestae erunt, et, cum pluerit, lutum non erit. @@@@{1CXXXIX Ligna amurca spargantur}1 @@Codicillos oleagineos et cetera ligna amurca cruda per-spargito et in sole ponito, perbibant bene: ita neque fumosa erunt et ardebunt bene. @@@@{1CXL Piro florente dapem pro bubus fieri}1 @@Piro florente dapem pro bubus facito. postea uerno arare incipito: ea loca primum arato, quae rudecta harenosaque erunt; postea, uti quaeque grauissima et aquosissima erunt, ita postremo arato. @@@@{1CXLI Dapem quo modo facias}1 @@Dapem hoc modo fieri oportet: Ioui dapali culignam uini quantam uis polluceto; eo die feriae bubus et bu-bulcis et qui dapem facient. cum pollucere oportebit, sic @1 facies: 'Iupiter dapalis, quod tibi fieri oportet in domo familia mea culignam uini dapi, eius rei ergo macte hac illace dape pollucenda esto.' manus interluito, postea uinum sumito: @8 'Iupiter dapalis, macte istace dape pollucenda esto, macte uino inferio esto.' Vestae, si uoles, dato. daps Ioui: assaria pecunia, urna uini. Ioui caste profanato sua contagione; postea, dape facta, serito milium, panicum, alium, lentim. @@@@{1CXLII Propagatio pomorum}1 @@Propagatio pomorum ceterarumque arborum. arbori-bus ab terra pulli qui nati erunt, eos in terram deprimito, extollito, uti radicem capere possint. inde, ubi tempus erit, effodito seritoque recte. @8 ficum, oleam, malum pu-nicum, mala strutea, cotonia aliaque mala omnia, laurum cypriam, delphicam, prunum, myrtum coniuolum et myrtum album et nigrum, nuces abellanas, praene-stinas, platanum, haec omnia genera a capitibus pro-pagari eximique ad hunc modum oportebit: quae @1 diligentius seri uoles, in calicibus seri oportet. @8 in arbori-bus radices uti capiant, calicem pertusum sumito tibi aut quasillum: per ea ramulum transserito. eum qua-sillum terra impleto calcatoque, in arbore relinquito. ubi bimum erit, ramum tenerum infra praecidito, cum quasillo serito. eo modo quoduis genus arborum facere poteris, uti radices bene habeant. @8 item uitem in qua-sillum propagato terraque bene operito: anno post praecidito, cum qualo serito. @@@@{1CXLIII *}1 @@Prius quam messim facies, porcam praecida-neam hoc modo fieri oportet: Cereri porca praecidanea porco femina, prius quam hasce fruges condantur, far, triticum, hordeum, fabam, semen rapicium. thure, uino Iano Ioui Iunoni praefato, prius quam porcum fe- @1 minam immolabis. @8 Iano struem [c]ommoueto sic: 'Iane pater, te hac strue ommouenda bonas preces precor, uti sies uolens propitius mihi liberisque meis domo familiaeque meae.' fertum Ioui [2om]2moueto et mactato sic: 'Iupiter, te hoc fercto obmouendo bonas preces pre-cor, uti sis uolens propitius mihi liberisque meis domo familiaeque meae mactus hoc ferto.' @8 postea Iano uinum dato sic: 'Iane pater, uti te strue [c]ommouenda bonas preces bene precatus sum, eiusdem rei ergo macte uino inferio[ri] esto.' postea Ioui sic: 'Iupiter, macte isto fercto esto, macte uino inferio[ri] esto.' postea por-cam praecidaneam immolato. @8 ubi exta prosecta erunt, Iano struem [c]ommoueto mactatoque item, uti prius obmoueris; Ioui ferctum obmoueto mactatoque item, uti prius feceris. item Iano uinum dato et Ioui uinum dato, item uti prius datum ob struem obmo-uendam et fertum libandum. postea Cereri exta et uinum dato. @@@@{1CXLIV Tunicae et ceter[2a]2e res ubicumque emantur}1 @@[2Tunicae et ceterae res ubicumque emantur.]2 Romae: tunicas, togas, saga, centones, sculponeas. Ca-libus et Menturnis: cuculliones, ferramenta, falces, palas, ligones, secures, ornamenta, murices, catellas. @1 Venafro: palas. Suessae et in Lucanis: plostra. Treblae, Albae, Romae: dolia, labra. tegulae ex Venafro. @8 aratra in terram ualidam romanica bona erunt, in terram pul-leam campanica; iuga romanica optima erunt, uomeris indutilis optimus erit. trapeti Pompeis, Nolae, ad Rufri maceriam. claues, clostra Romae. hamae, urnae olea-riae, urcei aquarii, urnae uinariae, alia uasa ahenea Capuae, Nolae. fiscinae campanicae %eame% u[t]iles sunt. funes subductarios, spartum omne Capuae. fiscinas romanicas Suessae, Casino: optimae erunt Romae. @@Funem torculum si quis faciet, Casini L. Tunnius, Ve-nafri C. Mennius L. f.: eo indere oportet coria bona VIII nostratia recentia quae depsta sient, quam mini-mum salis habeant; ea depsere et unguere unguine prius oportet, tum siccare. @8 funem exordiri oportet longum p. LXXII: toros III habeat, lora in toros sin-gulos VIIII, lata digitos II. cum tortus erit, longus p. XLVIIII: in commissura abibit p. III, rel. erit p. XLVI. ubi extentus erit, accedent p. V: longus erit p. LI. funem torculum extentum longum esse oportet @1 p. LV maximis uasis, minoribus p. LI. @8 funem loreum in plostrum iustum p. LX, semifunium p. XLV, lora reti-nacula in plostrum p. XXXVI, ad aratrum p. XXVI, lora praeductoria p. XXVIIS, subiugia in [2p]2lostrum lora p. XIX, funiculum p. XV, in aratrum subiugia lora p. XII, funiculum p. IIX. @@Trapetos latos maximos p. IIIIS, orbis altos p. IIIS, orbis medios, ex lapric[2a]2edinis cum eximet, crassos pedem et palmum, inter miliarium et labrum p. II digitos II, labra crassa digit. V[m]. secundarium tra-petum latum p. IIII et palmum, inter miliarium et labrum pes unus digitus unus, labra crassa digitos V, orbis altos p. III et digit. V, crassos p. I et digit. III. foramen in orbes semiped. quoquouersum facito. tertium trapetum latum p. IIII, inter miliarium et labrum p. I, labrum dig. V, orbis altos p. III dig. III, crassos p. I et digit. II. trapetum, ubi aruectum erit, ubi statues, ibi[2d]2e[2m]2 commodato concinnato-que. @1 @@@@{1CXLV Politionem quo pacto dari oporteat}1 @@[2Politionem quo pacto dari oporteat.]2 in agro Casinate et Venafro in loco bono parti octaua corbi diuidat, satis bono septima, tertio loco sexta; si granum modio diui-det, parti quinta. in Venafro ager optimus nona parti corbi diuidat. si communiter pisunt, qua ex parte politori pars est, eam partem in pistrinum politor. hordeum quinta modio, fabam quinta modio diuidat. @@@@{1CXLVI Vineam redemptori partiario ut des}1 @@Vineam curandam partiario. bene curet fundum, arbu-stum, agrum frumentarium. partiario f[o]enum et pa-bulum, quod bubus satis siet, qui illic sient: cetera omnia pro indiuiso. @@@@{1CXLVII Boues feriis coniungere licet}1 @@Boues feriis coniungere licet. haec licet facere: arue-hant ligna, fabalia, frumentum, quod non saturus erit. mulis, equis, asinis feriae nullae, nisi si in familia sunt. @1 @@@@{1CXLVIII *}1 @@Lucum conlucare Romano more sic oportet: porco piaculo facito, sic uerba concipito: 'si deus, si dea es, quoium illud sacrum est, uti tibi ius est porco piaculo facere illiusce sacri coercendi ergo harumque rerum ergo, siue ego siue quis iussu meo fecerit, uti id recte factum siet, eius rei ergo te hoc porco piaculo immolando bonas preces precor, uti sies uolens propitius mihi domo familiae-que meae liberisque meis: haru[2m]2ce rerum ergo macte hoc porco piaculo immolando esto'. @@@@{1CXLIX *}1 @@Si fodere uelis altero piaculo, eodem modo facito, hoc amplius dicito: 'operis faciundi causa'. dum opus, cotidie per partes facito: si intermiseris aut feriae publi-cae aut familiares intercesserint, altero piaculo facito. @@@@{1CL *}1 @@Agrum lustrare sic oportet: impera suouitaurilia circumagi: 'cum diuis uolentibus quodque bene eueniat, mando tibi, Mani, uti illace suouitaurilia fundum agrum @1 terramque meam, quota ex parte siue circumagi siue cir-cumferenda censeas, uti cures lustrare.' @8 Ianum Iouem-que uino praefamino, sic dicito: 'Mars pater, te precor quaesoque, uti sies uolens propitius mihi domo familiaeque nostrae: quoius rei ergo, agrum terram fundumque meum suouitaurilia circumagi iussi; uti tu morbos uisos inuisosque, uiduertatem uastitudinemque, calami-tates intemperiasque prohibessis defendas auerrunces-que; utique tu fruges, frumenta, uineta uirgultaque gran-dire beneque euenire siris; @8 pastores pecuaque salua seruassis duisque bonam salutem ualetudinemque mihi domo familiaeque nostrae. harunce rerum ergo, fundi terrae agrique mei lustrandi lustrique faciendi ergo, sic-uti dixi, macte hisce suouitaurilibus lactentibus immo-landis esto: Mars pater, eiusdem rei ergo, macte hisce suouitaurilibus lactentibus esto.' @8 item [esto item] cultro facito struem et fertum uti adsiet: inde obmoueto. ubi porcum immolabis, agnum uitulumque, sic oportet: 'eiusque rei ergo macte suouitaurilibus immolandis esto.' nominare uetat Martem neque agnum uitulumque. si minus in omnis litabit, sic uerba concipito: 'Mars pater, si quid tibi in illisce suouitaurilibus lactentibus neque satisfactum est, te hisce suouitaurilibus piaculo.' si uno duobusue dubitabit, sic uerba concipito: @1 'Mars pater, quod tibi illoc porco neque satisfactum est, te hoc porco piaculo'. @@@@{1CLI Vilici officia}1 @@Vilici officia quae sunt. quae domino praeceps: ea omnia, quae in fundo fieri oportet quaeque emi pararique oportet, quo modoqu[a]e cibaria, uestimenta familiae dari oportet, eadem uti curet faciatque