´²¸ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÁìåøÿ¯ôÿ@@@@{1BELLUM ALEXANDRINUM}1 ¡@@Bello Alexandrino conflato Caesar Rhodo atque ex €Syria Ciliciaque omnem classem arcessit; Creta sagit-€tarios, equites ab rege Nabataeorum Malcho evocat; €tormenta undique conquiri et frumentum mitti, auxilia adduci iubet. interim munitiones cotidie operibus €augentur atque omnes oppidi partes quae minus esse €firmae videntur, testudinibus ac musculis aptantur; ex €aedificiis autem per foramina in proxima aedificia arie-€tes immittuntur, quantumque aut ruinis deicitur aut €per vim recipitur loci, in tantum munitiones profe-runtur. nam [2ab]2 incendio fere tuta est Alexandria, €quod sine contignatione ac materia sunt aedificia et €structuris ac fornicibus continentur tectaque sunt ru-dere aut pavimentis. Caesar maxime studebat ut quam €angustissimam partem oppidi palus a meridie inter-€iecta efficiebat, hanc operibus vineisque agendis ab re-liqua parte urbis excluderet, illud spectans primum ut €cum in duas partes esset urbs divisa, acies uno con-€silio atque imperio administraretur, deinde ut laboran-€tibus succurri atque ex altera oppidi parte auxilium @1 €ferri posset, inprimis vero ut aqua pabuloque abun-€daret, quarum alterius rei copiam exiguam, alterius €nullam omnino facultatem habebat; quod utrumque €large palus praebere poterat.  @@Neque vero Alexandrinis in gerendis negotiis cunc-€tatio ulla aut mora inferebatur. nam in omnes partes €per quas fines Aegypti regnumque pertinet, legatos €conquisitoresque dilectus habendi causa miserant ma-€gnumque numerum in oppidum telorum atque tormen-€torum convexerant et innumerabilem multitudinem adduxerant. nec minus in urbe maximae armorum €erant institutae officinae. servos praeterea puberes €armaverant: quibus domini locupletiores victum coti-dianum stipendiumque praebebant. Hac multitudine dis-€posita munitiones semotarum partium tuebantur; ve-€teranas cohortes vacuas in celeberrimis urbis locis €habebant, ut quacumque regione pugnaretur, integris viribus ad auxilium ferendum opponi possent. omni-€bus viis atque angiportis triplicem vallum obduxerant €_erat autem quadrato exstructus saxo neque minus €&7xl& pedes altitudinis habebat_,quaeque partes urbis €inferiores erant, has altissimis turribus denorum tabu-latorum munierant. praeterea alias ambulatorias toti-€dem tabulatorum confixerant subiectisque eas rotis fu-€nibus iumentisque %obiectis derectis plateis in quam-€cumque erat visum partem movebant. @1  @@Urbs fertilissima et copiosissima omnium rerum €apparatus suggerebat. ipsi homines ingeniosi atque €acutissimi, quae a nobis fieri viderant, ea sollertia €efficiebant ut nostri illorum opera imitati viderentur, €et sua sponte multa reperiebant unoque tempore et €nostras munitiones infestabant et suas defendebant. atque haec principes in consiliis contionibusque agi-€tabant: populum Romanum paulatim in consuetudinem eius regni occupandi venire. paucis annis ante A. Gabi-€nium cum exercitu fuisse in Aegypto; Pompeium se €ex fuga eodem recepisse; Caesarem venisse cum copiis; €neque morte Pompei quicquam profectum quominus apud se Caesar commoraretur. quem si non expulis-€sent, futuram ex regno provinciam; idque agendum €mature: namque eum interclusum tempestatibus prop-€ter anni tempus recipere transmarina auxilia non posse.  @@Interim dissensione orta inter Achillan qui ve-€terano exercitui praeerat, et Arsinoen regis Ptolomaei €minorem filiam, ut supra demonstratum est, cum €uterque utrique insidiaretur et summam imperii ipse €obtinere vellet, praeoccupat Arsinoe per Ganymeden €eunuchum nutricium suum atque Achillan interficit. hoc occiso sine ullo socio et custode ipsa omne im-€perium obtinebat. exercitus Ganymedi traditur. is sus-€cepto officio largitionem in militem auget; reliqua pari €diligentia administrat.  @@Alexandria est fere tota subfossa specusque habet @1 €ad Nilum pertinentes quibus aqua in privatas domos €inducitur, quae paulatim spatio temporis liquescit ac subsidit. hac uti domini aedificiorum atque eorum fa-€miliae consuerunt: nam quae flumine Nilo fertur, adeo €est limosa ac turbida ut multos variosque morbos effi-€ciat; sed ea plebes ac multitudo contenta est necessario, €quod fons urbe tota nullus est. hoc tamen flumen in ea parte erat urbis quae ab Alexandrinis tenebatur. quo €facto est admonitus Ganymedes posse nostros aqua €intercludi; qui distributi munitionum tuendarum causa €vicatim, ex privatis aedificiis specibus ac puteis ex-€tracta aqua utebantur.  @@Hoc probato consilio magnum ac difficile opus €adgreditur. intersaeptis enim specibus atque omnibus €urbis partibus exclusis quae ab ipso tenebantur, aquae €magnam vim ex mari rotis ac machinationibus expri-€mere contendit; hanc locis superioribus fundere in par-tem Caesaris non intermittebat. quam ob causam sal-€sior paulo praeter consuetudinem aqua trahebatur ex €proximis aedificiis magnamque hominibus admiratio-€nem praebebat quam ob rem id accidisset; nec satis €sibi ipsi credebant, cum se inferiores eiusdem generis €ac saporis aqua dicerent uti atque ante consuessent, €vulgoque inter se conferebant et degustando quantum inter se differrent aquae cognoscebant. parvo vero tem-€poris spatio haec proprior bibi omnino non poterat, €illa inferior corruptior iam salsiorque reperiebatur. @1  @@Quo facto dubitatione sublata tantus incessit ti-€mor ut ad extremum casum periculi omnes deducti €viderentur atque alii morari Gaesarem dicerent quin €naves conscendere iuberet, alii multo gravius extime-€scerent [casum], quod neque celari Alexandrini possent €in apparanda fuga, cum tam parvo spatio distarent €ab ipsis, neque illis imminentibus atque insequentibus ullus in naves receptus daretur. erat autem magna mul-€titudo oppidanorum in parte Caesaris quam domiciliis €ipsorum non moverat, quod ea se fidelem palam €nostris esse simulabat et descisse a suis videbatur: ut €mihi [2si]2 defendendi essent Alexandrini neque falla-€ces esse neque temerarii, multa oratio frustra absume-retur; cum vero uno tempore et natio eorum et natura €cognoscatur, aptissimum esse hoc genus ad proditio-€nem dubitare nemo potest.  @@Caesar suorum timorem consolatione et ratione €minuebat. nam puteis fossis aquam dulcem reperiri €posse adfirmabat: omnia enim litora naturaliter aquae dulcis venas habere. quodsi alia esset litoris Aegypti €natura atque omnium reliquorum, tamen quoniam mare €libere tenerent, neque hostes classem haberent, prohi-€beri sese non posse quominus cotidie navibus aquam €peterent vel a sinistra parte a Paratonio vel dextra @1 €ab insula, quae diversae navigationes numquam uno tempore adversis ventis praecluderentur. fugae vero €nullum esse consilium non solum iis qui primam digni-€tatem haberent, sed ne iis quidem qui nihil praeter-quam de vita cogitarent. magno negotio impetus €hostium adversos ex munitionibus sustineri; quibus re-lictis nec loco nec numero pares esse posse. magnam €autem moram et difficultatem ascensum in naves ha-€bere, praesertim ex scaphis; summam esse contra in €Alexandrinis velocitatem locorumque et aedificiorum notitiam. hos praecipue in victoria insolentes praecur-€suros et loca excelsiora atque aedificia occupaturos: €ita fuga navibusque nostros prohibituros. proinde eius €consilii obliviscerentur atque omni ratione esse vin-€cendum cogitarent.  @@Hac oratione apud suos habita atque omnium €mentibus excitatis dat centurionibus negotium ut reli-€quis operibus intermissis ad fodiendos puteos animum €conferant neve quam partem nocturni temporis inter-mittant. quo suscepto negotio atque omnium animis €ad laborem incitatis magna una nocte vis aquae dulcis €inventa est. ita operosis Alexandrinorum machinationi-€bus maximisque conatibus non longi temporis labore occursum est. Eo biduo legio &7xxxvii& ex dediticiis Pom-€peianis militibus cum frumento armis telis tormentis €imposita in naves a Domitio Calvino ad litora Africae paulo supra Alexandriam delata est. hae naves euro €qui multos dies continenter flabat, portum capere pro-€hibebantur; sed loca sunt egregia omni illa regione €ad tenendas ancoras. hi cum diu retinerentur atque @1 €aquae inopia premerentur, navigio actuario Caesarem €faciunt certiorem. þ´²¸ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÁìåøÿ¨Š@@Caesar ut per se consilium caperet quid facien-€dum videretur, navem conscendit atque omnem clas-€sem se sequi iussit, nullis nostris militibus impositis, €quod cum longius paulo discederet, munitiones nudare nolebat. cumque ad eum locum accessisset qui appel-€latur Chersonensus, aquandique causa remiges in ter-€ram exposuisset, nonnulli ex eo numero cum longius €a navibus praedatum processissent, ab equitibus ho-stium sunt excepti. ex his cognoverunt Caesarem €ipsum in classe venisse nec ullos milites in navibus €habere. qua re comperta magnam sibi facultatem For-tunam obtulisse bene gerendae rei crediderunt. itaque €naves omnes quas paratas habuerant ad navigandum, €propugnatoribus instruxerunt Caesarique redeunti cum classe occurrerunt. qui duabus de causis eo die dimi-€care nolebat, quod et nullos milites in navibus habe-€bat, et post horam &7x& diei res agebatur, nox autem €adlatura videbatur maiorem fiduciam illis qui locorum €notitia confidebant; sibi etiam hortandi suos auxilium €defuturum, quod nulla satis idonea esset hortatio, €quae neque virtutem posset notare neque inertiam. quibus de causis naves quas potuit Caesar ad terram €detrahit, quem in locum illos successuros non existi-€mabat.  @@Erat una navis Rhodia in dextro Caesaris cornu €longe ab reliquis collocata. hanc conspicati hostes non @1 €tenuerunt sese, magnoque impetu &7iiii& ad eam constra-tae naves et complures apertae contenderunt. cui coac-€tus est Caesar ferre subsidium, ne turpem in conspectu €[2hostium]2 contumeliam acciperet, quamquam siquid €gravius illis accidisset, merito casurum iudicabat. proelium commissum est magna contentione Rhodio-€rum; qui cum in omnibus dimicationibus et scientia €et virtute praestitissent, tum maxime illo tempore to-€tum onus sustinere non recusabant, nequod suorum culpa detrimentum acceptum videretur. ita proelium €secundissimum est factum. capta est una hostium €quadriremis, depressa est altera, duae omnibus epiba-€tis nudatae; magna praeterea multitudo in reliquis navi-bus propugnatorum est interfecta. quodnisi nox proe-€lium diremisset, tota classe hostium Caesar potitus esset. hac calamitate perterritis hostibus adverso vento €leniter flante naves onerarias Caesar remulco victrici-€bus suis navibus Alexandriam deducit.  @@Eo detrimento adeo sunt fracti Alexandrini, cum €iam non virtute propugnatorum, sed scientia clas-€siariorum se victos viderent, quibus . . . . . et superiori-€bus locis sublevabantur, ut ex aedificiis defendi pos-€sent et materiam cunctam obicerent, quod nostrae €classis oppugnationem etiam ad terram verebantur. idem posteaquam Ganymedes in concilio confirmavit €sese et eas quae essent amissae restituturum et nume-€rum adaucturum, magna spe et fiducia veteres reficere @1 €naves accuratiusque huic rei studere atque inservire instituerunt. ac tametsi amplius &7cx& navibus longis in €portu navalibusque amiserant, non tamen reparandae classis cogitationem deposuerunt. videbant enim non €auxilia Caesari, non commeatus subportari posse, si €classe ipsi valerent; praeterea nautici homines urbis €et regionis maritimae cotidianoque usu a pueris exer-€citati ad naturale ac domesticum bonum refugere cu-€piebant et quantum parvulis navigiis profecissent, €sentiebant; itaque omni studio ad parandam classem €incubuerunt.  @@Erant omnibus ostiis Nili custodiae exigendi €portorii causa dispositae; naves veteres erant in oc-€cultis regiae navalibus quibus multis annis ad navi-€gandum non erant usi: has reficiebant, illas Alexan-driam revocabant. deerant remi: porticus gymnasia €publica aedificia detegebant, asseres remorum usum €obtinebant; aliud naturalis sollertia, aliud urbis copia subministrabat. postremo non longam navigationem €parabant, sed praesentis temporis necessitati servie-bant et in ipso portu confligendum videbant. itaque €paucis diebus contra omnium opinionem quadriremes €&7xxii&, quinqueremes &7v& confecerunt; ad has minores €apertasque complures adiecerunt, et in portu pericli-€tati remigio quid quaeque earum efficere posset, ido-€neos milites imposuerunt seque ad confligendum om-nibus rebus paraverunt. Caesar Rhodias naves &7viiii& €habebat_nam decem missis una in cursu litore €Aegyptio defecerat_, Ponticas &7viii&, [2Syrias . . . , Ci]2- @1 €licias &7v&, ex Asia &7xii&. ex his erant quinqueremes %et €quadriremes &7x&, reliquae infra hanc magnitudinem et pleraeque apertae. tamen virtute militum confisus co-€gnitis hostium copiis se ad dimicandum parabat.  @@Postquam eo ventum est ut sibi uterque eorum €confideret, Caesar Pharon classe circumvehitur adver-€sasque naves hostibus constituit: in dextro cornu €Rhodias conlocat, in sinistro Ponticas. inter has spa-€tium &7cccc& passuum relinquit, quod satis esse ad ex-plicandas naves videbatur. post hunc ordinem reliquas €naves subsidio distribuit; quae quamque earum sequa-tur et cui subveniat, constituit atque imperat. non du-€bitanter Alexandrini classem producunt atque instru-€unt: in fronte conlocant &7xxii&, reliquas subsidiarias in secundo ordine constituunt. magnum praeterea nume-€rum minorum navigiorum et scapharum producunt €cum malleolis ignibusque, siquid ipsa multitudo et cla-mor et flamma nostris terroris adferre possent. erant €inter duas classes vada transitu angusto quae perti-€nent ad regionem Africae_sic enim praedicant, par-€tem esse Alexandriae dimidiam Africae_satisque diu €inter ipsos est exspectatum, ab utris transeundi fieret €initium, propterea quod ei qui intrassent et ad expli-€candam classem et ad receptum, si durior accidisset €casus, impeditiores fore videbantur.  @@Rhodiis navibus praeerat Euphranor, animi ma-€gnitudine ac virtute magis cum nostris hominibus quam cum Graecis comparandus. hic ob notissimam scien- @1 €tiam atque animi magnitudinem delectus est ab Rho-diis qui imperium classis obtineret. qui ubi Caesaris €[2cunctationem]2 animum advertit, 'videris mihi' inquit €'Caesar, vereri, si haec vada primis navibus intraris, €ne prius dimicare cogaris quam reliquam classem po-tueris explicare. nobis rem committe: nos proelium €sustinebimus_neque tuum iudicium fallemus_, dum €reliqui subsequantur. hos quidem diutius in nostro con-€spectu gloriari magno nobis et dedecori et dolori est.' Caesar illum adhortatus atque omnibus laudibus pro-€secutus dat signum pugnae. progressis ultra vadum €&7iiii& Rhodias naves circumsistunt Alexandrini atque in eas impetum faciunt. sustinent illi atque arte sollertia-€que se explicant; ac tantum doctrina potuit ut in dis-€pari numero nulla transversa hosti obiceretur, nullius €remi detergerentur, sed semper venientibus adversae occurrerent. interim sunt reliquae subsecutae. tum ne-€cessario discessum ab arte est propter angustias loci, atque omne certamen in virtute constitit. neque vero €Alexandriae fuit quisquam aut nostrorum aut oppida-€norum qui aut in opere aut in pugna occupatum ani-€mum haberent, quin altissima tecta peteret atque ex €omni prospectu locum spectaculo caperet precibusque €et votis victoriam suis ab dis inmortalibus exposceret.  @@Minime autem par erat proelii certamen. nostris @1 €enim [pulsis] neque terra neque mari effugium daba-€tur victis, omniaque victoribus erant futura in incerto, €[2cum]2 illi si superassent navibus, omnia tenerent, si €inferiores fuissent, reliquam tamen fortunam pericli-tarentur. simul illud grave ac miserum videbatur, €perpaucos de summa [2rerum]2 ac de salute omnium €decertare; quorum siqui aut animo aut virtute cessis-€set, reliquis etiam esset cavendum quibus pro se pu-gnandi facultas non fuisset. haec superioribus diebus €saepe numero Caesar suis exposuerat, ut hoc maiore €animo contenderent quod omnium salutem sibi com-mendatam viderent. eadem suum quisque contuber-€nalem amicum notum prosequens erat obtestatus, ne €suam atque omnium falleret opinionem, quorum iudi-cio delectus ad pugnam proficisceretur. itaque hoc €animo est decertatum ut neque maritimis nauticisque €sollertia atque ars praesidium ferret, neque numero €navium praestantibus multitudo prodesset, neque electi €ad virtutem e tanta multitudine viri virtuti nostrorum þ´²¸ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÁìåøÿ¨–possent adaequare. capitur hoc proelio quinqueremis €una et biremis cum defensoribus remigibusque, et de-primuntur tres nostris incolumibus omnibus. reliquae €propinquam fugam ad oppidum capiunt; quas pro-€texerunt ex molibus atque aedificiis imminentibus et €nostros adire propius prohibuerunt.  @@Hoc ne sibi saepius accidere posset, omni ra- @1 €tione Caesar contendendum existimavit ut insulam mo-€lemque ad insulam pertinentem in suam redigeret potestatem. perfectis enim magna ex parte munitioni-€bus in oppido et illa et urbem uno tempore temptari posse confidebat. quo capto consilio cohortes &7x& et levis €armaturae electos quos[2que]2 idoneos ex equitibus €Gallis arbitrabatur, in navigia minora scaphasque im-€ponit et alteram insulae partem distinendae manus €causa constratis navibus adgreditur praemiis magnis propositis qui primus insulam cepisset. ac primo im-€petum nostrorum pariter sustinuerunt; uno enim tem-€pore et ex tectis aedificiorum propugnabant et litora €armati defendebant, quo propter asperitatem loci non €facilis nostris aditus dabatur, et scaphis navibusque €longis quinque mobiliter et scienter angustias loci tue-bantur. sed ubi primum locis cognitis vadisque per-€temptatis pauci nostri in litore constiterunt atque hos €sunt alii subsecuti constanterque in eos qui in litore €aequo institerant impetum fecerunt, omnes Pharitae terga verterunt. his pulsis . . . custodia portus relicta €naves ad litora et vicum adplicarunt seque ex navibus €ad tuenda aedificia eiecerunt.  @@Neque vero diutius ea munitione se continere €potuerunt, etsi erat non dissimile atque Alexandriae @1 €genus aedificiorum, ut minora maioribus conferantur, €turresque editae et coniunctae muri locum obtinebant, €neque nostri aut scalis aut cratibus aut reliquis rebus parati venerant ad oppugnandum. sed terror homini-€bus mentem consiliumque eripit et membra debilitat; ut tum accidit. qui se in aequo loco ac plano pares esse €confidebant, idem perterriti fuga suorum et caede pau-€corum &7xxx& pedum altitudine in aedificiis consistere €ausi non sunt seque per molem in mare praecipita-€verunt et &7dcccc& passuum intervallum ad oppidum ena-taverunt. multi tamen ex his capti interfectique sunt; €sed numerus captivorum omnino fuit sex milium.  @@Caesar praeda militibus concessa aedificia diripi €iussit castellumque ad pontem qui propior erat Pharo, communivit atque ibi praesidium posuit. hunc fuga €Pharitae reliquerant; fortiorem illum propioremque €oppido Alexandrini tuebantur. sed eum postero die €simili ratione adgreditur, quod his optentis duobus om-€nem navigiorum excursum et repentina latrocinia sub-latum iri videbat. iamque eos qui praesidio eum locum €tenebant, tormentis ex navibus sagittisque depulerat €atque in oppidum redegerat et cohortium trium instar €in terram exposuerat_non enim plures consistere €angustiae loci patiebantur_; reliquae copiae in navi-bus stationem obtinebant. quo facto imperat pontem €adversus hostem praevallari, et qua exitus navibus erat €fornice exstructo quo pons sustinebatur, lapidibus op-pleri atque obstrui. quorum altero opere effecto, ut €nulla omnino scapha egredi posset, altero instituto, om- @1 €nes Alexandrinorum copiae ex oppido se eiecerunt et €contra munitiones pontis latiore loco constiterunt, eo-€demque tempore quae consueverant navigia per pon-€tes ad incendia onerariarum emittere, ad molem con-stituerunt. pugnabatur a nobis ex ponte, ex mole; €ab illis ex area quae erat adversus pontem, et ex navi-€bus contra molem.  @@In his rebus occupato Caesare militesque hortante €remigum magnus numerus et classiariorum ex longis navibus nostris in molem se eiecit. pars eorum studio €spectandi ferebatur, pars etiam cupiditate pugnandi. €hi primum navigia hostium lapidibus ac fundis a mole €repellebant ac multum proficere multitudine telorum videbantur. sed postquam ultra eum locum ab latere €eorum aperto ausi sunt egredi ex navibus Alexandrini €pauci, ut sine signis certisque ordinibus sine ratione €prodierant, sic temere in naves refugere coeperunt. quorum fuga incitati Alexandrini plures ex navibus €egrediebantur nostrosque acrius perturbantes inseque-€bantur. simul qui in navibus longis remanserant, sca-€las rapere navesque a terra repellere properabant, ne hostes navibus potirentur. quibus omnibus rebus per-€turbati milites nostri cohortium trium, quae in ponte €ac prima mole constiterant, cum post se clamorem €exaudirent, fugam suorum viderent, magnam vim te-€lorum adversi sustinerent, veriti ne ab tergo circum-€venirentur et discessu navium omnino reditu interclu-€derentur, munitionem in ponte institutam reliquerunt et magno cursu incitati ad naves contenderunt. quo-€rum pars proximas nacta naves multitudine hominum €atque onere depressa est, pars resistens et dubitans @1 €quid esset capiendum consilii, ab Alexandrinis inter-€fecta est; nonnulli feliciore exitu expeditas ad ancoram €naves consecuti incolumes discesserunt, pauci adlevatis €scutis et animo ad conandum nisi ad proxima navigia €adnatarunt.  @@Caesar quoad potuit cohortando suos ad pontem €ac munitiones continere, eodem in periculo versatus €est; postquam universos cedere animadvertit, in suum navigium se recepit. quo multitudo hominum insecuta €cum inrumperet, neque administrandi neque repellendi €a terra facultas daretur, fore quod accidit suspicatus €sese ex navigio eiecit atque ad eas quae longius con-stiterant naves adnatavit. hinc suis laborantibus sub-€sidio scaphas mittens nonnullos conservavit. navigium €quidem eius multitudine depressum militum una cum hominibus interiit. hoc proelio desiderati sunt ex nu-€mero legionariorum militum circiter &7cccc& et paulo [2ultra]2 eum numerum classiarii et remiges. Alexan-€drini eo loco castellum magnis munitionibus multis-€que tormentis confirmarunt atque egestis ex mari lapi-€dibus libere sunt usi postea ad mittenda navigia.  @@Hoc detrimento milites nostri tantum afuerunt €ut perturbarentur, ut incensi atque incitati magnas ac-€cessiones fecerint in operibus hostium expugnandis. in proeliis cotidianis, quandocumque fors obtulerat, €procurrentibus et erumpentibus Alexandrinis, manum €. . . . comprehendi multum operibus . . . . et ardentibus €studiis militum; nec divulgata Caesaris hortatio sub-€sequi legionum aut laborem aut pugnandi poterat cupi-€ditatem, ut magis deterrendi et continendi a pericu-€losissimis essent dimicationibus quam incitandi ad €pugnandum. @1  @@Alexandrini cum Romanos et secundis rebus con-€firmari et adversis incitari viderent neque ullum belli €tertium casum nossent quo possent esse firmiores, ut €coniectura consequi possumus, aut admoniti a regis €amicis qui in Caesaris erant praesidiis, aut suo priore €consilio per occultos nuntios regi probato legatos ad €Caesarem miserunt, ut dimitteret regem transireque ad suos pateretur: paratam enim omnem multitudinem €esse, confectam taedio puellae fiduciario regno, domi-€natione crudelissima Ganymedis, facere id quod rex €imperasset; quo si auctore in Caesaris fidem amici-€tiamque venturi essent, nullius periculi timorem multi-€tudini fore impedimento quominus se dederent.  @@Caesar etsi fallacem gentem semperque alia co-€gitantem, alia simulantem bene cognitam habebat, ta-€men petentibus dare veniam utile esse statuit, quod si-€quo pacto sentirent ea quae postularent, mansurum €in fide dimissum regem credebat, sin, id quod magis €illorum naturae conveniebat, ducem ad bellum geren-€dum regem habere vellent, splendidius atque honestius €se contra regem quam contra convenarum ac fugiti-vorum manum bellum esse gesturum. itaque regem €cohortatus ut consuleret regno paterno, parceret prae-€clarissimae patriae, quae turpibus incendiis et ruinis €esset deformata, cives suos primum ad sanitatem re-€vocaret, deinde conservaret, fidem populo Romano sibi-€que praestaret, cum ipse tantum ei crederet ut ad €hostes armatos eum mitteret, dextra dextram tenens dimittere coepit adulta iam aetate puerum. at regius €animus disciplinis fallacissimis eruditus, ne a gentis @1 €suae moribus degeneraret, flens orare contra Caesarem €coepit ne se dimitteret: non enim sibi regnum ipsum þ´²¸ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÁìåøÿ¨˜”conspectu Caesaris esse iucundius. compressis pueri €lacrimis Caesar ipse commotus celeriter, si illa sen-tiret, fore eum secum adfirmans ad suos dimisit. ille €ut ex carceribus in liberum cursum emissus, adeo €contra Caesarem acriter bellum gerere coepit ut lacri-€mas quas in conloquio proiecerat, gaudio videretur profudisse. accidisse hoc complures Caesaris legati €amici centuriones militesque laetabantur, quod nimia €bonitas eius fallaciis pueri elusa esset. quasi vero id €Caesar bonitate tantum adductus ac non prudentissimo €consilio fecisset.  @@Cum duce adsumpto Alexandrini nihilo se fir-€miores factos aut languidiores Romanos animadver-€terent eludentibusque militibus regis aetatem atque in-€firmitatem magnum dolorem acciperent neque se quic-€quam proficere viderent, rumoresque existerent magna €Caesari praesidia terrestri itinere [2ex]2 Syria Cilicia-€que adduci, quod nondum auditum Caesari erat, com-€meatum qui mari nostris subportabatur, intercipere sta-tuerunt. itaque expeditis navigiis locis idoneis ad €Canopum in statione dispositis navibus insidiabantur nostris %commeatu. quod ubi Caesari nuntiatum est, €universam classem iubet expediri atque instrui. prae-€ficit huic Tiberium Neronem. proficiscuntur in ea classe €Rhodiae naves atque in his Euphranor, sine quo nulla @1 €umquam dimicatio marituma, nulla etiam parum feli-citer confecta erat. at Fortuna quae plerumque eos €quos plurimis beneficiis ornavit, ad duriorem casum €reservat, superiorum temporum dissimilis Euphrano-rem prosequebatur. nam cum ad Canopum ventum €esset instructaque utrimque classis conflixisset et sua €consuetudine Euphranor primus proelium commisisset €et quadriremem hostium perforasset ac demersisset, €proximam longius insecutus parum celeriter insequen-tibus reliquis circumventus ab Alexandrinis. cui sub-€sidium nemo tulit, sive quod in ipso satis praesidii €pro virtute ac felicitate eius putarent esse, sive quod €ipsi sibi timebant. ita qui unus ex omnibus eo proelio €bene rem gessit, solus cum sua quadriremi victrice €periit.  @@Sub idem tempus Mithridates Pergamenus, mag-€nae nobilitatis domi scientiaeque in bello et virtutis €fidei dignitatisque in amicitia Caesaris, missus in Sy-€riam Ciliciamque initio belli Alexandrini ad auxilia €arcessenda, cum copiis, quas celeriter et propensissima €civitatium voluntate et sua diligentia confecerat, iti-nere pedestri, quo coniungitur Aegyptus Syriae, Pelu-€sium advenit idque oppidum firmo praesidio occu-€patum Achillae propter opportunitatem loci_nam- @1 €que tota Aegyptus maritumo accessu Pharo, pedestri €Pelusio velut claustris munita existimatur_, repente €magnis circumdatum copiis [multiplici praesidio] per-€tinaciter propugnantibus et copiarum magnitudine quas €integras vulneratis defessisque subiciebat, et perse-€verantia constantiaque oppugnandi, quo die est adgres-€sus, in suam redegit potestatem praesidiumque ibi suum collocavit. inde re bene gesta Alexandriam ad €Caesarem contendit omnesque eas regiones per quas €iter faciebat, auctoritate ea quae plerumque adest vic-€tori, pacarat atque in amicitiam Caesaris redegerat.  @@Locus est fere regionum illarum nobilissimus non €ita longe ab Alexandria qui nominatur Delta; quod €nomen a similitudine litterae cepit: nam pars quae-€dam fluminis Nili derivata [inter se] duobus itineri-€bus paulatim medium inter se spatium relinquens di-versissimo ad litus intervallo [a] mari coniungitur. cui €loco cum adpropinquare Mithridaten rex cognovisset et €transeundum ei flumen sciret, magnas adversus eum €copias misit, quibus vel superari delerique Mithridaten vel sine dubio retineri posse credebat. quemadmodum €autem optabat eum vinci, sic satis habebat interclu-sum a Caesare a se retineri. quae primae copiae flu-€men a Delta transire et Mithridati occurrere potuerunt, €proelium commiserunt festinantes praeripere subse-quentibus victoriae societatem. quorum impetum Mi-€thridates magna cum prudentia consuetudine nostra @1 €castris vallatis sustinuit. cum vero incaute atque in-€solenter succedere eos munitionibus videret, eruptione €undique facta magnum numerum eorum interfecit. quodnisi locorum notitia reliqui se texissent partim-€que in naves quibus flumen transierant recepissent, fun-ditus deleti essent. qui ut paulum ab illo timore se re-€crearunt, adiunctis his qui subsequebantur, rursus op-€pugnare Mithridaten coeperunt.  @@Mittitur a Mithridate nuntius Caesari qui rem ge-€stam perferret. cognoscit ex suis eadem haec accidisse €rex. ita paene sub idem tempus et rex ad opprimen-€dum Mithridaten proficiscitur et Caesar ad recipien-dum. celeriore fluminis Nili navigatione rex est usus, €in quo magnam et paratam classem habebat. Caesar €eodem itinere uti noluit ne navibus in flumine dimi-€caret, sed circumvectus eo mari quod Africae partis €esse dicitur, sicuti supra demonstravimus. prius tamen €regis copiis occurrit quam is Mithridaten adgredi pos-€set, eumque ad se victorem incolumi exercitu rece-pit. considerat cum copiis rex loco natura munito, €quod erat ipse excelsior planitie ex omnibus partibus €subiecta; tribus autem rex lateribus variis generum €munitionibus tegebatur: unum latus erat adiectum flu-€mini Nilo, alterum editissimo loco ductum, ut partem €castrorum obtineret, tertium palude cingebatur. @1  @@Inter castra et Caesaris iter flumen intercedebat €angustum altissimis ripis quod in Nilum influebat, €aberat autem ab regis castris milia passuum circiter &7vii&. rex cum hoc itinere venire Caesarem comperisset, €equitatum omnem expeditosque delectos pedites ad id €flumen misit, qui transitu Caesarem prohiberent et emi-€nus ex ripis proelium inpar inirent: nullum enim pro-€cessum virtus habebat aut periculum ignavia subibat. quae res incendit dolore milites equitesque nostros, €quod tam diu pari proelio cum Alexandrinis certaretur. itaque eodem tempore equites Germani dispersi vada €fluminis quaerentes partim demissioribus ripis flumen €tranarunt, et legionarii magnis arboribus excisis quae €longitudine utramque ripam contingerent, proiectis re-pentinoque aggere iniecto flumen transierunt. quo-€rum impetum adeo pertimuerunt hostes, ut in fuga €spem salutis conlocarent; sed id frustra: namque ex €ea fuga pauci ad regem refugerunt paene omni reliqua €multitudine interfecta.  @@Caesar re praeclarissime gesta cum subitum ad-€ventum suum iudicaret magnum terrorem Alexandrinis €iniecturum, protinus victor ad castra regis pertendit. haec cum et opere magno vallata et loci natura mu-€nita animadverteret confertamque armatorum multi-€tudinem conlocatam in vallo videret, lassos itinere ac €proeliando milites ad oppugnanda castra succedere no-€luit. itaque non magno intervallo relicto ab hoste castra posuit. postero die castellum quod rex in pro-€ximo vico non longe a suis castris munierat brachiis- @1 €que cum opere castrorum coniunxerat vici obtinendi €causa, Caesar adgressus omnibus copiis expugnat, non €quo id minore numero militum consequi difficile factu €putaret, sed ut ab ea victoria perterritis Alexandrinis protinus castra regis oppugnaret. itaque eo cursu quo €refugientes Alexandrinos ex castello in castra sunt mi-€lites insecuti, munitionibus successerunt acerrimeque eminus proeliari coeperunt. duabus ex partibus aditus €oppugnationis nostris dabatur: una quam liberum ac-€cessum habere demonstravi, altera quae mediocre in-tervallum inter castra et flumen Nilum habebat. maxi-€ma et electissima multitudo Alexandrinorum defende-€bat eam partem quae facillimum aditum habebat; plu-€rimum proficiebant in repellendis vulnerandisque €nostris qui regione fluminis Nili propugnabant: diver-€sis enim telis nostri figebantur, adversi ex vallo castro-€rum, aversi ex flumine in quo multae naves instructae €funditoribus et sagittariis nostros impugnabant.  @@Caesar cum videret milites acrius proeliari non €posse nec tamen multum profici propter locorum diffi-€cultatem, cumque animum adverteret excelsissimum €locum castrorum relictum esse ab Alexandrinis, quod €et per se munitus esset et studio partim pugnandi par-€tim spectandi decucurrissent in eum locum in quo þ´²¸ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÁìåøÿ¨Ÿ‡pugnabatur, cohortes &7iii& circumire castra et summum €locum adgredi iussit iisque Carfulenum praefecit, et €animi magnitudine et rei militaris scientia virum prae-stantem. quo ut ventum est, paucis defendentibus mu-€nitionem, nostris contra militibus acerrime pugnanti-€bus, diverso clamore et proelio perterriti Alexandrini @1 €trepidantes in omnes partes castrorum discurrere coe-perunt. quorum perturbatione nostrorum animi adeo €sunt incitati ut paene eodem tempore ex omnibus parti-€bus [2impetus fieret]2, primi tamen editissimum castro-€rum locum caperent. ex quo decurrentes magnam mul-titudinem hostium in castris interfecerunt. quod peri-€culum plerique Alexandrini fugientes acervatim se de €vallo praecipitarunt in eam partem quae flumine erat adiuncta. horum primis in ipsa fossa munitionis magna €ruina oppressis ceteri faciliorem fugam habuerunt. constat fugisse ex castris regem ipsum receptumque in €navem multitudine eorum qui ad proximas naves ad-€natabant, demerso navigio perisse.  @@Re felicissime celerrimeque gesta Caesar magna €victoriae fiducia proximo terrestri itinere Alexandriam €cum equitibus contendit atque ea parte oppidi victor introiit quae praesidio hostium tenebatur. neque eum €consilium suum fefellit quin hostes eo proelio audito nihil iam de bello essent cogitaturi. dignum adveniens €fructum virtutis et animi magnitudinis tulit. omnis €enim multitudo oppidanorum armis proiectis munitio-€nibusque suis relictis, veste ea sumpta qua supplices €dominantes deprecari consuerunt, sacrisque omnibus €prolatis quorum religione precari offensos iratosque €animos regum erant soliti, advenienti Caesari occurre-runt seque ei dediderunt. Caesar in fidem receptos con-€solatus per hostium munitiones in suam partem op-€pidi magna gratulatione venit suorum. qui non tantum €bellum ipsum ac dimicationem, sed etiam talem ad-€ventum eius felicem fuisse laetabantur. @1  @@Caesar Aegypto atque Alexandria potitus reges €constituit, quos Ptolomaeus testamento scripserat at-€que obtestatus erat populum Romanum ne mutarentur. nam maiore ex duobus pueris rege amisso, minori €tradidit regnum maiorique ex duabus filiis Cleopatrae, €quae manserat in fide praesidiisque eius; minorem Ar-€sinoen cuius nomine diu regnasse impotenter Gany-€meden docuimus, deducere ex regno statuit, nequa rur-€sus nova dissensio, priusquam diuturnitate confirma-€rentur regum imperia, per homines seditiosos nasce-retur. legiones ibi veterana sexta secum reducta ceteras €reliquit, quo firmius esset eorum regum imperium qui €neque amorem suorum habere poterant, quod fideliter €permanserant in Caesaris amicitia, neque vetustatis auctoritatem, paucis diebus reges constituti. simul ad €imperii nostri dignitatem utilitatemque publicam per-€tinere existimabat, si permanerent in fide reges, praesi-€diis eos nostris esse tutos; si essent ingrati, posse isdem praesidiis coerceri. sic rebus omnibus confectis et con-€locatis ipse [itinere terrestri] profectus est in Syriam.  @@Dum haec in Aegypto geruntur, rex Deiotarus ad €Domitium Calvinum cui Caesar Asiam finitimasque €provincias administrandas tradiderat, venit oratum ne €Armeniam minorem regnum suum neve Cappadociam €regnum Ariobarzanis possideri vastarique pateretur a €Pharnace; quo malo nisi liberarentur, imperata se fa- @1 €cere pecuniamque promissam Caesari non posse per-solvere. Domitius non tantum ad explicandos sumptus €rei militaris cum pecuniam necessariam esse iudicaret, €sed etiam turpe populo Romano et C. Caesari victori €sibique infame esse statueret, regna sociorum atque €amicorum ab externo rege occupari, nuntios confestim €ad Pharnacen misit, Armenia Cappadociaque decederet €neve occupatione belli civilis populi Romani ius maie-statemque temptaret. hanc denuntiationem cum maio-€rem vim habituram existimaret, si propius eas regiones €cum exercitu accessisset, ad legiones profectus unam €ex tribus &7xxxvi& secum ducit, duas in Aegyptum ad €Caesarem mittit litteris eius evocatas; quarum altera €in bello Alexandrino non occurrit, quod itinere terrestri per Syriam erat missa. adiungit Cn. Domitius legioni €&7xxxvi& duas ab Deiotaro, quas ille disciplina atque ar-€matura nostra complures annos constitutas habebat, equitesque &7c&, totidemque ab Ariobarzane sumit. Mittit €P. Sestium ad C. Plaetorium quaestorem ut legionem €adduceret quae ex tumultuariis militibus in Ponto con-€fecta erat, Quintumque Patisium in Ciliciam ad auxilia €arcessenda. quae copiae celeriter omnes iussu Domitii €Comana convenerunt.  @@Interim legati a Pharnace responsa referunt: Cap-€padocia se decessisse, Armeniam minorem recepisse, €quam paterno nomine iure obtinere deberet. denique €eius regni causa integra Caesari servaretur: paratum enim se facere quod is statuisset. [P.] Domitius cum @1 €animadverteret eum Cappadocia decessisse non volun-€tate adductum, sed necessitate, quod facilius Arme-€niam defendere posset subiectam suo regno quam Cap-€padociam longius remotam, quodque omnes tres le-€giones adducturum Domitium putasset, ex quibus cum €duas ad Caesarem missas audisset, audacius in Arme-€nia substitisse, perseverare coepit ut eo quoque regno €decederet. neque enim aliud ius esse Cappadociae at-€que Armeniae, nec iuste eum postulare ut in Caesaris €adventum res integra differretur; id enim esse inte-grum, quod ita esset ut fuisset. his responsis datis cum €iis copiis quas supra scripsi, profectus est in Armeniam €locisque superioribus iter facere instituit: nam ex Ponto €a Comanis iugum editum silvestre est, pertinens in Ar-€meniam minorem, quo Cappadocia finitur ab Armenia. €cuius itineris has esse certas opportunitates [2cogno-€verat]2 quod in locis superioribus nullus impetus re-€pentinus accidere hostium poterat, et quod Cappadocia €his iugis subiecta magnam commeatus copiam erat €subministratura.  @@Complures interim legationes Pharnaces ad Do-€mitium mittit quae de pace agerent regiaque munera Domitio ferrent. ea constanter omnia aspernabatur nec €sibi quicquam fore antiquius quam dignitatem populi €Romani et regna sociorum reciperare legatis responde-bat. magnis et continuis itineribus confectis cum ad- @1 €ventaret ad Nicopolim, quod oppidum positum in Ar-€menia minore est plano ipsum loco, montibus tamen €altis ab duobus lateribus obiectis satis magno inter-€vallo ab oppido remotis, castra posuit longe a Nico-poli circiter milia passuum &7vii&. quibus ex castris cum €locus angustus atque impeditus esset transeundus, €Pharnaces in insidiis delectos pedites omnesque paene €disposuit equites, magnam autem multitudinem pecoris €intra eas fauces dissipari iussit paganosque et oppi-danos in his locis obversari, ut sive amicus [sive ini-€micus] Domitius eas angustias transiret, nihil de in-€sidiis suspicaretur, cum in agris et pecora et homines €animum adverteret versari tamquam amicorum ad-€ventu, [2sive inimicus]2 ut in hostium fines veniret, €praeda diripienda milites dissiparentur dispersique €caederentur.  @@Haec cum administraret, numquam tamen inter-€mittebat legatos de pace atque amicitia mittere ad Do-€mitium, cum hoc ipso crederet facilius eum decipi posse. at contra spes pacis Domitio in eisdem castris €morandi attulit causam. ita Pharnaces amissa proximi €temporis occasione, cum vereretur ne cognoscerentur insidiae, suos in castra revocavit. Domitius postero die €propius Nicopolin accessit castraque oppido contulit. €quae dum muniunt nostri, Pharnaces aciem instruxit suo more atque instituto. in fronte enim simplici de-€recta acie cornua trinis firmabantur subsidiis; eadem €ratione haec media conlocabantur acie duobus dextra @1 €sinistraque intervallis simplicibus ordinibus instructis. perfecit inceptum castrorum opus Domitius parte co-€piarum pro vallo constituta.  @@Proxima nocte Pharnaces interceptis tabellariis €qui de Alexandrinis rebus litteras ad Domitium fere-€bant, cognoscit Caesarem magno in periculo versari, €flagitarique ab Domitio ut quam primum Caesari sub-€sidia mitteret propiusque ipse Alexandriam per Syriam accederet. qua cognita re Pharnaces victoriae loco du-€cebat, si trahere tempus posset, cum discedendum Do-þ´²¸ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÁìåøÿ¨¦“mitio celeriter putaret. itaque ab oppido qua facilli-€mum accessum et aequissimum ad dimicandum [2lo-€cum]2 nostris videbat, fossas duas derectas non ita €magno medio intervallo relicto &7iiii& pedum altitudinis in €eum locum deduxit, quo longius constituerat suam non producere aciem. inter has fossas aciem semper in-€struebat, equitatum autem omnem ab lateribus extra €fossam conlocabat. qui neque aliter utilis esse poterat €et multum numero anteibat nostrum equitatum.  @@Domitius autem cum Caesaris magis periculo €quam suo commoveretur, neque se tuto discessu-€rum arbitraretur, si condiciones quas reiecerat rursus €adpeteret aut sine causa discederet, ex propinquis ca-€stris in aciem exercitum eduxit; &7xxxvi& legionem in dextro cornu collocavit, Ponticam in sinistro, Deiotari €legiones in mediam aciem contulit, quibus tamen an-€gustissimum intervallum frontis reliquit reliquis co-€hortibus in subsidiis conlocatis. sic utrimque acie in-€structa processum est ad dimicandum. @1  @@Signo sub idem tempus ab utroque dato con-€curritur. acriter varieque pugnatur. nam &7xxxvi& legio €cum extra fossam in equites regis impetum fecisset, €adeo secundum proelium fecit ut moenibus oppidi €succederet fossamque transiret aversosque hostes ad-grederetur. at Pontica ex altera parte legio cum pau-€lum adversa hostibus cessisset, fossam autem circum-€ire %acies secunda conata esset, ut [2ab]2 aperto la-€tere adgrederetur hostem, in ipso transitu fossae con-€fixa et oppressa est. Deiotari vero legiones vix im-petum sustinuerunt. ita victrices regiae copiae cornu €suo dextro mediaque acie converterunt se ad &7xxxvi& le-€gionem. quae tamen fortiter vincentium impetum sus-€tinuit, magnis copiis hostium circumdata praesentis-€simo animo pugnans in orbem se recepit ad radices €montium. quo Pharnaces insequi propter iniquitatem loci noluit. ita Pontica legione paene tota amissa, €magna parte Deiotari militum interfecta, &7xxxvi& [2legio]2 €in loca se superiora contulit non amplius &7ccl& desidera-tis. ceciderunt eo proelio splendidi atque inlustres viri €nonnulli, equites Romani. Quo tamen incommodo Do-€mitius accepto reliquias exercitus dissipati collegit iti-€neribusque tutis per Cappadociam se in Asiam recepit.  @@Pharnaces rebus secundis elatus cum de Caesare €ea quae optabat speraret, Pontum omnibus copiis occu-€pavit ibique et victor et crudelissimus rex, cum sibi €fortunam paternam feliciore eventu destinaret, multa €oppida expugnavit, bona civium Romanorum Ponti- @1 corumque diripuit, supplicia constituit in eos qui ali-€quam formae atque aetatis commendationem habebant, €ea quae morte essent miseriora, Pontumque nullo de-€fendente paternum regnum glorians se recepisse ob-€tinebat.  @@Sub idem tempus in Illyrico est incommodum ac-€ceptum, quae provincia superioribus mensibus retenta €non tantum sine ignominia, sed etiam cum laude erat. namque eo missus aestate cum duabus legionibus €Q. Cornificius Caesaris quaestor pro praetore, quam-€quam erat provincia minime copiosa ad exercitum alen-€dum et finitimo bello ac dissensionibus confecta et €vastata, tamen prudentia ac diligentia sua, quod ma-€gnam curam suscipiebat nequo temere progrederetur, et recepit et defendit. namque et castella complura locis €editis posita, quorum opportunitas castellanos impel-€lebat ad decursiones faciendas et bellum inferendum, €expugnavit eaque praeda milites donavit. quae etsi €erat tenuis, tamen in tanta provinciae desperatione erat €grata, praesertim virtute parta, et cum Octavius ex €fuga Pharsalici proelii magna classe in illum se sinum €contulisset, paucis navibus Iadestinorum, quorum sem-€per in rempublicam singulare constiterat officium, €dispersis Octavianis navibus erat potitus, ut vel classe €dimicare posset adiunctis captivis navibus sociorum. cum diversissima parte orbis terrarum Cn. Pompeium €Caesar victor sequeretur compluresque adversarios in €Illyricum propter Macedoniae propinquitatem se reli-€quiis ex fuga collectis contulisse audiret, litteras ad €Gabinium mittit, uti cum legionibus tironum quae nu- @1 €per erant conscriptae proficisceretur in Illyricum con-€iunctisque copiis cum Q. Cornificio, siquod periculum €provinciae inferretur depelleret; sin ea non magnis co-€piis tuta esse posset, in Macedoniam legiones addu-ceret. omnem enim illam partem regionemque vivo Cn. €Pompeio bellum instauraturam esse credebat.  @@Gabinius ut in Illyricum venit hiberno tempore €anni ac difficili sive copiosiorem provinciam existi-€mans sive multum fortunae victoris Caesaris tribuens €sive virtute et scientia sua confisus, qua saepe in bellis €periclitatus magnas res et secundas ductu auspicioque €suo gesserat, neque provinciae facultatibus sublevaba-€tur quae partim erat exinanita partim infidelis, ne-€que navibus intercluso mari tempestatibus commeatus €supportare poterat magnisque difficultatibus coactus, non ut volebat, sed ut necesse erat, bellum gerebat. ita €cum durissimis tempestatibus propter inopiam castella €aut oppida expugnare cogeretur, crebro incommoda €accipiebat adeoque est a barbaris contemptus ut Salo-€nam se recipiens in oppidum maritumum, quod cives €Romani fortissimi fidelissimique incolebant, in ag-mine dimicare sit coactus. quo proelio duobus milibus €militum amplius amissis, centurionibus &7xxxviii&, tribu-€nis &7iiii&, cum reliquis copiis Salonam se recepit summa-€que ibi difficultate rerum omnium pressus paucis men-sibus morbo periit. cuius et infelicitas vivi et subita €mors in magnam spem Octavium adduxit provinciae €potiundae. quem tamen diutius in rebus secundis et @1 €fortuna, quae plurimum in bellis potest, diligentiaque €Cornificii et virtus Vatinii versari passa non est.  @@Vatinius Brundisi cum esset, cognitis rebus quae €gestae erant in Illyrico, cum crebris litteris Cornificii ad €auxilium provinciae ferendum evocaretur et M. Octa-€vium audiret cum barbaris foedera percussisse com-€pluribusque locis nostrorum militum oppugnare prae-€sidia partim classe per se, partim pedestribus copiis €per barbaros, etsi gravi valitudine adfectus vix cor-€poris viribus animum sequebatur, tamen virtute vicit €incommodum naturae difficultatesque et hiemis et subitae praeparationis. nam cum ipse paucas in portu €naves longas haberet, litteras in Achaiam ad Q. Cale-num misit uti sibi classem mitteret. quod cum tardius €fieret quam periculum nostrorum flagitabat, qui sus-€tinere impetum Octavii non poterant, navibus actu-€ariis quarum numerus erat satis magnus, magnitudo €nequaquam satis iusta ad proeliandum, rostra impo-suit. his adiunctis navibus longis et numero classis €aucto militibus veteranis impositis quorum magnam €copiam habebat ex omnibus legionibus, qui numero €aegrorum relicti erant Brundisi, cum exercitus in Grae-€ciam transportaretur, profectus est in Illyricum mari-€tumasque nonnullas civitates quae defecerant Octavio-€que se tradiderant, partim recipiebat, partim remanen-€tes in suo consilio praetervehebatur, nec sibi ullius €rei moram necessitatemque iniungebat quin quam ce- @1 lerrime posset ipsum Octavium persequeretur. hunc €oppugnantem Epidaurum terra marique ubi nostrum €erat praesidium, adventu suo discedere ab oppug-€natione coegit praesidiumque nostrum recepit.  @@Octavius cum Vatinium classem magna ex parte €confectam ex naviculis actuariis habere cognosset, con-€fisus sua classe substitit ad insulam Tauridem. qua €regione Vatinius insequens navigabat, non quo Octa-€vium ibi restitisse sciret, sed quod eum longius pro-gressum insequi decreverat. cum propius Tauridem €accessisset distensis suis navibus, quod et tempestas €erat turbulenta et nulla suspicio hostis, repente adver-€sam ad se venientem navem antemnis ad medium ma-€lum demissis instructam propugnatoribus animum ad-vertit. quod ubi conspexit, celeriter vela subduci de-€mittique antemnas iussit et milites armari et vexillo €sublato, quo pugnandi dabat signum, quae primae na-ves subsequebantur, idem ut facerent, significabat. pa-€rabant se Vatiniani repente oppressi; parati deinceps €Octaviani ex portu procedebant. instruitur utrimque €acies, ordine disposita magis Octaviana, paratior mili-€tum animis Vatiniana. þ´²¸ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÁìåøÿ¨®@@Vatinius cum animum adverteret neque navium €se magnitudine neque numero parem esse, fortuitae @1 €dimicationi [fortunae] rem committere maluit. itaque €primus sua quinqueremi in quadriremem ipsius Oc-tavii impetum fecit. celerrime fortissimeque contra illo €remigante naves adversae rostris concurrerunt adeo €vehementer ut navis Octaviana rostro discusso ligno contineretur. committitur acriter reliquis locis proe-€lium concurriturque ad duces maxime: nam cum suo €quisque auxilium ferret, magnum comminus in angusto mari proelium factum est. quantoque coniunctis ma-€gis navibus confligendi potestas dabatur, tanto su-€periores erant Vatiniani. qui admiranda virtute ex suis €navibus in hostium naves transilire non dubitabant €et dimicatione aequata longe superiores virtute rem feliciter gerebant. deprimitur ipsius Octavii quadri-€remis, multae praeterea capiuntur aut rostris perfora-€tae merguntur; propugnatores Octaviani partim in na-vibus iugulantur, partim in mare praecipitantur. ipse €Octavius se in scapham confert; in quam plures cum €confugerent, depressa scapha vulneratus tamen adna-tat ad suum myoparonem. eo receptus, cum proelium €nox dirimeret, tempestate magna velis profugit. se-€cuntur hunc suae naves nonnullae quas casus ab illo €periculo vindicarat.  @@At Vatinius re bene gesta receptui cecinit suisque €omnibus incolumibus in eum se portum victor rece-€pit quo ex portu classis Octavii ad dimicandum pro-cesserat. capit ex eo proelio penterem unam, triremes @1 €duas, dicrotas &7viii& compluresque remiges Octavianos, €posteroque ibi die dum suas captivasque naves refi-€ceret [2consumpto]2, post diem tertium contendit in in-€sulam Issam, quod eo se recepisse ex fuga credebat Octavium. erat in ea nobilissimum regionum earum oppidum coniunctissimumque Octavio. quo ut venit, €oppidani supplices se Vatinio dediderunt, comperitque €ipsum Octavium parvis paucisque navigiis vento se-€cundo regionem Graeciae petisse, inde ut Siciliam, deinde Africam caperet. ita brevi spatio re praeclaris-€sime gesta provincia recepta et Cornificio reddita, €classe adversariorum ex illo toto sinu expulsa victor se €Brundisium incolumi exercitu et classe recepit.  @@Iis autem temporibus quibus Caesar ad Dyr-€rachium Pompeium obsidebat et Palaepharsali rem fe-€liciter gerebat Alexandriaeque cum periculo magno, €tum etiam maiore periculi fama dimicabat, Q. Cassius €Longinus in Hispania pro praetore provinciae ulteri-€oris optinendae causa relictus, sive consuetudine na-€turae suae sive odio quod in illam provinciam sus-€ceperat quaestor ex insidiis ibi vulneratus, magnas odii €sui fecerat accessiones, quod vel ex conscientia sua, €cum de se mutuo sentire provinciam crederet, vel mul-€tis signis et testimoniis eorum qui difficulter odia dis-€simulabant, animum advertere poterat, et compensare offensionem provinciae exercitus amore cupiebat. Ita-€que cum primum in unum locum exercitum conduxit, @1 €sestertios &7c& militibus est pollicitus, nec multo post cum €in Lusitania Medobrigam oppidum montemque Her-€minium expugnasset, quo Medobrigenses confugerant, €ibique imperator esset appellatus, sestertiis &7c& milites donavit. multa praeterea et magna praemia singulis €concedebat. quae speciosum reddebant praesentem €exercitus amorem, paulatim tamen et occulte militarem €disciplinam severitatemque minuebant.  @@Cassius legionibus in hiberna dispositis ad ius €dicendum Cordubam se recepit contractumque antea €aes alienum gravissimis oneribus provinciae consti-€tuit exsolvere; et ut largitionis postulat consuetudo, €per causam liberalitatis speciosam plura largitori quaerebantur. pecuniae locupletibus imperabantur, €quas Longinus sibi expensas ferri non tantum patie-€batur, sed etiam cogebat, in gregem locupletium si-€mulationis causa tenues coiciebantur, neque ullum ge-€nus quaestuis aut magni et evidentis aut minimi et @1 €sordidi praetermittebatur quo domus et tribunal im-peratoris vacaret. nemo erat qui modo aliquam iac-€turam facere posset, quin aut vadimonio teneretur aut €in reos referretur. ita magna etiam sollicitudo peri-€culorum ad iacturas et detrimenta rei familiaris ad-€iungebatur.  @@Quibus de causis accidit ut cum Longinus im-€perator eadem faceret quae fecerat quaestor, similia rursus de morte eius provinciales consilia inirent. ho-€rum odium confirmabant nonnulli familiares eius; qui €cum in illa societate versarentur rapinarum, nihilomi-€nus oderant eum cuius nomine peccabant, sibique quod €rapuerant acceptum referebant, quod interciderat aut erat interpellatum, Cassio adsignabant. quintam legio-€nem novam conscribit. augetur odium et ipso dilectu €et sumptu additae legionis. Complentur equitum &7iii& €milia maximisque ornantur impensis: nec provinciae €datur ulla requies.  @@Interim litteras accepit a Caesare ut in Africam €exercitum traiceret perque Mauretaniam ad fines Nu-€midiae perveniret, quod magna Cn. Pompeio Iuba mi-serat auxilia maioraque missurus existimabatur. qui-€bus litteris acceptis insolenti voluptate efferebatur, €quod sibi novarum provinciarum et fertilissimi regni tanta oblata esset facultas. Itaque ipse in Lusitaniam €proficiscitur ad legiones arcessendas auxiliaque ad-€ducenda; certis hominibus dat negotium ut frumentum @1 €navesque &7c& praepararentur pecuniaeque discriberentur €atque imperarentur, nequa res cum redisset moraretur. reditus eius fuit celerior omnium opinione. non enim €labor aut vigilantia cupienti praesertim aliquid Cassio €deerat.  @@Exercitu coacto in unum locum castris ad Cor-€dubam positis pro contione militibus exponit quas res €Caesaris iussu gerere deberet, polliceturque iis cum in €Mauretaniam traiecisset, sestertios [2&7c&]2 se daturum; quintam fore in Hispania legionem. ex contione se €Cordubam recepit, eoque ipso die tempore postmeri-€diano cum in basilicam iret, quidam Minucius Silo €cliens L. Racili libellum, quasi aliquid ab eo postularet €ut miles, ei tradit, deinde post Racilium_nam is latus €Cassii tegebat_quasi responsum peteret, celeriter €dato loco cum se insinuasset, sinistra corripit aversum dextraque bis ferit pugione. clamore sublato fit a €coniuratis impetus universis. Munatius Flaccus proxi-€mum gladio traicit lictorem; hoc interfecto Q. Cassium legatum vulnerat. ibi T. Vasius et L. Mercello simili €confidentia Flaccum municipem suum adiuvant; erant €enim omnes Italicenses. at ipsum Longinum L. Li-€cinius Squillus involat iacentemque levibus sauciat €plagis.  @@Concurritur ad Cassium defendendum; semper @1 €enim Berones compluresque evocatos cum telis secum habere consuerat. a quibus ceteri intercluduntur qui €ad caedem faciendam subsequebantur. quo in numero fuit Calpurnius Salvianus et Manilius Tusculus. Mi-€nucius inter saxa quae iacebant in itinere fugiens op-€primitur et relato domum Cassio ad eum deducitur. €Racilius in proximam se domum familiaris sui con-€fert, dum certum cognosceret confectusne Cassius es-set. L. Laterensis cum id non dubitaret, adcurrit laetus €in castra militibusque vernaculis et secundae legionis €quibus odio sciebat praecipue Cassium esse gratulatur; €tollitur a multitudine in tribunal, praetor appellatur. nemo enim aut in provincia natus, ut vernaculae legionis €milites, aut diuturnitate iam factus provincialis, quo €in numero erat secunda legio, non cum omni provincia €consenserat in odio Cassii: nam legionem &7xxx& et &7xxi& €paucis mensibus in Italia scriptas Caesar attribuerat €Longino, quinta legio nuper erat ibi confecta.  @@Interim nuntiatur Laterensi vivere Cassium. quo €nuntio dolore magis permotus quam animo perturbatus €reficit se celeriter et ad Cassium visendum proficisci-tur. re cognita &7xxx& legio signa Cordubam infert ad €auxilium ferendum imperatori suo. facit hoc idem &7xxi&. subsequitur has &7v&. cum duae legiones reliquae essent €in castris, secundani veriti ne soli relinquerentur atque €ex eo quid sensissent iudicaretur, secuti sunt factum €superiorum. permansit in sententia legio vernacula nec €ullo timore de gradu deiecta est. @1  @@Cassius eos qui nominati erant conscii caedis €iubet comprehendi; legiones in castra remittit, &7v& co-þ´²¸ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÁìåøÿ¨·’hortibus &7xxx& retentis. indicio Minucii cognoscit L. Ra-€cilium et L. Laterensem et Annium Scapulam, maxi-€mae dignitatis et gratiae provincialem hominem sibi-€que tam familiarem quam Laterensem et Racilium, in €eadem fuisse coniuratione nec diu moratur dolorem suum quin eos interfici iubeat. Minucium libertis tra-€dit excruciandum, item Calpurnium Salvianum qui pro-€fitetur indicium coniuratorumque numerum auget, vere €ut quidam existimant, ut nonnulli queruntur coactus. isdem cruciatibus adfectus L. Mercello. Squillus no-€minat plures. quos Cassius interfici iubet exceptis iis qui se pecunia redemerunt. nam palam &7hs lx& cum €Calpurnio paciscitur et cum Squillo &7l&. qui si maxime €nocentes sunt multati, tamen periculum vitae dolor-€que vulnerum pecuniae remissus crudelitatem cum ava-€ritia certasse significabat.  @@Aliquot post diebus litteras a Caesare missas €accipit, quibus cognoscit Pompeium in acie victum amissis copiis fugisse. quae re cognita mixtam dolore €voluptatem capiebat: victoriae nuntius laetitiam ex-€primebat, confectum bellum licentiam [2superiorum]2 €temporum intercludebat. sic erat dubius animi utrum nihil timere an omnia licere mallet. sanatis vulneri- @1 €bus arcessit omnes qui sibi pecunias expensas tule-€rant, acceptasque eas iubet referri; quibus parum vi-€debatur imposuisse oneris, ampliorem pecuniam im-perat. equitum autem Romanorum dilectum instituit; €quos ex omnibus conventibus colonisque conscriptos €transmarina militia perterritos ad sacramenti red-€emptionem vocabat. magnum hoc fuit vectigal, maius tamen creabat odium. his rebus confectis totum exer-€citum lustrat; legiones quas in Africam ducturus erat et auxilia mittit ad traiectum. ipse classem quam pa-€rabat ut inspiceret, Hispalim accedit ibique moratur, €propterea quod edictum tota provincia proposuerat, €ut quibus pecunias imperasset neque contulissent, se €adirent. quae evocatio vehementer omnes turbavit.  @@Interim L. Titius qui eo tempore tribunus mili-€tum in legione vernacula fuerat, nuntiat eam a legione €&7xxx& quam Q. Cassius legatus simul ducebat, cum ad €oppidum Ilipam castra haberet, seditione facta cen-€turionibus aliquot occisis qui signa tolli non patieban-€tur, discessisse et ad secundam legionem contendisse quae ad fretum alio itinere ducebatur. cognita re noctu €cum &7v& cohortibus unetvicensimanorum egreditur, mane €pervenit Naevam. ibi eum diem, ut quid ageretur per-spiceret, moratus Carmonem contendit. hic cum legio €&7xxx& et &7xxi& et cohortes &7iiii& ex &7v& legione totusque con- @1 €venisset equitatus, audit &7iiii& cohortes a vernaculis op-€pressas ad Obuculam cum iis ad secundam perve-€nisse legionem omnesque ibi se coniunxisse et T. To-rium Italicensem ducem delegisse. celeriter habito con-€silio [2M.]2 Marcellum quaestorem Cordubam ut eam €in potestate retineret, Q. Cassium legatum Hispalim mittit. paucis ei diebus adfertur conventum Corduben-€sem ab eo defecisse Marcellumque aut voluntate aut €necessitate adductum_namque id varie nuntiabatur €_consentire cum Cordubensibus; duas cohortes le-€gionis &7v&, quae fuerant Cordubae in praesidio, idem facere. Cassius his rebus incensus movet castra et po-€stero die Segoviam ad flumen Singiliense venit. ibi €habita contione militum temptat animos; quos co-€gnoscit non sua, sed Caesaris absentis causa sibi fidis-€simos esse nullumque periculum deprecaturos, dum €per eos Caesari provincia restitueretur.  @@Interim Torius ad Cordubam veteres legiones €adducit ac ne dissensionis initium natum seditiosa mi-€litum suaque natura videretur, simul ut contra Q. Cas-€sium qui Caesaris nomine maioribus viribus uti vi-€debatur, aeque potentem opponeret dignitatem, Cn. €Pompeio se provinciam reciperare velle palam dicti-tabat. et forsitan etiam hoc fecerit odio Caesaris et @1 €amore Pompei, cuius nomen multum poterat apud eas €legiones quas M. Varro optinuerat. sed id qua mente, €communis erat coniectura: certe hoc prae se Torius ferebat. milites adeo fatebantur ut Cn. Pompei nomen in scutis inscriptum haberent. frequens legionibus con-€ventus obviam prodit, neque tantum virorum, sed etiam €matrum familias ac praetextatorum, deprecaturque ne €hostili adventu Cordubam diriperent: nam se contra €Cassium consentire cum omnibus, contra Caesarem ne €facere cogerentur orare.  @@Tantae multitudinis precibus et lacrimis exer-€citus commotus cum videret ad Cassium persequen-€dum nihil opus esse Cn. Pompei nomine et memoria €tamque omnibus Caesarianis quam Pompeianis Lon-€ginum esse in odio neque se conventum neque M. Mar-€cellum contra Caesaris causam posse perducere, no-€men Pompei ex scutis deterserunt, Marcellum qui se €Caesaris causam defensurum profitebatur, ducem ad-€sciverunt praetoremque appellarunt et conventum sibi adiunxerunt castraque ad Cordubam posuerunt. Cassius @1 €eo biduo circiter &7iiii& m. p. a Corduba citra flumen €Baetim in oppidi conspectu loco excelso facit castra; €litteras ad regem Bogudem in Mauretaniam et M. Le-€pidum proconsulem in Hispaniam citeriorem mittit, €subsidio sibi provinciaeque Caesaris causa quam pri-€mum veniret. ipse hostili modo Cordubensium agros €vastat, aedificia incendit.  @@Cuius rei deformitate atque indignitate legiones €quae Marcellum sibi ducem ceperant, ad eum con-€currerunt, ut in aciem educerentur orant, priusque €confligendi sibi potestas fieret quam cum tanta con-€tumelia nobilissimae carissimaeque possessiones Cor-€dubensium in conspectu suo rapinis ferro flammaque consumerentur. Marcellus cum confligere miserrimum €putaret, quod et victoris et victi detrimentum ad eun-€dem Caesarem esset redundaturum, neque suae pote-€statis esse * * * * * legiones Baetim traducit aciemque in-struit. cum Cassium contra pro suis castris aciem in-€struxisse loco superiore videret, causa interposita quod €is in aequum non descenderet, Marcellus militibus per-€suadet, ut se recipiant in castra. itaque copias redu-cere coepit. Cassius quo bono valebat Marcellumque €infirmem esse sciebat, adgressus equitatu legionarios €se recipientes conplures novissimos in fluminis ripis interfecit. cum hoc detrimento quid transitus fluminis @1 €vitii difficultatisque haberet cognitum esset, Marcellus €castra Baetim transfert, crebroque uterque legiones in €aciem educunt. neque tamen confligitur propter lo-€corum difficultates.  @@Erat copiis pedestribus multo firmior Marcellus; €habebat enim veteranas multisque proeliis expertas le-€giones. Cassius fidei magis quam virtuti legionum confidebat. itaque cum castra castris conlata essent €et Marcellus locum idoneum castello cepisset quo pro-€hibere aqua Cassianos posset, Longinus veritus ne ge-€nere quodam obsidionis clauderetur in regionibus alie-€nis sibique infestis, noctu silentio ex castris profi-€ciscitur celerique itinere Uliam contendit, quod sibi fidele esse oppidum credebat. ibi adeo coniuncta po-€nit moenibus castra ut et loci natura_namque Ulia €in edito monte posita est_et ipsa munitione urbis undique ab oppugnatione tutus esset. hunc Marcellus €insequitur et quam proxime potest Uliam castra castris €confert locorumque cognita natura, quo maxime rem €deducere volebat necessitate est deductus, ut neque €confligeret_cuius si rei facultas esset, resistere inci-€tatis militibus non poterat_neque vagari Cassium la-€tius pateretur, ne plures civitates ea paterentur quae passi erant Cordubenses. castellis idoneis locis con-€locatis operibusque in circuitu oppidi continuatis Uliam Cassiumque munitionibus clausit. quae prius-€quam perficerentur, Longinus omnem suum equitatum @1 €emisit; quem magno sibi usu fore credebat, si pa-€bulari frumentarique Marcellum non pateretur, magno €autem fore impedimento, si clausus obsidione et inu-€tilis necessarium consumeret frumentum.  @@Paucis diebus Q. Cassi litteris acceptis rex Bogus €cum copiis venit adiungitque ei legioni quam secum €adduxerat, conplures cohortes auxiliarias Hispanorum. namque ut in civilibus dissensionibus accidere consue-€vit, ita temporibus illis in Hispania nonnullae civitates rebus Cassii studebant, plures Marcellum fovebant. ac-€cedit cum copiis Bogus ad exteriores Marcelli mu-þ´²¸ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÁìåøÿ¨¾“ƒnitiones. pugnatur utrimque acriter, crebroque id acci-€dit Fortuna saepe ad utrumque victoriam transferente; €nec tamen umquam ab operibus depellitur Marcellus.  @@Interim Lepidus ex citeriore provincia cum co-€hortibus legionariis &7xxxv& magnoque numero equitum €et reliquorum auxiliorum venit ea mente Uliam ut sine €ullo studio contentiones Cassii Marcellique componeret. huic venienti sine dubitatione Marcellus se credit atque €offert; Cassius contra suis se tenet praesidiis, sive eo €quod plus sibi iuris deberi quam Marcello existima-€bat, sive eo quod ne praeoccupatus animus Lepidi es-set obsequio adversarii verebatur. ponit ad Uliam ca-€stra Lepidus neque habet a Marcello quicquam divisi. €ne pugnetur interdicit; ad exeundum Cassium invitat fidemque suam in re omni interponit. cum diu dubitas- @1 €set Cassius quid sibi faciendum quidve Lepido esset €credendum, neque ullum exitum consilii sui reperiret, €si permaneret in sententia, postulat uti munitiones dissi-cerentur sibique liber exitus daretur. non tantum in-€dutiis factis, sed prope iam constituta [2pace cum]2 €opera conplanarentur custodiaeque munitionum essent €deductae, auxilia regis in id castellum Marcelli quod €proximum erat regis castris, neque opinantibus om-€nibus_si tamen in omnibus fuit Cassius: nam de €huius conscientia dubitabatur_impetum fecerunt compluresque ibi milites oppresserunt. quodnisi ce-€leriter indignatione et auxilio Lepidi proelium esset dir-€emptum, maior calamitas esset accepta.  @@Cum iter Cassio patefactum esset, castra Mar-€cellus cum Lepido coniungit. Lepidus eodem tempore €Marcellusque Cordubam cum suis, Cassius proficisci-tur Carmonem. sub idem tempus Trebonius procon-€sul ad provinciam obtinendam venit. de cuius adventu €ut cognovit Cassius, legiones quas secum habuerat €equitatumque in hiberna distribuit, ipse omnibus suis €rebus celeriter correptis Malacam contendit ibique ad-€verso tempore navigandi navem conscendit, ut ipse €praedicabat ne se Lepido et Trebonio et Marcello com-€mitteret, ut amici eius dictitabant, ne per eam provin-€ciam minore cum dignitate iter faceret cuius magna €pars ab eo defecerat, ut ceteri existimabant, ne pe-€cunia illa ex infinitis rapinis confecta in potestatem cuiusquam veniret. progressus secunda ut hiberna @1 €tempestate cum in Hiberum flumen noctis vitandae €causa se contulisset, inde paulo vehementiore tempe-€state, nihilo periculosius se navigaturum credens, pro-€fectus adversis fluctibus occurrentibus ostio fluminis, €in ipsis faucibus cum neque flectere navem propter €vim fluminis neque in derectum tantis fluctibus te-€nere posset, demersa nave periit.  @@Cum in Syriam Caesar ex Aegypto venisset at-€que ab iis qui Roma venerant ad eum cognosceret €litterisque urbanis animadverteret multa Romae male €et inutiliter administrari neque ullam partem re pu-€blicae satis commode geri, quod et contentionibus tri-€buniciis perniciosae seditiones orirentur et ambitione €atque indiligentia tribunorum militum et qui legionibus €praeerant, multa contra morem consuetudinemque mi-€litarem fierent, quae dissolvendae disciplinae severi-€tatisque essent, eaque omnia flagitare adventum suum €videret, tamen praeferendum existimavit, quas in pro-€vincias regionesque venisset, eas ita relinquere consti-€tutas ut domesticis dissensionibus liberarentur, iura €legesque acciperent, externorum hostium metum depo-nerent. haec in Syria Cilicia Asia celeriter se confectu-€rum sperabat, quod hae provinciae nullo bello preme-€bantur; in Bithynia ac Ponto plus oneris videbat sibi impendere. non excessisse enim Ponto Pharnacen au-€diebat neque excessurum putabat, cum secundo proelio vehementer esset inflatus quod contra Domitium Cal- @1 €vinum fecerat. commoratus fere in omnibus civitati-€bus quae maiore sunt dignitate, praemia bene meritis €et viritim et publice tribuit, de controversiis veteribus €cognoscit ac statuit; reges tyrannos dynastas provin-€ciae finitimos qui omnes ad eum concurrerant, recep-€tos in fidem condicionibus impositis provinciae tuen-€dae ac defendendae dimittit et sibi et populo Romano €amicissimos.  @@Paucis diebus in ea provincia consumptis Sextum €Caesarem amicum et necessarium suum legioni Sy-€riaeque praeficit; ipse eadem classe qua venerat pro-ficiscitur in Ciliciam. cuius provinciae civitates omnes €evocat Tarsum, quod oppidum fere totius Ciliciae no-bilissimum fortissimumque est. ibi rebus omnibus pro-€vinciae et finitimarum civitatium constitutis cupidi-€tate proficiscendi ad bellum gerendum non diutius €moratur magnisque itineribus per Cappadociam con-€fectis biduum Mazacae commoratus Comana * * * * * ve-€tustissimum et sanctissimum in Cappadocia Bellonae €templum, quod tanta religione colitur ut sacerdos eius €deae maiestate imperio potentia secundus a rege con-sensu gentis illius habeatur. id homini nobilissimo Ly-€comedi Bithyno adiudicavit qui regio Cappadocum €genere ortus, propter adversam fortunam maiorum €suorum mutationemque generis iure minime dubio, ve-€tustate tamen intermissio, sacerdotium id repetebat. @1 fratri autem Ariobarzanis Ariarathi, cum bene meri-€tus uterque eorum de re publica esset, ne aut regni he-€reditas Ariarathen sollicitaret aut heres regni terreret €[2Ariobarzanen, partem Armeniae minoris concessit €eumque]2 Ariobarzani attribuit qui sub eius imperio ac €dicione esset. ipse iter coeptum simili velocitate con-€ficere coepit.  @@Cum propius Pontum finesque Gallograeciae ac-€cessisset, Deiotarus tetrarches Gallograeciae tum qui-€dem paene totius, quod ei neque legibus neque moribus €concessum esse ceteri tetrarchae contendebant, sine du-€bio autem rex Armeniae minoris ab senatu appella-€tus, depositis regiis insignibus, neque tantum privato €vestitu, sed etiam reorum habitu supplex ad Caesarem €venit oratum, ut sibi ignosceret quod in ea parte po-€situs terrarum quae nulla praesidia [2in]2 Caesaris ha-€buisset exercitibus, imperiisque [2adversariorum co-actus]2 in Cn. Pompei castris fuisset: neque enim se €debuisse iudicem esse controversiarum populi Ro-€mani, sed parere praesentibus imperiis.  @@Contra quem Caesar cum plurima sua comme-€morasset officia quae consul ei decretis publicis tri-€buisset, cumque defectionem eius nullam posse excu- @1 €sationem [eius] imprudentiae recipere coarguisset, €quod homo tantae prudentiae ac diligentiae scire po-€tuisset quis urbem Italiamque teneret, ubi senatus po-€pulusque Romanus, ubi res publica esset, quis deinde €post L. Lentulum C. Marcellum consul esset, tamen €se concedere id factum superioribus suis beneficiis, €veteri hospitio atque amicitiae, dignitati aetatique ho-€minis, precibus eorum qui frequentes concurrissent €hospites atque amici Deiotari ad deprecandum; de €controversiis tetrarcharum postea se cogniturum esse dixit, regium vestitum ei restituit. legionem autem eam €quam ex genere civium suorum Deiotarus armatura €disciplinaque nostra constitutam habebat, equitatum-€que omnem ad bellum gerendum adducere iussit.  @@Cum in Pontum venisset copiasque omnes in €unum locum coegisset, quae numero atque exercita-€tione bellorum mediocres erant_excepta enim le-€gione sexta quam secum abduxerat Alexandria vete-€ranam multis laboribus periculisque functam multis-€que militibus partim difficultate itinerum ac naviga-€tionum partim crebritate bellorum adeo deminutam ut €minus mille hominibus in ea esset, reliquae erant tres €legiones, una Deiotari, duae quae in eo proelio quod €Cn. Domitium fecisse cum Pharnace scripsimus fue-rant_, legati a Pharnace missi Caesarem adeunt atque €inprimis deprecantur ne eius adventus hostilis esset: €facturum enim omnia Pharnacen quae imperata essent. maximeque commemorabant nulla Pharnacen auxilia @1 €contra Caesarem Pompeio dare voluisse, cum Deio-€tarus qui dedisset, tamen ei satisfecisset.  @@Caesar respondit se fore aequissimum Pharnaci, si quae polliceretur repraesentaturus esset. monuit au-€tem ut solebat mitibus verbis legatos, ne aut Deiota-€rum sibi obicerent aut nimis eo gloriarentur beneficio quod auxilia Pompeio non misissent. nam se neque €libentius facere quicquam quam supplicibus ignoscere þ´²¸ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÁìåøÿ¨Æ“ƒneque provinciarum publicas iniurias condonare iis posse qui [non] fuissent in se officiosi. quin id ipsum €quod commemorarent officium fuisse utilius Phar-€naci, qui providisset ne vinceretur, quam sibi cui di immortales victoriam tribuissent. itaque se magnas et €graves iniurias civium Romanorum qui in Ponto ne-€gotiati essent, quoniam in integrum restituere non pos-set, concedere Pharnaci. nam neque interfectis amis-€sam vitam neque exsectis virilitatem restituere posse; €quod quidem supplicium gravius morte cives Romani subissent. Ponto vero decederet confestim familiasque €publicanorum remitteret ceteraque restitueret sociis ci-vibusque Romanis quae penes eum essent. [2id]2 si €fecisset iam, tunc sibi mitteret munera ac dona quae €bene rebus gestis imperatores ab amicis accipere con-€suessent. miserat enim ei Pharnaces coronam auream. €his responsis datis legatos remisit.  @@At Pharnaces liberaliter omnia pollicitus, cum €festinantem ac praecurrentem Caesarem speraret liben- @1 €tius etiam crediturum suis promissis quam res pate-€retur, quo celerius honestiusque ad res magis neces-€sarias proficisceretur_nemini enim erat ignotum €plurimis de causis ad urbem Caesarem revocari_ €lentius agere, decedendi diem postulare longiorem, pactiones interponere, in summa frustrari coepit. Cae-€sar cognita calliditate hominis, quod aliis temporibus €natura facere consueverat, tunc necessitate fecit adduc-€tus, ut celerius omnium opinione manum consereret.  @@Zela est oppidum in Ponto positum, ipsum ut in €plano loco satis munitum: tumulus enim naturalis ve-€lut manu factus excelsiore undique fastigio sustinet murum. circumpositi sunt huic oppido magni multi-€que intercisi vallibus colles; quorum editissimus unus €qui propter victoriam Mithridatis et infelicitatem Triari €detrimentumque exercitus nostri superioribus %locis €atque itineribus paene coniunctus oppido magnam in €illis partibus habet nobilitatem, nec multo longius mi-libus passuum &7iii& abest ab Zela. hunc locum Phar-€naces veteribus paternorum felicium castrorum refec-€tis operibus copiis suis omnibus occupavit.  @@Caesar cum ab hoste milia passuum &7v& castra €posuisset videretque eas valles quibus regia castra mu-€nirentur eodem intervallo sua castra munituras, si @1 €modo ea loca hostes priores non cepissent, quae multo €erant propiora regis castris, aggerem comportari iubet intra munitiones. quo celeriter conlato proxima nocte €vigilia quarta legionibus omnibus expeditis impedi-€mentisque in castris relictis prima luce neque opinan-€tibus hostibus eum ipsum locum cepit in quo Mithri-€dates secundum proelium adversus Triarium fecerat. hoc omnem comportatum aggerem ex castris servitia €aggerere iussit, nequis ab opere miles discederet, cum €spatio non amplius passum [2mille]2 intercisa vallis ca-€stra hostium divideret ab opere incepto Caesaris ca-€strorum.  @@Pharnaces cum id repente prima luce animad-€vertisset, copias suas omnes pro castris instruxit. quas €interposita tanta locorum iniquitate consuetudine ma-€gis pervulgata militari credebat instrui Caesar vel ad €opus suum tardandum, quo plures in armis tenerentur, €vel ad ostentationem regiae fiduciae, ne munitione ma-€gis quam manu defendere locum Pharnaces videretur. itaque deterritus non est quominus prima acie pro vallo instructa reliqua pars exercitus opus faceret. at Phar-€naces impulsus sive loci felicitate sive auspiciis et re-€ligionibus inductus quibus obtemperasse eum postea €audiebamus, sive paucitate nostrorum qui in armis €erant comperta, cum more operis cotidiani magnam @1 €illam servorum multitudinem quae aggerem portabat, €militum esse credidisset, sive etiam fiducia veterani €exercitus sui quem bis et vicies in acie conflixisse et €vicisse legati eius gloriabantur, simul contemptu exer-€citus nostri quem pulsum a se Domitio duce sciebat, €inito consilio dimicandi descendere praerupta valle coepit. cuius aliquamdiu Caesar inridebat inanem €ostentationem et eo loco militum coartationem quem €in locum nemo sanus hostis subiturus esset: cum in-€terim Pharnaces eodem gradu quo in praeruptam de-€scenderat vallem, ascendere adversus arduum collem €instructis copiis coepit.  @@Caesar incredibili eius vel temeritate vel fiducia €commotus neque opinans imparatusque oppressus eo-€dem tempore milites ab opere revocat, arma capere €iubet, legiones opponit aciemque instruit. cuius rei su-bita trepidatio magnum terrorem attulit nostris. non-€dum ordinibus instructis falcatae regiae quadrigae per-€mixtos milites perturbant. quae tamen celeriter multi-tudine telorum opprimuntur. insequitur has acies €hostium, et clamore sublato confligitur multum adiu- @1 €vante natura loci, plurimum deorum immortalium be-€nignitate. qui cum omnibus casibus belli intersunt, €tum praecipue eis quibus nihil ratione potuit administrari.  @@Magno atque acri proelio comminus facto dextro €cornu quo veterana legio sexta erat conlocata, initium €victoriae natum est. ab ea parte cum in proclivi de-€truderentur hostes, multo tardius, sed tamen eisdem €dis adiuvantibus sinistro cornu mediaque acie totae profligantur copiae regis. quae quam facile subierant €iniquum locum, tam celeriter gradu pulsae premeban-€tur loci iniquitate. itaque multis militibus partim in-€terfectis partim suorum ruina oppressis qui velocitate €effugere poterant, armis tamen proiectis vallem trans-€gressi nihil ex loco superiore inermi proficere poterant. €at nostri victoria elati subire iniquum locum munitio-nesque adgredi non dubitarunt. defendentibus autem €iis cohortibus castra quas Pharnaces praesidio reli-€querat, celeriter castris hostium sunt potiti. interfecta €multitudine omni suorum aut capta Pharnaces cum paucis equitibus profugit. cui nisi castrorum oppu-€gnatio facultatem attulisset liberius profugiendi, vivus €in Caesaris potestatem adductus esset.  @@Tali victoria totiens victor Caesar incredibili est €laetitia affectus, quod maximum bellum tanta celeritate €confecerat, eoque subiti periculi recordatione laetior €quod victoria facilis ex difficillimis rebus acciderat. @1 Ponto recepto praeda omni regia militibus condonata €postero die cum expeditis equitibus ipse proficisci-€tur, legionem sextam decedere ad praemia atque ho-€nores accipiendos in Italiam iubet, auxilia Deiotari do-€mum remittit, duas legiones cum Coelio Viniciano in €Ponto relinquit.  @@Ita per Gallograeciam Bithyniamque in Asiam €iter facit omniumque earum provinicarum de contro-€versiis cognoscit et statuit; iura in tetrarchas reges ci-vitates distribuit. Mithridaten Pergamenum, [2a]2 quo €rem feliciter celeriterque gestam in Aegypto supra €scripsimus, regio genere ortum, disciplinis etiam re-€giis educatum_nam eum Mithridates rex Asiae totius €propter nobilitatem Pergamo parvulum secum asporta-€verat in castra multosque retinuerat annos_regem €Bosphori constituit, quod [2regnum]2 sub imperio Phar-€nacis fuerat, provinciasque populi Romani a barbaris €atque inimicis regibus interposito amicissimo rege mu-nivit. eidem tetrarchian [legibus] Gallograecorum iure €gentis et cognationis adiudicavit occupatam et posses-sam paucis ante annis a Deiotaro. neque tamen us-€quam diutius moratus est quam necessitas urbanarum seditionum pati videbatur. rebus felicissime celerrime-€que confectis in Italiam celerius omnium opinione venit. @1 ðþ