´³°ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÈéóðÿ¯ôÿ@@@@{1BELLUM HISPANIENSE}1 ¡@@Pharnace superato, Africa recepta, qui ex his €proeliis [2superfuissent]2 cum [2ad]2 adulescente[2m]2 Cn. €Pompeium profugissent, cum [2Baleares appulisset]2 et €ulterioris Hispaniae potitus esset, dum Caesar muneri-€bus dandis in Italia detinetur, [2magnas copias coege-€runt. Caesar is autem copiae nil profecerunt]2. quo €facilius praesidia contra compararet, Pompeius in fidem uniuscuiusque civitatis confugere coepit. ita partim €precibus partim vi bene magna comparata manu pro-vinciam vastare. quibus in rebus nonnullae civitates €sua sponte auxilia mittebant, item nonnullae portas contra cludebant. ex quibus siqua oppida vi ceperat, €cum aliquis ex ea civitate optime de Cn. Pompeio €meritus civis esset, propter pecuniae magnitudinem ali-€qua ei inferebatur causa, ut eo de medio sublato ex €eius pecunia latronum largitio fieret. ita paucis com-€moda [2ab]2 hoste opta[2ta eveniunt. sed quanto magis €premebatur provincia, tan]2to maiores augebantur co-piae. hoc crebris nuntiis in Italiam missis civitates €contrariae Pompeio auxilia sibi depostulabant.  @@C. Caesar dictator tertio, designatus dictator quarto €multis iter ante rebus confectis, cum celeri festinatione @1 €[2ad]2 bellum conficiendum in Hispaniam cum venisset, €legatique Cordubenses, qui a Cn. Pompeio discessis-€sent, Caesari obviam venissent, a quibus numtiabatur €nocturno tempore oppidum Cordubam capi posse, €quod necopinantibus adversariis eius provinciae poti-€tus esset, simulque quod tabellariis qui a Cn. Pom-€peio dispositi omnibus locis essent qui certiorem Cn-€Pompeium de Caesaris adventu facerent [2intercep-€tis . . . . . ]2. multa praeterea verisimilia proponebant. quibus rebus adductus, quos legatos ante exercitui €praefecerat Q. Pedium et Q. Fabium Maxumum de €suo adventu facit certiores, utque sibi equitatus qui ex provincia fuisset praesidio esset. ad quos celerius €quam ipsi opinati sunt, appropinquavit neque ut ipse €voluit equitatum sibi praesidio habuit.  @@Erat idem temporis Sex. Pompeius frater qui cum €praesidio Cordubam tenebat, quod eius provinciae ca-€put esse existimabatur. ipse autem Cn. Pompeius adule-€scens Uliam oppidum oppugnabat et fere iam ali-quot mensibus ibi detinebatur. quo ex oppido €cognito Caesaris adventu legati clam praesidia Cn. €Pompei Caesarem cum adissent, petere coeperunt uti sibi primo quoque tempore subsidium mitteret. Caesar €eam civitatem omni tempore optime de populo Ro-€mano meritam esse [2cum memoria teneret]2, celeriter €sex cohortes secunda vigilia iubet proficisci, pari equi-tes numero. quibus praefecit hominem eius provin-€ciae notum et non parum scientem L. Vibium Paciae-cum. qui cum ad Cn. Pompei praesidia venisset, inci-€dit id temporis ut tempestate adversa vehementique @1 €vento adflictaretur, viasque vis tempestatis ita obscura-bat ut vix proxumum agnoscere posset. cuius incom-€modum summam utilitatem ipsis praebebat. ita cum €ad eum locum venerunt, iubet binos equites conscen-€dere, et recta per adversariorum praesidia ad oppi-dum contendunt. mediisque eorum praesidiis cum es-€sent, unus ex nostris respondit ut sileat verbum facere; €nam id temporis conari ad murum accedere ut oppi-€dum capiant. et partim tempestate impediti vigiles €non poterant diligentiam praestare, partim illo re-sponso deterrebantur. cum ad portam adpropinquas-€sent, signo dato ab oppidanis sunt recepti. et pedites €[equites clamore facto] dispositis partim ibi remanse-€runt, equites clamore facto eruptionem in adversario-€rum castra fecerunt. sic in illo facto cum inscienti-€bus accidisset, existimant [prope] magna pars homi-€num qui in his castris fuissent, se prope captos esse.  @@Hoc misso ad Uliam praesidio Caesar, ut Pom-€peium ab ea oppugnatione deduceret, ad Cordubam €contendit exque itinere loricatos viros fortis cum equi-tatu ante praemisit. qui simul in conspectum oppidi se €dederunt, cum equis recipiuntur, hoc a Cordubensibus €nequaquam poterat animadverti. adpropinquantibus ex €oppido bene magna multitudo ad equitatum conciden-€dum cum exissent, loricati, ut supra scripsimus, ex €equis descenderunt et magnum proelium fecerunt, sic €uti ex infinita hominum multitudine pauci in oppidum se reciperent. hoc timore adductus Sex. Pompeius lit-€teras fratri misit ut celeriter sibi subsidio veniret, ne €prius Caesar Cordubam caperet quam ipse illo venis- @1 set. itaque Cn. Pompeius Ulia prope capta litteris fra-€tris excitus cum copiis ad Cordubam iter facere coe-€pit.  @@Caesar cum ad flumen Baetim venisset neque €propter altitudinem fluminis transire posset, lapidibus €plenos corbes demisit; insuper [2posu]2it trabes. ita ponte facto copias ad castra tripertito transduxit. tenebat €adversum oppidum e regione pon[2tis]2, ut supra €scripsimus, tripertito. hoc cum Pompeius cum suis co-€piis venisset, ex adverso pari ratione castra ponit. Caesar ut eum ab oppido commeatuque excluderet, €brachium ad pontem ducere coepit. pari idem condi-cione Pompeius. hic inter duces duos fit contentio uter €prius pontem occuparet. ex qua contentione coti-€diana minuta proelia fiebant, ut modo hi, nonnumquam illi superiores discederent. quae res cum ad maiorem €contentionem venisset, ab utrisque comminus pugna €inita dum cupidius locum student tenere, propter pon-€tem coagulabant, fluminis ripas adpropinquantes coan-gustati praecipitabantur. hic alternis non solum morti €mortem aggerabant, sed tumulos tumulis exaequabant. ita diebus compluribus cupiebat Caesar, siqua condi-€cione posset, adversarios in aequum locum deducere €et primo quoque tempore de bello decernere. id cum €animadverteret adversarios minime velle . . . . .  @@Quos quoniam ab Ulia retraxerat, ut in aequum @1 €deduceret, copiis flumine traductis noctu iubet ignes €fieri magnos. ita firmissimum eius praesidium Ate-guam proficiscitur. id cum Pompeius ex perfugis re-€scisset, cum die facultatem [2liberam sequendi nactus €inter montes]2 et angustias carra complura mulosque onustos retraxit et ad Cordubam se recepit. Caesar €munitionibus Ateguam oppugnare et brachia circum-€ducere coepit. cuius re Pompeio cum nuntius esset ad-€latus, eo die proficiscitur. cuius in adventum praesidii €causa Caesar cum plura castella occupasset, partim ubi €equitatum, partim pedestris copias in stationes, in ex-€cubitus [2disponeret, ut]2 castris praesidio esse possent, €hic in adventu Pompei incidit ut matutino tempore nebula esset crassissima. ita illa obscuratione cum ali-€quot cohortibus et equitum turmis circumcludunt Cae-€saris equites et concidunt sic ut vix in ea caede pauci €effugerent.  @@Insequenti nocte castra sua incendit Pompeius et €trans flumen Salsum per convalles castra inter duo oppida Ateguam et Ucubim in monte constituit. Cae-€sar in munitionibus ceterisque quae ad oppidum opus fuerunt, aggerem vineasque agere instituit. haec loca €sunt montuosa et natura [2imp]2edita ad rem militarem; €quae planitie dividuntur Salso flumine, proxime ta-€men Ateguam ut flumen sit. circiter passus duo milia €ex ea regione oppidi in montibus castra habuit posita €Pompeius in conspectu utrorumque oppidorum neque suis ausus est subvenire. aquilas et signa habuit &7xiii& @1 €legionum. sed ex quibus aliquid firmamenti se existi-€mabat habere, duae fuerunt, vernacula e[2t secunda]2 €quae a Trebonio transfugerant, una facta ex colonis €qui fuerunt in his regionibus, quarta fuit Afraniana, ex Africa quam secum adduxerat. reliquae ex fugitivis €auxiliaribusque consistebant. nam de levi armatura €et equitatu longe et virtute et numero nostri erant su-€periores.  @@Accedebat hoc ut longius duceret bellum Pom-€peius, quod loca sunt edita et ad castrorum munitiones non parum idonea. nam fere totius ulterioris Hispa-€niae regio propter terrae fecundidatem inopem diffici-€lemque habet oppugnationem et non nimis copiosam aquationem. hic etiam propter barbarorum crebras ex-€cursiones omnia loca quae sunt ab oppidis remota, €turribus et munitionibus retinentur, sicut in Africa; ru-€dere, non tegulis teguntur. simulque in his habent spe-culas et propter altitudinem late longeque prospiciunt. þ´³°ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÈéóðÿ¨ˆ”‚item oppidorum magna pars eius provinciae montibus €fere munita et natura excellentibus locis est consti-tuta, ut simul aditus ascensusque habeat difficiles. ita €ab oppugnationibus natura loci distinentur ut civitates €Hispaniae non facile ab hoste capiantur. id quod in hoc contigit bello. nam cum inter Ateguam et Ucubim, €quae oppida supra sunt scripta, Pompeius ut habuit ca-€stra constituta in conspectu duorum oppidorum, ab suis €castris circiter milia passuum &7iiii& grumus est excel-€lens natura qui appellatur Castra Postumiana. ibi prae-€sidii causa castellum Caesar habuit constitutum. @1  @@Quod Pompeius quod eodem iugo tegebatur loci €natura et remotum erat a castris Caesaris, animadverte-€bat loci difficultatem et quia flumine Salso interclu-€debatur, non esse commissurum Caesarem ut in tanta €loci difficultate ad subsidium [com]mittendum se [2de]2-€mitteret. ita fretus opinione tertia vigilia profectus €castellum oppugnare coepit [ut laborantibus succurre-ret nostri]. cum adpropinquassent, clamore repentino €telorumque multitudine iactus facere coeperunt, uti magnam partem hominum vulneribus adficerent. quo €facto cum ex castello repugnare coepissent maiori-€busque castris Caesaris nuntius esset adlatus, cum &7iii& €legionibus est profectus, [2ut laborantibus succurreret €nostris]2. et cum ad eos adpropinquasset, fuga per-€territi multi sunt interfecti, complures capti, in quibus €duo [2centuriones]2. multi praeterea armis exuti fuge-€runt, quorum scuta sunt relata &7lxxx&.  @@Insequenti luce Arguetius ex Italia cum equitatu €venit. is signa Saguntinorum rettulit quinque quae ab oppidanis cepit. suo loco praeteritumst quod equites €ex Italia cum Asprenate ad Caesarem venissent. ea €nocte Pompeius castra sua incendit et ad Cordubam versus iter facere coepit. rex nomine Indo qui cum €equitatu suas copias adduxerat, dum cupidius agmen €adversariorum insequitur, a vernaculis legionariis ex-€ceptus est et interfectus.  @@Postero die equites nostri longius ad Cordubam €versus prosecuti sunt eos qui commeatus ad castra €Pompei ex oppido portabant. ex his capti &7l& cum iu-mentis ad nostra adducti sunt castra. eo die Q. Mar- @1 €cius, tribunus militum qui fuisset Pompei, ad nos €transfugit, et noctis tertia vigilia in oppido acerrime €pugnatum est, ignemque multum miserunt, sic ut omne €genus [2telorum consumeretur]2 quibus ignis per iactus solitus est mitti. hoc praeterito tempore C. Fundanius €eques Romanus ex castris adversariorum ad nos trans-€fugit.  @@Postero die ex legione vernacula milites sunt €capti ab equitibus nostris duo qui dixerunt se servos esse. cum venirent, cogniti sunt a militibus qui antea €cum Fabio et Pedio fuerant . . . . et [2a]2 Trebonio trans-€fugerant. eis ad ignoscendum nulla facultas est data et a militibus nostris interfecti sunt. idem temporis €capti tabellarii qui a Corduba ad Pompeium missi erant €perperamque ad nostra castra pervenerant, praecisis manibus missi sunt facti. pari consuetudine vigilia se-€cunda ex oppido ignem multum telorumque multitudi-€nem iactando bene magnum tempus consumpserunt compluresque vulneribus adfecerunt. praeterito noctis €tempore eruptionem ad legionem &7vi& fecerunt, cum in €opere nostri distenti essent, acriterque pugnare coepe-€runt. quorum vis repressa a nostris, etsi oppidani su-periore loco defendebantur. hi cum eruptionem facere €coepissent, tamen virtute militum nostrorum qui etsi in-€feriore loco premebantur, tamen repulsi adversarii bene €multis vulneribus adfecti in oppidum se contulerunt.  @@Postero die Pompeius ex castris suis brachium €coepit ad flumen Salsum; et cum nostri equites pauci in €statione fuissent a pluribus reperti, de statione sunt de-iecti et occisi tres. eo die A. Valgius senatoris filius, €cuius frater in castris Pompei fuisset, omnibus suis @1 rebus relictis equum conscendit et fugit. speculator €de legione &7ii& Pompeiana captus a militibus et inter-€fectus. idemque temporis glans missa est inscripta: €quo die ad oppidum capiundum accederent, se scutum esse positurum. qua spe nonnulli dum sine periculo €murum ascendere et oppido potiri posse se sperant, po-€stero die ad murum opus facere coeperunt, et bene €magna prioris muri parte deiecta [2in oppidum intra-verunt]2. quo facto ab oppidanis acsi suarum partium €essent, conservati . . . . . missos facere loricatos qui prae-€sidii causa praepositi oppido a Pompeio essent ora-€bant. quibus respondit Caesar se condiciones dare, non accipere consuevisse. qui cum in oppidum revertis-€sent, relato responso clamore sublato, omni genere te-€lorum misso pugnare pro muro toto coeperunt. prop-€ter quod fere magna pars hominum qui in castris no-€stris essent, non dubitarunt quia eruptionem eo die es-sent facturi. ita corona circumdata pugnatum est ali-€quamdiu vehementissime, simulque balista missa a no-€stris turrem deiecit, qua adversariorum qui in ea turre €fuerant, quinque deiecti sunt et puer qui balistam soli-€tus erat observare.  @@Eius praeteriti temporis Pompeius trans flumen €Salsum castellum constituit neque a nostris prohibitus €falsaque illa opinione gloriatus est quod prope in no-stris partibus locum tenuisset. item insequenti die ea-€dem consuetudine dum longius prosequitur, quo loco €equites nostri stationem habuerant, aliquot turmae cum €levi armatura impetu facto loco sunt deiecti et propter €paucitatem nostrorum equitum simul cum levi arma-tura inter turmas adversariorum protriti. hoc in con-€spectu utrorumque castrorum gerebatur, et maiore @1 €Pompeiani exultabant gloria [2quod . . . . ]2 longiusque ce-dentibus nostris prosequi coepissent. qui cum aequo €loco a nostris recepti essent, ut consuessent, ex simili €virtute clamore facto, aversati sunt proelium facere.  @@Fere apud exercitus haec est equestris proelii €consuetudo: cum eques ad dimicandum dimisso equo €cum pedite congreditur, nequaquam par habetur. id quod accidit in hoc proelio. cum pedites levi armatura €electi ad pugnam equitibus nostris necopinantibus ve-€nissent, idque in proelio animadversum esset, com-plures ex equis descenderunt. ita exiguo tempore €eques pedestre, pedes equestre proelium facere coepit, usque eo ut caedem proxime a vallo fecerint. in quo €proelio adversariorum ceciderunt &7cxxiii&, compluresque €armis exuti, multi vulneribus adfecti in castra sunt re-dacti. nostri ceciderunt &7iii&, saucii &7xii& pedites et equi-€tes &7v&._Eius diei insequenti tempore pristina consue-tudine pro muro pugnari coeptum est. cum bene ma-€gnam multitudinem telorum ignemque nostris defen-€dentibus iniecissent, nefandum crudelissimumque faci-€nus sunt adgressi in conspectuque nostro hospites qui €in oppido erant, iugulare et de muro praecipites mittere €coeperunt, sicuti apud barbaros, quod post hominum €memoriam numquam est factum.  @@Huius diei extremo tempore a Pompeianis clam €nostros ad [2oppidum]2 tabellarius est missus, ut ea nocte €turres aggeremque incenderent et tertia vigilia erup-tionem facerent. ita igne telorumque multitudine iacta €cum bene magnam partem operum consumpsissent, €portam quae e regione et in conspectu Pompei castro- @1 €rum fuerat aperuerunt, copiaeque totae eruptionem fe-€cerunt secumque extulerunt virgulta crates ad fossas €complendas et harpagones ad casas quae stramenticiae €ab nostris hibernorum causa aedificatae erant, diruen-€das et incendendas, praeterea argentum vestimenta, ut €dum nostri in praeda detinentur, illi caede facta ad €praesidia Pompei se reciperent. nam quod existimabat €eos posse conata efficere, nocta tota ultra stabat flumen Salsum in acie. quod factum licet necopinantibus nostris €esset gestum, tamen virtute freti repulsos multisque €vulneribus adfectos oppido represserunt, praedam ar-€maque eorum sunt potiti vivosque aliquos ceperunt; qui postero die sunt interfecti. eodemque tempore €transfuga nuntiavit ex oppido Iunium qui in cuniculo €fuisset, iugulatione oppidanorum facta clamasse fa-€cinus se nefandum et scelus fecisse; nam eos nihil me-€ruisse quare tali poena adficerentur, qui eos ad aras et €focos suos recepissent, eosque hospitium scelere conta-€minasse; multa praeterea dixisse; qua oratione deter-þ´³°ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÈéóðÿ¨”ˆˆritos amplius iugulationem non fecisse.  @@Ita postero die Tullius legatus cum Catone Lusi-€tano venit et apud Caesarem verba fecit: 'utinam qui-€dem di inmortales fecissent ut tuus potius miles quam €Cn. Pompei factus essem et hanc virtutis constantiam €in tua victoria, non in illius calamitate praestarem! cuius funestae laudes quoniam ad hanc fortunam reci-€derunt ut cives Romani indigentes praesidii, et propter €patriae luctuosam perniciem ducimur hostium numero @1 €qui neque in illius prospera acie primam fortunam ne-€que in adversa secundam obtinuimus, vix tuarum le-€gionum tot impetus sustentantes, nocturnis diurnisque €operibus gladiorum ictus telorumque missus excep-€tantes, relicti et deserti a Pompeio, tua virtute superati €salutem a tua clementia deposcimus petimusque ut [2vitam nobis concedas'. quibus Caesar respondit:]2 €'qualem gentibus me praestiti, similem in civium de-€ditione praestabo.'  @@Remissis legatis, cum ad portam venissent, [2con-€stitit]2 Tib. Tullius, et cum introeuntem Catonem inse-€cutus non esset, revertit ad portam et hominem adpre-hendit. quod Tiberius cum fieri animadvertit, simul €pugionem eduxit et manum eius incidit. ita refugerunt ad Caesarem. eodemque tempore signifer de legione €prima transfugit, et innotuit quo die equestre proelium €factum esset, suo signo perisse homines &7xxxv&, neque €licere castris Cn. Pompei nuntiare neque dicere perisse quemquam. servos cuius dominus in Caesaris castris €fuisset_uxorem et filios in oppido reliquerat_, €dominum iugulavit et ita clam a Caesaris praesidiis in €Pompei castra discessit . . . . . et indicium glande scrip-€tum misit, per quod certior fieret Caesar, quae in op-pido ad defendendum compararentur. ita litteris €acceptis cum in oppidum revertisset, qui mittere glan-dem inscriptam solebat . . . . insequenti tempore duo Lu- @1 €sitani fratres transfuge%19 nuntiaruntque Pompeium con-€tionem habuisse: quoniam oppido subsidio non pos-€set venire, noctu ex adversariorum conspectu se dedu-€cerent ad mare versum; unum respondisse, ut potius €ad dimicandum descenderet quam signum fugae osten-deret; eum qui ita locutus esset iugulatum. eodem €tempori tabellarii eius deprehensi qui ad oppidum ve-€niebant. quorum litteras Caesar oppidanis obiecit et €qui vitam sibi peteret, iussit turrem ligneam oppida-€norum incendere; id si fecisset, ei se promisit omnia €concessurum. quod difficile erat factu ut eam turrem sine periculo quis incenderet. ita fine [2diei]2 turrem €ligneam cum propius accessisset, ab oppidanis est occi-sus. eadem nocte transfuga nuntiavit Pompeium et €Labienum de iugulatione oppidanorum indignatos esse.  @@Vigilia secunda propter multitudinem telorum €turris lignea quae nostra fuisset, ab imo vitium fecit usque ad tabulatum secundum et tertium. eodem tem-€pore pro muro pugnarunt acerrime et turrim nostram €ut superiorem incenderunt, idcirco quod ventum oppi-dani secundum habuerunt. insequenti luce materfami-€lias de muro se deiecit et ad nos transsiliit dixitque €se cum familia constitutum habuisse ut una transfuge-rent ad Caesarem, illam oppressam et iugulatam. hoc €praeterito tempore tabellae de muro sunt deiectae in €quibus scriptum est inventum: 'L. Munatius Caesari. €si mihi vitam tribues, quoniam ab Cn. Pompeio sum @1 €desertus, qualem me illi praestiti, tali virtute et con-stantia futurum me in te esse praestabo'. eodem tem-€pore oppidani legati qui antea exierant, Caesarem €adierunt: si sibi vitam concederet, sese insequenti luce oppidum esse dedituros. quibus respondit se Caesa-€rem esse fidemque praestaturum. ita ante diem &7xi& €Kalendas Martias oppido potitus imperator est appel-€latus.  @@Quod Pompeius ex perfugis cum deditionem op-€pidi factam esse scisset, castra movit Ucubim versus €et circum ea loca castella disposuit et munitionibus €se continere coepit. Caesar movit et propius castra castris contulit. eodem tempore mane loricatus unus €ex legione vernacula ad nos transfugit et nuntiavit €Pompeium oppidanos Ucubenses convocasse eisque ita €imperavisse ut diligentia adhibita perquirerent qui es-€sent suarum partium itemque adversariorum victoriae fautores. hoc praeterito tempore in oppido quod fuit €captum, servus est prensus in cuniculo quem supra de-€monstravimus dominum iugulasse; is vivus est con-bustus. idemque temporis centuriones loricati &7viii& ad €Caesarem transfugerunt ex legione vernacula, et equi-€tes nostri cum adversariorum equitibus congressi sunt, et saucii aliquot occiderunt levi armatura. ea nocte €speculatores prensi servi &7iii& et unus ex legione €vernacula. servi sunt in crucem sublati, militi cervices €abscisae.  @@Postero die equites cum levi armatura ex adver-sariorum castris ad nos transfugerunt. et eo tempore €circiter &7xl& equites ad aquatores nostros excucurrerunt, @1 €nonnullos interfecerunt, item alios vivos abduxerunt; e quibus capti sunt equites &7viii&. insequenti die Pom-€peius securi percussit homines &7lxxiiii& qui diceban-€tur esse fautores Caesaris victoriae, reliquos versum op-€pidum iussit deduci. ex quibus effugerunt &7cxx& et ad €Caesarem venerunt.  @@Hoc praeterito tempore qui in oppido Ategua €Bursavonenses capti sunt, legati profecti sunt cum no-€stris, uti rem gestam Bursavonensibus referrent; quid €sperarent de Cn. Pompeio, cum viderent hospites iu-€gulari; praeterea multa scelera ab iis fieri qui praesidii causa ab iis reciperentur. qui ad oppidum [2cum]2 ve-€nissent, nostri qui fuissent equites Romani et senatores, €non sunt ausi introire in oppidum, praeterquam qui eius civitatis fuissent. quorum responsis ultro citro-€que acceptis et redditis cum ad nostros se reciperent €qui extra oppidum fuissent illi praesidio insecuti ex €Bursavone legatos iugularunt. duo reliqui [2ex]2 eis €fugerunt et Caesari rem gestam detulerunt . . . . . et €speculatores ad oppidum Ateguam miserunt. qui cum certum conperissent, legatorum €responsa ita esse gesta quemadmodum illi rettulis-€sent, ab oppidanis concursu facto, eum qui legatos iu-€gulasset, lapidare et ei manus intentare coeperunt: illius opera se perisse. ita vix periculo liberatus petiit €ab oppidanis ut ei liceret legatum ad Caesarem profi-cisci: illi se satis facturum. Potestate data cum inde @1 €esset profectus, praesidio comparato, cum bene ma-€gnam manum fecisset et nocturno tempore per falla-€ciam in oppidum esset receptus, iugulationem magnam €facit principibusque qui sibi contrarii fuissent interfec-tis oppidum in suam potestatem recepit. hoc praeterito €tempore servi transfugae nuntiaverunt oppidanorum €bona vendere [2edictumque]2 ne cui extra vallum li-€ceret exire nisi discinctum, idcirco quod ex quo die op-€pidum Ategua esset captum, metu conterritos con-€plures profugere Baeturiam; neque sibi ullam spem €victoriae propositam habere, et siqui ex nostris trans-€fugerent, in levem armaturam conici eumque non am-€plius %146&7x&%146 &7vii& accipere.  @@Insequenti tempore Caesar castris castra con-€tulit et brachium ad flumen Salsum ducere coepit. hic dum in opere nostri distenti essent, complures ex €superiori loco adversariorum decucurrerunt nec deti-€nentibus nostros multis telis iniectis conplures vul-neribus adfecere. hic tum, ut ait Ennius, nostri 'ces-€sere parumper'. itaque praeter consuetudinem cum a €nostris animadversum esset cedere, centuriones ex le-€gione &7v& flumen transgressi duo restituerunt aciem, acri-€terque eximia virtute plures cum agerent, ex superiore loco multitudine telorum alter eorum concidit. ita cum €eius compar proelium facere coepisset, cum undique se @1 €circumveniri animum advertisset, in[2teger re]2gressus pedem offendit. %huius concidentis temporis ad viri €fortis insignia cum conplures adversariorum concur-€sum facerent, equites nostri transgressi inferiori loco adversarios ad vallum agere coeperunt. ita cupidius €dum intra praesidia illorum student caedem facere, a turmis et levi armatura sunt interclusi. quorum nisi €summa virtus fuisset, vivi capti essent. nam et muni-€tione praesidii ita coangustabantur, ut eques spatio intercluso vix se defendere posset. ex utroque genere þ´³°ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÈéóðÿ¨—˜ˆ‚pugnae conplures sunt vulneribus adfecti, in quis etiam €Clodius Arquitius. inter quos ita comminus est pugna-€tum ut ex nostris praeter duos centuriones sit nemo €desideratus gloria se efferentes.  @@Postero die ad Soricariam utrorumque conve-nere copiae. nostri brachia ducere coeperunt. Pom-€peius cum animadverteret castello se excludi Aspavia, €quod est ab Ucubi milia passuum &7v&, haec res necessario €devocabat ut ad dimicandum descenderet. neque ta-€men aequo loco sui potestatem faciebat, sed ex grumo €. . . . . . . . . . excelsum tumulum capiebant, usque eo ut necessario cogeretur iniquum locum subire. quo de €facto cum utrorumque copiae tumulum excellentem pe-tissent, prohibiti a nostris sunt deiecti planitie. quae €res secundum nostris efficiebat proelium. undique ce-€dentibus adversariis non parum magna in caede ver-sabantur. quibus mons, non virtus saluti fuit. quo sub- @1 €sidio [2paulum modo restiterunt, sic]2 ut nisi advespe-€rasset, a paucioribus nostris omni auxilio privati es-sent. nam ceciderunt ex levi armatura &7cccxxiiii&, ex €legionariis &7cxxxviii&, praeterquam quorum arma et spo-€lia sunt ablata. ita pridie duorum centurionum interi-€tio hac adversariorum poena est litata.  @@Insequenti die pari consuetudine cum ad eun-€dem locum eius praesidium venisset, pristino illo suo €utebantur instituto; nam praeter equites nullo loco ae-quo se committere audebant. cum nostri in opere es-€sent, equitum copiae concursus facere coeperunt, si-€mulque vociferantibus legionariis, cum locum efflagi-€tarent ex consuetudine insequendi, existimare posses €paratissimos esse ad dimicandum. nostri ex humili €convalle bene longe sunt egressi et planitie in aequiori loco constiterunt. illi tamen procul dubio ad congre-€diendum in aequum locum non sunt ausi descendere €praeter unum Antistium Turpionem. qui fidens viri-€bus ex adversariis sibi parem esse neminem agitare coepit. hic, ut fertur Achillis Memnonisque congressus, €Q. Pompeius Niger eques Romanus Italicensis ex acie nostra ad congrediendum progressus. quoniam feroci-€tas Antistii omnium mentes converterat ab opere ad €spectandum, acies sunt dispositae. nam inter bella-€tores principesque dubia erat posita victoria, ut prope videretur finem bellandi duorum dirimere pugna. ita €avidi cupidique suarum quisque ex partium virorum fautorumque voluntate habebatur. quorum virtute €alacri, cum ad dimicandum in planitiem se contulis- @1 €sent, laudis insignia scutorumque praefulgens opus €caelatum . . . . . . . . . . . . quorum [2certamine]2 pugna €esset [prope] profecto dirempta, nisi propter equitum €concessum, ut supra demonstravimus . . . . . . . . . . . . €. . . . . . levem armaturam praesidii causa non longe ab opere [castra] constituit. ut, nostri equites in re-€ceptu dum ad castra redeunt, adversarii cupidius sunt insecuti, universi clamore facto impetum dederunt. ita €metu peterriti, cum in fuga essent multis amissis in €castra se recipiunt.  @@Caesar ob virtutem turmae Cassianae donavit €milia %146&7x&%146 &7iii& et praefecto torques aureos &7v& et levi arma-turae milia %146&7x&%146 &7ii& hoc die A. Baebius et C. Flavius et A. €Trebellius equites Romani Hastenses argento prope tecti €[equites] ad Caesarem transfugerunt. qui nuntiave-€runt equites Romanos coniurasse omnis qui in castris €Pompei essent, ut transitionem facerent; servi indicio €omnes in custodiam esse coniectos; e quibus occasione capta se transfugisse. item hoc die litterae sunt de-€prensae quas mittebat Ursaonem Cn. Pompeius: 's. €v. g. e. v. etsi prout nostra felicitas, ex sententia ad-€versarios propulsos . . . . . . . . qui si aequo loco sui €potestatem facerent, celerius quam vostra opinio fert. bellum confecissem. sed exercitum tironem non au-€dent in campum deducere nostrisque adhuc freti prae-€sidiis bellum ducunt. nam singulas civitates circum-sederunt ut inde sibi commeatus capiant. quare et civi- @1 €tates nostrarum partium conservabo et bellum primo quoque tempore conficiam. cohortes [2 . . . . in]2 animo €habeo ad vos mittere. profecto nostro commeatu pri-€vati necessario ad dimicandum descendent.'  @@Insequenti tempore cum nostri in opere distenti €essent, equites in oliveto dum lignantur, interfecti sunt aliquot. servi transfugerunt qui nuntiaverunt a. d. &7iii& €Non. Mart. proelium ad Soricariam quod factum est, €ex eo tempore metum esse magnum et Attium Varum circum castella praeesse. eo die Pompeius castra mo-€vit et contra Spalim in oliveto constituit. Caesar prius-€quam eodem est profectus, luna hora circiter sexta visa est. ita castris motis Ucubim Pompeius praesidium €quod reliquit, iussit incendere, ut deusto oppido in ca-stra maiora se reciperent. insequenti tempore Venti-€ponem oppidum cum oppugnare coepisset, deditione €facta iter fecit in Carrucam, contra Pompeium castra posuit. Pompeius oppidum quod contra sua praesidia €portas clausisset incendit. milesque qui fratrem suum €in castris iugulasset, interceptus est a nostris et fusti €percussus. hinc itinere facto in campum Mundensem €cum esset ventum, castra contra Pompeium consti-€tuit.  @@Sequentique die cum iter facere Caesar cum co-€piis vellet, renuntiatum est a speculatoribus Pom-peium de tertia vigilia in acie stetisse. hoc nuntio ad-€lato vexillum proposuit. idcirco enim copias eduxe- @1 €rat quod Ursaonensium civitati [2qui sui]2 fuissent €fautores, antea litteras miserat Caesarem nolle in con-€vallem descendere, quod maiorem partem exercitus ti-ronem haberet. hae litterae vehementer confirmabant €mentes oppidanorum. ita hac opinione fretus tuto se €facere posse existimabat. etenim et natura loci defen-€debantur et ipsius oppido munitione ubi castra habuit constituta. namque ut superius demonstravimus, loca €excellentia tumulis contineri, interim media planitie di-€vidi. id quod eo incidit tempore.  @@Planities inter utraque castra intercedebat cir-€citer milia passuum &7v&, ut auxilia Pompei duabus de-fenderentur rebus, oppido et excelsi loci natura. hinc €derigens proxima planities aequabatur. cuius decur-€sum antecedebat rivus qui ad eorum accessum sum-€mam efficiebat loci iniquitatem. nam palustri et vora-ginoso solo currens erat ad dextrum. id quod Caesar €cum aciem derectam vidisset, non habuit dubium quin €mediae planitie in aequum ad dimicandum adversarii procederent. hoc erat in omnium conspectu. hoc ac-€cedebat ut locus illa planitie aequitate ornaretur, et diei €solisque serenitate ut mirificum, ut optandum tempus €prope ab diis inmortalibus illud tributum esset ad proelium committendum. nostri laetari, nonnulli etiam €timere, quod in eum locum res fortunaeque omnium @1 €deducerentur ut quicquid post horam casus tribuisset, in dubio poneretur. itaque nostri ad dimicandum pro-€cedunt, id quod adversarios existimabamus esse factu-€ros. qui tamen a munitione oppidi longius non aude-€bant procedere, in quo sibi prope murum adversarii constituebant. itaque nostri procedunt. interdum ae-€quitas loci adversarios efflagitabat ut tali contende-€rent condicione ad victoriam. neque tamen illi a sua €consuetudine discedebant, ut aut ab excelso loco aut oppido discederent. nostri pede presso propius rivum €cum adpropinquassent, adversarii patrocinari loco ini-€quo non desinunt.  @@Erat acies &7xiii& aquilis constituta, quae lateribus €equitatu tegebatur, cum levi armatura milibus sex; €praeterea auxiliares accedebant prope alterum tantum. €nostra praesidia &7lxxx& cohortibus, octo milibus equi-tum. ita cum in extrema planitie iniquum in locum €nostri adpropinquassent, paratus hostis erat superior, €ut transeundum superius iter vehementer esset peri-culosum. quod cum a Caesare esset animadversum, €nequid temere culpa secus admitteretur, eum locum definire coepit. quod cum hominum auribus esset €obiectum, moleste et acerbe accipiebant se inpediri quominus proelium conficere possent. haec mora ad-€versarios alacriores efficiebat: Caesaris copias timore inpediri ad committendum proelium. ita se efferen- @1 €tes iniquo loco sui potestatem faciebant, ut magno ta-men periculo accessus eorum haberetur. hic decumani þ´³°ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÈéóðÿ¨ž—‚suum locum, cornum dextrum, tenebant, sinistrum &7iii& €et &7v&, itemque et cetera [auxilia equitatus].  @@Proelium clamore facto committitur. hic etsi €virtute nostri antecedebant, adversarii loco superiore €se defendebant acerrime, et vehemens fiebat ab utris-€que clamor telorumque missu concursus, sic ut nostri prope diffiderent victoriae. congressus enim et cla-€mor, quibus rebus maxime hostis conterretur, in con-latu pari erat condicione. ita ex utroque genere cum €parem virtutem ad bellandum contulissent, pilorum €missu fixa cumulatur et concidit adversariorum multi-tudo. dextrum ut demonstravimus decumanos cornum €tenuisse. qui etsi erant pauci, tamen propter virtutem €magno adversarios timore eorum opera adficiebant, €quod a suo loco hostes vehementer premere coeperunt, €ut ad subsidium, ne ab latere nostri occuparent, legio adversariorum traduci coepta sit ad dextrum. quae €simul est mota, equitatus Caesaris sinistrum cornum €premere coepit, ita uti eximia virtute proelium facere €possent ut locus in aciem ad subsidium veniundi non daretur. ita cum clamor esset intermixtus gemitu gla-€diorumque crepitus auribus oblatus, inperitorum men-tes timore praepediebat. hic, ut ait Ennius, pes pede €premitur, armis teruntur arma, adversariosque vehe- @1 €mentissime pugnantes nostri agere coeperunt. quibus oppidum fuit subsidio. ita ipsis Liberalibus fusi fuga-€tique non superfuissent, nisi in eum locum confugis-sent, ex quo erant egressi. in quo proelio ceciderunt €milia hominum circiter &7xxx& et siquid amplius, prae-€terea Labienus, Attius Varus, quibus occisis utris-€que funus est factum, itemque equites Romani partim ex urbe, partim ex provincia ad milia &7iii&. nostri desi-€derati ad hominum mille partim peditum, partim equitum, saucii ad &7d&. adversariorum aquilae sunt ab-€latae &7xiii& et signa . . et fasces . . . praeterea [2capti €. . . . ]2; hos habuit [2hostium numero.  @@. . . . . evaserunt]2 ex fuga hac qui oppidum Mun-€dam sibi constituissent praesidium, nostrique cogeban-tur necessario eos circumvallare. ex hostium armis €. . . . . pro caespite cadavera conlocabantur, scuta et €pila pro vallo. insuper occisorum in gladiorum mucro-€nibus capita hominum ordinata ad oppidum conversa. €universa hostium timorem . . . . . . . . . . virtutisque in-€signia proposita viderent, et vallo circumcluderentur adversarii. ita %Galli tragulis iaculisque oppidum €[2quod vallo facto]2 ex hostium cadaveribus sunt cir-cumplexi, oppugnare coeperunt._Ex hoc proelio Va-€lerius adulescens Cordubam cum paucis equitibus fu-€git, Sex. Pompeio qui Cordubae fuisset, rem gestam refert. cognito hoc negotio, quos equites secum habuit, €quod pecuniae secum habuit eis distribuit et oppidanis @1 €dixit se de pace ad Caesarem proficisci et secunda vigilia ab oppido discessit. Cn. Pompeius cum equiti-€bus paucis nonnullisque peditibus ad navale praesi-€dium Carteiam contendit, quod oppidum abest ab Cor-duba milia passuum &7clxx&. quo cum ad octavum milia-€rium venisset, P. Caucilius qui castris antea Pompei €praepositus esset, eius verbis nuntium mittit, eum mi-€nus belle habere, ut mitterent lecticam qua in oppidum deferri posset. litteris missis Pompeius Carteiam de-€fertur. qui illarum partium fautores essent, conve-€niunt in domum quo erat delatus, qui arbitrati sunt €clanculum venisse, ut ab eo quae vellent de bello re-€quirerent. cum frequentia convenisset, de lectica Pom-€peius in eorum fidem confugit.  @@Caesar ex proelio [2Munda]2 munitione circum-€data Cordubam venit. qui ex caede eo refugerunt, pon-tem occuparunt. cum eo ventum esset, conviciare coe-€perunt, nos ex proelio paucos superesse; quo fugere-€mus? ita pugnare coeperunt de ponte. Caesar flumen traiecit et castra posuit. Scapula totius seditionis [fa-€miliae ac libertinorum] caput ex proelio Cordubam €cum venisset, familiam et libertos convocavit, pyram €sibi extruxit, cenam adferri quam optimam imperavit, €item optimis insternendum vestimentis; pecuniam et argentum in praesentia familiae donavit. ipse de tem-€pore cenare, resinam et nardum identidem sibi infun- @1 €dit. ita novissimo tempore servum iussit et libertum qui €fuisset eius concubinus, alterum se iugulare, alterum €pyram incendere.  @@Oppidani autem, simul Caesar castra contra ad €oppidum posuit, discordare coeperunt, usque eo ut €clamor in castra nostra perveniret, [2rixa orta]2 fere in-ter Caesarianos et inter Pompeianos. erant hic legio-€nes, quae ex perfugis conscriptae, partim oppidano-€rum servi qui erant a Pompeio Sexto manumissi. qui in Caesaris adventum descendere coeperunt. legio &7xiii& €oppidum defendere coepit, nostri cum iam depugna-rent, turres ex parte et murum occuparunt. denuo le-€gatos ad Caesarem mittunt ut sibi legiones subsidio €intromitteret. hoc cum animadverterent homines fugi-tivi, oppidum incendere coeperunt. qui superati a no-€stris sunt interfecti hominum milia &7xxii&, praeterquam €extra murum qui perierunt. ita Caesar oppido poti-tus. dum hic detinetur, ex proelio quos circummunitos €superius demonstravimus, eruptionem fecerunt et bene €multi interfecti; in oppidum sunt redacti.  @@Caesar Hispali[2m]2 cum contendisset, legati de-€precatum venerunt. ita cum ad oppidum esset ven-€tum, Caninium cum praesidio legatum intromittit, ipse castra ad oppidum ponit. erat bene magna manus in-€tra Pompeianarum partium quae praesidium recep-€tum indignaretur clam quendam Philonem, illum qui @1 €Pompeianarum partium fuisset defensor acerrimus. is tota Lusitania notissimus erat. hic clam praesidia Lu-€sitaniam proficiscitur et Caecilium Nigrum hominem €barbarum ad Lennium convenit, qui bene magnam ma-num Lusitanorum haberet. rursus Hispalim oppidum €denuo noctu per murum recipitur. praesidium, vigi-€les iugulant, portas praecludunt, de integro pugnare €coeperunt.  @@Dum haec geruntur, legati Carteienses renuntia-€verunt quod Pompeium in potestatem haberent. quod €ante Caesari portas praeclusissent, illo beneficio suum €maleficium existimabant se lucrificare. Lusitani Hi-spali pugnare nullo tempore desistebant. quod Cae-€sar cum animum adverteret, si oppidum capere conten-€deret, timuit ne homines perditi incenderent et moenia €delerent. ita consilio habito noctu patitur Lusitanos €eruptionem facere; id quod consulto non existimabant fieri. ita erumpendo navis quae ad Baetim flumen €fuissent, incendunt. nostri dum incendio detinentur, illi profugiunt et ab equitibus conciduntur. quo facto op-€pido recuperato Hastam iter facere coepit. ex qua civi-€tate legati ad deditionem venerunt. Mundenses qui €ex proelio in oppidum confugerant, cum diutius cir-€cumsederentur, bene multi deditionem faciunt, et cum €essent in legionem distributi, coniurant inter sese ut @1 €noctu signo dato qui in oppido fuissent eruptionem facerent, illi caedem in castris administrarent. hac re €cognita insequenti nocte vigilia tertia tessera data €extra vallum omnes sunt concisi.  @@Carteienses, dum Caesar in itinere reliqua oppida €oppugnat, propter Pompeium dissentire coeperunt. €pars erat quae legatos ad Caesarem miserat, pars erat quae Pompeianarum partium fautores essent. seditione €concitata portas occupant. caedes fit magna; saucius €Pompeius naves viginti occupat longas et profugit. €Didius qui [2ad]2 Gadis classi praefuisset . . . . . . ad €quem simul nuntius adlatus est, confestim sequi coe-€pit. partim pedibus et equitatu ad persequendum cele-riter iter faciebant, item confestim consequentes. quarto €die navigationis quod imparati a Carteia profecti sine €aqua fuissent, ad terram adplicant. dum aquantur, Di-€dius classe accurrit, navis incendit, nonnullas capit.  @@Pompeius cum paucis profugit et locum quendam €munitum natura occupat. equites et cohortes quae ad €persequendum missi essent, speculatoribus ante mis-sis certiores fiunt, diem et noctem iter faciunt. Pom-€peius umero et sinistro crure vehementer erat saucius. €hoc accedebat ut etiam talum intorsisset; quae res ma-xime inpediebat. ita lectica ad turrem quen[2dam €cum]2 esset ablatus, in ea ferebatur Lusitanis more mi- @1 €litari. cum Caesaris praesidio fuisset conspectus, ce-þ´³°ÿï°°±ÿï‚ÿïƒÂÈéóðÿ¨¦“„leriter equitatu cohortibusque circumcluditur. erat ac-cessus loci difficultas. nam idcirco [propter suo prae-€sidio fuisset conspectus celeriter ad] munitum locum €natura ceperat sibi Pompeius, quamvis magna multi-€tudine adduct[2a ut pauc]2i homines ex superiore loco €defendere possent. subeunt in adventu nostri depel-lunturque telis. quibus cedentibus cupidius inseque-€bantur adversarii et confestim tardabant ab accessu. €hoc saepius facto animum advertebatur nostro magno id fieri periculo. opere circummunire instituit. pari €autem [2cupiditate]2 ex celeri festinatione circumm[2u-€n]2itiones iugo derigunt, ut aequo pede cum adversa-€riis congredi possent. a quibus cum animadversum €esset, fuga sibi praesidium capiunt.  @@Pompeius, ut supra demonstravimus, saucius et €intorto talo idcirco tardabatur ad fugiendum, itemque €propter loci difficultatem neque equo neque vehiculo saluti suae praesidium parare poterat. caedes a nostris €undique administrabatur. exclusus a munitione amis-€sisque auxiliis ad convallem exesumque locum in €speluncam Pompeius se occultare coepit, ut a nostris €non facile inveniretur nisi captivorum indicio. ita ibi interficitur. cum Caesar Gadibus fuisset, Hispalim €pridie Idus Apriles caput adlatum et populo datum €est in conspectum.  @@Interfecto Cn. Pompeio adulescente Didius quem @1 €supra demonstravimus, illa adfectus laetitia proximo €se recepit castello nonnullasque naves ad reficiendum €subduxit et quodvis essent . . . . . . . . . . . . . . . brachi-um ex utrisque partibus . . . . . . . Lusitani qui ex pu-€gna superfuerunt, ad signum se receperunt et bene magna manu comparata ad Didium se reportant. huic €etsi non aberat diligentia ad naves tuendas, tamen non-€numquam ex castello propter eorum crebras excursio-€nes eliciebatur et prope cotidianis pugnis [2cum Lu-€sitanis confligebat. tum illi]2 insidias ponunt et triper-tito signa distribuunt. erant parati qui naves incen-€derent, incensisque qui subsidium repellerent; hi sic €dispositi erant ut a nullo [2conspici possent. reliqui in]2 conspectu omnium ad pugnam contendunt. ita cum ex €castello Didius ad propellendum processisset cum co-€piis, signum a Lusitanis tollitur, naves incenduntur, €simulque qui in castello ad pugnam processerant, eo-€dem signo fugientes latrones dum persequuntur, a tergo insidiae clamore sublato circumveniunt. Didius €magna cum virtute cum compluribus interficitur. non-€nullique ea pugna scaphas quae ad litus fuerant oc-€cupant, item complures nando ad naves quae in salo €fuerunt, se recipiunt, ancoris sublatis pelagus remis pe-€tere coeperunt. quae res eorum vitae fuit subsidio. Lusitani praeda potiuntur. Caesar Gadibus rursus ad €Hispalim recurrit.  @@Fabius Maximus quem ad Mundam praesidium @1 €oppugnandum reliquerat, operibus adsiduis [2diurnis €et noc]2turnis circumsedit. interclusi inter se decer-nere; facta bene magna . . . . . . . faciunt. nostri €ad oppidum recuperandum occasionem non praeter-mittunt et reliquos vivos capiunt, &7xiiii& milia. Ursaonem €proficiscuntur. quod oppidum magna munitione con-€tinebatur, sic ut ipse locus non solum opere, sed etiam €natura adiutus ad oppugnandum hostem impediret. hoc accedebat ut aqua praeterquam in ipso oppido €unam circumcirca nusquam reperiretur propius milia €passuum &7viii&. quae res magno erat adiumento oppi-danis. tum praeterea accedebat ut aggerem . . . . . . . €. . . . materiesque unde soliti sunt turris agi, propius €milia passuum &7vi& non reperiebatur. hoc Pompeius ut €oppidi oppugnationem tutiorem efficeret, omnem ma-teriem circum oppidum succisam intro congessit. ita €necessario deducebantur nostri, ut a Munda quod pro-€xime ceperant, materiem illo deportarent.  @@Dum haec ad Mundam geruntur et Ursaonem, €Caesar ad Hispalim cum Gadibus se recepisset, in-€sequenti die contione advocata: Initio quaesturae suae €eam provinciam ex omnibus provinciis peculiarem €sibi constituisse et quae potuisset eo tempore bene- @1 ficia largitum esse. insequente praetura ampliato ho-€nore vectigalia quae Metellus inposuisset, a senatu pe-€tisse et eius pecuniae provinciam liberasse simulque €patrocinio suscepto multis legationibus ab se in sena-€tum inductis simul publicis privatisque causis multo-rum inimicitiis susceptis defendisse. suo item consu-€latu absentem quae potuisset commoda provinciae tri-€buisse. eorum omnium commodorum et immemores €et ingratos in se et in populum Romanum hoc bello et praeterito tempore cognosse. 'vos iure gentium et €civiumque Romanorum institutis cognitis more bar-€barorum populi Romani magistratibus sacrosanctis €manus [2semel]2 et saepius attulistis et luce clara Cas-sium in medio foro nefarie interficere voluistis. vos €ita pacem semper odistis ut nullo tempore legiones €desitae populi Romani in hac provincia haberi. apud €vos beneficia pro maleficiis et maleficia pro beneficiis €habentur. ita neque in otio concordiam neque in bello virtutem ullo tempore retinere potuistis. privatus ex €fuga Cn. Pompeius adulescens a vobis receptus fasces €imperium[2que]2 sibi arripuit, multis interfectis civi-€bus auxilia contra populum Romanum conparavit, agros provinciamque vestro impulsu depopulavit. in €quo vos victores extabatis? an me deleto non animum €advertebatis decem habere legiones populum Roma-€num quae non solum vobis obsistere, sed etiam caelum €diruere possent? quarum laudibus est virtute . . . . . . . ðþ