moneo domi-noque dicto audiens sit. hoc amplius, quo modo uilicam uti oportet et quo modo eae imperari oportet, uti aduentu domini quae opus sunt parentur curentur-que diligenter. @@@@{1CLII Vilicae officia}1 @@Vilicae quae sunt officia, curato faciat. si eam tibi dederit dominus uxorem, ea esto contentus. ea te me-tuat facito. ne nimium luxuriosa siet. uicinas aliasque mulieres quam minimum utatur neue domum neue ad sese recipiat: ad cenam ne quo eat neue ambulatrix siet. rem diuinam ni faciat neue mandet, qui pro ea faciat, iniussu domini aut dominae: scito dominum pro tota fa-milia rem diuinam facere. @8 munda siet: uillam conuer-sam mundeque habeat; focum purum circumuersum cotidie, prius quam cubitum eat, habeat. Kal., Idibus, @1 Nonis, festus dies cum erit, coronam in focum indat, per eosdemque dies lari familiari pro copia supplicet. cibum tibi et familiae curet uti coctum habeat. @8 galli-nas multas et oua uti habeat. pira arida, sorua, ficos, uuas passas, sorua in sapa et pira et uuas in doliis et mala struthea, uuas in uinaciis et in urceis in terra obrutas et nuces pr[2a]2enestinas recentes in urceo in terra obrutas habeat; mala scanti[ni]ana in doliis et alia quae condi solent et siluatica, haec omnia quotannis diligenter uti condita habeat. farinam bonam et far suptile sciat facere. @@@@{1CLIII Lex oleae legendae}1 @@Oleam legendam hoc modo locare oportet: oleam cogito recte omnem arbitratu domini, aut quem custodem fecerit, aut cui olea uenierit. oleam ne stringito neue uerberato iniussu domini aut custodis: si aduersus ea quis fecerit, quod ipse [h]ole[2a]2e delegerit, pro eo nemo soluet neque debebitur. @8 qui oleam legerint, omnes iuranto ad dominum aut ad custodem sese oleam non subri-puisse neque quemquam suo dolo malo ea oleitate ex fundo L. Manli. qui eorum non ita iurauerit, quod is @1 legerit omne, pro eo argentum nemo dabit neque debe-bitur. oleam cogi recte satis dato arbitratu L. Manli. scalae ita uti datae erunt, ita reddito, nisi quae uetu-state fractae erunt: si non erunt %reddet eaeque arbi-tratu reducetur%. @8 si quid redemptoris opera domino damni datum erit, resoluito: id uiri boni arbitratu de-ducetur. legulos, quot opus erunt, praebeto et s[2tr]2ic-tores; si non praebuerit, quanti conductum erit aut loca-tum erit, deducetur: tanto minus debebitur. de fundo ligna et oleam ne deportato: qui oleam legerit, qui de-portarit, in singulas deportationes #1107n. II deducentur neque id debebitur. @8 omnem oleam puram metietur modio oleario. adsiduos homines L praebeto: duas partes strictorum praebeto. ne quis concedat, quo olea legunda et facienda carius locetur, extra quam si quem socium in praesentiarum dixerit: si quis aduersum ea fecerit, si dominus aut custos uolent, iurent omnes socii; si non ita iurauerint, pro ea olea legunda et faciunda nemo dabit neque debebitur ei qui non iurauerit. acces-siones: in #1105 #150 CC accedit oleae salsae #1105 V, olei puri p. VIIII; in tota oletate #1107 V, aceti q. V. quod oleae salsae non acceperint, dum oleam legent, in modios singulos, #1107 . s. dabuntur. @1 @@@@{1CLIV Lex oleae faciundae}1 @@Oleam faciundam hac lege oportet locare: facito recte arbitratu domini aut custodis, qui id negotium cu-rabit. si sex iugis uasis opus erit, facito. homines eos dato, qui placebunt aut custodi aut quis eam oleam emerit. %trapeti facito% si operarii conducti erunt aut fa-cienda locata erit, pro eo resoluito, aut deducetur. @8 oleum ne tangito utendi causa neque furandi causa, nisi quod cu-stos dederit aut dominus: si sumpserit, in singulas sump-tiones #1107n. XL deducentur neque debebitur. factores, qui oleum fecerint, omnes iuranto aut ad dominum aut ad custodem sese de fundo L. Man[i]lii neque alium quem-quam suo dolo malo oleum neque oleam subripuisse: qui eorum non ita iurauerit, quae eius pars erit, omne deducetur neque debebitur. socium ne quem habeto, nisi quem dominus iusserit aut custos. si quid redemptoris opera domino damni datum erit, uiri boni arbitratu deducetur. si uirde[m] oleum opus siet, facito. acce-det oleum et sale suae usioni, quod satis siet, uasa-rium uict. II. @@@@{1CLV Lex oleae pendentis}1 @@Oleam pendentem hac lege uenire oportet: olea pen-dens in fundo Venafro uenibit. qui oleam emerit, amplius quam quanti emerit omnis pecuniae centesima accedet @1 (praeconium praesens #1107 L) et oleum (romanici p. #150 D, uiridis p. CC), oleae (caducae #1105 L, strictiuae #1105 X: modio oleario mensum dato), unguinis p. X. pon-deribus modiisque domini dato %iri pri% primae co-tulas duas. @8 dies argento: ex K. Nou. mensum X; oleae legendae faciendae, quae locata est, et si emptor locarit, Idibus soluito. recte haec dari fierique satisque dari domino, aut cui iuserit, promittito satisque dato arbitratu domini. donicum solutum erit aut ita satis datum erit, quae in fundo inlata erunt, pigneri sunto. ne quid eorum de fundo deportato: si quid deportauerit, domini esto. @8 uasa torcula, funes, scalas, trapetos, si quid et aliut datum erit, salua recte reddito, nisi quae uetustate fracta erunt; si non reddet, aequom soluito. si emptor legulis et factoribus, qui illic opus fecerint, non soluerit, cui dari oportebit, si dominus uolet, soluat: emptor domino debeto et id satis dato, proque ea re ita uti s. s. e. item pignori sunto. @@@@{1CLVI Lex uini pendentis}1 @@Hac lege uinum pendens uenire oportet: uinaceos inlutos et faecem relinquito. locus uinis ad K. Octob. primas dabitur; si non ante ea exportaueris, dominus uino quid uolet faciet. cetera lex, quae oleae pendenti. @1 @@@@{1CLVII Lex uino in doliis}1 @@Vinum in doliis hoc modo uenire oportet: uini in culleos sing. quadragenae et singulae urnae dabuntur. quod neque aceat neque muceat, id dabitur. in triduo proxumo uiri boni arbitratu degustato; si non ita fece-rit, uinum pro degustato erit. quot dies per dominum mora fuerit, quo minus uinum degustet, totidem dies emptori procedent. @8 uinum accipito ante K. Ian. pri-mas; si non ante acceperit, dominus uinum admetietur. quod admensus erit, pro eo [dominus] re[m] soluito; si emptor postularit, dominus ius iurandum dabit uerum fecisse. locus uinis ad K. Octobres primas dabitur; si ante non deportauerit, dominus uino quid uolet faciet. cetera lex, quae oleae pendenti. @@@@{1CLVIII Lex pabulo}1 @@Qua lege pabulum hibernum uenire oporteat. qua uendas finis dicito. pabulum frui occipito ex Kal. Sep-tembribus: prato sicco decedat, ubi pirus florere coepe-rit; prato inriguo, ubi super inferque uicinus promittet, tum decedito, uel diem certam utrique facito; cetero pa-bulo Kal. Martiis cedito. @8 bubus domitis binis, can-therio u[i]ni, cum emptor pascet, domino pascere reci-pitur; holeris, asparagis, lignis, aqua, itinere, actu do-mini usioni recipitur. si quid emptor aut pastores aut pecus emptoris domino damni dederit, boni u. a. resol- @1 uat; si quid dominus aut familia aut pecus emptori damni dederit, uiri boni arbitratu resoluetur. donicum pecu-niam satisfecerit aut delegarit, pecus et familia, quae illic erit, pigneri sunto. si quid de iis rebus controuersiae erit, Romae iudicium fiat. @@@@{1CLIX Fructus ouium qua lege ueneat}1 @@Fructum ouium hac lege uenire oportet: in singulas casei p. IS (dimidium aridum), lacte, feriis quod mul-serit, dimidium, et praeterea lactis urnam unam. hisce legibus, agnus, diem et noctem qui uixerit, in fructum; et Kal. Iun. emptor fructu decedat: si interkalatum erit, K. Mais. @8 agnos XXX ne amplius promittat. oues, quae non pepererint, binae pro singulis in fructu ce-dent. %die% lanam et agnos uendat, menses X ab coac-tore releget. porcos serarios in oues denas singulos pas-cat. conductor duos menses pastorem praebeat: donec domino satisfecerit aut soluerit, pignori esto. @@@@{1CLX Cupressum quo modo seras}1 @@Semen cupressi quando legi, seri propagarique opor-teat et quo pacto cupresseta seri oporteat, Minius @1 Percennius Nolanus ad hunc modum monstra-uit: @8 semen cupressi tarentinae per uer legi oportet; materiem, ubi hordeum flauescit. id, ubi legeris, in sole ponito, semen purgato; id aridum condito, uti aridum expostum siet. per uer serito in loco, ubi terra tenerrima erit (quam 'pullam' uocant), ubi aqua propter siet: eum locum stercorato primum bene stercore caprino aut ouillo, tum uortito bipalio; terram cum stercore bene permisceto, depurgato ab herba graminibusque, bene terram comminuito. @8 areas facito pedes latas quaternos: subcauas facito, uti aquam continere possint: inter eas sulcos facito, qua herbas de areis purgare possis; ubi areae factae erunt, semen serito crebrum, ita uti linum seri solet. eo cribro terram incernito, dimidiatum digitum terram altam succernito: id bene tabula aut manibus aut pedibus complanato. @8 si quando non pluet, uti terra si-tiat, aquam inrigato leniter in areas; si non habebis unde inriges, gerito inditoque leniter. quotienscumque opus erit, facito uti aquam addas. si herbae natae erunt, facito uti ab herbis purges: quam tenerrimis herbis, et quotiens opus erit, purges. per aestatem ita uti dictum est fieri oportet, et, ubi semen satum siet, stramentis operiri; ubi germen nascere coeperit, tum demi. @1 @@@@{1CLXI De scopis uirgeis}1 @@[2De scopis uirgeis]2 . . . Manlii monstrauerunt. in diebus XXX, quibus uinum legeris, aliquotiens facito scopas uirgeas ulmeas aridas: in asserculo alligato. eabus latera doliis in[s]trinsecus usque bene perfricato, ne faex in lateribus adhaerescat. @@@@{1CLXII De uino faecato}1 @@Vinum faecatum sic facito: fiscinas olearias campanicas duas illae rei habeto; eas faecis impleto sub pr[a]elum-que subdito exprimitoque. @@@@{1CLXIII Vinum emptoribus quo modo admetiaris}1 @@Vinum emptoribus sine molestia quo modo admetiaris. labrum culleare illae rei facito: id habeat ad summum ansas IIII, uti transferri possitur. id imum pertundito: ea fistulam subdito, uti opturarier recte possit, et ad summum, qua fini culleum capiet, pertundito. id in suggestu inter dolia positum habeto, uti in culleum %deco% uinum salire possit. id impleto, postea obturato. @@@@{1CLXIV Per hiemem aquam de agro depellere}1 @@Per hiemem aquam de agro depelli oportet. in monte fossas inciles [pellere] puras habere oportet. prima autumnitate, cum puluis est, tum maxime ab @1 aqua periculum est. cum pluere incipiet, familiam cum ferreis sarculisque exire oportet, incilia aperire, aquam diducere in uias et [2extra]2 segetem curare oportet uti fluat. @8 in uilla, cum pluet, circumire oportet, sicubi perpluat, et signare carbone; cum desierit pluere, uti te-gula mutetur. per segetem in frumentis aut in segete aut in fossis, sicubi aqua constat aut aliquid aquae obstat, id emittere, patefieri remouerique oportet. @@@@{1CLXV De brassica quot medicamenta habeat et aliis ad}1 @@@@{1medicinam pertinentibus}1 @@De brassica quod concoquit. brassica est quae omni-bus holeribus antistat. eam esto uel coctam uel crudam: crudam si edes, in acetum intinguito: mirifice conco-quit, aluum bonam facit, lotiumque ad omnes res salubre est. si uoles in conuiuio multum bibere cenareque libenter, ante cenam esto crudam quantum uoles ex aceto, et item, ubi cenaueris, comesto aliqua V folia: reddet te quasi nihil ederis, bibesque quantum uoles. @1 @@Aluum si uoles deicere superiorem, sumito brassi-cae, quae leuissima erit, p. IIII: inde facito manipulos aequales tres colligatoque. postea ollam statuito cum aqua: ubi occipiet feruere, paulisper demittito unum ma-nipulum: feruere desistet; postea, ubi occipiet feruere, paulisper demittito ad modum dum quinque numeres; eximito. @8 item facito alterum manipulum, item ter-tium. postea conicito, contundito, item eximito in lin-teum, exurgeto sucum quasi heminam in pocillum fictile: eo indito salis micam quasi eruum et cumini fricti tantum quod oleat; postea ponito pocillum in sereno noctu. qui poturus erit, lauet calida, bibat aquam mulsam, cubet incenatus. @8 postea mane bibat sucum deambuletque horas IIII, agat, negotii si quid habebit. ubi libido ueniet, nausia apprehendet, de-cumbat purgetque sese: tantum bilis pituitaeque eiciet, uti ipse miretur, unde tantum siet. postea, ubi deor[i]sum uersus ibit, heminam aut paulo plus bibat; si amplius ibit, sumito farinae minutae conchas duas, infriet in aquam, paulum bibat, constituet. @8 uerum quibus tor-mina molesta erunt, brassicam in aquam macerare opor-tet: ubi macerata erit, coicito in aquam calidam, co-quito usque donec commadebit bene, aquam defundito. postea salem addito et cumini paululum et pollinem @1 polentae eodem addito et oleum. @8 postea feruefacito, in-fundito in catinum, uti frigescat: eo interito quod uolet cibi, postea edit; sed, si poterit solam brassicam esse, edit. et si sine febre erit, dato uini atri duri: aquatum bibat quam minimum; si febris erit, aquam. id facito cotidie mane. nolito multum dare, ne pertaedescat, uti possit porro libenter esse. ad eundem modum uiro et mulieri et puero dato. @8 nunc de illis, quibus aegre lo-tium it quibusque substillum est. sumito brassicam, coicito in aquam feruentem, coquito paulisper, uti sub-cruda siet; postea aquam defundito non omnem. eo addito oleum bene et salem et cumini paululum, in-feruefacito paulisper; postea inde iusculum frigidum sor-bere et ipsam brassicam esse, uti quam primum ex-coquatur: cotidie id facito. @@De brassica pythagorea: quid in ea boni sit salubri-tatisque. principium te cognoscere oportet, quae ge-nera brassicae sint et cuius modi naturam habeant. omnia ad salutem temperat commoetatque sese semper: cum calore arido simul umida et dulci et amaro et acris: sed quae uocatur 'septemfolia', in commixturam na-tura omnia haec habet brassica. nunc, uti cognoscas na- @1 turam earum, prima est 'leuis' quae nominatur: ea est grandis, latis foliis, caule magno, ualidam habet naturam et uim magnam habet. @8 altera est crispa, 'apiacon' uocatur: haec est natura et aspectu bona, ad cura- @1 tionem ualidior est quam quae supra scripta est. et item est tertia, quae 'lenis' uocatur, minutis caulibus, tenera, et acerrima omnium est istarum, tenui suco, uehementissima: et primum scito, de omnibus brassicis nulla est illius modi medicamento. @8 ad omnia uulnera, tumores eam contritam imponito: haec omnia ulcera purgabit sanaque faciet sine dolore; eadem tumida conco-quit, eadem erumpit, eadem uulnera putida canceres-que purgabit sanosque faciet quod medicamentum facere non potest. uerum, prius quam id imponas, aqua calida multa lauato: postea bis in die contritam imponito: ea omnem putorem adimet. cancer ater, is olet et saniem spurcam mittit, albus purulentus est, sed fistulosus et subtus suppurat sub carne: @8 in ea uulnera huiusce modi t[a]e[t]ras brassicam: sanum faciet; optima est ad huiusce modi uulnus. et luxatum si quod est, bis die aqua calida foueto, brassicam tritam opponito: cito sanum faciet; bis die id opponito: dolores auferet. et si quid contusum est, erumpet; brassicam tritam opponito: sanum faciet. et si quid in mammis ulceris natum et car-cinoma, brassicam tritam opponito: sanum faciet. @8 et si ulcus acrimoniam eius ferre non poterit, farinam hordea-ceam misceto, ita opponito: huiusce modi ulcera omnia haec sanum faciet, quod aliud medicamentum facere @1 non potest neque purgare. et puero et puellae si ulcus erit huiusce modi, farinam [2h]2ordeaceam addito. et si uoles eam consectam, lautam, siccam, sale aceto sparsam esse, salubrius nihil est: @8 quo libentius edis, aceto mulso spargito; lautam, siccam et rutam, coriandrum sectam sale sparsam paulo libentius edes. id bene faciet et mali nihil sinet in corpore consistere et aluum bonam fa-ciet. si quid antea mali intus erit, omnia sana faciet, et de capite et de oculis omnia deducet et sanum faciet. hanc mane esse oportet ieiunum. @8 et si bilis atra est et si lienes turgent et si cor dolet et si iecur aut pulmones aut praecordia: uno uerbo, omnia sana faciet, et intro quae dolitabunt. eodem silpium inradito: bonum est. nam uenae omnes, ubi sufflatae sunt ex cibo, non possunt perspirare in toto corpore: inde aliqui morbus nasci-tur. ubi ex multo cibo aluus non it, pro portione brassica si uteris (id ut te moneo), nihil istorum usu ueniet morbis. uerum morbum articularium nulla res tam purgat, quam brassica cruda (si edes concisam et rutam et coriandrum concisam siccam et sirpicium inrasum) et brassica ex aceto oxymeli et sale sparsa. @8 haec si[c] uteris, omnis articulos poteris experiri. nullus @1 sumptus est: et, si sumptus esset, tamen ualetudinis causa experirus. hanc oportet mane ieiunum esse. [2ins]2omnis uel si quis est seniosus, hac eadem curatione sanum facies. uerum assam brassicam et unctam caldam, salis paulum dato homini ieiuno: quam pluri-mum ederit, tam citissime sanus fiet ex eo morbo. tormina quibus molesta erunt, sic facito: brassicam macerato bene, postea in aulam coicito, deferuefacito bene. ubi cocta erit bene, aquam defundito; eo addito oleum bene et salis paululum et cuminum et pollinem polentae. postea ferue bene facito: ubi feruerit, in cati-num indito; dato edit, si poterit, sine pane: si non, dato pane purum ibidem madefaciat. et si febrim non habe-bit, dato uinum atrum bibat: cito sanus fiet. @8 et hoc si quando usus uenerit, qui debilis erit, haec res sanum facere potest: brassicam edit ita uti s. s. e. et, hoc am-plius, lotium conseruato eius qui brassicam essitarit: id calfacito, eo hominem demittito; cito sanum faciet hac cura: expertum hoc est. item pueros pusillos si laues eo lotio, numquam debiles fient. et quibus oculi parum clari sunt, eo lotio inunguito: plus uidebunt. si caput aut ceruices dolent, eo lotio caldo lauito: desinent dolere. et si mulier eo lotio locos fouebit, numquam m(e)n(ses) @1 seri fient; et fouere sic oportet: ubi in scutra feruefe-ceris, sub sellam supponito pertusam: eo mulier ad-sidat, operito, circum uestimenta eam dato. @@Brassica erratica maximam uim habet. eam arfa-cere et conterere oportet bene minutam. si quem pur-gare uoles, pridie ne cenet: mane ieiuno dato brassicam tritam, aquae cyathos IIII. nulla res tam bene purgabit, neque elleborum neque scamonium, et sine periculo; et scito salubrem esse corpori. @8 quos diffidas sanos facere, facies. qui hac purgatione purgatus erit, sic eum curato: sorbitione liquida hoc per dies septem dato. ubi esse uolet, carnem asin[2in]2am dato; si esse non uolet, dato brassicam coctam et panem, et bibat uinum lene dilu-tum, lauet raro, utatur unctione. qui sic purgatus erit, diutina ualetudine utetur, neque ullus morbus ueniet nisi sua culpa. et si quis ulcus t[2a]2etrum uel recens habe-bit, hanc brassicam erraticam aqua spargito, opponito: sanum facies. @8 et si fistula erit, turundam intro tru-dito; si turundam non recipiet, diluito, indito in uesi-cam, eo calamum alligato, ita premito, in fistulam in-troeat: ea res sanum faciet cito. et ad omnia ulcera ue-tera et noua contrita[2m]2 cum melle opponito: sanum faciet. @8 et si polypus in naso intro erit, brassicam erra- @1 ticam aridam tritam in malam conicito et ad nasum ad-moueto, ita subducito susum animam quam plurimum poteris: in triduo polypus excidet; et, ubi exciderit, tamen aliquot dies idem facito, ut radices polypi per-sanas facias. @8 auribus si parum audies, terito cum uino brassicam, sucum exprimito, in aurem intro tepidum instillato: cito te intelleges plus audire. depetigini psor[2i]2cae brassicam opponito: sanam faciet et ulcus non faciet. @@@@{1CLXVI Aluum deicere hoc modo oportet}1 @@Aluum de[i]icere hoc modo oportet: si uis bene tibi deicere, sume tibi ollam, addito eo aquae sexta-rios sex et eo addito ungulam de perna; si ungulam non habebis, addito de perna frustum p. S quam minime pingue. ubi iam coctum incipit esse, eo addito brassicae coliculos duos, betae coliculos II cum radice sua, feli-culae pullum, herbae mercurialis non multum, mitu-lorum L. II, piscem capitonem et scorpionem I, cochleas sex et lentis pugillum. @8 haec omnia decoquito usque ad sextarios III iuris. oleum ne addideris. indidem sume tibi sextarium unum tepidum, adde uini coi cya- @1 thum I, bibe, interquiesce; deinde iterum eodem modo, deinde tertium: purgabis te bene. et si uoles insuper uinum coum mixtum bibere, licebit bibas. ex iis tot rebus quod scriptum est unum, quod eorum uis, aluum deicere potest. uerum ea re tot res sunt, uti bene de-icias, et suaue est. @@@@{1CLXVII Intertrigini remedium si uia ibis}1 @@Intertrigini remedium. in uiam cum ibis, apsin-thi pontici surculum sub anulo habeto. @@@@{1CLXVIII Luxum ut excantes}1 @@Luxum si quod est, hac cantione sanum fiet. harun-dinem prende tibi uiridem p. IIII aut quinque longam, mediam diffinde, et duo homines teneant ad coxendices. incipe cantare [in alio s. f. 'moetas uaeta daries dar-daries asiadarides una pe tes' usque dum coeant]: 'motas uaeta daries dardares astataries dissunapiter', usque dum coeant. ferrum insuper iactato. ubi coierint et altera alteram tetigerint, id manu prehende et dex-tera sinistra praecide; ad luxum aut ad fracturam alli- @1 ga: sanum fiet. et tamen cotidie cantato [in alio s. f. uel luxato uel hoc modo 'huat hauat huat ista pista sista dannabo dannaustra'] %et luxato% uel hoc modo: 'hu-at haut haut istasis tarsis ardannabou dannaustra'. @@@@{1CLXIX Asparagus quo modo seratur}1 @@[2Asparagus quo modo seratur.]2 locum subigere opor-tet bene, qui habeat [h]umorem, aut loco crasso. ubi erit subactus, areas facito, ut possis dextra sinistraque sarire, runcare, ne calcetur. cum areas deformabis, inter-uallum facito inter areas semipedem latum in omnes par-tes. deinde serito, ad lineam palo grana bina aut terna @1 demittito et eodem palo cauum terrae operito. deinde supra areas stercus spargito bene. serito secundum ae-quinoctium uernum. @8 ubi erit natum, herbas crebro purgato cauetoque ne asparagus una cum herba uellatur. quo anno seueris, sum stramentis per hiemem operito, ne praeuratur; deinde primo uere aperito, sarito run-catoque; post annum tertium, quam seueris, incendito uere primo. deinde ne ante sarueris, quam asparagus na-tus erit, ne in sariendo radices laedas. @8 tertio aut quarto anno asparagum uellito ab radice: nam si defringes, stirpes fient et intermorientur; usque licebit uellas, doni-cum in semen uideris ire. semen maturum fit ad autum-num. ita, cum sumpseris semen, incendito, et, cum coe-perit asparagus nasci, sarito et stercorato. post annos VIII aut nouem, cum iam est uetus, digerito et in quo loco posturus eris terram bene subigito et stercerato. deinde fossulas facito, qua radices asparagi demittas. interuallum sit ne minus pedes singulos inter radices asparagi. euellito, sic circumfodito, ut facile uellere possis: caueto ne frangatur. stercus ouillum quam pluri-mum fac ingeras: id est optimum ad eam rem; aliut ster-cus herbas creat. @1 @@@@{1CLXX Salsura[m] pernarum ofellae puteolanae}1 @@[2Salsura pernarum, ofellae puteolanae.]2 Pernas sal-lire sic oportet in dolio aut in seria: cum pernas eme-ris, ungulas earum praecidito. salis romaniensis moliti in singulas semodios. in fundo dolii aut seriae sale sterni-to: deinde pernam ponito, cutis deosum spectet, sale ob-ruito totam. @8 deinde alteram insuper ponito: eodem modo obruito, caueto ne caro carnem tangat. ita omnes obruito. ubi iam omnes composueris, sale insuper obrue, ne caro appareat: aequale facito. ubi iam dies quinque in sale fuerint, eximito omnis cum suo sale: quae tum summae fuerint, imas facito eodemque modo obruito et componito. @8 post diem omnino XII pernas eximito et salem omnem detergeto et suspendito in uento bidu-um; die tertio extergito spongea bene, perunguito oleo, suspendito in fumo biduo. tertio die demito, perun-guito oleo et aceto commixto, suspendito in carna-rio: nec tinia nec uermes tangent. @1 @@@@{1DE AGRI CVLTVRA FRAGMENTA}1 Ǯuir bonus est, Marce fili, colendi peritus, cuius ferramenta splendent. @1 쮠male agitur cum domino, quem uili-cus docet. @1 쮠nihil agendo homines male agere discunt. @1 ebulum uel prunus siluestris uel rubus, bulbus minutus, trifolium, her-ba pratensis, quercus, siluestris pirus malusque frumentari soli notae, item nigra terra et cinerei coloris. omnis creta coquet, nisi permacra, sabulum-que, nisi id etiam pertenue est, et multo campestribus magis quam cliuosis re-spondent eadem. @1 quidquid per asellum fieri potest uilissime constat. @1 㮠⮠̦corbes messorias 򮠦̦iugeris @@@@{1DICTA MEMORABILIA}1 㮠殦bene pascere . . . satis bene pascere . . . bene arare . . . quid hominem . . . occidere? @1 㮠eamus deambulatum . . . immo uero . . . quid opus fuit te? Si tu et aduersus et auersus inpudicus es. 㮠㮦dissuendae magis quam discindendae. @1 bellum . . . se ipsum alet. 𮦠nec orientem umquam solem uiderunt nec occidentem. 㮠magna . . . cura cibi, magna uirtutis incuria. 𮦠sat cito, si sat bene. @1 si absque femina esset mundus, conuersatio nostra absque diis non esset. @1 @@@@{1EPISTVLAE}1 󠲴Quia saepe utiles uidentur praedonuli. @1 󠱵. . . . . . mansues ad . . . ̦%Interempto praestari. @@@@{1[2DE MEDICINA]2}1 Dicam de istis Graecis suo loco, Marce fili, quid Athenis exquisitum habeam, et quod bonum sit illorum litteras inspicere, non perdiscere. uincam nequissimum et indocile esse genus il-lorum. et hoc puta uatem dixisse, quandoque ista gens suas litteras dabit, omnia conrumpet, tum etiam magis, si medicos suos huc mittet. iurarunt inter se barbaros necare omnis medi-cina, sed hoc ipsum mercede facient, ut fides iis sit et facile disperdant. nos quoque dictitant barbaros et spurcius nos quam alios Opicon appellatione foedant. interdixi tibi de medicis. @1 ̦Lepus multum somni adfert qui illum edit. 㮠̦Ex dolore, ex febri, ex siti, ex medicamentis bibendis, ex cataplasmatis, ex aluo lauando. @@@@{1INCERTORVM LIBRORVM RELIQVIAE}1 򮠦̦In his duobus bellis alteras stipendio agrique parte mul-tati, alteras oppidum ui captum, alteras primo pedatu et se-cundo. 㮠̦Quod iter longius arduiusque erat a curia. 㮠̦Qui tantisper nulli rei sies, dum nihil agas. 쮠Caduceatori nemo homo nocet. 쮠Veternosus quam plurimum bibit, tam maxime sitit. 쮠Praeda quae capta est uiritim diuisa. 򮠦̦Et in Italia atras capras lacte album habere. 򮠦̦%Suapte natio sua separata seorsum. 㮠̦Speca prosita, quo aqua de uia abiret. @1 򮠦̦Malitiose istorum iuratorum . . . . . . uerto ut . . . quod . . . . . . Qua mollissimum est adoriuntur. Sub tela uolantia. tertiato . . . quartato 򮠦ﮦdum se intempesta nox . . . praecipitat 䮬箦Malum deligatum, parastatae iunctae. @1 쮠ήmortualia 쮠audacias aliorsum . . . illorsum 쮠cloacale flumen 쮠formido 쮠futare 쮠ferocit . . . %fiuere fruniscor . . . frunitum 쮠latitauerunt 쮠mihipte 󠲴. . . . . . . . . . . . . . decuit talenta . . . . . . . . . . . . . . uersia atque . . . . . . . . . . . . . . entia item a @1 󠱶. . . [2tum]2ultu Macedoniae Etruriam Samnites Luca-nos inter se natinari atque factiones esse. 󠱵. . . . . . . . . . . [2Po]2enorum IIII suf-[2fetes]2 . . . . . . . . [2om]2nis cohortes omnis [2qui stipendia merit]2auerunt. 󠱵[2moscillis]2 󠲴. . . . . %properie mari opus est. 󠱷. . . . . [2Numidae]2 . . multam uiuunt . . . 쮠lentis numquam cuiquam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . [2supp]2remam aduoca[2tionem]2. 쮠ueterinam bestiam 쮠uls ungulatros uerberitare uopte @1 쮠ήdisciplinosus consiliosus uictoriosus 򮠦̦imperabiliter 򮠦̦rare rarenter 򮠦̦iugeris 򮠦̦secunde 㮠⮠̦putei 쮠ήfenoribus . . . copertus est 쮠ήnouissimus . . . nouissime ݠ̦circumcirca 쮠ήpraeterpropter 򮠦̮solui @1 dicem . . . faciem 󠲸recipie 󠲰ostende 쮠attinge 쮠dice diee 쮠ήfeneratorem ̦quoam @1 @@@@{1FRAGMENTA @@@@DVBIAE AVCTORITATIS}1 󠲴[2posime]2-rium 󠱵re-[2mouendi maledictores]2 󠲴[2pascales]2 @@@@{1COMMENTARII IVRIS CIVILIS}1 󠱵Mundo nomen inpositum est ab eo mundo, qui supra nos est; forma enim eius est, ut ex his, qui intrauere, cognoscere potui, adsimilis illae. @@@@{1DE RE MILITARI @@@@LIBER}1 򮳰Scio ego quae scripta sunt si palam proferantur, multos fore qui uitilitigent, sed ii potissimum qui uerae laudis expertes sunt. eorum ego orationes siui praeterfluere. 󠳰Vt populus sua opera potius ob rem bene gestam coro-natus supplicatum eat, quam re male gesta coronatus ueneat. @1 󠲱Magistratus nihil audent imperare, ne quid consul auspici peremat. Inde partem equitatus atque ferentarios praedatum misit. 箠箠ǮPedites quattuor agminibus, equites duobus antibus ducas. 箠쮦Vna depugnatio est fronte longo, quadrato exercitu. @1 󠳴Siue forte opus sit cuneo aut globo aut forcipe aut tur-ribus aut serra, uti adoriare. 󠲵Tertia e castris eductio celeris properaque est. 㮠̦Satis celeris sis in tempore. Quam gladiator disciplinosus. @@@@{1CARMEN DE MORIBVS}1 Auaritiam omnia uitia habere putabant. sumptuosus cu-pidus elegans %uitiosus inritus qui habebatur, is laudabatur. @1 쮠ήVestiri in foro honeste mos erat, domi quod satis erat. equos carius quam coquos emebant. poe+ticae artis honos non erat. siquis in ea re studebat aut sese ad conuiuia adplicabat, grassator uocabatur. 쮠ήNam uita humana prope uti ferrum est. si exerceas, con-teritur; si non exerceas, tamen rubigo interficit. item homines exercendo uidemus conteri; si nihil exerceas, inertia atque tor-pedo plus detrimenti facit quam exercitio. @@@@{1ORATIO QUAM DIXIT NUMANTIAE}1 @@@@{1APUD EQUITES}1 쮠ήcogitate cum animis vestris: si quid vos per laborem recte feceritis, labor ille a vobis cito recedet, bene factum a vobis, dum vivitis, non abscedet; sed si qua per voluptatem nequiter feceritis, voluptas cito abibit, nequiter factum illud apud vos semper manebit. 󠲰maiores seorsum atque divorsum pretium paravere bonis atque strenuis, decurionatus, optionatus, hastas do-naticas, aliosque honores. @@@@{1DE TRIUMPHO AD POPULUM}1 㮠̦asperrimo atque arduissimo aditu. @@@@{1APUD ATHENIENSES}1 Ү̮ͮAntiochus epistulis bellum gerit, calamo et atra-mento militat. @@@@{1DIERUM DICTARUM DE CONSULATU SUO}1 򮠦̦egoque iam pridem cognovi atque intellexi atque arbitror rem publicam curare industrie summum peri-culum esse. 򮠦̦atque quamquam multa nova miracula fecere ini-mici mei, tamen nequeo desinere mirari eorum audaciam atque confidentiam. 򮠦̦ei rei dant operam, ut mihi falso maledicatur. 󠱵re[2movendi maledictores]2. 򮠦̦secus aetatem agerem quam illi egissent. 򮠦̦videtote quanto secus ego fecerim. 쮦omnia ab integro paranda erant. 򮠦̦laudant me maximis laudibus, tantum navium, tantum exercitum, tantum [2com]2meatum non opinatum esse quemquam hominem comparare potuisse; id me tam maturrime comparavisse. 򮠦̦deinde postquam Massiliam praeterimus, inde om-nem classem ventus auster lenis fert; mare velis florere videres. ultra angulum Gallicum ad Illiberim atque Ru-scinonem deferimur: inde nocte aura profecti sumus. 쮠ήita nos fert ventus ad primorem Pyrenaeum, quo proicit in altum. 򮠦̦mihi atque classi obviam fiunt. 򮠦̦omnia tumultus plena, simul hostium copiae ma-gnae contra me sedebant; usquequaque lacessebamur. 򮠦̦eas res non posse sustineri nisi eo praesidia magna frumentumque [2mittantur]2. nam ita dicunt palam ne-cessum esse obcuratum. 򮠦̦interea ad socios nostros sedulo dispertieram, alio frumentum, alio legatos, alio litteras, alio praesidium usquequaque. ﮠ򦮠interea unamquamque turmam manipulum cohor-tem temptabam quid facere possent; proeliis levibus spectabam cuiusmodi quisque esset; si quis strenue fe-cerat, donabam honeste, ut alii idem vellent facere, atque in contione verbis multis laudabam. interea aliquot [2p]2au[2ca]2 castra feci. sed ubi anni tempus venit, castra hiberna . . . 򮠦̦postquam auspicavi atque exercitum adduxi pone [2versus]2 castra hostium. nostros pone versus hosteis esse ad dextra parte. 򮠦̦iam apud vallum nostri satis agebant. 򮠦̦me sollicitum atque exercitum habitum esse atque porro fore. itaque porro in Turtam proficiscor servatum illos. inde pergo porro ire in Turtam. 򮠦̦si cuperent hostes fieri, temere fieri nunc possent. 󠱵ridibundum magistratum gerere, pauculos homi-nes, mediocriculum exercitum obvium duci. 򮠦̦id ego primo minus animadverti; veniunt iterum atque tertium tumultuosius. 򮠦̦eam ego viam pedetemptim temptabam. 򮠦̦qui maximis vicibus ac vicissim. 󠲸recto fronte ceteros sequi si norit. 򮠦̦ego mihi haec monimenta sempiterno posui quae cepi. 򮠦̦item ubi ab Thermopuleis atque ex Asia maximos tumultus maturissime disieci atque consedavi. 򮠦̦censores qui posthac fiunt, formidulosius atque se-gnius atque timidius pro re publica nitentur. 󠱶navitae . . . vinum atque oleum, ue%1r%1 . . . @@@@{1DISSUASIO LEGIS IUNIAE DE FENERATIONE}1 󠲳Camerini cives nostri oppidum pulchrum habuere, agrum optimum atque pulcherrimum, rem fortunatis-simam. cum Romam veniebant, prorsus devertebantur pro hospitibus ad amicos suos. tertio autem pedato item ex fenore discordia excre-scebat. @@@@{1ORATIONES IN Q. MINUCIUM THERMUM}1 @@@@{1IN Q. MINUCIUM THERMUM DE FALSIS PUGNIS}1 쮠ήdixit a decemviris parum bene sibi cibaria curat esse. iussit vestimenta detrahi atque flagro caedi. de-cemviros Bruttiani verberavere, videre multi mortales. quis hanc contumeliam, quis hoc imperium, quis hanc servitutem ferre potest? nemo hoc rex ausus est facere: eane fieri bonis, bono genere gnatis, boni consultis? ubi societas? ubi fides maiorum? insignitas iniurias, plagas, verbera, vibices, eos dolores atque carnificinas per de-decus atque maximam contumeliam, inspectantibus po-pularibus suis atque multis mortalibus, te facere ausum esse? set quantum luctum, quantum gemitum, quid la-crimarum, quantum fletum factum audivi! servi iniurias nimis aegre ferunt: quid illos, bono genere gnatos, magna virtute praeditos, opinamini animi habuisse atque habi-turos, dum vivent? @@@@{1IN Q. MINUCIUM THERMUM}1 @@@@{1DE DECEM HOMINIBUS}1 쮠ήtuum nefarium facinus peiore facinore operire po-stulas, succidias humanas facis, tantam trucidationem facis, decem funera facis, decem capita libera interficis, decem hominibus vitam eripis indicta causa, iniudicatis, incondemnatis. 󠱹rumorem, famam flocci fecit [2inter]2cutibus stupris obstinatus, insignibus flagitiis. 󠱵[2neque fidem, neque iusiurandum,]2 neque pud[2ici-tiam multifacit]2 . . . 󠳴. . . erant, ne mala . . . t, scelera nefaria fie . . . [2sacrame]2nto traderetur lege est . . . ut solent, . . . [2son]2ivios, nisi qui sempi-terni sunt, quos . . . rant, ne[2c]2 spiciunt neque ratos [2existimant]2. @@@@{1ORATIONUM IN Q. MINUCIUM THERMUM RELIQUIAE}1 @@@@{1INCERTAE SEDIS}1 󠲸erga rem publicam multa beneficii ratissima atque gratissima. 㮠̦postquam diutius fitur. @@@@{1IN M.' ACILIUM GLABRIONEM}1 󠲳postquam navitas ex navibus eduxi, non ex mili-tibus atque nautis piscatores penatores feci, sed arma dedi. ď@@@@{1DE CONIURATIONE}1 󠲴precem. Ǐ@@@@{1ORATIONES CENSORIAE}1 @@@@{1IN L. QUINCTIUM FLAMININUM}1 䮠殦aliud est, Philippe, amor, longe aliud est cupido. accessit ilico alter, ubi alter recessit; alter bonus, alter malus. @@@@{1IN L. VETURIUM DE SACRIFICIO COMMISSO}1 @@@@{1CUM EI EQUUM ADEMIT}1 󠳴quod tu, quod in te fuit, sacra stata, sollempnia, capite sancta deseruisti. 󠲳domi cum auspicamus, honorem me dium immor-talium velim habuisse. servi, ancillae, si quis eorum sub centone crepuit, quod ego non sensi, nullum mihi vitium fa-cit. si cui ibidem servo aut ancillae dormienti evenit, quod comitia prohibere solet, ne si quidem mihi vitium facit. 㮠̦aquam Anienem in sacrarium inferre oportebat. non minus XV milia Anien abest. 쮠ήqui illius impudentiam norat et duritudinem. 㮠̦mense Octobri fecimus, Novembris reliquus erat. 㮠̦Graeco ritu fiebantur Saturnalia. sedere non potest in equo trepidante. 㮠̦hostem num [2unum]2 icit? propter tenuitatem et plebitatem. @@@@{1DE MORIBUS CLAUDII NERONIS}1 㮠̦pecunia mea rei publicae profuit quam isti modi uti tu es. haruspicem, fulguratorem si quis adducat. @@@@{1UT PLURA AERA EQUESTRIA FIERENT}1 㮠̦nunc ergo arbitror oportere institui, quin minus duobus milibus ducentis sit aerum equestrium. de aeribus equestribus, de duobus milibus ac du-centis. @@@@{1UTI BASILICA AEDIFICETUR}1 㮠̦antequam is vilicare coepit. @@@@{1DE INDIGITIBUS}1 󠳳sinunt . . . ut bona rapiant, aut . . . sequestro dent. @@@@{1DE AGNA MUSTA PASCENDA}1 㮠̦musta agna 㮠̦citer ager alligatus ad sacra erit. 󠲴[2ali pa]2stalis ovis vetuit. 󠱵quis homo . . . l pulchrius purgat [2aut ma-gnificius?]2 @@@@{1DE VESTITU ET VEHICULIS}1 㮠̦nam periniurium siet, cum mihi ob eos mores, quos prius habui, honos detur, ubi datus est, tum uti eos mutem atque alii modi sim. @@@@{1DE SIGNIS ET TABULIS}1 󠲸honorem emptitavere, malefacta benefactis non re-demptitavere. @@@@{1NE SPOLIA FIGERENTUR NISI DE HOSTE CAPTA}1 sed tum, ubi ii dimissi sunt, revertantur resignatis vectigalibus. @@@@{1UTI PRAEDA IN PUBLICUM REFERATUR}1 㮠̦miror audere atque religionem non tenere, statuas deorum, exempla earum facierum, signa domi pro supel-lectile statuere. @@@@{1IN L. FURIUM DE AQUA}1 򮠦̦domi meae saepe fuit. 򮠦̦necessario faciendum fuit. 򮠦̦prorsum quodcumque iubebat fecisse neque quem-quam observavisse. 򮠦̦o quanti ille agros emit, qua aquam duceret. quod attinet ad salinatores aerarios, cui cura vecti-galium resignat. 󠳷. . . s praetores secundum populum vindicias dicunt. 쮠ήdie proxumi hoc. @@@@{1CONTRA OPPIUM}1 󠲵vinum redemisti, praedia pro vini quadrantalibus sexaginta in publicum dedisti, vinum non dedisti. @@@@{1DE FUNDO OLEARIO}1 󠲴pulchralibus atque cupediis. @@@@{1DE LAETORIO}1 asinum aut musimonem aut arietem. @@@@{1CONTRA ANNIUM}1 󠳰nemo antea fecit super tali re cum hoc magi-stratu uti quaererem. @@@@{1IN Q. SULPICIUM}1 󠱶quotiens vidi trulleos nassiternas pertusos, aqualis matellas sine ansis. @@@@{1SI SE M. CAELIUS}1 @@@@{1TRIBUNUS PLEBIS APPELLASSET}1 쮠ήnumquam tacet, quem morbus tenet loquendi tam-quam veternosum bibendi atque dormiendi. quod si non coveniatis, cum convocari iubet, ita cupidus orationis conducat, qui auscultet. itaque auditis, non auscultatis, tamquam pharmacopolam. nam eius verba audiuntur; verum se nemo committit, si aeger est. 쮠ήfrusto panis conduci potest, vel uti taceat vel uti loquatur. 󠳴in coloniam, mercules, scribere nolim, si trium virum sim, spatiatorem atque fescenninum. 򮠦descendit de cantherio, inde staticulos dare, ridi-cularia fundere. praeterea cantat, ubi collibuit, interdum Graecos versus agit, iocos dicit, voces demutat, staticulos dat. 쮠quid ego cum illo dissertem amplius, quem ego denique credo in pompa vectitatum iri ludis pro citeria, atque cum spectatoribus sermocinaturum? 󠲳si em percussi, saepe incolumis abii; praeterea pro re publica, pro scapulis atque aerario multum rei publicae profuit. 㮠̦ecquis illi modi esse vult? 󠱶. . . a porta Naevia atque ex . . . @@@@{1AD LITIS CENSORIAS}1 󠲴[2peri]2culatus [2sum]2. scio fortunas secundas neglegentiam prendere so-lere: qu[2a]2e uti prohibitum irem, quod in me esset, meo labori non parsi. @@@@{1IN C. PISONEM}1 㮠̦video hac tempestate concucurrisse omnes adver-sarios. @@@@{1ORATIONUM CENSORIARUM RELIQUIAE}1 @@@@{1INCERTAE SEDIS}1 쮠cloacale flumen 㮠̦speca prosita, quo aqua de via abiret. @@@@{1DE SUIS VIRTUTIBUS CONTRA [2L.]2 THERMUM}1 @@@@{1POST CENSURAM}1 󠲸ego iam a principio in parsimonia atque in duritia atque industria omnem adulescentiam meam abstinui agro colendo, saxis Sabinis, silicibus repastinandis atque conserendis. 󠱸quid mihi fieret, si non ego stipendia [in ordine] omnia ordinarius meruissem semper? 󠱸M. Fulvio consuli legatus sum in Aetoliam, propte-rea quod ex Aetolia complures venerant: Aetolos pacem velle: de ea re oratores Romam profectos. 쮠ήaliud est properare, aliud festinare: qui unum quid mature transigit, is properat, qui multa simul incipit neque perficit, is festinat. 䮠箦quom essem in provincia legatus, quamplures ad praetores et consules vinum honorarium dabant: num-quam accepi, ne privatus quidem. Ү̮ͮqui ventrem suum non pro hoste habet, qui pro re publica, non pro sua, obsonat, qui stulte spondet, qui cupide aedificat. 󠳱[2porcum sa]2crem in sin . . . quando pro . . . . . . me sacrem . . . primis fiet . . . @@@@{1DE AMBITU}1 㮠̦sed sunt partim, qui duarum rerum alterius utrius causa magistratum petunt. @@@@{1DISSUASIO NE LEX BAEBIA DEROGARETUR}1 󠲸hoc potius agam quod hic rogat. pecuniam inlargibo tibi. @@@@{1DISSUASIO NE LEX ORCHIA DEROGARETUR}1 󠲰qui antea obsonitavere [2aere]2, postea centenis obsonitavere. 򮠦cibarias 㮠magna . . . cura cibi, magna vir-tutis incuria. @@@@{1DE RE HISTRIAE MILITARI}1 󠲴punctatoriolas. @@@@{1IN M. FULVIUM NOBILIOREM}1 쮠ήiam principio quis vidit corona donari quemquam, 쮠ήcum oppidum captum non esset aut castra hostium non incensa essent? 󠲸retricibus 㮠Nobiliorem mobiliorem @@@@{1DE TRIBUNIS MILITUM}1 expedito pauperem plebeium atque proletarium. loca ardua et cliva depressa. @@@@{1IN P. FURIUM PRO HISPANIS}1 򮠦̦utrubi bona, utrubi mala gratia capiatur, utrinde iram, utrinde factiones tibi pares. @@@@{1SUASIO LEGIS VOCONIAE}1 쮠ήprincipio vobis mulier magnam dotem adtulit; tum magnam pecuniam recipit, quam in viri potestatem non conmittit, eam pecuniam viro mutuam dat; postea, ubi irata facta est, servum recepticium sectari atque flagitare virum iubet. agrum quem vir habet tollitur. @@@@{1DE MACEDONIA LIBERANDA}1 㮠̦idque perpetuius atque firmius repsit. @@@@{1PRO RHODIENSIBUS}1 쮠ήscio solere plerisque hominibus rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere. quo mihi nunc magnae curae est, quod haec res tam secunde processit, ne quid in consulendo advorsi eveniat, quod nostras secundas res confutet, neve haec laetitia nimis luxuriose eveniat. advorsae res edomant et docent, quid opus siet facto, secundae res laetitia transvorsum trudere solent a recte consulendo atque intellegendo. quo maiore opere dico suadeoque, uti haec res aliquot dies proferatur, dum ex tanto gaudio in potestatem nostram redeamus. 쮠ήatque ego quidem arbitror Rodienses noluisse nos ita depugnare, uti depugnatum est, neque regem Persen vinci. sed non Rodienses modo id noluere, sed multos populos atque multas nationes idem noluisse arbitror atque haut scio an partim eorum fuerint qui non nostrae con-tumeliae causa id noluerint evenire: sed enim id metuere, si nemo esset homo quem vereremur, quidquid luberet faceremus, ne sub solo imperio nostro in servitute nostra essent. libertatis suae causa in ea sententia fuisse ar-bitror. atque Rodienses tamen Persen publice numquam adiuvere. cogitate, quanto nos inter nos privatim cautius facimus. nam unusquisque nostrum, si quis advorsus rem suam quid fieri arbitrantur, summa vi contra nititur, ne advorsus eam fiat; quod illi tamen perpessi. 쮠ήea nunc derepente tanta beneficia ultro citroque, tantam amicitiam relinquemus? quod illos dicimus vo-luisse facere, id nos priores facere occupabimus? 쮠ήqui acerrime advorsus eos dicit, ita dicit: hostes voluisse fieri. ecquis est tandem, qui vestrorum, quod ad sese attineat, aequum censeat poenas dare ob eam rem, quod arguatur male facere voluisse? nemo, opinor; nam ego, quod ad me attinet, nolim. 쮠ήquid nunc? ecqua tandem lex est tam acerba, quae dicat: si quis illud facere voluerit, mille minus dimi-dium familiae multa esto; si quis plus quingenta iugera habere voluerit, tanta poena esto; si quis maiorem pecuum numerum habere voluerit, tantum damnas esto? atque nos omnia plura habere volumus, et id nobis impoene est. 쮠ήsed si honorem non aequum est haberi ob eam rem, quod bene facere voluisse quis dicit, neque fecit tamen, Rodiensibus oberit, quod non male fecerunt, sed quia voluisse dicuntur facere? 쮠ήRodiensis superbos esse aiunt id obiectantes quod mihi et liberis meis minime dici velim. sint sane superbi. quid id ad nos attinet? idne irascimini, si quis superbior est quam nos? @@@@{1DE SUMPTU SUO}1 ﮠ𦮠iussi caudicem proferri, ubi mea oratio scripta erat de ea re, quod sponsionem feceram cum M. Cor-nelio. tabulae prolatae: maiorum benefacta perlecta: deinde quae ego pro re p. fecissem leguntur. ubi id utrumque perlectum est, deinde scriptum erat in ora-tione: 'numquam ego pecuniam neque meam neque so-ciorum per ambitionem dilargitus sum'. attat, noli, noli [2s]2cribere, inquam, istud: nolunt audire. deinde recitavit: 'numquam [2ego]2 praefectos per sociorum vestrorum oppida imposivi, qui eorum bona liberos diriperent'. istud quo-que dele; nolunt audire: recita porro 'numquam ego praedam neque quod de hostibus captum esset neque ma-nubias inter pauculos amicos meos divisi, ut illis eriperem qui cepissent'. istuc quoque dele: nihil [2e]2o minus volunt dici; non opus est, recitato. 'numquam ego evectionem datavi, quo amici mei per symbolos pecunias magnas caperent'. perge istuc quoque uti cum maxime delere. 'numquam ego argentum pro vino congiario inter appa-ritores atque amicos meos disdidi, neque eos malo publico divites feci'. enimvero usque istuc ad lignum dele. vide sis quo loco re[2s]2 p. siet, uti quod rei p. bene fecissem, unde gratiam capiebam, nunc idem illud memorare non audeo, ne invidiae siet. ita inductum est male facere inpoene, bene facere non inpoene licere. 쮠ήneque mihi aedificatio neque vasum neque vesti-mentum ullum est manupretiosum neque pretiosus servus neque ancilla. si quid est quod utar, utor; si non est, egeo. suum cuique per me uti atque frui licet. @@vitio vertunt, quia multa egeo; at ego illis, quia ne-queunt egere. @@@@{1PRO SE CONTRA C. CASSIUM}1 쮠ήatque evenit ita, Quirites, uti in hac contumelia, quae mihi per huiusce petulantiam factum itur, rei quoque publicae medius fidius miserear, Quirites. @@@@{1DE PTOLOMAEO MINORE CONTRA [2L.]2 THERMUM}1 @@@@{1SIVE DE THERMI QUAESTIONE}1 쮠ήsed si omnia dolo fecit, omnia avaritiae atque pe-cuniae causa fecit, eiusmodi scelera nefaria, quae neque fando neque legendo audivimus, supplicium pro factis dare oportet. 㮠̦quantoque suam vitam superiorem atque ampliorem atque antiquiorem animum inducent esse quam innoxiio-rem. 쮠ήper deos immortalis, nolite vos atque . . . 㮠̦rege optimo atque beneficissimo. 򮠦̦tu otiosus ambulas, qui apud regem fuisti, donicum ille tibi interdixit rem capitalem. @@@@{1ORATIONUM IN Q. ET [2L.]2 THERMOS RELIQUIAE}1 @@@@{1INCERTAE SEDIS}1 㮠̦sed a benefactis, ab optimis artibus fugit maxima fugella, perpetuissimo curriculo. nervo, carcere, moletrina. 㮠̦mortuus est, sepelitus est. @@@@{1NE QUIS ITERUM CONSUL FIERET}1 󠲴dicere possum, quibus villae atque aedes aedifi-catae atque expolitae maximo opere citro atque ebore atque pavimentis Poenicis sient. 㮠̦imperator laudem capit, exercitum meliorem, in-dustriiorem facit. @@@@{1DE ACHAEIS}1 쮠ήcumque Hannibal terram Italiam laceraret atque vexaret. @@@@{1DE REGE ATTALO ET VECTIGALIBUS ASIAE}1 󠲳C. Licinio praetore remiges scribti cives Romani sub portisculum, sub flagrum conscribti veniere passim. @@@@{1DE BELLO CARTHAGINIENSI}1 쮠ήpueri atque mulieres extrudebantur fami causa. aures nobis calliscerunt ad iniurias. 쮠ήhomines defoderunt in terram dimidiatos ignem-que circumposuerunt: ita interfecerunt. 쮠򠦳Ү̮ͮCarthaginienses nobis iam hostes sunt; nam qui omnia parat contra me, ut quo tempore velit, bellum possit inferre, hic iam mihi hostis est, tametsi nondum armis agat. 㦳򮦠Qui sunt, qui foedera saepe ruperunt? Cartha-ginienses. qui sunt, qui crudelissime bellum gesserunt? Carthaginienses. qui sunt, qui Italiam deformaverunt? Carthaginienses. qui sunt, qui sibi postulent ignosci? Carthaginienses. videte ergo quam conveniat eos impe-trare. ď@@@@{1CONTRA SER. GALBAM}1 @@@@{1PRO DIREPTIS LUSITANIS}1 쮠ήmulta me dehortata sunt huc prodire, anni, aetas, vox, vires, senectus; verum enimvero cum tantam rem peragier arbitrarer . . . 쮠ήtamen dicunt deficere voluisse. ego me nunc volo ius pontificium optime scire; iamne ea causa pontifex capiar? si volo augurium optime tenere, ecquis me ob rem eam augurem capiat? ȏ@@@@{1ORATIONUM INCERTI TEMPORIS RELIQUIAE}1 @@@@{1IN LENTULUM APUD CENSORES}1 쮠ήquod maiores sanctius habuere defendi pupillos quam clientem non fallere. adversus cognatos pro cliente testatur, testimonium adversus clientem nemo dicit. pa-trem primum, postea patronum proximum nomen habuere. @@@@{1CONTRA TI. SEMPRONIUM LONGUM}1 㮠̦si posset auctio fieri de artibus tuis, quasi supel-lectilis solet. @@@@{1CONTRA TIBERIUM EXULEM}1 쮠ήquid si vadimonium capite obvoluto stitisses? @@@@{1ORATIO DE EA RE QUOD SPONSIONEM FECERAT}1 @@@@{1CUM M. CORNELIO}1 numquam ego pecuniam neque meam neque so-ciorum per ambitionem dilargitus sum; numquam [2ego]2 praefectos per sociorum vestrorum oppida imposivi, qui eorum bona liberos diriperent; numquam ego prae-dam neque quod de hostibus captum esset neque manubias inter pauculos amicos meos divisi, ut illis eri-perem, qui cepissent; numquam ego evectionem datavi, quo amici mei per symbolos pecunias magnas caperent; numquam ego argentum pro vino congiario inter appari-tores atque amicos meos disdidi, neque eos malo publico divites feci. @@@@{1CONTRA CORNELIUM AD POPULUM}1 󠲸ecquis incultior, religiosior, desertior, publicis ne-gotis repulsior? @@@@{1IN PANSAM}1 pueris in ludo stilos, pasceolos furare. @@@@{1PRO L. TURIO CONTRA CN. GELLIUM}1 쮠ήatque ego a maioribus memoria sic accepi: si quis quid alter ab altero peterent, si ambo pares essent, sive boni sive mali essent, quod duo res gessissent, uti testes non interessent, illi, unde petitur, ei potius credendum esse. nunc si sponsionem fecissent Gellius cum Turio, ni vir melior esset Gellius quam Turius, nemo, opinor, tam insanus esset, qui iudicaret meliorem esse Gellium quam Turium: si non melior Gellius est Turio, potius oportet credi, unde petitur. @@@@{1PRO L. AUTRONIO}1 㮠̦venefici postridie iussisti adesse in diem ex die; non ausi recusare. @@@@{1PRO L. CAESETIO}1 󠳰audite sultis, milites, si quis vestrum in bello superfuerit, si quis non invenerit pecuniam, egebit. ̦quod ego me spero ostenturum. @@@@{1PRO C . . .}1 󠳴nihil minus voluit semper . . . bus re praesenti cognosce[2re atque statu]2ere. @@@@{1DE HABITO}1 򮠦̦sanguen demittatur. @@@@{1DE RE FLORIA}1 쮠ήsed nisi qui palam corpore pecuniam quaereret aut se lenoni locavisset, etsi famosus et suspiciosus fuisset, vim in corpus liberum non aecum censuere adferri. 쮠ήibi pro scorto fuit, in cubiculum subrectitavit e convivio, cum partim illorum iam saepe ad eundem mo-dum erat. ׏@@@@{1DE RE A. ATILI}1 󠳴. . . tisse timidus ne . . . ibi causam sonticam. ُ@@@@{1DE AEDILIBUS VITIO CREATIS}1 쮠ήnunc ita aiunt, in segetibus, in herbis bona fru-menta esse. nolite ibi nimiam spem habere. saepe audivi inter os atque offam multa intervenire posse; verumvero inter offam atque herbam, ibi vero longum intervallum est. 󠱶neminisque . . . ݏ@@@@{1DE DOTE}1 쮠ήvir cum divortium fecit, mulieri iudex pro cen-sore est, imperium quod videtur habet, si quid perverse taetreque factum est a muliere; multitatur, si vinum bibit; si cum alieno viro probri quid fecit, condemnatur. 쮠ήin adulterio uxorem tuam si prehendisses, sine iudicio inpoene necares; illa te, si adulterares sive tu adul-terarere, digito non auderet contingere, neque ius est. @@@@{1NE IMPERIUM SIT VETERI UBI NOVUS VENERIT}1 쮠ήsiticines et liticines et tubicines. @@@@{1DE PRAEDA MILITIBUS DIVIDENDA}1 쮠ήfures privatorum furtorum in nervo atque in com-pedibus aetatem agunt, fures publici in auro atque in purpura. tu %dives fite. fraudulenter atque avariter. @@@@{1IN LEGEM POPILI}1 @@@@{1SUASIO}1 quod conpluriens usu venit omni tempore ante-ventum esse rem publicam credimus. @@@@{1LEGIS MAEVIAE SUASIO}1 㮠̦rex Seleucus arma nostratia facit. @@@@{1IN %SERCIA}1 accipite, si vultis, hoc onus in vestros collos. @@@@{1SUASIO IN SENATU}1 㮠̦accessit ager quem privatim habent Gallicus, Sam-nitis, Apulus, Bruttius. @@@@{1DE ABROGANDIS LEGIBUS}1 򮠦̦bovile. @@@@{1CONTIO}1 㦳讠箠Apirensium bellum fecimus . . . tris missi ad-[2versus . . . quos . . . censorem habuistis neque]2 . . . upli pectore adsecutus. @@@@{1DISSUASIO LEGIS}1 󠳴. . . licta est, et praeterea rogas . . . ea si populus condempnave[2rit, uti siremps lex]2 siet, quasi adversus le[2ges fecisset]2. @@@@{1INCERTAE SEDIS RELIQUIAE}1 򮠦̦malitiose istorum iura torque. cedo, si vos in eo loco essetis, quid aliud fecis-setis? communem rem agi putatote ac vos huic rei prae-positos esse. 󠲴inpudentiam praemiosam. 󠱵munificior. 󠲴pelliculatio. 䮠殦tu, inquam, si verum supprimis, falsarius agno-sceris; si falsa confingis, mendax esse videris. 󠲴te, C. Caecili, diem prodi[2di]2sse militibus le-gionis III, cum proditionem non haberent. 쮠vecticulariam vitam vivere, repente largiter ha-bere, repente nihil. 򮠦̦vita deum immortalium! 򮠦̦taetre aetatem exigit. 쮠culignam in feno Graeco ponit, ut bene oleat. 쮠coepiam seditiosa verba loqui. contumelias mihi dixisti conpluriens. 󠳱iure, lege, libertate, re publica communiter uti oportet: gloria atque honore, quomodo sibi quisque struxit. tuburchinabundum . . . lurchinabundum @@@@{1ORIGINES}1 @@@@{1EX LIBRO I}1 𮠦î̦Si ques homines sunt, quos delectat populi Romani gesta discribere . . . 㮠̦Agrum quem Volsci habuerunt, campestris plerus Aboriginum fuit. 쮠ήEodem conuenae conplures ex agro accessitauere. eo res eorum auxit. 㮠̦Antemna etiam ueterior est quam Roma. 󠱸Propter id bellum coepit. Cloelius praetor Albanus oratores misit Romam cum . . . 󠱶Fana in eo loco conpluria fuere. ea exaugurauit, praeterquam quod Termino fanum fuit; id nequitum exaugurari. 㮠̦Nam de omni Tusculana ciuitate soli Lucii Mamilii beneficium gratum fuit. 쮠ήInde est ferme mille passum. 򮠦̦uehes . . . ligni Igitur tertio pedato bellum nobis facere . . . ueteres prosapia . . . 㮠̦Sed lucus Capenatis . . . @@@@{1EX LIBRO II}1 Sed ipsi unde oriundi sunt, exacta memoria, in-literati mendacesque sunt et uera minus meminere. Libii, qui aquatum ut lignatum uidentur ire, securim atque lorum ferunt, gelum crassum excidunt, eum loro conligatum auferunt. 򮠦̦Pleraque Gallia duas res industriosissime persequitur, rem militarem et argute loqui. 򮠦̦Papauer Gallicanus. 쮠ήNeque satis . . . habuit, quod eam in occulto uitiauerat, quin eius famam prostitueret. 򮠦ҮIn Italia %in scrobes terna atque 򮠦Үquaterna milia %aulia succidia uere, sus usque adeo pinguitudine cre-scere solet, ut se ipsa stans sustinere non possit neque progredi us-quam. itaque eas, si quis quo traicere uolet, in plostrum inponit. 򮠦ҮAger Gallicus Romanus uocatur, qui uiritim cis Ari-minum datus est ultra agrum Picentium. in eo agro aliquodfariam in singula iugera dena cullea uini fiunt. 򮠦ҮIn Sauracti [2et]2 Fiscello caprae ferae sunt, quae saliunt e saxo pedes plus sexagenos. 㮠̦Marsus hostem occidit prius quam Paelignus, propterea Marrucini uocantur, de Marso detorsum nomen. Lauini boues immolatos, prius quam caederen-tur, profugisse in siluam. 㮠̦In campo Ti-burti, ubi hordeum demessuit, idem in montibus serit, ubi hordeum idem iterum metit. 㮠̦Lucum Dianium in nemore Aricino Egerius Laeuius Tuscu-lanus dedicauit dictator Latinus. hi populi communiter: Tusculanus, Aricinus, Lanuuinus, Laurens, Coranus, Tiburtis, Pometinus, Ardea-tis Rutulus. Quia is locus montibus praestet, Praeneste oppido nomen dedit. 㮠̦Si quis mortuus est Arpinatis, eius heredem sacra non secuntur. 󠳰In maximum decus atque in excelsissimam claritu-dinem sublimauit. 򮠦̦Quescumque Romae regnauissent, . . . Si inde in nauis putidas atque sentinosas commeatum ponere uolebant, . . . 㮠̦Itaque res uber fuit, antequam legiones . . . 㮠̦Ex sale, qui apud Karthaginienses fit, . . . Ǐ@@@@{1EX LIBRO III}1 ⮠箠쮠򮦠ȩThesunti Tauriani uocantur de fluuio, qui propter fluit. id oppidum Aurunci primo possederunt, inde Achaei Troia domum redeuntes. in eorum agro fluuii sunt sex; septimus finem Rheginum atque Tau-rinum dispescit: fluuii nomen est Pecoli. eo Orestem cum Iphigenia atque Pylade dicunt maternam necem expiatum uenisse, et non longin-qua memoria est, cum in arbore ensem uiderint, quem Orestes abiens reliquisse dicitur. 󠱸Equos respondit: oreas mihi inde, tibi cape flagellum. 쮠ήHaut eos . . . eo po-stremum scribo, quin populi et boni et strenui sient. 򮠦̦Laserpitium pro pulmentario habet. Multo pulmento usi . . . ͏@@@@{1EX LIBRO IV}1 쮠ήNon lubet scribere, quod in tabula apud pontificem maximum est, quotiens annona cara, quotiens lunae aut solis lumine caligo aut quid obstiterit. 󠱴Mapalia uocantur ubi habitant, ea quasi cohortes rotundae sunt. 쮠ήCompluriens eorum milites mercennarii inter se multi alteri alteros in castris occidere, compluriens multi simul ad hostis transfugere, compluriens in imperatorem impetum facere. 㮠̦Si quis membrum rupit aut os fregit, talione proximus cognatus ul-ciscitur. 쮠ήImperator noster, si quis extra ordinem depugnatum iuit, ei multam facit. 쮠ήDii immortales tribuno militum fortunam ex uirtute eius dedere. nam ita euenit: cum saucius multifariam ibi factus esset, tamen uulnus capiti nullum euenit, eumque inter mortuos defetiga-tum uulneribus atque quod sanguen eius defluxerat, cognouere. eum sustulere, isque conualuit saepeque postilla operam rei p. fortem atque strenuam perhibuit illoque facto, quod illos milites subduxit, exercitum ceterum seruauit. sed idem benefactum, quo in loco ponas, nimium interest. Leonides Laco quidem simile apud Thermopylas fecit, propter eius uirtutes omnis Graecia gloriam atque gratiam praecipuam claritudinis inclitissimae decorauere monumentis: signis, statuis, elogiis, historiis aliisque rebus gratissimum id eius factum habuere; at tribuno militum parua laus pro factis relicta, qui idem fecerat atque rem seruauerat. Deinde duouicesimo anno post dimissum bellum, quod quattuor et uiginti annos fuit, Carthaginienses sextum de foedere decessere. 쮠ήIgitur dictatorem Carthaginiensium magister equitum monuit: 'Mitte me-cum Romam equitatum: diequinti in Capitolio tibi cena cocta erit'. 쮠ήDeinde dictator iubet postridie magistrum equitum arcessi: 'Mittam te, si uis, cum equitibus'. 'sero est', inquit magister equitum, 'iam resciuere'. haec Drepana 㮠̦Duo exules lege publica . . . et execrari. 쮠ήProelium factum depugnatumque pro castris ݏ@@@@{1EX LIBRO V}1 쮠ήSed in his regionibus fer-rareae, argenti fodinae pulcherrimae, mons ex sale mero magnus, quantum demas, tantum adcrescit. uentus cercius, cum loquare, buc-cam implet, armatum hominem, plaustrum oneratum percellit. 㮠̦Dotes filiabus suis non dant. 쮠ήScio solere plerisque hominibus rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere. quo mihi nunc magnae curae est, quod haec res tam secunde processit, ne quid in consulendo aduorsi eue-niat, quod nostras secundas res confutet, neue haec laetitia nimis luxuriose eueniat. aduorsae res edomant et docent, quid opus siet facto. secundae res laetitia transuorsum trudere solent a recte con-sulendo atque intellegendo. quo maiore opere dico suadeoque, uti haec res aliquot dies proferatur, dum ex tanto gaudio in potestatem nostram redeamus. 쮠ήAtque ego quidem arbitror Rodienses noluisse nos ita de-pugnare, uti depugnatum est, neque regem Persen uinci. sed non Rodienses modo id noluere sed multos populos atque multas nationes idem noluisse arbitror. atque haut scio an partim eorum fuerint, qui non nostrae contumeliae causa id noluerint euenire. sed enim id metuere, [2ne]2, si nemo esset homo quem uereremur, quidquid luberet faceremus. ne sub solo imperio nostro in seruitute nostra essent, libertatis suae causa in ea sententia fuisse arbitror. atque Rodienses tamen Persen publice numquam adiuuere. cogitate, quanto nos inter nos priuatim cautius facimus. nam unus quisque nostrum, si quis aduorsus rem suam quid fieri arbitrantur, summa ui contra nititur, ne aduorsus eam fiat: quod illi tamen perpessi. 쮠ήEa nunc derepente tanta beneficia ultro citroque, tantam ami-citiam relinquemus? quod illos dicimus uoluisse facere, id nos prio-res facere occupabimus? 쮠ήQui acerrime aduorsus eos dicit, ita dicit 'hostes uoluisse fieri'. ecquis est tandem, qui uestrorum, quod ad sese attineat, aequum censeat poenas dare ob eam rem, quod arguatur male facere uoluisse? nemo opinor. nam ego, quod ad me attinet, nolim. 쮠ήQuid nunc? ecqua tandem lex est tam acerba, quae dicat 'si quis illud facere uoluerit, mille minus dimidium familiae multa esto; si quis plus quingenta iugera habere uoluerit, tanta poena esto; si quis maiorem pecuum numerum habere uoluerit, tantum damnas esto'? atqui nos omnia plura habere uolumus, et id nobis impune est. 쮠ήSed si honorem non aequum est haberi ob eam rem, quod bene facere uoluisse quis dicit neque fecit tamen, Rodiensibus oberit, quod non male fecerunt sed quia uoluisse dicuntur facere? 쮠ήRodiensis superbos esse aiunt, id obiectantes, quod mihi et liberis meis minime dici uelim. sint sane superbi. quid id ad nos attinet? idne irascimini, si quis superbior est quam nos? 쮠ήurbes insulasque omnis pro agro Illyrio esse. Fluuium Naronem magnum, pulchrum, pisculentum . . . 㮠̦quod eorum nemo quisquam quicquam mihi ignoturus est . . . 쮠ήPostridie signis conlatis aequo fronte peditatu, equitibus atque alis cum hostium legionibus pugnauimus. recto . . . fronte 쮠ήExercitum . . . suum pransum, paratum, cohortatum eduxit foras atque in-쮠ήstruxit. 󠲳Lapis candidior quam %pelastes. Sed protelo trini boues unum aratrum ducent. 㮠̦Illi polliciti sese facturum omnia . . . @@@@{1EX LIBRO VI}1 쮠ήItaque ego, inquit, cognobiliorem cognitionem esse arbitror. @@@@{1EX LIBRO VII}1 쮠ήMulta me dehortata sunt huc prodire, anni, aetas, uox, uires, senectus; uerum enim uero, cum tantam rem per-agier arbitrarer . . . 쮠ήTamen dicunt deficere uoluisse. ego me nunc uolo ius pontificium optime scire: iamne ea causa pontifex capiar? si uolo augurium optime tenere, ecquis me ob eam [2re]2m augurem capiat? . . . fluuium Hiberum; is oritur ex Cantabris, magnus atque pulcher, pisculentus. 󠱴Qui magistratum curulem cepisset, calceos mulleos alitaciniatos, ceteri peronei . . . 󠲶Mulieres opertae auro purpuraque; arsinea, rete, diadema, coronas aureas, rusceas fascias, galbeos lineos, pelles, redimicula . . . 򮠦̦Mulieres . . . nostrae capillum cinere unguitabant, ut rutilus esset crinis. 򮠦̦iurum legumque cultores. 󠲹[2 . . . Ob im]2mensam ti[2miditatem et socordiam causa erat]2 ne quid neg[2oti publici . . . gere]2retur. @@@@{1INCERTORVM ORIGINVM LIBRORVM RELIQVIAE}1 򮠦̦glis 򮠦̦biber ǮAlae ex lup[2ino]2 lug . . . 򮠦Oratorum an terminum. Ne praedia in lubricum dirigerentur, cum tributus exigeretur . . . @@@@{1INCERTORVM CATONIS LIBRORVM RELIQVIAE}1 @@@@{1SELECTAE}1 󠱶[2audito tum]2ultu Macedoniae Etruriam, Samnites, Lucanos inter se natinari atque factiones esse . . . ﮠ򮦠Interea unamquamque turmam, manipulum, cohortem temptabam, quid facere possent; proeliis leuibus spectabam, cuiusmodi quisque esset; si quis strenue fecerat, donabam honeste, ut alii idem uellent facere, atque in contione uerbis multis lauda-bam. interim aliquot pauca castra feci. sed ubi anni tempus uenit, castra hiberna . . . 쮠Praeda quae capta est, uiritim diuisa. 򮠦̦et in Italia atras capras lacte album habere. 򮠦̦iugeris 򮠦̦In his duo-bus bellis alteras stipendio agrique parte multati, alteras oppidum ui captum, alteras primo pedatu et secundo, ut Maximus notat. tertiato . . . quartato Sedere non potest in equo trepidante. Qua mollissimum est, adoriantur. Sub tela uolantia. 㮠̦qui tantisper nulli rei sies, dum nihil agas . . . 㮠̦quod iter longius arduiusque erat a curia . . . 㮠̦speca prosita, quo aqua de uia abiret . . . @@@@{1[2DE RHETORICA]2}1 Orator est, Marce fili, uir bonus, dicendi peritus. 쮠Rem tene, uerba sequentur.