´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ¿ôÿ@@@@{1COMMENTARIORVM BELLI GALLICI}1 ±¯ôÿ@@@@{1LIBER PRIMVS}1 ¡@@Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam €incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. hi omnes lingua, €institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis €Garunna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod €a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt €minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque €ea, quae ad effeminandos animos pertinent, important €proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. qua de causa Hel-€vetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt, quod €fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum €aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt. eorum una pars, quam Gallos obtinere €dictum est, initium capit a flumine Rhodano, continetur €Garunna flumine, Oceano, finibus Belgarum, attingit eti-€am ab Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum, vergit ad @1 septentriones. Belgae ab extremis Galliae finibus oriun-€tur, pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni, spectant in septentrionem et orientem solem. Aquitania €a Garunna flumine ad Pyrenaeos montes et eam partem €Oceani, quae est ad Hispaniam, pertinet, spectat inter €occasum solis et septentriones.  @@Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus €Orgetorix. is M. Messala [et P.] M. Pisone consulibus regni €cupiditate inductus coniurationem nobilitatis fecit et €civitati persuasit, ut de finibus suis cum omnibus copiis exirent: perfacile esse, cum virtute omnibus praestarent, totius Galliae imperio potiri. id hoc facilius iis persuasit, €quod undique loci natura Helvetii continentur: una ex €parte flumine Rheno latissimo atque altissimo, qui agrum €Helvetium a Germanis dividit, altera ex parte monte €Iura altissimo, qui est inter Sequanos et Helvetios, tertia €lacu Lemanno et flumine Rhodano, qui provinciam no-stram ab Helvetiis dividit. his rebus fiebat ut et minus €late vagarentur et minus facile finitimis bellum inferre €possent; qua ex parte homines bellandi cupidi magno dolore adficiebantur. pro multitudine autem hominum et €pro gloria belli atque fortitudinis angustos se fines habere €arbitrabantur, qui in longitudinem milia passuum &7ccxl&, €in latitudinem &7clxxx& patebant.  @@His rebus adducti et auctoritate Orgetorigis per-€moti constituerunt ea quae ad proficiscendum pertine-€rent comparare, iumentorum et carrorum quam ma-€ximum numerum coemere, sementes quam maximas €facere, ut in itinere copia frumenti suppeteret, cum pro-ximis civitatibus pacem et amicitiam confirmare. ad eas €res conficiendas biennium sibi satis esse duxerunt, in @1 €tertium annum profectionem lege confirmant. ad eas res conficiendas Orgetorix deligitur. is sibi legationem ad civi-tates suscepit. in eo itinere persuadet Castico Cataman-€taloedis filio Sequano, cuius pater regnum in Sequanis €multos annos obtinuerat et ab senatu populi Romani €amicus appellatus erat, ut regnum in civitate sua occu-paret, quod pater ante habuerat; itemque Dumnorigi €Haeduo, fratri Diviciaci, qui eo tempore principatum in €civitate obtinebat ac maxime plebi acceptus erat, ut €idem conaretur persuadet eique filiam suam in matrimo-nium dat. perfacile factu esse illis probat conata perficere €propterea quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset: non esse dubium, quin totius Galliae plurimum €Helvetii possent; se suis copiis suoque exercitu illis regna conciliaturum confirmat. hac oratione adducti inter se €fidem et ius iurandum dant et regno occupato per tres €potentissimos ac firmissimos populos totius Galliae sese €potiri posse sperant.  @@Ea res est Helvetiis per indicium enuntiata. mori-€bus suis Orgetorigem ex vinculis causam dicere coege-€runt; damnatum poenam sequi oportebat ut igni cre-maretur. die constituta causae dictionis Orgetorix ad €iudicium omnem suam familiam, ad hominum milia de-€cem, undique coegit et omnes clientes obaeratosque €suos, quorum magnum numerum habebat, eodem con-duxit; per eos ne causam diceret se eripuit. cum civi-€tas ob eam rem incitata armis ius suum exsequi conare-€tur multitudinemque hominum ex agris magistratus co-gerent, Orgetorix mortuus est; neque abest suspicio, ut €Helvetii arbitrantur, quin ipse sibi mortem consciverit.  @@Post eius mortem nihilominus Helvetii id quod con-stituerant facere conantur, ut e finibus suis exeant. ubi @1 €iam se ad eam rem paratos esse arbitrati sunt, oppida sua €omnia numero ad duodecim, vicos ad quadringentos, reliqua privata aedificia incendunt, frumentum omne, €praeter quod secum portaturi erant, comburunt, ut do-€mum reditionis spe sublata paratiores ad omnia pericula €subeunda essent; trium mensum molita cibaria sibi quem-que domo efferre iubent. persuadent Rauracis et Tulin-€gis et Latobrigis finitimis uti eodem usi consilio oppidis €suis vicisque exustis una cum iis proficiscantur, Boiosque, €qui trans Rhenum incoluerant et in agrum Noricum trans-€ierant Noreiamque oppugnabant, receptos ad se socios €sibi adsciscunt.  @@Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo €exire possent: unum per Sequanos, angustum et difficile, €inter montem Iuram et flumen Rhodanum, vix qua sin-€guli carri ducerentur, mons autem altissimus impendebat, ut facile perpauci prohibere possent; alterum per provin-€ciam nostram, multo facilius atque expeditius, propterea €quod inter fines Helvetiorum et Allobrogum, qui nuper €pacati erant, Rhodanus fluit isque nonnullis locis vado transitur. extremum oppidum Allobrogum est proximum-€que Helvetiorum finibus Genava. ex eo oppido pons ad €Helvetios pertinet. Allobrogibus sese vel persuasuros, €quod nondum bono animo in populum Romanum vide- @1 €rentur, existimabant vel vi coacturos ut per suos fines eos ire paterentur. omnibus rebus ad profectionem compara-€tis diem dicunt qua die ad ripam Rhodani omnes conve-€niant. is dies erat a. d. V. Kal. Apr. L. Pisone A. Gabinio €consulibus.  @@Caesari cum id nuntiatum esset eos per provinciam €nostram iter facere conari, maturat ab urbe proficisci et €quam maximis potest itineribus in Galliam ulteriorem contendit et ad Genavam pervenit. provinciae toti quam €maximum potest militum numerum imperat_erat om-€nino in Gallia ulteriore legio una_; pontem qui erat ad Genavam iubet rescindi. ubi de eius adventu Helvetii €certiores facti sunt, legatos ad eum mittunt nobilissimos €civitatis, cuius legationis Nammeius et Verucloetius prin-€cipem locum obtinebant, qui dicerent sibi esse in animo €sine ullo maleficio iter per provinciam facere, propterea €quod aliud iter haberent nullum; rogare ut eius volun-tate id sibi facere liceat. Caesar, quod memoria tenebat €L. Cassium consulem occisum exercitumque eius ab Hel-€vetiis pulsum et sub iugum missum, concedendum non putabat; neque homines inimico animo, data facultate €per provinciam itineris faciundi, temperaturos ab iniuria et maleficio existimabat. tamen, ut spatium intercedere €posset, dum milites quos imperaverat convenirent, lega-€tis respondit diem se ad deliberandum sumpturum; si €quid vellent, ad Id. Apr. reverterentur.  @@Interea ea legione, quam secum habebat, militibus-€que, qui ex provincia convenerant, a lacu Lemanno, qui €in flumen Rhodanum influit, ad montem Iuram, qui fines €Sequanorum ab Helvetiis dividit, milia passuum decem @1 €novem murum in altitudinem pedum sedecim fossamque perducit. eo opere perfecto praesidia disponit, castella €communit, quo facilius si se invito transire conarentur, prohibere possit. ubi ea dies quam constituerat cum lega-€tis, venit et legati ad eum reverterunt, negat se more et €exemplo populi Romani posse iter ulli per provinciam €dare et, si vim facere conentur, prohibiturum ostendit. Helvetii ea spe deiecti navibus iunctis ratibusque com-€pluribus factis, alii vadis Rhodani, qua minima altitudo €fluminis erat, nonnumquam interdiu, saepius noctu si €perrumpere possent conati, operis munitione et militum €concursu et telis repulsi hoc conatu destiterunt.  @@Relinquebatur una per Sequanos via, qua Sequanis þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ±¨‰’invitis propter angustias ire non poterant. his cum sua €sponte persuadere non possent, legatos ad Dumnorigem €Haeduum mittunt, ut eo deprecatore a Sequanis impe-trarent. Dumnorix gratia et largitione apud Sequanos €plurimum poterat et Helvetiis erat amicus, quod ex ea €civitate Orgetorigis filiam in matrimonium duxerat, et €cupiditate regni adductus novis rebus studebat et quam €plurimas civitates suo beneficio habere obstrictas volebat. itaque rem suscipit et a Sequanis impetrat, ut per fines €suos Helvetios ire patiantur, obsidesque uti inter sese €dent perficit: Sequani, ne itinere Helvetios prohibeant, €Helvetii, ut sine maleficio et iniuria transeant.  @@Caesari nuntiatur Helvetiis esse in animo per agrum €Sequanorum et Haeduorum iter in Santonum fines facere, €qui non longe a Tolosatium finibus absunt, quae civitas est in provincia. id si fieret, intellegebat magno cum peri-€culo provinciae futurum, ut homines bellicosos, populi €Romani inimicos, locis patentibus maximeque frumen- @1 tariis finitimos haberet. ob eas causas ei munitioni, quam €fecerat, T. Labienum legatum praefecit; ipse in Italiam €magnis itineribus contendit duasque ibi legiones con-€scribit et tres, quae circum Aquileiam hiemabant, ex €hibernis educit et, qua proximum iter in ulteriorem Gal-€liam per Alpes erat, cum his quinque legionibus ire con-tendit. ibi Ceutrones et Graioceli et Caturiges locis supe-€rioribus occupatis itinere exercitum prohibere conantur. compluribus his proeliis pulsis ab Ocelo, quod est citerio-€ris provinciae extremum, in fines Vocontiorum ulterioris €provinciae die septimo pervenit; inde in Allobrogum €fines, ab Allobrogibus in Segusiavos exercitum ducit. hi €sunt extra provinciam trans Rhodanum primi.  @@Helvetii iam per angustias et fines Sequanorum €suas copias traduxerant et in Haeduorum fines pervene-rant eorumque agros populabantur. Haedui cum se sua-€que ab iis defendere non possent, legatos ad Caesarem mittunt rogatum auxilium: ita se omni tempore de populo €Romano meritos esse, ut paene in conspectu exercitus €nostri agri vastari, liberi eorum in servitutem abduci, oppida expugnari non debuerint. eodem tempore [Haedui] €Ambarri, necessarii et consanguinei Haeduorum, Cae-€sarem certiorem faciunt sese depopulatis agris non facile ab oppidis vim hostium prohibere. item Allobroges qui €trans Rhodanum vicos possessionesque habebant, fuga €se ad Caesarem recipiunt et demonstrant sibi praeter agri solum nihil esse reliqui. quibus rebus adductus Caesar €non exspectandum sibi statuit, dum omnibus fortunis €sociorum consumptis in Santonos Helvetii pervenirent. @1  @@Flumen est Arar, quod per fines Haeduorum et Se-€quanorum in Rhodanum influit, incredibili lenitate, ita €ut oculis in utram partem fluat iudicari non possit. id Helvetii ratibus ac lintribus iunctis transibant. ubi per €exploratores Caesar certior factus est tres iam partes €copiarum Helvetios id flumen traduxisse, quartam vero €partem citra flumen Ararim reliquam esse, de tertia €vigilia cum legionibus tribus e castris profectus ad eam partem pervenit quae nondum flumen transierat. eos €impeditos et inopinantes adgressus magnam partem €eorum concidit; reliqui sese fugae mandarunt atque in proximas silvas abdiderunt. is pagus appellabatur Tigu-€rinus; nam omnis civitas Helvetia in quattuor partes vel pagos est divisa. hic pagus unus, cum domo €exisset, patrum nostrorum memoria L. Cassium consu-lem interfecerat et eius exercitum sub iugum miserat. ita €sive casu sive consilio deorum immortalium, quae pars €civitatis Helvetiae insignem calamitatem populo Romano intulerat, ea princeps poenas persolvit. qua in re Caesar €non solum publicas, sed etiam privatas iniurias ultus est, €quod eius soceri L. Pisonis avum, L. Pisonem legatum, €Tigurini eodem proelio quo Cassium interfecerant.  @@Hoc proelio facto reliquas copias Helvetiorum ut €consequi posset, pontem in Arari faciendum curat atque ita exercitum traducit. Helvetii repentino eius adventu €commoti, cum id quod ipsi diebus XX aegerrime confe-€cerant, ut flumen transirent, illum uno die fecisse intelle-€gerent, legatos ad eum mittunt. cuius legationis Divico @1 €princeps fuit, qui bello Cassiano dux Helvetiorum fuerat. is ita cum Caesare egit: si pacem populus Romanus cum €Helvetiis faceret, in eam partem ituros atque ibi futuros €Helvetios ubi eos Caesar constituisset atque esse voluisset; sin bello persequi perseveraret, reminisceretur et veteris €incommodi populi Romani et pristinae virtutis Helve-tiorum. quod improviso unum pagum adortus esset, cum €ii qui flumen transissent, suis auxilium ferre non possent, €ne ob eam rem aut suae magnopere virtuti tribueret aut ipsos despiceret. se ita a patribus maioribusque suis didi-€cisse, ut magis virtute quam dolo contenderent aut in-sidiis niterentur. quare ne committeret, ut is locus ubi €constitissent ex calamitate populi Romani et internecione €exercitus nomen caperet aut memoriam proderet.  @@His Caesar ita respondit: eo sibi minus dubitationis €dari, quod eas res, quas legati Helvetii commemorassent, €memoria teneret, atque eo gravius ferre, quo minus merito populi Romani accidissent. qui si alicuius iniuriae sibi €conscius fuisset, non fuisse difficile cavere; sed eo decep-€tum quod neque commissum a se intellegeret quare time-ret, neque sine causa timendum putaret. quod si veteris €contumeliae oblivisci vellet, num etiam recentium iniuri-€arum, quod eo invito iter per provinciam per vim tem-€ptassent, quod Haeduos, quod Ambarros, quod Allobroges vexassent, memoriam deponere posse? quod sua victoria €tam insolenter gloriarentur quodque tam diu se impune iniurias tulisse admirarentur, eodem pertinere. consuesse €enim deos immortales, quo gravius homines ex commu- @1 €tatione rerum doleant, quos pro scelere eorum ulcisci velint, €his secundiores interdum res et diuturniorem impuni-tatem concedere. cum ea ita sint, tamen si obsides ab €iis sibi dentur, uti ea quae polliceantur facturos intelle-€gat, et si Haeduis de iniuriis quas ipsis sociisque eorum €intulerint, item si Allobrogibus satisfaciant, sese cum iis pacem esse facturum. Divico respondit: ita Helvetios a €maioribus suis institutos esse uti obsides accipere, non €dare consuerint; eius rei populum Romanum esse testem. €hoc responso dato discessit.  @@Postero die castra ex eo loco movent. idem facit €Caesar equitatumque omnem, ad numerum quattuor €milium, quem ex omni provincia et Haeduis atque €eorum sociis coactum habebat, praemittit, qui videant quas in partes hostes iter faciant. qui cupidius novis-€simum agmen insecuti alieno loco cum equitatu Helve-€tiorum proelium committunt, et pauci de nostris cadunt. quo proelio sublati Helvetii, quod quingentis equitibus €tantam multitudinem equitum propulerant, audacius €subsistere nonnumquam et novissimo agmine proelio nostros lacessere coeperunt. Caesar suos a proelio conti-€nebat ac satis habebat in praesentia hostem rapinis pabu-lationibusque prohibere. ita dies circiter quindecim iter €fecerunt, uti inter novissimum hostium agmen et nostrum €primum non amplius quinis aut senis milibus passuum €interesset.  @@Interim cotidie Caesar Haeduos frumentum, quod essent publice polliciti, flagitare. nam propter frigora @1 €_quod Gallia sub septentrionibus, ut ante dictum est, €posita est_non modo frumenta in agris matura non erant, sed ne pabuli quidem satis magna copia suppetebat. eo €autem frumento, quod flumine Arari navibus subvexe-€rat, propterea minus uti poterat quod iter ab Arari Helvetii averterant, a quibus discedere nolebat. diem ex die ducere Headui: conferri, comportari, adesse dicere. ubi €se diutius duci intellexit et diem instare, quo die frumen-€tum militibus metiri oporteret, convocatis eorum princi-€pibus, quorum magnam copiam in castris habebat, in his €Diviciaco et Lisco qui summo magistratui praeerat, quem €vergobretum appellant Haedui, qui creatur annuus et vitae necisque in suos habet potestatem, graviter eos €accusat quod, cum neque emi neque ex agris sumi posset, €tam necessario tempore, tam propinquis hostibus ab iis €non sublevetur, praesertim cum magna ex parte eorum þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ±¨–…precibus adductus bellum susceperit. multo etiam gra-€vius, quod sit destitutus, queritur.  @@Tum demum Liscus oratione Caesaris adductus, €quod antea tacuerat, proponit: esse nonnullos quorum €auctoritas apud plebem plurimum valeat, qui privatim plus possint quam ipsi magistratus. hos seditiosa atque €improba oratione multitudinem deterrere, ne frumen-tum conferant, quod debeant: praestare, si iam princi-€patum Galliae obtinere non possent, Gallorum quam @1 Romanorum imperia perferre; neque dubitare debeant, €quin si Helvetios superaverint, Romani una cum reliqua Gallia Haeduis libertatem sint erepturi. ab isdem nostra €consilia quaeque in castris gerantur, hostibus enuntiari; hos a se coerceri non posse. quin etiam, quod necessariam €rem coactus Caesari enuntiarit, intellegere sese, quanto €id cum periculo fecerit, et ob eam causam quamdiu potuerit €tacuisse.  @@Caesar hac oratione Lisci Dumnorigem, Diviciaci €fratrem, designari sentiebat, sed quod pluribus praesenti-€bus eas res iactari nolebat, celeriter concilium dimittit, Liscum retinet. quaerit ex solo ea quae in conventu dixe-€rat. dicit liberius atque audacius. eadem secreto ab aliis quaerit; reperit esse vera: ipsum esse Dumnorigem, €summa audacia, magna apud plebem propter liberalitatem €gratia, cupidum rerum novarum. compluris annos porto-€ria reliquaque omnia Haeduorum vectigalia parvo pretio €redempta habere, propterea quod illo licente contra liceri audeat nemo. his rebus et suam rem familiarem auxisse et facultates ad largiendum magnas comparasse; mag-€num numerum equitatus suo sumptu semper alere et circum se habere; neque solum domi, sed etiam apud fini-€timas civitates largiter posse, atque huius potentiae causa €matrem in Biturigibus homini illic nobilissimo ac poten-tissimo conlocasse, ipsum ex Helvetiis uxorem habere, €sororem ex matre et propinquas suas nuptum in alias civi-tates conlocasse. favere et cupere Helvetiis propter eam €adfinitatem, odisse etiam suo nomine Caesarem et Roma-€nos, quod eorum adventu potentia eius deminuta et Divi-€ciacus frater in antiquum locum gratiae atque honoris sit @1 restitutus. si quid accidat Romanis, summam in spem €per Helvetios regni obtinendi venire; imperio populi €Romani non modo de regno, sed etiam de ea quam habeat gratia desperare. reperiebat etiam in quaerendo Caesar, €quod proelium equestre adversum paucis ante diebus €esset factum, initium eius fugae factum ab Dumnorige €atque eius equitibus_nam equitatui, quem auxilio Cae-€sari Haedui miserant, Dumnorix praeerat_; eorum fuga €reliquum esse equitatum perterritum.  @@Quibus rebus cognitis, cum ad has suspiciones cer-€tissimae res accederent, quod per fines Sequanorum Hel-€vetios traduxisset, quod obsides inter eos dandos curas-€set, quod ea omnia non modo iniussu suo et civitatis, sed €etiam inscientibus ipsis fecisset, quod a magistratu Hae-€duorum accusaretur, satis esse causae arbitrabatur quare €in eum aut ipse animadverteret aut civitatem animad-vertere iuberet. his omnibus rebus unum repugnabat quod €Diviciaci fratris summum in populum Romanum stu-€dium, summam in se voluntatem, egregiam fidem, iusti-€tiam, temperantiam cognoverat; nam ne eius supplicio Diviciaci animum offenderet, verebatur. itaque priusquam €quicquam conaretur, Diviciacum ad se vocari iubet et €cotidianis interpretibus remotis per C. Valerium Trou-€cillum, principem Galliae provinciae, familiarem suum, €cui summam omnium rerum fidem habebat, cum eo con-loquitur; simul commonefacit, quae ipso praesente in €concilio Gallorum de Dumnorige sint dicta, et ostendit quae separatim quisque de eo apud se dixerit. petit atque €hortatur, ut sine eius offensione animi vel ipse de eo €causa cognita statuat vel civitatem statuere iubeat. @1  @@Diviciacus multis cum lacrimis Caesarem com-€plexus obsecrare coepit ne quid gravius in fratrem statu-eret: scire se illa esse vera, nec quemquam ex eo plus €quam se doloris capere, propterea quod, cum ipse gratia €plurimum domi atque in reliqua Gallia, ille minimum €propter adulescentiam posset, per se crevisset, quibus €opibus ac nervis non solum ad minuendam gratiam, sed paene ad perniciem suam uteretur. sese tamen et amore fraterno et existimatione vulgi commoveri. quod si quid €ei a Caesare gravius accidisset, cum ipse eum locum ami-€citiae apud eum teneret, neminem existimaturum non €sua voluntate factum. qua ex re futurum uti totius Galliae animi a se averterentur. haec cum pluribus verbis flens a €Caesare peteret, Caesar eius dextram prendit; consolatus €rogat, finem orandi faciat; tanti eius apud se gratiam €esse ostendit uti et rei publicae iniuriam et suum dolorem eius voluntati ac precibus condonet. Dumnorigem ad se €vocat, fratrem adhibet; quae in eo reprehendat ostendit; €quae ipse intellegat, quae civitas queratur proponit; €monet ut in reliquum tempus omnes suspiciones vitet; €praeterita se Diviciaco fratri condonare dicit. Dumnorigi €custodes ponit, ut quae agat, quibuscum loquatur, scire €possit.  @@Eodem die ab exploratoribus certior factus hostes €sub monte consedisse milia passuum ab ipsius castris €octo, qualis esset natura montis et qualis in circuitu ascensus qui cognoscerent misit. renuntiatum est faci-€lem esse. de tertia vigilia T. Labienum legatum pro prae-€tore cum duabus legionibus et iis ducibus, qui iter cogno-€verant, summum iugum montis ascendere iubet; quid sui consilii sit ostendit. ipse de quarta vigilia eodem iti- @1 €nere, quo hostes ierant, ad eos contendit equitatumque omnem ante se mittit. P. Considius, qui rei militaris peri-€tissimus habebatur et in exercitu L. Sullae et postea in €M. Crassi fuerat, cum exploratoribus praemittitur.  @@Prima luce, cum summus mons a [Lucio] Labieno €teneretur, ipse ab hostium castris non longius mille et €quingentis passibus abesset neque, ut postea ex captivis €comperit, aut ipsius adventus aut Labieni cognitus esset, Considius equo admisso ad eum accurrit, dicit montem €quem a Labieno occupari voluerit, ab hostibus teneri: id se a Gallicis armis atque insignibus cognovisse. Caesar €suas copias in proximum collem subducit, aciem instruit. €Labienus, ut erat ei praeceptum a Caesare, ne proelium €committeret, nisi ipsius copiae prope hostium castra €visae essent, ut undique uno tempore in hostes impetus €fieret, monte occupato nostros exspectabat proelioque abstinebat. multo denique die per exploratores Caesar €cognovit et montem ab suis teneri et Helvetios castra €movisse et Considium timore perterritum, quod non vidisset, pro viso sibi renuntiavisse. eo die quo consue-€verat intervallo hostes sequitur et milia passuum tria ab €eorum castris castra ponit.  @@Postridie eius diei, quod omnino biduum super-€erat, cum exercitui frumentum metiri oporteret, et quod €a Bibracte, oppido Haeduorum longe maximo et copiosis-€simo, non amplius milibus passuum &7xviii& aberat, rei €frumentariae prospiciendum existimans iter ab Helvetiis avertit ac Bibracte ire contendit. ea res per fugitivos L. €Aemilii, decurionis equitum Gallorum, hostibus nuntia-tur. Helvetii seu quod timore perterritos Romanos dis-€cedere a se existimarent, eo magis quod pridie superiori-€bus locis occupatis proelium non commisissent, sive eo @1 €quod re frumentaria intercludi posse confiderent, commu-€tato consilio atque itinere converso nostros a novissimo €agmine insequi ac lacessere coeperunt.  @@Postquam id animadvertit, copias suas Caesar in €proximum collem subducit equitatumque, qui sustineret hostium impetum, misit. ipse interim in colle medio tri-€plicem aciem instruxit legionum quattuor veteranarum; in summo iugo duas legiones, quas in Gallia citeriore pro-€xime conscripserat, et omnia auxilia conlocari, ita uti €supra se totum montem hominibus compleret, interea €sarcinas in unum locum conferri et eum ab his, qui in superiore acie constiterant, muniri iussit. Helvetii cum €omnibus suis carris secuti impedimenta in unum locum contulerunt; ipsi confertissima acie reiecto nostro equi-€tatu phalange facta sub primam nostram aciem successe-€runt.  @@Caesar primum suo, deinde omnium ex conspectu €remotis equis, ut aequato omnium periculo spem fugae þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ±¨™’tolleret, cohortatus suos proelium commisit. milites e €loco superiore pilis missis facile hostium phalangem per-€fregerunt. ea disiecta gladiis destrictis in eos impetum fecerunt. Gallis magno ad pugnam erat impedimento, @1 €quod pluribus eorum scutis uno ictu pilorum transfixis €et conligatis, cum ferrum se inflexisset, neque evellere €neque sinistra impedita satis commode pugnare pote-rant, multi ut diu iactato bracchio praeoptarent scuta e manu emittere et nudo corpore pugnare. tandem vul-€neribus defessi et pedem referre et, quod mons suberat circiter mille passuum, eo se recipere coeperunt. capto €monte et succedentibus nostris Boii et Tulingi, qui homi-€num milibus circiter &7xv& agmen hostium claudebant et €novissimis praesidio erant, ex itinere nostros latere aperto €adgressi circumvenire et id conspicati Helvetii, qui in mon-€tem sese receperant, rursus instare et proelium redinte-grare coeperunt. Romani conversa signa bipertito intu-€lerunt: prima et secunda acies, ut victis ac summotis re-€sisteret, tertia, ut venientes sustineret.  @@Ita ancipiti proelio diu atque acriter pugnatum €est. diutius cum sustinere nostrorum impetus non pos-€sent, alteri se, ut coeperant, in montem receperunt, alteri ad impedimenta et carros suos se contulerunt. nam hoc €toto proelio, cum ab hora septima ad vesperum pugna-tum sit, aversum hostem videre nemo potuit. ad mul-€tam noctem etiam ad impedimenta pugnatum est, prop-€terea quod pro vallo carros obiecerant et e loco superiore €in nostros venientes tela coniciebant et nonnulli inter €carros rotasque mataras ac tragulas subiciebant nostros-que vulnerabant. diu cum esset pugnatum, impedimen-€tis castrisque nostri potiti sunt. ibi Orgetorigis filia @1 atque unus e filiis captus est. ex eo proelio circiter €milia hominum &7cxxx& superfuerunt eaque tota nocte €continenter ierunt. nullam partem noctis itinere inter-€misso in fines Lingonum die quarto pervenerunt, cum €et propter vulnera militum et propter sepulturam occi-€sorum nostri triduum morati eos sequi non potuissent. Caesar ad Lingonas litteras nuntiosque misit, ne eos fru-€mento neve alia re iuvarent: qui si iuvissent, se eodem €loco quo Helvetios habiturum. ipse triduo intermisso €cum omnibus copiis eos sequi coepit.  @@Helvetii omnium rerum inopia adducti legatos de deditione ad eum miserunt. qui cum eum in itinere con-€venissent seque ad pedes proiecissent suppliciterque locuti €flentes pacem petissent atque eos in eo loco, quo tum €essent, suum adventum exspectare iussisset, paruerunt. eo postquam Caesar pervenit, obsides, arma, servos, qui ad eos perfugissent, poposcit. dum ea conquiruntur et €conferuntur nocte intermissa, circiter hominum milia sex €eius pagi qui Verbigenus appellatur, sive timore perter-€riti, ne armis traditis supplicio adficerentur, sive spe salu-€tis inducti quod in tanta multitudine dediticiorum suam €fugam aut occultari aut omnino ignorari posse existi-€marent, prima nocte e castris Helvetiorum egressi ad €Rhenum finesque Germanorum contenderunt.  @@Quod ubi Caesar resciit, quorum per fines ierant, €his uti conquirerent et reducerent, si sibi purgati esse €vellent, imperavit; reductos in hostium numero habuit; reliquos omnes obsidibus, armis, perfugis traditis in dedi- @1 tionem accepit. Helvetios, Tuligos, Latobrigos in fines €suos unde erant profecti reverti iussit et quod omnibus €frugibus amissis domi nihil erat quo famem tolerarent, €Allobrogibus imperavit ut iis frumenti copiam facerent; €ipsos oppida vicosque quos incenderant restituere iussit. id ea maxime ratione fecit, quod noluit eum locum unde €Helvetii discesserant vacare, ne propter bonitatem agro-€rum Germani qui trans Rhenum incolunt suis finibus €in Helvetiorum fines transirent et finitimi Galliae pro-vinciae Allobrogibusque essent. Boios petentibus Hae-€duis, quod egregia virtute erant cogniti, ut in finibus suis €conlocarent, concessit; quibus illi agros dederunt quos-€que postea in parem iuris libertatisque condicionem atque €ipsi erant receperunt.  @@In castris Helvetiorum tabulae repertae sunt lit-€teris Graecis confectae et ad Caesarem relatae, quibus €in tabulis nominatim ratio confecta erat, qui numerus €domo exisset eorum qui arma ferre possent, et item sepa-ratim pueri, senes mulieresque. quarum omnium rerum €summa erat capitum Helvetiorum milia ducenta sexa-€ginta tria, Tulingorum milia &7xxxvi&, Latobrigorum &7xiiii&, €Rauracorum &7xxiii&, Boiorum &7xxxii&; ex his qui arma ferre possent ad milia nonaginta duo. summa omnium fuerunt €ad milia trecenta sexaginta octo. eorum qui domum red- @1 €ierunt, censu habito ut Caesar imperaverat, repertus €est numerus milium centum et decem.  @@Bello Helvetiorum confecto totius fere Galliae le-€gati principes civitatum ad Caesarem gratulatum con-venerunt: intellegere sese, tametsi pro veteribus Helve-€tiorum iniuriis populi Romani ab his poenas bello repe-€tisset, tamen eam rem non minus ex usu terrae Galliae quam populi Romani accidisse, propterea quod eo con-€silio florentissimis rebus domos suas Helvetii reliquissent, €uti toti Galliae bellum inferrent imperioque potirentur €locumque domicilio ex magna copia deligerent quem ex €omni Gallia opportunissimum ac fructuosissimum iudicas-sent reliquasque civitates stipendiarias haberent. peti-€verunt uti sibi concilium totius Galliae in diem cer-€tam indicere idque Caesaris voluntate facere liceret; €sese habere quasdam res quas ex communi con-sensu ab eo petere vellent. ea re permissa diem concilio €constituerunt et iure iurando, nequis enuntiaret, nisi €quibus communi consilio mandatum esset, inter se san-€xerunt.  @@Eo concilio dimisso idem principes civitatum, qui €ante fuerant, ad Caesarem reverterunt petieruntque, uti €sibi secreto in occulto de sua omniumque salute cum eo agere liceret. ea re impetrata sese omnes flentes Caesari €ad pedes proiecerunt: non minus se id contendere et labo-€rare, ne ea quae dixissent enuntiarentur, quam uti ea €quae vellent impetrarent, propterea quod, si enuntiatum esset, summum in cruciatum se venturos viderent. locu- @1 €tus est pro his Diviciacus Haeduus: Galliae totius fac-€tiones esse duas: harum alterius principatum tenere Hae-duos, alterius Arvernos. hi cum tantopere de potentatu €inter se multos annos contenderent, factum esse uti ab €Arvernis Sequanisque Germani mercede arcesserentur. horum primo circiter milia &7xv& Rhenum transisse; postea-€quam agros et cultum et copias Gallorum homines feri €ac barbari adamassent, traductos plures; nunc esse in Gallia ad centum et viginti milium numerum. cum his €Haeduos eorumque clientes semel atque iterum armis €contendisse; magnam calamitatem pulsos accepisse, om-€nem nobilitatem, omnem senatum, omnem equitatum amisisse. quibus proeliis calamitatibusque fractos, qui €et sua virtute et populi Romani hospitio atque amicitia €plurimum ante in Gallia potuissent, coactos esse Sequa-€nis obsides dare nobilissimos civitatis et iure iurando €civitatem obstringere, sese neque obsides repetituros €neque auxilium a populo Romano imploraturos neque €recusaturos, quominus perpetuo sub illorum dicione atque imperio essent. unum se esse ex omni civitate Haeduorum, €qui adduci non potuerit, ut iuraret aut liberos suos ob-sides daret. ob eam rem se ex civitate profugisse et €Romam ad senatum venisse auxilium postulatum, quod solus neque iure iurando neque obsidibus teneretur. sed €peius victoribus Sequanis quam Haeduis victis accidisse, €propterea quod Ariovistus rex Germanorum in eorum €finibus consedisset tertiamque partem agri Sequani, qui €esset optimus totius Galliae, occupavisset, et nunc de €altera parte tertia Sequanos decedere iuberet, propterea €quod paucis mensibus ante Harudum milia hominum €&7xxiiii& ad eum venissent, quibus locus ac sedes pararen-tur. futurum esse paucis annis, uti omnes ex Galliae fini-€bus pellerentur atque omnes Germani Rhenum trans-€irent; neque enim conferendum esse Gallicum cum Ger-€manorum agro, neque hanc consuetudinem victus cum @1 illa comparandam. Ariovistum autem ut semel Gallorum €copias proelio vicerit, quod proelium factum sit ad Mage-þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ±¨Ÿ˜Œƒtobrigam, superbe et crudeliter imperare, obsides nobilis-€simi cuiusque liberos poscere et in eos omnia exempla €cruciatusque edere, si qua res non ad nutum aut ad volun-tatem eius facta sit. hominem esse barbarum, iracundum, €temerarium; non posse eius imperia diutius sustineri. nisi si quid in Caesare populoque Romano sit auxilii, €omnibus Gallis idem esse faciendum, quod Helvetii fece-€rint, ut domo emigrent, aliud domicilium, alias sedes, €remotas a Germanis, petant fortunamque, quaecumque accidat, experiantur. haec si enuntiata Ariovisto sint, €non dubitare quin de omnibus obsidibus, qui apud eum sint, gravissimum supplicium sumat. Caesarem vel auc-€toritate sua atque exercitus vel recenti victoria vel nomine €populi Romani deterrere posse, ne maior multitudo Ger-€manorum Rhenum traducatur, Galliamque omnem ab €Ariovisti iniuria posse defendere.  @@Hac oratione ab Diviciaco habita omnes qui ad-€erant magno fletu auxilium a Caesare petere coeperunt. animadvertit Caesar unos ex omnibus Sequanos nihil €earum rerum facere quas ceteri facerent, sed tristes capite €demisso terram intueri. eius rei quae causa esset miratus ex ipsis quaesiit. nihil Sequani respondere, sed in eadem €tristitia taciti permanere. cum ab his saepius quaereret €neque ullam omnino vocem exprimere posset, idem Divi-ciacus Haeduus respondit: hoc esse miseriorem et gra- @1 €viorem fortunam Sequanorum quam reliquorum, quod €soli ne in occulto quidem queri neque auxilium implo-€rare auderent absentisque Ariovisti crudelitatem velut si coram adesset horrerent, propterea quod reliquis tamen €fugae facultas daretur, Sequanis vero, qui intra fines €suos Ariovistum recepissent, quorum oppida omnia in po-€testate eius essent, omnes cruciatus essent perferendi.  @@His rebus cognitis Caesar Gallorum animos verbis €confirmavit pollicitusque est sibi eam rem curae futu-€ram; magnam se habere spem et beneficio suo et auc-€toritate adductum Ariovistum finem iniuriis facturum. hac oratione habita concilium dimisit. et secundum ea €multae res eum hortabantur, quare sibi eam rem cogitan-€dam et suscipiendam putaret, inprimis, quod Haeduos €fratres consanguineosque saepe numero a senatu appella-€tos in servitute atque in dicione videbat Germanorum €teneri eorumque obsides esse apud Ariovistum ac Sequa-€nos intellegebat; quod in tanto imperio populi Romani turpissimum sibi et rei publicae esse arbitrabatur. pau-€latim autem Germanos consuescere Rhenum transire et €in Galliam magnam eorum multitudinem venire populo Romano periculosum videbat, neque sibi homines feros €ac barbaros temperaturos existimabat, quin cum omnem €Galliam occupavissent, ut ante Cimbri Teutonique fecis-€sent, in provinciam exirent atque inde in Italiam conten-€derent, praesertim cum Sequanos a provincia nostra Rho-€danus divideret; quibus rebus quam maturrime occurren-dum putabat. ipse autem Ariovistus tantos sibi spiritus, €tantam arrogantiam sumpserat, ut ferendus non videretur. @1  @@Quamobrem placuit ei ut ad Ariovistum legatos €mitteret, qui ab eo postularent, uti aliquem locum medium €utriusque conloquio deligeret: velle sese de re publica et summis utriusque rebus cum eo agere. ei legationi €Ariovistus respondit: si quid ipsi a Caesare opus esset, €sese ad eum venturum fuisse; si quid ille se velit, illum ad se venire oportere. praeterea se neque sine exercitu in €eas partes Galliae venire audere quas Caesar possideret, €neque exercitum sine magno commeatu atque molimento in unum locum contrahere posse. sibi autem mirum vi-€deri, quid in sua Gallia, quam bello vicisset, aut Caesari €aut omnino populo Romano negotii esset.  @@His responsis ad Caesarem relatis iterum ad eum Caesar legatos cum his mandatis mittit: quoniam tanto €suo populique Romani beneficio adfectus, cum in con-€sulatu suo rex atque amicus ab senatu appellatus esset, €hanc sibi populoque Romano gratiam referret, ut in con-€loquium venire invitatus gravaretur neque de communi €re dicendum sibi et cognoscendum putaret, haec esse, quae ab eo postularet: primum, ne quam multitudinem €hominum amplius trans Rhenum in Galliam traduceret; €deinde obsides, quos haberet ab Haeduis, redderet Sequa-€nisque permitteret, ut quos illi haberent, voluntate eius €reddere illis liceret; neve Haeduos iniuria lacesseret neve his sociisque eorum bellum inferret. si id ita fecisset, sibi €populoque Romano perpetuam gratiam atque amicitiam €cum eo futuram; si non impetraret, sese, quoniam M. Mes-€sala M. Pisone consulibus senatus censuisset, uti, qui-€cumque Galliam provinciam obtineret, quod commodo €rei publicae facere posset, Haeduos ceterosque amicos po- @1 €puli Romani defenderet, se Haeduorum iniurias non neg-€lecturum.  @@Ad haec Ariovistus respondit: ius esse belli, ut qui €vicissent, iis quos vicissent, quemadmodum vellent, im-€perarent; item populum Romanum victis non ad alte-€rius praescriptum, sed ad suum arbitrium imperare con-suesse. si ipse populo Romano non praescriberet quem-€admodum suo iure uteretur, non oportere se a populo Romano in suo iure impediri. Haeduos sibi, quoniam €belli fortunam temptassent et armis congressi ac superati essent, stipendiarios esse factos. magnam Caesarem in-€iuriam facere, qui suo adventu vectigalia sibi deteriora faceret. Haeduis se obsides redditurum non esse neque €his neque eorum sociis iniuria bellum inlaturum, si in eo €manerent quod convenisset, stipendiumque quotannis €penderent. si id non fecissent, longe his fraternum nomen populi Romani afuturum. quod sibi Caesar denuntiaret €se Haeduorum iniurias non neglecturum, neminem secum sine sua pernicie contendisse. cum vellet, congrederetur: €intellecturum quid invicti Germani, exercitatissimi in €armis, qui inter annos &7xiiii& tectum non subissent, vir-€tute possent.  @@Haec eodem tempore Caesari mandata refereban-tur et legati ab Haeduis et a Treveris veniebant: Haedui €questum, quod Harudes qui nuper in Galliam transpor-€tati essent, fines eorum popularentur; sese ne obsidibus quidem datis pacem Ariovisti redimere potuisse; Treveri €autem, pagos centum Sueborum ad ripas Rheni conse-€disse qui Rhenum transire conarentur; his praeesse Nasu-am et Cimberium fratres. quibus rebus Caesar vehemen- @1 €ter commotus maturandum sibi existimavit, ne si nova €manus Sueborum cum veteribus copiis Ariovisti sese coniunxisset, minus facile resisti posset. itaque re fru-€mentaria, quam celerrime potuit, comparata magnis €itineribus ad Ariovistum contendit.  @@Cum tridui viam processisset, nuntiatum est ei €Ariovistum cum suis omnibus copiis ad occupandum €Vesontionem, quod est oppidum maximum Sequanorum, contendere triduique viam a suis finibus processisse. id €ne accideret, magnopere sibi praecavendum Caesar exi-stimabat. namque omnium rerum, quae ad bellum usui erant, summa erat in eo oppido facultas, idque natura €loci sic muniebatur, ut magnam ad ducendum bellum €daret facultatem, propterea quod flumen Dubis ut circino circumductum paene totum oppidum cingit; reliquum spa-€tium, quod est non amplius pedum [2mille]2 sescentorum, €qua flumen intermittit, mons continet magna altitudine, €ita ut radices eius montis ex utraque parte ripae fluminis contingant. hunc murus circumdatus arcem efficit et cum oppido coniungit. huc Caesar magnis nocturnis diurnisque €itineribus contendit occupatoque oppido ibi praesidium €conlocat.  @@Dum paucos dies ad Vesontionem rei frumentariae €commeatusque causa moratur, ex percontatione nostro- @1 €rum vocibusque Gallorum ac mercatorum, qui ingenti €magnitudine corporum Germanos, incredibili virtute €atque exercitatione in armis esse praedicabant_saepe €numero sese cum his congressos ne vultum quidem atque €aciem oculorum dicebant ferre potuisse_, tantus subito €timor omnem exercitum occupavit, ut non mediocriter omnium mentes animosque perturbaret. hic primum ortus €est a tribunis militum, praefectis reliquisque, qui ex urbe €amicitiae causa Caesarem secuti non magnum in re mili-tari usum habebant. quorum alius alia causa inlata, quam €sibi ad proficiscendum necessariam esse diceret, petebat €ut eius voluntate discedere liceret; nonnulli pudore adduc-þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ±¨§”ti, ut timoris suspicionem vitarent, remanebant. hi neque €vultum fingere neque interdum lacrimas tenere poterant; €abditi in tabernaculis aut suum fatum querebantur aut €cum familiaribus suis commune periculum miserabantur. vulgo totis castris testamenta obsignabantur. horum €vocibus ac timore paulatim etiam ii qui magnum in castris €usum habebant, milites centurionesque quique equitatui praeerant, perturbabantur. qui se ex his minus timidos €existimari volebant, non se hostem vereri, sed angustias €itineris et magnitudinem silvarum, quae inter eos atque €Ariovistum intercederent, aut rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere dicebant. non-€nulli etiam Caesari nuntiabant, cum castra moveri ac €signa ferri iussisset, non fore dicto audientes milites neque €propter timorem signa laturos.  @@Haec cum animadvertisset, convocato consilio om- @1 €niumque ordinum ad id consilium adhibitis centurioni-€bus vehementer eos incusavit: primum quod aut quam €in partem aut quo consilio ducerentur, sibi quaeren-dum aut cogitandum putarent. Ariovistum se consule €cupidissime populi Romani amicitiam adpetisse; cur €hunc tam temere quisquam ab officio discessurum iudi-caret? sibi quidem persuaderi cognitis suis postulatis €atque aequitate condicionum perspecta eum neque suam neque populi Romani gratiam repudiaturum. quodsi €furore atque amentia impulsus bellum intulisset, quid €tandem vererentur? aut cur de sua virtute aut de ipsius diligentia desperarent? factum eius hostis periculum €patrum nostrorum memoria, cum Cimbris et Teutonis a €C. Mario pulsis non minorem laudem exercitus quam ipse €imperator meritus videbatur; factum etiam nuper in €Italia servili tumultu, quos tamen aliquid usus ac dis-ciplina, quam a nobis accepissent, sublevarent, ex quo €iudicari posset, quantum haberet in se boni constantia, €propterea quod, quos aliquamdiu inermes sine causa €timuissent, hos postea armatos ac victores superassent. denique hos esse eosdem Germanos, quibuscum saepe nu-€mero Helvetii congressi non solum in suis, sed etiam in illo-€rum finibus plerumque superassent, qui tamen pares esse nostro exercitui non potuerint. si quos adversum proelium €et fuga Gallorum commoveret, hos, si quaererent, reperire €posse diuturnitate belli defatigatis Gallis Ariovistum, cum @1 €multos menses castris se ac paludibus tenuisset neque sui €potestatem fecisset, desperantes iam de pugna et disper-€sos subito adortum magis ratione et consilio quam virtute vicisse. cui rationi contra homines barbaros atque im-€peritos locus fuisset, hac ne ipsum quidem sperare nostros exercitus capi posse. qui suum timorem in rei frumenta-€riae simulationem angustiasque itineris conferrent, facere €arroganter, cum aut de officio imperatoris despera-rent aut praescribere auderent. haec sibi esse curae; €frumentum Sequanos, Leucos, Lingones subministrare €iamque esse in agris frumenta matura; de itinere ipsos brevi tempore iudicaturos. quod non fore dicto audientes €neque signa laturi dicantur, nihil se ea re commoveri; €scire enim quibuscumque exercitus dicto audiens non €fuerit, aut male re gesta fortunam defuisse aut aliquo facinore comperto avaritiam esse convictam. suam inno-€centiam perpetua vita, felicitatem Helvetiorum bello esse perspectam. itaque se, quod in longiorem diem conla-€turus fuisset, repraesentaturum et proxima nocte de €quarta vigilia castra moturum, ut quam primum intelle-€gere posset, utrum apud eos pudor atque officium an timor plus valeret. quodsi praeterea nemo sequatur, €tamen se cum sola decima legione iturum, de qua non €dubitaret, sibique eam praetoriam cohortem futuram. @1 €huic Caesar legioni indulserat praecipue et propter virtu-€tem confidebat maxime.  @@Hac oratione habita mirum in modum conversae €sunt omnium mentes summaque alacritas et cupiditas belli gerendi iniecta est, princepsque decima legio per €tribunos militum ei gratias egit, quod de se optimum €iudicium fecisset, seque esse ad bellum gerendum para-tissimam confirmavit. deinde reliquae legiones cum tribu-€nis militum et primorum ordinum centurionibus ege-€runt, uti per eos Caesari satis facerent; se neque umquam €dubitasse neque timuisse neque de summa belli suum iudicium, sed imperatoris esse existimavisse. eorum satis-€factione accepta et itinere exquisito per Diviciacum, €quod e Gallis ei maximam fidem habebat, ut milium €amplius quinquaginta circuitu locis apertis exercitum duceret, de quarta vigilia, ut dixerat, profectus est. sep-€timo die, cum iter non intermitteret, ab exploratoribus €certior factus est Ariovisti copias a nostris milia passuum €quattuor et viginti abesse.  @@Cognito Caesaris adventu Ariovistus legatos ad eum @1 €mittit: quod antea de conloquio postulasset, id per se €fieri licere, quoniam propius accessisset seque id sine periculo facere posse existimaret. non respuit condicio-€nem Caesar, iamque eum ad sanitatem reverti arbitra-€batur, cum id quod antea petenti denegasset, ultro polli-ceretur, magnamque in spem veniebat pro suis tantis €populique Romani in eum beneficiis cognitis suis postu-€latis fore, uti pertinacia desisteret. dies conloquio dictus est ex eo die quintus. interim cum legati saepe ultro citro-€que inter eos mitterentur, Ariovistus postulavit ne quem €peditem ad conloquium Caesar adduceret: vereri se ne €per insidias ab eo circumveniretur; uterque cum equi-tatu veniret; alia ratione sese non esse venturum. Caesar, €quod neque conloquium interposita causa tolli volebat €neque salutem suam Gallorum equitatui committere €audebat, commodissimum esse statuit omnibus equis €Gallis equitibus detractis eo legionarios milites legionis €decimae, cui quam maxime confidebat, imponere, ut €praesidium quam amicissimum, siquid opus facto esset, haberet. quod cum fieret, non inridicule quidam ex mili-€tibus decimae legionis dixit plus quam pollicitus esset €Caesarem ei facere: pollicitum se in cohortis praetoriae €loco decimam legionem habiturum ad equum rescribere.  @@Planities erat magna et in ea tumulus terrenus €satis grandis. hic locus aequum fere spatium a castris utriusque, Ariovisti et Caesaris, aberat. eo, ut erat dic- @1 €tum, ad conloquium venerunt. legionem Caesar, quam €equis devexerat, passibus ducentis ab eo tumulo consti-€tuit; item equites Ariovisti pari intervallo constiterunt. Ariovistus, ex equis ut conloquerentur et praeter se denos ad conloquium adducerent, postulavit. ubi eo ventum €est, Caesar initio orationis sua senatusque in eum bene-€ficia commemoravit, quod rex appellatus esset a senatu, €quod amicus, quod munera amplissime missa; quam rem €et paucis contigisse et pro magnis hominum officiis con-suesse tribui docebat; illum, cum neque aditum neque €causam postulandi iustam haberet, beneficio ac libera-litate sua ac senatus ea praemia consecutum. docebat €etiam quam veteres quamque iustae causae necessitudi-nis ipsis cum Haeduis intercederent, quae senatus con-€sulta quotiens quamque honorifica in eos facta essent, ut €omni tempore totius Galliae principatum Headui tenuis-€sent, prius etiam quam nostram amicitiam adpetissent. populi Romani hanc esse consuetudinem, ut socios atque €amicos non modo sui nihil deperdere, sed gratia, digni-€tate, honore auctiores velit esse; quod vero ad amicitiam €populi Romani attulissent, id iis eripi quis pati posset? postulavit deinde eadem, quae legatis in mandatis de-€derat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret, €obsides redderet, si nullam partem Germanorum do-€mum remittere posset, at ne quos amplius Rhenum trans-€ire pateretur. @1  @@Ariovistus ad postulata Caesaris pauca respondit, de suis virtutibus multa praedicavit: transisse Rhenum €sese non sua sponte, sed rogatum et accersitum a Gallis; €non sine magna spe magnisque praemiis domum propin-€quosque reliquisse; sedes habere in Gallia ab ipsis con-€cessas, obsides ipsorum voluntate datos; stipendium €capere iure belli, quod victores victis imponere consue-rint. non sese Gallis, sed Gallos sibi bellum intulisse; €omnes Galliae civitates ad se oppugnandum venisse ac €contra se castra habuisse; eas omnes copias uno a se proe-þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ±¨¬”lio pulsas ac superatas esse. si iterum experiri velint, se €iterum paratum esse decertare; si pace uti velint, ini-€quum esse de stipendio recusare, quod sua voluntate ad id tempus pependerint. amicitiam populi Romani sibi €ornamento et praesidio, non detrimento esse oportere, €idque se hac spe petisse. si per populum Romanum sti-€pendium remittatur et dediticii subtrahantur, non minus €se libenter recusaturum populi Romani amicitiam quam adpetierit. quod multitudinem Germanorum in Galliam €traducat, id se sui muniendi, non Galliae inpugnandae €causa facere. eius rei testimonium esse quod nisi rogatus €non venerit et quod bellum non intulerit, sed defenderit. se prius in Galliam venisse quam populum Romanum; @1 €numquam ante hoc tempus exercitum populi Romani Galliae provinciae finibus egressum. quid sibi vellet? cur €in suas possessiones veniret? provinciam suam hanc esse €Galliam, sicut illam nostram. ut ipsi concedi non opor-€teret, si in nostros fines impetum faceret, sic item nos esse iniquos, quod in suo iure se interpellaremus. quod €a se Haeduos amicos appellatos diceret, non se tam €barbarum neque tam imperitum esse rerum ut non sciret €neque bello Allobrogum proximo Haeduos Romanis auxi-€lium tulisse, neque ipsos in his contentionibus, quas Hae-€dui secum et cum Sequanis habuissent, auxilio populi Romani usos esse. debere se suspicari simulata Caesarem €amicitia, quod exercitum in Gallia habeat, sui oppri-mendi causa habere. qui nisi decedat atque exercitum €deducat ex his regionibus, sese illum non pro amico, sed @1 pro hoste habiturum. quodsi eum interfecerit, multis se €nobilibus principibusque populi Romani gratum esse €facturum_id se ab ipsis per eorum nuntios compertum €habere_, quorum omnium gratiam atque amicitiam eius morte redimere posset. quodsi decessisset et liberam €possessionem Galliae sibi tradidisset, magno se illum €praemio remuneraturum et quaecumque bella geri vellet €sine ullo eius labore et periculo confecturum.  @@Multa a Caesare in eam sententiam dicta sunt €quare negotio desistere non posset; neque suam neque €populi Romani consuetudinem pati uti optime meritos €socios desereret, neque se iudicare Galliam potius esse Ariovisti quam populi Romani. bello superatos esse Ar-€vernos et Rutenos a Q. Fabio Maximo, quibus populus €Romanus ignovisset neque in provinciam redegisset neque stipendium imposuisset. quodsi antiquissimum quodque €tempus spectari oporteret, populi Romani iustissimum €esse in Gallia imperium; si iudicium senatus observari €oporteret, liberam debere esse Galliam, quam bello vic-€tam suis legibus uti voluisset.  @@Dum haec in conloquio geruntur, Caesari nuntia-€tum est equites Ariovisti propius tumulum accedere €et ad nostros adequitare, lapides telaque in nostros con-icere. Caesar loquendi finem fecit seque ad suos recepit €suisque imperavit ne quod omnino telum in hostes reice-rent. nam etsi sine ullo periculo legionis delectae cum @1 €equitatu proelium fore videbat, tamen committendum €non putabat, ut pulsis hostibus dici posset eos ab se per fidem in conloquio circumventos. posteaquam in vulgus €militum elatum est, qua arrogantia in conloquio Ario-€vistus usus omni Gallia Romanis interdixisset impetum-€que in nostros eius equites fecissent eaque res conlo-€quium diremisset, multo maior alacritas studiumque €pugnandi maius exercitui iniectum est.  @@Biduo post Ariovistus ad Caesarem legatos mittit: €velle se de iis rebus, quae inter eos agi coeptae neque per-€fectae essent, agere cum eo; uti aut iterum conloquio diem €constitueret aut, si id minus vellet, ex suis legatis aliquem ad se mitteret. conloquendi Caesari causa visa non est, et €eo magis, quod pridie eius diei Germani retineri non potu-erant quin in nostros tela conicerent. legatum ex suis sese €magno cum periculo ad eum missurum et hominibus feris obiecturum existimabat. commodissimum visum €est C. Valerium Procillum, C. Valeri Caburi filium, sum-€ma virtute et humanitate adulescentem, cuius pater a @1 €C. Valerio Flacco civitate donatus erat, et propter fidem €et propter linguae Gallicae scientiam, qua multa iam €Ariovistus longinqua consuetudine utebatur, et quod in €eo peccandi Germanis causa non esset, ad eum mittere et una M. Metium, qui hospitio Ariovisti utebatur. his €mandavit ut quae diceret Ariovistus cognoscerent et ad se referrent. quos cum apud se in castris Ariovistus con-€spexisset, exercitu suo praesente conclamavit: quid ad €se venirent? an speculandi causa? conantes dicere pro-€hibuit et in catenas coniecit.  @@Eodem die castra promovit et milibus passuum sex a Caesaris castris sub monte consedit. postridie eius €diei praeter castra Caesaris suas copias traduxit et mili-€bus passuum duobus ultra eum castra fecit eo consilio €uti frumento commeatuque, qui ex Sequanis et Haeduis supportaretur, Caesarem intercluderet. ex eo die dies con-€tinuos quinque Caesar pro castris suas copias produxit et €aciem instructam habuit, ut, si vellet Ariovistus proelio contendere, ei potestas non deesset. Ariovistus his omni-€bus diebus exercitum castris continuit, equestri proelio cotidie contendit. genus hoc erat pugnae quo se Germani €exercuerant: equitum milia erant sex, totidem numero €pedites velocissimi ac fortissimi, quos ex omni copia singuli singulos suae salutis causa delegerant; cum his €in proeliis versabantur, ad hos se equites recipiebant; @1 hi, si quid erat durius, concurrebant; si qui graviore vul-€nere accepto equo deciderat, circumsistebant; si quo erat €longius prodeundum aut celerius recipiendum, tanta erat €horum exercitatione celeritas, ut iubis equorum sublevati €cursum adaequarent.  @@Ubi eum castris se tenere Caesar intellexit, ne diu-€tius commeatu prohiberetur, ultra eum locum quo in loco €Germani consederant, circiter passus sescentos ab his, €castris idoneum locum delegit acieque triplici instructa ad eum locum venit. primam et secundam aciem in armis esse, tertiam castra munire iussit. hic locus ab hoste cir-€citer passus sescentos, uti dictum est, aberat. eo circiter €hominum numero sedecim milia expedita cum omni equi-€tatu Ariovistus misit, quae copiae nostros terrerent et munitione prohiberent. nihilo setius Caesar, ut ante con-€stituerat, duas acies hostem propulsare, tertiam opus perficere iussit. munitis castris duas ibi legiones reliquit €et partem auxiliorum, quattuor reliquas legiones in castra €maiora reduxit.  @@Proximo die instituto suo Caesar ex castris utris-€que copias suas eduxit paulumque a maioribus castris €progressus aciem instruxit hostibusque pugnandi po-testatem fecit. ubi ne tum quidem eos prodire intellexit, €circiter meridiem exercitum in castra reduxit. tum de- @1 €mum Ariovistus partem suarum copiarum, quae castra minora oppugnaret, misit. acriter utrimque usque ad €vesperum pugnatum est. solis occasu suas copias Ario-€vistus multis et inlatis et acceptis vulneribus in castra reduxit. cum ex captivis quaereret Caesar, quamobrem €Ariovistus proelio non decertaret, hanc reperiebat cau-€sam, quod apud Germanos ea consuetudo esset, ut matres €familiae eorum sortibus vaticinationibusque declararent, utrum proelium committi ex usu esset necne; eas ita dicere: €non esse fas Germanos superare, si ante novam lunam €proelio contendissent.  @@Postridie eius diei Caesar praesidio utrisque castris, €quod satis esse visum est, reliquit, alarios omnes in con-€spectu hostium pro castris minoribus constituit, quod €minus multitudine militum legionariorum pro hostium €numero valebat, ut ad speciem alariis uteretur; ipse tri-plici instructa acie usque ad castra hostium accessit. tum €demum necessario Germani suas copias castris eduxe-€runt generatimque constituerunt paribus intervallis_ €Harudes, Marcomanos, Tribocos, Vangiones, Nemetes, €Sedusios, Suebos_, omnemque aciem suam raedis et car-€ris circumdederunt, ne qua spes in fuga relinqueretur. eo mulieres imposuerunt, quae ad proelium proficiscentes @1 €passis manibus flentes implorabant, ne se in servitutem €Romanis traderent.  @@Caesar singulis legionibus singulos legatos et €quaestorem praefecit, uti eos testes suae quisque virtutis þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ±¨´’haberet; ipse a dextro cornu, quod eam partem minime €firmam hostium esse animadverterat, proelium commi-sit. ita nostri acriter in hostes signo dato impetum fece-€runt, itaque hostes repente celeriterque procurrerunt, ut spatium pila in hostes coniciendi non daretur. relictis €pilis comminus gladiis pugnatum est. at Germani cele-€riter ex consuetudine sua phalange facta impetus gla-diorum exceperunt. reperti sunt complures nostri, qui €in phalangem insilirent et scuta manibus revellerent et desuper vulnerarent. cum hostium acies a sinistro €cornu pulsa atque in fugam coniecta esset, a dextro cornu €vehementer multitudine suorum nostram aciem preme-bant. id cum animadvertisset P. Crassus adulescens qui €equitatui praeerat, quod expeditior erat quam ii, qui inter €aciem versabantur, tertiam aciem laborantibus nostris €subsidio misit.  @@Ita proelium restitutum est, atque omnes hostes €terga verterunt neque prius fugere destiterunt, quam ad @1 €flumen Rhenum milia passuum ex eo loco circiter quin-que pervenerunt. ibi perpauci aut viribus confisi tranare €contenderunt aut lintribus inventis sibi salutem reppe-rerunt. in his fuit Ariovistus qui naviculam deligatam ad €ripam nactus ea profugit; reliquos omnes equitatu conse-cuti nostri interfecerunt. duae fuerunt Ariovisti uxores, €una Sueba natione, quam domo secum duxerat, altera €Norica regis Voccionis soror, quam in Gallia duxerat a €fratre missam: utraque in ea fuga periit; duae filiae: harum altera occisa, altera capta est. C. Valerius Procillus, €cum a custodibus in fuga trinis catenis vinctus trahere-€tur, in ipsum Caesarem hostes equitatu persequentem incidit. quae quidem res Caesari non minorem quam ipsa €victoria voluptatem attulit, quod hominem honestissi-€mum provinciae Galliae, suum familiarem et hospitem, @1 €ereptum ex manibus hostium sibi restitutum videbat €neque eius calamitate de tanta voluptate et gratulatione quicquam fortuna deminuerat. is se praesente de se ter €sortibus consultum dicebat, utrum igni statim necaretur €an in aliud tempus reservaretur; sortium beneficio se esse incolumem. item M. Metius repertus et ad eum €reductus est.  @@Hoc proelio trans Rhenum nuntiato Suebi, qui ad €ripas Rheni venerant, domum reverti coeperunt. quos €ubi, qui proximi Rhenum incolunt, perterritos senserunt, insecuti magnum ex his numerum occiderunt. Caesar una €aestate duobus maximis bellis confectis maturius paulo €quam tempus anni postulabat, in hiberna in Sequanos exercitum deduxit. hibernis Labienum praeposuit, ipse €in citeriorem Galliam ad conventus agendos profectus est. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER SECVNDVS}1 ¡@@Cum esset Caesar in citeriore Gallia [in hibernis], ita €uti supra demonstravimus, crebri ad eum rumores ad-€ferebantur, litterisque item Labieni certior fiebat omnes €Belgas, quam tertiam esse Galliae partem dixeramus, €contra populum Romanum coniurare obsidesque inter se dare. coniurandi has esse causas: primum, quod vere-€rentur, ne omni pacata Gallia ad eos exercitus noster adduceretur; deinde, quod ab nonnullis Gallis sollicita-€rentur, partim qui, ut Germanos diutius in Gallia ver-€sari noluerant, ita populi Romani exercitum hiemare €atque inveterascere in Gallia moleste ferebant, partim €qui mobilitate et levitate animi novis imperiis stude-bant; ab nonnullis etiam, quod in Gallia a potentioribus @1 €atque iis, qui ad conducendos homines facultates habe-€bant, vulgo regna occupabantur, qui minus facile eam €rem imperio nostro consequi poterant.  @@His nuntiis litterisque commotus Caesar duas legiones €in citeriore Gallia novas conscripsit et inita aestate in €interiorem Galliam qui deduceret, Q. Pedium legatum misit. ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit. dat negotium Senonibus reliquisque €Gallis qui finitimi Belgis erant, uti ea, quae apud eos €gerantur, cognoscant seque de his rebus certiorem faciant. hi constanter omnes nuntiaverunt manus cogi, exercitum in unum locum conduci. tum vero dubitandum non exis-timavit, quin ad eos proficisceretur. re frumentaria €provisa duodecimo die castra movet diebusque circiter €xv ad fines Belgarum pervenit.  @@Eo cum de improviso celeriusque omni opinione €venisset, Remi, qui proximi Galliae ex Belgis sunt, ad €eum legatos Iccium et Andecumborium primos civitatis miserunt, qui dicerent se suaque omnia in fidem atque in €potestatem populi Romani permittere, neque se cum €reliquis Belgis consensisse neque contra populum Roma-num omnino coniurasse, paratosque esse et obsides dare @1 €et imperata facere et oppidis recipere et frumento ceteris-que rebus iuvare; reliquos omnes Belgas in armis esse €Germanosque, qui cis Rhenum incolant, sese cum his con-iunxisse, tantumque esse eorum omnium furorem, ut ne €Suessiones quidem fratres consanguineosque suos, qui €eodem iure et isdem legibus utantur, unum imperium €unumque magistratum cum ipsis habeant, deterrere €potuerint, quin cum iis consentirent.  @@Cum ab his quaereret, quae civitates quantaeque €in armis essent et quid in bello possent, sic reperiebat: plerosque Belgas esse ortos a Germanis Rhenumque anti-€quitus traductos propter loci fertilitatem ibi consedisse €Gallosque, qui ea loca incolerent, expulisse solosque esse €qui patrum nostrorum memoria omni Gallia vexata Teu-€tonos Cimbrosque intra suos fines ingredi prohibuerint; qua ex re fieri uti earum rerum memoria magnam sibi €auctoritatem magnosque spiritus in re militari sumerent. de numero eorum omnia se habere explorata Remi dice-€bant, propterea quod propinquitatibus affinitatibusque €coniuncti, quantam quisque multitudinem in communi €Belgarum concilio ad id bellum pollicitus sit cognoverint. plurimum inter eos Bellovacos et virtute et auctoritate €et hominum numero valere: hos posse conficere armata €milia centum, pollicitos ex eo numero electa milia sexa-ginta totiusque belli imperium sibi postulare. Suessio- @1 €nes suos esse finitimos; fines latissimos feracissimosque agros possidere. apud eos fuisse regem nostra etiam €memoria Diviciacum, totius Galliae potentissimum, qui €cum magnae partis harum regionum, tum etiam Britan-€niae imperium obtinuerit; nunc esse regem Galbam; ad €hunc propter iustitiam prudentiamque summam totius belli omnium voluntate deferri; oppida habere numero €&7xii&, polliceri milia armata quinquaginta; totidem Nervios, €qui maxime feri inter ipsos habeantur longissimeque absint; quindecim milia Atrebates, Ambianos decem €milia, Morinos &7xxv& milia, Menapios &7viiii& milia, Caletos &7x& €milia, Veliocasses et Viromanduos totidem, Atuatucos de-cem et novem milia; Condrusos, Eburones, Caerosos, Cae-€manos, qui uno nomine Germani appellantur, arbitrari €ad &7xl& milia.  @@Caesar Remos cohortatus liberaliterque oratione €prosecutus omnem senatum ad se convenire principum- @1 €que liberos obsides ad se adduci iussit. quae omnia ab his diligenter ad diem facta sunt. ipse Diviciacum Haeduum €magnopere cohortatus docet, quanto opere rei publicae €communisque salutis intersit manus hostium distineri, ne €cum tanta multitudine uno tempore confligendum sit. id fieri posse, si suas copias Haedui in fines Bellovacorum €introduxerint et eorum agros populari coeperint. his [2da-tis]2 mandatis eum ab se dimittit. postquam omnes Belga-€rum copias in unum locum coactas ad se venire vidit neque €iam longe abesse ab iis quos miserat exploratoribus et ab €Remis cognovit, flumen Axonam, quod est in extremis Re-€morum finibus, exercitum traducere maturavit atque ibi castra posuit. quae res et latus unum castrorum ripis €fluminis muniebat et post eum, quae essent tuta ab €hostibus, reddebat, et commeatus ab Remis reliquisque €civitatibus ut sine periculo ad eum portari possent, effi-ciebat. in eo flumine pons erat. ibi praesidium ponit et in €altera parte fluminis Q. Titurium Sabinum legatum cum €sex cohortibus relinquit; castra in altitudinem pedum €&7xii& vallo fossaque duodeviginti pedum muniri iubet.  @@Ab his castris oppidum Remorum nomine Bibrax €aberat milia passuum octo. id ex itinere magno impetu €Belgae oppugnare coeperunt. aegre eo die sustentatum @1 est. Gallorum eadem atque Belgarum oppugnatio est haec: þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ²¦’‚ubi circumiecta multitudine hominum totis moenibus €undique in murum lapides iaci coepti sunt murusque €defensoribus nudatus est, testudine facta portas succen-dunt murumque subruunt. quod tum facile fiebat. nam €cum tanta multitudo lapides ac tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli. cum finem oppugnandi €nox fecisset, Iccius Remus, summa nobilitate et gratia €inter suos, qui tum oppido praefuerat, unus ex iis qui lega-€ti de pace ad Caesarem venerant, nuntios ad eum mittit, €nisi subsidium sibi submittatur, sese diutius sustinere non €posse.  @@Eo de media nocte Caesar isdem ducibus usus, qui €nuntii ab Iccio venerant, Numidas et Cretas sagittarios et funditores Baleares subsidio oppidanis mittit. quorum €adventu et Remis cum spe defensionis studium propu-€gnandi accessit et hostibus eadem de causa spes potiundi @1 oppidi discessit. itaque paulisper apud oppidum morati €agrosque Remorum depopulati omnibus vicis aedificiis-€que, quo adire potuerant, incensis ad castra Caesaris om-€nibus copiis contenderunt et a milibus passuum minus duobus castra posuerunt; quae castra, ut fumo atque €ignibus significabatur, amplius milibus passuum octo in €latitudinem patebant.  @@Caesar primo et propter multitudinem hostium et €propter eximiam opinionem virtutis proelio supersedere statuit. cotidie tamen equestribus proeliis, quid hostis virtute posset et quid nostri auderent, periclitabatur. ubi €nostros non esse inferiores intellexit, loco pro castris ad €aciem instruendam natura opportuno atque idoneo, quod €is collis, ubi castra posita erant, paululum ex planitie €editus tantum adversus in latitudinem patebat, quantum €loci acies instructa tenere poterat, atque ex utraque parte €lateris deiectus habebat et in fronte leniter fastigatus pau-latim ad planitiem redibat, ab utroque latere eius collis €transversam fossam obduxit circiter passuum quadrin-€gentorum et ad extremas fossas castella constituit ibique €tormenta conlocavit, ne, cum aciem instruxisset, hostes, €quod tantum multitudine poterant, ab lateribus pugnan- @1 tes suos circumvenire possent. hoc facto duabus legio-€nibus, quas proxime conscripserat, in castris relictis, ut, €si quo opus esset subsidio, duci possent, reliquas sex legio-€nes pro castris in acie constituit. hostes item suas copias ex €castris eductas instruxerant.  @@Palus erat non magna inter nostrum atque hostium €exercitum. hanc si nostri transirent, hostes exspecta-€bant; nostri autem, si ab illis initium transeundi fieret, ut impeditos adgrederentur, parati in armis erant. in-€terim proelio equestri inter duas acies contendebatur. €ubi neutri transeundi initium faciunt, secundiore equi-tum proelio nostris Caesar suos in castra reduxit. hostes €protinus ex eo loco ad flumen Axonam contenderunt, quod esse post nostra castra demonstratum est. ibi vadis reper-€tis partem suarum copiarum traducere conati sunt eo €consilio, ut, si possent, castellum, cui praeerat Q. Titurius legatus, expugnarent pontemque interscinderent, si minus €potuissent, agros Remorum popularentur, qui magno €nobis usui ad bellum gerendum erant, commeatuque €nostros prohiberent.  @@Certior factus ab Titurio omnem equitatum et €levis armaturae Numidas, funditores sagittariosque pon-€tem traducit atque ad eos contendit. acriter in eo loco pugnatum est. hostes impeditos nostri in flumine adgressi magnum eorum numerum occiderunt; per eorum corpora €reliquos audacissime transire conantes multitudine te-€lorum reppulerunt, primos qui transierant equitatu cir-cumventos interfecerunt. hostes ubi et de expugnando €oppido et de flumine transeundo spem se fefellisse intel-€lexerunt neque nostros in locum iniquiorem progredi @1 €pugnandi causa viderunt atque ipsos res frumentaria €deficere coepit, concilio convocato constituerunt optimum €esse domum suam quemque reverti et quorum in fines €primum Romani exercitum introduxissent, ad eos defen-€dendos undique convenirent, ut potius in suis quam in €alienis finibus decertarent et domesticis copiis rei frumentariae uterentur. ad eam sententiam cum reliquis €causis haec quoque ratio eos deduxit, quod Diviciacum €atque Haeduos finibus Bellovacorum adpropinquare €cognoverant. his persuaderi ut diutius morarentur neque €suis auxilium ferrent non poterat.  @@Ea re constituta secunda vigilia magno cum stre-€pitu ac tumultu castris egressi nullo certo ordine neque €imperio, cum sibi quisque primum itineris locum peteret €et domum pervenire properaret, fecerunt ut consimilis fugae profectio videretur. hac re statim Caesar per specu-€latores cognita insidias veritus, quod qua de causa dis-€cederent nondum perspexerat, exercitum equitatumque castris continuit. prima luce confirmata re ab explora-€toribus omnem equitatum, qui novissimum agmen mora-€retur, praemisit. his Q. Pedium et L. Aurunculeium Cottam €legatos praefecit; T. Labienum legatum cum legionibus tribus subsequi iussit. hi novissimos adorti et multa milia €passuum prosecuti magnam multitudinem eorum fugien-€tium conciderunt, cum ab extremo agmine ad quos ven-€tum erat consisterent fortiterque impetum nostrorum militum sustinerent, priores quod abesse a periculo vide-€rentur neque ulla necessitate neque imperio continerentur, €exaudito clamore perturbatis ordinibus omnes in fuga @1 sibi praesidium ponerent. ita sine ullo periculo tantam €eorum multitudinem nostri interfecerunt, quantum fuit €diei spatium, sub occasumque solis destiterunt seque in €castra, ut erat imperatum, receperunt.  @@Postridie eius diei Caesar, priusquam se hostes ex €terrore ac fuga reciperent, in fines Suessionum, qui pro-€ximi Remis erant, exercitum duxit et magno itinere con-fecto ad oppidum Noviodunum contendit. id ex itinere €oppugnare conatus, quod vacuum ab defensoribus esse €audiebat, propter latitudinem fossae murique altitudinem paucis defendentibus expugnare non potuit, castris muni-€tis vineas agere quaeque ad oppugnandum usui erant com-parare coepit. interim omnis ex fuga Suessionum multi-tudo in oppidum proxima nocte convenit. celeriter vineis €ad oppidum actis, aggere iacto turribusque constitutis, €magnitudine operum, quae neque viderant ante Galli €neque audierant, et celeritate Romanorum permoti legatos @1 €ad Caesarem de deditione mittunt et petentibus Remis €ut conservarentur impetrant.  @@Caesar obsidibus acceptis primis civitatis atque €ipsius Galbae regis duobus filiis armisque omnibus ex €oppido traditis in deditionem Suessiones accepit exer-citumque in Bellovacos ducit. qui cum se suaque omnia €in oppidum Bratuspantium contulissent atque ab eo €oppido Caesar cum exercitu circiter milia passuum quin-€que abesset, omnes maiores natu ex oppido egressi manus €ad Caesarem tendere et voce significare coeperunt sese €in eius fidem ac potestatem venire neque contra populum Romanum armis contendere. item, cum ad oppidum €accessisset castraque ibi poneret, pueri mulieresque ex €muro passis manibus suo more pacem ab Romanis peti-€verunt.  @@Pro his Diviciacus_nam post discessum Belgarum €dimissis Haeduorum copiis ad eum reverterat_facit verba: Bellovacos omni tempore in fide atque amicitia civitatis Haeduae fuisse; impulsos ab suis principibus, €qui dicerent Haeduos a Caesare in servitutem redactos €omnes indignitates contumeliasque perferre, et ab Hae-duis defecisse et populo Romano bellum intulisse. qui eius €consilii principes fuissent, quod intellegerent quantam €calamitatem civitati intulissent, in Britanniam profu-gisse. petere non solum Bellovacos, sed etiam pro his Hae-€duos, ut sua clementia ac mansuetudine in eos utatur. quod si fecerit, Haeduorum auctoritatem apud omnes €Belgas amplificaturum, quorum auxiliis atque opibus, €si qua bella inciderint, sustentare consuerint.  @@Caesar honoris Diviciaci atque Haeduorum causa €sese eos in fidem recepturum et conservaturum dixit; €quod erat civitas magna inter Belgas auctoritate atque @1 €hominum multitudine praestabat, sescentos obsides po-poscit. his traditis omnibusque armis ex oppido conlatis €ab eo loco in fines Ambianorum pervenit, qui se suaque omnia sine mora dediderunt. eorum fines Nervii attin-þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ²¨“‚gebant. quorum de natura moribusque cum quae-reret, sic reperiebat: nullum esse aditum ad eos merca-€toribus; nihil pati vini reliquarumque rerum ad luxuriam €pertinentium inferri, quod his rebus relanguescere ani-mos eorum virtutemque remitti existimarent; esse homi-€nes feros magnaeque virtutis; increpitare atque incusare €reliquos Belgas, qui se populo Romano dedidissent pa-triamque virtutem proiecissent; confirmare sese neque €legatos missuros neque ullam condicionem pacis accep-€turos.  @@Cum per eorum fines triduo iter fecisset, invenie-€bat ex captivis Sabim flumen a castris suis non amplius milibus passuum &7x& abesse; trans id flumen omnes Ner-€vios consedisse adventumque ibi Romanorum exspec-€tare una cum Atrebatibus et Viromanduis, finitimis suis _nam his utrisque persuaserant, uti eandem belli fortu-nam experirentur_; exspectari etiam ab iis Atuatucorum copias atque esse in itinere; mulieres quique per aetatem @1 €ad pugnam inutiles viderentur, in eum locum coniecisse, €quo propter paludes exercitui aditus non esset.  @@His rebus cognitis exploratores centurionesque praemittit, qui locum castris idoneum deligant. cum ex €dediticiis Belgis reliquisque Gallis complures Caesarem €secuti una iter facerent, quidam ex his, ut postea ex cap-€tivis cognitum est, eorum dierum consuetudine itineris €nostri exercitus perspecta nocte ad Nervios pervenerunt €atque his demonstrarunt inter singulas legiones impe-€dimentorum magnum numerum intercedere neque esse €quicquam negotii, cum prima legio in castra venisset €reliquaeque legiones magnum spatium abessent, hanc sub sarcinis adoriri; qua pulsa impedimentisque direptis futurum ut reliquae contra consistere non auderent. adiu-€vabat etiam eorum consilium, qui rem deferebant, quod €Nervii antiquitus, cum equitatu nihil possent_neque €enim ad hoc tempus ei rei student, sed quicquid possunt, €pedestribus valent copiis_, quo facilius finitimorum €equitatum, si praedandi causa ad eos venissent, impe-€dirent, teneris arboribus incisis atque inflexis crebrisque €in latitudinem ramis enatis et rubis sentibusque interiec-€tis effecerant, ut instar muri hae saepes munimentum €praeberent, quo non modo non intrari, sed ne perspici @1 quidem posset. his rebus cum iter agminis nostri impe-€diretur, non omittendum sibi consilium Nervii existima-€verunt.  @@Loci natura erat haec, quem locum nostri castris €delegerant: collis ab summo aequaliter declivis ad flumen Sabim, quod supra nominavimus, vergebat. ab eo flumine €pari acclivitate collis nascebatur adversus huic et contra-€rius, passus circiter ducentos, infimus apertus, ab superi-€ore parte silvestris, ut non facile introrsus perspici posset. intra eas silvas hostes in occulto sese continebant. in aper-€to loco secundum flumen paucae stationes equitum vide-€bantur. fluminis erat altitudo pedum circiter trium.  @@Caesar equitatu praemisso subsequebatur omni-€bus copiis. sed ratio ordoque agminis aliter se habebat ac Belgae ad Nervios detulerant. nam quod hostibus €adpropinquabat, consuetudine sua Caesar sex legiones expeditas ducebat; post eas totius exercitus impedimenta €conlocarat; inde duae legiones quae proxime conscriptae €erant totum agmen claudebant praesidioque impedimen-tis erant. equites nostri cum funditoribus sagittariisque €flumen transgressi cum hostium equitatu proelium com-miserunt. cum se illi identidem in silvas ad suos recipe-€rent ac rursus ex silva in nostros impetum facerent €neque nostri longius quam quem ad finem porrecta loca €aperta pertinebant cedentes insequi auderent, interim @1 €legiones sex, quae primae venerant, opere dimenso castra munire coeperunt. ubi prima impedimenta nostri exer-€citus ab iis qui in silvis abditi latebant visa sunt, quod €tempus inter eos committendi proelii convenerat, ita ut €intra silvas aciem ordinesque constituerant atque ipsi €sese confirmaverant, subito omnibus copiis provolaverunt impetumque in nostros equites fecerunt. his facile pulsis €ac proturbatis incredibili celeritate ad flumen decucur-€rerunt, ut paene uno tempore et ad silvas et in flumine et iam in manibus nostris hostes viderentur. eadem autem €celeritate adverso colle ad nostra castra atque eos, qui in €opere occupati erant, contenderunt.  @@Caesari omnia uno tempore erant agenda: vexil-€lum proponendum, quod erat insigne, cum ad arma con-€curri oporteret, signum tuba dandum, ab opere revocandi €milites, qui paulo longius aggeris petendi causa proces-€serant, arcessendi, acies instruenda, milites cohortandi, @1 signum dandum. quarum rerum magnam partem tem-poris brevitas et incursus hostium impediebat. his diffi-€cultatibus duae res erant subsidio, scientia atque usus €militum, quod superioribus proeliis exercitati, quid fieri €oporteret, non minus commode ipsi sibi praescribere €quam ab aliis doceri poterant, et quod ab opere singulis-€que legionibus singulos legatos Caesar discedere nisi muni-tis castris vetuerat. hi propter propinquitatem et celeri-€tatem hostium nihil iam Caesaris imperium exspectabant, €sed per se quae videbantur administrabant.  @@Caesar necessariis rebus imperatis ad cohortandos €milites, quam in partem fors obtulit, decucurrit et ad legionem decimam devenit. milites non longiore oratione €cohortatus, quam uti suae pristinae virtutis memoriam €retinerent neu perturbarentur animo hostiumque impe-tum fortiter sustinerent, quod non longius hostes aberant €quam quo telum adigi posset, proelii committendi sig-num dedit. atque in alteram partem item cohortandi causa profectus pugnantibus occurrit. temporis tanta €fuit exiguitas hostiumque tam paratus ad dimicandum €animus, ut non modo ad insignia accommodanda, sed €etiam ad galeas induendas scutisque tegimenta detra-henda tempus defuerit. quam quisque ab opere in partem €casu devenit quaeque prima signa conspexit, ad haec con-€stitit, ne in quaerendis suis pugnandi tempus dimitteret.  @@Instructo exercitu magis ut loci natura deiectusque @1 €collis et necessitas temporis, quam ut rei militaris ratio €atque ordo postulabat, cum diversis legionibus aliae alia €in parte hostibus resisterent saepibusque densissimis, ut €ante demonstravimus, interiectis prospectus impediretur, €neque certa subsidia conlocari neque quid in quaque €parte opus esset, provideri neque ab uno omnia imperia administrari poterant. itaque in tanta rerum iniquitate €fortunae quoque eventus varii sequebantur.  @@Legionis nonae et decimae milites, ut in sinistra €parte aciei constiterant, pilis emissis cursu ac lassitudine €exanimatos vulneribusque confectos Atrebates_nam €his ea pars obvenerat_celeriter ex loco superiore in flu-€men compulerunt et transire conantes insecuti gladiis magnam partem eorum impeditam interfecerunt. ipsi €transire flumen non dubitaverunt et in locum iniquum €progressi rursus resistentes hostes redintegrato proelio in fugam dederunt. item alia in parte diversae duae legio-€nes undecima et octava, profligatis Viromanduis quibus-€cum erant congressi, ex loco superiore in ipsis fluminis ri-pis proeliabantur. at totis fere castris a fronte et a sinistra €parte nudatis, cum in dextro cornu legio duodecima et €non magno ab ea intervallo septima constitisset, omnes €Nervii confertissimo agmine duce Boduognato, qui sum-mam imperii tenebat, ad eum locum contenderunt. quo- @1 €rum pars aperto latere legiones circumvenire, pars sum-€mum castrorum locum petere coepit.  @@Eodem tempore equites nostri levisque armaturae €pedites, qui cum iis una fuerant quos primo hostium €impetu pulsos dixeram, cum se in castra reciperent, €adversis hostibus occurrebant ac rursus aliam in par-tem fugam petebant, et calones, qui ab decumana porta €ac summo iugo collis nostros victores flumen transisse €conspexerant, praedandi causa egressi, cum respexissent €et hostes in nostris castris versari vidissent, praecipites fugae sese mandabant. simul eorum, qui cum impedimen-€tis veniebant, clamor fremitusque oriebatur, aliique aliam in partem perterriti ferebantur. quibus omnibus rebus €permoti equites Treveri, quorum inter Gallos virtutis €opinio est singularis, qui auxilii causa a civitate missi ad þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ²¨˜”„Caesarem venerant, cum multitudine hostium castra €nostra compleri, legiones premi et paene circumventas €teneri, calones, equites, funditores, Numidas diversos €dissipatosque in omnes partes fugere vidissent, despera- @1 tis nostris rebus domum contenderunt; Romanos pulsos €superatosque, castris impedimentisque eorum hostes €potitos civitati renuntiaverunt.  @@Caesar ab decimae legionis cohortatione ad dex-€trum cornu profectus, ubi suos urgeri signisque in unum €locum conlatis duodecimae legionis confertos milites sibi €ipsos ad pugnam esse impedimento vidit, quartae cohor-€tis omnibus centurionibus occisis signiferoque interfecto €signo amisso, reliquarum cohortium omnibus fere centu-€rionibus aut vulneratis aut occisis, in his primipilo P. Sex-€tio Baculo fortissimo viro multis gravibusque vulneribus €confecto, ut iam se sustinere non posset, reliquos esse €tardiores et nunnullos ab novissimis desertos proelio ex-€cedere ac tela vitare, hostes neque a fronte ex inferiore €loco subeuntes intermittere et ab utroque latere instare €et rem esse in angusto vidit neque ullum esse subsidium, quod submitti posset: scuto ab novissimis uni militi de-€tracto, quod ipse eo sine scuto venerat, in primam aciem €processit centurionibusque nominatim appellatis reliquos €cohortatus milites signa inferre et manipulos laxare iussit, quo facilius gladiis uti possent. cuius adventu spe inlata €militibus ac redintegrato animo, cum pro se quisque in @1 €conspectu imperatoris etiam extremis suis rebus operam €navare cuperet, paulum hostium impetus tardatus est.  @@Caesar cum septimam legionem quae iuxta consti-€terat, item urgeri ab hoste vidisset, tribunos militum €monuit ut paulatim sese legiones coniungerent et con-versa signa in hostes inferrent. quo facto cum alius alii €subsidium ferret neque timerent ne aversi ab hoste circum-€venirentur, audacius resistere ac fortius pugnare coe-perunt. interim milites legionum duarum, quae in novis-€simo agmine praesidio impedimentis fuerant, proelio nun-€tiato cursu incitato in summo colle ab hostibus conspi-ciebantur, et Labienus castris hostium potitus et ex loco €superiore, quae res in nostris castris gererentur, conspi-catus decimam legionem subsidio nostris misit. qui cum €ex equitum et calonum fuga, quo in loco res esset quan-€toque in periculo et castra et legiones et imperator ver-€saretur, cognovissent, nihil ad celeritatem sibi reliqui €fecerunt.  @@Horum adventu tanta rerum commutatio est facta, €ut nostri, etiam qui vulneribus confecti procubuissent, scutis innixi proelium redintegrarent, calones perter-€ritos hostes conspicati etiam inermes armatis occurrerent, €equites vero, ut turpitudinem fugae virtute delerent, @1 €omnibus in locis pugnantes studio se legionariis militibus praeferrent. at hostes etiam in extrema spe salutis tan-€tam virtutem praestiterunt, ut cum primi eorum ceci-€dissent, proximi iacentibus insisterent atque ex eorum corporibus pugnarent, his deiectis et coacervatis cadaveri-€bus, qui superessent ut ex tumulo tela in nostros con-icerent pilaque intercepta remitterent: ut non nequiquam €tantae virtutis homines iudicari deberet ausos esse transire €latissimum flumen, ascendere altissimas ripas, subire ini-€quissimum locum; quae facilia ex difficillimis animi mag-€nitudo redegerat.  @@Hoc proelio facto et prope ad internecionem gente €ac nomine Nerviorum redacto maiores natu, quos una €cum pueris mulieribusque in aestuaria ac paludes coniec-€tos dixeramus, hac pugna nuntiata cum victoribus nihil €impeditum, victis nihil tutum arbitrarentur, omnium, qui supererant, consensu legatos ad Caesarem miserunt €seque ei dediderunt et in commemoranda civitatis cala-€mitate ex sescentis ad tres senatores, ex hominum milibus @1 €&7lx& vix ad quingentos qui arma ferre possent, sese redac-tos esse dixerunt. quos Caesar, ut in miseros ac supplices €usus misericordia videretur, diligentissime conservavit €suisque finibus atque oppidis uti iussit et finitimis impe-€ravit, ut ab iniuria et maleficio se suosque prohiberent.  @@Atuatuci, de quibus supra diximus, cum omnibus €copiis auxilio Nerviis venirent, hac pugna nuntiata ex itinere domum reverterunt; cunctis oppidis castellisque €desertis sua omnia in unum oppidum egregie natura munitum contulerunt. quod cum ex omnibus in circuitu €partibus altissimas rupes despectusque haberet, una ex €parte leniter acclivis aditus in latitudinem non amplius €ducentorum pedum relinquebatur; quem locum duplici €altissimo muro munierant; tum magni ponderis saxa et praeacutas trabes in muro conlocabant. ipsi erant ex Cim-€bris Teutonisque prognati, qui cum iter in provinciam €nostram atque Italiam facerent, iis impedimentis, quae €secum agere ac portare non poterant, citra flumen Rhe-€num depositis custodiam ex suis ac praesidium, sex milia hominum, una reliquerunt. hi post eorum obitum multos @1 €annos a finitimis exagitati, cum alias bellum inferrent, €alias inlatum defenderent, consensu eorum omnium pace €facta hunc sibi domicilio locum delegerunt.  @@Ac primo adventu exercitus nostri crebras ex op-€pido excursiones faciebant parvulisque proeliis cum nos-tris contendebant; postea vallo pedum in circuitu quin-€decim milium crebrisque castellis circummuniti oppido se continebant. ubi vineis actis aggere exstructo turrim €procul constitui viderunt, primum inridere ex muro atque €increpitare vocibus, quod tanta machinatio a tanto spatio instrueretur: quibusnam manibus aut quibus viribus prae-€sertim homines tantulae staturae_nam plerumque om-€nibus Gallis prae magnitudine corporum suorum brevi-€tas nostra contemptui est_tanti oneris turrim in muro €posse conlocare confiderent?  @@Ubi vero moveri et adpropinquare moenibus vide- @1 €runt, nova atque inusitata specie commoti legatos ad €Caesarem de pace miserunt, qui ad hunc modum locuti: non se existimare Romanos sine ope divina bellum gerere, €qui tantae altitudinis machinationes tanta celeritate promovere et ex propinquitate pugnare possent, se sua-que omnia eorum potestati permittere dixerunt. unum €petere ac deprecari: si forte pro sua clementia ac mansue-€tudine, quam ipsi ab aliis audirent, statuisset Atuatucos esse conservandos, ne se armis despoliaret. sibi omnes €fere finitimos esse inimicos ac suae virtuti invidere, a quibus se defendere traditis armis non possent. sibi prae-€stare, si in eum casum deducerentur, quamvis fortunam €a populo Romano pati, quam ab his per cruciatum inter-€fici, inter quos dominari consuessent.  @@Ad haec Caesar respondit: se magis consuetudine €sua quam merito eorum civitatem conservaturum, si €priusquam murum aries attigisset, se dedidissent; sed €deditionis nullam esse condicionem nisi armis traditis. se id quod in Nerviis fecisset facturum finitimisque impe-€raturum ne quam dediticiis populi Romani iniuriam in-ferrent. re nuntiata ad suos, quae imperarentur facere dixerunt. armorum magna multitudine de muro in fossam €quae erat ante oppidum iacta, sic ut prope summam muri @1 €aggerisque altitudinem acervi armorum adaequarent, et €tamen circiter parte tertia, ut postea perspectum est, €celata atque in oppido retenta, portis patefactis eo die €pace sunt usi.  @@Sub vesperum Caesar portas claudi militesque ex €oppido exire iussit, ne quam noctu oppidani a militibus iniuriam acciperent. illi ante inito ut intellectum est con-€silio, quod deditione facta nostros praesidia deducturos €aut denique indiligentius servaturos crediderant, partim €cum iis quae retinuerant et celaverant armis, partim €scutis ex cortice factis aut viminibus intextis, quae subito €ut temporis exiguitas postulabat, pellibus induxerant, €tertia vigilia, qua minime arduus ad nostras munitiones €ascensus videbatur, omnibus copiis repente ex oppido eruptionem fecerunt. celeriter ut ante Caesar imperarat €ignibus significatione facta ex proximis castellis eo con-cursum est, pugnatumque ab hostibus ita acriter est €ut a viris fortibus in extrema spe salutis iniquo loco con-€tra eos qui ex vallo turribusque tela iacerent, pugnari debuit, cum in una virtute omnis spes consisteret. occi-€sis ad hominum milibus quattuor reliqui in oppidum þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ²¨¡–reiecti sunt. postridie eius diei refractis portis, cum iam €defenderet nemo, atque intromissis militibus nostris sec-tionem eius oppidi universam Caesar vendidit. ab iis qui €emerant capitum numerus ad eum relatus est milium €quinquaginta trium. @1  @@Eodem tempore a P. Crasso, quem cum legione €una miserat ad Venetos, Unellos, Osismos, Coriosolitas, €Essuvios, Aulercos, Redones, quae sunt maritimae civi-€tates Oceanumque attingunt, certior factus est omnes €eas civitates in dicionem potestatemque populi Romani €redactas esse.  @@His rebus gestis omni Gallia pacata tanta huius €belli ad barbaros opinio perlata est, uti ab iis nationibus, €quae trans Rhenum incolerent, legati ad Caesarem mit-€terentur, qui se obsides daturas, imperata facturas polli-cerentur. quas legationes Caesar, quod in Italiam Illyri-€cumque properabat, initio proximae aestatis ad se reverti iussit. ipse in Carnutes, Andes, Turonos quaeque civitates €propinquae his locis erant, ubi bellum gesserat, legionibus in hiberna deductis in Italiam profectus est. ob easque €res ex litteris Caesaris dies quindecim supplicatio decreta €est, quod ante id tempus accidit nulli. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER TERTIVS}1 ¡@@Cum in Italiam proficisceretur Caesar, Ser. Galbam €cum legione &7xii&. et parte equitatus in Nantuatis, Veragros €Sedunosque misit, qui a finibus Allobrogum et lacu Le-€manno et flumine Rhodano ad summas Alpes pertinent. causa mittendi fuit, quod iter per Alpes, quo magno cum €periculo magnisque cum portoriis mercatores ire consue-verant, patefieri volebat. huic permisit, si opus esse arbi-€traretur, uti in his locis legionem hiemandi causa con-locaret. Galba secundis aliquot proeliis factis castellisque €compluribus eorum expugnatis, missis ad eum undique €legatis obsidibusque datis et pace facta constituit cohortes €duas in Nantuatibus conlocare et ipse cum reliquis eius €legionis cohortibus in vico Veragrorum qui appellatur Octodurus hiemare. qui vicus positus in valle, non ma-€gna adiecta planitie, altissimis montibus undique contine-tur. cum hic in duas partes flumine divideretur, alteram @1 €partem eius vici Gallis ad hiemandum concessit, alteram €vacuam ab his relictam cohortibus attribuit. eum locum €vallo fossaque munivit.  @@Cum dies hibernorum complures transissent fru-€mentumque eo comportari iussisset, subito per explo-€ratores certior factus est ex ea parte vici, quam Gallis €concesserat, omnes noctu discessisse montesque qui im-€penderent a maxima multitudine Sedunorum et Veragro-rum teneri. id aliquot de causis acciderat, ut subito Galli €belli renovandi legionisque opprimendae consilium cape-rent: primum quod legionem neque eam plenissimam €detractis cohortibus duabus et compluribus singillatim, €qui commeatus petendi causa missi erant, absentibus, propter paucitatem despiciebant; tum etiam quod prop-€ter iniquitatem loci, cum ipsi ex montibus in vallem €decurrerent et tela conicerent, ne primum quidem posse impetum suum sustineri existimabant. accedebat, quod €suos ab se liberos abstractos obsidum nomine dolebant €et Romanos non solum itinerum causa, sed etiam perpe-€tuae possessionis culmina Alpium occupare conari et ea €loca finitimae provinciae adiungere sibi persuasum habe-€bant.  @@His nuntiis acceptis Galba, cum neque opus hiber-€norum munitionesque plene essent perfectae neque de @1 €frumento reliquoque commeatu satis esset provisum, €quod deditione facta obsidibusque acceptis nihil de bello €timendum existimaverat, consilio celeriter convocato sen-tentias exquirere coepit. quo in consilio, cum tantum €repentini periculi praeter opinionem accidisset ac iam €omnia fere superiora loca multitudine armatorum com-€pleta conspicerentur neque subsidio veniri neque com-meatus supportari interclusis itineribus possent, prope €iam desperata salute nonnullae huiusmodi sententiae €dicebantur, ut impedimentis relictis eruptione facta isdem €itineribus, quibus eo pervenissent, ad salutem conten-derent. maiori tamen parti placuit hoc reservato ad ex-€tremum consilio interim rei eventum experiri et castra €defendere.  @@Brevi spatio interiecto, vix ut rebus quas constituis-€sent conlocandis atque administrandis tempus daretur, €hostes ex omnibus partibus signo dato decurrere, lapides gaesaque in vallum conicere. nostri primo integris viribus €fortiter repugnare neque ullum frustra telum ex loco €superiore mittere, ut quaeque pars castrorum nudata €defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre, sed hoc superari quod diuturnitate pugnae hostes €defessi proelio excedebant, alii integris viribus succe- @1 debant; quarum rerum a nostris propter paucitatem €fieri nihil poterat, ac non modo defesso ex pugna exce-€dendi, sed ne saucio quidem eius loci ubi constiterat relin-€quendi ac sui recipiendi facultas dabatur.  @@Cum iam amplius horis sex continenter pugnaretur €ac non solum vires, sed etiam tela nostros deficerent atque €hostes acrius instarent languidioribusque nostris vallum €scindere et fossas complere coepissent resque esset iam ad extremum perducta casum, P. Sextius Baculus, primi €pili centurio, quem Nervico proelio compluribus confec-€tum vulneribus diximus, et item C. Volusenus, tribu-€nus militum, vir et consilii magni et virtutis, ad Galbam €adcurrunt atque unam esse spem salutis docent, si erup-tione facta extremum auxilium experirentur. itaque con-€vocatis centurionibus celeriter milites certiores facit, €paulisper intermitterent proelium ac tantummodo tela €missa exciperent seque ex labore reficerent, post dato €signo e castris erumperent atque omnem spem salutis €in virtute ponerent.  @@Quod iussi sunt, faciunt ac subito omnibus portis €eruptione facta neque cognoscendi quid fieret neque sui colligendi hostibus facultatem relinquunt. ita commutata €fortuna eos qui in spem potiundorum castrorum venerant, €undique circumventos intercipiunt et ex hominum mili-€bus amplius triginta, quem numerum barbarorum ad €castra venisse constabat, plus tertia parte interfecta €reliquos perterritos in fugam coniciunt ac ne in locis qui-dem superioribus consistere patiuntur. sic omnibus hosti-€um copiis fusis armisque exutis se intra munitiones suas @1 recipiunt. quo proelio facto, quod saepius fortunam €temptare Galba nolebat atque alio se in hiberna consilio €venisse meminerat, aliis occurrisse rebus videbat, maxime €frumenti commeatusque inopia permotus postero die omnibus eius vici aedificiis incensis in provinciam reverti €contendit ac nullo hoste prohibente aut iter demorante €incolumem legionem in Nantuates, inde in Allobroges €perduxit ibique hiemavit.  @@His rebus gestis cum omnibus de causis Caesar pa-€catam Galliam existimaret, superatis Belgis, expulsis Ger-€manis, victis in Alpibus Sedunis, atque ita inita hieme €in Illyricum profectus esset, quod eas quoque nationes €adire et regiones cognoscere volebat, subitum bellum in Gallia coortum est. eius belli haec fuit causa: P. Cras-€sus adulescens cum legione septima proximus mari in Andibus hiemarat. is quod in his locis inopia frumenti €erat, praefectos tribunosque militum complures in fini-€timas civitates frumenti commeatusque petendi causa dimisit; quo in numero est T. Terrasidius missus in Unel-€los Essuviosque, M. Trebius Gallus in Coriosolitas, Q. €Velanius cum T. Sillio in Venetos. @1  @@Huius est civitatis longe amplissima auctoritas €omnis orae maritimae regionum earum, quod et naves €habent Veneti plurimas, quibus in Britanniam navigare €consuerunt, et scientia atque usu rerum nauticarum cete-€ros antecedunt et in magno impetu maris atque aperto €Oceano paucis portibus interiectis, quos tenent ipsi, €omnes fere, qui eo mari uti consuerunt, habent vectigales. ab his fit initium retinendi Sillii atque Velanii et si quos €intercipere potuerunt, quod per eos suos se obsides, quos Crasso dedissent, recuperaturos existimabant. horum €auctoritate finitimi adducti, ut sunt Gallorum subita et €repentina consilia, eadem de causa Trebium Terrasidium-€que retinent et celeriter missis legatis per suos principes €inter se coniurant nihil nisi communi consilio acturos eundemque omnes fortunae exitum esse laturos, reliquas-þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ³¨ˆ”‚que civitates sollicitant, ut in ea libertate, quam a mai- @1 €oribus acceperint, permanere quam Romanorum servi-tutem perferre malint. omni ora maritima celeriter ad €suam sententiam perducta communem legationem ad €P. Crassum mittunt, si velit suos recuperare, obsides €sibi remittat.  @@Quibus de rebus Caesar a Crasso certior factus, quod €ipse aberat longius, naves interim longas aedificari in €flumine Ligeri quod influit in Oceanum, remiges ex pro-€vincia institui, nautas gubernatoresque comparari iubet. his rebus celeriter administratis ipse, cum primum per anni tempus potuit, ad exercitum contendit. Veneti reli-€quaeque item civitates cognito Caesaris adventu, [2et de €recipiendis obsidibus spem se fefellisse]2 certiores facti, €simul quod quantum in se facinus admisissent intelle-€gebant_legatos, quod nomen apud omnes nationes €sanctum inviolatumque semper fuisset, retentos ab se et €in vincula coniectos_, pro magnitudine periculi bellum €parare et maxime ea quae ad usum navium pertinent pro-€videre instituunt, hoc maiore spe quod multum natura loci confidebant. pedestria esse itinera concisa aestuariis, €navigationem impeditam propter inscientiam locorum paucitatemque portuum sciebant; neque nostros exer-€citus propter frumenti inopiam diutius apud se morari posse confidebant; ac iam ut omnia contra opinionem @1 €acciderent, tamen se plurimum navibus posse, [quam] €Romanos neque ullam facultatem habere navium neque €eorum locorum, ubi bellum gesturi essent, vada portus insulas novisse; ac longe aliam esse navigationem in con-€cluso mari atque in vastissimo atque apertissimo Oceano perspiciebant. his initis consiliis oppida muniunt, fru-€menta ex agris in oppida comportant, naves in Venetiam, ubi Caesarem primum bellum gesturum constabat, quam plurimas possunt, cogunt. socios sibi ad id bellum Osis-€mos Lexovios Namnetes Ambiliatos Morinos Diablintes €Menapios adsciscunt; auxilia ex Britannia, quae contra €eas regiones posita est, arcessunt.  @@Erant hae difficultates belli gerendi, quas supra €ostendimus, sed multa tamen Caesarem ad id bellum incitabant: iniuria retentorum equitum Romanorum, €rebellio facta post deditionem, defectio datis obsidibus, €tot civitatum coniuratio, in primis ne hac parte neglecta reliquae nationes sibi idem licere arbitrarentur. itaque €cum intellegeret omnes fere Gallos novis rebus studere €et ad bellum mobiliter celeriterque excitari, omnes autem @1 €homines natura libertatis studio incitari et condicionem €servitutis odisse, priusquam plures civitates conspirarent, €partiendum sibi ac latius distribuendum exercitum pu-€tavit.  @@Itaque T. Labienum legatum in Treveros, qui pro-ximi flumini Rheno sunt, cum equitatu mittit. huic man-€dat, Remos reliquosque Belgas adeat atque in officio con-€tineat Germanosque, qui auxilio a Gallis arcessiti diceban-€tur, si per vim navibus flumen transire conentur, prohi-beat. P. Crassum cum cohortibus legionariis duodecim €et magno numero equitatus in Aquitaniam proficisci €iubet, ne ex his nationibus auxilia in Galliam mittantur ac tantae nationes coniungantur. Q. Titurium Sabinum €legatum cum legionibus tribus in Unellos, Coriosolitas €Lexoviosque mittit, qui eam manum distinendam curet. D. Brutum adulescentem classi Gallicisque navibus, quas €ex Pictonibus et Santonis reliquisque pacatis regionibus €convenire iusserat, praeficit et, cum primum posset, in €Venetos proficisci iubet. ipse eo pedestribus copiis con-€tendit.  @@Erant eiusmodi fere situs oppidorum, ut posita in €extremis lingulis promunturiisque neque pedibus adi-€tum haberent, cum ex alto se aestus incitavisset, quod €bis accidit semper horarum duodenarum spatio, neque @1 €navibus, quod rursus minuente aestu naves in vadis ad-flictarentur. ita utraque re oppidorum oppugnatio impe-diebatur. ac si quando magnitudine operis forte superati €extruso mari aggere ac molibus atque his oppidi moeni-€bus adaequatis suis fortunis desperare coeperant, magno €numero navium adpulso, cuius rei summam facultatem €habebant, sua deportabant omnia seque in proxima oppida recipiebant; ibi se rursus isdem loci opportuni-tatibus defendebant. haec eo facilius magnam partem €aestatis faciebant, quod nostrae naves tempestatibus €detinebantur summaque erat vasto atque aperto mari, €magnis aestibus, raris ac prope nullis portibus difficultas €navigandi.  @@Namque ipsorum naves ad hunc modum factae €armataeque erant: carinae aliquanto planiores quam €nostrarum navium, quo facilius vada ac decessum aestus excipere possent; prorae admodum erectae atque item €puppes, ad magnitudinem fluctuum tempestatumque ad-commodatae; naves totae factae ex robore ad quam-vis vim et contumeliam perferendam; transtra ex peda-€libus in altitudinem trabibus confixa clavis ferreis digiti pollicis crassitudine; ancorae pro funibus ferreis catenis revinctae; pelles pro velis alutaeque tenuiter confectae, @1 €sive propter lini inopiam atque eius usus inscientiam, sive €_quod est magis veri simile_quod tantas tempestates €Oceani tantosque impetus ventorum sustineri ac tanta €onera navium regi velis non satis commode posse arbi-trabantur. cum his navibus nostrae classi eiusmodi con-€gressus erat, ut una celeritate et pulsu remorum prae-€staret, reliqua pro loci natura, pro vi tempestatum illis essent aptiora et adcommodatiora. neque enim his nostrae €rostro nocere poterant_tanta in iis erat firmitudo_, €neque propter altitudinem facile telum adigebatur, et €eadem de causa minus commode copulis continebantur. accedebat, ut, cum se vento dedissent, tempestatem fer-€rent facilius et in vadis consisterent tutius et ab aestu €relictae nihil saxa et cotes timerent; quarum rerum €omnium nostris navibus casus erant extimescendi.  @@Compluribus expugnatis oppidis Caesar ubi intel-€lexit frustra tantum laborem sumi neque hostium fugam €captis oppidis reprimi neque iis noceri posse, statuit @1 exspectandam classem. quae ubi convenit ac primum ab €hostibus visa est, circiter &7ccxx& naves eorum paratissimae €atque omni genere armorum ornatissimae ex portu pro-fectae nostris adversae constiterunt. neque satis Bruto, €qui classi praeerat, vel tribunis militum centurionibusque, €quibus singulae naves erant attributae, constabat quid agerent aut quam rationem pugnae insisterent. rostro €enim noceri non posse cognoverant; turribus autem ex-€citatis tamen has altitudo puppium ex barbaris navibus €superabat, ut neque ex inferiore loco satis commode tela adigi possent et missa a Gallis gravius acciderent. una €erat magno usui res praeparata ab nostris, falces praeacu-€tae insertae adfixaeque longuriis, non absimili forma muralium falcium. his cum funes qui antemnas ad malos €destinabant, comprehensi adductique erant, navigio remis incitato praerumpebantur. quibus abscisis antemnae €necessario concidebant, ut cum omnis Gallicis navibus €spes in velis armamentisque consisteret, his ereptis omnis usus navium uno tempore eriperetur. reliquum erat cer-€tamen positum in virtute, qua nostri milites facile supera-€bant, atque eo magis quod in conspectu Caesaris atque €omnis exercitus res gerebatur, ut nullum paulo fortius factum latere posset. omnes enim colles ac loca superiora, €unde erat propinquus despectus in mare, ab exercitu €tenebantur.  @@Deiectis ut diximus antemnis, cum singulas binae €ac ternae naves circumsisterent, milites summa vi trans-cendere in hostium naves contendebant. quod postquam @1 €fieri barbari animadverterunt, expugnatis compluribus €navibus, cum ei rei nullum reperiretur auxilium, fuga salutem petere contendebant. ac iam conversis in eam €partem navibus quo ventus ferebat, tanta subito malacia €ac tranquillitas exstitit, ut se ex loco movere non possent. quae quidem res ad negotium conficiendum maximae fuit opportunitati. nam singulas nostri consectati expu-€gnaverunt, ut perpaucae ex omni numero noctis inter-€ventu ad terram pervenirent, cum ab hora fere quarta €usque ad solis occasum pugnaretur.  @@Quo proelio bellum Venetorum totiusque orae ma-ritimae confectum est. nam cum omnis iuventus, omnes €etiam gravioris aetatis, in quibus aliquid consilii aut þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ³¨’ƒdignitatis fuit, eo convenerant, tum navium quod ubique fuerat unum in locum coegerant. quibus amissis reliqui €neque quo se reciperent neque quemadmodum oppida €defenderent habebant. itaque se suaque omnia Caesari dediderunt. in quos eo gravius Caesar vindicandum statu-€it quo diligentius in reliquum tempus a barbaris ius lega-€torum conservaretur. itaque omni senatu necato reliquos €sub corona vendidit.  @@Dum haec in Venetis geruntur, Q. Titurius Sabinus €cum iis copiis, quas a Caesare acceperat, in fines Unel-lorum pervenit. his praeerat Viridovix ac summam imperii €tenebat earum omnium civitatum, quae defecerant, ex @1 quibus exercitum magnasque copias coegerat; atque his €paucis diebus Aulerci Eburovices Lexoviique senatu suo €interfecto, quod auctores belli esse nolebant, portas clauserunt seseque cum Viridovice coniunxerunt. magna-€que praeterea multitudo undique ex Gallia perditorum €hominum latronumque convenerat, quos spes praedandi €studiumque bellandi ab agri cultura et cotidiano labore revocabat. Sabinus idoneo omnibus rebus loco castris €se tenebat, cum Viridovix contra eum duorum milium €spatio consedisset cotidieque productis copiis pugnandi €potestatem faceret, ut iam non solum hostibus in con- @1 €temptionem Sabinus veniret, sed etiam nostrorum mili-tum vocibus nonnihil carperetur; tantamque opinionem €timoris praebuit, ut iam ad vallum castrorum hostes ac-cedere auderent. id ea de causa faciebat quod cum tanta €multitudine hostium, praesertim eo absente qui summam €imperii teneret, nisi aequo loco aut opportunitate aliqua €data legato dimicandum non existimabat.  @@Hac confirmata opinione timoris idoneum quen-€dam hominem et callidum delegit Gallum ex iis, quos auxilii causa secum habebat. huic magnis praemiis pol-€licitationibusque persuadet uti ad hostes transeat et quid fieri velit edocet. qui ubi pro perfuga ad eos venit, €timorem Romanorum proponit, quibus angustiis ipse Caesar a Venetis prematur docet, neque longius abesse, €quin proxima nocte Sabinus clam ex castris exercitum €educat et ad Caesarem auxilii ferendi causa proficiscatur. quod ubi auditum est, conclamant omnes occasionem €negotii bene gerendi amittendam non esse, ad castra iri oportere. multae res ad hoc consilium Gallos hortabantur: €superiorum dierum Sabini cunctatio, perfugae confir-€matio, inopia cibariorum, cui rei parum diligenter ab iis €erat provisum, spes Venetici belli, et quod fere libenter homines id quod volunt credunt. his rebus adducti non €prius Viridovicem reliquosque duces ex concilio dimittunt, €quam ab his sit concessum arma uti capiant et ad castra contendant. qua re concessa laeti, ut explorata victoria, €sarmentis virgultisque collectis, quibus fossas Romanorum €compleant, ad castra pergunt. @1  @@Locus erat castrorum editus et paulatim ab imo €acclivis circiter passus mille. huc magno cursu conten-€derunt, ut quam minimum spatii ad se colligendos arman-dosque Romanis daretur, exanimatique pervenerunt. Sa-€binus suos hortatus cupientibus signum dat. impeditis €hostibus propter ea quae ferebant onera, subito duabus portis eruptionem fieri iubet. factum est opportunitate €loci, hostium inscientia ac defatigatione, virtute militum €et superiorum pugnarum exercitatione, ut ne primum €quidem nostrorum impetum ferrent ac statim terga ver-terent. quos integris viribus milites nostri consecuti €magnum numerum eorum occiderunt; reliquos equites consectati paucos, qui ex fuga evaserant, reliquerunt. sic €uno tempore et de navali pugna Sabinus et de Sabini €victoria Caesar est certior factus, civitatesque omnes se statim Titurio dediderunt. nam ut ad bella suscipienda €Gallorum alacer ac promptus est animus, sic mollis €ac minime resistens ad calamitates ferendas mens €eorum est.  @@Eodem fere tempore P. Crassus, cum in Aquita- @1 €niam pervenisset, quae pars ut ante dictum est et regio-€num latitudine et multitudine hominum ex tertia parte €Galliae est aestimanda. cum intellegeret in illis locis sibi €bellum gerendum, ubi paucis ante annis L. Valerius Prae-€coninus legatus exercitu pulso interfectus esset atque €unde L. Manlius proconsul impedimentis amissis profu-€gisset, non mediocrem sibi diligentiam adhibendam intel-legebat. itaque re frumentaria provisa, auxiliis equitatu-€que comparato, multis praeterea viris fortibus Tolosa et €Carcasone et Narbone_quae sunt civitates Galliae pro-€vinciae finitimae his regionibus_nominatim evocatis in Sotiatium fines exercitum introduxit. cuius adventu €cognito Sotiates magnis copiis coactis equitatuque, quo €plurimum valebant, in itinere agmen nostrum adorti pri-mum equestre proelium commiserunt, deinde equitatu €suo pulso atque insequentibus nostris subito pedestres €copias, quas in convalle in insidiis conlocaverant, osten-€derunt. iis nostros disiectos adorti proelium renovarunt.  @@Pugnatum est diu atque acriter, cum Sotiates su- @1 €perioribus victoriis freti in sua virtute totius Aquitaniae €salutem positam putarent, nostri autem, quid sine impe-€ratore et sine reliquis legionibus adulescentulo duce effi-€cere possent, perspici cuperent. tandem confecti vulneribus hostes terga verterunt. quorum magno numero inter-€fecto Crassus ex itinere oppidum Sotiatium oppugnare €coepit. quibus fortiter resistentibus vineas turresque egit. illi alias eruptione temptata, alias cuniculis ad aggerem €vineasque actis_cuius rei sunt longe peritissimi Aqui-€tani, propterea quod multis locis apud eos aerariae sec-€turaeque sunt_, ubi diligentia nostrorum nihil his rebus €profici posse intellexerunt, legatos ad Crassum mittunt, €seque in deditionem ut recipiat petunt. qua re impetrata €arma tradere iussi faciunt.  @@Atque in ea re omnium nostrorum intentis animis €alia ex parte oppidi Adiatuanus, qui summam imperii €tenebat, cum &7dc& devotis, quos Galli soldurios appellant_ quorum haec est condicio uti omnibus in vita commodis €una cum iis fruantur quorum se amicitiae dediderint, si €quid his per vim accidat, aut eundem casum una ferant aut sibi mortem consciscant; neque adhuc hominum €memoria repertus est quisquam qui eo interfecto, cuius se amicitiae devovisset, mortem recusaret_cum his €Adiatuanus eruptionem facere conatus clamore ab ea @1 €parte munitionis sublato cum ad arma milites concurris-€sent vehementerque ibi pugnatum esset, repulsus in oppi-€dum tamen uti eadem deditionis condicione uteretur a €Crasso impetravit.  @@Armis obsidibusque acceptis Crassus in fines Vo-catium et Tarusatium profectus est. tum vero barbari €commoti, quod oppidum et natura loci et manu muni-€tum paucis diebus, quibus eo ventum erat, expugnatum €cognoverant, legatos quoque versus dimittere, coniurare, obsides inter se dare, copias parare coeperunt. mittuntur €etiam ad eas civitates legati quae sunt citerioris His-€paniae finitimae Aquitaniae; inde auxilia ducesque arces-suntur. quorum adventu magna cum auctoritate et magna cum hominum multitudine bellum gerere conantur. duces €vero ii deliguntur, qui una cum Q. Sertorio omnes annos €fuerant summamque scientiam rei militaris habere existi-mabantur. hi consuetudine populi Romani loca capere, €castra munire, commeatibus nostros intercludere insti-tuunt. quod ubi Crassus animadvertit suas copias propter €exiguitatem non facile diduci, hostem et vagari et vias @1 €obsidere et castris satis praesidii relinquere, ob eam cau-€sam minus commode frumentum commeatumque sibi €supportari, in dies hostium numerum augeri, non cunc-tandum existimavit quin pugna decertaret. hac re ad con-€silium delata ubi omnes idem sentire intellexit, posterum €diem pugnae constituit.  @@Prima luce productis omnibus copiis, duplici acie €instituta, auxiliis in mediam aciem coniectis, quid hostes consilii caperent exspectabat. illi etsi propter multitudi-€nem et veterem belli gloriam paucitatemque nostrorum €se tuto dimicaturos existimabant, tamen tutius esse arbi-€trabantur obsessis viis commeatu intercluso sine ullo vul-nere victoria potiri, et si propter inopiam rei frumentariae €Romani se recipere coepissent, impeditos in agmine et sub sarcinis inferiore[2s aequo]2 animo adoriri cogitabant. hoc þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ³¨˜”‚consilio probato a ducibus productis Romanorum copiis sese castris tenebant. hac re perspecta Crassus, cum sua €cunctatione atque opinione timidiores hostes nostros mili- @1 €tes alacriores ad pugnandum effecissent atque omnium €voces audirentur exspectari diutius non oportere quin €ad castra iretur, cohortatus suos omnibus cupientibus €ad hostium castra contendit.  @@Ibi cum alii fossas complerent, alii multis telis con-€iectis defensores vallo munitionibusque depellerent, €auxiliaresque, quibus ad pugnam non multum Crassus €confidebat, lapidibus telisque subministrandis et ad ag-€gerem caespitibus comportandis speciem atque opinionem €pugnantium praeberent, cum item ab hostibus constan-€ter ac non timide pugnaretur telaque ex loco superiore missa non frustra acciderent, equites circumitis hostium €castris Crasso renuntiaverunt non eadem esse diligentia €ab decumana porta castra munita facilemque aditum €habere.  @@Crassus equitum praefectos cohortatus ut magnis €praemiis pollicitationibusque suos excitarent, quid fieri velit ostendit. illi ut erat imperatum eductis iis cohor-€tibus quae praesidio castris relictae intritae ab labore €erant, et longiore itinere circumductis, ne ex hostium €castris conspici possent, omnium oculis mentibusque ad €pugnam intentis celeriter ad eas quas diximus munitio-nes pervenerunt atque his prorutis prius in hostium castris €constiterunt, quam plane ab his videri aut quid rei gere-retur cognosci posset. tum vero clamore ab ea parte audito €nostri redintegratis viribus, quod plerumque in spe vic- @1 €toriae accidere consuevit, acrius impugnare coeperunt. hostes undique circumventi desperatis omnibus rebus se €per munitiones deicere et fuga salutem petere intende-runt. quos equitatus apertissimis campis consectatus ex €numero milium &7l,& quae ex Aquitania Cantabrisque con-€venisse constabat, vix quarta parte relicta multa nocte €se in castra recepit.  @@Hac audita pugna maxima pars Aquitaniae sese €Crasso dedidit obsidesque ultro misit. quo in numero €fuerunt Tarbelli, Bigerriones, Ptianii, Vocates, Tarusates, €Elusates, Gates, Ausci, Garunni, Sibulates, Cocosates; paucae ultimae nationes anni tempore confisae, quod €hiems suberat, id facere neglexerunt.  @@Eodem fere tempore Caesar, etsi prope exacta €iam aestas erat, tamen quod omni Gallia pacata Morini €Menapiique supererant qui in armis essent neque ad eum €umquam legatos de pace misissent, arbitratus id bellum €celeriter confici posse, eo exercitum duxit. qui longe alia ratione ac reliqui Galli bellum gerere instituerunt. nam €quod intellegebant maximas nationes, quae proelio con-€tendissent, pulsas superatasque esse continentesque sil- @1 €vas ac paludes habebant, eo se suaque omnia contulerunt. ad quarum initium silvarum cum Caesar pervenisset €castraque munire instituisset neque hostis interim visus €esset, dispersis in opere nostris subito ex omnibus parti-€bus silvae evolaverunt et in nostros impetum fecerunt. nostri celeriter arma ceperunt eosque in silvas reppule-€runt et compluribus interfectis longius impeditioribus €locis secuti paucos ex suis deperdiderunt.  @@Reliquis deinceps diebus Caesar silvas caedere in-€stituit, et ne quis inermibus imprudentibusque militibus €ab latere impetus fieri posset, omnem eam materiam quae €erat caesa conversam ad hostem conlocabat et pro vallo ad utrumque latus exstruebat. incredibili celeritate magno €spatio paucis diebus confecto, cum iam pecus atque ex-€trema impedimenta a nostris tenerentur, ipsi densiores €silvas peterent, eiusmodi tempestates sunt consecutae, €uti opus necessario intermitteretur et continuatione im-€brium diutius sub pellibus milites contineri non possent. itaque vastatis omnibus eorum agris, vicis aedificiisque €incensis Caesar exercitum reduxit et in Aulercis Lexoviis €reliquisque item civitatibus quae proxime bellum fe-€cerant, in hibernis conlocavit. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER QVARTVS}1 ¡@@Ea quae secuta est hieme, qui fuit annus Cn. Pom-€peio M. Crasso consulibus, Usipetes Germani, item Tenc-€theri magna cum multitudine hominum flumen Rhenum transierunt non longe a mari quo Rhenus influit. causa €transeundi fuit, quod ab Suebis complures annos exagi-€tati bello premebantur et agri cultura prohibebantur. @@Sueborum gens est longe maxima et bellicosissima Germanorum omnium. hi centum pagos habere dicuntur, €ex quibus quotannis singula milia armatorum bellandi €causa suis ex finibus educunt. reliqui, qui domi manse-runt, se atque illos alunt. hi rursus invicem anno post in armis sunt, illi domi remanent. sic neque agri cultura nec ratio atque usus belli intermittitur. sed privati ac separati €agri apud eos nihil est, neque longius anno remanere uno in loco colendi causa licet. neque multum frumento, sed €maximam partem lacte atque pecore vivunt multumque @1 sunt in venationibus. quae res et cibi genere et cotidiana €exercitatione et libertate vitae, quod a pueris nullo officio €aut disciplina adsuefacti nihil omnino contra voluntatem €faciunt, et vires alit et immani corporum magnitudine homines efficit. atque in eam se consuetudinem adduxe-€runt, ut locis frigidissimis neque vestitus praeter pelles €habeant quicquam, quarum propter exiguitatem magna €est corporis pars aperta, et laventur in fluminibus.  @@Mercatoribus est aditus magis eo, ut quae bello cepe-€rint, quibus vendant habeant, quam quo ullam rem ad se importari desiderent. quin etiam iumentis, quibus maxime €Galli delectantur quaeque impenso parant pretio, Ger-€mani importatis non utuntur, sed quae sunt apud eos €nata, parva atque deformia, haec cotidiana exercitatione summi ut sint laboris efficiunt. equestribus proeliis saepe €ex equis desiliunt ac pedibus proeliantur, equosque eodem €remanere vestigio adsuefaciunt, ad quos se celeriter cum usus est recipiunt. neque eorum moribus turpius quic-quam aut inertius habetur quam ephippiis uti. itaque €ad quemvis numerum ephippiatorum equitum quamvis €pauci adire audent. vinum ad se omnino importari non @1 €patiuntur, quod ea re ad laborem ferendum remollescere €homines atque effeminari arbitrantur.  @@Publice maximam putant esse laudem quam latis-€sime a suis finibus vacare agros. hac re significari magnum €numerum civitatum suam vim sustinere non potuisse. itaque una ex parte ab Suebis circiter milia passuum ses-centa agri vacare dicuntur. ad alteram partem succedunt €Ubii, quorum fuit civitas ampla atque florens, ut est cap-€tus Germanorum. et paulo quam eiusdem generis ceteri €sunt humaniores, propterea quod Rhenum attingunt mul-€tumque ad eos mercatores ventitant et quod ipsi propter propinquitatem Gallicis sunt moribus adsuefacti. hos €cum Suebi multis saepe bellis experti propter amplitudi-€nem gravitatemque civitatis finibus expellere non potuis-€sent, tamen vectigales sibi fecerunt ac multo humiliores €infirmioresque redegerunt.  @@In eadem causa fuerunt Usipetes et Tenctheri quos @1 €supra diximus. qui complures annos Sueborum vim sus-€tinuerunt, ad extremum tamen agris expulsi et multis €locis Germaniae triennium vagati ad Rhenum pervene-runt, quas regiones Menapii incolebant. hi ad utramque ripam fluminis agros aedificia vicosque habebant. sed €tantae multitudinis adventu perterriti ex iis aedificiis, €quae trans flumen habuerant, demigraverunt et cis Rhe-€num dispositis praesidiis Germanos transire prohibebant. illi omnia experti cum neque vi contendere propter ino-€piam navium neque clam transire propter custodias Menapiorum possent, reverti se in suas sedes regionesque €simulaverunt et tridui viam progressi rursus reverterunt €atque omni hoc itinere una nocte equitatu confecto in-scios inopinantesque Menapios oppresserunt, qui de Ger-€manorum discessu per exploratores certiores facti sine metu trans Rhenum in suos vicos remigraverant. his €interfectis navibusque eorum occupatis, priusquam ea €pars Menapiorum quae citra Rhenum erat certior fieret, €flumen transierunt atque omnibus eorum aedificiis occu-€patis reliquam partem hiemis se eorum copiis aluerunt.  @@His de rebus Caesar certior factus et infirmitatem €Gallorum veritus, quod sunt in consiliis capiendis mobiles þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ´¥ƒet novis plerumque rebus student, nihil his committen-dum existimavit. est autem hoc Gallicae consuetudinis, €uti et viatores etiam invitos consistere cogant et quid @1 €quisque eorum de quaque re audierit aut cognoverit quae-€rant et mercatores in oppidis vulgus circumsistat quibus-€que ex regionibus veniant quasque ibi res cognoverint pronuntiare cogat. his rebus atque auditionibus permoti €de summis saepe rebus consilia ineunt, quorum eos in €vestigio paenitere necesse est, cum incertis rumoribus €serviant et plerique ad voluntatem eorum ficta respon-€deant.  @@Qua consuetudine cognita Caesar, ne graviori bello €occurreret, maturius quam consuerat ad exercitum pro-ficiscitur. eo cum venisset, ea quae fore suspicatus erat facta cognovit: missas legationes ab nonnullis civitatibus €ad Germanos invitatosque eos uti ab Rheno discederent: omnia quaeque postulassent ab se fore parata. qua spe €adducti Germani latius iam vagabantur et in fines Ebu-€ronum et Condrusorum, qui sunt Treverorum clientes, per-venerant. principibus Galliae evocatis Caesar ea quae €cognoverat dissimulanda sibi existimavit eorumque ani-€mis permulsis et confirmatis equitatuque imperato bellum €cum Germanis gerere constituit.  @@Re frumentaria comparata equitibusque delectis iter €in ea loca facere coepit, quibus in locis esse Germanos audiebat. a quibus cum paucorum dierum iter abesset, legati ab his venerunt. quorum haec fuit oratio: Germa-€nos neque priores populo Romano bellum inferre neque @1 €tamen recusare, si lacessantur, quin armis contendant, €quod Germanorum consuetudo haec sit a maioribus tra-€dita, quicumque bellum inferant, resistere neque depre-cari. haec tamen dicere: venisse invitos, eiectos domo; si €suam gratiam Romani velint, posse iis utiles esse amicos; €vel sibi agros attribuant, vel patiantur eos tenere quos armis possederint; sese unis Suebis concedere, quibus ne €di quidem immortales pares esse possint; reliquum qui-€dem in terris esse neminem quem non superare possint.  @@Ad haec Caesar, quae visum est, respondit; sed exi-€tus fuit orationis: sibi nullam cum iis amicitiam esse posse, si in Gallia remanerent; neque verum esse, qui suos fines €tueri non potuerint, alienos occupare, neque ullos in Gal-€lia vacare agros, qui dari tantae praesertim multitudini sine iniuria possint; sed licere si velint in Ubiorum finibus €considere, quorum sint legati apud se et de Sueborum €iniuriis querantur et ab se auxilium petant; hoc se ab €Ubiis impetraturum.  @@Legati haec se ad suos relaturos dixerunt et re deli-€berata post diem tertium ad Caesarem reversuros. interea ne propius se castra moveret petiverunt. ne id quidem Caesar ab se impetrari posse dixit. cognoverat enim ma-€gnam partem equitatus ab iis aliquot diebus ante praedandi €frumentandique causa ad Ambivaritos trans Mosam mis- @1 €sam; hos exspectari equites atque eius rei causa moram €interponi arbitrabatur.  @@Mosa profluit ex monte Vosego, qui est in finibus Lingonum, et parte quadam ex Rheno recepta, quae €appellatur Vacalus, insulam efficit Batavorum [in Oce-€anum influit], neque longius ab Oceano milibus passuum &7lxxx& in Rhenum influit. Rhenus autem oritur ex Lepon-€tiis qui Alpes incolunt, et longo spatio per fines Nantua-€tium, Helvetiorum, Sequanorum, Mediomatricorum, Tri-bocorum, Treverorum citatus fertur, et ubi Oceano adpro-€pinquavit, in plures diffluit partes multis ingentibusque €insulis effectis, quarum pars magna a feris barbarisque nationibus incolitur, ex quibus sunt qui piscibus atque €ovis avium vivere existimantur, multisque capitibus in €Oceanum influit.  @@Caesar cum ab hoste non amplius passuum &7xii& mili- @1 €bus abesset, ut erat constitutum, ad eum legati revertun-€tur. qui in itinere congressi magnopere ne longius pro-cederet orabant. cum id non impetrassent, petebant uti €ad eos equites qui agmen antecessissent praemitteret €eosque pugna prohiberet sibique uti potestatem faceret in Ubios legatos mittendi. quorum si principes ac senatus €sibi iureiurando fidem fecissent, ea condicione quae a Cae-€sare ferretur se usuros ostendebant: ad has res conficien-das sibi tridui spatium daret. haec omnia Caesar eodem €illo pertinere arbitrabatur, ut tridui mora interposita €equites eorum, qui abessent, reverterentur, tamen se €non longius milibus passuum quattuor aquationis causa processurum eo die dixit; huc postero die quam frequen-€tissimi convenirent, ut de eorum postulatis cognosceret. interim ad praefectos, qui cum omni equitatu antecesse-€rant, mittit qui nuntiarent ne hostes proelio lacesserent, €et si ipsi lacesserentur, sustinerent, quoad ipse cum exer-€citu propius accessisset.  @@At hostes ubi primum nostros equites conspexe-€runt, quorum erat &7v& milium numerus, cum ipsi non am-€plius octingentos equites haberent, quod ii, qui frumen-€tandi causa erant trans Mosam profecti, nondum red-€ierant, nihil timentibus nostris, quod legati eorum paulo €ante a Caesare discesserant atque is dies indutiis erat ab €his petitus, impetu facto celeriter nostros perturbaverunt. rursus his resistentibus sua consuetudine ad pedes desi-€luerunt subfossisque equis compluribusque nostris de- @1 €iectis reliquos in fugam coniecerunt atque ita perterritos €egerunt, ut non prius fuga desisterent quam in conspec-tum agminis nostri venissent. in eo proelio ex equitibus nostris interficiuntur quattuor et septuaginta, in his vir €fortissimus Piso Aquitanus amplissimo genere natus, €cuius avus in civitate sua regnum obtinuerat, amicus ab senatu nostro appellatus. hic cum fratri intercluso ab €hostibus auxilium ferret, illum ex periculo eripuit, ipse €equo vulnerato deiectus, quoad potuit, fortissime resti-tit; cum circumventus multis vulneribus acceptis ceci-€disset atque id frater, qui iam proelio excesserat, procul €animadvertisset, incitato equo se hostibus obtulit atque €[2item]2 interfectus est.  @@Hoc facto proelio Caesar neque iam sibi legatos €audiendos neque condiciones accipiendas arbitrabatur €ab iis, qui per dolum atque insidias petita pace ultro bellum intulissent; exspectare vero dum hostium copiae €augerentur equitatusque reverteretur, summae demen-tiae esse iudicabat et cognita Gallorum infirmitate quan-€tum iam apud eos hostes uno proelio auctoritatis essent €consecuti sentiebat. quibus ad consilia capienda nihil spatii dandum existimabat. his constitutis rebus et con-€silio cum legatis et quaestore communicato, ne quem diem €pugnae praetermitteret, opportunissime res accidit, quod €postridie eius diei mane eadem et perfidia et simulatione €usi Germani frequentes omnibus principibus maioribus-que natu adhibitis ad eum in castra venerunt, simul, ut @1 €dicebatur, sui purgandi causa, quod contra atque esset €dictum et ipsi petissent, proelium pridie commisissent, €simul ut, si quid possent, de indutiis fallendo impetra-rent. quos sibi Caesar oblatos gavisus, illos retineri iussit, €ipse omnes copias castris eduxit equitatumque, quod re-€centi proelio perterritum esse existimabat, agmen sub-€sequi iussit.  @@Acie triplici instituta et celeriter octo milium iti-€nere confecto prius ad hostium castra pervenit, quam quid ageretur Germani sentire possent. qui omnibus rebus €subito perterriti et celeritate adventus nostri et discessu €suorum neque consilii habendi neque arma capiendi spa-€tio dato perturbantur, copiasne adversus hostem ducere €an castra defendere an fuga salutem petere praestaret. quorum timor cum fremitu et concursu significaretur, €milites nostri pristini diei perfidia incitati in castra in-ruperunt. quo loco qui celeriter arma capere potuerunt, €paulisper nostris restiterunt atque inter carros impe-dimentaque proelium commiserunt. at reliqua multitudo €puerorum mulierumque_nam cum omnibus suis domo €excesserant Rhenumque transierant_passim fugere coe-€pit. ad quos consectandos Caesar equitatum misit.  @@Germani post tergum clamore audito cum suos €interfici viderent, armis abiectis signisque militaribus relictis se ex castris eiecerunt et, cum ad confluentem €Mosae et Rheni pervenissent, reliqua fuga desperata @1 €magno numero interfecto reliqui se in flumen praecipita-þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ´¨’„verunt atque ibi timore lassitudine vi fluminis oppressi perierunt. nostri ad unum omnes incolumes perpaucis €vulneratis ex tanti belli timore, cum hostium numerus €capitum quadringentorum triginta milium fuisset, se in castra receperunt. Caesar iis, quos in castris retinuerat, discedendi potestatem fecit. illi supplicia cruciatusque €Gallorum veriti, quorum agros vexaverant, remanere se €apud eum velle dixerunt. his Caesar libertatem con-€cessit.  @@Germanico bello confecto multis de causis Caesar €statuit sibi Rhenum esse transeundum. quarum illa fuit €iustissima quod, cum videret Germanos tam facile im-€pelli ut in Galliam venirent, suis quoque rebus eos timere €voluit, cum intellegerent et posse et audere populi Romani exercitum Rhenum transire. accessit etiam quod illa pars €equitatus Usipetum et Tenctherorum, quam supra com-€memoravi praedandi frumentandique causa Mosam trans-€isse neque proelio interfuisse, post fugam suorum se trans €Rhenum in fines Sugambrorum receperat seque cum his coniunxerat. ad quos cum Caesar nuntios misisset, qui €postularent eos, qui sibi Galliaeque bellum intulissent, sibi dederent, responderunt: populi Romani imperium €Rhenum finire; si se invito Germanos in Galliam transire €non aequum existimaret, cur sui quicquam esse imperii aut potestatis trans Rhenum postularet? Ubii autem, €qui uni ex Transrhenanis ad Caesarem legatos miserant, €amicitiam fecerant, obsides dederant, magnopere orabant €ut sibi auxilium ferret, quod graviter ab Suebis pre- @1 merentur; vel si id facere occupationibus rei publicae €prohiberetur, exercitum modo Rhenum transportaret; €id sibi [2ad]2 auxilium spemque reliqui temporis satis futu-rum. tantum esse nomen apud eos atque opinionem exer-€citus Romani Ariovisto pulso et hoc novissimo proelio €facto etiam ad ultimas Germanorum nationes, uti opi-nione et amicitia populi Romani tuti esse possint. navium €magnam copiam ad transportandum exercitum pollice-€bantur.  @@Caesar his de causis, quas commemoravi, Rhenum €transire decreverat. sed navibus transire neque satis tu-€tum esse arbitrabatur neque suae neque populi Romani dignitatis esse statuebat. itaque etsi summa difficultas €faciundi pontis proponebatur propter latitudinem rapi-€ditatem altitudinemque fluminis, tamen id sibi conten-€dendum aut aliter non traducendum exercitum existi-mabat. rationem pontis hanc instituit: tigna bina ses-€quipedalia paulum ab imo praeacuta dimensa ad altitu-€dinem fluminis intervallo pedum duorum inter se iun-gebat. haec cum machinationibus immissa in flumen de- @1 €fixerat festuculisque adegerat, non sublicae modo derecte €ad perpendiculum, sed prone ac fastigate, ut secundum naturam fluminis procumberent, his item contraria duo €ad eundem modum diiuncta intervallo pedum quadra-€genum ab inferiore parte contra vim atque impetum flu-minis conversa statuebat. haec utraque insuper bipe-€dalibus trabibus immissis, quantum eorum tignorum €iunctura distabat, binis utrimque fibulis ab extrema parte distinebantur. quibus disclusis atque in contra-€riam partem revinctis tanta erat operis firmitudo atque €ea rerum natura, ut, quo maior vis aquae se incitavisset, hoc artius inligata tenerentur. haec derecta materia iniecta €contexebantur et longuriis cratibusque consternebantur. ac nihilo setius sublicae et ad inferiorem partem fluminis €oblique agebantur, quae pro ariete subiectae et cum omni opere coniunctae vim fluminis exciperent, et aliae item €supra pontem mediocri spatio, ut si arborum trunci sive €naves deiciendi operis causa essent a barbaris missae, €his defensoribus earum rerum vis minueretur neu ponti €nocerent. @1  @@Diebus decem, quibus materia coepta erat com-portari, omni opere effecto exercitus traducitur. Caesar €ad utramque partem pontis firmo praesidio relicto in fines Sugambrorum contendit. interim a compluribus €civitatibus ad eum legati veniunt. quibus pacem atque €amicitiam petentibus liberaliter respondet obsidesque ad se adduci iubet. at Sugambri ex eo tempore quo pons €institui coeptus est, fuga comparata hortantibus iis, €quos ex Tenctheris atque Usipetibus apud se habebant, €finibus suis excesserant suaque omnia exportaverant €seque in solitudinem ac silvas abdiderant.  @@Caesar paucos dies in eorum finibus moratus om-€nibus vicis aedificiisque incensis frumentisque succisis se €in fines Ubiorum recepit atque his auxilium suum polli-€citus, si ab Suebis premerentur, haec ab iis cognovit: Suebos posteaquam per exploratores pontem fieri com-€perissent, more suo concilio habito nuntios in omnes par-€tes dimisisse, uti de oppidis demigrarent, liberos uxores €suaque omnia in silvis deponerent atque omnes, qui arma ferre possent, unum in locum convenirent; hunc esse €delectum medium fere regionum earum quas Suebi ob-€tinerent. hic Romanorum adventum exspectare atque ibi decertare constituisse. quod ubi Caesar comperit, €omnibus his rebus confectis, quarum rerum causa exer-€citum traducere constituerat, ut Germanis metum ini-€ceret, ut Sugambros ulcisceretur, ut Ubios obsidione €liberaret, diebus omnino &7xviii& trans Rhenum consump- @1 €tis, satis et ad laudem et ad utilitatem populi Romani per-€fectum arbitratus se in Galliam recepit pontemque rescidit.  @@Exigua parte aestatis reliqua Caesar, etsi in his €locis, quod omnis Gallia ad septentriones vergit, maturae €sunt hiemes, tamen in Britanniam proficisci contendit, €quod omnibus fere Gallicis bellis hostibus nostris inde subministrata auxilia intellegebat et, si tempus anni ad €bellum gerendum deficeret, tamen magno sibi usui fore ar-€bitrabatur, si modo insulam adisset, genus hominum per-spexisset, loca portus aditus cognovisset. quae omnia fere €Gallis erant incognita. neque enim temere praeter mer-€catores adit ad illos quisquam, neque iis ipsis quicquam €praeter oram maritimam atque eas regiones, quae sunt contra Galliam, notum est. itaque evocatis ad se undi-€que mercatoribus, neque quanta esset insulae magnitudo €neque quae aut quantae nationes incolerent neque quem €usum belli haberent aut quibus institutis uterentur €neque qui essent ad maiorum navium multitudinem ido-€nei portus, reperire poterat. @1  @@Ad haec cognoscenda, priusquam periculum face-€ret, idoneum esse arbitratus C. Volusenum cum navi longa praemittit, huic mandat uti exploratis omnibus rebus ad se quam primum revertatur. ipse cum omnibus €copiis in Morinos proficiscitur, quod inde erat brevissi-mus in Britanniam traiectus. huc naves undique ex fini-€timis regionibus et, quam superiore aestate ad Veneticum bellum fecerat classem, iubet convenire. interim consilio €eius cognito et per mercatores perlato ad Britannos a com-€pluribus eius insulae civitatibus ad eum legati veniunt, €qui polliceantur obsides dare atque imperio populi Ro-mani obtemperare. quibus auditis liberaliter pollicitus €hortatusque, ut in ea sententia permanerent, eos domum remittit et cum iis una Commium, quem ipse Atrebatibus €superatis regem ibi constituerat, cuius et virtutem et con-€silium probabat, et quem sibi fidelem esse arbitrabatur, €cuiusque auctoritas in his regionibus magni habebatur, mittit. huic imperat, quas possit, adeat civitates horte-€turque, ut populi Romani fidem sequantur, seque cele-riter eo venturum nuntiet. Volusenus perspectis regioni-€bus omnibus, quantum ei facultatis dari potuit, qui navi @1 €egredi ac se barbaris committere non auderet, quinto die ad €Caesarem revertitur, quaeque ibi perspexisset, renuntiat.  @@Dum in his locis Caesar navium parandarum causa €moratur, ex magna parte Morinorum ad eum legati vene-€runt, qui se de superioris temporis consilio excusarent, €quod homines barbari et nostrae consuetudinis imperiti €bellum populo Romano fecissent, seque ea quae impe-rasset facturos pollicerentur. hoc sibi Caesar satis oppor-€tune accidisse arbitratus, quod neque post tergum hostem €relinquere volebat neque belli gerendi propter anni tem-€pus facultatem habebat neque has tantularum rerum €occupationes Britanniae anteponendas iudicabat, ma-gnum iis numerum obsidum imperat. quibus adductis eos €in fidem recipit. navibus circiter &7lxxx& onerariis coactis, þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ´¨–“ƒcontractisque quot satis esse ad duas transportandas €legiones existimabat, quicquid praeterea navium lon-€garum habebat, id quaestori legatis praefectisque tribuit. huc accedebant &7xviii& onerariae naves, quae ex eo loco @1 €a milibus passuum octo vento tenebantur, quominus in eundem portum venire possent; has equitibus tribuit. reli-€quum exercitum Q. Titurio Sabino et L. Aurunculeio €Cottae legatis in Menapios atque in eos pagos Morinorum, €a quibus ad eum legati non venerant, ducendum dedit; P. Sulpicium Rufum legatum cum eo praesidio quod €satis esse arbitrabatur, portum tenere iussit.  @@His constitutis rebus nactus idoneam ad navigan-€dum tempestatem tertia fere vigilia naves solvit equi-€tesque in ulteriorem portum progredi et naves conscen-dere et se sequi iussit. a quibus cum paulo tardius esset €administratum, ipse hora diei circiter quarta cum primis €navibus Britanniam attigit atque ibi in omnibus collibus expositas hostium copias armatas conspexit. cuius loci €haec erat natura atque ita montibus angustis mare con-€tinebatur, uti ex locis superioribus in litus telum adigi posset. hunc ad egrediendum nequaquam idoneum locum €arbitratus, dum reliquae naves eo convenirent, ad horam nonam in ancoris exspectavit. interim legatis tribunisque @1 €militum convocatis, et quae ex Voluseno cognovisset et €quae fieri vellet ostendit monuitque, uti rei militaris ratio €maximeque ut maritimae res postularent, ut, quam €celerem atque instabilem motum haberent, ad nutum et ad tempus omnes res ab iis administrarentur. his dimissis €et ventum et aestum uno tempore nactus secundum dato €signo et sublatis ancoris circiter milia passuum septem €ab eo loco progressus, aperto ac plano litore naves con-€stituit.  @@At barbari consilio Romanorum cognito, praemisso €equitatu et essedariis, quo plerumque genere in proe-€liis uti consuerunt, reliquis copiis subsecuti nostros navi-bus egredi prohibebant. erat ob has causas summa diffi-€cultas, quod naves propter magnitudinem nisi in alto €constitui non poterant, militibus autem ignotis locis, €impeditis manibus, magno et gravi onere armorum pres-€sis simul et de navibus desiliendum et in fluctibus con-sistendum et cum hostibus erat pugnandum, cum illi aut €ex arido aut paulum in aquam progressi omnibus mem-€bris expeditis, notissimis locis audacter tela conicerent et equos insuefactos incitarent. quibus rebus nostri per-€territi atque huius omnino generis pugnae imperiti non €eadem alacritate ac studio, quo in pedestribus uti proe-€liis consuerant, utebantur. @1  @@Quod ubi Caesar animadvertit, naves longas, €quarum et species erat barbaris inusitatior et motus ad €usum expeditior, paulum removeri ab onerariis navibus €et remis incitari et ad latus apertum hostium constitui €atque inde fundis, sagittis, tormentis hostes propelli ac submoveri iussit. quae res magno usui nostris fuit. nam €et navium figura et remorum motu et inusitato genere €tormentorum permoti barbari constiterunt ac paulum modo pedem rettulerunt. at nostris militibus cunctan-€tibus maxime propter altitudinem maris, qui decimae le-€gionis aquilam ferebat, obtestatus deos ut ea res legioni €feliciter eveniret, 'desilite' inquit 'commilitones, nisi vul-€tis aquilam hostibus prodere; ego certe meum rei publi-cae atque imperatori officium praestitero.' hoc cum €voce magna dixisset, se ex navi proiecit atque in hostes aquilam ferre coepit. tum nostri cohortati inter se, ne €tantum dedecus admitteretur, universi ex navi desilu-erunt. hos item ex proximis navibus cum conspexissent, €subsecuti hostibus adpropinquaverunt.  @@Pugnatum est ab utrisque acriter. nostri tamen, €quod neque ordines servare neque firmiter insistere neque €signa subsequi poterant atque alius alia ex navi quibus-€cumque signis occurrerat se adgregabat, magnopere perturbabantur. hostes vero notis omnibus vadis, ubi ex €litore aliquos singulares ex navi egredientes conspexerant, incitatis equis impeditos adoriebantur, plures paucos @1 €circumsistebant, alii ab latere aperto in universos tela coniciebant. quod cum animadvertisset Caesar, sca-€phas longarum navium, item speculatoria navigia militi-€bus compleri iussit, et quos laborantes conspexerat, his subsidia submittebat. nostri simul in arido constiterunt, €suis omnibus consecutis in hostes impetum fecerunt €atque eos in fugam dederunt, neque longius prosequi €potuerunt, quod equites cursum tenere atque insulam €capere non potuerant. hoc unum ad pristinam fortunam €Caesari defuit.  @@Hostes proelio superati simulatque se ex fuga rece-€perunt, statim ad Caesarem legatos de pace miserunt; €obsides daturos quaeque imperasset sese facturos polli-citi sunt. una cum his legatis Commius Atrebas venit, €quem supra demonstraveram a Caesare in Britanniam praemissum. hunc illi e navi egressum, cum ad eos ora-€toris modo Caesaris mandata deferret, comprehenderant atque in vincula coniecerant. tum proelio facto remise-€runt et in petenda pace eius rei culpam in multitudinem €contulerunt et propter imprudentiam ut ignosceretur petiverunt. Caesar questus quod, cum ultro in continen-€tem legatis missis pacem ab se petissent, bellum sine €causa intulissent, ignoscere imprudentiae dixit obsides-que imperavit. quorum illi partem statim dederunt, par- @1 €tem ex longinquioribus locis accersitam paucis diebus sese daturos dixerunt. interea suos in agros remigrare €iusserunt, principesque undique convenire et se civitates-€que suas Caesari commendare coeperunt.  @@His rebus pace confirmata post diem quartum, €quam est in Britanniam ventum, naves &7xviii& de quibus €supra demonstratum est, quae equites sustulerant, ex superiore portu leni vento solverunt. quae cum adpropin-€quarent Britanniae et ex castris viderentur, tanta tem-€pestas subito coorta est ut nulla earum cursum tenere €posset, sed aliae eodem unde erant profectae referrentur, €aliae ad inferiorem partem insulae, quae est propius solis occasum, magno suo cum periculo deicerentur. quae €tamen ancoris iactis cum fluctibus complerentur, neces-€sario adversa nocte in altum provectae continentem €petierunt.  @@Eadem nocte accidit ut esset luna plena, qui dies €maritimos aestus maximos in Oceano efficere consuevit, nostrisque id erat incognitum. ita uno tempore et longas €naves, quibus Caesar exercitum transportandum cura-€verat quasque in aridum subduxerat, aestus complebat, €et onerarias quae ad ancoras erant deligatae, tempestas €adflictabat, neque ulla nostris facultas aut administrandi @1 aut auxiliandi dabatur. compluribus navibus fractis reli-€quae cum essent funibus ancoris reliquisque armamentis €amissis ad navigandum inutiles, magna, id quod necesse erat accidere, totius exercitus perturbatio facta est. neque €enim naves erant aliae, quibus reportari possent, et omnia €deerant, quae ad reficiendas naves erant usui, et, quod €omnibus constabat hiemari in Gallia oportere, frumen-€tum his in locis in hiemem provisum non erat.  @@Quibus rebus cognitis principes Britanniae, qui post €proelium ad Caesarem convenerant, inter se conlocuti, €cum et equites et naves et frumentum Romanis deesse €intellegerent et paucitatem militum ex castrorum exi-€guitate cognoscerent, quae hoc erant etiam angustiora €quod sine impedimentis Caesar legiones transportaverat, optimum factu esse duxerunt rebellione facta frumento €commeatuque nostros prohibere et rem in hiemem pro-€ducere, quod his superatis aut reditu interclusis neminem €postea belli inferendi causa in Britanniam transiturum confidebant. itaque rursus coniuratione facta paulatim €ex castris discedere et suos clam ex agris deducere coe-€perunt.  @@At Caesar, etsi nondum eorum consilia cognoverat, €tamen et ex eventu navium suarum et ex eo, quod ob-€sides dare intermiserant, fore id quod accidit suspicaba-tur. itaque ad omnes casus subsidia comparabat. nam @1 €et frumentum ex agris cotidie in castra conferebat et quae €gravissime adflictae erant naves, earum materia atque €aere ad reliquas reficiendas utebatur et quae ad eas res erant usui, ex continenti comportari iubebat. itaque, cum €summo studio a militibus administraretur, &7xii& navibus þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ´¨Ÿ“ƒamissis, reliquis ut navigari commode posset, effecit.  @@Dum ea geruntur, legione ex consuetudine una €frumentatum missa, quae appellabatur septima, neque €ulla ad id tempus belli suspicione interposita, cum pars €hominum in agris remaneret, pars etiam in castra ven-€titaret, ii qui pro portis castrorum in statione erant, Cae-€sari nuntiaverunt pulverem maiorem, quam consuetudo €ferret, in ea parte videri quam in partem legio iter fecisset. Caesar id quod erat suspicatus, aliquid novi a barbaris €initum consilii, cohortes, quae in stationibus erant, secum €in eam partem proficisci, ex reliquis duas in stationem €succedere, reliquas armari et confestim se subsequi iussit. cum paulo longius a castris processisset, suos ab hostibus €premi atque aegre sustinere et conferta legione ex omni-bus partibus tela conici animadvertit. nam quod omni €ex reliquis partibus demesso frumento una pars erat reli-€qua, suspicati hostes huc nostros esse venturos noctu in silvis delituerant. tum dispersos depositis armis in me-€tendo occupatos subito adorti paucis interfectis reliquos @1 €incertis ordinibus perturbaverant, simul equitatu atque €essedis circumdederant.  @@Genus hoc est ex essedis pugnae: primo per om-€nes partes perequitant et tela coniciunt atque ipso ter-€rore equorum et strepitu rotarum ordines plerumque €perturbant, et cum se inter equitum turmas insinuave-runt, ex essedis desiliunt et pedibus proeliantur. aurigae €interim paulum ex proelio excedunt atque ita currus con-€locant, ut, si illi a multitudine hostium premantur, ex-peditum ad suos receptum habeant. ita mobilitatem €equitum, stabilitatem peditum in proeliis praestant ac €tantum usu cotidiano et exercitatione efficiunt, uti in €declivi ac praecipiti loco incitatos equos sustinere et brevi €moderari ac flectere et per temonem percurrere et in iugo €insistere et inde se in currus citissime recipere consuerint.  @@Quibus rebus perturbatis nostris [novitate pugnae] €tempore opportunissimo Caesar auxilium tulit. namque €eius adventu hostes constiterunt, nostri se ex timore receperunt. quo facto ad lacessendum hostem et ad €committendum proelium alienum esse tempus arbitra- @1 €tus suo se loco continuit et brevi tempore intermisso in castra legiones reduxit. dum haec geruntur, nostris om-€nibus occupatis, qui erant in agris reliqui discesserunt. secutae sunt complures dies continuae tempestates, quae €et nostros in castris continerent et hostem a pugna pro-hiberent. interim barbari nuntios in omnes partes dimi-€serunt paucitatemque nostrorum militum suis praedica-€verunt, et quanta praedae faciendae atque in perpetuum €sui liberandi facultas daretur, si Romanos castris expulis-sent, demonstraverunt. his rebus celeriter magna multi-€tudine peditatus equitatusque coacta ad castra venerunt.  @@Caesar etsi idem quod superioribus diebus acciderat, €fore videbat, ut si essent hostes pulsi, celeritate pericu-€lum effugerent, tamen nactus equites circiter &7xxx&, quos €Commius Atrebas de quo ante dictum est secum trans-portaverat, legiones in acie pro castris constituit. com-€misso proelio diutius nostrorum militum impetum hostes ferre non potuerunt ac terga verterunt. quos tanto spatio €secuti, quantum cursu et viribus efficere potuerunt, com-€plures ex iis occiderunt, deinde omnibus longe lateque €aedificiis incensis se in castra receperunt. @1  @@Eodem die legati ab hostibus missi ad Caesarem de pace venerunt. his Caesar numerum obsidum quem €ante imperaverat duplicavit eosque in continentem ad-€duci iussit, quod propinqua die aequinoctii infirmis na-€vibus hiemi navigationem subiciendam non existimabat. ipse idoneam tempestatem nactus paulo post mediam €noctem naves solvit. quae omnes incolumes ad continen-tem pervenerunt. sed ex iis onerariae duae eosdem por-€tus quos reliquae capere non potuerunt et paulo infra €delatae sunt.  @@Quibus ex navibus cum essent expositi milites €circiter trecenti atque in castra contenderent, Morini, €quos Caesar in Britanniam proficiscens pacatos relique-€rat, spe praedae adducti primo non ita magno suorum €numero circumsteterunt ac, si sese interfici nollent, arma ponere iusserunt. cum illi orbe facto sese defenderent, €celeriter ad clamorem hominum circiter milia sex con-€venerunt. qua re nuntiata Caesar omnem ex castris equi-tatum suis auxilio misit. interim nostri milites impetum €hostium sustinuerunt atque amplius horis quattuor for-€tissime pugnaverunt et paucis vulneribus acceptis com-plures ex iis occiderunt. postea vero, quam equitatus €noster in conspectum venit, hostes abiectis armis terga €verterunt magnusque eorum numerus est occisus.  @@Caesar postero die T. Labienum legatum cum iis €legionibus, quas ex Britannia reduxerat, in Morinos qui rebellionem fecerant misit. qui cum propter siccitates @1 €paludum, quo se reciperent, non haberent, quo perfugio €superiore anno erant usi, omnes fere in potestatem La-bieni venerunt. at Q. Titurius et L. Cotta legati qui in €Menapiorum fines legiones duxerant, omnibus eorum €agris vastatis, frumentis succisis, aedificiis incensis, €quod Menapii se omnes in densissimas silvas abdiderant, ad Caesarem se receperunt. Caesar in Belgis omnium legi-€onum hiberna constituit. eo duae omnino civitates ex Britannia obsides miserunt, reliquae neglexerunt. his €rebus gestis ex litteris Caesaris dierum viginti supplicatio €ab senatu decreta est. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER QVINTVS}1 ¡@@L. Domitio Ap. Claudio consulibus discedens ab €hibernis Caesar in Italiam, ut quotannis facere consuerat, €legatis imperat quos legionibus praefecerat, uti quam €plurimas possent hieme naves aedificandas veteresque €reficiendas curarent. earum modum formamque demon-strat. ad celeritatem onerandi subductionisque paulo €facit humiliores, quam quibus in nostro mari uti consue-€vimus, atque id eo magis, quod propter crebras commu-€tationes aestuum minus magnos ibi fluctus fieri cogno-€verat, ad onera ac multitudinem iumentorum transpor-€tandam paulo latiores quam quibus in reliquis utimur maribus. has omnes actuarias imperat fieri, quam ad rem humilitas multum adiuvat. ea, quae sunt usui ad arman-das naves, ex Hispania apportari iubet. ipse conventibus €Galliae citerioris peractis in Illyricum proficiscitur, quod €a Pirustis finitimam partem provinciae incursionibus vastari audiebat. eo cum venisset, civitatibus milites @1 imperat certumque in locum convenire iubet. qua re €nuntiata Pirustae legatos ad eum mittunt, qui doceant €nihil earum rerum publico factum consilio, seseque para-€tos esse demonstrant omnibus rationibus de iniuriis satis-facere. accepta oratione eorum Caesar obsides imperat €eosque ad certam diem adduci iubet; nisi ita fecerint, sese bello civitatem persecuturum demonstrat. iis ad €diem adductis, ut imperaverat, arbitros inter civitates €dat, qui litem aestiment poenamque constituant.  @@His confectis rebus conventibusque peractis in ci-€teriorem Galliam revertitur atque inde ad exercitum proficiscitur. eo cum venisset, circumitis omnibus hi-€bernis singulari militum studio in summa rerum omnium €inopia circiter sescentas eius generis, cuius supra demon-€stravimus, naves et longas duodetriginta invenit in-€structas neque multum abesse ab eo, quin paucis diebus deduci possint. conlaudatis militibus atque iis qui negotio €praefuerant, quid fieri velit ostendit atque omnes ad €portum Itium convenire iubet, quo ex portu commo-€dissimum in Britanniam traiectum esse cognoverat, cir-€citer milium passuum &7xxx& transmissum a continenti. @1 huic rei quod satis esse visum est militum reliquit. ipse €cum legionibus expeditis quattuor et equitibus &7dccc& in €fines Treverorum proficiscitur, quod hi neque ad con-€cilia veniebant neque imperio parebant Germanosque €Transrhenanos sollicitare dicebantur.  @@Haec civitas longe plurimum totius Galliae equi-€tatu valet magnasque habet copias peditum Rhenum-que, ut supra demonstravimus, tangit. in ea civitate duo €de principatu inter se contendebant, Indutiomarus et Cingetorix. ex quibus alter, simulatque de Caesaris €legionumque adventu cognitum est, ad eum venit, se €suosque omnes in officio futuros neque ab amicitia populi þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿµ£“„Romani defecturos confirmavit quaeque in Treveris gererentur, ostendit. at Indutiomarus equitatum pedi-€tatumque cogere iisque, qui per aetatem in armis esse €non poterant, in silvam Arduennam abditis, quae ingenti €magnitudine per medios fines Treverorum a flumine €Rheno ad initium Remorum pertinet, bellum parare insti-tuit. sed posteaquam nonnulli principes ex ea civitate, €et auctoritate Cingetorigis adducti et adventu nostri exer-€citus perterriti, ad Caesarem venerunt et de suis privatim €rebus ab eo petere coeperunt, quoniam civitati consulere @1 €non possent, Indutiomarus veritus ne ab omnibus dese-reretur, legatos ad Caesarem mittit: sese idcirco ab suis €discedere atque ad eum venire noluisse, quo facilius civi-€tatem in officio contineret, ne omnis nobilitatis discessu plebs propter imprudentiam laberetur; itaque civitatem €in sua potestate esse seque, si Caesar permitteret, ad eum €in castra venturum et suas civitatisque fortunas eius €fidei permissurum.  @@Caesar etsi intellegebat qua de causa ea dicerentur €quaeque eum res ab instituto consilio deterreret, tamen, €ne aestatem in Treveris consumere cogeretur omnibus €rebus ad Britannicum bellum comparatis, Indutioma-rum ad se cum ducentis obsidibus venire iussit. his ad-€ductis, in iis filio propinquisque eius omnibus, quos nomi-€natim evocaverat, consolatus Indutiomarum hortatus-que est uti in officio maneret; nihilo tamen setius princi-€pibus Treverorum ad se convocatis hos singillatim Cinge-€torigi conciliavit, quod cum merito eius ab se fieri intelle-€gebat, tum magni interesse arbitrabatur eius auctori-€tatem inter suos quam plurimum valere, cuius tam egre-giam in se voluntatem perspexisset. id factum graviter €tulit Indutiomarus, suam gratiam inter suos minui, et @1 €qui iam ante inimico in nos animo fuisset, multo gravius €hoc dolore exarsit.  @@His rebus constitutis Caesar ad portum Itium cum legionibus pervenit. ibi cognoscit &7lx& naves, quae in Mel-€dis factae erant, tempestate reiectas cursum tenere non €potuisse atque eodem unde erant profectae revertisse. €reliquas paratas ad navigandum atque omnibus rebus instructas invenit. eodem equitatus totius Galliae con-€venit numero milia quattuor principesque ex omnibus civitatibus. ex quibus perpaucos quorum in se fidem per-€spexerat, relinquere in Gallia, reliquos obsidum loco €secum ducere decreverat, quod cum ipse abesset, motum €Galliae verebatur.  @@Erat una cum ceteris Dumnorix Haeduus, de quo €a nobis antea dictum est. hunc secum habere in primis €constituerat, quod eum cupidum rerum novarum, cupi-€dum imperii, magni animi, magnae inter Gallos auc-toritatis cognoverat. accedebat huc, quod iam in concilio €Haeduorum Dumnorix dixerat sibi a Caesare regnum €civitatis deferri; quod dictum Haedui graviter ferebant €neque recusandi aut deprecandi causa legatos ad Cae- @1 sarem mittere audebant. id factum ex suis hospitibus €Caesar cognoverat. ille omnibus primo precibus petere €contendit ut in Gallia relinqueretur, partim quod in-€suetus navigandi mare timeret, partim quod religioni-bus impediri sese diceret. posteaquam id obstinate sibi €negari vidit, omni spe impetrandi adempta, principes €Galliae sollicitare, sevocare singulos hortarique coepit uti in continenti remanerent; metu territare: non sine €causa fieri, ut Gallia omni nobilitate spoliaretur; id esse €consilium Caesaris, ut quos in conspectu Galliae inter-€ficere vereretur, hos omnes in Britanniam traductos necaret; fidem reliquis interponere, ius iurandum pos-€cere, ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi €consilio administrarent. haec a compluribus ad Caesarem €deferebantur.  @@Qua re cognita Caesar, quod tantum civitati Hae-€duae dignitatis tribuebat, coercendum atque deterren-€dum, quibuscumque rebus posset, Dumnorigem statue-bat; at, quod longius eius amentiam progredi videbat, @1 €prospiciendum, ne quid sibi ac rei publicae nocere posset. itaque dies circiter &7xxv& in eo loco commoratus, quod €corus ventus navigationem impediebat, qui magnam €partem omnis temporis in his locis flare consuevit, dabat €operam, uti in officio Dumnorigem contineret, nihilo tamen setius omnia eius consilia cognosceret. tandem €idoneam nactus tempestatem milites equitesque con-scendere naves iubet. at omnium animis impeditis Dum-€norix cum equitibus Haeduorum a castris insciente Cae-sare domum discedere coepit. qua re nuntiata Caesar €intermissa profectione atque omnibus rebus postpositis €magnam partem equitatus ad eum insequendum mittit retrahique imperat; si vim faciat neque pareat, interfici €iubet, nihil hunc se absente pro sano facturum arbitratus qui praesentis imperium neglexisset. ille autem revocatus €resistere ac se manu defendere suorumque fidem implorare €coepit, saepe clamitans liberum se liberaeque esse civi-tatis. illi, ut erat imperatum, circumsistunt hominem €atque interficiunt. at equites Haedui ad Caesarem omnes €revertuntur.  @@His rebus gestis, Labieno in continenti cum tribus €legionibus et equitum milibus duobus relicto, ut portus €tueretur et rei frumentariae provideret, quaeque in Gal- @1 €lia gererentur cognosceret, consiliumque pro tempore et pro re caperet, ipse cum quinque legionibus et pari €numero equitum, quem in continenti relinquebat, ad solis €occasum naves solvit et leni Africo provectus, media cir-€citer nocte vento intermisso, cursum non tenuit et lon-€gius delatus aestu orta luce sub sinistra Britanniam relic-tam conspexit. tum rursus aestus commutationem secu-€tus remis contendit, ut eam partem insulae caperet. qua optimum esse egressum superiore aestate cognoverat. qua €in re admodum fuit militum virtus laudanda, qui vec-€toriis gravibusque navigiis non intermisso remigandi labore longarum navium cursum adaequarunt. acces-€sum est ad Britanniam omnibus navibus meridiano fere tempore, neque in eo loco hostis est visus. sed ut postea €Caesar ex captivis cognovit, cum magnae manus eo con-€venissent, multitudine navium perterritae, quae cum anno-€tinis privatisque, quas sui quisque commodi causa fece-€rat, amplius octingentae uno erant visae tempore, ab €litore discesserant ac se in superiora loca abdiderant.  @@Caesar exposito exercitu et loco castris idoneo capto, €ubi ex captivis cognovit quo in loco hostium copiae con-€sedissent, cohortibus decem ad mare relictis et equitibus €trecentis, qui praesidio navibus essent, de tertia vigilia €ad hostes contendit, eo minus veritus navibus, quod in @1 €litore molli atque aperto deligatas ad ancoras relinque-bat. ei praesidio navibusque Q. Atrium praefecit. ipse noc-€tu progressus milia passuum circiter &7xii& hostium copias conspicatus est. illi equitatu atque essedis ad flumen pro-€gressi ex loco superiore nostros prohibere et proelium committere coeperunt. repulsi ab equitatu se in silvas €abdiderunt, locum nacti egregie et natura et opere muni-€tum, quem domestici belli, ut videbatur, causa iam ante praeparaverant; nam crebris arboribus succisis omnes introitus erant praeclusi. ipsi ex silvis rari propugna-€bant nostrosque intra munitiones ingredi prohibebant. at milites legionis septimae testudine facta et aggere ad €munitiones adiecto locum ceperunt eosque ex silvis ex-pulerunt paucis vulneribus acceptis. sed eos fugientes €longius Caesar prosequi vetuit, et quod loci naturam igno-€rabat, et quod magna parte diei consumpta munitioni €castrorum tempus relinqui volebat.  @@Postridie eius diei mane tripertito milites equites-€que in expeditionem misit, ut eos qui fugerant perseque-rentur. his aliquantum itineris progressis cum iam ex-€tremi essent in prospectu, equites a Q. Atrio ad Cae-€sarem venerunt, qui nuntiarent superiore nocte maxima €coorta tempestate prope omnes naves adflictas atque in €litus eiectas esse, quod neque ancorae funesque subsiste-€rent neque nautae gubernatoresque vim tempestatis pati possent; itaque ex eo concursu navium magnum esse in €commodum acceptum. @1  @@His rebus cognitis Caesar legiones equitatumque €revocari atque in itinere resistere iubet, ipse ad naves revertitur; eadem fere quae ex nuntiis litterisque cogno-€verat, coram perspicit, sic ut amissis circiter &7xl& navibus þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿµ¨‹’ƒreliquae tamen refici posse magno negotio viderentur. itaque ex legionibus fabros deligit et ex continenti alios arcessi iubet; Labieno scribit ut quam plurimas possit iis legionibus, quae sint apud eum, naves instituat. ipse, etsi €res erat multae operae ac laboris, tamen commodissi-€mum esse statuit omnes naves subduci et cum castris una munitione coniungi. in his rebus circiter dies &7x& consumit, €ne nocturnis quidem temporibus ad laborem militum intermissis. subductis navibus castrisque egregie munitis €easdem copias quas ante praesidio navibus relinquit, ipse eodem unde redierat proficiscitur. eo cum venisset, maiores €iam undique in eum locum copiae Britannorum conve-€nerant summa imperii bellique administrandi communi €consilio permissa Cassivellauno, cuius fines a maritimis @1 €civitatibus flumen dividit quod appellatur Tamesis, a mari circiter milia passuum &7lxxx&. huic superiore tem-€pore cum reliquis civitatibus continentia bella inter-€cesserant. sed nostro adventu permoti Britanni hunc toti €bello imperioque praefecerant.  @@Britanniae pars interior ab iis incolitur quos na-tos in insula ipsi memoria proditum dicunt, maritima €pars ab iis qui praedae ac belli inferendi causa ex Belgio €transierant_qui omnes fere iis nominibus civitatum €appellantur, quibus orti ex civitatibus eo pervenerunt_ €et bello inlato ibi remanserunt atque agros colere coepe-runt. hominum est infinita multitudo creberrimaque aedi-€ficia fere Gallicis consimilia, pecoris numerus ingens. utuntur aut aere aut nummo aureo aut taleis ferreis ad @1 certum pondus examinatis pro nummo. nascitur ibi €plumbum album in mediterraneis regionibus, in mariti-€mis ferrum, sed eius exigua est copia; aere utuntur impor-€tato. materia cuiusque generis, ut in Gallia est praeter fagum atque abietem. leporem et gallinam et anserem €gustare fas non putant; haec tamen alunt animi volup-€tatisque causa. loca sunt temperatiora quam in Gallia €remissioribus frigoribus.  @@Insula natura triquetra, cuius unum latus est con-€tra Galliam. huius lateris alter angulus, qui est ad Can-€tium, quo fere omnes ex Gallia naves adpelluntur, ad €orientem solem, inferior ad meridiem spectat. hoc latus pertinet circiter milia passuum quingenta. alterum vergit €ad Hispaniam atque occidentem solem. qua ex parte est €Hibernia insula, dimidio minor ut existimatur quam €Britannia, sed pari spatio transmissus atque ex Gallia est in Britanniam. in hoc medio cursu est insula quae €appellatur Mona; complures praeterea minores obiectae €insulae existimantur; de quibus insulis nonnulli scrip-serunt dies continuos &7xxx& sub brumam esse noctem. nos €nihil de eo percontationibus reperiebamus, nisi certis ex €aqua mensuris breviores esse quam in continenti noctes @1 videbamus. huius est longitudo lateris, ut fert illorum opinio, septingentorum milium. tertium est contra sep-€tentriones; cui parti nulla est obiecta terra, sed eius angu-€lus lateris maxime ad Germaniam spectat. hoc milia pas-suum octingenta in longitudinem esse existimatur. ita €omnis insula est in circuitu vicies centum milium pas-€suum.  @@Ex his omnibus longe sunt humanissimi qui Can-€tium incolunt, quae regio est maritima omnis, neque multum a Gallica differunt consuetudine. interiores pleri-€que frumenta non serunt, sed lacte et carne vivunt pelli-€busque sunt vestiti. omnes vero se Britanni vitro infi-€ciunt, quod caeruleum efficit colorem, atque hoc horri-biliores sunt in pugna adspectu; capilloque sunt promisso €atque omni parte corporis rasa praeter caput et labrum superius. uxores habent deni duodenique inter se com-€munes et maxime fratres cum fratribus parentesque cum liberis. sed si qui sunt ex iis nati, eorum habentur liberi, €quo primum virgo quaeque deducta est.  @@Equites hostium essedariique acriter proelio cum €equitatu nostro in itinere conflixerunt, ita tamen ut nostri €omnibus partibus superiores fuerint atque eos in silvas collesque compulerint. sed compluribus interfectis cupi-dius insecuti nonnullos ex suis amiserunt. at illi inter-€misso spatio, imprudentibus nostris atque occupatis in @1 €munitione castrorum, subito se ex silvis eiecerunt impe-€tuque in eos facto, qui erant in statione pro castris con-locati, acriter pugnaverunt, duabusque missis subsidio €cohortibus a Caesare, atque his primis legionum duarum, €cum eae perexiguo intermisso loci spatio inter se consti-€tissent, novo genere pugnae perterritis nostris per medios €audacissime perruperunt seque inde incolumes recepe-runt. eo die Q. Laberius Durus tribunus militum inter-€ficitur. illi pluribus submissis cohortibus repelluntur.  @@Toto hoc in genere pugnae cum sub oculis omnium €ac pro castris dimicaretur, intellectum est nostros prop-€ter gravitatem armorum, quod neque insequi cedentes €possent neque ab signis discedere auderent, minus aptos esse ad huius generis hostem, equites autem magno cum €periculo proelio dimicare, propterea quod illi etiam con-€sulto plerumque cederent et, cum paulum ab legionibus €nostros removissent, ex essedis desilirent et pedibus dis-pari proelio contenderent. equestris autem proelii ratio €et cedentibus et insequentibus par atque idem periculum inferebat. accedebat huc ut numquam conferti, sed rari €magnisque intervallis proeliarentur stationesque disposi-€tas haberent atque alios alii deinceps exciperent integri-€que et recentes defatigatis succederent. @1  @@Postero die procul a castris hostes in collibus con-€stiterunt rarique se ostendere et lenius quam pridie nostros equites proelio lacessere coeperunt. sed meridie €cum Caesar pabulandi causa tres legiones atque omnem €equitatum cum C. Trebonio legato misisset, repente ex €omnibus partibus ad pabulatores advolaverunt, sic uti ab signis legionibusque non absisterent. nostri acriter €in eos impetu facto reppulerunt neque finem sequendi €fecerunt, quoad subsidio confisi equites, cum post se legio-nes viderent, praecipites hostes egerunt magnoque eorum €numero interfecto neque sui colligendi neque consistendi aut ex essedis desiliendi facultatem dederunt. ex hac €fuga protinus, quae undique convenerant, auxilia dis-€cesserunt, neque post id tempus umquam summis nobis-€cum copiis hostes contenderunt.  @@Caesar cognito consilio eorum ad flumen Tamesim €in fines Cassivellauni exercitum duxit; quod flumen uno omnino loco pedibus atque hoc aegre transiri potest. eo €cum venisset, animadvertit ad alteram fluminis ripam magnas esse copias hostium instructas. ripa autem erat €acutis sudibus praefixisque munita, eiusdemque generis sub aqua defixae sudes flumine tegebantur. his rebus €cognitis a perfugis captivisque Caesar praemisso equi-tatu confestim legiones subsequi iussit. sed ea celeritate €atque eo impetu milites ierunt, cum capite solo ex aqua €extarent, ut hostes impetum legionum atque equitum €sustinere non possent ripasque dimitterent ac se fugae €mandarent. @1  @@Cassivellaunus ut supra demonstravimus omni de-€posita spe contentionis, dimissis amplioribus copiis, mili-€bus circiter quattuor essedariorum relictis itinera nostra €servabat paulumque ex via excedebat locisque impe-€ditis ac silvestribus se occultabat atque iis regionibus, €quibus nos iter facturos cognoverat, pecora atque homi-nes ex agris in silvas compellebat et, cum equitatus €noster liberius praedandi vastandique causa se in agros €effunderet, omnibus viis semitisque notis essedarios ex €silvis emittebat et magno cum periculo nostrorum equi-€tum cum his confligebat atque hoc metu latius vagari prohibebat. relinquebatur ut neque longius ab agmine €legionum discedi Caesar pateretur et tantum agris vastan-€dis incendiisque faciendis hostibus noceretur, quantum €in labore atque itinere legionarii milites efficere poterant. @1  @@Interim Trinovantes, prope firmissima earum re-€gionum civitas_ex qua Mandubracius adulescens Cae-€saris fidem secutus ad eum in continentem venerat, cuius €pater in ea civitate regnum obtinuerat interfectusque €erat a Cassivellauno, ipse fuga mortem vitaverat_, lega-€tos ad Caesarem mittunt pollicenturque sese ei dedituros atque imperata facturos; petunt ut Mandubracium ab þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿµ¨”’‚iniuria Cassivellauni defendat atque in civitatem mittat, qui praesit imperiumque obtineat. his Caesar imperat €obsides &7xl& frumentumque exercitui Mandubraciumque ad eos mittit. illi imperata celeriter fecerunt, obsides ad €numerum frumentumque miserunt.  @@Trinovantibus defensis atque ab omni militum in-€iuria prohibitis Cenimagni Segontiaci Ancalites Bibroci Cassi legationibus missis sese Caesari dedunt. ab his €cognoscit non longe ex eo loco oppidum Cassivellauni €abesse silvis paludibusque munitum, quo satis magnus hominum pecorisque numerus convenerit. oppidum au-€tem Britanni vocant, cum silvas impeditas vallo atque €fossa munierunt, quo incursionis hostium vitandae causa @1 convenire consuerunt. eo proficiscitur cum legionibus. €locum reperit egregie natura atque opere munitum. €tamen hunc duabus ex partibus oppugnare contendit. hostes paulisper morati militum nostrorum impetum non tulerunt seseque alia ex parte oppidi eiecerunt. magnus €ibi numerus pecoris repertus multique in fuga sunt com-€prehensi atque interfecti.  @@Dum haec in his locis geruntur, Cassivellaunus ad €Cantium, quod esse ad mare supra demonstravimus, €quibus regionibus quattuor reges praeerant, Cingetorix €Carvilius Taximagulus Segovax, nuntios mittit atque €his imperat, uti coactis omnibus copiis castra navalia de improviso adoriantur atque oppugnent. ii cum ad castra €venissent, nostri eruptione facta multis eorum inter-€fectis, capto etiam nobili duce Lugotorige suos incolu-mes reduxerunt. Cassivellaunus hoc proelio nuntiato, tot €detrimentis acceptis, vastatis finibus, maxime etiam per-€motus defectione civitatum, legatos per Atrebatem Com-mium de deditione ad Caesarem mittit. Caesar, cum €constituisset hiemare in continenti propter repentinos €Galliae motus, neque multum aestatis superesset atque €id facile extrahi posse intellegeret, obsides imperat, et €quid in annos singulos vectigalis populo Romano Britan-nia penderet constituit; interdicit atque imperat Cassi-€vellauno ne Mandubracio neu Trinovantibus noceat. @1  @@Obsidibus acceptis exercitum reducit ad mare, naves invenit refectas. his deductis, quod et captivorum €magnum numerum habebat et nonnullae tempestate €deperierant naves, duobus commeatibus exercitum repor-tare instituit. ac sic accidit uti ex tanto navium numero €tot navigationibus neque hoc neque superiore anno ulla omnino navis, quae milites portaret, desideraretur, at ex €iis, quae inanes ex continenti ad eum remitterentur_et €prioris commeatus expositis militibus et quas postea €Labienus faciendas curaverat numero &7lx&_perpaucae locum caperent, reliquae fere omnes reicerentur. quas €cum aliquamdiu Caesar frustra expectasset, ne anni tem-pore a navigatione excluderetur, quod aequinoctium €suberat, necessario angustius milites conlocavit ac sum-€ma tranquillitate consecuta secunda inita cum solvisset €vigilia, prima luce terram attigit omnesque incolumes €naves perduxit.  @@Subductis navibus concilioque Gallorum Samaro- @1 €brivae peracto, quod eo anno frumentum in Gallia prop-€ter siccitates angustius provenerat, coactus est aliter ac €superioribus annis exercitum in hibernis conlocare legio-nesque in plures civitates distribuere. ex quibus unam €in Morinos ducendam C. Fabio legato dedit, alteram in €Nervios Q. Ciceroni, tertiam in Essuvios L. Roscio; €quartam in Remis cum T. Labieno in confinio Trevero-rum hiemare iussit; tres in Belgio conlocavit; his M. €Crassum quaestorem et L. Munatium Plancum et C. Tre-bonium legatos praefecit. unam legionem, quam proxi-€me trans Padum conscripserat, et cohortes &7v& in Eburones, €quorum pars maxima est inter Mosam ac Rhenum, qui sub imperio Ambiorigis et Catuvolci erant, misit. his mili-€tibus Q. Titurium Sabinum et L. Aurunculeium Cottam legatos praeesse iussit. ad hunc modum distributis legio-€nibus facillime inopiae frumentariae sese mederi posse existimavit. atque harum tamen omnium legionum hi-€berna praeter eam, quam L. Roscio in pacatissimam et €quietissimam partem ducendam dederat, milibus pas-suum centum continebantur. ipse interea, quoad legiones €conlocatas munitaque hiberna cognovisset, in Gallia €morari constituit.  @@Erat in Carnutibus summo loco natus Tasgetius, cuius maiores in sua civitate regnum obtinuerant. huic €Caesar pro eius virtute atque in se benevolentia, quod €in omnibus bellis singulari eius opera fuerat usus, ma- @1 iorum locum restituerat. tertium iam hunc annum re-€gnantem inimici palam multis ex civitate auctoribus interfecerunt. defertur ea res ad Caesarem. ille veritus, €quod ad plures pertinebat, ne civitas eorum impulsu €deficeret, L. Plancum cum legione ex Belgio celeriter €in Carnutes proficisci iubet ibique hiemare, quorumque €opera cognoverit Tasgetium interfectum, hos compre-hensos ad se mittere. interim ab omnibus legatis quae-€storibusque quibus legiones tradiderat, certior factus est €in hiberna perventum locumque hibernis esse munitum.  @@Diebus circiter quindecim, quibus in hiberna ven-€tum est, initium repentini tumultus ac defectionis ortum est ab Ambiorige et Catuvolco. qui cum ad fines regni €sui Sabino Cottaeque praesto fuissent frumentumque €in hiberna comportavissent, Indutiomari Treveri nun- @1 €tiis impulsi suos concitaverunt subitoque oppressis €lignatoribus magna manu ad castra oppugnanda vene-runt. cum celeriter nostri arma cepissent vallumque €ascendissent atque una ex parte Hispanis equitibus emis-€sis equestri proelio superiores fuissent, desperata re ho-stes suos ab oppugnatione reduxerunt. tum suo more €conclamaverunt, uti aliqui ex nostris ad conloquium pro-€diret: habere sese quae de re communi dicere vellent, €quibus rebus controversias minui posse sperarent.  @@Mittitur ad eos C. Arpinius eques Romanus, fami-€liaris Titurii, et Q. Iunius ex Hispania quidam, qui iam €ante missu Caesaris ad Ambiorigem ventitare consuerat. apud quos Ambiorix ad hunc modum locutus est: sese €pro Caesaris in se beneficiis plurimum ei confiteri debere, €quod eius opera stipendio liberatus esset, quod Atuatucis €finitimis suis pendere consuesset, quodque ei et filius et @1 €fratris filius a Caesare remissi essent, quos Atuatuci ob-€sidum numero missos apud se in servitute et catenis tenu-issent. neque id quod fecerit de oppugnatione castrorum, €aut iudicio aut voluntate sua fecisse, sed coactu civitatis, €suaque esse eiusmodi imperia, ut non minus haberet iuris in se multitudo, quam ipse in multitudinem. civitati porro €hanc fuisse belli causam, quod repentinae Gallorum €coniurationi resistere non potuerit. id se facile ex humili-€tate sua probare posse, quod non adeo sit imperitus €rerum ut suis copiis populum Romanum superari posse confidat. sed esse Galliae commune consilium: omnibus €hibernis Caesaris oppugnandis hunc esse dictum diem, ne qua legio alteri legioni subsidio venire posset. non €facile Gallos Gallis negare potuisse, praesertim cum de €recuperanda communi libertate consilium initum videre-tur. quibus quoniam pro pietate satisfecerit, habere nunc €se rationem officii pro beneficiis Caesaris; monere, orare €Titurium pro hospitio, ut suae ac militum saluti consulat. magnam manum Germanorum conductam Rhenum trans-isse; hanc adfore biduo. ipsorum esse consilium, velintne €prius, quam finitimi sentiant, eductos ex hibernis milites €aut ad Ciceronem aut ad Labienum deducere, quorum €alter milia passuum circiter quinquaginta, alter paulo amplius ab iis absit. illud se polliceri et iure iurando con-firmare, tutum iter per suos fines daturum. quod cum €faciat, et civitati sese consulere, quod hibernis levetur, €et Caesari pro eius meritis gratiam referre. hac oratione €habita discedit Ambiorix. @1  @@Arpinius et Iunius, quae audierant, ad legatos de-€ferunt. illi repentina re perturbati, etsi ab hoste ea dice-€bantur, tamen non neglegenda existimabant maximeque €hac re permovebantur, quod civitatem ignobilem atque €humilem Eburonum sua sponte populo Romano bellum facere ausam vix erat credendum. itaque ad consilium €rem deferunt magnaque inter eos existit controversia. L. Aurunculeius compluresque tribuni militum et pri-þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿµ¨œ“‚morum ordinum centuriones nihil temere agendum neque €ex hibernis iniussu Caesaris discedendum existimabant; quantasvis, magnas etiam copias Germanorum sustineri €posse munitis hibernis docebant; rem esse testimonio, €quod primum hostium impetum multis ultro vulneribus inlatis fortissime sustinuerint; re frumentaria non premi; €interea et ex proximis hibernis et a Caesare conventura subsidia; postremo quid esset levius aut turpius quam €auctore hoste de summis rebus capere consilium?  @@Contra ea Titurius sero facturos clamitabat, cum €maiores manus hostium adiunctis Germanis convenis- @1 €sent, aut cum aliquid calamitatis in proximis hibernis €esset acceptum. brevem consulendi esse occasionem. Caesarem arbitrari profectum in Italiam; neque aliter €Carnutes interficiundi Tasgetii consilium fuisse capturos, €neque Eburones, si ille adesset, tanta contemptione nostri ad castra venturos. sese non hostem auctorem, sed rem €spectare; subesse Rhenum; magno esse Germanis dolori Ariovisti mortem et superiores nostras victorias; ardere €Galliam tot contumeliis acceptis sub populi Romani €imperium redactam superiore gloria rei militaris exstincta. postremo quis hoc sibi persuaderet sine certa spe Ambio-rigem ad eius modi consilium descendisse? suam senten-€tiam in utramque partem esse tutam; si nihil sit durius, €nullo cum periculo ad proximam legionem perventuros; €si Gallia omnis cum Germanis consentiat, unam esse in celeritate positam salutem. Cottae quidem atque eorum, €qui dissentirent, consilium quem haberet exitum? in quo €si non praesens periculum, at certe longinqua obsidione €fames esset timenda.  @@Hac in utramque partem disputatione habita, cum @1 €a Cotta primisque ordinibus acriter resisteretur, 'vincite' €inquit 'si ita vultis' Sabinus et id clariore voce, ut magna pars militum exaudiret; 'neque is sum' inquit 'qui gra-€vissime ex vobis mortis periculo terrear: hi sapient; si gravius quid acciderit, abs te rationem reposcent; qui si €per te liceat, perendino die cum proximis hibernis con-€iuncti communem cum reliquis belli casum sustineant, €non reiecti et relegati longe a ceteris aut ferro aut fame €intereant.'  @@Consurgitur ex consilio; comprehendunt utrum-€que et orant ne sua dissensione et pertinacia rem in sum-mum periculum deducant; facilem esse rem, seu maneant €seu proficiscantur, si modo unum omnes sentiant ac pro-€bent; contra in dissensione nullam se salutem perspicere. res disputatione ad mediam noctem perducitur. tandem €dat Cotta permotus manus, superat sententia Sabini. pronuntiatur prima luce ituros. consumitur vigiliis reli-€qua pars noctis, cum sua quisque miles circumspiceret, €quid secum portare posset, quid ex instrumento hiber-norum relinquere cogeretur. omnia excogitantur, quare @1 €nec sine periculo maneatur et languore militum et vigiliis periculum augeatur. prima luce sic ex castris proficiscun-€tur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine €amicissimo Ambiorige consilium datum, longissimo ag-€mine maximisque impedimentis.  @@At hostes, posteaquam ex nocturno fremitu vigi-€liisque de profectione eorum senserunt, conlocatis insidiis €bipertito in silvis opportuno atque occulto loco a milibus €passuum circiter duobus Romanorum adventum exspec-tabant, et cum se maior pars agminis in magnam con-€vallem demisisset, ex utraque parte eius vallis subito se €ostenderunt novissimosque premere et primos prohibere €ascensu atque iniquissimo nostris loco proelium commit-€tere coeperunt.  @@Tum demum Titurius, ut qui nihil ante providisset, €trepidare et concursare cohortesque disponere, haec ta-€men ipsa timide atque ut eum omnia deficere viderentur; €quod plerumque iis accidere consuevit qui in ipso negotio consilium capere coguntur. at Cotta qui cogitasset haec €posse in itinere accidere atque ob eam causam profec-€tionis auctor non fuisset, nulla in re communi saluti de-€erat, et in appellandis cohortandisque militibus impera-toris et in pugna militis officia praestabat. cum propter €longitudinem agminis minus facile per se omnia obire et €quid quoque loco faciendum esset providere possent, €iusserunt pronuntiari, ut impedimenta relinquerent atque @1 in orbem consisterent. quod consilium etsi in eiusmodi €casu reprehendendum non est, tamen incommode accidit. nam et nostris militibus spem minuit et hostes ad pug-€nam alacriores effecit, quod non sine summo timore et desperatione id factum videbatur. praeterea accidit_ €quod fieri necesse erat_ut vulgo milites ab signis disce-€derent, quaeque quisque eorum carissima haberet, ab €impedimentis petere atque arripere properaret, clamore €et fletu omnia complerentur.  @@At barbaris consilium non defuit. nam duces eorum €tota acie pronuntiari iusserunt, nequis ab loco discederet; €illorum esse praedam atque illis reservari quaecumque €Romani reliquissent; proinde omnia in victoria posita existimarent. %erant et virtute et numero pugnandi €pares%. nostri tametsi ab duce et a fortuna deserebantur, €tamen omnem spem salutis in virtute ponebant, et quo-€tiens quaeque cohors procurreret, ab ea parte magnus numerus hostium cadebat. qua re animadversa Ambiorix €pronuntiari iubet ut procul tela coniciant neu propius €accedant, et quam in partem Romani impetum fecerint @1 €cedant; levitate armorum et cotidiana exercitatione nihil his noceri posse; rursus se ad signa recipientes inse-€quantur.  @@Quo praecepto ab iis diligentissime observato, €cum quaepiam cohors ex orbe excesserat atque impetum fecerat, hostes velocissime refugiebant. interim eam par-€tem nudari necesse erat et ab latere aperto tela recipere. rursus cum in eum locum, unde erant egressi, reverti €coeperant, et ab iis qui cesserant et ab iis qui proximi steterant circumveniebantur; sin autem locum tenere €vellent, nec virtuti locus relinquebatur neque a tanta multitudine coniecta tela conferti vitare poterant. tamen €tot incommodis conflictati multis vulneribus acceptis €resistebant et magna parte diei consumpta, cum a prima €luce ad horam octavam pugnaretur, nihil, quod ipsis esset indignum committebant. tum T. Balventio, qui @1 €superiore anno primum pilum duxerat, viro forti et €magnae auctoritatis, utrumque femur tragula traicitur; Q. Lucanius eiusdem ordinis, fortissime pugnans, dum circumvento filio subvenit, interficitur; L. Cotta legatus €omnes cohortes ordinesque adhortans adversum os funda €vulneratur.  @@His rebus permotus Q. Titurius cum procul Am-€biorigem suos cohortantem conspexisset, interpretem €suum Cn. Pompeium ad eum mittit rogatum ut sibi militibusque parcat. ille appellatus respondet: si velit €secum conloqui, licere; sperare a multitudine impetrari €posse, quod ad militum salutem pertineat; ipsi vero nihil €nocitum iri inque eam rem se suam fidem interponere. ille cum Cotta saucio communicat, si videatur, pugna €ut excedant et cum Ambiorige una conloquantur; spe-€rare ab eo de sua ac militum salute impetrari posse. Cotta €se ad armatum hostem iturum negat atque in eo perse-€verat.  @@Sabinus, quos in praesentia tribunos militum cir-€cum se habebat, et primorum ordinum centuriones se €sequi iubet, et cum propius Ambiorigem accessisset, ius-€sus arma abicere imperatum facit suisque ut idem faciant imperat. interim dum de condicionibus inter se agunt €longiorque consulto ab Ambiorige instituitur sermo, pau- @1 latim circumventus interficitur. tum vero suo more vic-€toriam conclamant atque ululatum tollunt impetuque in nostros facto ordines perturbant. ibi L. Cotta pugnans €interficitur cum maxima parte militum. reliqui se in castra recipiunt, unde erant egressi. ex quibus L. Petro-€sidius aquilifer, cum magna multitudine hostium pre-€meretur, aquilam intra vallum proiecit, ipse pro castris €fortissime pugnans occiditur. illi aegre ad noctem oppu-gnationem sustinent; noctu ad unum omnes desperata salute se ipsi interficiunt. pauci ex proelio elapsi incertis €itineribus per silvas ad T. Labienum legatum in hiberna €perveniunt atque eum de rebus gestis certiorem faciunt.  @@Hac victoria sublatus Ambiorix statim cum equi-€tatu in Atuatucos, qui erant eius regno finitimi, proficis-þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿµ¨¦ƒcitur; neque noctem neque diem intermittit peditatum-que se subsequi iubet. re demonstrata Atuatucisque €concitatis postero die in Nervios pervenit hortaturque, €ne sui in perpetuum liberandi atque ulciscendi Romanos €pro iis quas acceperint iniuriis occasionem dimittant; interfectos esse legatos duos magnamque partem exer-citus interisse demonstrat; nihil esse negotii subito oppres-€sam legionem, quae cum Cicerone hiemet, interfici. se €ad eam rem profitetur adiutorem. facile hac oratione €Nerviis persuadet. @1  @@Itaque confestim dimissis nuntiis ad Ceutrones, €Grudios, Levacos, Pleumoxios, Geidumnos, qui omnes €sub eorum imperio sunt, quam maximas possunt manus €cogunt et de improviso ad Ciceronis hiberna advolant, nondum ad eum fama de Titurii morte perlata. huic quo-€que accidit_quod fuit necesse_ut nonnulli milites qui €lignationis munitionisque causa in silvas discessissent, repentino equitum adventu interciperentur. his circum-€ventis magna manu Eburones, Nervii, Atuatuci atque €horum omnium socii clientesque legionem oppugnare €incipiunt. nostri celeriter ad arma concurrunt, vallum conscendunt. aegre is dies sustentatur, quod omnem spem €hostes in celeritate ponebant atque hanc adepti victoriam €in perpetuum se fore victores confidebant.  @@Mittuntur ad Caesarem confestim a Cicerone lit-€terae, magnis propositis praemiis, si pertulissent; ob-sessis omnibus viis missi intercipiuntur. noctu ex ea ma-€teria quam munitionis causa comportaverant, turres ad-€modum centum viginti excitantur; incredibili celeritate, quae deesse operi videbantur, perficiuntur. hostes postero @1 €die multo maioribus coactis copiis castra oppugnant, €fossam complent. a nostris eadem ratione qua pridie, resistitur. hoc idem reliquis deinceps fit diebus. @8 nulla €pars nocturni temporis ad laborem intermittitur; non aegris, non vulneratis facultas quietis datur. quaecum-€que ad proximi diei oppugnationem opus sunt, noctu com-€parantur; multae praeustae sudes, magnus muralium €pilorum numerus instituitur; turres contabulantur, pinnae loricaeque ex cratibus attexuntur. ipse Cicero, cum tenu-€issima valetudine esset, ne nocturnum quidem sibi tem-€pus ad quietem relinquebat, ut ultro militum concursu €ac vocibus sibi parcere cogeretur.  @@Tum duces principesque Nerviorum, qui aliquem €sermonis aditum causamque amicitiae cum Cicerone habebant, conloqui sese velle dicunt. facta potestate €eadem quae Ambiorix cum Titurio egerat commemorant: omnem esse in armis Galliam; Germanos Rhenum trans-isse; Caesaris reliquorumque hiberna oppugnari. addunt €etiam de Sabini morte; Ambiorigem ostentant fidei fa-ciundae causa. errare eos dicunt, si quicquam ab iis prae-€sidii sperent, qui suis rebus diffidant; sese tamen hoc €esse in Ciceronem populumque Romanum animo, ut nihil €nisi hiberna recusent atque hanc inveterascere con-suetudinem nolint; licere illis per se incolumibus ex hiber-€nis discedere et, quascumque in partes velint, sine metu proficisci. Cicero ad haec unum modo respondit: non €esse consuetudinem populi Romani ullam accipere ab hoste armato condicionem; si ab armis discedere velint, @1 €se adiutore utantur legatosque ad Caesarem mittant; €sperare pro eius iustitia quae petierint impetraturos.  @@Ab hac spe repulsi Nervii vallo pedum &7x& et fossa pedum &7xv& hiberna cingunt. haec et superiorum annorum €consuetudine a nobis cognoverant et quosdam de exer-citu nacti captivos ab his docebantur. sed nulla ferra-€mentorum copia quae esset ad hunc usum idonea, gla-€diis caespites circumcidere, manibus sagulisque terram exhaurire cogebantur. qua quidem ex re hominum mul-€titudo cognosci potuit; nam minus horis tribus milium pedum &7xv& in circuitu munitionem perfecerunt. reliquis €diebus turres ad altitudinem valli, falces testudinesque, €quas idem captivi docuerant, parare ac facere coeperunt.  @@Septimo oppugnationis die maximo coorto vento @1 €ferventes fusili ex argilla glandes fundis et iacula ferve-€facta in casas, quae more Gallico stramentis erant tectae, iacere coeperunt. hae celeriter ignem comprehenderunt €et venti magnitudine in omnem castrorum locum distu-lerunt. hostes maximo clamore, sicuti parta iam atque €explorata victoria, turres testudinesque agere et scalis vallum ascendere coeperunt. at tanta militum virtus at-€que ea praesentia animi fuit, ut, cum undique flamma €torrerentur maximaque telorum multitudine premeren-€tur suaque omnia impedimenta atque omnes fortunas €conflagrare intellegerent, non modo demigrandi causa €de vallo decederet nemo, sed paene ne respiceret quidem €quisquam ac tum omnes acerrime fortissimeque pugna-rent. hic dies nostris longe gravissimus fuit; sed tamen €hunc habuit eventum, ut eo die maximus numerus hostium €vulneraretur atque interficeretur, ut se sub ipso vallo €constipaverant recessumque primis ultimi non dabant. paulum quidem intermissa flamma et quodam loco turri €adacta et contingente vallum, tertiae cohortis centurio-€nes ex eo quo stabant loco recesserunt suosque omnes €removerunt, nutu vocibusque hostes si introire vellent vocare coeperunt; quorum progredi ausus est nemo. tum @1 €ex omni parte lapidibus coniectis deturbati turrisque €succensa est.  @@Erant in ea legione fortissimi viri centuriones qui €iam primis ordinibus adpropinquarent, Titus Pullo et Lucius Vorenus. hi perpetuas inter se controversias habe-€bant, uter alteri anteferretur, omnibusque annis de loco summis simultatibus contendebant. ex his Pullo, cum €acerrime ad munitiones pugnaretur, 'quid dubitas' inquit €'Vorene? aut quem locum tuae probandae virtutis ex-spectas? hic dies de nostris controversiis iudicabit.' haec €cum dixisset, procedit extra munitiones quaque hostium pars confertissima est visa, inrumpit. ne Vorenus quidem €sese tum vallo continet, sed omnium veritus existimatio-nem subsequitur. mediocri spatio relicto Pullo pilum in €hostes inmittit atque unum ex multitudine procurren-€tem traicit. quo percusso exanimatoque hunc scutis pro-€tegunt hostes, in illum universi tela coniciunt neque dant progrediendi facultatem. transfigitur scutum Pulloni et verutum in balteo defigitur. avertit hic casus vaginam €et gladium educere conanti dextram moratur manum impeditumque hostes circumsistunt. succurrit inimicus @1 illi Vorenus et laboranti subvenit. ad hunc se confestim a Pullone omnis multitudo convertit; illum veruto trans-€fixum arbitrantur. Vorenus gladio rem comminus gerit atque uno interfecto reliquos paulum propellit; dum €cupidius instat, in locum inferiorem deiectus concidit. huic rursus circumvento subsidium fert Pullo, atque ambo €incolumes compluribus interfectis summa cum laude intra munitiones se recipiunt. sic fortuna in contentione €et certamine utrumque versavit, ut alter alteri inimicus €auxilio salutique esset neque diiudicari posset, uter utri €virtute anteferendus videretur.  @@Quanto erat in dies gravior atque asperior oppu-€gnatio et maxime, quod magna parte militum confecta €vulneribus res ad paucitatem defensorum pervenerat, €tanto crebriores litterae nuntiique ad Caesarem mitte-€bantur. quorum pars deprehensa in conspectu nostrorum militum cum cruciatu necabatur. erat unus intus Ner-€vius nomine Vertico, loco natus honesto, qui a prima ob-€sidione ad Ciceronem perfugerat suamque ei fidem prae-stiterat. hic servo spe libertatis magnisque persuadet praemiis, ut litteras ad Caesarem deferat. has ille iaculo @1 €inligatas effert et Gallus inter Gallos sine ulla suspicione versatus ad Caesarem pervenit. ab eo de periculis Cice-€ronis legionisque cognoscitur.  @@Caesar acceptis litteris hora circiter undecima diei €statim nuntium in Bellovacos ad M. Crassum quaestorem €mittit, cuius hiberna aberant ab eo milia passuum &7xxv&; iubet media nocte legionem proficisci celeriterque ad se ve-nire. exit cum nuntio Crassus. alterum ad C. Fabium lega-€tum mittit, ut in Atrebatium fines legionem adducat, qua sibi iter faciendum sciebat. scribit Labieno, si rei publicae €commodo facere possit, cum legione ad fines Nerviorum €veniat. reliquam partem exercitus quod paulo aberat €longius, non putat expectandam; equites circiter quadrin-þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿµ¨®”…gentos ex proximis hibernis cogit.  @@Hora circiter tertia ab antecursoribus de Crassi ad-€ventu certior factus eo die milia passuum &7xx& progreditur. Crassum Samarobrivae praeficit legionemque ei attribuit, €quod ibi impedimenta exercitus, obsides civitatum, lit-€teras publicas frumentumque omne, quod eo tolerandae hiemis causa devexerat, relinquebat. Fabius, ut impera-€tum erat non ita multum moratus, in itinere cum legione occurrit. Labienus interitu Sabini et caede cohortium €cognita, cum omnes ad eum Treverorum copiae venissent, €veritus ne, si ex hibernis fugae similem profectionem @1 fecisset, hostium impetum sustinere non posset, prae-€sertim quos recenti victoria efferri sciret, litteras Caesari €remittit, quanto cum periculo legionem ex hibernis educ-€turus esset, rem gestam in Eburonibus perscribit, docet €omnes peditatus equitatusque copias Treverorum tria €milia passuum longe ab suis castris consedisse.  @@Caesar consilio eius probato, etsi opinione trium €legionum deiectus ad duas redierat, tamen unum com-€munis salutis auxilium in celeritate ponebat. venit magnis itineribus in Nerviorum fines. ibi ex captivis cognoscit €quae apud Ciceronem gerantur quantoque in periculo res sit. tum cuidam ex equitibus Gallis magnis praemiis per-suadet, uti ad Ciceronem epistulam deferat. hanc Grae-€cis conscriptam litteris mittit, ne intercepta epistula nostra ab hostibus consilia cognoscantur. si adire non €possit, monet ut tragulam cum epistula ad ammentum deligata intra munitiones castrorum abiciat. in litteris €scribit se cum legionibus profectum celeriter adfore; hortatur ut pristinam virtutem retineat. Gallus pericu-lum veritus ut erat praeceptum tragulam mittit. haec €casu ad turrim adhaesit neque a nostris biduo animad-€versa tertio die a quodam milite conspicitur, dempta ad Ciceronem defertur. ille perlectam in conventu militum recitat maximaque omnes laetitia adficit. tum fumi in- @1 €cendiorum procul videbantur, quae res omnem dubita-€tionem adventus legionum expulit.  @@Galli re cognita per exploratores obsidionem relin-€quunt, ad Caesarem omnibus copiis contendunt. hae erant armatae circiter milia &7lx&. Cicero data facultate Gal-€lum ab eodem Verticone quem supra demonstravimus €reperit, qui litteras ad Caesarem deferat; hunc admonet, iter caute diligenterque faciat; perscribit in litteris ho-€stes ab se discessisse omnemque ad eum multitudinem convertisse. quibus litteris circiter media nocte Caesar €adlatis suos facit certiores eosque ad dimicandum animo confirmat. postero die luce prima movet castra et cir-€citer milia passuum quattuor progressus trans vallem et rivum multitudinem hostium conspicatur. erat magni @1 €periculi res tantulis copiis iniquo loco dimicare; tum, €quoniam obsidione liberatum Ciceronem sciebat, aequo animo remittendum de celeritate existimabat; consedit €et, quam aequissimo potest loco castra communit atque €haec etsi erant exigua per se, vix hominum milium sep-€tem, praesertim nullis cum impedimentis, tamen angustiis €viarum quam maxime potest contrahit, eo consilio ut in summam contemptionem hostibus veniat. interim specu-€latoribus in omnes partes dimissis explorat, quo commo-€dissime itinere vallem transire possit.  @@Eo die parvulis equestribus proeliis ad aquam fac-tis utrique se suo loco continent: Galli quod ampliores copias, quae nondum convenerant, exspectabant, Caesar €si forte timoris simulatione hostes in suum locum elicere €posset, ut citra vallem pro castris proelio contenderet; si id efficere non posset, ut exploratis itineribus minore €cum periculo vallem rivumque transiret. prima luce hos-€tium equitatus ad castra accedit proeliumque cum no-stris equitibus committit. Caesar consulto equites cedere €seque in castra recipere iubet; simul ex omnibus parti-€bus castra altiore vallo muniri portasque obstrui atque in €his administrandis rebus quam maxime concursari et cum €simulatione agi timoris iubet.  @@Quibus omnibus rebus hostes invitati copias trans-€ducunt aciemque iniquo loco constituunt, nostris vero €etiam de vallo deductis propius accedunt et tela intra munitionem ex omnibus partibus coniciunt praeconibus- @1 €que circummissis pronuntiari iubent, seu quis Gallus seu €Romanus velit ante horam tertiam ad se transire, sine peri-culo licere; post id tempus non fore potestatem. ac sic €nostros contempserunt ut obstructis in speciem portis sin-€gulis ordinibus caespitum, quod ea non posse introrumpere €videbantur, alii vallum manu scindere, alii fossas com-plere inciperent. tum Caesar omnibus portis eruptione €facta equitatuque emisso celeriter hostes in fugam dat, €sic uti omnino pugnandi causa resisteret nemo, magnum-€que ex iis numerum occidit atque omnes armis exuit.  @@Longius prosequi veritus quod silvae paludesque €intercedebant_neque etiam parvulo detrimento illum €locum relinqui videbat_, omnibus suis incolumibus eo-dem die ad Ciceronem pervenit. institutas turres, tes-€tudines munitionesque hostium admiratur; producta le-€gione cognoscit non decimum quemque esse reliquum militem sine vulnere; ex his omnibus iudicat rebus quan-€to cum periculo et quanta cum virtute res sint administra-tae. Ciceronem pro eius merito legionemque conlaudat; €centuriones singillatim tribunosque militum appellat, quo- @1 €rum egregiam fuisse virtutem testimonio Ciceronis co-€gnoverat. de casu Sabini et Cottae certius ex captivis cognoscit. postero die contione habita rem gestam pro-ponit, milites consolatur et confirmat: quod detrimentum €culpa et temeritate legati sit acceptum, hoc aequiore ani-€mo ferundum docet, quod beneficio deorum immorta-€lium et virtute eorum expiato incommodo neque hosti-€bus diutina laetitia neque ipsis longior dolor relinquatur.  @@Interim ad Labienum per Remos incredibili celeri-€tate de victoria Caesaris fama perfertur, ut cum ab hi-€bernis Ciceronis milia passuum abesset circiter &7lx& eoque €post horam nonam diei Caesar pervenisset, ante mediam €noctem ad portas castrorum clamor oriretur, quo cla-€more significatio victoriae gratulatioque ab Remis La-bieno fieret. hac fama ad Treveros perlata Indutiomarus, €qui postero die castra Labieni oppugnare decreverat, noctu profugit copiasque omnes in Treveros reducit. Cae-€sar Fabium cum sua legione remittit in hiberna, ipse cum €tribus legionibus circum Samarobrivam trinis hibernis €hiemare constituit, et quod tanti motus Galliae exsti-€terant, totam hiemem ipse ad exercitum manere decrevit. nam illo incommodo de Sabini morte perlato omnes fere €Galliae civitates de bello consultabant, nuntios legationes-€que in omnes partes dimittebant, et quid reliqui consilii €caperent atque unde initium belli fieret explorabant noc-turnaque in locis desertis concilia habebant. neque ullum @1 €fere totius hiemis tempus sine sollicitudine Caesaris inter-€cessit, quin aliquem de consiliis ac motu Gallorum nun-tium acciperet. in his ab L. Roscio quaestore, quem €legioni tertiae decimae praefecerat, certior factus est €magnas Gallorum copias earum civitatum, quae Are-€moricae appellantur, oppugnandi sui causa convenisse neque longius milibus passuum octo ab hibernis suis €afuisse, sed nuntio adlato de victoria Caesaris discessisse, €adeo ut fugae similis discessus videretur.  @@At Caesar principibus cuiusque civitatis ad se evo-€catis alias territando, cum se scire quae fierent denun-€tiaret, alias cohortando magnam partem Galliae in offi-cio tenuit. tamen Senones, quae est civitas in primis firma €et magnae inter Gallos auctoritatis, Cavarinum, quem €Caesar apud eos regem constituerat, cuius frater Mori-€tasgus adventu in Galliam Caesaris cuiusque maiores €regnum obtinuerant, interficere publico consilio conati, €cum ille praesensisset ac profugisset, usque ad fines inse-cuti regno domoque expulerunt et missis ad Caesarem €satisfaciundi causa legatis, cum is omnem ad se senatum venire iussisset, dicto audientes non fuerunt. tantum €apud homines barbaros valuit esse aliquos repertos prin- @1 €cipes belli inferendi tantamque omnibus voluntatis com-€mutationem attulit, ut praeter Haeduos et Remos_ €quos praecipuo semper honore Caesar habuit, alteros pro þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿµ¨¶”†vetere ac perpetua erga populum Romanum fide, alteros €pro recentibus Gallici belli officiis_nulla fere civitas fuerit non suspecta nobis. idque adeo haud scio miran-€dumne sit cum compluribus aliis de causis, tum maxime €quod qui virtute belli omnibus gentibus praeferebantur, €tantum se eius opinionis deperdidisse, ut a populo Ro-€mano imperia perferrent, gravissime dolebant.  @@Treveri vero atque Indutiomarus totius hiemis €nullum tempus intermiserunt, quin trans Rhenum lega-€tos mitterent, civitates sollicitarent, pecunias polliceren-€tur, magna parte exercitus nostri interfecta multo mino-rem superesse dicerent partem. neque tamen ulli civitati €Germanorum persuaderi potuit, ut Rhenum transiret, €cum se bis expertos dicerent, Ariovisti bello et Tencthe-€rorum transitu, non esse amplius fortunam temptaturos. hac spe lapsus Indutiomarus nihilo minus copias cogere, €exercere, a finitimis equos parare, exsules damnatosque @1 tota Gallia magnis praemiis ad se adlicere coepit. ac tan-€tam sibi iam his rebus in Gallia auctoritatem compara-€verat, ut undique ad eum legationes concurrerent, gra-€tiam atque amicitiam publice privatimque peterent.  @@Ubi intellexit ultro ad se veniri, altera ex parte €Senones Carnutesque conscientia facinoris instigari, al-€tera Nervios Atuatucosque bellum Romanis parare, ne-€que sibi voluntariorum copias defore, si ex finibus suis €progredi coepisset, armatum concilium indicit. hoc more Gallorum est initium belli. quo lege communi omnes pu-€beres armati convenire coguntur; qui ex iis novissimus €convenit, in conspectu multitudinis omnibus cruciatibus adfectus necatur. in eo concilio Cingetorigem, alterius €principem factionis, generum suum, quem supra demon-€stravimus Caesaris secutum fidem ab eo non discessisse, hostem iudicat bonaque eius publicat. his rebus confec-€tis in concilio pronuntiat arcessitum se ab Senonibus et Carnutibus aliisque compluribus Galliae civitatibus; huc €iturum per fines Remorum eorumque agros populaturum €ac, priusquam id faciat, castra Labieni oppugnaturum; €quae fieri velit, praecipit.  @@Labienus, cum et loci natura et manu munitissimis €castris sese teneret, de suo ac legionis periculo nihil time-€bat, ne quam occasionem rei bene gerendae dimitteret, cogitabat. itaque a Cingetorige atque eius propinquis €oratione Indutiomari cognita, quam in concilio habuerat, @1 €circummittit ad finitimas civitates equitesque undique evocat; his certam diem conveniendi dicit. interim prope €cotidie cum omni equitatu Indutiomarus sub castris eius €vagabatur, alias ut situm castrorum cognosceret, alias €conloquendi aut territandi causa. equites plerumque eminus tela intra vallum coniciebant. Labienus suos intra €munitiones continebat timorisque opinionem quibus-€cumque poterat rebus augebat.  @@Cum maiore in dies contemptione Indutiomarus €ad castra accederet, nocte una intromissis equitibus om-€nium finitimarum civitatum, quos accersendos cura-€verat, tanta diligentia omnes suos custodiis intra castra €continuit, ut nulla ratione ea res enuntiari aut ad Tre-veros perferri posset. interim ex consuetudine cotidiana €Indutiomarus ad castra accedit atque ibi magnam par-€tem diei consumit; equites tela coniciunt et magna cum contumelia verborum nostros ad pugnam evocant. nullo €ab nostris dato responso, ubi visum est, sub vesperum dispersi ac dissipati discedunt. subito Labienus duabus €portis omnem equitatum emittit; praecipit atque inter-€dicit, perterritis hostibus atque in fugam coniectis_quod €fore sicut accidit videbat_unum omnes petant Indu-€tiomarum, neu quis quem alium prius vulneret, quam @1 €illum interfectum viderit, quod mora reliquorum spa-€tium nactum illum effugere nolebat; magna proponit iis qui occiderint praemia; submittit cohortes equitibus subsidio. comprobat hominis consilium Fortuna, et cum €unum omnes peterent, in ipso fluminis vado deprehensus €Indutiomarus interficitur caputque eius refertur in ca-€stra. redeuntes equites quos possunt consectantur atque occidunt. hac re cognita omnes Eburonum et Nerviorum €quae convenerant copiae discedunt, pauloque habuit post €id factum Caesar Galliam quietiorem. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER SEXTVS}1 ¡@@Multis de causis Caesar maiorem Galliae motum ex-€spectans per M. Silanum, C. Antistium Reginum, T. Sextium legatos dilectum habere instituit. simul a Cn. €Pompeio proconsule petit, quoniam ipse ad urbem cum €imperio rei publicae causa remaneret, quos ex Cisalpina Gallia consulis sacramento rogasset, ad signa conve-€nire et ad se proficisci iuberet, magni interesse etiam in €reliquum tempus ad opinionem Galliae existimans tan-€tas videri Italiae facultates, ut, si quid esset in bello detri-€menti acceptum, non modo id brevi tempore sarciri, sed etiam maioribus augeri copiis posset. quod cum Pom-€peius et rei publicae et amicitiae tribuisset, celeriter con-€fecto per suos dilectu tribus ante exactam hiemem et @1 €constitutis et adductis legionibus duplicatoque earum €cohortium numero quas cum Q. Titurio amiserat, et cele-€ritate et copiis docuit, quid populi Romani disciplina €atque opes possent.  @@Interfecto Indutiomaro ut docuimus, ad eius pro-€pinquos a Treveris imperium defertur. illi finitimos Ger-€manos sollicitare et pecuniam polliceri non desistunt. cum a proximis impetrare non possent, ulteriores temp-€tant. inventis nonnullis civitatibus iure iurando inter se €confirmant obsidibusque de pecunia cavent; Ambiorigem sibi societate et foedere adiungunt. quibus rebus cogni-€tis Caesar cum undique bellum parari videret, Nervios, €Atuatucos, Menapios adiunctis Cisrhenanis omnibus Ger-€manis esse in armis, Senones ad imperatum non venire et €cum Carnutibus finitimisque civitatibus consilia com-€municare, a Treveris Germanos crebris legationibus sol-€licitari, maturius sibi de bello cogitandum putavit.  @@Itaque nondum hieme confecta proximis quattuor €coactis legionibus de improviso in fines Nerviorum con-tendit et, priusquam illi aut convenire aut profugere €possent, magno pecoris atque hominum numero capto €atque ea praeda militibus concessa vastatisque agris in deditionem venire atque obsides sibi dare coegit. eo ce-€leriter confecto negotio rursus in hiberna legiones re-duxit. concilio Galliae primo vere, uti instituerat, indicto, €cum reliqui praeter Senones, Carnutes Treverosque ve-€nissent, initium belli ac defectionis hoc esse arbitratus, €ut omnia postponere videretur, concilium Luteciam Pa- @1 risiorum transfert. confines erant hi Senonibus civita-€temque patrum memoria coniunxerant, sed ab hoc con-silio afuisse existimabantur. hac re pro suggestu pronun-€tiata eodem die cum legionibus in Senones proficiscitur €magnisque itineribus eo pervenit.  @@Cognito eius adventu Acco, qui princeps eius con-€silii fuerat, iubet in oppida multitudinem convenire. co-€nantibus, priusquam id effici posset, adesse Romanos nuntiatur. necessario sententia desistunt legatosque de-€precandi causa ad Caesarem mittunt; adeunt per Hae-duos, quorum antiquitus erat in fide civitas. libenter €Caesar petentibus Haeduis dat veniam excusationemque €accipit, quod aestivum tempus instantis belli, non quae-stionis esse arbitrabatur. obsidibus imperatis centum hos Haeduis custodiendos tradit. eodem Carnutes legatos €obsidesque mittunt usi deprecatoribus Remis, quorum erant in clientela; eadem ferunt responsa. peragit con-€cilium Caesar equitesque imperat civitatibus.  @@Hac parte Galliae pacata totus et mente et animo in bellum Treverorum et Ambiorigis insistit. Cavarinum €cum equitatu Senonum secum proficisci iubet, ne quis €aut ex huius iracundia aut ex eo, quod meruerat, odio civitatis motus existat. his rebus constitutis, quod pro €explorato habebat Ambiorigem proelio non esse conten-turum, reliqua eius consilia animo circumspiciebat. erant €Menapii propinqui Eburonum finibus, perpetuis paludi-€bus silvisque muniti, qui uni ex Gallia de pace ad Cae- @1 €sarem legatos numquam miserant. cum his esse hospi-€tium Ambiorigi sciebat; item per Treveros venisse Ger-manis in amicitiam cognoverat. haec prius illi detra-€henda auxilia existimabat, quam ipsum bello lacesseret, þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ¶¥•ƒne desperata salute aut se in Menapios abderet, aut cum Transrhenanis congredi cogeretur. hoc inito consilio to-€tius exercitus impedimenta ad Labienum in Treveros €mittit duasque ad eum legiones proficisci iubet, ipse cum €legionibus expeditis quinque in Menapios proficiscitur. illi nulla coacta manu loci praesidio freti in silvas palu-€desque confugiunt suaque eodem conferunt.  @@Caesar partitis copiis cum C. Fabio legato et M. Cras-€so quaestore celeriterque effectis pontibus adit triper-€tito, aedificia vicosque incendit, magno pecoris atque hominum numero potitur. quibus rebus coacti Menapii legatos ad eum pacis petendae causa mittunt. ille obsidi-€bus acceptis hostium se habiturum numero confirmat, €si aut Ambiorigem aut eius legatos finibus suis recepis-€sent. his confirmatis rebus Commium Atrebatem cum €equitatu custodis loco in Menapiis relinquit, ipse in Tre-€veros proficiscitur.  @@Dum haec a Caesare geruntur, Treveri magnis co-€actis peditatus equitatusque copiis Labienum cum una €legione, quae in eorum finibus hiemarat, adoriri para-bant. iamque ab eo non longius bidui via aberant, cum @1 duas venisse legiones missu Caesaris cognoscunt. posi-€tis castris a milibus passuum quindecim auxilia Germa-norum exspectare constituunt. Labienus hostium co-€gnito consilio sperans temeritate eorum fore aliquam dimi-€candi facultatem, praesidio &7v& cohortium impedimentis €relicto cum &7xxv& cohortibus magnoque equitatu contra €hostem proficiscitur et mille passuum intermisso spatio castra communit. erat inter Labienum atque hostem €difficili transitu flumen ripisque praeruptis. hoc neque €ipse transire habebat in animo neque hostes transituros existimabat. augebatur auxiliorum cotidie spes. loqui-€tur consulto palam, quoniam Germani adpropinquare €dicantur, sese suas exercitusque fortunas in dubium non €devocaturum et postero die prima luce castra moturum. celeriter haec ad hostes deferuntur, ut ex magno Gallo-€rum equitum numero nonnullos Gallicis rebus favere natura cogebat. Labienus noctu tribunis militum primis-€que ordinibus coactis, quid sui sit consilii proponit et, €quo facilius hostibus timoris det suspicionem, maiore €strepitu et tumultu quam populi Romani fert consuetudo €castra moveri iubet. his rebus fugae similem profectio- @1 nem effecit. haec quoque per exploratores ante lucem in €tanta propinquitate castrorum ad hostes deferuntur.  @@Vix agmen novissimum extra munitiones processe-€rat, cum Galli cohortati inter se ne speratam praedam €ex manibus dimitterent_longum esse perterritis Roma-€nis Germanorum auxilium exspectare, neque suam pati €dignitatem, ut tantis copiis tam exiguam manum, prae-€sertim fugientem atque impeditam, adoriri non audeant €_flumen transire et iniquo loco committere proelium non dubitant. quae fore suspicatus Labienus, ut omnes €citra flumen eliceret, eadem usus simulatione itineris placide progrediebatur. tum praemissis paulum impe-€dimentis atque in tumulo quodam conlocatis 'habetis' €inquit 'milites, quam petistis facultatem; hostem im-pedito atque iniquo loco tenetis: praestate eandem nobis €ducibus virtutem, quam saepe numero imperatori prae-€stitistis, atque illum adesse et haec coram cernere existi-mate.' simul signa ad hostem converti aciemque dirigi €iubet et paucis turmis praesidio ad impedimenta dimis-sis reliquos equites ad latera disponit. celeriter nostri €clamore sublato pila in hostes immittunt. illi, ubi prae-€ter spem, quos modo fugere credebant, infestis signis ad se €ire viderunt, impetum ferre non potuerunt ac primo con-cursu in fugam coniecti proximas silvas petierunt. quos €Labienus equitatu consectatus magno numero interfecto €compluribus captis paucis post diebus civitatem recepit. €nam Germani qui auxilio veniebant percepta Trevero-rum fuga sese domum contulerunt. cum his propinqui @1 €Indutiomari, qui defectionis auctores fuerant, comitati eos ex civitate excesserunt. Cingetorigi, quem ab initio €permansisse in officio demonstravimus, principatus at-€que imperium est traditum.  @@Caesar, postquam ex Menapiis in Treveros venit, €duabus de causis Rhenum transire constituit; quarum una erat quod auxilia contra se Treveris miserant, al-tera, ne ad eos Ambiorix receptum haberet. his constitu-€tis rebus paulo supra eum locum, quo ante exercitum traduxerat, facere pontem instituit. nota atque instituta €ratione magno militum studio paucis diebus opus effici-tur. firmo in Treveris ad pontem praesidio relicto, ne €quis ab his subito motus oriretur, reliquas copias equi-tatumque traducit. Ubii, qui ante obsides dederant atque €in deditionem venerant, sui purgandi causa ad eum le-€gatos mittunt, qui doceant neque ex sua civitate auxilia in Treveros missa neque ab se fidem laesam; petunt at-€que orant ut sibi parcat, ne communi odio Germanorum €innocentes pro nocentibus poenas pendant; si amplius obsidum velit dari pollicentur. cognita Caesar causa re- @1 €perit ab Suebis auxilia missa esse, Ubiorum satisfactio-€nem accipit, aditus viasque in Suebos perquirit.  @@Interim paucis post diebus fit ab Ubiis certior Sue-€bos omnes unum in locum copias cogere atque iis natio-€nibus, quae sub eorum sint imperio, denuntiare, uti auxi-lia peditatus equitatusque mittant. his cognitis rebus €rem frumentariam providet, castris idoneum locum deli-€git; Ubiis imperat, ut pecora deducant suaque omnia €ex agris in oppida conferant, sperans barbaros atque im-€peritos homines inopia cibariorum adductos ad iniquam pugnandi condicionem posse deduci; mandat, ut crebros €exploratores in Suebos mittant quaeque apud eos geran-tur cognoscant. illi imperata faciunt et paucis diebus €intermissis referunt: Suebos omnes, posteaquam cer-€tiores nuntii de exercitu Romanorum venerint, cum €omnibus suis sociorumque copiis, quas coegissent, penitus ad extremos fines se recepisse; silvam ibi esse infinita €magnitudine, quae appellatur Bacenis; hanc longe in-€trorsus pertinere et pro nativo muro obiectam Cheruscos €ab Suebis Suebosque a Cheruscis iniuriis incursionibus- @1 €que prohibere. ad eius silvae initium Suebos adventum €Romanorum exspectare constituisse.  @@Quoniam ad hunc locum perventum est, non alie-€num esse videtur de Galliae Germaniaeque moribus et, quo differant hae nationes inter sese, proponere. in Gal-€lia non solum in omnibus civitatibus atque in omnibus €pagis partibusque, sed paene etiam in singulis domibus factiones sunt earumque factionum sunt principes, qui €summam auctoritatem eorum iudicio habere existiman-€tur, quorum ad arbitrium iudiciumque summa omnium rerum consiliorumque redeat. idque eius rei causa anti-€quitus institutum videtur, ne quis ex plebe contra poten-€tiorem auxilii egeret. suos enim quisque opprimi et circum-€veniri non patitur neque, aliter si faciat, ullam inter suos habet auctoritatem. haec eadem ratio est in summa totius €Galliae; namque omnes civitates divisae sunt in duas partes.  @@Cum Caesar in Galliam venit, alterius factionis principes erant Haedui, alterius Sequani. hi cum per se €minus valerent, quod summa auctoritas antiquitus erat €in Haeduis magnaeque eorum erant clientelae, Germa-€nos atque Ariovistum sibi adiunxerant eosque ad se @1 magnis iacturis pollicitationibusque perduxerant. proe-€liis vero compluribus factis secundis atque omni nobili-€tate Haeduorum interfecta tantum potentia anteces-serant, ut magnam partem clientium ab Haeduis ad se €traducerent obsidesque ab iis principum filios acciperent €et publice iurare cogerent nihil se contra Sequanos con-€silii inituros, et partem finitimi agri per vim occupatam €possiderent Galliaeque totius principatum obtinerent. qua necessitate adductus Diviciacus auxilii petendi causa Romam ad senatum profectus infecta re redierat. ad-€ventu Caesaris facta commutatione rerum, obsidibus Hae-€duis redditis, veteribus clientelis restitutis, novis per Cae-€sarem comparatis, quod ii qui se ad eorum amicitiam adgregarant, meliore condicione atque aequiore imperio €se uti videbant, reliquis rebus eorum gratia dignitateque €amplificata Sequani principatum dimiserant. in eorum €locum Remi successerant; quos quod adaequare apud þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ¶¨Œ—…Caesarem gratia intellegebatur, ii qui propter veteres ini-€micitias nullo modo cum Haeduis coniungi poterant, se Remis in clientelam dicabant. hos illi diligenter tue-€bantur; ita novam et repente collectam auctoritatem tenebant; et eo tum statu res erat ut longe principes habe-€rentur Haedui, secundum locum dignitatis Remi ob-€tinerent.  @@In omni Gallia eorum hominum, qui aliquo sunt @1 €numero atque honore, genera sunt duo. nam plebes paene €servorum habetur loco, quae nihil audet per se, nulli adhibetur consilio. plerique cum aut aere alieno aut €magnitudine tributorum aut iniuria potentiorum pre-€muntur, sese in servitutem dicant. nobilibus in hos eadem omnia sunt iura quae dominis in servos. sed de his duo-bus generibus alterum est druidum, alterum equitum. illi €rebus divinis intersunt, sacrificia publica ac privata pro-€curant, religiones interpretantur. ad hos magnus adules-€centium numerus disciplinae causa concurrit magnoque hi sunt apud eos honore. nam fere de omnibus contro-€versiis publicis privatisque constituunt, et si quod est €facinus admissum, si caedes facta, si de heredidate, de €finibus controversia est, idem decernunt, praemia poe-nasque constituunt. si qui aut privatus aut populus eorum €decreto non stetit, sacrificiis interdicunt. haec poena apud eos est gravissima. quibus ita est interdictum, hi €numero impiorum ac sceleratorum habentur, his omnes €decedunt, aditum eorum sermonemque defugiunt, ne quid €ex contagione incommodi accipiant, neque his petentibus ius redditur neque honos ullus communicatur. his autem €omnibus druidibus praeest unus, qui summam inter eos habet auctoritatem. hoc mortuo aut, si qui ex reliquis @1 €excellit dignitate, succedit aut, si sunt plures pares, suffra-€gio druidum adlegitur; nonnumquam etiam armis de prin-cipatu contendunt. hi certo anni tempore in finibus Carnu-€tum, quae regio totius Galliae media habetur, considunt in €loco consecrato. huc omnes undique, qui controversias ha-€bent, conveniunt eorumque decretis iudiciisque parent. dis-ciplina in Britannia reperta atque inde in Galliam trans-lata existimatur, et nunc qui diligentius eam rem cognoscere €volunt, plerumque illo discendi causa proficiscuntur.  @@Druides a bello abesse consuerunt neque tributa €una cum reliquis pendunt. militiae vacationem omnium-que rerum habent immunitatem. tantis excitati praemiis €et sua sponte multi in disciplinam conveniunt et a paren-tibus propinquisque mittuntur. magnum ibi numerum €versuum ediscere dicuntur. itaque annos nonnulli vice-€nos in disciplina permanent. neque fas esse existimant €ea litteris mandare, cum in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus, Graecis utantur litteris. id mihi €duabus de causis instituisse videntur, quod neque in vul- @1 €gus disciplinam efferri velint neque eos, qui discunt, €litteris confisos minus memoriae studere, quod fere €plerisque accidit ut praesidio litterarum diligentiam in perdiscendo ac memoriam remittant. in primis hoc volunt €persuadere non interire animas, sed ab aliis post mortem €transire ad alios, atque hoc maxime ad virtutem excitari putant metu mortis neglecto. multa praeterea de sideri-€bus atque eorum motu, de mundi ac terrarum magni-€tudine, de rerum natura, de deorum immortalium vi ac €potestate disputant et iuventuti tradunt.  @@Alterum genus est equitum. hi cum est usus atque €aliquod bellum incidit_quod ante Caesaris adventum €quotannis fere accidere solebat, uti aut ipsi iniurias in-€ferrent aut inlatas propulsarent_, omnes in bello ver-santur, atque eorum ut quisque est genere copiisque €amplissimus, ita plurimos circum se ambactos clientes-€que habet. hanc unam gratiam potentiamque noverunt.  @@Natio est omnis Gallorum admodum dedita religio-nibus, atque ob eam causam, qui sunt adfecti gravioribus €morbis quique in proeliis periculisque versantur, aut €pro victimis homines immolant aut se immolaturos vo-€vent, administrisque ad ea sacrificia druidibus utuntur, quod pro vita hominis nisi hominis vita reddatur, non €posse aliter deorum immortalium numen placari arbitran- @1 €tur, publiceque eiusdem generis habent instituta sacrificia. alii immani magnitudine simulacra habent, quorum con-€texta viminibus membra vivis hominibus complent; €quibus succensis circumventi flamma exanimantur ho-mines. supplicia eorum, qui in furto aut in latrocinio aut €aliqua noxii sint comprehensi, gratiora dis immortali-€bus esse arbitrantur. sed cum eius generis copia deficit, €etiam ad innocentium supplicia descendunt.  @@Deorum maxime Mercurium colunt. huius sunt plu-€rima simulacra, hunc omnium inventorem artium ferunt, €hunc viarum atque itinerum ducem, hunc ad quaestus €pecuniae mercaturasque habere vim maximam arbitran-€tur. post hunc Apollinem et Martem et Iovem et Miner-vam. de his eandem fere quam reliquae gentes habent €opinionem: Apollinem morbos depellere, Minervam ope-€rum atque artificiorum initia tradere, Iovem imperium caelestium tenere, Martem bella regere. huic, cum proelio €dimicare constituerunt, ea quae bello ceperint, plerum-€que devovent; cum superaverunt, animalia capta immo- @1 lant reliquasque res in unum locum conferunt. multis €in civitatibus harum rerum extructos tumulos locis con-secratis conspicari licet; neque saepe accidit ut neglecta €quispiam religione aut capta apud se occultare aut €posita tollere auderet, gravissimumque ei rei supplicium €cum cruciatu constitutum est.  @@Galli se omnes ab Dite patre prognatos praedicant idque ab druidibus proditum dicunt. ob eam causam €spatia omnis temporis non numero dierum, sed noctium €finiunt; dies natales et mensum et annorum initia sic ob-servant, ut noctem dies subsequatur. in reliquis vitae €institutis hoc fere ab reliquis differunt, quod suos libe-€ros, nisi cum adoleverunt ut munus militiae sustinere €possint, palam ad se adire non patiuntur filiumque €puerili aetate in publico in conspectu patris adsistere €turpe ducunt.  @@Viri, quantas pecunias ab uxoribus dotis nomine €acceperunt, tantas ex suis bonis aestimatione facta cum dotibus communicant. huius omnis pecuniae coniunctim €ratio habetur fructusque servantur; uter eorum vita €superarit, ad eum pars utriusque cum fructibus superi- @1 orum temporum pervenit. viri in uxores sicuti in liberos €vitae necisque habent potestatem, et cum pater familiae €inlustriore loco natus decessit, eius propinqui conve-€niunt et de morte, si res in suspicionem venit, de uxori-€bus in servilem modum quaestionem habent, et si €compertum est, igni atque omnibus tormentis excruciatas interficiunt. funera sunt pro cultu Gallorum magnifica €et sumptuosa; omnia quaeque vivis cordi fuisse arbitran-€tur in ignem inferunt, etiam animalia, ac paulo supra €hanc memoriam servi et clientes, quos ab iis dilectos €esse constabat, iustis funeribus confectis una crema-€bantur.  @@Quae civitates commodius suam rem publicam ad-€ministrare existimantur, habent legibus sanctum, si quis €quid de re publica a finitimis rumore ac fama acceperit, €uti ad magistratum deferat neve cum quo alio commu-nicet, quod saepe homines temerarios atque imperitos €falsis rumoribus terreri et ad facinus impelli et de sum-mis rebus consilium capere cognitum est. magistratus €quae visa sunt occultant, quae esse ex usu iudicaverunt, €multitudini produnt. de re publica nisi per concilium loqui €non conceditur.  @@Germani multum ab hac consuetudine differunt. €nam neque druides habent, qui rebus divinis praesint, neque sacrificiis student. deorum numero eos solos du-€cunt, quos cernunt et quorum aperte opibus iuvantur, @1 €Solem et Vulcanum et Lunam, reliquos ne fama quidem acceperunt. vita omnis in venationibus atque in studiis €rei militaris consistit; a parvulis labori ac duritiae student. qui diutissime impuberes permanserunt, maximam in-€ter suos ferunt laudem; hoc ali staturam, ali vires ner-vosque confirmari putant. intra annum vero vicesimum €feminae notitiam habuisse in turpissimis habent rebus. €cuius rei nulla est occultatio, quod et promiscue in flu-€minibus perluuntur et pellibus aut parvis renonum tegi-€mentis utuntur, magna corporis parte nuda. þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ¶¨–@@Agri culturae non student, maiorque pars eorum victus in lacte, caseo, carne consistit. neque quisquam €agri modum certum aut fines habet proprios, sed magi-€stratus ac principes in annos singulos gentibus cogna-€tionibusque hominum quique una coierunt, quantum et €quo loco visum est agri adtribuunt atque anno post alio transire cogunt. eius rei multas adferunt causas: ne €adsidua consuetudine capti studium belli gerendi agri €cultura commutent; ne latos fines parare studeant poten-€tioresque humiliores possessionibus expellant; ne accu-€ratius ad frigora atque aestus vitandos aedificent; ne qua €oriatur pecuniae cupiditas, qua ex re factiones dissen-sionesque nascuntur; ut animi aequitate plebem conti- @1 €neant, cum suas quisque opes cum potentissimis aequari €videat.  @@Civitatibus maxima laus est quam latissime circum se vastatis finibus solitudines habere. hoc proprium vir-€tutis existimant, expulsos agris finitimos cedere neque quemquam prope se audere consistere. simul hoc se fore €tutiores arbitrantur, repentinae incursionis timore sub-lato. cum bellum civitas aut inlatum defendit aut infert, €magistratus qui ei bello praesint et vitae necisque habe-ant potestatem deliguntur. in pace nullus est communis €magistratus, sed principes regionum atque pagorum inter suos ius dicunt controversiasque minuunt. latrocinia €nullam habent infamiam quae extra fines cuiusque civi-€tatis fiunt, atque ea iuventutis exercendae ac desidiae minuendae causa fieri praedicant. atque ubi quis ex prin-€cipibus in concilio dixit se ducem fore, qui sequi velint, €profiteantur, consurgunt ii qui et causam et hominem €probant, suumque auxilium pollicentur atque a multi-tudine conlaudantur; qui ex his secuti non sunt, in deser-€torum ac proditorum numero ducuntur, omniumque his rerum postea fides derogatur. hospitem violare fas non €putant; qui quacumque de causa ad eos venerunt, ab €iniuria prohibent sanctosque habent, hisque omnium €domus patent victusque communicatur.  @@Ac fuit antea tempus, cum Germanos Galli virtute €superarent, ultro bella inferrent, propter hominum mul-€titudinem agrique inopiam trans Rhenum colonias mit-terent. (itaque ea quae fertilissima Germaniae sunt loca @1 €circum Hercyniam silvam, quam Eratostheni et quibus-€dam Graecis fama notam esse video, quam illi Orcyniam €appellant, Volcae Tectosages occupaverunt atque ibi consederunt; quae gens ad hoc tempus his sedibus sese €continet summamque habet iustitiae et bellicae laudis opinionem). nunc quoniam in eadem inopia egestate €patientiaque Germani permanent, eodem victu et cultu corporis utuntur, Gallis autem provinciarum propinquitas €et transmarinarum rerum notitia multa ad copiam atque usum largitur, paulatim adsuefacti superari multisque €victi proeliis ne se quidem ipsi cum illis virtute com-€parant.  @@Huius Hercyniae silvae, quae supra demonstrata €est, latitudo novem dierum iter expedito patet: non enim @1 €aliter finiri potest neque mensuras itinerum noverunt. oritur ab Helvetiorum et Nemetum et Rauracorum fini-€bus rectaque fluminis Danubii regione pertinet ad fines Dacorum et Anartium. hinc se flectit sinistrorsus diver-€sis a flumine regionibus multarumque gentium fines propter magnitudinem attingit. neque quisquam est hu-€ius Germaniae, qui se aut adisse ad initium eius silvae €dicat, cum dierum iter &7lx& processerit, aut quo ex loco oriatur acceperit. multaque in ea genera ferarum nasci €constat, quae reliquis in locis visa non sint, ex quibus €quae maxime differant a ceteris et memoriae prodenda €videantur, haec sunt.  @@Est bos cervi figura, cuius a media fronte inter €aures unum cornu existit excelsius magisque derectum his, quae nobis nota sunt, cornibus; ab eius summo sicut palmae ramique late diffunduntur. eadem est feminae €marisque natura, eadem forma magnitudoque cornuum.  @@Sunt item, quae appellantur alces. harum est con-€similis capris figura et varietas pellium, sed magnitu-€dine paulo antecedunt mutilaeque sunt cornibus et crura sine nodis articulisque habent. neque quietis causa pro-€cumbunt neque, si quo adflictae casu conciderunt, erigere sese aut sublevare possunt. his sunt arbores pro cubilibus; €ad eas se adplicant atque ita paulum modo reclinatae quietem capiunt. quarum ex vestigiis cum est animad-€versum a venatoribus quo se recipere consuerint, omnes €eo loco aut ab radicibus subruunt aut accidunt arbores, €tantum ut summa species earum stantium relinquatur. huc cum se consuetudine reclinaverunt, infirmas arbores €pondere adfligunt atque una ipsae concidunt. @1  @@Tertium est genus eorum qui uri appellantur. hi €sunt magnitudine paulo infra elephantos, specie et colore et figura tauri. magna vis eorum est et magna velocitas; €neque homini neque ferae, quam conspexerunt, parcunt. hos studiose foveis captos interficiunt. hoc se labore du-€rant adulescentes atque hoc genere venationis exercent, €et qui plurimos ex his interfecerunt, relatis in publicum €cornibus, quae sint testimonio, magnam ferunt laudem. sed adsuescere ad homines et mansuefieri ne parvuli quidem excepti possunt. amplitudo cornuum et figura €et species multum a nostrorum boum cornibus differt. haec studiose conquisita ab labris argento circumcludunt €atque in amplissimis epulis pro poculis utuntur.  @@Caesar postquam per Ubios exploratores comperit €Suebos se in silvas recepisse, inopiam frumenti veritus, €quod, ut supra demonstravimus, minime omnes Germani €agri culturae student, constituit non progredi longius; sed, ne omnino metum reditus sui barbaris tolleret atque €ut eorum auxilia tardaret, reducto exercitu partem ulti-mam pontis, quae ripas Ubiorum contingebat, in lon-€gitudinem pedum ducentorum rescindit atque in ex-€tremo ponte turrim tabulatorum quattuor constituit €praesidiumque cohortium duodecim pontis tuendi causa €ponit magnisque eum locum munitionibus firmat. ei loco €praesidioque C. Volcacium Tullum adulescentem prae- @1 ficit. ipse, cum maturescere frumenta inciperent, ad bel-€lum Ambiorigis profectus per Arduennam silvam, quae €est totius Galliae maxima atque ab ripis Rheni finibus-€que Treverorum ad Nervios pertinet milibusque amplius €quingentis in longitudinem patet, L. Minucium Basilum €cum omni equitatu praemittit, si quid celeritate itineris atque opportunitate temporis proficere possit; monet ut €ignes in castris fieri prohibeat, ne qua eius adventus €procul significatio fiat; sese confestim subsequi dicit.  @@Basilus ut imperatum est facit. celeriter contra-€que omnium opinionem confecto itinere multos in agris €inopinantes deprehendit. eorum indicio ad ipsum Am-€biorigem contendit, quo in loco cum paucis equitibus esse dicebatur. multum cum in omnibus rebus, tum in re €militari potest Fortuna. nam magno accidit casu, ut in €ipsum incautum etiam atque imparatum incideret, €priusque eius adventus ab omnibus videretur, quam €fama ac nuntius adferretur, sic magnae fuit fortunae €omni militari instrumento quod circum se habebat erepto €raedis equisque comprehensis ipsum effugere mortem. sed hoc factum est, quod aedificio circumdato silva_ut @1 €sunt fere domicilia Gallorum, qui vitandi aestus causa €plerumque silvarum ac fluminum petunt propinquitates €_comites familiaresque eius angusto in loco paulisper equitum nostrorum vim sustinuerunt. his pugnantibus €illum in equum quidam ex suis intulit, fugientem silvae €texerunt. sic et ad subeundum periculum et ad vitandum €multum Fortuna valuit.  @@Ambiorix copias suas iudicione non conduxerit, €quod proelio dimicandum non existimaret, an tempore €exclusus et repentino equitum adventu prohibitus, cum reliquum exercitum subsequi crederet, dubium est. sed €certe dimissis per agros nuntiis sibi quemque consulere €iussit. quorum pars in Arduennam silvam, pars in con-tinentes paludes profugit. qui proximi Oceano fuerunt, €hi insulis sese occultaverunt quas aestus efficere con-suerunt. multi ex suis finibus egressi se suaque omnia alienissimis crediderunt. Catuvolcus rex dimidiae partis €Eburonum, qui una cum Ambiorige consilium inierat, €aetate iam confectus, cum laborem aut belli aut fugae þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ¶¨Ÿ•„ferre non posset, omnibus precibus detestatus Ambiori-€gem, qui eius consilii auctor fuisset, taxo, cuius magna €in Gallia Germaniaque copia est, se exanimavit.  @@Segni Condrusique, ex gente et numero Germano-€rum, qui sunt inter Eburones Treverosque, legatos ad €Caesarem miserunt oratum, ne se in hostium numero €duceret neve omnium Germanorum, qui essent citra @1 €Rhenum, unam esse causam iudicaret; nihil se de bello cogitavisse, nulla Ambiorigi auxilia misisse. Caesar re €quaestione captivorum explorata, si qui ad eos Eburones €ex fuga convenissent, ad se ut reducerentur, imperavit; si ita fecissent, fines eorum se violaturum negavit. tum copiis €in tres partes distributis impedimenta omnium legionum Atuatucam contulit. id castelli nomen est. hoc fere est in €mediis Eburonum finibus, ubi Titurius atque Auruncu-leius hiemandi causa consederant. hunc cum reliquis €rebus locum probabat, tum quod superioris anni muni-€tiones integrae manebant, ut militum laborem sublevaret. €praesidio impedimentis legionem quartam decimam reli-€quit, unam ex his tribus, quas proxime conscriptas ex Italia traduxerat. ei legioni castrisque Q. Tullium Cicero-€nem praefecit ducentosque equites ei attribuit.  @@Partito exercitu T. Labienum cum legionibus tri-€bus ad Oceanum versus in eas partes, quae Menapios attingunt, proficisci iubet, C. Trebonium cum pari legio-€num numero ad eam regionem, quae Atuatucis adiacet, depopulandam mittit, ipse cum reliquis tribus ad flumen €Scaldim, quod influit in Mosam, extremasque Arduennae €partes ire constituit, quo cum paucis equitibus profec-tum Ambiorigem audiebat. discedens post diem septi-€mum sese reversurum confirmat, quam ad diem ei legioni, €quae in praesidio relinquebatur, frumentum deberi scie-bat. Labienum Treboniumque hortatur, si rei publicae @1 €commodo facere possint, ad eam diem revertantur, ut €rursus communicato consilio exploratisque hostium ratio-€nibus aliud belli initium capere possint.  @@Erat, ut supra demonstravimus, manus certa nulla, €non oppidum, non praesidium quod se armis defenderet, sed in omnes partes dispersa multitudo. ubi cuique aut €valles abdita aut locus silvestris aut palus impedita spem praesidii aut salutis aliquam offerebat, consederat. haec €loca vicinitatibus erant nota magnamque res diligentiam €requirebat non in summa exercitus tuenda_nullum €enim poterat universis [2a]2 perterritis ac dispersis peri-€culum accidere_, sed in singulis militibus conservan-€dis; quae tamen ex parte res ad salutem exercitus pertine-bat. nam et praedae cupiditas multos longius evocabat €et silvae incertis occultisque itineribus confertos adire prohibebant. si negotium confici stirpemque hominum €sceleratorum interfici vellent, dimittendae plures manus diducendique erant milites; si continere ad signa mani-€pulos vellent, ut instituta ratio et consuetudo exercitus €Romani postulabat, locus erat ipse praesidio barbaris, €neque ex occulto insidiandi et dispersos circumveniendi @1 singulis deerat audacia. ut in eiusmodi difficultatibus €quantum diligentia provideri poterat providebatur, ut €potius in nocendo aliquid praetermitteretur, etsi om-€nium animi ad ulciscendum ardebant, quam cum aliquo militum detrimento noceretur. dimittit ad finitimas civi-€tates nuntios Caesar; omnes evocat spe praedae ad diri-€piendos Eburones, ut potius in silvis Gallorum vita quam €legionarius miles periclitetur, simul ut magna multitu-€dine circumfusa pro tali facinore stirps ac nomen civi-tatis tollatur. magnus undique numerus celeriter con-€venit.  @@Haec in omnibus Eburonum partibus gerebantur €diesque adpetebat septimus quam ad diem Caesar ad impedimenta legionemque reverti constituerat. hic quan-€tum in bello Fortuna possit et quantos adferat casus, cognosci potuit. dissipatis ac perterritis hostibus, ut €demonstravimus, manus erat nulla quae parvam modo causam timoris adferret. trans Rhenum ad Germanos €pervenit fama diripi Eburones atque ultro omnes ad prae-dam evocari. cogunt equitum duo milia Sugambri, qui €sunt proximi Rheno, a quibus receptos ex fuga Tenc-theros atque Usipetes supra docuimus. transeunt Rhe-€num navibus ratibusque triginta milibus passuum infra €eum locum, ubi pons erat perfectus praesidiumque a Cae-€sare relictum. primos Eburonum fines adeunt; multos €ex fuga dispersos excipiunt, magno pecoris numero, cuius sunt cupidissimi barbari, potiuntur. invitati praeda longius €procedunt. non hos palus_in bello latrociniisque natos_, @1 €non silvae morantur. quibus in locis sit Caesar, ex cap-€tivis quaerunt; profectum longius reperiunt omnemque exercitum discessisse cognoscunt. atque unus ex captivis €'quid vos' inquit 'hanc miseram ac tenuem sectamini praedam, quibus licet iam esse fortunatissimos? tribus €horis Atuatucam venire potestis; huc omnes suas for-€tunas exercitus Romanorum contulit; praesidii tantum €est, ut ne murus quidem cingi possit neque quisquam egredi extra munitiones audeat'. oblata spe Germani, €quam nacti erant praedam, in occulto relinquunt; ipsi €Atuatucam contendunt usi eodem duce, cuius haec in-€dicio cognoverant.  @@Cicero, qui omnes superiores dies praeceptis Cae-€saris summa diligentia milites in castris continuisset ac €ne calonem quidem quemquam extra munitiones egredi €passus esset, septimo die diffidens de numero dierum €Caesarem fidem servaturum, quod longius eum progres-€sum audiebat neque ulla de reditu eius fama adferebatur, simul eorum permotus vocibus, qui illius patientiam paene €obsessionem appellabant, siquidem ex castris egredi non €liceret, nullum eiusmodi casum exspectans, quo novem €oppositis legionibus maximoque equitatu, dispersis ac €paene deletis hostibus in milibus passuum tribus offendi @1 €posset, quinque cohortes frumentatum in proximas sege-€tes mittit, quas inter et castra unus omnino collis intererat. complures erant in castris ex legionibus aegri relicti; ex €quibus qui hoc spatio dierum convaluerant, circiter €trecenti sub vexillo una mittuntur; magna praeterea €multitudo calonum, magna vis iumentorum quae in ca-€stris subsederat, facta potestate sequitur.  @@Hoc ipso tempore casu Germani equites inter-€veniunt protinusque eodem illo quo venerant cursu ab decumana porta in castra inrumpere conantur, nec prius €sunt visi obiectis ab ea parte silvis, quam castris adpro-€pinquarent, usque eo ut qui sub vallo tenderent merca-tores, recipiendi sui facultatem non haberent. inopi-€nantes nostri re nova perturbantur, ac vix primum impe-tum cohors in statione sustinet. circumfunduntur hostes €ex reliquis partibus, si quem aditum reperire possint. aegre portas nostri tuentur; reliquos aditus locus ipse per se munitioque defendit. totis trepidatur castris, atque €alius ex alio causam tumultus quaerit; neque quo signa €ferantur, neque quam in partem quisque conveniat pro-vident. alius castra iam capta pronuntiat, alius deleto €exercitu atque imperatore victores barbaros venisse con-tendit. plerique novas sibi ex loco religiones fingunt €Cottaeque et Titurii calamitatem, qui in eodem occiderint castello, ante oculos ponunt. tali timore omnibus perter-€ritis confirmatur opinio barbaris, ut ex captivo audierant, @1 nullum esse intus praesidium. perrumpere nituntur se-€que ipsi adhortantur, ne tantam fortunam ex manibus €dimittant.  @@Erat aeger in praesidio relictus P. Sextius Baculus, €qui primum pilum apud Caesarem duxerat, cuius men-€tionem superioribus proeliis fecimus, ac diem iam quin-tum cibo caruerat. hic diffisus suae atque omnium saluti €inermis ex tabernaculo prodit; videt imminere hostes €atque in summo rem esse discrimine; capit arma a pro-ximis atque in porta consistit. consequuntur hunc cen-€turiones eius cohortis quae in statione erat; paulisper una proelium sustinent. relinquit animus Sextium gra-€vibus acceptis vulneribus; deficiens aegre per manus trac-tus servatur. hoc spatio interposito reliqui sese confir-€mant tantum, ut in munitionibus consistere audeant €speciemque defensorum praebeant.  @@Interim confecta frumentatione milites nostri cla-€morem exaudiunt; praecurrunt equites; quanto res sit in periculo cognoscunt. hic vero nulla munitio est quae þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ¶¨§’‚perterritos recipiat; modo conscripti atque usus militaris €imperiti ad tribunum militum centurionesque ora con-€vertunt; quid ab his praecipiatur exspectant. nemo est tam fortis, quin rei novitate perturbetur: barbari signa procul conspicati oppugnatione desistunt, redisse primo €legiones credunt, quas longius discessisse ex captivis €cognoverant; postea despecta paucitate ex omnibus €partibus impetum faciunt. @1  @@Calones in proximum tumulum procurrunt. hinc €celeriter deiecti in signa se manipulosque coniciunt; eo magis timidos perterrent milites. alii cuneo facto ut €celeriter perrumpant, censent_quoniam tam propinqua €sint castra, etsi pars aliqua circumventa ceciderit, at reliquos servari posse confidunt_, alii ut in iugo con-sistant atque eundem omnes ferant casum. hoc veteres €non probant milites, quos sub vexillo una profectos €docuimus. itaque inter se cohortati duce C. Trebonio €equite Romano, qui iis erat praepositus, per medios €hostes perrumpunt incolumesque ad unum omnes in castra perveniunt. hos subsecuti equites calonesque eo-dem impetu militum virtute servantur. at ii qui in iugo €constiterant, nullo etiamnunc usu rei militaris percepto €neque in eo quod probaverant consilio permanere, ut se €loco superiore defenderent, neque eam quam profuisse €aliis vim celeritatemque viderant, imitari potuerunt, sed €se in castra recipere conati iniquum in locum demiserunt. centuriones quorum nonnulli ex inferioribus ordinibus €reliquarum legionum virtutis causa in superiores erant €ordines huius legionis traducti, ne ante partam rei mili- @1 €taris laudem amitterent, fortissime pugnantes concide-runt. militum pars horum virtute submotis hostibus €praeter spem incolumis in castra pervenit, pars a barbaris €circumventa periit.  @@Germani desperata expugnatione castrorum, quod €nostros iam constitisse in munitionibus videbant, cum €ea praeda, quam in silvis deposuerant, trans Rhenum sese receperunt. ac tantus fuit etiam post discessum €hostium terror, ut ea nocte, cum C. Volusenus missus cum €equitatu in castra venisset, fidem non faceret adesse cum incolumi Caesarem exercitu. sic omnium animos timor €occupaverat, ut paene alienata mente deletis omnibus €copiis equitatum se ex fuga recepisse dicerent neque €incolumi exercitu Germanos castra oppugnaturos fuisse contenderent. quem timorem Caesaris adventus sustulit.  @@Reversus ille, eventus belli non ignorans, unum, €quod cohortes ex statione et praesidio essent emissae, €questus_ne minimo quidem casui locum relinqui de-€buisse_multum Fortunam in repentino hostium ad-ventu potuisse iudicavit, multo etiam amplius quod paene €ab ipso vallo portisque castrorum barbaros avertisset. quarum omnium rerum maxime admirandum videbatur, €quod Germani, qui eo consilio Rhenum transierant ut @1 €Ambiorigis fines depopularentur, ad castra Romanorum €delati optatissimum Ambiorigi beneficium obtulerant.  @@Caesar rursus ad vexandos hostes profectus magno €coacto [2equitum]2 numero ex finitimis civitatibus in omnes partes dimittit. omnes vici atque omnia aedificia €quae quisque conspexerat incendebantur, pecora inter-ficiebantur, praeda ex omnibus locis agebatur; frumenta €non solum a tanta hominum iumentorumque multitu-€dine consumebantur, sed etiam anni tempore atque im-€bribus procubuerant, ut si qui etiam in praesentia se €occultassent, tamen his deducto exercitu rerum omnium inopia pereundum videretur. ac saepe in eum locum ven-€tum est tanto in omnes partes dimisso equitatu, ut modo €visum ab se Ambiorigem in fuga circumspicerent captivi @1 €nec plane etiam abisse ex conspectu contenderent, ut spe consequendi inlata atque infinito labore suscepto, €qui se summam a Caesare gratiam inituros putarent, €paene naturam studio vincerent, semperque paulum ad summam felicitatem defuisse videretur, atque ille late-€bris aut silvis aut saltibus se eriperet et noctu occultatus €alias regiones partesque peteret non maiore equitum €praesidio quam quattuor, quibus solis vitam suam com-€mittere audebat.  @@Tali modo vastatis regionibus exercitum Caesar €duarum cohortium damno Durocortorum Remorum re-€ducit concilioque in eum locum Galliae indicto de con-€iuratione Senonum et Carnutum quaestionem habere instituit et de Accone qui princeps eius consilii fuerat, €graviore sententia pronuntiata more maiorum suppli-cium sumpsit. nonnulli iudicium veriti profugerunt. qui-€bus cum aqua atque igni interdixisset, duas legiones €ad fines Treverorum, duas in Lingonibus, sex reliquas €in Senonum finibus Agedinci in hibernis conlocavit fru-€mentoque exercitui proviso, ut instituerat, in Italiam ad €conventus agendos profectus est. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER SEPTIMVS}1 ¡@@Quieta Gallia Caesar, ut constituerat, in Italiam ad €conventus agendos proficiscitur. ibi cognoscit de P. Clo-€dii caede [2de]2 senatusque consulto certior factus, ut €omnes iuniores Italiae coniurarent, dilectum tota pro-vincia habere instituit. eae res in Galliam Transalpinam €celeriter perferuntur. addunt ipsi et adfingunt rumori-€bus Galli, quod res poscere videbatur: retineri urbano €motu Caesarem neque in tantis dissensionibus ad exer-citum venire posse. hac impulsi occasione, qui iam ante €se populi Romani imperio subiectos dolerent, liberius atque audacius de bello consilia inire incipiunt. indictis €inter se principes Galliae conciliis silvestribus ac remo-tis locis queruntur de Acconis morte; hunc casum ad €ipsos recidere posse demonstrant; miserantur commu-€nem Galliae fortunam; omnibus pollicitationibus ac prae-€miis deposcunt qui belli initium faciant et sui capitis periculo Galliam in libertatem vindicent. inprimis ratio-€nem esse habendam dicunt, priusquam eorum clandestina @1 €consilia efferantur, ut Caesar ab exercitu intercludatur. id esse facile, quod neque legiones audeant absente im-€peratore ex hibernis egredi neque imperator sine prae-sidio ad legiones pervenire possit. postremo in acie prae-€stare interfici, quam non veterem belli gloriam liber-€tatemque quam a maioribus acceperint recuperare.  @@His rebus agitatis profitentur Carnutes se nullum €periculum communis salutis causa recusare principes-que ex omnibus bellum facturos pollicentur et, quoniam €in praesentia obsidibus cavere inter se non possint, ne €res efferatur, at iure iurando ac fide sanciatur, petunt €conlatis militaribus signis, quo more eorum gravissima €caerimonia continetur, ne facto initio belli ab reliquis deserantur. tum conlaudatis Carnutibus, dato iure iurando €ab omnibus qui aderant, tempore eius rei constituto a €concilio disceditur.  @@Ubi ea dies venit, Carnutes Cotuato et Conconne-€todumno ducibus desperatis hominibus Cenabum signo €dato concurrunt civesque Romanos, qui negotiandi cau-€sa ibi constiterant, in his C. Fufium Citam, honestum €equitem Romanum, qui rei frumentariae iussu Caesaris praeerat, interficiunt bonaque eorum diripiunt. celeri-€ter ad omnes Galliae civitates fama perfertur. nam ubi- @1 €cumque maior atque inlustrior incidit res, clamore per €agros regionesque significant; hinc alii deinceps exci-piunt et proximis tradunt; ut tum accidit. nam, quae €Cenabi oriente sole gesta essent, ante primam confec-€tam vigiliam in finibus Arvernorum audita sunt, quod €spatium est milium passuum circiter centum sexaginta.  @@Simili ratione ibi Vercingetorix Celtilli filius, Arver-€nus, summae potentiae adulescens, cuius pater princi-€patum totius Galliae obtinuerat et ob eam causam, quod €regnum adpetebat, a civitate erat interfectus, convocatis suis clientibus facile incendit. cognito eius consilio ad €arma concurritur. prohibetur a Gobannitione patruo €suo reliquisque principibus, qui hanc temptandam for-€tunam non existimabant, expellitur ex oppido Gergovia. non desistit tamen atque in agris habet dilectum egen-€tium ac perditorum. hac coacta manu, quoscumque adit ex civitate, ad suam sententiam perducit; hortatur ut €communis libertatis causa arma capiant, magnisque €coactis copiis adversarios suos, a quibus paulo ante erat eiectus, expellit ex civitate. rex ab suis appellatur. dimit-€tit quoque versus legationes; obtestatur ut in fide mane-þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ·¤–ant. celeriter sibi Senones, Parisios, Pictones, Cadurcos, @1 €Turonos, Aulercos, Lemovices, Andes reliquosque omnes, €qui Oceanum attingunt, adiungit; omnium consensu ad eum defertur imperium. qua oblata potestate omnibus €his civitatibus obsides imperat, certum numerum mili-tum ad se celeriter adduci iubet, armorum quantum quae-€que civitas domi quodque ante tempus efficiat constituit; in primis equitatui studet. summae diligentiae summam €imperii severitatem addit; magnitudine supplicii dubi-tantes cogit. nam maiore commisso delicto igni atque €omnibus tormentis necat, leviore de causa auribus desec-€tis aut singulis effossis oculis domum remittit, ut sint reli-€quis documento et magnitudine poenae perterreant alios.  @@His suppliciis celeriter coacto exercitu Lucterium €Cadurcum, summae hominem audaciae cum parte co-€piarum in Rutenos mittit; ipse in Bituriges proficiscitur. eius adventu Bituriges ad Haeduos, quorum erant in fide, €legatos mittunt subsidium rogatum, quo facilius hostium copias sustinere possint. Haedui de consilio legatorum, €quos Caesar ad exercitum reliquerat, copias equitatus peditatusque subsidio Biturigibus mittunt. qui cum ad €flumen Ligerim venissent, quod Bituriges ab Haeduis €dividit, paucos dies ibi morati neque flumen transire ausi domum revertuntur legatisque nostris renuntiant se €Biturigum perfidiam veritos revertisse, quibus id consilii €fuisse cognoverint, ut, si flumen transissent, una ex parte ipsi, altera Arverni se circumsisterent. id eane de €causa, quam legatis pronuntiarint, an perfidia adducti €fecerint, quod nihil nobis constat, non videtur pro certo esse ponendum. Bituriges eorum discessu statim se cum €Arvernis coniungunt. @1  @@His rebus in Italiam Caesari nuntiatis, cum iam ille €urbanas res virtute Cn. Pompei commodiorem in statum €pervenisse intellegeret, in Transalpinam Galliam profec-tus est. eo cum venisset, magna difficultate adficiebatur, qua ratione ad exercitum pervenire posset. nam si legio-€nes in provinciam arcesseret, se absente in itinere proe-lio dimicaturas intellegebat; si ipse ad exercitum con-€tenderet, ne iis quidem eo tempore qui quieti viderentur, €suam salutem recte committi videbat.  @@Interim Lucterius Cadurcus in Rutenos missus eam civitatem Arvernis conciliat. progressus in Nitiobroges €et Gabalos ab utrisque obsides accipit et magna coacta €manu in provinciam Narbonem versus eruptionem facere contendit. qua re nuntiata Caesar omnibus consiliis ante-vertendum existimavit, ut Narbonem proficisceretur. eo €cum venisset, timentes confirmat, praesidia in Rutenis €provincialibus, Volcis, Arecomicis, Tolosatibus circum-€que Narbonem, quae loca hostibus erant finitima, con-stituit, partem copiarum ex provincia supplementum-€que, quod ex Italia adduxerat, in Helvios, qui fines Ar-€vernorum contingunt, convenire iubet.  @@His rebus comparatis represso iam Lucterio et re-€moto, quod intrare intra praesidia periculosum putabat, in Helvios proficiscitur. etsi mons Cebenna, qui Arvernos @1 €ab Helviis discludit, durissimo tempore anni altissima €nive iter impediebat, tamen discussa nive sex in altitudi-€nem pedum atque ita viis patefactis summo militum labore ad fines Arvernorum pervenit. quibus oppressis €inopinantibus, quod se Cebenna ut muro munitos existi-€mabant ac ne singulari quidem umquam homini eo tem-€pore anni semitae patuerant, equitibus imperat, ut, quam €latissime possint, vagentur et quam maximum hostibus terrorem inferant. celeriter haec fama ac nuntiis ad Ver-€cingetorigem perferuntur. quem perterriti omnes Arverni €circumsistunt atque obsecrant, ut suis fortunis consulat, €neu se ab hostibus diripi patiatur, praesertim cum videat omne ad se bellum translatum. quorum ille precibus per-€motus castra ex Biturigibus movet in Arvernos versus.  @@At Caesar biduum in his locis moratus, quod haec €de Vercingetorige usu ventura opinione praeceperat, per €causam supplementi equitatusque cogendi ab exercitu discedit, Brutum adulescentem his copiis praeficit; hunc €monet, ut in omnes partes equites quam latissime per-€vagentur; daturum se operam ne longius triduo a castris absit. his constitutis rebus omnibus suis inopinantibus quam maximis potest itineribus Viennam pervenit. ibi @1 €nactus recentem equitatum, quem multis ante diebus €eo praemiserat, neque diurno neque nocturno itinere €intermisso per fines Haeduorum in Lingones contendit, €ubi duae legiones hiemabant, ut si quid etiam de sua €salute ab Haeduis iniretur consilii, celeritate praecurre-ret. eo cum pervenisset, ad reliquas legiones mittit prius-€que omnes in unum locum cogit quam de eius adventu Arvernis nuntiari posset. hac re cognita Vercingetorix €rursus in Bituriges exercitum reducit atque inde profec-€tus Gorgobinam, Boiorum oppidum, quos ibi Helvetico €proelio victos Caesar conlocaverat Haeduisque attribu-€erat, oppugnare instituit.  @@Magnam haec res Caesari difficultatem ad con-€silium capiendum adferebat: si reliquam partem hiemis €uno loco legiones contineret, ne stipendiariis Haeduo-€rum expugnatis cuncta Gallia deficeret, quod nullum €amicis in eo praesidium positum videret; si maturius ex €hibernis educeret, ne ab re frumentaria duris subvec-tionibus laboraret. praestare visum est tamen omnes €difficultates perpeti quam tanta contumelia accepta om-nium suorum voluntates alienare. itaque cohortatus Hae-€duos de supportando commeatu praemittit ad Boios, €qui de suo adventu doceant hortenturque ut in fide ma-€neant atque hostium impetum magno animo sustineant. duabus Agedinci legionibus atque impedimentis totius €exercitus relictis ad Boios proficiscitur.  @@Altero die cum ad oppidum Senonum Vellaunodu-€num venisset, ne quem post se hostem relinqueret, quo @1 €expeditiore re frumentaria uteretur, oppugnare instituit eoque biduo circumvallavit. tertio die missis ex oppido €legatis de deditione arma conferri, iumenta produci, ses-centos obsides dari iubet. ea qui conficeret, C. Tre-€bonium legatum relinquit; ipse ut quam primum iter conficeret, Cenabum Carnutum proficiscitur. qui tum €primum adlato nuntio de oppugnatione Vellaunoduni, €cum longius eam rem ductum iri existimarent, praesidium €Cenabi tuendi causa, quod eo mitterent, comparabant. huc biduo pervenit. castris ante oppidum positis diei tem-€pore exclusus in posterum oppugnationem differt, quae-que ad eam rem usui sint, militibus imperat, et quod op-€pidum Cenabum pons fluminis Ligeris contingebat, veri-€tus ne noctu ex oppido profugerent, duas legiones in ar-mis excubare iubet. Cenabenses paulo ante mediam noc-€tem silentio ex oppido egressi flumen transire coeperunt. qua re per exploratores nuntiata Caesar legiones, quas €expeditas esse iusserat, portis incensis intromittit atque €oppido potitur perpaucis ex hostium numero desideratis @1 €quin cuncti caperentur, quod pontis atque itinerum an-gustiae multitudini fugam intercluserant. oppidum diri-€pit atque incendit, praedam militibus donat, exercitum €Ligerim traducit atque in Biturigum fines pervenit.  @@Vercingetorix ubi de Caesaris adventu cognovit, €oppugnatione desistit atque obviam Caesari proficisci-tur. ille oppidum Biturigum positum in via Noviodunum oppugnare instituerat. quo ex oppido cum legati ad eum €venissent oratum ut sibi ignosceret suaeque vitae con-€suleret, ut celeritate reliquas res conficeret, qua plera-€que erat consecutus, arma conferri, equos produci, ob-sides dari iubet. parte iam obsidum tradita, cum reli-€qua administrarentur, centurionibus et paucis militi-€bus intromissis, qui arma iumentaque conquirerent, equi-€tatus hostium procul visus est, qui agmen Vercingetori-gis antecesserat. quem simulatque oppidani conspexe-€runt atque in spem auxilii venerunt, clamore sublato €arma capere, portas claudere, murum complere coeperunt. centuriones in oppido, cum ex significatione Gallorum €novi aliquid ab iis iniri consilii intellexissent, gladiis de-€strictis portas occupaverunt suosque omnes incolumes €receperunt.  @@Caesar ex castris equitatum educi iubet proelium-€que equestre committit; laborantibus iam suis Germa-€nos equites circiter &7cccc& submittit, quos ab initio @1 þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ·¨’secum habere instituerat. eorum impetum Galli sustinere €non potuerunt atque in fugam coniecti multis amissis se €ad agmen receperunt. quibus profligatis rursus oppidani €perterriti comprehensos eos, quorum opera plebem con-€citatam existimabant, ad Caesarem perduxerunt sese-que ei dediderunt. quibus rebus confectis Caesar ad op-€pidum Avaricum, quod erat maximum munitissimumque €in finibus Biturigum atque agri fertilissima regione, pro-€fectus est, quod eo oppido recepto civitatem Biturigum €se in potestatem redacturum confidebat.  @@Vercingetorix tot continuis incommodis Vellau-€noduni, Cenabi, Novioduni acceptis suos ad concilium convocat. docet longe alia ratione esse bellum geren-€dum atque antea gestum sit; omnibus modis huic rei €studendum, ut pabulatione et commeatu Romani pro-hibeantur. id esse facile, quod equitatu ipsi abundent et quod anni tempore subleventur. pabulum secari non €posse; necessario dispersos hostes ex aedificiis petere; hos omnes cotidie ab equitibus deleri posse. praeterea €salutis causa rei familiaris commoda neglegenda; vicos €atque aedificia incendi oportere hoc spatio %a Boia% @1 €quoque versus, quo pabulandi causa adire posse videantur. harum ipsis rerum copiam suppetere, quod quorum in finibus bellum geratur, eorum opibus subleventur; Roma-€nos aut inopiam non laturos aut magno cum periculo longius a castris processuros; neque interesse ipsosne €interficiant impedimentisne exuant, quibus amissis bel-lum geri non possit. praeterea oppida incendi oportere, €quae non munitione et loci natura ab omni sint periculo €tuta, ne suis sint ad detractandam militiam receptacula €neu Romanis proposita ad copiam commeatus praedam-que tollendam. haec si gravia aut acerba videantur, €multo illa gravius aestimari debere liberos coniuges in €servitutem abstrahi, ipsos interfici; quae sit necesse acci-€dere victis.  @@Omnium consensu hac sententia probata uno die amplius &7xx& urbes Biturigum incenduntur. hoc idem fit €in reliquis civitatibus. in omnibus partibus incendia con-€spiciuntur. quae etsi magno cum dolore omnes ferebant, €tamen hoc sibi solacii proponebant, quod se prope ex-€plorata victoria celeriter amissa recuperaturos confide-bant. deliberatur de Avarico in communi concilio, in-cendi placeat an defendi. procumbunt omnibus Gallis €ad pedes Bituriges, ne pulcherrimam prope Galliae totius @1 €urbem, quae et praesidio et ornamento sit civitati, suis manibus succendere cogerentur; facile se loci natura de-€fensuros dicunt, quod prope ex omnibus partibus flumine €et palude circumdata unum habeat et perangustum adi-tum. datur petentibus venia dissuadente primo Vercin-€getorige, post concedente et precibus ipsorum et miseri-€cordia vulgi. defensores oppido idonei deliguntur.  @@Vercingetorix minoribus Caesarem itineribus sub-€sequitur et locum castris deligit paludibus silvisque muni-tum ab Avarico longe milia passuum &7xvi&. ibi per certos €exploratores in singula diei tempora quae ad Avaricum €gererentur cognoscebat et quid fieri vellet imperabat. omnes nostras pabulationes frumentationesque obser-€vabat dispersosque, cum longius necessario procederent, €adoriebatur magnoque incommodo adficiebat, etsi, quan-€tum ratione provideri poterat, ab nostris occurrebatur, €ut incertis temporibus diversisque itineribus iretur.  @@Castris ad eam partem oppidi positis Caesar, quae €intermissa a flumine et a palude aditum ut supra dixi-€mus angustum habebat, aggerem apparare, vineas agere, €turres duas constituere coepit; nam circumvallare loci natura prohibebat. de re frumentaria Boios atque Hae-€duos adhortari non destitit; quorum alteri quod nullo €studio agebant, non multum adiuvabant, alteri non ma-€gnis facultatibus, quod civitas erat exigua et infirma, celeriter quod habuerunt consumpserunt. summa dif- @1 €ficultate rei frumentariae adfecto exercitu tenuitate Boi-€orum, indiligentia Haeduorum, incendiis aedificiorum, €usque eo ut complures dies frumento milites caruerint et €pecore ex longinquioribus vicis adacto extremam famem €sustentarent, nulla tamen ex iis vox est audita populi Romani maiestate et superioribus victoriis indigna. quin €etiam Caesar cum in opere singulas legiones appellaret, et €si acerbius inopiam ferrent, se dimissurum oppugnationem diceret, universi ab eo ne id faceret petebant: sic se com-€plures annos illo imperante meruisse, ut nullam ignomi-niam acciperent, numquam infecta re discederent: hoc €se ignominiae loco laturos, si inceptam oppugnationem reliquissent; praestare omnes perferre acerbitates, quam €non civibus Romanis qui Cenabi perfidia Gallorum in-terissent parentarent. haec eadem centurionibus tribunis-€que militum mandabant, ut per eos ad Caesarem defer-€rentur.  @@Cum iam muro turres adpropinquassent, ex cap-€tivis Caesar cognovit Vercingetorigem consumpto pa-€bulo castra movisse propius Avaricum atque ipsum cum €equitatu expeditisque, qui inter equites proeliari consues-€sent, insidiandi causa eo profectum, quo nostros postero die pabulatum venturos arbitraretur. quibus rebus co-€gnitis media nocte silentio profectus ad hostium castra mane pervenit. illi celeriter per exploratores adventu @1 €Caesaris cognito carros impedimentaque sua in artiores €silvas abdiderunt, copias omnes in loco edito atque aperto instruxerunt. qua re nuntiata Caesar celeriter sarcinas €conferri, arma expediri iussit.  @@Collis erat leviter ab infimo acclivis. hunc ex om-€nibus fere partibus palus difficilis atque impedita cin-gebat non latior pedibus quinquaginta. hoc se colle €interruptis pontibus Galli fiducia loci continebant ge-€neratimque distributi in civitates omnia vada ac saltus eius paludis certis custodiis obtinebant, sic animo pa-€rati ut, si eam paludem Romani perrumpere conarentur, €haesitantes premerent ex loco superiore, ut, qui pro-€pinquitatem loci videret, paratos prope aequo Marte ad €dimicandum existimaret, qui iniquitatem condicionis €perspiceret, inani simulatione sese ostentare cognos-ceret. indignantes milites Caesar, quod conspectum suum €hostes ferre possent tantulo spatio interiecto, et signum €proelii exposcentes edocet quanto detrimento et quot €virorum fortium morte necesse sit constare victoriam; quos cum sic animo paratos videat, ut nullum pro sua €laude periculum recusent, summae se iniquitatis condem-€nari debere, nisi eorum vitam sua salute habeat cariorem. sic milites consolatus eodem die reducit in castra @1 €reliquaque quae ad oppugnationem oppidi pertinebant €administrare instituit.  @@Vercingetorix, cum ad suos redisset, proditionis €insimulatus, quod castra propius Romanos movisset, €quod cum omni equitatu discessisset, quod sine imperio €tantas copias reliquisset, quod eius discessu Romani tanta opportunitate et celeritate venissent; non haec €omnia fortuito aut sine consilio accidere potuisse; re-€gnum illum Galliae malle Caesaris concessu quam ip-sorum habere beneficio_tali modo accusatus ad haec €respondit: quod castra movisset, factum inopia pabuli €etiam ipsis hortantibus; quod propius Romanos ac-€cessisset, persuasum loci opportunitate, qui se ipse sine munitione defenderet; equitum vero operam neque in €loco palustri desiderari debuisse et illic fuisse utilem quo sint profecti. summam imperii se consulto nulli dis-€cedentem tradidisse, ne is multitudinis studio ad dimi-€candum impelleretur; cui rei propter animi mollitiem €studere omnes videret, quod diutius laborem ferre non possent. Romani si casu intervenerint, Fortunae, si ali-€cuius indicio vocati, huic habendam gratiam, quod et €paucitatem eorum ex loco superiore cognoscere et virtu-€tem despicere potuerint, qui dimicare non ausi turpiter se in castra receperint. imperium se a Caesare per pro- @1 €ditionem nullum desiderare quod habere victoria posset, €quae iam esset sibi atque omnibus Gallis explorata; quin €etiam ipsis remitteret, si sibi magis honorem tribuere quam ab se salutem accipere videantur. 'haec ut intelle-€gatis' inquit 'a me sincere pronuntiari, audite Romanos milites.' producit servos, quos in pabulatione paucis €ante diebus exceperat et fame vinculisque excruciaverat. þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ·¨”˜Šhi iam ante edocti quae interrogati pronuntiarent, milites €se esse legionarios dicunt; fame atque inopia adductos €clam ex castris exisse, si quid frumenti aut pecoris in agris reperire possent; simili omnem exercitum inopia premi €nec iam vires sufficere cuiusquam nec ferre operis labo-€rem posse; itaque statuisse imperatorem, si nihil in oppu-€gnatione oppidi profecisset, triduo exercitum deducere. 'haec' inquit 'a me' Vercingetorix 'beneficia habetis, quem €proditionis insimulatis; cuius opera sine vestro sanguine €tantum exercitum victorem fame paene consumptum €videtis; quem turpiter se ex hac fuga recipientem ne €qua civitas suis finibus recipiat, a me provisum est.'  @@Conclamat omnis multitudo et suo more armis con-€crepat, quod facere in eo consuerunt cuius orationem €approbant; summum esse Vercingetorigem ducem nec de €eius fide dubitandum nec maiore ratione bellum admini-strari posse. statuunt ut &7x& milia hominum delecta ex om- @1 nibus copiis in oppidum submittantur, nec solis Biturigi-€bus communem salutem committendam censent, quod €paene in eo, si id oppidum retinuissent, summam victoriae €constare intellegebant.  @@Singulari militum nostrorum virtuti consilia cuius-€que modi Gallorum occurrebant, ut est summae genus €sollertiae atque ad omnia imitanda et efficienda, quae a quoque traduntur, aptissimum. nam et laqueis falces €avertebant, quas cum destinaverant, tormentis intror-€sus reducebant, et aggerem cuniculis subtrahebant, eo €scientius quod apud eos magnae sunt ferrariae atque €omne genus cuniculorum notum atque usitatum est. totum autem murum ex omni parte turribus contabula-verant atque has coriis intexerant. tum crebris diurnis €nocturnisque eruptionibus aut aggeri ignem inferebant €aut milites occupatos in opere adoriebantur, et nostra-€rum turrium altitudinem, quantum has cotidianus agger expresserat, commissis suarum turrium malis adaequa-€bant et apertos cuniculos praeusta et praeacuta materia €et pice fervefacta et maximi ponderis saxis morabantur €moenibusque adpropinquare prohibebant.  @@Muri autem omnes Gallici hac fere forma sunt. €trabes derectae perpetuae in longitudinem paribus in-€tervallis, distantes inter se binos pedes, in solo conlo- @1 cantur. hae revinciuntur introrsus et multo aggere vesti-€untur, ea autem quae diximus intervalla grandibus in fronte saxis effarciuntur. his conlocatis et coagmentatis €alius insuper ordo additur, ut idem illud intervallum ser-€vetur, neque inter se contingant trabes, sed paribus inter-€missae spatiis singulae singulis saxis interiectis arte con-tineantur. sic deinceps omne opus contexitur, dum iusta muri altitudo expleatur. hoc cum in speciem varietatem-€que opus deforme non est alternis trabibus ac saxis, quae €rectis lineis suos ordines servant, tum ad utilitatem et €defensionem urbium summam habet opportunitatem, €quod et ab incendio lapis et ab ariete materia defendit, €quae perpetuis trabibus pedes quadragenos plerumque €introrsus revincta neque perrumpi neque distrahi potest.  @@His tot rebus impedita oppugnatione milites, cum €toto tempore luto_frigore et adsiduis imbribus_tarda-€rentur, tamen continenti labore omnia haec superaverunt €et diebus &7xxv& aggerem latum pedes &7cccxxx&, altum pedes &7lxxx& exstruxerunt. cum is murum hostium paene con-€tingeret et Caesar ad opus consuetudine excubaret mili-€tesque hortaretur ne quod omnino tempus ab opere @1 €intermitteretur, paulo ante tertiam vigiliam est ani-€madversum fumare aggerem, quem cuniculo hostes suc-cenderant eodemque tempore toto muro clamore sub-€lato duabus portis ab utroque latere turrium eruptio fiebat. alii faces atque aridam materiam de muro in ag-€gerem eminus iaciebant, picem reliquasque res, quibus €ignis excitari potest, fundebant, ut, quo primum occur-€reretur aut cui rei ferretur auxilium, vix ratio iniri pos-set. tamen quod instituto Caesaris duae semper legiones €pro castris excubabant pluresque partitis temporibus €erant in opere, celeriter factum est ut alii eruptionibus €resisterent, alii turres reducerent aggeremque interscin-€derent, omnis vero ex castris multitudo ad restinguen-€dum concurreret.  @@Cum in omnibus locis consumpta iam reliqua parte €noctis pugnaretur semperque hostibus spes victoriae €redintegraretur, eo magis quod deustos pluteos turrium €videbant nec facile adire apertos ad auxiliandum animad-€vertebant, semperque ipsi recentes defessis succederent €omnemque Galliae salutem in illo vestigio temporis posi-€tam arbitrarentur, accidit inspectantibus nobis, quod €dignum memoria visum praetereundum non existima-vimus. quidam ante portam oppidi Gallus, qui per manus €sebi ac picis traditas glaebas in ignem e regione turris €proiciebat, scorpione ab latere dextro traiectus exani-matusque concidit. hunc ex proximis unus iacentem transgressus eodem illo munere fungebatur. eadem ra-€tione ictu scorpionis exanimato alteri successit tertius €et tertio quartus, nec prius ille est a propugnatoribus @1 €vacuus relictus locus quam restincto aggere atque omni €ea parte submotis hostibus finis est pugnandi factus.  @@Omnia experti Galli, quod res nulla successerat, €postero die consilium ceperunt ex oppido profugere, hor-tante et iubente Vercingetorige. id silentio noctis conati €non magna iactura suorum sese effecturos sperabant, €propterea quod neque longe ab oppido castra Vercin-€getorigis aberant et palus perpetua, quae intercedebat, Romanos ad insequendum tardabat. iamque haec facere €noctu apparabant, cum matres familiae repente in publi-€cum procurrerunt flentesque proiectae ad pedes suorum €omnibus precibus petierunt ne se et communes liberos €hostibus ad supplicium dederent, quas ad capiendam fugam naturae et virium infirmitas impediret. ubi eos in €sententia perstare viderunt, quod plerumque in summo €periculo timor misericordiam non recipit, conclamare et significare de fuga Romanis coeperunt. quo timore per- @1 €territi Galli, ne ab equitatu Romanorum viae praeoccu-€parentur, consilio destiterunt.  @@Postero die Caesar promota turri perfectisque €operibus, quae facere instituerat, magno coorto imbri €non inutilem hanc ad capiendum consilium tempesta-€tem arbitratus, quod paulo incautius custodias in muro €dispositas videbat, suos quoque languidius in opere ver-sari iussit et quid fieri vellet ostendit, legionibusque €intra vineas in occulto expeditis, cohortatus ut aliquando €pro tantis laboribus fructum victoriae perciperent, iis qui €primi murum ascendissent, praemia proposuit militibus-que signum dedit. illi subito ex omnibus partibus evo-€laverunt murumque celeriter compleverunt.  @@Hostes re nova perterriti, muro turribusque de-€iecti in foro ac locis patentioribus cuneatim constiterunt €hoc animo, ut, si qua ex parte obviam contra veniretur, acie instructa depugnarent. ubi neminem in aequum €locum sese demittere, sed toto undique muro circum-€fundi viderunt, veriti, ne omnino spes fugae tolleretur, €abiectis armis ultimas oppidi partes continenti impetu petiverunt, parsque ibi, cum angusto exitu portarum se €ipsi premerent, a militibus, pars iam egressa portis ab equitibus est interfecta. nec fuit quisquam qui praedae @1 €studeret. sic et Cenabensi caede et labore operis incitati €non aetate confectis, non mulieribus, non infantibus pe-percerunt. denique ex omni eo numero, qui fuit circiter €milium &7xl&, vix &7dccc&, qui primo clamore audito se ex €oppido eiecerant, incolumes ad Vercingetorigem per-venerunt. quos ille multa iam nocte silentio sic ex fuga €excepit, veritus ne qua in castris ex eorum concursu et €misericordia vulgi seditio oriretur, ut procul in via dis-€positis familiaribus suis principibusque civitatum dis-€parandos deducendosque ad suos curaret, quae cuique €civitati pars castrorum ab initio obvenerat.  @@Postero die concilio convocato consolatus cohor-€tatusque est, ne se admodum animo demitterent neve perturbarentur incommodo. non virtute neque in acie €vicisse Romanos, sed artificio quodam et scientia oppu-gnationis, cuius rei fuerint ipsi imperiti. errare, si qui in bello omnes secundos rerum proventus exspectent. sibi þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ·¨”‚numquam placuisse Avaricum defendi, cuius rei testes €ipsos haberet, sed factum imprudentia Biturigum et ni-€mia obsequentia reliquorum, uti hoc incommodum acci-peretur. id tamen se celeriter maioribus commodis sana-turum. nam quae ab reliquis Gallis civitates dissentirent, €has sua diligentia adiuncturum atque unum consilium €totius Galliae effecturum, cuius consensui ne orbis qui- @1 €dem terrarum possit obsistere; idque se prope iam effec-tum habere. interea aequum esse ab iis communis salu-€tis causa impetrari, ut castra munire instituerent, quo €facilius repentinos hostium impetus sustinere possent.  @@Fuit haec oratio non ingrata Gallis, et maxime €quod ipse animo non defecerat tanto accepto incommodo €neque in occultum abdiderat et conspectum multitudinis fugerat, plusque animo providere et praesentire existi-€mabatur, quod re integra primo incendendum Avaricum, post deserendum censuerat. itaque ut reliquorum impe-€ratorum res adversae auctoritatem minuunt, sic huius ex €contrario dignitas incommodo accepto in dies augebatur. simul in spem veniebant eius adfirmatione de reliquis €adiungendis civitatibus; primumque eo tempore Galli €castra munire instituerunt, et sic erant animo conster-€nati homines insueti laboris, ut omnia quae imperaren-€tur sibi patienda et perferenda existimarent.  @@Nec minus quam est pollicitus Vercingetorix ani-€mo laborabat, ut reliquas civitates adiungeret, atque €earum principes donis pollicitationibusque adliciebat. huic rei idoneos homines deligebat, quorum quisque @1 €aut oratione subdola aut amicitia facillime capi posset. qui Avarico expugnato refugerant, armandos vestiendos-que curat; simul ut deminutae copiae redintegrarentur, €imperat certum numerum militum civitatibus, quem et €quam ante diem in castra adduci velit, sagittariosque €omnes, quorum erat permagnus in Gallia numerus, con-€quiri et ad se mitti iubet. his rebus celeriter id, quod Ava-rici deperierat, expletur. interim Teutomatus, Olloviconis €filius, rex Nitiobrogum, cuius pater ab senatu nostro ami-€cus erat appellatus, cum magno equitum suorum numero €et quos ex Aquitania conduxerat ad eum pervenit.  @@Caesar Avarici complures dies commoratus sum-€mamque ibi copiam frumenti et reliqui commeatus nac-tus exercitum ex labore atque inopia refecit. iam prope €hieme confecta, cum ipso anni tempore ad gerendum €bellum vocaretur et ad hostem proficisci constituisset, €sive eum ex paludibus silvisque elicere sive obsidione €premere posset, legati ad eum principes Haeduorum €veniunt oratum, ut maxime necessario tempore civitati subveniat; summo esse in periculo rem, quod, cum sin-€guli magistratus antiquitus creari atque regiam potesta-€tem annuam obtinere consuessent, duo magistratum ge-rant et se uterque eorum legibus creatum dicat. horum €esse alterum Convictolitavem, florentem et inlustrem €adulescentem, alterum Cotum, antiquissima familia na- @1 €tum atque ipsum hominem summae potentiae et magnae €cognationis, cuius frater Valetiacus proximo anno eun-dem magistratum gesserit. civitatem esse omnem in €armis; divisum senatum, divisum populum in suas cuius-€que eorum clientelas. quodsi diutius alatur controversia, €fore uti pars cum parte civitatis confligat; id ne accidat, €positum in eius diligentia atque auctoritate.  @@Caesar etsi a bello atque hoste discedere detrimen-€tosum esse existimabat, tamen non ignorans, quanta ex €dissensionibus incommoda oriri consuessent, ne tanta et €tam coniuncta populo Romano civitas, quam ipse sem-€per aluisset omnibusque rebus ornasset, ad vim atque €arma descenderet atque ea pars, quae minus sibi con-fideret, auxilia a Vercingetorige arcesseret, huic rei prae-€vertendum existimavit et, quod legibus Haeduorum iis, €qui summum magistratum obtinerent, excedere ex fini-€bus non liceret, ne quid de iure aut de legibus eorum de-€minuisse videretur, ipse in Haeduos proficisci statuit €senatumque omnem et quos inter controversia esset ad se Decetiam evocavit. cum prope omnis civitas eo con-€venisset docereturque paucis clam convocatis alio loco, €alio tempore atque oportuerit, fratrem a fratre renun-€tiatum, cum leges duos ex una familia vivo utroque non €solum magistratus creari vetarent, sed etiam in senatu €esse prohiberent, Cotum imperium deponere coegit, @1 Convictolitavem, qui per sacerdotes more civitatis inter-€missis magistratibus esset creatus, potestatem obtinere €iussit.  @@Hoc decreto interposito cohortatus Haeduos, ut €controversiarum ac dissensionis obliviscerentur atque €omnibus omissis his rebus huic bello servirent eaque, quae €meruissent, praemia ab se devicta Gallia exspectarent €equitatumque omnem et peditum milia &7x& sibi celeriter €mitterent, quae in praesidiis rei frumentariae causa dis-poneret, exercitum in duas partes divisit: quattuor legio-€nes in Senones Parisiosque Labieno ducendas dedit, sex €ipse in Arvernos ad oppidum Gergoviam secundum flu-€men Elaver duxit; equitatus partem illi attribuit, par-tem sibi reliquit. qua re cognita Vercingetorix omnibus €interruptis eius fluminis pontibus ab altera fluminis parte €iter facere coepit.  @@Cum uterque utrique esset exercitui in conspectu, €fereque e regione castris castra poneret, dispositis ex-€ploratoribus, necubi effecto ponte Romani copias tradu-€cerent, erat in magnis Caesari difficultatibus res, ne ma-€iorem aestatis partem flumine impediretur, quod non fere @1 ante autumnum Elaver vado transiri solet. itaque ne id €accideret, silvestri loco castris positis e regione unius €eorum pontium, quos Vercingetorix rescindendos cura-€verat, postero die cum duabus legionibus in occulto re-stitit; reliquas copias cum omnibus impedimentis, ut €consueverat, misit, sic collocatis quibusdam cohortibus, uti numerus legionum constare videretur. his quam lon-€gissime possent progredi iussis, cum iam ex diei tem-€pore coniecturam caperet in castra perventum, isdem €sublicis, quarum pars inferior integra remanebat, pon-tem reficere coepit. celeriter effecto opere legionibus-€que traductis et loco castris idoneo delecto reliquas co-pias revocavit. Vercingetorix re cognita, ne contra suam vo-€luntatem dimicare cogeretur, magnis itineribus antecessit.  @@Caesar ex eo loco quintis castris Gergoviam per-€venit equestrique eo die proelio levi facto, perspecto €urbis situ, quae posita in altissimo monte omnes aditus €difficiles habebat, de oppugnatione desperavit, de obses-€sione non prius agendum constituit, quam rem frumen-tariam expedisset. at Vercingetorix, castris prope oppi-€dum in monte positis, mediocribus circum se intervallis €separatim singularum civitatum copias conlocaverat at-€que omnibus eius iugi collibus occupatis, qua despici poterat, horribilem speciem praebebat principesque ea- @1 €rum civitatum, quos sibi ad consilium capiendum dele-€gerat, prima luce cotidie ad se convenire iubebat, seu €quid communicandum seu quid administrandum vide-retur, neque ullum fere diem intermittebat, quin equestri €proelio interiectis sagittariis, quid in quoque esset animi ac virtutis suorum, periclitaretur. erat e regione oppidi €collis sub ipsis radicibus montis egregie munitus atque €ex omni parte circumcisus; quem si tenerent nostri, et €aquae magna parte et pabulatione libera prohibituri hostes videbantur. sed is locus praesidio ab his, non nimis firmo, tenebatur. tamen silentio noctis Caesar ex castris €egressus, priusquam subsidio ex oppido veniri posset, €deiecto praesidio potitus loco duas ibi legiones conlocavit €fossamque duplicem duodenum pedum a maioribus ca-€stris ad minora perduxit, ut tuto ab repentino hostium €incursu singuli commeare possent.  @@Dum haec ad Gergoviam geruntur, Convictolitavis €Haeduus, cui magistratum adiudicatum a Caesare de-€monstravimus, sollicitatus ab Arvernis pecunia cum €quibusdam adulescentibus conloquitur, quorum erat €princeps Litaviccus atque eius fratres, amplissima fa-milia nati adulescentes. cum his praemium communi-€cat hortaturque ut se liberos et imperio natos memine- @1 rint. unam esse Haeduorum civitatem, quae certissimam €Galliae victoriam distineat; eius auctoritate reliquas €contineri; qua traducta locum consistendi Romanis in þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ·¨¥”Gallia non fore. esse nonnullo se Caesaris beneficio ad-€fectum, sic tamen, ut iustissimam apud eum causam ob-tinuerit; sed plus communi libertati tribuere. cur enim €potius Haedui de suo iure et de legibus ad Caesarem dis-ceptatorem quam Romani ad Haeduos veniant? cele-€riter adulescentibus et oratione magistratus et praemio €deductis, cum se vel principes eius consilii fore profite-€rentur, ratio perficiendi quaerebatur, quod civitatem €temere ad suscipiendum bellum adduci posse non con-fidebant. placuit, uti Litaviccus decem illis milibus, quae €Caesari ad bellum mitterentur, praeficeretur atque ea €ducenda curaret fratresque eius ad Caesarem praecurre-€rent. reliqua qua ratione agi placeat constituunt.  @@Litaviccus accepto exercitu cum milia passuum €circiter &7xxx& a Gergovia abesset, convocatis subito mili-tibus lacrimans 'quo proficiscimur,' inquit 'milites? om-€nis noster equitatus, omnis nobilitas interiit; principes €civitatis, Eporedorix et Viridomarus, insimulati pro-ditionis ab Romanis indicta causa interfecti sunt. haec €ab his cognoscite, qui ex ipsa caede fugerunt; nam ego €fratribus atque omnibus meis propinquis interfectis do-lore prohibeor quae gesta sunt pronuntiare.' producun-€tur ii, quos ille edocuerat quae dici vellet, atque eadem, €quae Litaviccus pronuntiaverat, multitudini exponunt: @1 omnes equites Haeduorum interfectos, quod conlocuti €cum Arvernis dicerentur; ipsos se inter multitudinem militum occultasse atque ex media caede fugisse. con-€clamant Haedui et Litaviccum obsecrant, ut sibi con-€sulat. 'quasi vero' inquit ille 'consilii sit res ac non ne-€cesse sit nobis Gergoviam contendere et cum Arvernis nosmet coniungere. an dubitamus, quin nefario facinore €admisso Romani iam ad nos interficiendos concurrant? proinde si quid in nobis animi est, persequamur eorum €mortem, qui indignissime interierunt, atque hos latrones €interficiamus.' ostendit cives Romanos, qui eius praesi-dii fiducia una ierant. continuo magnum numerum fru-€menti commeatusque diripit, ipsos crudeliter excrucia-tos interficit. nuntios tota civitate Haeduorum dimittit, in €eodem mendacio de caede equitum et principum per-€manet; hortatur ut simili ratione atque ipse fecerit suas €iniurias persequantur.  @@Eporedorix Haeduus, summo loco natus adulescens €et summae domi potentiae, et una Viridomarus pari €aetate et gratia, sed genere dispari, quem Caesar ab Divi-€ciaco sibi traditum ex humili loco ad summam digni-€tatem perduxerat, in equitum numero convenerant no-minatim ab eo evocati. his erat inter se de principatu €contentio et in illa magistratuum controversia alter pro €Convictolitavi, alter pro Coto summis opibus pugnaverat. @1 ex his Eporedorix cognito Litavicci consilio media fere €nocte rem ad Caesarem defert; orat ne patiatur civitatem €pravis adulescentium consiliis ab amicitia populi Romani €deficere; quod futurum provideat, si se tot hominum €milia cum hostibus coniunxerint, quorum salutem ne-€que propinqui neglegere neque civitas levi momento €aestimare posset.  @@Magna adfectus sollicitudine hoc nuntio Caesar, €quod semper Haeduorum civitati praecipue indulserat, €nulla interposita dubitatione legiones expeditas quat-tuor equitatumque omnem ex castris educit; nec fuit €spatium tali tempore ad contrahenda castra, quod res €posita in celeritate videbatur; C. Fabium legatum cum legionibus duabus castris praesidio relinquit. fratres €Litavicci cum comprehendi iussisset, paulo ante reperit ad hostes fugisse. adhortatus milites ne necessario tem-€pore itineris labore permoveantur, cupidissimis omnibus €progressus milia passuum &7xxv& agmen Haeduorum con-€spicatur. immisso equitatu iter eorum moratur atque €impedit interdicitque omnibus ne quemquam interficiant. Eporedorigem et Viridomarum, quos illi interfectos existi-€mabant, inter equites versari suosque appellare iubet. his cognitis et Litavicci fraude perspecta Haedui manus €tendere et deditionem significare et proiectis armis mor-tem deprecari incipiunt. Litaviccus cum suis clientibus, €quibus more Gallorum nefas est etiam in extrema for-€tuna deserere patronos, Gergoviam perfugit. @1  @@Caesar nuntiis ad civitatem Haeduorum missis, €qui suo beneficio conservatos docerent quos iure belli €interficere potuisset, tribusque horis noctis exercitui ad quietem datis castra ad Gergoviam movit. medio fere €itinere equites a Fabio missi quanto res in periculo fuerit €exponunt. summis copiis castra oppugnata demonstrant, €cum crebro integri defessis succederent nostrosque ad-€siduo labore defatigarent, quibus propter magnitudinem €castrorum perpetuo esset isdem in vallo permanendum. multitudine sagittarum atque omni genere telorum mul-€tos vulneratos; ad haec sustinenda magno usui fuisse tormenta. Fabium discessu eorum duabus relictis portis €obstruere ceteras pluteosque vallo addere et se in posterum diem similem ad casum parare. his rebus cognitis Cae-€sar summo studio militum ante ortum solis in castra per-€venit.  @@Dum haec ad Gergoviam geruntur, Haedui primis €nuntiis ab Litavicco acceptis nullum sibi ad cognoscen-dum spatium relinquunt. impellit alios avaritia, alios €iracundia et temeritas_quae maxime illi hominum €generi est innata_ut levem auditionem habeant pro re comperta. bona civium Romanorum diripiunt, caedes faciunt, in servitutem abstrahunt. adiuvat rem procli-€natam Convictolitavis plebemque ad furorum impellit, ut facinore admisso ad sanitatem reverti pudeat. M. @1 €Aristium tribunum militum iter ad legionem facientem €fide data ex oppido Cavillono educunt; idem facere co-gunt eos, qui negotiandi causa ibi constiterant. hos con-€tinuo [2in]2 itinere adorti omnibus impedimentis exuunt; €repugnantes diem noctemque obsident; multis utrimque €interfectis maiorem multitudinem ad arma concitant.  @@Interim nuntio adlato omnes eorum milites in po-€testate Caesaris teneri, concurrunt ad Aristium, nihil €publico factum consilio demonstrant; quaestionem de bonis direptis decernunt, Litavicci fratrumque bona €publicant, legatos ad Caesarem sui purgandi gratia mit-tunt. haec faciunt recuperandorum suorum causa; sed €contaminati facinore et capti compendio ex direptis €bonis, quod ea res ad multos pertinebat, et timore poenae €exterriti consilia clam de bello inire incipiunt civitatesque reliquas legationibus sollicitant. quae tametsi Caesar €intellegebat, tamen quam mitissime potest legatos appel-€lat; nihil se propter inscientiam levitatemque vulgi gra-€vius de civitate iudicare neque de sua in Haeduos bene-volentia deminuere. ipse maiorem Galliae motum ex-€spectans, ne ab omnibus civitatibus circumsisteretur, €consilia inibat, quemadmodum a Gergovia discederet ac rursus omnem exercitum contraheret, ne profectio nata €a timore defectionis similisque fugae videretur.  @@Haec cogitanti accidere visa est facultas bene ge- @1 €rendae rei. nam cum in minora castra operis perspiciendi €causa venisset, animadvertit collem qui ab hostibus €tenebatur nudatum hominibus, qui superioribus diebus vix prae multitudine cerni poterat. admiratus quaerit ex €perfugis causam, quorum magnus ad eum cotidie nume-rus confluebat. constabat inter omnes_quod iam ipse €Caesar per exploratores cognoverat_dorsum esse eius iugi €prope aequum, sed silvestre et angustum, qua esset aditus ad alteram oppidi partem; vehementer huic illos loco ti-€mere nec iam aliter sentire, uno colle ab Romanis occupato €si alterum amisissent, quin paene circumvallati atque omni exitu et pabulatione interclusi viderentur; ad hunc €muniendum locum omnes a Vercingetorige evocatos.  @@Hac re cognita Caesar mittit complures equitum €turmas eodem media nocte; imperat his ut paulo tumul-tuosius omnibus locis pervagentur. prima luce magnum €numerum impedimentorum ex castris mulorumque pro-€duci deque his stramenta detrahi mulionesque cum cas- @1 €sidibus equitum specie ac simulatione collibus circum-vehi iubet. his paucos addit equites, qui latius ostenta-€tionis causa vagentur. longo circuitu easdem omnes iubet petere regiones. haec procul ex oppido videbantur, ut €erat a Gergovia despectus in castra, neque tanto spatio þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ·¨­•certi quid esset explorari poterat. legionem unam eodem €iugo mittit et paulum progressam inferiore constituit loco silvisque occultat. augetur Gallis suspicio atque om-nes illo ad munitionem copiae traducuntur. vacua castra €hostium Caesar conspicatus tectis insignibus suorum €occultatisque signis militaribus raros milites, ne ex op-€pido animadverterentur, ex maioribus castris in minora €traducit legatisque, quos singulis legionibus praefecerat, quid fieri velit, ostendit; in primis monet ut contineant €milites, ne studio pugnandi aut spe praedae longius pro-grediantur; quid iniquitas loci habeat incommodi pro-€ponit; hoc una celeritate posse vitari; occasionis esse rem, non proelii. his rebus expositis signum dat et ab dextra €parte alio ascensu eodem tempore Haeduos mittit.  @@Oppidi murus a planitie atque initio ascensus recta €regione, si nullus amfractus intercederet, mille &7cc& passus aberat; quicquid huc circuitus ad molliendum clivum accesserit, id spatium itineris augebat. a medio fere colle @1 €in longitudinem, ut natura montis ferebat, ex grandibus €saxis sex pedum murum qui nostrum impetum tardaret, €praeduxerant Galli atque inferiore omni spatio vacuo €relicto superiorem partem collis usque ad murum oppidi densissimis castris compleverant. milites dato signo €celeriter ad munitionem perveniunt eamque transgressi trinis castris potiuntur; ac tanta fuit in capiendis castris €celeritas, ut Teutomatus, rex Nitiobrogum, subito in €tabernaculo oppressus, ut meridie conquieverat, supe-€riore corporis parte nuda vulnerato equo vix se ex mani-€bus praedantium militum eriperet.  @@Consecutus id quod animo proposuerat Caesar re-€ceptui cani iussit legionique decimae, quacum erat, con-tionatus signa constituit. at reliquarum legionum milites €non audito sono tubae, quod satis magna valles inter-€cedebat, tamen a tribunis militum legatisque, ut erat a Caesare praeceptum, retinebantur; sed elati spe celeris €victoriae et hostium fuga et superiorum temporum se-€cundis proeliis nihil adeo arduum sibi existimabant, quod €non virtute consequi possent, neque finem prius sequendi @1 €fecerunt quam muro oppidi portisque adpropinquarunt. tum vero ex omnibus urbis partibus orto clamore, qui €longius aberant, repentino tumultu perterriti, cum ho-€stem intra portas esse existimarent, sese ex oppido eiece-runt. matres familiae de muro vestem argentumque €iactabant et pectore nudo prominentes passis manibus €obtestabantur Romanos, ut sibi parcerent neu, sicut €Avarici fecissent, ne a mulieribus quidem atque infanti-bus abstinerent; nonnullae de muro per manus demissae sese militibus tradebant. L. Fabius centurio legionis &7viii&, €quem inter suos eo die dixisse constabat excitari se Ava-€ricensibus praemiis neque commissurum, ut prius quis-€quam murum ascenderet, tres suos nactus manipulares €atque ab his sublevatus murum ascendit, eos ipse rursus €singulos exceptans in murum extulit.  @@Interim ii qui ad alteram partem oppidi, ut supra €demonstravimus, munitionis causa convenerant, primo €exaudito clamore, inde etiam crebris nuntiis incitati op-€pidum ab Romanis teneri, praemissis equitibus magno cursu eo contenderunt. eorum ut quisque primus vene-€rat, sub muro consistebat suorumque pugnantium nume-rum augebat. quorum cum magna multitudo convenisset, €matres familiae quae paulo ante Romanis de muro manus €tendebant, suos obtestari et more Gallico passum capil- @1 €lum ostentare liberosque in conspectum proferre coe-perunt. erat Romanis nec loco nec numero aequa conten-€tio; simul et cursu et spatio pugnae defatigati non facile €recentes atque integros sustinebant.  @@Caesar cum iniquo loco pugnari hostiumque augeri €copias videret, praemetuens suis ad T. Sextium legatum, €quem minoribus castris praesidio reliquerat, misit, ut €cohortes ex castris celeriter educeret et sub infimo colle ab dextro latere hostium constitueret, ut, si nostros loco €depulsos vidisset, quominus libere hostes insequerentur terreret. ipse paulum ex eo loco cum legione progressus, €ubi constiterat, eventum pugnae exspectabat.  @@Cum acerrime comminus pugnaretur, hostes loco €et numero, nostri virtute confiderent, subito sunt Hae-€dui visi ab latere nostris aperto, quos Caesar ab dextra parte alio ascensu manus distinendae causa miserat. hi €similitudine armorum vehementer nostros perterruerunt, €ac tametsi dextris umeris exsertis animadvertebantur, €quod insigne pactum esse consuerat, tamen id ipsum sui €fallendi causa milites ab hostibus factum existimabant. eodem tempore L. Fabius centurio quique una murum €ascenderant, circumventi atque interfecti de muro prae-cipitabantur. M. Petronius, eiusdem legionis centurio, €cum portas excidere conatus esset, a multitudine op- @1 €pressus ac sibi desperans multis iam vulneribus acceptis, €manipularibus suis, qui illum erant secuti 'quoniam' €inquit 'me una vobiscum servare non possum, vestrae €quidem certe vitae prospiciam, quos cupiditate gloriae adductus in periculum deduxi. vos data facultate vobis €consulite.' simul in medios hostes inrupit duobusque interfectis reliquos a porta paulum submovit. conantibus €auxiliari suis 'frustra' inquit 'meae vitae subvenire cona-€mini, quem iam sanguis viresque deficiunt. proinde abite, €dum est facultas, vosque ad legionem recipite.' ita pug-€nans post paulo concidit ac suis saluti fuit.  @@Nostri cum undique premerentur, sex et quadra-€ginta centurionibus amissis deiecti sunt loco. sed intole-€rantius Gallos insequentes legio decima tardavit, quae pro subsidio paulo aequiore loco constiterat. hanc rursus €&7xiii&. legionis cohortes exceperunt, quae ex castris minori-€bus eductae cum T. Sextio legato locum ceperant supe-riorem. legiones ubi primum planitiem attigerunt, in-festis contra hostem signis constiterunt. Vercingetorix €ab radicibus collis suos intra munitiones reduxit. eo die €milites sunt paulo minus septingenti desiderati.  @@Postero die Caesar contione advocata temeritatem €militum cupiditatemque reprehendit, quod sibi ipsi iu-€dicavissent, quo procedendum aut quid agendum vide-€retur, neque signo recipiendi dato constitissent neque a tribunis militum legatisque retineri potuissent. ex-€posuit quid iniquitas loci posset, quod ipse ad Avaricum @1 €sensisset, cum sine duce et sine equitatu deprehensis €hostibus exploratam victoriam dimisisset, ne parvum €modo detrimentum in contentione propter iniquitatem loci accideret. quantopere eorum animi magnitudinem €admiraretur, quos non castrorum munitiones, non alti-€tudo montis, non murus oppidi tardare potuisset, tanto-€pere licentiam arrogantiamque reprehendere, quod plus €se quam imperatorem de victoria atque exitu rerum sen-tire existimarent; non minus se in milite modestiam et €continentiam quam virtutem atque animi magnitudinem €desiderare.  @@Hac habita contione et ad extremam orationem con-€firmatis militibus, ne ob hanc causam animo permoveren-€tur neu, quod iniquitas loci attulisset, id virtuti hostium €tribuerent, eadem de profectione cogitans, quae ante €senserat, legiones ex castris eduxit aciemque idoneo loco constituit. cum Vercingetorix nihilo minus [2intra muni-€tiones remaneret neque]2 in aequum locum descenderet, €levi facto equestri proelio, atque eo secundo, in castra @1 exercitum reduxit. cum hoc idem postero die fecisset, €satis ad Gallicam ostentationem minuendam militumque €animos confirmandos factum existimans in Haeduos movit castra. ne tum quidem insecutis hostibus tertio €die ad flumen Elaver pontes reficit eoque exercitum €traducit.  @@Ibi a Viridomaro atque Eporedorige Haeduis ap-€pellatus discit cum omni equitatu Litaviccum ad solli-€citandos Haeduos profectum; opus esse ipsos antecedere ad confirmandam civitatem. etsi multis iam rebus Hae-€duorum perfidiam Caesar perspectam habebat atque ho-€rum discessu admaturari defectionem civitatis existi-€mabat, tamen eos retinendos non censuit, ne aut inferre €iniuriam videretur aut daret aliquam timoris suspicionem. discedentibus his breviter sua in Haeduos merita exposuit, €quos et quam humiles accepisset, compulsos in oppida, @1 €multatos agris, omnibus ereptis sociis, imposito stipendio, þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ·¨¶”obsidibus summa cum contumelia extortis, et quam in €fortunam quamque in amplitudinem deduxisset, ut non €solum in pristinum statum redissent, sed omnium tem-€porum dignitatem et gratiam antecessisse viderentur. €his datis mandatis eos ab se dimisit.  @@Noviodunum erat oppidum Haeduorum ad ripas Ligeris opportuno loco positum. huc Caesar omnes ob-€sides Galliae, frumentum, pecuniam publicam, suorum €atque exercitus impedimentorum magnam partem con-tulerat; huc magnum numerum equorum huius belli causa in Italia atque Hispania coemptum miserat. eo €cum Eporedorix Viridomarusque venissent et de statu €civitatis cognovissent, Litaviccum Bibracte ab Haeduis €receptum_quod est oppidum apud eos maximae auc-€toritatis_, Convictolitavem magistratum magnamque €partem senatus ad eum convenisse, legatos ad Vercinge-€torigem de pace et de amicitia concilianda publice missos, €non praetermittendum instans tantum commodum ex- @1 istimaverunt. itaque interfectis Novioduni custodibus €quique eo negotiandi aut itineris causa convenerant, pecuniam atque equos inter se partiti sunt, obsides civi-€tatum Bibracte ad magistratum deducendos curaverunt, oppidum, quod ab se teneri non posse iudicabant, ne cui esset usui Romanis, incenderunt, frumenti quod subito €potuerunt navibus avexerunt, reliquum flumine atque incendio corruperunt. ipsi ex finitimis regionibus copias €cogere, praesidia custodiasque ad ripas Ligeris disponere €equitatumque omnibus locis iniciendi timoris causa €ostentare coeperunt, si ab re frumentaria Romanos ex-€cludere %aut adductos inopia ex provincia expellere% possent. quam ad spem multum eos adiuvabat, quod €Liger ex nivibus creverat, ut omnino vado non posse trans-€iri videretur.  @@Quibus rebus cognitis Caesar maturandum sibi €censuit, si esset in perficiendis pontibus periclitandum, €ut prius, quam essent maiores eo coactae copiae, dimi-caret. nam ut commutato consilio iter in provinciam €converteret, ut metu quidam necessario faciundum exi-€stimabant, cum infamia atque indignitas rei et opposi- @1 €tus mons Cebenna viarumque difficultas impediebat, tum €maxime quod abiuncto Labieno atque iis legionibus, quas una miserat, vehementer timebat. itaque admodum ma-€gnis diurnis nocturnisque itineribus confectis contra om-nium opinionem ad Ligerim venit vadoque per equites in-€vento pro rei necessitate opportuno, ut bracchia modo €atque umeri ad sustinenda arma liberi ab aqua esse pos-€sent, disposito equitatu, qui vim fluminis refringeret, at-que hostibus primo aspectu perturbatis, incolumem exer-€citum traduxit frumentumque in agris et pecoris copiam €nactus repleto his rebus exercitu iter in Senones facere €instituit.  @@Dum haec apud Caesarem geruntur, Labienus eo €supplemento, quod nuper ex Italia venerat, relicto Age-€dinci, ut esset impedimentis praesidio, cum quattuor €legionibus Luteciam proficiscitur. id est oppidum Pa-risiorum, positum in insula fluminis Sequanae. cuius €adventu ab hostibus cognito magnae ex finitimis civi-tatibus copiae convenerunt. summa imperii traditur €Camulogeno Aulerco, qui prope confectus aetate tamen €propter singularem scientiam rei militaris ad eum est honorem evocatus. is cum animadvertisset perpetuam €esse paludem, quae influeret in Sequanam atque illum €omnem locum magnopere impediret, hic consedit nostros-€que transitu prohibere instituit.  @@Labienus primo vineas agere, cratibus atque aggere @1 paludem explere atque iter munire conabatur. postquam €id difficilius confici animadvertit, silentio e castris tertia €vigilia egressus eodem, quo venerat, itinere Metlosedum pervenit. id est oppidum Senonum in insula Sequanae positum, ut paulo ante de Lutecia diximus. deprehensis €navibus circiter quinquaginta celeriterque coniunctis €atque eo militibus iniectis et rei novitate perterritis oppi-€danis, quorum magna pars erat ad bellum evocata, sine contentione oppido potitur. refecto ponte, quem supe-€rioribus diebus hostes resciderant, exercitum traducit et secundo flumine ad Luteciam iter facere coepit. hostes €re cognita ab iis, qui Metlosedo fugerant, Luteciam €incendi pontesque eius oppidi rescindi iubent; ipsi pro-€fecti a palude in ripa Sequanae e regione Luteciae contra €Labieni castra considunt.  @@Iam Caesar a Gergovia discessisse audiebatur, iam €de Haeduorum defectione et secundo Galliae motu ru-€mores adferebantur, Gallique in conloquiis interclusum €itinere et Ligeri Caesarem inopia frumenti coactum in provinciam contendisse confirmabant. Bellovaci autem €defectione Haeduorum cognita, qui iam ante erant per €se infideles, manus cogere atque aperte bellum parare @1 coeperunt. tum Labienus tanta rerum commutatione €longe aliud sibi capiendum consilium, atque antea sen-serat, intellegebat neque iam, ut aliquid adquireret €proelioque hostes lacesseret, sed ut incolumem exercitum Agedincum reduceret, cogitabat. namque altera ex parte €Bellovaci, quae civitas in Gallia maximam habet opi-€nionem virtutis, instabant, alteram Camulogenus parato €atque instructo exercitu tenebat: tum legiones a prae-€sidio atque impedimentis interclusas maximum flumen distinebat. tantis subito difficultatibus obiectis ab animi €virtute auxilium petendum videbat.  @@Itaque sub vesperum consilio convocato cohorta-€tus, ut ea, quae imperasset, diligenter industrieque ad-€ministrarent, naves, quas Metlosedo deduxerat, singulas €equitibus Romanis attribuit et prima confecta vigilia &7iiii& €milia passuum secundo flumine silentio progredi ibique se exspectari iubet. quinque cohortes, quas minime fir-€mas ad dimicandum esse existimabat, castris praesidio relinquit; quinque eiusdem legionis reliquas de media €nocte cum omnibus impedimentis adverso flumine magno tumultu proficisci imperat. conquirit etiam lintres; has €magno sonitu remorum incitatas in eandem partem mit-€tit. ipse post paulo silentio egressus cum tribus legionibus €eum locum petit, quo naves appelli iusserat.  @@Eo cum esset ventum, exploratores hostium, ut omni @1 €fluminis parte erant dispositi, inopinantes, quod magna €subito erat coorta tempestas, a nostris opprimuntur; exercitus equitatusque equitibus Romanis administran-€tibus, quos ei negotio praefecerat, celeriter transmittitur. uno fere tempore sub lucem hostibus nuntiatur in castris €Romanorum praeter consuetudinem tumultuari et ma-€gnum ire agmen adverso flumine sonitumque remorum €in eadem parte exaudiri et paulo infra milites navibus transportari. quibus rebus auditis, quod existimabant €tribus locis transire legiones atque omnes perturbatos €defectione Haeduorum fugam parare, suas quoque co-pias in tres partes distribuerunt. nam praesidio e regione €castrorum relicto et parva manu Metlosedum versus mis-€sa, quae tantum progrederetur, quantum naves proces-€sissent, reliquas copias contra Labienum duxerunt.  @@Prima luce et nostri omnes erant transportati et hostium acies cernebatur. Labienus milites cohortatus, €ut suae pristinae virtutis et tot secundissimorum proe-€liorum memoriam retinerent atque ipsum Caesarem, €cuius ductu saepe numero hostes superassent, praesentem adesse existimarent, dat signum proelii. primo concursu €ab dextro cornu, ubi septima legio constiterat, hostes pelluntur atque in fugam coniciuntur; ab sinistro, quem €locum duodecima legio tenebat, cum primi ordines hos-€tium transfixi pilis concidissent, tamen acerrime reliqui @1 resistebant nec dabat suspicionem fugae quisquam. ipse €dux hostium Camulogenus suis aderat atque eos cohor-tabatur. at incerto etiamnunc exitu victoriae, cum sep-€timae legionis tribunis esset nuntiatum, quae in sinistro €cornu gererentur, post tergum hostium legionem osten-derunt signaque intulerunt. ne eo quidem tempore quis-€quam loco cessit, sed circumventi omnes interfectique sunt. eandem fortunam tulit Camulogenus. at ii, qui €praesidio contra castra Labieni erant relicti, cum proe-€lium commissum audissent, subsidio suis ierunt collem-€que ceperunt; neque nostrorum militum victorum impe-tum sustinere potuerunt. sic cum suis fugientibus per-€mixti, quos non silvae montesque texerunt, ab equitatu sunt interfecti. hoc negotio confecto Labienus revertitur þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ·¨¾˜Š‚Agedincum, ubi impedimenta totius exercitus relicta €erant; inde die &7iii&. cum omnibus copiis ad Caesarem per-€venit.  @@Defectione Haeduorum cognita bellum augetur. legationes in omnes partes circummittuntur; quantum €gratia, auctoritate, pecunia valent, ad sollicitandas civi-tates nituntur; nacti obsides, quos Caesar apud eos de-posuerat, horum supplicio dubitantes territant. petunt a @1 €Vercingetorige Haedui, ut ad se veniat rationesque belli €gerendi communicet; re impetrata contendunt, ut ipsis summa imperii tradatur. re in controversiam deducta €totius Galliae concilium Bibracte indicitur. conveniunt undique frequentes. multitudinis suffragiis res permit-€titur; ad unum omnes Vercingetorigem probant impera-torem. ab hoc concilio Remi, Lingones, Treveri afuerunt, €illi quod amicitiam Romanorum sequebantur, Treveri €quod aberant longius et a Germanis premebantur, quae €fuit causa quare toto abessent bello et neutris auxilia mitterent. magno dolore Haedui ferunt se deiectos prin-€cipatu, queruntur fortunae commutationem et Caesaris €in se indulgentiam requirunt neque tamen suscepto bello suum consilium ab reliquis separare audent. inviti sum-€mae spei adulescentes Eporedorix et Viridomarus Ver-€cingetorigi parent.  @@Ille imperat %reliquis civitatibus obsides; denique €ei rei constituit diem; huc% omnes equites, &7xv& milia numero, celeriter convenire iubet. peditatu quem antea €habuerit se fore contentum dicit neque fortunam temp-€taturum aut acie dimicaturum, sed quoniam abundet €equitatu, perfacile esse factu frumentationibus pabu-lationibusque Romanos prohibere; aequo modo animo @1 €sua ipsi frumenta corrumpant aedificiaque incendant, €qua rei familiaris iactura perpetuum imperium liber-tatemque se consequi videant. his constitutis rebus Hae-€duis Segusiavisque, qui sunt finitimi provinciae, decem €milia peditum imperat; huc addit equites octingentos. his praeficit fratrem Eporedorigis bellumque inferre Allo-brogibus iubet. altera ex parte Gabalos proximosque €pagos Arvernorum in Helvios, item Rutenos Cadurcos-€que ad fines Volcarum Arecomicorum depopulandos mittit. nihilo minus clandestinis nuntiis legationibus-€que Allobroges sollicitat, quorum mentes nondum a su-periore bello resedisse sperabat. horum principibus pecu-€nias, civitati autem imperium totius provinciae pollicetur.  @@Ad hos omnes casus provisa erant praesidia cohor-€tium duarum et viginti, quae ex ipsa coacta provincia €ab L. Caesare legato ad omnes partes opponebantur. Helvii sua sponte cum finitimis proelio congressi pellun-€tur et C. Valerio Domnotauro, Caburi filio, principe civi-€tatis, compluribusque aliis interfectis intra oppida muros-que compelluntur. Allobroges crebris ad Rhodanum dis-€positis praesidiis magna cum cura et diligentia suos fines tuentur. Caesar quod hostes equitatu superiores esse €intellegebat et interclusis omnibus itineribus nulla re ex @1 €provincia atque Italia sublevari poterat, trans Rhenum €in Germaniam mittit ad eas civitates, quas superioribus €annis pacaverat, equitesque ab his arcessit et levis arma-turae pedites qui inter eos proeliari consuerant. eorum €adventu, quod minus idoneis equis utebantur, a tribunis €militum reliquisque equitibus Romanis atque evocatis €equos sumit Germanisque distribuit.  @@Interea dum haec geruntur, hostium copiae ex Ar-€vernis equitesque qui toti Galliae erant imperati con-veniunt. magno horum coacto numero, cum Caesar in €Sequanos per extremos Lingonum fines iter faceret, quo €facilius subsidium provinciae ferre posset, circiter milia €passuum &7x& ab Romanis trinis castris Vercingetorix conse-dit convocatisque ad concilium praefectis equitum venisse €tempus victoriae demonstrat; fugere in provinciam Ro-manos Galliaque excedere. id sibi ad praesentem obti-€nendam libertatem satis esse; ad reliqui temporis pacem €atque otium parum profici; maioribus enim coactis copiis €reversuros neque finem bellandi facturos. proinde agmine impeditos adoriantur. si pedites suis auxilium ferant atque €in eo morentur, iter confici non posse; si_id quod magis €futurum confidat_relictis impedimentis suae saluti con- @1 €sulant, et usu rerum necessariarum et dignitate spolia-tum iri. nam de equitibus hostium, quin nemo eorum €progredi modo extra agmen audeat, ne ipsos quidem de-€bere dubitare. id quo maiore faciant animo, copias se om-€nes pro castris habiturum et terrori hostibus futurum. conclamant equites sanctissimo iure iurando confirmari €oportere, ne tecto recipiatur, ne ad liberos, ad parentes, €ad uxorem aditum habeat, qui non bis per agmen hostium €perequitarit.  @@Probata re atque omnibus iure iurando adactis pos-€tero die in tres partes distributo equitatu duae se acies ab €duobus lateribus ostendunt, una a primo agmine iter im-pedire coepit. qua re nuntiata Caesar suum quoque equi-€tatum tripertito divisum contra hostem ire iubet. pugna-tur una omnibus in partibus. consistit agmen; impedi-menta intra legiones recipiuntur. si qua in parte nostri €laborare aut gravius premi videbantur, eo signa inferri €Caesar aciemque converti iubebat; quae res et hostes ad €insequendum tardabat et nostros spe auxilii confirmabat. tandem Germani ab dextro latere summum iugum nacti €hostes loco depellunt, fugientes usque ad flumen, ubi €Vercingetorix cum pedestribus copiis consederat, perse-quuntur compluresque interficiunt. qua re animadversa €reliqui ne circumvenirentur veriti se fugae mandant. om-nibus locis fit caedes. tres nobilissimi Haedui capti ad @1 €Caesarem perducuntur: Cotus praefectus equitum qui €controversiam cum Convictolitavi proximis comitiis ha-€buerat, et Cavarillus, qui post defectionem Litavicci €pedestribus copiis praefuerat, et Eporedorix, quo duce €ante adventum Caesaris Haedui cum Sequanis bello con-€tenderant.  @@Fugato omni equitatu Vercingetorix copias suas, €ut pro castris conlocaverat, reduxit protinusque Alesiam, €quod est oppidum Mandubiorum, iter facere coepit cele-€riterque impedimenta ex castris educi et se subsequi iussit. Caesar impedimentis in proximum collem deduc-€tis, duabus legionibus praesidio relictis secutus, quan-€tum diei tempus est passum, circiter tribus milibus €hostium ex novissimo agmine interfectis altero die ad Alesiam castra fecit. perspecto urbis situ perterritisque €hostibus, quod equitatu, qua maxime parte exercitus €confidebant, erant pulsi, adhortatus ad laborem milites €circumvallare instituit.  @@Ipsum erat oppidum Alesia in colle summo admo-€dum edito loco, ut nisi obsidione expugnari non posse @1 videretur. cuius collis radices duo duabus ex partibus flumina subluebant. ante oppidum planities circiter milia passuum &7iii& in longitudinem patebat; reliquis ex omni-€bus partibus colles mediocri interiecto spatio pari altitu-dinis fastigio oppidum cingebant. sub muro quae pars €collis ad orientem solem spectabat, hunc omnem locum €copiae Gallorum compleverant fossamque et maceriam sex in altitudinem pedum praeduxerant. eius munitionis €quae ab Romanis instituebatur circuitus &7x& milia pas-suum tenebat. castra opportunis locis erant posita item-€que castella &7xxiii& facta, quibus in castellis interdiu statio-€nes ponebantur, ne qua subito eruptio fieret; haec eadem €noctu excubitoribus ac firmis praesidiis tenebantur.  @@Opere instituto fit equestre proelium in ea planitie, €quam intermissam collibus tria milia passuum in lon-€gitudinem patere supra demonstravimus. summa vi ab utrisque contenditur. laborantibus nostris Caesar Ger-€manos submittit legionesque pro castris constituit, ne qua subito inruptio ab hostium peditatu fiat. praesidio legio-€num addito nostris animus augetur; hostes in fugam @1 €coniecti se ipsi multitudine impediunt atque angustio-ribus portis relictis coartantur. Germani acrius usque ad munitiones sequuntur. fit magna caedes. nonnulli relic-€tis equis fossam transire et maceriam transcendere co-€nantur. paulum legiones Caesar quas pro vallo constitu-erat promoveri iubet. non minus qui intra munitiones €erant perturbantur. Galli veniri ad se confestim existi-€mantes ad arma conclamant; nonnulli perterriti in op-þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ·¨Æ—pidum inrumpunt. Vercingetorix iubet portas claudi, ne €castra nudentur. multis interfectis, compluribus equis €captis Germani sese recipiunt.  @@Vercingetorix priusquam munitiones ab Romanis €perficiantur, consilium capit omnem ab se equitatum noctu dimittere. discedentibus mandat ut suam quisque €eorum civitatem adeat omnesque qui per aetatem arma ferre possint ad bellum cogant. sua in illos merita pro-€ponit obtestaturque ut suae salutis rationem habeant €neu se optime de communi libertate meritum hostibus in €cruciatum dedant. quod si indiligentiores fuerint, milia €hominum delecta octoginta una secum interitura demon-strat. ratione inita frumentum se exigue dierum &7xxx& €habere, sed paulo etiam longius tolerari posse parcendo. his datis mandatis, qua erat nostrum opus intermissum, @1 secunda vigilia silentio equitatum dimittit. frumentum €omne ad se referri iubet, capitis poenam iis qui non paru-erint constituit; pecus, cuius magna erat copia a Mandu-€biis compulsa, viritim distribuit, frumentum parce et paulatim metiri instituit. copias omnes quas pro oppido collocaverat in oppidum recepit. his rationibus auxilia €Galliae exspectare et bellum administrare parat.  @@Quibus rebus ex perfugis et captivis cognitis Cae-€sar haec genera munitionis instituit. fossam pedum &7xx& €derectis lateribus duxit, ut eius solum tantundem pate-ret, quantum summa fossae labra distabant. reliquas €omnes munitiones ab ea fossa pedibus &7cccc& reduxit. id €hoc consilio, quoniam tantum spatium necessario esset €complexus nec facile totum opus corona militum cin-€geretur, ne de improviso aut noctu ad munitiones multi-€tudo hostium advolaret aut interdiu tela in nostros operi @1 destinatos conicere posset. hoc intermisso spatio duas €fossas &7xv& pedes latas eadem altitudine perduxit; quarum €interiorem campestribus ac demissis locis aqua ex flumine derivata complevit. post eas aggerem ac vallum &7xii& pe-€dum exstruxit. huic loricam pinnasque adiecit grandibus €cervis eminentibus ad commissuras pluteorum atque €aggeris, qui ascensum hostium tardarent, et turres toto €opere circumdedit, quae pedes &7lxxx& inter se distarent.  @@Erat eodem tempore et materiari et frumentari et €tantas munitiones fieri necesse deminutis nostris copiis, €quae longius a castris progrediebantur. ac nonnumquam €opera nostra Galli temptare atque eruptionem ex oppido pluribus portis summa vi facere conabantur. quare ad €haec rursus opera addendum Caesar putavit, quo minore €numero militum munitiones defendi possent. itaque trun-€cis arborum aut admodum firmis ramis abscisis atque €horum delibratis ac praeacutis cacuminibus perpetuae fossae quinos pedes altae ducebantur. huc illi stipites de-€missi et ab infimo revincti, ne revelli possent, ab ramis eminebant. quini erant ordines coniuncti inter se atque €implicati; quo qui intraverant se ipsi acutissimis vallis @1 induebant. hos cippos appellabant. ante hos obliquis €ordinibus in quincuncem dispositis scrobes tres in alti-€tudinem pedes fodiebantur paulatim angustiore ad in-fimum fastigio. huc teretes stipites feminis crassitudine €ab summo praeacuti et praeusti demittebantur, ita ut non amplius digitis quattuor e terra eminerent; simul €confirmandi et stabiliendi causa singuli ab infimo solo €pedes terra exculcabantur; reliqua pars scrobis ad occul-tandas insidias viminibus ac virgultis integebatur. huius €generis octoni ordines ducti ternos inter se pedes dista-bant. id ex similitudine floris lilium appellabant. ante €haec taleae pedem longae ferreis hamis infixis totae in €terram infodiebantur mediocribusque intermissis spatiis €omnibus locis disserebantur, quos stimulos nominabant.  @@His rebus perfectis regiones secutus quam potuit €aequissimas pro loci natura &7xiiii& milia passuum comple-€xus pares eiusdem generis munitiones, diversas ab his, €contra exteriorem hostem perfecit, ut ne magna quidem €multitudine, si ita accidat equitatus discessu, munitio-num praesidia circumfundi possent; [2ne]2 autem cum @1 €periculo ex castris egredi cogatur, dierum &7xxx& pabulum €frumentumque habere omnes convectum iubet.  @@Dum haec ad Alesiam geruntur, Galli concilio prin-€cipum indicto non omnes qui arma ferre possent_ut €censuit Vercingetorix_convocandos statuunt, sed cer-€tum numerum cuique civitati imperandum, ne tanta €multitudine confusa nec moderari nec discernere suos nec frumenti rationem habere possent. imperant Haeduis €atque eorum clientibus, Segusiavis, Ambivaretis, Auler-€cis, Brannovicibus [, Blannoviis] milia &7xxxv&; parem nu-€merum Arvernis adiunctis Eleutetis, Cadurcis, Gabalis, €Vellaviis, qui sub imperio Arvernorum esse consuerunt; Sequanis, Senonibus, Biturigibus, Santonis, Rutenis, Car-€nutibus duodena milia; Bellovacis decem; totidem Lemo-€vicibus; octona Pictonibus et Turonis et Parisiis et Helve-€tiis; sen[2a Suessi]2onibus, Ambianis, Mediomatricis, Petro-€coriis, Nerviis, Morinis, Nitiobrogibus; quina milia Au-€lercis, Cenomanis; totidem Atrebatibus; &7iiii& Veliocassis, €Lexoviis et Aulercis; Eburovicibus terna; Rauracis et @1 Bois bina; &7x& milia universis civitatibus, quae Oceanum €attingunt quaeque eorum consuetudine Aremoricae ap-€pellantur, quo sunt in numero Coriosolites, Redones, €Ambibarii, Caletes, Osismi, Veneti, %Lemovices%, Unelli. ex his Bellovaci suum numerum non contulerunt, €quod se suo nomine atque arbitrio cum Romanis bellum €gesturos dicebant neque cuiusquam imperio obtempe-€raturos; rogati tamen a Commio pro eius hospitio duo €milia una miserunt.  @@Huius opera Commii, ut antea demonstravimus, €fideli atque utili superioribus annis erat usus in Britannia €Caesar; quibus ille pro meritis civitatem eius immunem €esse iusserat, iura legesque reddiderat atque ipsi Morinos attribuerat. tanta tamen universae Galliae consensio fuit €libertatis vindicandae et pristinae belli laudis recuperan-€dae, ut neque beneficiis neque amicitiae memoria mo- @1 €verentur omnesque et animo et opibus in id bellum in-cumberent. coactis equitum milibus &7viii& et peditum cir-€citer &7ccl& haec in Haeduorum finibus recensebantur, numerusque inibatur, praefecti constituebantur. Commio €Atrebati, Viridomaro et Eporedorigi Haeduis, Vercassi-€vellauno Arverno consobrino Vercingetorigis summa im-€perii traditur. his delecti ex civitatibus attribuuntur, quorum consilio bellum administraretur. omnes alacres et fiduciae pleni ad Alesiam proficiscuntur, neque erat €omnium quisquam qui adspectum modo tantae multi-€tudinis sustineri posse arbitraretur, praesertim ancipiti €proelio, cum ex oppido eruptione pugnaretur, foris tantae €copiae equitatus peditatusque cernerentur.  @@At ii qui Alesiae obsidebantur praeterita die qua €auxilia suorum exspectaverant, consumpto omni fru-€mento, inscii quid in Haeduis gereretur, concilio coacto de exitu suarum fortunarum consultabant ac variis dictis €sententiis quarum pars deditionem, pars dum vires sup-€peterent eruptionem censebat, non praetereunda videtur @1 €oratio Critognati propter eius singularem ac nefariam crudelitatem. hic summo in Arvernis ortus loco et magnae €habitus auctoritatis 'nihil' inquit 'de eorum sententia €dicturus sum, qui turpissimam servitutem deditionis no-€mine appellant, neque hos habendos civium loco neque ad concilium adhibendos censeo. cum his mihi res sit, qui €eruptionem probant. quorum in consilio omnium vestrum €consensu pristinae residere virtutis memoria videtur, animi est ista mollitia, non virtus, paulisper inopiam ferre €non posse. qui se ultro morti offerant facilius reperiuntur quam qui dolorem patienter ferant. atque ego hanc sen-€tentiam probarem_tantum apud me dignitas potest_, €si nullam praeterquam vitae nostrae iacturam fieri vide-rem; sed in consilio capiendo omnem Galliam respiciamus, quam ad nostrum auxilium concitavimus: quid hominum €milibus &7lxxx& uno loco interfectis propinquis consangui-€neisque nostris animi fore existimatis, si paene in ipsis cadaveribus proelio decertare cogentur? nolite hos vestro €auxilio exspoliare qui vestrae salutis causa suum pericu-€lum neglexerunt, nec stultitia ac temeritate vestra aut þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ·¨Í˜‰„animi imbecillitate omnem Galliam prosternere et per-petuae servituti addicere. an quod ad diem non venerunt, €de eorum fide constantiaque dubitatis? quid ergo? Roma-€nos in illis ulterioribus munitionibus animine causa coti- @1 die exerceri putatis? si illorum nuntiis confirmari non €potestis omni aditu praesaepto, his utimini testibus ad-€propinquare eorum adventum, cuius rei timore exterriti diem noctemque in opere versantur. quid ergo mei con-€silii est? facere quod nostri maiores nequaquam pari bello €Cimbrorum Teutonumque fecerunt: qui in oppida com-€pulsi ac simili inopia subacti eorum corporibus, qui aetate €ad bellum inutiles videbantur, vitam toleraverunt neque se hostibus tradiderunt. cuius rei si exemplum non habe-€remus, tamen libertatis causa institui et posteris prodi pulcherrimum iudicarem. nam quid illi simile bello fuit? €depopulata Gallia Cimbri magnaque inlata calamitate €finibus quidem nostris aliquando excesserunt atque alias €terras petierunt; iura, leges, agros, libertatem nobis reli-querunt. Romani vero quid petunt aliud aut quid volunt €nisi invidia adducti quos fama nobiles potentesque bello €cognoverunt, horum in agris civitatibusque considere €atque his aeternam iniungere servitutem? neque enim umquam alia condicione bella gesserunt. quodsi ea quae €in longinquis nationibus geruntur ignoratis, respicite fini-€timam Galliam, quae in provinciam redacta, iure et legi-€bus commutatis, securibus subiecta perpetua premitur €servitute.'  @@Sententiis dictis constituunt ut ii, qui valetudine €aut aetate inutiles sint bello, oppido excedant atque om-€nia prius experiantur quam ad Critognati sententiam descendant; illo tamen potius utendum consilio, si res €cogat atque auxilia morentur quam aut deditionis aut @1 pacis subeundam condicionem. Mandubii qui eos oppido €receperant, cum liberis atque uxoribus exire coguntur. hi cum ad munitiones Romanorum accessissent, flentes €omnibus precibus orabant ut se in servitutem receptos cibo iuvarent. at Caesar dispositis in vallo custodiis recipi €prohibebat.  @@Interea Commius reliquique duces, quibus summa €imperii permissa erat, cum omnibus copiis ad Alesiam €perveniunt et colle exteriore occupato non longius mille passibus a nostris munitionibus considunt. postero die €equitatu ex castris educto omnem eam planitiem quam €in longitudinem milia passuum &7iii& patere demonstravi-€mus, complent pedestresque copias paulum ab eo loco abditas in locis superioribus constituunt. erat ex oppido €Alesia despectus in campum. concurritur his auxiliis visis; €fit gratulatio inter eos atque omnium animi ad laetitiam excitantur. itaque productis copiis ante oppidum con-€sidunt et proximam fossam cratibus integunt atque €aggere explent seque ad eruptionem atque omnes casus €comparant. @1  @@Caesar omni exercitu ad utramque partem munitio-€nis disposito, ut, si usus veniat, suum quisque locum te-€neat et noverit, equitatum ex castris educi et proelium committi iubet. erat ex omnibus castris, quae summum €undique iugum tenebant, despectus atque omnes milites intentis animis proventum pugnae exspectabant. Galli €inter equites raros sagittarios expeditosque levis arma-€turae interiecerant, qui suis cedentibus auxilio succurre-€rent et nostrorum equitum impetus sustinerent. ab his €complures de improviso vulnerati proelio excedebant. cum suos pugna superiores esse Galli confiderent et no-€stros multitudine premi viderent, ex omnibus partibus €et ii qui munitionibus continebantur et ii qui ad auxilium €convenerant clamore et ululatu suorum animos confirma-bant. quod in conspectu omnium res gerebatur neque €recte aut turpiter factum celari poterat, utrosque et lau-€dis cupiditas et timor ignominiae ad virtutem excitabat. cum a meridie prope ad solis occasum dubia victoria €pugnaretur, Germani una in parte confertis turmis in hostes impetum fecerunt eosque propulerunt; quibus in €fugam coniectis sagittarii circumventi interfectique sunt. item ex reliquis partibus nostri cedentes usque ad castra insecuti sui colligendi facultatem non dederunt. at ii qui €ab Alesia processerant, maesti prope victoria desperata €se in oppidum receperunt. @1  @@Uno die intermisso Galli atque hoc spatio magno €cratium scalarum harpagonum numero effecto media €nocte silentio ex castris egressi ad campestres munitiones accedunt. subito clamore sublato, qua significatione qui €in oppido obsidebantur de suo adventu cognoscere pos-€sent, crates proicere, fundis sagittis lapidibus nostros de €vallo proturbare reliquaque quae ad oppugnationem pertinent parant administrare. eodem tempore clamore €exaudito dat tuba signum suis Vercingetorix atque ex oppido educit. nostri, ut superioribus diebus suus cuique €erat locus attributus, ad munitiones accedunt; fundis €librilibus sudibusque, quas in opere disposuerant, ac glan-dibus Gallos proterunt. prospectu tenebris adempto multa €utrimque vulnera accipiuntur. complura tormentis tela coniciuntur. at M. Antonius et C. Trebonius legati, qui-€bus hae partes ad defendendum obvenerant, qua ex parte €nostros premi intellexerant, his auxilio ex ulterioribus €castellis deductos submittebant.  @@Dum longius a munitione aberant Galli, plus multi-€tudine telorum proficiebant; posteaquam propius suc-€cesserunt, aut se ipsi stimulis inopinantes induebant aut @1 €in scrobes delati transfodiebantur aut ex vallo ac turribus traiecti pilis muralibus interibant, multis undique vul-€neribus acceptis nulla munitione perrupta, cum lux appe-€teret, veriti ne ab latere aperto ex superioribus castris eruptione circumvenirentur, se ad suos receperunt. at €interiores dum ea quae [a Vercingetorige] ad eruptionem praeparaverant proferunt, priores fossam explent, diutius €in his rebus administrandis morati prius suos discessisse €cognoverunt quam munitionibus adpropinquarent. ita €re infecta in oppidum reverterunt.  @@Bis magno cum detrimento repulsi Galli quid agant €consulunt; locorum peritos adhibent; ex his superiorum castrorum situs munitionesque cognoscunt. erat a septen-€trionibus collis, quem propter magnitudinem circuitus €opere circumplecti non potuerant nostri, necessarioque paene iniquo loco et leviter declivi castra fecerant. haec €C. Antistius Reginus et C. Caninius Rebilus legati cum duabus legionibus obtinebant. cognitis per exploratores €regionibus duces hostium &7lx& milia ex omni numero deli- @1 €gunt earum civitatum quae maximam virtutis opinionem habebant; quid quoque pacto agi placeat, occulte inter se €constituunt; adeundi tempus definiunt, cum meridie esse videatur. his copiis Vercassivellaunum Arvernum, unum €ex quattuor ducibus, propinquum Vercingetorigis, prae-ficiunt. ille ex castris prima vigilia egressus prope confecto €sub lucem itinere post montem se occultavit militesque ex nocturno labore sese reficere iussit. cum iam meridies €adpropinquare videretur, ad ea castra, quae supra de-€monstravimus, contendit; eodemque tempore equitatus €ad campestres munitiones accedere et reliquae copiae pro €castris sese ostendere coeperunt.  @@Vercingetorix ex arce Alesiae suos conspicatus ex €oppido egreditur; a castris longurios, musculos, falces reliquaque quae eruptionis causa paraverat profert. pu-€gnatur uno tempore omnibus locis atque omnia temp-€tantur; quae minime visa pars firma est, huc concurri-tur. Romanorum manus tantis munitionibus distinetur nec facile pluribus locis occurrit. multum ad terrendos €nostros valet clamor qui post tergum pugnantibus exsti-€tit, quod suum periculum in aliena vident virtute con- @1 stare; omnia enim plerumque, quae absunt, vehementius €hominum mentes perturbant.  @@Caesar idoneum locum nactus quid quaque in parte geratur cognoscit; laborantibus submittit. utrisque ad €animum occurrit unum esse illud tempus, quo maxime contendi conveniat: Galli nisi perfregerint munitiones, €de omni salute desperant; Romani si rem obtinuerint, fi-nem laborum omnium exspectant. maxime ad superiores €munitiones laboratur, quo Vercassivellaunum missum €demonstravimus. iniquum loci ad declivitatem fastigium magnum habet momentum. alii tela coniciunt, alii testu-þ´´¸ÿï°°±ÿï‚ÇáìÿïƒÃáåóÿ·¨Õ•‚dine facta subeunt; defatigatis invicem integri succe-dunt. agger ab universis in munitionem coniectus et as-€censum dat Gallis et ea, quae in terra occultaverant Ro-€mani, contegit; nec iam arma nostris nec vires suppetunt.  @@His rebus cognitis Caesar Labienum cum cohorti-bus sex subsidio laborantibus mittit; imperat, si susti-€nere non possit, deductis cohortibus eruptione pugnet; id nisi necessario ne faciat. ipse adit reliquos, cohortatur €ne labori succumbant; omnium superiorum dimicatio-num fructum in eo die atque hora docet consistere. in-€teriores desperatis campestribus locis propter magni- @1 €tudinem munitionum loca praerupta ex ascensu temp-tant; huc ea quae paraverant conferunt. multitudine €telorum ex turribus propugnantes deturbant, aggere et €cratibus fossas explent, falcibus vallum ac loricam re-€scindunt.  @@Mittit primum Brutum adulescentem cum cohorti-€bus Caesar, post cum aliis C. Fabium legatum; postremo €ipse, cum vehementius pugnaretur, integros subsidio ad-ducit. restituto proelio ac repulsis hostibus eo quo Labi-€enum miserat contendit; cohortes &7iiii& ex proximo castello €deducit, equitum partem se sequi, partem circumire ex-teriores munitiones et a tergo hostes adoriri iubet. Labie-€nus postquam neque aggeres neque fossae vim hostium €sustinere poterant, coactis undecim cohortibus, quas ex €proximis praesidiis deductas fors obtulit, Caesarem per €nuntios facit certiorem, quid faciendum existimet. acce-€lerat Caesar, ut proelio intersit.  @@Eius adventu ex colore vestitus cognito, quo insi-€gni in proeliis uti consuerat, turmisque equitum et co-€hortibus visis quas se sequi iusserat, ut de locis superiori-€bus haec declivia et devexa cernebantur, hostes proelium committunt. utrimque clamore sublato excipit rursus ex €vallo atque omnibus munitionibus clamor. nostri omissis pilis gladiis rem gerunt. repente post tergum equitatus @1 €cernitur; cohortes aliae adpropinquant. hostes terga ver-€tunt; fugientibus equites occurrunt. fit magna caedes. Sedullus dux et princeps Lemovicum occiditur; Vercassi-€vellaunus Arvernus vivus in fuga comprehenditur; signa €militaria &7lxxiiii& ad Caesarem referuntur; pauci ex tanto numero incolumes se in castra recipiunt. conspicati ex €oppido caedem et fugam suorum desperata salute copias a munitionibus reducunt. fit protinus hac re audita ex €castris Gallorum fuga. quodnisi crebris subsidiis ac totius €diei labore milites essent defessi, omnes hostium copiae deleri potuissent. de media nocte missus equitatus novis-€simum agmen consequitur; magnus numerus capitur €atque interficitur, reliqui ex fuga in civitates discedunt.  @@Postero die Vercingetorix concilio convocato id bel-lum suscepisse se non suarum necessitatum, sed com-€munis libertatis causa demonstrat, et quoniam sit For-€tunae cedendum, ad utramque rem se illis offerre, seu €morte sua Romanis satisfacere seu vivum tradere velint. mittuntur de his rebus ad Caesarem legati. iubet arma tradi, principes produci. ipse in munitione pro castris €consedit; eo duces producuntur. Vercingetorix deditur, arma proiciuntur. reservatis Haeduis atque Arvernis, €si per eos civitates recuperare posset, ex reliquis cap- @1 €tivis toti exercitui capita singula praedae nomine dis-€tribuit.  @@His rebus confectis in Haeduos proficiscitur; civi-tatem recipit. eo legati ab Arvernis missi: quae impe-€raret, se facturos pollicentur. imperat magnum nume-rum obsidum. legiones in hiberna mittit. captivorum circiter &7xx& milia Haeduis Arvernisque reddit. T. €Labienum cum duabus legionibus et equitatu in Sequa-€nos proficisci iubet; huic M. Sempronium Rutilum attribuit. C. Fabium legatum et L. Minucium Basilum €cum legionibus duabus in Remis conlocat, ne quam a finitimis Bellovacis calamitatem accipiant. C. Antistium €Reginum in Ambivaretos, T. Sextium in Bituriges, C. €Caninium Rebilum in Rutenos cum singulis legionibus mittit. Q. Tullium Ciceronem et P. Sulpicium Cavil-€loni et Matiscone in Haeduis ad Ararim rei frumen-€tariae causa conlocat. ipse Bibracte hiemare constituit. huius anni rebus cognitis Romae dierum viginti suppli-€catio redditur. @1 ï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ¿ôÿ@@@@{1COMMENTARIORVM BELLI CIVILIS}1 ±¯ôÿ@@@@{1LIBER PRIMVS}1 ¡@@Litteris [a Fabio] C. Caesaris consulibus redditis €aegre ab his impetratum est summa tribunorum plebis €contentione, ut in senatu recitarentur. ut vero ex litteris €ad senatum referretur, impetrari non potuit. referunt consules de re publica [in civitate]. L. Lentulus consul €senatu rei[2que]2 publicae se non defuturum pollicetur, si audacter ac fortiter sententias dicere velint; sin Cae-€sarem respiciant atque eius gratiam sequantur, ut supe-€rioribus fecerint temporibus, se sibi consilium capturum €neque senatus auctoritati obtemperaturum; habere se €quoque ad Caesaris gratiam atque amicitiam receptum. in eandem sententiam loquitur Scipio: Pompeio esse in €animo rei publicae non deesse, si senatus sequatur; si €cunctetur atque agat lenius, nequiquam eius auxilium, €si postea velit, senatum imploraturum. @1  @@Haec Scipionis oratio, quod senatus in urbe habe-€batur Pompeiusque aberat, ex ipsius ore Pompei mitti videbatur. dixerat aliquis leniorem sententiam, ut primo €M. Marcellus, ingressus in eam orationem, non oportere €ante de ea re ad senatum referri, quam dilectus tota €Italia habiti et exercitus conscripti essent, quo praesidio tuto et libere senatus, quae vellet, decernere auderet; ut €M. Calidius, qui censebat, ut Pompeius in suas pro-€vincias proficisceretur, nequae esset armorum causa; €timere Caesarem ereptis ab eo duabus legionibus, ne ad €eius periculum reservare et retinere eas ad urbem Pom-€peius videretur; ut M. Rufus, qui sententiam Calidi paucis fere mutatis verbis sequebatur. hi omnes convicio L. Lentuli consulis correpti exagitabantur. Lentulus €sententiam Calidi pronuntiaturum se omnino negavit, €Marcellus perterritus conviciis a sua sententia discessit. sic vocibus consulis, terrore praesentis exercitus, minis €amicorum Pompei plerique compulsi inviti et coacti €Scipionis sententiam sequuntur: uti ante certam diem €Caesar exercitum dimittat; si non faciat, eum adversus rem publicam facturum videri. intercedit M. Antonius €Q. Cassius tribuni plebis. refertur confestim de inter-cessione tribunorum. dicuntur sententiae graves; ut €quisque acerbissime crudelissimeque dixit, ita quam €maxime ab inimicis Caesaris conlaudatur.  @@Misso ad vesperum senatu omnes, qui sunt eius €ordinis, a Pompeio evocantur. laudat [2promptos]2 Pom-€peius atque in posterum confirmat, segniores castigat atque incitat. multi undique ex veteribus Pompei exer-€citibus spe praemiorum atque ordinum evocantur, multi €ex duabus legionibus, quae sunt traditae a Caesare, @1 arcessuntur. conpletur urbs et ipsum comitium tribunis, centurionibus, evocatis. omnes amici consulum, neces-€sarii Pompei atque ii, qui veteres inimicitias cum Cae-sare gerebant, in senatum coguntur. quorum vocibus et €concursu terrentur infirmiores, dubii confirmantur, ple-risque vero libere decernendi potestas eripitur. pollicetur €L. Piso censor sese iturum ad Caesarem, item L. Roscius €praetor, qui de his rebus eum doceant; sex dies ad eam rem conficiendam spatii postulant. dicuntur etiam ab €nonnullis sententiae, ut legati ad Caesarem mittantur, €qui voluntatem senatus ei proponant.  @@Omnibus his resistitur omnibusque oratio con-€sulis, Scipionis, Catonis opponitur. Catonem veteres inimicitiae Caesaris incitant et dolor repulsae. Lentulus €aeris alieni magnitudine et spe exercitus ac provin-€ciarum et regum appellandorum largitionibus movetur, €seque alterum fore Sullam inter suos gloriatur, ad quem summa imperii redeat. Scipionem eadem spes provinciae €atque exercituum impellit, quos se pro necessitudine €partiturum cum Pompeio arbitratur, simul iudiciorum €metus atque ostentatio sui et adulatio potentium, qui in re publica iudiciisque tum plurimum pollebant. ipse €Pompeius ab inimicis Caesaris incitatus, et quod nemi-€nem dignitate secum exaequari volebat, totum se ab eius €amicitia averterat et cum communibus inimicis in €gratiam redierat, quorum ipse maximam partem illo þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ±¤•adfinitatis tempore iniunxerat Caesari. simul infamia €duarum legionum permotus, quas ab itinere Asiae Syriae-€que ad suam potentiam dominatumque converterat, rem €ad arma deduci studebat. @1  @@His de causis aguntur omnia raptim atque turbate. €nec docendi Caesaris propinquis eius spatium datur, €nec tribunis plebis sui periculi deprecandi neque etiam €extremi iuris intercessione retinendi, quod L. Sulla reli-querat, facultas tribuitur, sed de sua salute septimo die €cogitare coguntur, quod illi turbulentissimi superioribus €temporibus tribuni plebis [2post]2 octo denique menses variarum actionum respicere ac timere consuerant. de-€curritur ad illud extremum atque ultimum senatus con-€sultum, quo nisi paene in ipso urbis incendio atque in €desperatione omnium salutis latorum audacia num-€quam ante descensum est: dent operam consules, prae-€tores, tribuni plebis, quique [2pro]2 consulibus sunt ad ur-bem, nequid res publica detrimenti capiat. haec senatus con-€sulto perscribuntur a. d. &7vii& id. Ian. itaque &7v& primis diebus, €quibus haberi senatus potuit, qua ex die consulatum €iniit Lentulus, biduo excepto comitiali et de imperio €Caesaris et de amplissimis viris, tribunis plebis, gra-vissime acerbissimeque decernitur. profugiunt statim ex €urbe tribuni plebis seseque ad Caesarem conferunt. is €eo tempore erat Ravennae exspectabatque suis lenissimis €postulatis responsa, siqua hominum aequitate res ad €otium deduci posset.  @@Proximis diebus habetur extra urbem senatus. €Pompeius eadem illa, quae per Scipionem ostenderat, €agit, senatus virtutem constantiamque conlaudat, copias suas exponit: legiones habere sese paratas &7x&; praeterea €cognitum compertumque sibi alieno esse animo in Cae-€sarem milites, neque iis posse persuaderi, uti eum de-fendant aut sequantur. de reliquis rebus ad senatum @1 €refertur: tota Italia dilectus habeatur; Faustus Sulla €pro praetore in Mauretaniam mittatur; pecunia uti ex €aerario Pompeio detur. refertur etiam de rege Iuba, ut socius sit atque amicus. Marcellus non passurum in €praesentia negat; de Fausto impedit Philippus tribunus plebis. de reliquis rebus senatus consulta perscribuntur. €provinciae privatis decernuntur, duae consulares, reli-€quae praetoriae. Scipioni obvenit Syria, L. Domitio €Gallia. Philippus et Cotta privato consilio praetereuntur, neque eorum sortes deiciuntur. in reliquas provincias €praetores mittuntur. neque exspectant_quod supe-€rioribus annis acciderat_ut de eorum imperio ad €populum feratur paludatique votis nuncupatis exeant. consules_quod ante id tempus accidit nunquam_ €* * * ex urbe proficiscuntur, lictoresque habent in urbe et Capitolio privati contra omnia vetustatis exempla. tota €Italia dilectus habentur, arma imperantur, pecuniae a €municipiis exiguntur, e fanis tolluntur, omnia divina €humanaque iura permiscentur.  @@Quibus rebus cognitis Caesar apud milites contio-€natur. omnium temporum iniurias inimicorum in se €commemorat; a quibus deductum ac depravatum Pom-€peium queritur invidia atque obtrectatione laudis suae, €cuius ipse honori et dignitati semper faverit adiutorque fuerit. novum in re publica introductum exemplum €queritur, ut tribunicia intercessio armis votaretur atque €opprimeretur, quae superioribus annis [2sine]2 armis esset restituta. Sullam nudata omnibus rebus tribunicia @1 potestate tamen intercessionem liberam reliquisse; Pom-€peium, qui amissa restituisse videatur bona, etiam, quae ante habuerint, ademisse. quotienscumque sit decretum, €darent operam magistratus, nequid res publica detri-€menti caperet, qua voce et quo senatus consulto populus €Romanus ad arma sit vocatus, factum in perniciosis €legibus, in vi tribunicia, in secessione populi, templis locisque editioribus occupatis; atque haec superioris €aetatis exempla expiata Saturnini atque Gracchorum €casibus docet. quarum rerum illo tempore nihil factum, €ne cogitatum quidem. nulla lex promulgata, non cum populo agi coeptum, nulla secessio facta. hortatur, €cuius imperatoris ductu &7viiii& annis rem publicam feli-€cissime gesserint plurimaque proelia secunda fecerint, €omnem Galliam Germaniamque pacaverint, ut eius existi-mationem dignitatemque ab inimicis defendant. concla-€mant legionis &7xiii&, quae aderat, milites_hanc enim €initio tumultus evocaverat, reliquae nondum convene-€rant_sese paratos esse imperatoris sui tribunorumque €plebis iniurias defendere.  @@Cognita militum voluntate Ariminum cum ea legione €proficiscitur, ibique tribunos plebis, qui ad eum con-€fugerant, convenit. reliquas legiones ex hibernis evocat et subsequi iubet. eo L. Caesar adulescens venit, cuius €pater Caesaris erat legatus. is reliquo sermone confecto, €cuius rei causa venerat, habere se a Pompeio ad eum privati officii mandata demonstrat: velle Pompeium se €Caesari purgatum, ne ea, quae rei publicae causa egerit, €in suam contumeliam vertat. semper se rei publicae com-€moda privatis necessitudinibus habuisse potiora. Cae-€sarem quoque pro sua dignitate debere et studium et @1 €iracundiam suam rei publicae dimittere neque adeo gra-€viter irasci inimicis, ut cum illis nocere se speret, rei publicae noceat. pauca eiusdem generis addit cum ex-€cusatione Pompei coniuncta. eadem fere atque eisdem €verbis praetor Roscius agit cum Caesare sibique Pom-€peium commemorasse demonstrat.  @@Quae res etsi nihil ad levandas iniurias pertinere €videbantur, tamen idoneos nactus homines, per quos ea €quae vellet ad eum perferrentur, petit ab utroque, quon-€iam Pompei mandata ad se detulerint, ne graventur €sua quoque ad eum postulata deferre, si parvo labore €magnas controversias tollere atque omnem Italiam metu liberare possint. sibi semper primam fuisse dignitatem €vitaque potiorem. doluisse se, quod populi Romani bene-€ficium sibi per contumeliam ab inimicis extorqueretur €ereptoque semenstri imperio in urbem retraheretur, €cuius absentis rationem haberi proximis comitiis po-pulus iussisset. tamen hanc iacturam honoris sui rei €publicae causa aequo animo tulisse; cum litteras ad €senatum miserit, ut omnes ab exercitibus discederent, ne id quidem impetravisse. tota Italia dilectus haberi, €retineri legiones &7ii&, quae ab se simulatione Parthici belli €sint abductae, civitatem esse in armis. quonam haec omnia nisi ad suam perniciem pertinere? sed tamen ad €omnia se descendere paratum atque omnia pati rei pu-€blicae causa. proficiscatur Pompeius in suas provincias, €ipsi exercitus dimittant, discedant in Italia omnes ab €armis, metus e civitate tollatur, libera comitia atque €omnis res publica senatui populoque Romano permit-tatur. haec quo facilius certisque condicionibus fiant et €iureiurando sanciantur, aut ipse propius accedat aut €se patiatur accedere; fore uti per conloquia omnes con-€troversiae componantur. @1  @@Acceptis mandatis Roscius cum Caesare Capuam €pervenit ibique consules Pompeiumque invenit; postu-lata Caesaris renuntiat. illi [2re]2 deliberata respondent €scriptaque ad eum mandata per eosdem remittunt, quo-rum haec erat summa: Caesar in Galliam reverteretur, €Arimino excederet, exercitus dimitteret; quae si fecisset, Pompeium in Hispanias iturum. interea quoad fides esset €data Caesarem facturum, quae polliceretur, non inter-€missuros consules Pompeiumque dilectus.  @@Erat iniqua condicio postulare, ut Caesar Arimino €excederet atque in provinciam reverteretur, ipsum et €provincias et legiones alienas tenere; exercitum Cae-saris velle dimitti, dilectus habere; polliceri se in pro-€vinciam iturum neque, ante quem diem iturus sit, de-€finire, ut, si peracto consulatu Caesaris non profectus €esset, nulla tamen mendaci religione obstrictus vide-retur; tempus vero conloquio non dare neque accessu-€rum polliceri magnam pacis desperationem adferebat. itaque ab Arimino M. Antonium cum cohortibus &7v& €Arretium mittit, ipse Arimini cum duabus [legionibus] €subsistit ibique dilectum habere instituit; Pisaurum, €Fanum, Anconam singulis cohortibus occupat.  @@Interea certior factus Iguium Thermum praetorem €cohortibus &7v& tenere, oppidum munire, omniumque esse €Iguinorum optimam erga se voluntatem, Curionem cum þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ±¨Œ„tribus cohortibus, quas Pisauri et Arimini habebat, mittit. cuius adventu cognito diffisus municipii voluntati €Thermus cohortes ex urbe reducit et profugit. milites in itinere ab eo discedunt ac domum revertuntur. Curio @1 €summa omnium voluntate Iguium recipit. quibus rebus €cognitis confisus municipiorum voluntatibus Caesar €cohortes legionis &7xiii& ex praesidiis deducit Auximumque €proficiscitur; quod oppidum Attius cohortibus intro-€ductis tenebat dilectumque toto Piceno circummissis €senatoribus habebat.  @@Adventu Caesaris cognito decuriones Auximi ad €Attium Varum frequentes conveniunt; docent sui iudicii €rem non esse; neque se neque reliquos municipes pati €posse C. Caesarem imperatorem, bene de re publica €meritum, tantis rebus gestis oppido moenibusque pro-€hiberi: proinde habeat rationem posteritatis et periculi sui. quorum oratione permotus Varus praesidium, quod introduxerat, ex oppido educit ac profugit. hunc ex €primo ordine pauci Caesaris consecuti milites consistere coegerunt. commisso proelio deseritur a suis Varus; non-€nulla pars militum domum discedit; reliqui ad Caesarem €perveniunt, atque una cum iis deprensus L. Pupius, €primi pili centurio, adducitur, qui hunc eundem ordinem in exercitu Cn. Pompei antea duxerat. at Caesar milites €Attianos conlaudat, Pupium dimittit, Auximatibus agit €gratias seque eorum facti memorem fore pollicetur.  @@Quibus rebus Romam nuntiatis tantus repente €terror invasit, ut cum Lentulus consul ad aperiendum €aerarium venisset ad pecuniamque Pompeio ex senatus €consulto proferendam, protinus aperto sanctiore aerario €ex urbe profugeret. Caesar enim adventare iam iamque et adesse eius equites falso nuntiabantur. hunc Mar-€cellus collega et plerique magistratus consecuti sunt. Cn. Pompeius pridie eius diei ex urbe profectus iter ad €legiones habebat, quas a Caesare acceptas in Apulia @1 hibernorum causa disposuerat. dilectus circa urbem €intermittuntur; nihil citra Capuam tutum esse omnibus €videtur. Capuae primum sese confirmant et colligunt €dilectumque colonorum, qui lege Iulia Capuam deducti €erant, habere instituunt; gladiatoresque quos ibi Caesar €in ludo habebat, ad forum productos Lentulus [2spe]2 €libertatis confirmat atque iis equos attribuit et se sequi iussit; quos postea monitus ab suis, quod ea res omnium €iudicio reprehendebatur, circum familias conventus Cam-€paniae custodiae causa distribuit.  @@Auximo Caesar progressus omnem agrum Picenum €percurrit. cunctae earum regionum praefecturae libentis-€simis animis eum recipiunt exercitumque eius omnibus rebus iuvant. etiam Cingulo, quod oppidum Labienus con-€stituerat suaque pecunia exaedificaverat, ad eum legati €veniunt, quaeque imperaverit, se cupidissime facturos pollicentur. milites imperat; mittunt. interea legio &7xii& €Caesarem consequitur. cum his duabus Asculum Pice-€num proficiscitur. id oppidum Lentulus Spinther &7x& €cohortibus tenebat; qui Caesaris adventu cognito pro-€fugit ex oppido cohortesque secum abducere conatus [2a]2 magna parte militum deseritur. relictus in itinere cum €paucis incidit in Vibullium Rufum missum a Pompeio €in agrum Picenum confirmandorum hominum causa. a €quo factus Vibullius certior, quae res in Piceno gere-rentur, milites ab eo accipit, ipsum dimittit. item ex €finitimis regionibus quas potest contrahit cohortes ex €dilectibus Pompeianis; in his Camerino fugientem Lu-€cilium Hirrum cum sex cohortibus, quas ibi in praesidio @1 habuerat, excipit; quibus coactis &7xiii& efficit. cum his ad €Domitium Ahenobarbum Corfinium magnis itineribus €pervenit Caesaremque adesse cum legionibus duabus nuntiat. Domitius per se circiter &7xx& cohortes Alba, ex €Marsis et Paelignis, finitimis ab regionibus coegerat.  @@Recepto Firmo expulsoque Lentulo Caesar con-€quiri milites, qui ab eo discesserant, dilectumque in-€stitui iubet. ipse unum diem ibi rei frumentariae causa moratus Corfinium contendit. eo cum venisset, cohor-€tes &7v& praemissae a Domitio ex oppido pontem fluminis €interrumpebant, qui erat ab oppido milia passuum cir-citer &7iii&. ibi cum antecursoribus Caesaris proelio com-€misso celeriter Domitiani a ponte repulsi se in oppidum receperunt. Caesar legionibus transductis ad oppidum €constitit iuxtaque murum castra posuit.  @@Re cognita Domitius ad Pompeium in Apuliam €peritos regionum magno proposito praemio cum litteris €mittit, qui petant atque orent, ut sibi subveniat; Cae-€sarem duobus exercitibus et locorum angustiis facile intercludi posse frumentoque prohiberi. quod nisi fecerit, €se cohortesque amplius &7xxx& magnumque numerum se-€natorum atque equitum Romanorum in periculum esse venturum. interim suos cohortatus tormenta in muris €disponit certasque cuique partes ad custodiam urbis attribuit; militibus in contione agros ex suis possessio-€nibus pollicetur, quaterna in singulos iugera, et pro €rata parte centurionibus evocatisque.  @@Interim Caesari nuntiatur Sulmonenses, quod op-€pidum a Corfinio &7vii& milium intervallo abest, cupere ea €facere quae vellet, sed a Q. Lucretio senatore et Attio €Paeligno prohiberi, qui id oppidum &7vii& cohortium prae- @1 sidio tenebant. mittit eo M. Antonium cum legionis &7xiii& €cohortibus &7v&. Sulmonenses simulatque signa nostra vi-€derunt, portas aperuerunt universique, et oppidani et milites, obviam gratulantes Antonio exierunt. Lucretius €et Attius de muro se deiecerunt. Attius ad Antonium €deductus petit ut ad Caesarem mitteretur. Antonius cum €cohortibus et Attio eodem die quo profectus erat rever-titur. Caesar eas cohortes cum exercitu suo coniunxit €Attiumque incolumem dimisit. Caesar primis diebus €castra magnis operibus munire et ex finitimis municipiis €frumentum comportare reliquasque copias exspectare in-stituit. eo triduo legio &7viii& ad eum venit cohortesque ex €novis Galliae dilectibus &7xxii& equitesque ab rege Norico €circiter &7ccc&. quorum adventu altera castra ad alteram €oppidi partem ponit; his castris Curionem praefecit. reliquis diebus oppidum vallo castellisque circumvenire €instituit. cuius operis maxima parte effecta eodem fere €tempore missi ad Pompeium revertuntur.  @@Litteris perlectis Domitius dissimulans in consilio €pronuntiat Pompeium celeriter subsidio venturum hor-€taturque eos ne animo deficiant, quaeque usui ad defen-dendum oppidum sint parent. ipse arcano cum paucis €familiaribus suis conloquitur consiliumque fugae capere constituit. cum vultus Domiti cum oratione non con-€sentiret, atque omnia trepidantius timidiusque ageret, €quam superioribus diebus consuesset, multumque cum €suis consiliandi causa secreto praeter consuetudinem €conloqueretur, concilia conventusque hominum fugeret, res diutius tegi dissimularique non potuit. Pompeius €enim rescripserat sese rem in summum periculum deduc-€turum non esse, neque suo consilio aut voluntate Do-€mitium se in oppidum Corfinium contulisse: proinde, @1 €siqua fuisset facultas, ad se cum omnibus copiis veniret. id ne fieri posset, obsidione atque oppidi circummuni-€tione fiebat.  @@Divulgato Domiti consilio milites, qui erant Cor-€finii, primo vesperi secessionem faciunt atque ita inter €se per tribunos militum centurionesque atque honestis-simos sui generis conloquuntur: obsideri se a Caesare; €opera munitionesque prope esse perfectas; ducem suum €Domitium, cuius spe atque fiducia permanserint, pro-€iectis omnibus fugae consilium capere; debere se suae salutis rationem habere. ab his primo Marsi dissentire €incipiunt eamque oppidi partem quae munitissima vide-€retur occupant, tantaque inter eos dissensio exsistit, ut manum conserere atque armis dimicare conentur; post €paulo tamen internuntiis ultro citroque missis, quae ignorabant, de L. Domiti fuga cognoscunt. itaque omnes €uno consilio Domitium productum in publicum circum-€sistunt et custodiunt, legatosque ex suo numero ad Cae-€sarem mittunt: sese paratos esse portas aperire, quaeque €imperaverit facere, et L. Domitium vivum in eius pote-€statem tradere.  @@Quibus rebus cognitis Caesar, etsi magni inter-€esse arbitrabatur quam primum oppido potiri cohor-€tesque ad se in castra traducere, nequa aut largitioni-þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ±¨•„bus aut animi confirmatione aut falsis nuntiis com-€mutatio fieret voluntatis, quod saepe in bello parvis momentis magni casus intercederent, tamen veritus ne €militum introitu et nocturni temporis licentia oppidum €diriperetur, eos qui venerant conlaudat atque in oppi-dum dimittit, portas murosque adservari iubet. ipse iis €operibus, quae facere instituerat, milites disponit, non €certis spatiis intermissis, ut erat superiorum dierum @1 €consuetudo, sed perpetuis vigiliis stationibusque, ut €contingant inter se atque omnem munitionem expleant; tribunos militum et praefectos circummittit atque hor-€tatur, non solum ab eruptionibus caveant, sed etiam singulorum hominum occultos exitus adservent. neque €vero tam remisso ac languido animo quisquam omnium fuit, qui ea nocte conquieverit. tanta erat summae €rerum exspectatio, ut alius in aliam partem mente atque €animo traheretur, quid ipsis Corfiniensibus, quid Do-€mitio, quid Lentulo, quid reliquis accideret, qui quos-€que eventus exciperent.  @@Quarta vigilia circiter Lentulus Spinther de muro €cum vigiliis custodibusque nostris conloquitur: velle, si sibi fiat potestas, Caesarem convenire. facta potes-€tate ex oppido mittitur, neque ab eo prius Domitiani €milites discedunt, quam in conspectum Caesaris dedu-catur. cum eo de salute sua [2agit]2, orat atque obsecrat, €ut sibi parcat, veteremque amicitiam commemorat Cae-€sarisque in se beneficia exponit, quae erant maxima: quod per eum in collegium pontificum venerat, quod €provinciam Hispaniam ex praetura habuerat, quod in petitione consulatus erat sublevatus. cuius orationem €Caesar interpellat: se non maleficii causa ex provincia €egressum, sed uti se a contumeliis inimicorum defen-€deret, ut tribunos plebis in ea re ex civitate expulsos €in suam dignitatem restitueret, et se et populum Ro-€manum factione paucorum oppressum in libertatem vindicaret. cuius oratione confirmatus Lentulus, ut in €oppidum reverti liceat, petit: quod de sua salute in-€petraverit, fore etiam reliquis ad suam spem solacio; €adeo esse perterritos nonnullos, ut suae vitae durius €consulere cogantur. facta potestate discedit. @1  @@Caesar, ubi luxit, omnes senatores senatorumque €liberos, tribunos militum equitesque Romanos ad se produci iubet. erant quinque [2senatorii]2 ordinis, L. Do-€mitius, P. Lentulus Spinther, L. Caecilius [Spinther] €Rufus, Sex. Quintilius Varus quaestor, L. Rubrius; €praeterea filius Domiti aliique complures adulescentes €et magnus numerus equitum Romanorum et decurio-num, quos ex municipiis Domitius evocaverat. hos €omnes productos a contumeliis militum conviciisque €prohibet; pauca apud eos loquitur, quod sibi a parte €eorum gratia relata non sit pro suis in eos maxi-mis beneficiis; dimittit omnes incolumes. &7hs& <30&7lx&>30, quod €advexerat Domitius atque in publico deposuerat, ad-€latum ad se ab quattuorviris Corfiniensibus Domitio €reddit, ne continentior in vita hominum quam in pe-€cunia fuisse videatur, etsi eam pecuniam publicam esse constabat datamque a Pompeio in stipendium. milites €Domitianos sacramentum apud se dicere iubet atque €eo die castra movet iustumque iter conficit &7vii& omnino dies €ad Corfinium commoratus, et per fines Marrucinorum €Frentranorum Larinatium in Apuliam pervenit.  @@Pompeius his rebus cognitis, quae erant ad Cor-€finium gestae, Luceria proficiscitur Canusium atque inde Brundisium. copias undique omnes ex novis di-€lectibus ad se cogi iubet; servos, pastores armat at-€que iis equos attribuit; ex his circiter &7ccc& equites con-ficit. L. Manlius praetor Alba cum cohortibus sex pro-€fugit, Rutilius Lupus praetor Tarracina cum tribus; €[2quae]2 procul equitatum Caesaris conspicatae, cui €praeerat Vibius Curius, relicto praetore signa ad Cu- @1 rium transferunt atque ad eum transeunt. item reliquis €itineribus nonnullae cohortes in agmen Caesaris, aliae €in equites incidunt. reducitur ad eum deprensus ex €itinere N. Magius Cremona, praefectus fabrum Cn. Pom-pei. quem Caesar ad eum remittit cum mandatis: quon-€iam ad id tempus facultas conloquendi non fuerit €atque ipse Brundisium sit venturus, interesse rei publi-€cae et communis salutis se cum Pompeio conloqui; €neque vero idem profici longo itineris spatio, cum per €alios condiciones ferantur, ac si coram de omnibus con-€dicionibus disceptetur.  @@His datis mandatis Brundisium cum legionibus €&7vi& pervenit, veteranis &7iii& et reliquis quas ex novo di-€lectu confecerat atque in itinere conpleverat; Domitia-€nas enim cohortes protinus a Corfinio in Siciliam mi-serat. repperit consules Dyrrachium profectos cum €magna parte exercitus, Pompeium remanere Brundisii cum cohortibus &7xx&; neque certum inveniri poterat, ob-€tinendine Brundisi causa ibi remansisset, quo facilius €omne Hadriaticum mare ex ultimis Italiae partibus re-€gionibusque Graeciae in potestate haberet atque ex €utraque parte bellum administrare posset, an inopia navium ibi restitisset, veritusque ne ille Italiam dimit-€tendam non existimaret, exitus administrationesque Brundisini portus inpedire instituit. quorum operum €haec erat ratio: qua fauces erant angustissimae portus, €moles atque aggerem ab utraque parte litoris iaciebat, quod his locis erat vadosum mare. longius progressus, @1 €cum agger altiore aqua contineri non posset, rates du-€plices quoquoversus pedum &7xxx& e regione molis con-locabat. has quaternis ancoris ex &7iv& angulis destina-bat, ne fluctibus moverentur. his perfectis conlocatis-€que alias deinceps pari magnitudine rates iungebat. has terra atque aggere integebat, ne aditus atque in-€cursus ad defendendum impediretur; a fronte atque ab utroque latere cratibus ac pluteis protegebat; in quarta €quaque earum turres binorum tabulatorum excitabat, €quo commodius ab impetu navium incendiisque defen-€deret.  @@Contra haec Pompeius naves magnas onerarias, €quas in portu Brundisino deprehenderat, adornabat. €ibi turres cum ternis tabulatis erigebat easque multis €tormentis et omni genere telorum completas ad opera €Caesaris adpellebat, ut rates perrumperet atque opera €disturbaret. sic cotidie utrimque eminus fundis, sagit-tis reliquisque telis pugnabatur. atque haec Caesar ita €administrabat, ut condiciones pacis dimittendas non €existimaret; ac tametsi magnopere admirabatur Ma-€gium, quem ad Pompeium cum mandatis miserat, ad €se non remitti, atque ea res saepe temptata etsi impetus €eius consiliaque tardabat, tamen omnibus rebus in eo perseverandum putabat. itaque Caninium Rebilum le-€gatum, familiarem necessarium[2que]2 Scriboni Libo-€nis, mittit ad eum conloquii causa; mandat ut Libonem €de concilianda pace hortetur; in primis, ut ipse cum Pompeio conloqueretur, postulat; magno opere sese €confidere demonstrat, si eius rei sit potestas facta, fore €ut aequis condicionibus ab armis discedatur. cuius rei €magnam partem laudis atque existimationis ad Libo-€nem perventuram, si illo auctore atque agente ab armis @1 sit discessum. Libo a conloquio Canini digressus ad €Pompeium proficiscitur. paulo post renuntiat, quod €consules absint, sine illis non posse agi de composi-tione. ita saepius rem frustra temptatam Caesar ali-€quando dimittendam sibi iudicat et de bello agendum.  @@Prope dimidia parte operis a Caesare effecta die-€busque in ea re consumptis &7ix&, naves a consulibus Dyr-€rachio remissae, quae priorem partem exercitus eo de-portaverant, Brundisium revertuntur. Pompeius sive €operibus Caesaris permotus sive etiam, quod ab initio €Italia excedere constituerat, adventu navium profectio-nem parare incipit, et quo facilius impetum Caesaris €tardaret, ne sub ipsa profectione milites oppidum in-€rumperent, portas obstruit, vicos plateasque inaedificat, €fossas transversas viis praeducit atque ibi sudes sti-pitesque praeacutos defigit. haec levibus cratibus ter-€raque inaequat; aditus autem atque itinera duo, quae €extra murum ad portum ferebant, maximis defixis tra-bibus atque eis praeacutis praesepit. his paratis rebus €milites silentio naves conscendere iubet, expeditos €autem ex evocatis [2cum]2 sagittariis funditoribusque raros in muro turribusque disponit. hos certo signo þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ±¨›–‚revocare constituit, cum omnes milites naves conscen-€dissent, atque iis expedito loco actuaria navigia re-€linquit.  @@Brundisini Pompeianorum militum iniuriis atque €ipsius Pompei contumeliis permoti Caesaris rebus fa-vebant. itaque cognita Pompei profectione concursan-€tibus illis atque in ea re occupatis volgo ex tectis signi-€ficabant. per quos re cognita Caesar scalas parari mi-€litesque armari iubet, nequam rei gerendae facultatem dimittat. Pompeius sub noctem naves solvit. qui erant @1 €in muro custodiae causa conlocati, eo signo, quod con-€venerat, revocantur notisque itineribus ad naves de-currunt. milites positis scalis muros ascendunt, sed €moniti a Brundisinis, ut vallum caecum fossasque ca-€veant, subsistunt et longo itinere ab his circumducti €ad portum perveniunt duasque naves cum militibus, €quae ad moles Caesaris adhaeserant, scaphis lintribus-€que reprehendunt, reprehensas excipiunt.  @@Caesar etsi ad spem conficiendi negoti maxime €probabat coactis navibus mare transire et Pompeium €sequi, priusquam ille sese transmarinis auxiliis con-€firmaret, tamen eius rei moram temporisque longinqui-€tatem timebat, quod omnibus coactis navibus Pompeius praesentem facultatem insequendi sui ademerat. relin-€quebatur, ut ex longinquioribus regionibus Galliae Pi-€cenique et a freto naves essent exspectandae. id propter anni tempus longum atque impeditum videbatur. interea €veterem exercitum, duas Hispanias confirmari, quarum €erat altera maximis beneficiis Pompei devincta, auxilia, €equitatum parari, Galliam Italiamque temptari se ab-€sente nolebat.  @@Itaque in praesentia Pompei sequendi rationem €omittit, in Hispaniam proficisci constituit, duumviris €municipiorum omnium imperat, ut naves conquirant Brundisiumque deducendas curent. mittit in Sardiniam €cum legione una Valerium legatum, in Siciliam Curio-€nem pro praetore cum legionibus &7iiii&; eundem, cum Si-€ciliam recepisset, protinus in Africam traducere exer-€citum iubet. Sardiniam obtinebat M. Cotta, Siciliam M. Cato; Africam sorte Tubero obtinere debebat. Ca-€ralitani, simul ad se Valerium mitti audierunt, nondum @1 €profecto ex Italia sua sponte Cottam ex oppido eiciunt. €ille perterritus, quod omnem provinciam consentire intellegebat, ex Sardinia in Africam profugit. Cato in €Sicilia naves longas veteres reficiebat, novas civitati-€bus imperabat. haec magno studio agebat. in Lucanis €Bruttiisque per legatos suos civium Romanorum dilec-€tus habebat, equitum peditumque certum numerum a civitatibus Siciliae exigebat. quibus rebus paene per-€fectis adventu Curionis cognito queritur in contione €sese proiectum ac proditum a Cn. Pompeio, qui omni-€bus rebus imparatissimis non necessarium bellum sus-€cepisset et ab se reliquisque in senatu interrogatus €omnia sibi esse ad bellum apta ac parata confirma-€visset. haec in contione questus ex provincia fugit.  @@Nacti vacuas [provincias] ab imperiis Sardiniam €Valerius, Curio Siciliam, cum exercitibus eo perve-niunt. Tubero cum in Africam venisset, invenit in pro-€vincia cum imperio Attium Varum; qui ad Auximum, €ut supra demonstravimus, amissis cohortibus protinus €ex fuga in Africam pervenerat atque eam sua sponte €vacuam occupaverat dilectuque habito duas legiones €effecerat, hominum et locorum notitia et usu eius pro-€vinciae nactus aditus ad ea conanda, quod paucis ante annis ex praetura eam provinciam obtinuerat. hic ve-€nientem Uticam navibus Tuberonem portu atque op-€pido prohibet neque adfectum valetudine filium ex-€ponere in terra patitur, sed sublatis ancoris excedere €eo loco cogit.  @@His rebus confectis Caesar, ut reliquum tempus €a labore intermitteretur, milites in proxima municipia deducit; ipse ad urbem proficiscitur. coacto senatu in-€iurias inimicorum commemorat. docet se nullum extra- @1 €ordinarium honorem adpetisse, sed exspectato legitimo €tempore consulatus eo fuisse contentum, quod omnibus civibus pateret. latum ab &7x& tribunis plebis contradi-€centibus inimicis, Catone vero acerrime repugnante et €pristina consuetudine dicendi mora dies extrahente, ut €sui ratio absentis haberetur, ipso consule Pompeio; €qui si inprobasset, cur ferri passus esset? si probasset, cur se uti populi beneficio prohibuisset? patientiam €proponit suam, cum de exercitibus dimittendis ultro €postulavisset, in quo iacturam dignitatis atque honoris ipse facturus esset. acerbitatem inimicorum docet, qui €quod ab altero postularent, in se recusarent, atque €omnia permisceri mallent quam imperium exercitusque dimittere. iniuriam in eripiendis legionibus praedicat, €crudelitatem et insolentiam in circumscribendis tribu-€nis plebis; condiciones a se latas, expetita conloquia et denegata commemorat. pro quibus rebus hortatur €ac postulat, ut rem publicam suscipiant atque una se-€cum administrent. sin timore defugiant, illis se oneri €non futurum et per se rem publicam administraturum. legatos ad Pompeium de compositione mitti oportere, €neque se reformidare, quod in senatu Pompeius paulo €ante dixisset, ad quos legati mitterentur, his auctori-€tatem attribui timoremque eorum qui mitterent signi-ficari. tenuis atque infirmi haec animi videri. se vero, €ut operibus anteire studuerit, sic iustitia et aequitate €velle superare.  @@Probat rem senatus de mittendis legatis; sed qui €mitterentur non reperiebantur, maximeque timoris @1 €causa pro se quisque id munus legationis recusabat. Pompeius enim discedens ab urbe in senatu dixerat €eodem se habiturum loco, qui Romae remansissent, et qui in castris Caesaris fuissent. sic triduum disputa-€tionibus excusationibusque extrahitur. subicitur etiam €L. Metellus tribunus plebis ab inimicis Caesaris, qui €hanc rem distrahat, reliquasque res, quascumque agere instituerit, impediat. cuius cognito consilio Caesar €frustra diebus aliquot consumptis, ne reliquum tempus €amittat, infectis iis quae agere destinaverat, ab urbe €proficiscitur atque in ulteriorem Galliam pervenit.  @@Quo cum venisset, cognoscit missum [2in Hispa-€niam]2 a Pompeio Vibullium Rufum, quem paucis ante diebus Corfinio captum ipse dimiserat; profectum item €Domitium ad occupandam Massiliam navibus actua-riis &7vii&, quas Igilii et in Cosano a privatis coactas ser-€vis libertis colonis suis compleverat; praemissos etiam €legatos Massilienses domum, nobiles adulescentes, quos €ab urbe discedens Pompeius erat adhortatus, ne nova €Caesaris officia veterum suorum beneficiorum in eos memoriam expellerent. quibus mandatis acceptis Mas-€silienses portas Caesari clauserant; Albicos, barbaros €homines, qui in eorum fide antiquitus erant montesque supra Massiliam incolebant, ad se vocaverant, frumen-€tum ex finitimis regionibus atque ex omnibus castellis €in urbem convexerant, armorum officinas in urbe in-€stituerant, muros portas classem reficiebant.  @@Evocat ad se Caesar Massilia &7xv& primos. cum €his agit, ne initium inferendi belli a Massiliensibus €oriatur; debere eos Italiae totius auctoritatem sequi @1 potius quam unius hominis voluntati obtemperare. reli-€qua, quae ad eorum sanandas mentes pertinere arbi-trabatur, commemorat. cuius orationem legati domum €referunt atque ex [2senatus]2 auctoritate haec Caesari €renuntiant: intellegere se divisum esse populum [2Ro-€manum]2 in partes duas. neque sui iudicii neque sua-€rum esse virium discernere, utra pars iustiorem habeat causam. principes vero esse earum partium Cn. Pom-€peium et C. Caesarem, patronos civitatis, quorum alter €agros Volcarum Arecomicorum et Helviorum publice €iis concesserit, alter bello victos Sallyas adtribuerit vectigaliaque auxerit. quare paribus eorum beneficiis €parem se quoque voluntatem tribuere debere, et neu-€trum eorum contra alterum iuvare aut urbe ac porti-€bus recipere.  @@Haec dum inter eos aguntur, Domitius navibus €Massiliam pervenit atque ab iis receptus urbi prae-ficitur; summa ei belli administrandi permittitur. eius €imperio classem quoquoversus dimittunt; onerarias €naves, quas ubique possunt, deprehendunt atque in €portum deducunt, parum clavis aut materia atque ar-€mamentis instructis ad reliquas armandas reficiendas-que utuntur; frumenti quod inventum est, in publicum þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ±¨¤“‚conferunt; reliquas merces commeatusque ad obsidio-nem urbis, si accidat, reservant. quibus iniuriis per-€motus Caesar legiones tres Massiliam adducit; turres €vineasque ad oppugnationem urbis agere, naves longas Arelate numero &7xii& facere instituit. quibus effectis ar- @1 €matisque diebus &7xxx&, a qua die materia caesa est, €adductisque Massiliam his D. Brutum praeficit, C. Tre-€bonium legatum ad oppugnationem Massiliae relinquit.  @@Dum haec parat atque administrat, C. Fabium €legatum cum legionibus &7iii&, quas Narbone circumque €ea loca hiemandi causa disposuerat, in Hispaniam €praemittit celeriterque saltus Pyrenaeos occupari iubet, €qui eo tempore ab L. Afranio legato praesidiis tene-bantur. reliquas legiones, quae longius hiemabant, subsequi iubet. Fabius, ut erat imperatum, adhibita €celeritate praesidium ex saltu deiecit magnisque itine-€ribus ad exercitum Afrani contendit.  @@Adventu L. Vibulli Rufi, quem a Pompeio mis-€sum in Hispaniam demonstratum est, Afranius et Pe-€treius et Varro legati Pompei, quorum unus Hispa-€niam citeriorem [2tribus legionibus, alter ulteriorem]2 a €saltu Castulonensi ad Anam duabus legionibus, ter-€tius ab Ana Vettonum agrum Lusitaniamque pari numero legionum optinebat, officia inter se partiuntur, €uti Petreius ex Lusitania per Vettones cum omnibus €copiis ad Afranium proficiscatur, Varro cum iis quas €habebat legionibus omnem ulteriorem Hispaniam tuea-tur. his rebus constitutis equites auxiliaque toti Lusi-€taniae a Petreio, Celtiberiae Cantabris barbarisque €omnibus qui ad Oceanum pertinent, ab Afranio im-perantur. quibus coactis celeriter Petreius per Vet-€tones ad Afranium pervenit, constituuntque communi €consilio bellum ad Ilerdam propter ipsius loci opportuni-€tatem gerere.  @@Erant, ut supra demonstratum est, legiones Afra-€ni &7iii&, Petrei duae, praeterea scutatae citerioris provin- @1 €ciae et caetratae ulterioris Hispaniae cohortes cir-€citer &7lxxx& equitumque utriusque provinciae circiter &7v& milia. Caesar legiones in Hispaniam praemiserat [ad] €sex [milia], auxilia peditum [2ad &7vi&]2 milia, equitum &7iii& €milia, [2quae]2 omnibus superioribus bellis habuerat, et €parem ex Gallia numerum, quam ipse pacaverat, no-€minatim ex omnibus civitatibus nobilissimo et fortis-€simo quoque evocato; huc optimi generis hominum ex €Aquitanis montanisque, qui Galliam provinciam attin-gunt, * * * audierat Pompeium per Mauretaniam cum €legionibus iter in Hispaniam facere confestimque esse €venturum. simul a tribunis militum centurionibusque mutuas pecunias sumpsit; has exercitui distribuit. quo €facto duas res consecutus est, quod pignore animos €centurionum devinxit, et largitione militum voluntates €redemit.  @@Fabius finitimarum civitatum animos litteris nun-€tiisque temptabat. in Sicori flumine pontes effecerat €duos distantes inter se milia passuum &7iiii&. his pontibus €pabulatum mittebat, quod ea quae citra flumen fuerant superioribus diebus consumpserat. hoc idem fere at-€que eadem de causa Pompeiani exercitus duces facie-bant, crebroque inter se equestribus proeliis contende-€bant. huc cum cotidiana consuetudine egressae pabula-€toribus praesidio propiore [2ponte]2 legiones Fabianae €duae flumen transissent, impedimentaque et omnis equi-€tatus sequeretur, subito vi ventorum et aquae magnitu-€dine pons est interruptus et reliqua multitudo equitum @1 interclusa. quo cognito a Petreio et Afranio ex aggere €atque cratibus, quae flumine ferebantur, celeriter suo €ponte Afranius, quem oppido castrisque coniunctum €habebat, legiones &7iiii& equitatumque omnem traiecit dua-busque Fabianis occurrit legionibus. cuius adventu nun-€tiato L. Plancus, qui legionibus praeerat, necessaria re €coactus locum capit superiorem diversamque aciem in €duas partes constituit, ne ab equitatu circumveniri pos-set. ita congressus impari numero magnos impetus legio-num equitatusque sustinet. commisso ab equitibus proe-€lio signa legionum duarum procul ab utrisque conspi-€ciuntur, quas C. Fabius ulteriore ponte subsidio nostris €miserat, suspicatus fore, id quod accidit, ut duces adver-€sariorum occasione et beneficio fortunae ad nostros €opprimendos uterentur. quarum adventu proelium di-€rimitur ac suas uterque legiones reducit in castra.  @@Eo biduo Caesar cum equitibus &7dcccc&, quos €sibi praesidio reliquerat, in castra pervenit. pons, qui €fuerat tempestate interruptus, paene erat refectus; hunc noctu perfici iussit. ipse cognita locorum natura €ponti castrisque praesidio sex cohortes relinquit atque €omnia impedimenta et postero die omnibus copiis tri-€plici instructa acie ad Ilerdam proficiscitur et sub cas-€tris Afrani consistit et ibi paulisper sub armis mo-€ratus facit aequo loco pugnandi potestatem. potestate €facta Afranius copias educit et in medio colle sub castris constituit. Caesar ubi cognovit [2per]2 Afranium €stare, quominus proelio dimicaretur, ab infimis radi-€cibus montis intermissis circiter passibus &7cccc& castra facere constituit, et, ne in opere faciundo milites re-€pentino hostium incursu exterrerentur atque opere €prohiberentur, vallo muniri vetuit, quod eminere et @1 €procul videri necesse erat, sed a fronte contra hostem pedum &7xv& fossam fieri iussit. et prima et secunda acies €in armis, ut ab initio constituta erat, permanebat; post €hos opus in occulto a &7iii& acie fiebat. sic omne prius €est perfectum opus, quam intellegeretur ab Afranio castra muniri. sub vesperum Caesar intra hanc fos-€sam legiones reducit atque ibi sub armis proxima €nocte conquiescit.  @@Postero die omnem exercitum intra fossam con-€tinet, et, quod longius erat agger petendus, in praesentia €similem rationem operis instituit, singulaque latera €castrorum singulis attribuit legionibus munienda, fos-€sasque ad eandem magnitudinem perfici iubet; reliquas €legiones in armis expeditas contra hostem constituit. Afranius Petreiusque terrendi causa atque operis im-€pediendi copias suas ad infimas montis radices pro-€ducunt et proelio lacessunt. neque idcirco Caesar opus €intermittit confisus praesidio legionum trium et muni-tione fossae. illi non diu commorati nec longius ab infimo colle progressi copias in castra reducunt. tertio die €Caesar vallo castra communit, reliquas cohortes, quas €in superioribus castris reliquerat, impedimentaque ad €se traduci iubet.  @@Erat inter oppidum Ilerdam et proximum collem, €ubi castra Petreius atque Afranius habebant, planities €circiter passuum &7ccc&, atque in hoc fere medio spatio tumulus erat paulo editior. quem si occupavisset Caesar €et communivisset, ab oppido et ponte et commeatu omni, €quem in oppidum contulerant, se interclusurum adver-sarios confidebat. hoc sperans legiones &7iii& ex castris @1 €educit acieque in locis idoneis structa unius legionis €antesignanos procurrere atque eum tumulum occupare iubet. qua re cognita celeriter, quae in statione pro €castris erant Afrani cohortes, breviore itinere ad eundem occupandum locum mittuntur. contenditur proelio, et, €quod prius in tumulum Afraniani venerant, nostri repel-€luntur atque aliis submissis subsidiis terga vertere seque €ad signa legionum recipere coguntur.  @@Genus erat pugnae militum illorum, ut magno im-€petu primo procurrerent, audacter locum caperent, or-€dines suos non magno opere servarent, rari dispersique €pugnarent, si premerentur, pedem referre et loco exce-dere non turpe existimarent, cum Lusitanis reliquisque €barbaris [2continenter bellum gerentes barbaro]2 quodam €genere pugnae adsuefacti; quod fere fit, quibus quisque €in locis miles inveteraverit, ut multum earum regionum consuetudine moveatur. haec tum ratio nostros pertur-€bavit insuetos huius generis pugnae; circumiri enim €sese ab aperto latere procurrentibus singulis arbitra-€bantur; ipsi autem suos ordines servare neque ab signis €discedere neque sine gravi causa eum locum, quem cepe-rant, dimitti censuerant oportere. itaque perturbatis ante-€signanis legio, quae in eo cornu constiterat, locum non €tenuit atque in proximum collem sese recepit.  @@Caesar paene omni acie perterrita, quod praeter €opinionem consuetudinemque acciderat, cohortatus suos þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ±¨­ƒlegionem nonam subsidio ducit; hostem insolenter atque €acriter nostros insequentem supprimit rursusque terga €vertere seque ad oppidum Ilerdam recipere et sub muro @1 consistere cogit. sed nonae legionis milites elati studio, €dum sarcire acceptum detrimentum volunt, temere inse-€cuti longius fugientis in locum iniquum progrediuntur €et sub montem, in quo erat oppidum positum Ilerda, succedunt. hinc se recipere cum vellent, rursus illi ex loco superiore nostros premebant. [praeruptus] locus €erat utraque ex parte derectus, ac tantum in latitudinem €patebat, ut tres instructae cohortes eum locum explerent, €ut neque subsidia a lateribus submitti neque equites laborantibus usui esse possent. ab oppido autem declivis €locus tenui fastigio vergebat in longitudinem passus circiter &7cccc&. hac nostris erat receptus, quod eo incitati €studio inconsultius processerant; hoc pugnabatur loco €et propter angustias iniquo, et quod sub ipsis radicibus €montis constiterant, ut nullum frustra telum in eos €mitteretur. tamen virtute et patientia nitebantur atque omnia vulnera sustinebant. augebantur illis copiae, €atque ex castris cohortes per oppidum crebro submitte-bantur, ut integri defessis succederent. hoc idem Caesar €facere cogebatur, ut submissis in eundem locum cohor-€tibus defessos reciperet.  @@Hoc cum esset modo pugnatum continenter horis €quinque nostrique gravius a multitudine premerentur, €consumptis omnibus telis gladiis destrictis impetum ad-€versus montem in cohortis faciunt, paucisque deiectis reliquos sese convertere cogunt. submotis sub murum €cohortibus ac nonnulla parte propter terrorem in op-pidum compulsis facilis est nostris receptus datus. equi-€tatus autem noster ab utroque latere, etsi deiectis atque €inferioribus locis constiterat, tamen summa in iugum €virtute conititur, atque inter duas acies perequitans com-€modiorem ac tutiorem nostris receptum dat. ita vario @1 certamine pugnatum est. nostri in primo congressu cir-€citer &7lxx& ceciderunt, in his Q. Fulginius ex primo hastato €legionis &7xiiii&, qui propter eximiam virtutem ex inferio-€ribus ordinibus in eum locum pervenerat; vulnerantur amplius &7dc&. ex Afranianis interficiuntur T. Caecilius, €primi pili centurio, et praeter eum centuriones &7iiii&, milites €amplius &7cc&.  @@Sed haec eius diei praefertur opinio, ut se utrique superiores discessisse existimarent: Afraniani, quod €cum esse omnium iudicio inferiores viderentur, com-€minus tamdiu stetissent et nostrorum impetum susti-€nuissent et initio locum tumulumque tenuissent, quae €causa pugnandi fuerat, et nostros primo congressu terga vertere coegissent; nostri autem, quod iniquo loco atque €impari congressi numero quinque horis proelium susti-€nuissent, quod montem gladiis destrictis ascendissent, €quod ex loco superiore terga vertere adversarios coegis-sent atque in oppidum compulissent. illi eum tumulum, €pro quo pugnatum est, magnis operibus muniverunt €praesidiumque ibi posuerunt.  @@Accidit etiam repentinum incommodum biduo, quo €haec gesta sunt. tanta enim tempestas cooritur, ut num-quam illis locis maiores aquas fuisse constaret. tum autem €ex omnibus montibus nives proluit ac summas ripas flu-€minis superavit pontisque ambos, quos C. Fabius fecerat, uno die interrupit. quae res magnas difficultates exer-€citui Caesaris attulit. castra enim, ut supra demonstra-€tum est, cum essent inter flumina duo, Sicorim et Cingam, €spatio milium &7xxx&, neutrum horum transiri poterat, necessarioque omnes his angustiis continebantur. neque €civitates, quae ad Caesaris amicitiam accesserant, fru-€mentum supportare neque ii, qui pabulatum longius pro- @1 €gressi erant, interclusi fluminibus reverti neque maximi €commeatus, qui ex Italia Galliaque veniebant, in castra pervenire poterant. tempus erat autem difficillimum, quo €neque frumenta in cavernis erant, neque multum a €maturitate aberant, ac civitates exinanitae, quod Afra-€nius paene omne frumentum ante Caesaris adventum €Ilerdam convexerat, reliqui siquid fuerat, Caesar supe-rioribus diebus consumpserat; pecora, quod secundum €poterat esse inope re subsidium, propter bellum finitimae civitates longius removerant. qui erant pabulandi aut €frumentandi causa progressi, hos levis armaturae Lusi-€tani peritique earum regionum caetrati citerioris Hispa-€niae consectabantur; quibus erat proclive tranare flumen, €quod consuetudo eorum omnium est, ut sine utribus ad €exercitum non eant.  @@At exercitus Afrani omnium rerum abundabat €copia. multum erat frumentum provisum et convectum €superioribus temporibus, multum ex omni provincia comportabatur; magna copia pabuli suppetebat. harum €omnium rerum facultates sine ullo periculo pons Ilerdae €praebebat et loca trans flumen integra, quo omnino Cae-€sar adire non poterat.  @@Hae permanserunt aquae dies complures. conatus €est Caesar reficere pontes, sed nec magnitudo fluminis €permittebat, neque ad ripam dispositae cohortes adver-sariorum perfici patiebantur. quod illis prohibere erat €facile cum ipsius fluminis natura atque aquae magnitu-€dine, tum quod ex totis ripis in unum atque angustum locum tela iaciebantur; atque erat difficile eodem tem-€pore rapidissimo flumine opera perficere et tela vitare. @1  @@Nuntiatur Afranio magnos commeatus, qui iter €habebant ad Caesarem, ad flumen constitisse. venerant €eo sagittarii ex Rutenis, equites ex Gallia cum multis €carris magnisque impedimentis, ut fert Gallica con-suetudo. erant praeterea cuiusque generis hominum €milia circiter &7vi& cum servis liberisque; sed nullus ordo, €nullum imperium certum, cum suo quisque consilio €uteretur atque omnes sine timore iter facerent usi su-periorum temporum atque itinerum licentia. erant com-€plures honesti adulescentes, senatorum filii et ordinis €equestris; erant legationes civitatum, erant legati Cae-saris. hos omnis flumina continebant. ad hos opprimen-€dos cum omni equitatu tribusque legionibus Afranius €de nocte proficiscitur inprudentisque ante missis equi-€tibus adgreditur. celeriter sese tamen Galli equites ex-pediunt proeliumque committunt. ii dum pari certamine €res geri potuit, magnum hostium numerum pauci susti-€nuere; sed ubi signa legionum adpropinquare coeperunt, paucis amissis sese in proximos montes conferunt. hoc €pugnae tempus magnum attulit nostris ad salutem €momentum; nacti enim spatium se in loca superiora €receperunt. desiderati sunt eo die sagittarii circiter &7cc&, €equites pauci, calonum atque impedimentorum non €magnus numerus.  @@His tamen omnibus annona crevit. quae fere res €non solum inopia praesenti, sed etiam futuri temporis timore ingravescere consuevit. iamque ad denarios &7l& €in singulos modios annona pervenerat, et militum vires €inopia frumenti deminuerat, atque incommoda in dies augebantur; et tam paucis diebus magna erat rerum @1 €facta commutatio ac se fortuna inclinaverat, ut nostri €magna inopia necessariarum rerum conflictarentur, illi €omnibus abundarent rebus superioresque haberentur. Caesar iis civitatibus, quae ad eius amicitiam accesse-€rant, quod minor erat frumenti copia, pecus imperabat; €calones ad longinquiores civitates dimittebat; ipse prae-€sentem inopiam, quibus poterat subsidiis, tutabatur.  @@Haec Afranius Petreiusque et eorum amici ple-€niora etiam atque uberiora Romam ad suos perscri-€bebant. multa rumores adfingebant, ut paene bellum confectum videretur. quibus litteris nuntiisque Romam €perlatis magni domum concursus ad Afranium ma-€gnaeque gratulationes fiebant; multi ex Italia ad Cn. €Pompeium proficiscebantur, alii, ut principes talem €nuntium attulisse, alii, ne eventum belli exspectasse €aut ex omnibus novissimi venisse viderentur.  @@Cum in his angustiis res esset atque omnes viae €ab Afranianis militibus equitibusque obsiderentur nec €pontes perfici possent, imperat militibus Caesar ut naves €faciant, cuius generis eum superioribus annis usus Britanniae docuerat. carinae ac prima statumina ex levi €materia fiebant; reliquum corpus navium viminibus contextum coriis integebatur. has perfectas carris iunctis €devehit noctu milia passuum a castris &7xxii& militesque his þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ±¨¶“ƒnavibus flumen transportat continentemque ripae collem improviso occupat. hunc celeriter, priusquam ab adver- @1 €sariis sentiatur, communit. huc legionem postea transicit €atque ex utraque parte pontem institutum biduo perficit. ita commeatus et, qui frumenti causa processerant, tuto €ad se recipit et rem frumentariam expedire incipit.  @@Eodem die equitum magnam partem flumen trans-€iecit. qui inopinantes pabulatores et sine ullo dissi-€patos timore adgressi magnum numerum iumentorum €atque hominum intercipiunt cohortibusque caetratis €subsidio missis scienter in duas partes sese distribuunt, €alii ut praesidio sint praedae, alii ut venientibus resistant atque eos propellant, unamque cohortem, quae temere €ante ceteras extra aciem procurrerat, seclusam ab €reliquis circumveniunt atque interficiunt, incolumesque €cum magna praeda eodem ponte in castra revertuntur.  @@Dum haec ad Ilerdam geruntur, Massilienses usi €L. Domiti consilio navis longas expediunt numero &7xvii&, quarum erant &7xi& tectae. multa huc minora navigia addunt, €ut ipsa multitudine nostra classis terreatur. magnum €numerum sagittariorum, magnum Albicorum, de quibus €supra demonstratum est, inponunt, atque hos praemiis pollicitationibusque incitant. certas sibi deposcit navis €Domitius atque has colonis pastoribusque, quos secum adduxerat, complet. sic omnibus rebus instructa classe €magna fiducia ad nostras navis procedunt, quibus prae-€erat D. Brutus. hae ad insulam, quae est contra Mas-€siliam, stationes obtinebant.  @@Erat multo inferior numero navium Brutus. sed €electos ex omnibus legionibus fortissimos viros, ante-€signanos, centuriones, Caesar ei classi attribuerat, qui sibi id muneris depoposcerant. hi manus ferreas atque @1 €harpagones paraverant, magnoque numero pilorum, €tragularum reliquorumque telorum se instruxerant. ita €cognito hostium adventu suas naves ex portu educunt, cum Massiliensibus confligunt. pugnatum est utrimque €fortissime atque acerrime; neque multum Albici nostris €virtute cedebant, homines asperi et montani et exercitati in armis; atque hi modo digressi [2a]2 Massiliensibus €recentem eorum pollicitationem animis continebant, pas-€toresque Domiti spe libertatis excitati sub oculis do-€mini suam probare operam studebant.  @@Ipsi Massilienses et celeritate navium et scientia €gubernatorum confisi nostros eludebant, impetusque €eorum [2non]2 excipiebant, et quoad licebat latiore uti €spatio, producta longius acie circumvenire nostros aut €pluribus navibus adoriri singulas aut remos transcur-rentes detergere, si possent, contendebant. cum propius €erat necessario ventum, ab scientia gubernatorum atque artificiis ad virtutem montanorum confugiebant. [2nostri]2 €quom minus exercitatis remigibus minusque peritis gu-€bernatoribus utebantur, qui repente ex onerariis navibus €erant producti nequedum etiam vocabulis armamen-€torum cognitis, tum etiam tarditate et gravitate navium €impediebantur; factae enim subito ex umida materia non eundem usum celeritatis habuerant. itaque dum locus €comminus pugnandi daretur, aequo animo singulas binis €navibus obiciebant atque iniecta manu ferrea et retenta €utraque navi diversi pugnabant atque in hostium naves €transcendebant et magno numero Albicorum et pastorum €interfecto partem navium deprimunt, nonnullas cum @1 hominibus capiunt, reliquas in portum compellunt. eo €die naves Massiliensium cum his, quae sunt captae, €intereunt &7viiii&.  @@Hoc cum primum Caesari ad Ilerdam nuntiatur, simul perfecto ponte celeriter fortuna mutatur. illi per-€territi virtute equitum minus libere, minus audacter €vagabantur; alias non longo a castris progressi spatio, €ut celerem receptum haberent, angustius pabulabantur, €alias longiore circuitu custodias stationesque equitum €vitabant, aut aliquo accepto detrimento aut procul equi-€tatu viso ex medio itinere proiectis sarcinis refugiebant. postremo et plures intermittere dies et praeter consuetu-€dinem omnium noctu constituerant pabulari.  @@Interim Oscenses et Calagurritani, qui erant [cum] €Oscensibus contributi, mittunt ad eum legatos seseque imperata facturos pollicentur. hos Tarraconenses et €Iacetani et Ausetani et paucis post diebus Illurgavo-nenses, qui flumen Hiberum attingunt, insequuntur. petit €ab his omnibus, ut se frumento iuvent. pollicentur atque €omnibus undique conquisitis iumentis in castra depor-tant. transit etiam cohors Illurgavonensis ad eum cognito civitatis consilio et signa ex statione transfert. magna €celeriter commutatio rerum. perfecto ponte, magnis quin-€que civitatibus ad amicitiam adiunctis, expedita re fru-€mentaria, exstinctis rumoribus de auxiliis legionum, €quae cum Pompeio per Mauretaniam venire dicebantur, €multae longinquiores civitates ab Afranio desciscunt et €Caesaris amicitiam sequuntur. @1  @@Quibus rebus perterritis animis adversariorum €Caesar, ne semper magno circuitu per pontem equitatus €esset mittendus, nactus idoneum locum, fossas pedum €&7xxx& in latitudinem complures facere instituit, quibus €partem aliquam Sicoris averteret vadumque in eo flumine efficeret. his paene effectis magnum in timorem Afranius €Petreiusque perveniunt, ne omnino frumento pabuloque €intercluderentur, quod multum Caesar equitatu valebat. €itaque constituunt ipsi locis excedere et in Celtiberiam bellum transferre. huic consilio subfragabatur etiam €illa res, quod ex duobus contrariis generibus quae supe-€riore bello cum [L.] Sertorio steterant civitates, victae €nomen atque imperium absentis [2Pompei]2 timebant, quae €in amicitia manserant [Pompei], magnis adfectae bene-€ficiis eum diligebant, Caesaris autem erat in barbaris nomen obscurius. hic magnos equitatus magnaque auxi-€lia exspectabant et suis locis bellum in hiemem ducere cogitabant. hoc inito consilio toto flumine Hibero navis €conquiri et Otogesam adduci iubent. id erat oppidum €positum ad Hiberum miliaque passuum a castris aberat &7xxx&. ad eum locum fluminis navibus iunctis pontem im-€perant fieri legionesque duas flumen Sicorim transducunt €castraque muniunt vallo pedum &7xii&.  @@Qua re per exploratores cognita summo labore €militum Caesar continuato diem noctemque opere in €flumine avertendo huc iam deduxerat rem, ut equites, €etsi difficulter atque aegre fiebat, possent tamen atque auderent flumen transire, pedites vero tantummodo @1 €umeris ac summo pectore extarent et cum altitudine €aquae tum etiam rapiditate fluminis ad transeundum impedirentur. sed tamen eodem fere tempore pons in €Hibero prope effectus nuntiabatur et in Sicori vadum €reperiebatur.  @@Iam vero eo magis illi maturandum iter existima-€bant. itaque duabus auxiliaribus cohortibus Ilerdae €praesidio relictis omnibus copiis Sicorim transeunt et €cum duabus legionibus, quas superioribus diebus tra-duxerant, castra coniungunt. relinquebatur Caesari nihil, €nisi uti equitatu agmen adversariorum male haberet et €carperet. pons enim ipsius magnum circuitum habebat, €ut multo breviore itinere illi ad Hiberum pervenire possent. equites ab eo missi flumen transeunt, et, cum de €tertia vigilia Petreius atque Afranius castra movissent, €repente sese ad novissimum agmen ostendunt, et magna €multitudine circumfusa morari atque iter impedire €incipiunt.  @@Prima luce ex superioribus locis, quae Caesaris €castris erant coniuncta, cernebatur equitatus nostri €proelio novissimos illorum premi vehementer ac non-€numquam sustinere extremum agmen atque interrumpi, €alias ferri signa et universarum cohortium impetu €nostros propelli, dein rursus converso [2hoste]2 insequi. totis vero castris milites circulari et dolere hostem ex €manibus dimitti, bellum necessario longius duci, cen-€turionesque tribunosque militum adire atque obsecrare, €ut per eos Caesar certior fieret, ne labori suo neu peri- @1 €culo parceret; paratos esse sese, posse et audere ea transire flumen, qua traductus esset equitatus. quorum €studio et vocibus excitatus Caesar, etsi timebat tantae €magnitudini fluminis exercitum obicere, conandum tamen atque experiendum iudicat. itaque infirmiores milites ex €omnibus centuriis deligi iubet, quorum aut animus aut þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ±¨À•vires videbantur sustinere non posse. hos cum legione €una praesidio castris relinquit; reliquas legiones ex-€peditas educit magnoque numero iumentorum in flumine supra atque infra constituto traducit exercitum. paucis €ex his militibus arma in flumine abrepta [2sunt, ipsi]2 ab €equitatu excipiuntur ac sublevantur; interit tamen nemo. €traducto incolumi exercitu copias instruit triplicemque aciem ducere incipit. ac tantum fuit in militibus studii, €ut milium &7vi& ad iter addito [ad vadum] circuitu magna-€que [2ad vadum]2 fluminis mora interposita eos, qui de €tertia vigilia exissent, ante horam diei &7viiii& conseque-€rentur.  @@Quos ubi Afranius procul visos cum Petreio con-€spexit, nova re perterritus locis superioribus consistit aciemque instruit. Caesar in campis exercitum reficit, €ne defessum proelio obiciat; rursus conantis progredi insequitur et moratur. illi necessario maturius quam €constituerant, castra ponunt. suberant enim montes €atque a milibus passuum &7v& itinera difficilia atque angusta excipiebant. hos montes intrare cupiebant, ut €equitatum effugerent Caesaris praesidiisque in angustiis €conlocatis exercitum itinere prohiberent, ipsi sine peri-culo ac timore Hiberum copias traducerent. quod fuit @1 €illis conandum atque omni ratione efficiendum; sed €totius diei pugna atque itineris labore defessi rem in €posterum diem distulerunt. Caesar quoque in proximo €colle castra ponit.  @@Media circiter nocte iis qui aquandi causa longius €a castris processerant, ab equitibus correptis, fit ab his €certior Caesar duces adversariorum silentio copias €castris educere. quo cognito signum dari iubet et vasa militari more conclamari. illi exaudito clamore veriti ne €noctu impediti sub onere confligere cogerentur aut ne €ab equitatu Caesaris in angustiis tenerentur, iter sup-primunt copiasque in castris continent. postero die €Petreius cum paucis equitibus occulte ad exploranda €loca proficiscitur. hoc idem fit ex castris Caesaris. mit-€titur L. Decidius Saxa cum paucis qui loci naturam perspiciat. uterque idem suis renuntiat: &7v& milia passuum €proxima intercedere itineris campestris, inde excipere €loca aspera et montuosa; qui prior has angustias occu-€paverit, ab hoc hostem prohiberi nihil esse negotii.  @@Disputatur in consilio a Petreio atque Afranio €et tempus profectionis quaeritur. plerique censebant, ut €noctu iter facerent; posse prius ad angustias veniri, quam sentiretur. alii, quod pridie noctu conclamatum €esset Caesaris castris, argumenti sumebant loco non posse clam exiri. circumfundi noctu equitatum Caesaris €atque omnia loca atque itinera obsidere; nocturnaque €proelia esse vitanda, quod perterritus miles in civili dis-€sensione timori magis quam religioni consulere con-suerit. at luce multum per se pudorem omnium oculis, @1 €multum etiam tribunorum militum et centurionum prae-€sentiam adferre, quibus rebus coerceri milites et in of-ficio contineri soleant. quare omni ratione esse interdiu €perrumpendum; etsi aliquo accepto detrimento, tamen €summa exercitus salva locum quem petant capi posse. haec vincit in consilio sententia, et prima luce postridie €constituunt proficisci.  @@Caesar exploratis regionibus albente caelo omnes €copias castris educit, magnoque circuitu nullo certo €itinere exercitum ducit. nam quae itinera ad Hiberum €atque Otogesam pertinebant, castris hostium oppositis tenebantur. ipsi erant transcendendae valles maximae €ac difficillimae, saxa multis locis praerupta iter impe-€diebant, ut arma per manus necessario traderentur €militesque inermes sublevatique alii ab aliis magnam partem itineris conficerent. sed hunc laborem recusabat €nemo, quod eum omnium laborum finem fore existima-€bant, si hostem Hibero intercludere et frumento pro-€hibere potuissent.  @@Ac primo Afraniani milites visendi causa laeti ex €castris procurrebant contumeliosisque vocibus prose-€quebantur nostros: necessarii victus inopia coactos fu-€gere atque ad Ilerdam reverti. erat enim iter a proposito diversum, contrariamque in partem iri videbatur. duces €vero eorum consilium suum laudibus ferebant, quod se €castris tenuissent; multumque eorum opinionem adiu-€vabat, quod sine iumentis impedimentisque ad iter pro-€fectos videbant, ut non posse inopiam diutius sustinere @1 confiderent. sed ubi paulatim retorqueri agmen ad dex-€tram conspexerunt iamque primos superare regionem €castrorum animadverterunt, nemo erat adeo tardus aut €fugiens laboris quin statim castris exeundum atque occurrendum putaret. conclamatur ad arma, atque omnes €copiae paucis praesidio relictis cohortibus exeunt rec-€toque ad Hiberum itinere contendunt.  @@Erat in celeritate omne positum certamen, utri €prius angustias montesque occuparent. sed exercitum €Caesaris viarum difficultates tardabant, Afrani copias equitatus Caesaris insequens morabatur. res tamen ab €Afranianis huc erat necessario deducta, ut, si priores €montis quos petebant attigissent, ipsi periculum vita-€rent, impedimenta totius exercitus cohortisque in cas-€tris relictas servare non possent; quibus interclusis €exercitu Caesaris auxilium ferri nulla ratione poterat. confecit prior iter Caesar atque ex magnis rupibus €nactus planitiem in hac contra hostem aciem instruit. €Afranius, cum ab equitatu novissimum agmen preme-€retur et ante se hostem videret, collem quendam nac-tus ibi constitit. ex eo loco &7iiii& caetratorum cohortis in €montem qui erat in conspectu omnium excelsissimus €mittit. hunc magno cursu concitatos iubet occupare, €eo consilio, uti ipse eodem omnibus copiis contenderet et mutato itinere iugis Otogesam perveniret. hunc cum €obliquo itinere caetrati peterent, conspicatus equitatus €Caesaris in cohortis impetum facit; nec minimam par-€tem temporis equitum vim caetrati sustinere potuerunt €omnesque ab eis circumventi in conspectu utriusque €exercitus interficiuntur.  @@Erat occasio bene gerendae rei. neque vero id €Caesarem fugiebat tanto sub oculis accepto detrimento @1 €perterritum exercitum sustinere non posse, praesertim €circumdatum undique equitatu, cum in loco aequo €atque aperto confligeretur; idque ex omnibus partibus ab eo flagitabatur. concurrebant legati, centuriones tri-€bunique militum: ne dubitaret proelium committere. omnium esse militum paratissimos animos. Afranianos €contra multis rebus sui timoris signa misisse: quod €suis non subvenissent, quod de colle non decederent, €quod vix equitum incursus sustinerent conlatisque in €unum locum signis conferti neque ordines neque signa servarent. quodsi iniquitatem loci timeret, datum iri tamen €aliquo loco pugnandi facultatem, quod certe inde dece-€dendum esset Afranio nec sine aqua permanere posset.  @@Caesar in eam spem venerat se sine pugna et €sine volnere suorum rem conficere posse, quod re fru-mentaria adversarios interclusisset. cur etiam secundo €proelio aliquos ex suis amitteret? cur volnerari pate-€retur optime meritos de se milites? cur denique for-€tunam periclitaretur? praesertim cum non minus esset imperatoris consilio superare quam gladio. movebatur €etiam misericordia civium, quos interficiendos videbat; €quibus salvis atque incolumibus rem optinere malebat. hoc consilium Caesaris plerisque non probabatur; mi-€lites vero palam inter se loquebantur, quoniam talis €occasio victoriae dimitteretur, etiam cum vellet Cae-€sar, sese non esse pugnaturos. ille in sua sententia €perseverat et paulum ex eo loco digreditur, ut timorem adversariis minuat. Petreius atque Afranius oblata fa-€cultate in castra sese referunt. Caesar praesidiis in @1 €montibus dispositis omni ad Hiberum intercluso itinere, €quam proxime potest hostium castris, castra communit.  @@Postero die duces adversariorum perturbati, €quod omnem rei frumentariae fluminisque Hiberi spem dimiserant, de reliquis rebus consultabant. erat unum €iter, Ilerdam si reverti vellent, alterum, si Tarraconem €peterent. haec consiliantibus eis nuntiantur aquatores ab equitatu premi nostro. qua re cognita crebras sta-€tiones disponunt equitum et cohortium alariarum le-€gionariasque intericiunt cohortis vallumque ex castris €ad aquam ducere incipiunt, ut intra munitionem et sine þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ±¨É”timore et sine stationibus aquari possent. id opus inter €se Petreius atque Afranius partiuntur ipsique per-€ficiendi operis causa longius progrediuntur.  @@Quorum discessu liberam nacti milites conlo-€quiorum facultatem volgo procedunt, et quem quisque €in [2Caesaris]2 castris notum aut municipem habebat, conquirit atque evocat. primum agunt gratias omnes €omnibus, quod sibi perterritis pridie pepercissent; €eorum se beneficio vivere. deinde imperatoris fidem €quaerunt, rectene se illi sint commissuri, et quod non €ab initio fecerint armaque quod cum hominibus ne-cessariis et consanguineis contulerint, queruntur. his €provocati sermonibus fidem ab imperatore de Petrei €atque Afrani vita petunt, nequod in se scelus conce-€pisse neu suos prodidisse videantur. quibus confir-€matis rebus se statim signa translaturos confirmant €legatosque de pace primorum ordinum centuriones ad Caesarem mittunt. interim alii suos in castra invitandi €causa adducunt, alii ab suis abducuntur, adeo ut una @1 €castra iam facta ex binis viderentur; compluresque tri-€buni militum [2et]2 centuriones ad Caesarem veniunt seque ei commendant. idem hoc fit a principibus His-€paniae, quos illi evocaverant et secum in castris habe-€bant obsidum loco. hi suos notos hospitesque quaere-€bant, per quem quisque eorum aditum commendationis haberet ad Caesarem. Afrani etiam filius adulescens de €sua ac parentis sui salute cum Caesare per Sulpicium legatum agebat. erant plena laetitia et gratulatione €omnia et eorum qui tanta pericula vitasse, et eorum €qui sine volnere tantas res confecisse videbantur, ma-€gnumque fructum suae pristinae lenitatis omnium iu-€dicio Caesar ferebat, consiliumque eius a cunctis pro-€babatur.  @@Quibus rebus nuntiatis Afranius ab instituto €opere discedit seque in castra recipit, sic paratus, ut €videbatur, ut, quicumque accidisset casus, hunc quieto et aequo animo ferret. Petreius vero non deserit sese. €armat familiam; cum hac et praetoria cohorte caetra-€torum barbarisque equitibus paucis, beneficiariis suis, €quos suae custodiae causa habere consueverat, impro-€viso ad vallum advolat, conloquia militum interrum-€pit, nostros repellit a castris, quos deprendit, interficit. reliqui coeunt inter se et repentino periculo exterriti €sinistras sagis involvunt gladiosque destringunt atque €ita se a caetratis equitibusque defendunt castrorum pro-€pinquitate confisi seque in castra recipiunt et ab iis co-€hortibus quae erant in statione ad portas, defenduntur.  @@Quibus rebus confectis flens Petreius manipulos €circumit militesque appellat, neu se neu Pompeium ab-€sentem imperatorem suum adversariis ad supplicium @1 tradant, obsecrat. fit celeriter concursus in praetorium. €postulat, ut iurent omnes se exercitum ducesque non €deserturos neque prodituros neque sibi separatim a reli-quis consilium capturos. princeps in haec verba iurat €ipse; idem iusiurandum adigit Afranium; subsequuntur €tribuni militum centurionesque; centuriatim producti milites idem iurant. edicunt, penes quem quisque sit Cae-€saris miles, ut producat: productos palam in praetorio €interficiunt. sed plerosque ii qui receperant celant noctu-que per vallum emittunt. sic terror oblatus a ducibus, €crudelitas in supplicio, nova religio iurisiurandi spem €praesentis deditionis sustulit mentesque militum conver-€tit et rem ad pristinam belli rationem redegit.  @@Caesar, qui milites adversariorum in castra per €tempus conloqui venerant, summa diligentia conquiri et remitti iubet. sed ex numero tribunorum militum €centurionumque nonnulli sua voluntate apud eum re-€manserunt. quos ille postea magno in honore habuit; €centuriones in priores ordines, equites Romanos in €tribunicium restituit honorem.  @@Premebantur Afraniani pabulatione, aquaban-€tur aegre. frumenti copiam legionarii nonnullam habe-€bant, quod dierum %&7xxii& ab Ilerda frumentum iussi €erant efferre, caetrati auxiliaresque nullam, quorum €erant et facultates ad parandum exiguae et corpora insueta ad onera portanda. itaque magnus eorum co-€tidie numerus ad Caesarem perfugiebat. in his erat €angustiis res. sed ex propositis consiliis duobus ex-€plicitius videbatur Ilerdam reverti, quod ibi paulum @1 €frumenti reliquerant. ibi se reliquum consilium expli-caturos confidebant. Tarraco aberat longius; quo spa-€tio plures rem posse casus recipere intellegebant. hoc probato consilio ex castris proficiscuntur. Caesar equi-€tatu praemisso, qui novissimum agmen carperet atque €impediret, ipse cum legionibus subsequitur. nullum €intercedebat tempus, quin extremi cum equitibus proe-€liarentur.  @@Genus erat hoc pugnae. expeditae cohortes no-€vissimum agmen claudebant pluresque in locis cam-pestribus subsistebant. si mons erat ascendendus, facile €ipsa loci natura periculum repellebat, quod ex locis €superioribus, qui antecesserant, desuper ascendentis protegebant; cum vallis aut locus declivis suberat neque €ii qui antecesserant morantibus opem ferre poterant, €equites vero ex loco superiore in aversos tela coiciebant, tum magno erat in periculo res. relinquebatur, ut cum €eiusmodi locis esset adpropinquatum, legionum signa €consistere iuberent magnoque impetu equitatum repelle-€rent, eo submoto repente incitati cursu sese in vallis uni-€versi demitterent atque ita transgressi rursus in locis superioribus consisterent. nam tantum ab equitum suo-€rum auxiliis aberant, quorum numerum habebant ma-€gnum, ut eos superioribus perterritos proeliis in medium €reciperent agmen ultroque eos tuerentur; quorum nulli €ex itinere excedere licebat, quin ab equitatu Caesaris ex-€ciperetur.  @@Tali dum pugnatur modo, lente atque paulatim @1 €proceditur crebroque, ut sint auxilio suis, subsistunt; ut tum accidit. milia enim progressi &7iiii& vehementius-€que peragitati ab equitatu montem excelsum capiunt €ibique una fronte contra hostem castra muniunt neque iumentis onera deponunt. ubi Caesaris castra posita €tabernaculaque constituta et dimissos equites pabu-€landi causa animum adverterunt, sese subito prori-€piunt hora circiter sexta eiusdem diei et spem nacti €morae discessu nostrorum equitum iter facere inci-piunt. qua re animum adversa Caesar relictis [2impe-€dimentis cum]2 legionibus subsequitur, praesidio im-€pedimentis paucas cohortis relinquit; hora &7x& subsequi, €pabulatores equitesque revocari iubet. celeriter equi-tatus ad cotidianum itineris officium revertitur. pugna-€tur acriter ad novissimum agmen, adeo ut paene terga €convertant, compluresque milites, etiam nonnulli cen-€turiones, interficiuntur. instabat agmen Caesaris atque €universum inminebat.  @@Tum vero neque ad explorandum idoneum locum €castris neque ad progrediendum data facultate consis-€tunt necessario et procul ab aqua et natura iniquo loco castra ponunt. sed isdem de causis Caesar, quae €supra sunt demonstratae, proelio non lacessit. et eo €die tabernacula statui passus non est, quo paratiores €essent ad insequendum omnes, sive noctu sive interdiu erumperent. illi animadverso vitio castrorum tota €nocte munitiones proferunt castraque castris conver-€tunt. hoc idem postero die a prima luce faciunt totum-que in ea re diem consumunt. sed quantum opere pro-€cesserant et castra protulerant, tanto aberant ab aqua €longius, et praesenti malo aliis malis remedia daban-tur. prima nocte aquandi causa nemo egreditur ex @1 €castris; proximo die praesidio in castris relicto uni-€versas ad aquam copias educunt, pabulatum emittitur nemo. his eos suppliciis male haberi Caesar et neces-€sariam subire deditionem quam proelio decertare ma-€lebat. conatur tamen eos vallo fossaque circummunire, €ut quam maxime repentinas eorum eruptiones demore-tur; quo necessario descensuros existimabat. illi et €inopia pabuli adducti et quo essent ad iter expeditiores, €omnia sarcinaria iumenta interfici iubent.  @@In his operibus consiliisque biduum consumitur. €tertio die magna iam pars operis Caesaris processerat. €illi impediendae reliquae munitionis causa hora cir-€citer &7viiii& signo dato legiones educunt aciemque sub castris instruunt. Caesar ab opere legiones revocat, €equitatum omnem convenire iubet, aciem instruit; con-þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ±¨Ò’ƒtra opinionem enim militum famamque omnium videri €proelium defugisse magnum detrimentum adferebat. sed isdem [de] causis, quae sunt cognitae, quominus €dimicare vellet, movebatur, atque hoc etiam magis, €quod spatii brevitas etiam in fugam coniectis adver-€sariis non multum ad summam victoriae iuvare poterat. non enim amplius pedum milibus duobus a castris €castra distabant. hinc duas partes acies occupabant €duae; tertia vacabat ad incursum atque impetum mili-tum relicta. si proelium committeretur, propinquitas €castrorum celerem superatis ex fuga receptum dabat. €hac de causa constituerat signa inferentibus resistere, €prior proelio non lacessere. @1  @@Acies erat Afraniana duplex legionum &7v&, tertium in subsidiis locum alariae cohortes obtinebant; Cae-€saris triplex; sed primam aciem quaternae cohortes €ex &7v& legionibus tenebant, has subsidiariae ternae et €rursus aliae totidem suae cuiusque legionis subseque-€bantur; sagittarii funditoresque media continebantur acie, equitatus latera cingebat. tali instructa acie te-€nere uterque propositum videbatur: Caesar, [2ut]2 nisi €coactus proelium non committeret, ille, ut opera Cae-€saris impediret. producitur tamen res aciesque ad solis €occasum continentur; inde utrique in castra discedunt. postero die munitiones institutas Caesar parat perfi-€cere; illi vadum fluminis Sicoris temptare, si transire possent. qua re animadversa Caesar Germanos levis €armaturae equitumque partem flumen traicit crebras-€que in ripis custodias disponit.  @@Tandem omnibus rebus obsessi quartum iam €diem sine pabulo retentis iumentis, aquae lignorum €frumenti inopia, conloquium petunt et id, si fieri possit, semoto a militibus loco. ubi id a Caesare negatum, et €palam si conloqui vellent, concessum est, datur obsidis €loco Caesari filius Afrani. venitur in eum locum quem Caesar delegit. audiente utroque exercitu loquitur €Afranius: non esse aut ipsis aut militibus suscensen-€dum, quod fidem erga imperatorem suum Cn. Pom-peium conservare voluerint. sed satis iam fecisse offi-€cio satisque supplicii tulisse perpessos omnium rerum €inopiam. nunc vero paene ut feras circummunitos €prohiberi aqua, prohiberi ingressu, neque corpore do-lorem neque animo ignominiam ferre posse. itaque se @1 €victos confiteri; orare atque obsecrare, siqui locus mi-€sericordiae relinquatur, ne ad ultimum supplicium pro-€gredi necesse habeant. haec quam potest demississime €et subiectissime exponit.  @@Ad ea Caesar respondit: nulli omnium has partis vel querimoniae vel miserationis minus convenisse. re-€liquos enim omnis officium suum praestitisse: [2se]2 qui €etiam bona condicione et loco et tempore aequo con-€fligere noluerit, ut quam integerrima essent ad pacem €omnia; exercitum suum, qui iniuria etiam accepta €suisque interfectis, quos in sua potestate habuerit, con-€servarit et texerit; illius denique exercitus milites, qui €per se de concilianda pace egerint, qua in re omnium suorum vitae consulendum putarint. sic omnium or-€dinum partis in misericordia constitisse, ipsos duces a €pace abhorruisse; eos neque conloquii neque indu-€tiarum iura servasse et homines imperitos et per con-loquium deceptos crudelissime interfecisse. accidisse €igitur his, quod plerumque hominibus nimia pertinacia €atque adrogantia accidere soleat, uti eo recurrant et €id cupidissime petant, quod paulo ante contempserint. neque nunc se illorum humilitate neque aliqua tem-€poris opportunitate postulare, quibus rebus opes auge-€antur suae; sed eos exercitus, quos contra se multos iam annos aluerint, velle dimitti. neque enim sex le-€giones alia de causa missas in Hispaniam septimam-€que ibi conscriptam, neque tot tantasque classis para-tas neque submissos duces rei militaris peritos. nihil €horum ad pacandas Hispanias, nihil ad usum provin-€ciae provisum, quae propter diuturnitatem pacis nul-lum auxilium desiderarit. omnia haec iam pridem con-€tra se parari; in se novi generis imperia constitui, ut @1 €idem ad portas urbanis praesideat rebus et duas belli-cosissimas provincias absens tot annos obtineat; in €se iura magistratuum commutari, ne ex praetura et €consulatu, ut semper, sed per paucos probati et electi €in provincias mittantur; in se aetatis excusationem nihil €valere, quin superioribus bellis probati ad optinendos exercitus evocentur; in se uno non servari, quod sit €omnibus datum semper imperatoribus, ut rebus feli-€citer gestis aut cum honore aliquo aut certe sine igno-minia domum revertantur exercitumque dimittant. quae €tamen omnia et se tulisse patienter et esse laturum; neque €nunc id agere, ut ab illis abductum exercitum teneat ipse, €quod tamen sibi difficile non sit, sed ne illi habeant, quo contra se uti possint. proinde, ut esset dictum, provinciis €excederent exercitumque dimitterent; si id sit factum, se €nociturum nemini. hanc unam atque extremam esse pacis €condicionem.  @@Id vero militibus fuit pergratum et iucundum, ut €ex ipsa significatione cognosci potuit, ut, qui aliquid €iusti incommodi expectavissent, ultro praemium mis-sionis ferrent. nam cum de loco et de tempore eius rei €controversia inferretur, et voce et manibus universi €ex vallo, ubi constiterant, significare coeperunt, ut sta-€tim dimitterentur, neque omni interposita fide firmum esse posse, si in aliud tempus differretur. paucis cum €esset in utramque partem verbis disputatum, res huc €deducitur, ut ii qui habeant domicilium aut possessio-€nem in Hispania, statim, reliqui ad Varum flumen di-mittantur; nequid iis noceatur neu quis invitus sacra-€mentum dicere cogatur, a Caesare cavetur. @1  @@Caesar ex eo tempore, dum ad flumen Varum €veniatur, se frumentum daturum pollicetur. addit €etiam, ut quid quisque eorum in bello amiserit, quae €sint penes milites suos, iis qui amiserant restituatur; €militibus aequa facta aestimatione pecuniam pro his rebus dissolvit. quascumque postea controversias inter €se milites habuerunt, sua sponte ad Caesarem in ius adierunt. Petreius atque Afranius cum stipendium ab €legionibus paene seditione facta flagitaretur, cuius illi €diem nondum venisse dicerent, Caesar ut cognosceret, €postulatum est, eoque utrique, quod statuit, contenti fuerunt. parte circiter tertia exercitus eo biduo dimissa €duas legiones suas antecedere, reliquas subsequi ius-€sit, ut non longo inter se spatio castra facerent, eique negotio Q. Fufium Calenum legatum praefecit. hoc €eius praescripto ex Hispania ad Varum flumen est iter €factum, atque ibi reliqua pars exercitus dimissa est. °@@Dum haec in Hispania geruntur, C. Trebonius €legatus, qui ad oppugnationem Massiliae relictus erat, €duabus ex partibus aggerem, vineas turresque ad op-pidum agere instituit. una erat proxima portu navali-€busque, altera ad portam, qua est aditus ex Gallia €atque Hispania, ad id mare, quod adiacet ad ostium Rhodani. Massilia enim fere tribus ex oppidi partibus @1 €mari adluitur; reliqua quarta est, quae aditum habeat €ab terra. huius quoque spatii pars ea quae ad arcem €pertinet, loci natura et valle altissima munita longam et difficilem habet oppugnationem. ad ea perficienda €opera C. Trebonius magnam iumentorum atque homi-€num multitudinem ex omni provincia vocat, vimina €materiamque comportari iubet. quibus conparatis rebus €aggerem in altitudinem pedum &7lxxx& exstruit.  @@Sed tanti erant antiquitus in oppido omnium €rerum ad bellum apparatus tantaque multitudo tor-€mentorum, ut eorum vim nullae contextae viminibus vineae sustinere possent. asseres enim pedum &7xii& cus-€pidibus praefixi atque hi maximis balistis missi per quattuor ordines cratium in terram defigebantur. ita-€que pedalibus lignis coniunctis inter se porticus inte-€gebantur, atque hac agger inter manus proferebatur. antecedebat testudo pedum &7lx& aequandi loci causa €facta item ex fortissimis lignis, convoluta omnibus €rebus, quibus ignis iactus et lapides defendi possent. sed magnitudo operum, altitudo muri atque turrium, €multitudo tormentorum omnem administrationem tar-dabat. crebrae etiam per Albicos eruptiones fiebant ex €oppido, ignesque aggeri et turribus inferebantur. quae €facile nostri milites repellebant magnisque ultro in-þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ²¢–„latis detrimentis eos, qui eruptionem fecerant, in oppi-€dum reiciebant.  @@Interim L. Nasidius ab Cn. Pompeio cum classe €navium &7ivx&, in quibus paucae erant aeratae, L. Domi-€tio Massiliensibusque subsidio missus freto Siciliae imprudente atque inopinante Curione pervehitur ad-€pulsisque Messanam navibus atque inde propter repen-€tinum terrorem principum ac senatus fuga facta ex navalibus eorum [2navem unam]2 deducit. hac adiuncta €ad reliquas naves cursum Massiliam versus perficit @1 €praemissaque clam navicula Domitium Massiliensis-€que de suo adventu certiores facit eosque magnopere €hortatur, ut rursus cum Bruti classe additis suis €auxiliis confligant.  @@Massilienses post superius incommodum vete-€res ad eundem numerum ex navalibus productas navis €refecerant summaque industria armaverant_remi-gum, gubernatorum magna copia subpetebat_pis-€catoriasque adiecerant atque contexerant, ut essent ab €ictu telorum remiges tuti; has sagittariis tormentisque conpleverunt. tali modo instructa classe omnium se-€niorum, matrum familiae, virginum precibus et fletu €excitati, extremo tempore civitati subvenirent, non mi-€nore animo ac fiducia quam ante dimicaverant, naves conscendunt. communi enim fit vitio naturae, ut in-€visitatis atque incognitis rebus magis confidamus vehe-€mentiusque exterreamur; ut tum accidit. adventus €enim L. Nasidi summa spe et voluntate civitatem con-pleverat. nacti idoneum ventum ex portu exeunt et €Tauroenta_quod est castellum Massiliensium_ad €Nasidium perveniunt ibique naves expediunt rursus-€que se ad confligendum animo confirmant et consilia €communicant. dextra pars attribuitur Massiliensibus, €sinistra Nasidio.  @@Eodem Brutus contendit aucto navium numero. €nam ad eas, quae factae erant Arelate per Caesarem, €captivae Massiliensium accesserant sex. has superio-€ribus diebus refecerat atque omnibus rebus instruxe-rat. itaque suos cohortatus, quos integros superavis-€sent, ut victos contemnerent, plenus spei bonae atque animi adversus eos proficiscitur. facile erat ex castris €C. Treboni atque omnibus superioribus locis prospi- @1 €cere in urbem, ut omnis iuventus, quae in oppido re-€manserat, omnesque superioris aetatis cum liberis €atque uxoribus publicis [2locis]2 custodiisque aut muro €ad caelum manus tenderent aut templa deorum immor-€talium adirent et ante simulacra proiecti victoriam ab dis exposcerent. neque erat quisquam omnium, quin €in eius diei casu suarum omnium fortunarum even-tum consistere existimaret. nam et honesti ex iuven-€tute et cuiusque aetatis amplissimi nominatim evocati €atque obsecrati navis conscenderant, ut siquid adversi €accidisset, ne ad conandum quidem sibi quicquam re-€liqui fore viderent; si superavissent, vel domesticis opi-€bus vel externis auxiliis de salute urbis confiderent.  @@Commisso proelio Massiliensibus res nulla ad €virtutem defuit. sed memores eorum praeceptorum, €quae paulo ante ab suis acceperant, hoc animo decer-€tabant, ut nullum aliud tempus ad conandum habituri €viderentur, et quibus in pugna vitae periculum acci-€deret, non ita multo se reliquorum civium fatum ante-€cedere existimarent, quibus urbe capta eadem esset belli fortuna patienda. diductisque nostris paulatim €navibus et artificio gubernatorum et mobilitati navium €locus dabatur, et siquando nostri facultatem nacti fer-€reis manibus iniectis navem religaverant, undique suis laborantibus succurrebant. neque vero coniuncti Al-€bici comminus pugnando deficiebant neque multum ce-€debant virtute nostris. simul ex minoribus navibus €magna vis eminus missa telorum multa nostris de im-€proviso imprudentibus atque inpeditis vulnera infe-rebant. conspicataeque naves triremes duae navem €D. Bruti, quae ex insigni facile agnosci poterat, duabus @1 €ex partibus sese in eam incitaverant. sed tantum re €provisa Brutus celeritate navis enisus est ut parvo momento antecederet. illae adeo graviter inter se in-€citatae conflixerunt, ut vehementissime utraque ex con-€cursu laborarent, altera vero praefracto rostro tota conlabefieret. qua re animadversa, quae proximae ei €loco ex Bruti classe naves erant, in eas inpeditas im-€petum faciunt celeriterque ambas deprimunt.  @@Sed Nasidianae naves nullo usui fuerunt cele-€riterque pugna excesserunt. non enim has aut con-€spectus patriae aut propinquorum praecepta ad extre-mum vitae periculum adire cogebant. itaque ex eo €numero navium nulla desiderata est; ex Massiliensium €classe &7v& sunt depressae, &7iiii& captae, una cum Nasidia-€nis profugit; quae omnes citeriorem Hispaniam peti-verunt. at ex reliquis una praemissa Massiliam huius €nuntii perferendi gratia cum iam adpropinquaret urbi, €omnis sese multitudo ad cognoscendum effudit, et re €cognita tantus luctus excepit, ut urbs ab hostibus capta eodem vestigio videretur. Massilienses tamen nihilo se-€tius ad defensionem urbis reliqua apparare coeperunt.  @@Est animadversum ab legionariis, qui dextram €partem operis administrabant, ex crebris hostium €eruptionibus magno sibi esse praesidio posse, si ibi €pro castello ac receptaculo turrim ex latere sub muro €fecissent. quam primo ad repentinos incursus humi-lem parvamque fecerunt. huc se referebant; hinc, siqua €maior oppresserat vis, propugnabant; hinc ad repel-€lendum et prosequendum hostem procurrebant. pate-€bat haec quoquoversus pedes &7xxx&, sed parietum cras-situdo pedes &7v&. postea vero, ut est rerum omnium ma-€gister usus, hominum adhibita sollertia inventum est @1 €magno esse usui posse, si haec esset in altitudinem €turris elata. id hac ratione perfectum est.  @@Ubi turris altitudo perducta est ad contabula-€tionem, eam in parietes instruxerunt, ita ut capita €tignorum extrema parietum structura tegerentur, ne-quid emineret, ubi ignis hostium adhaeresceret. hanc €insuper contignationem, quantum tectum plutei ac vi-€nearum passum est, latericulo adstruxerunt supraque €eum locum duo tigna transversa iniecerunt non longe €ab extremis parietibus, quibus suspenderent eam con-€tignationem quae turri tegimento esset futura, supra-€que ea tigna derecto transversas trabes iniecerunt eas-que axibus religaverunt. has trabes paulo longiores €atque eminentiores quam extremi parietes erant, effe-€cerunt ut esset ubi tegimenta praependere possent ad €defendendos ictus ac repellendos, cum infra eam con-tignationem parietes extruerentur; eamque contabula-€tionem summam lateribus lutoque constraverunt, ne-€quid ignis hostium nocere posset, centonesque insuper €iniecerunt, ne aut tela tormentis missa tabulationem €perfringerent, aut saxa ex catapultis latericium discu-terent. storias autem ex funibus ancorariis tres in €longitudinem parietum turris latas &7iiii& pedes fecerunt €easque ex tribus partibus quae ad hostes vergebant, €eminentibus trabibus circum turrim praependentes re-€ligaverunt; quod unum genus tegimenti aliis locis €erant experti nullo telo neque tormento traici posse. ubi vero ea pars turris, quae erat perfecta, tecta atque €munita est ab omni ictu hostium, pluteos ad alia opera @1 €abduxerunt; turris tectum per se ipsum pressionibus ex contignatione prima suspendere ac tollere coepe-€runt. ubi quantum storiarum demissio patiebatur, tan-€tum elevarant, intra haec tegimenta abditi atque mu-€niti parietes lateribus exstruebant, rursusque alia pressione ad aedificandum sibi locum expediebant. ubi €tempus alterius contabulationis videbatur, tigna item €ut primo tecta extremis lateribus instruebant exque €ea contignatione rursus summam contabulationem sto-riasque elevabant. ita tuto ac sine ullo vulnere ac pe-€riculo &7vi& tabulata exstruxerunt fenestrasque, quibus €in locis visum est, ad tormenta mittenda in struendo €reliquerunt.  @@Ubi ex ea turri quae circum essent opera tueri €se posse sunt confisi, musculum pedes &7lx& longum ex €materia bipedali, quem a turri latericia ad hostium €turrim murumque perducerent, facere instituerunt. cuius musculi haec erat forma. duae primum trabes €in solo aeque longae distantes inter se pedes &7iiii& con-€locantur inque eis columellae pedum in altitudinem &7v& defiguntur. has inter se capreolis molli fastigio con-þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ²¨Š“‚iungunt, ubi tigna quae musculi tegendi causa ponant €conlocentur. eo super tigna bipedalia iniciunt eaque laminis clavisque religant. ad extremum musculi tec-€tum trabesque extremas quadratas regulas &7iiii& patentis €digitos defigunt, quae lateres, qui super musculo stru-antur, contineant. ita fastigato atque ordinatim structo €ut trabes erant in capreolis conlocatae, [in] lateribus €luto, musculus ut ab igni, qui ex muro iaceretur, tutus @1 esset, contegitur. super lateres coria inducuntur, ne €canalibus aqua immissa lateres diluere posset. coria €autem ne rursus igni ac lapidibus corrumpantur, cen-tonibus conteguntur. hoc opus omne tectum vineis ad €ipsam turrim perficiunt subitoque inopinantibus hosti-€bus machinatione navali phalangis subiectis ad tur-€rim hostium admovent, ut aedificio iungatur.  @@Quo malo perterriti subito oppidani saxa, quam €maxima possunt, vectibus promovent, praecipitataque €muro in musculum devolvunt. ictum firmitas materiae €sustinet, et quidquid incidit, fastigio musculi elabitur. id ubi vident, mutant consilium; cupas taeda ac pice €refertas incendunt easque de muro in musculum de-€volvunt. involutae labuntur, delapsae ab lateribus lon-guriis furcisque ab opere removentur. interim sub €musculo milites vectibus infima saxa turris hostium, €quibus fundamenta continebantur, convellunt. muscu-€lus ex turri latericia a nostris telis tormentisque de-€fenditur; hostes ex muro ac turribus submoventur; non datur libera muri defendendi facultas. conpluri-€bus iam lapidibus ex illa quae suberat turri subductis €repentina ruina pars eius turris concidit, pars reliqua €consequens procumbebat, cum hostes urbis direptione €perterriti inermes cum infulis se porta foras universi €proripiunt, ad legatos atque exercitum supplices ma-€nus tendunt.  @@Qua nova re oblata omnis administratio belli €consistit, militesque aversi a proelio ad studium au-diendi et cognoscendi feruntur. ubi hostes ad legatos €exercitumque pervenerunt, universi se ad pedes pro-iciunt; orant, ut adventus Caesaris expectetur. captam @1 €suam urbem videre, opera perfecta, turrim subrutam; €itaque ab defensione desistere. nullam exoriri moram €posse, quominus cum venisset, si imperata non face-rent ad nutum, e vestigio diriperentur. docent, si om-€nino turris concidisset, non posse milites contineri, €quin spe praedae in urbem inrumperent urbemque de-€lerent. haec atque eiusdem generis complura ut ab homi-€nibus doctis magna cum misericordia fletuque pronun-€tiantur.  @@Quibus rebus commoti legati milites ex opere €deducunt, oppugnatione desistunt; operibus custodias relinquunt. indutiarum quodam genere misericordia €facto adventus Caesaris expectatur. nullum ex muro, €nullum a nostris mittitur telum; ut re confecta omnes curam et diligentiam remittunt. Caesar enim per lit-€teras Trebonio magnopere mandaverat, ne per vim op-€pidum expugnari pateretur, ne gravius permoti milites €et defectionis odio et contemptione sui et diutino labore omnes puberes interficerent; quod se facturos mina-€bantur aegreque tunc sunt retenti, quin oppidum in-€rumperent, graviterque eam rem tulerunt, quod stetisse €per Trebonium, quominus oppido potirentur, videbatur.  @@At hostes sine fide tempus atque occasionem €fraudis ac doli quaerunt, interiectisque aliquot diebus, €nostris languentibus atque animo remissis, subito me-€ridiano tempore, cum alius discessisset, alius ex diu-€tino labore in ipsis operibus quieti se dedisset, arma €vero omnia reposita contectaque essent, portis se foras €erumpunt, secundo magnoque vento ignem operibus inferunt. hunc sic distulit ventus, uti uno tempore €agger plutei testudo turris tormenta flammam conci-€perent et prius haec omnia consumerentur, quam @1 quemadmodum accidisset, animadverti posset. nostri €repentina fortuna permoti arma quae possunt adri-€piunt, alii ex castris sese incitant. fit in hostis impe-€tus. eorum * * * sed [2de]2 muro sagittis tor-mentisque fugientes persequi prohibentur. illi sub mu-€rum se recipiunt ibique musculum turrimque lateri-€ciam libere incendunt. ita multorum mensum labor €hostium perfidia et vi tempestatis puncto temporis in-teriit. temptaverunt hoc idem Massilienses postero die. €eandem nacti tempestatem maiore cum fiducia ad al-€teram turrim aggeremque eruptione pugnaverunt mul-tumque ignem intulerunt. sed ut superioris temporis €contentionem nostri omnem remiserant, ita proximi €diei casu admoniti omnia ad defensionem paraverant. €itaque multis interfectis reliquos infecta re in oppidum €reppulerunt.  @@Trebonius ea quae sunt amissa multo maiore €militum studio administrare et reficere instituit. nam €ubi tantos suos labores et apparatus male cecidisse €viderunt, indutiisque per scelus violatis suam virtutem €inrisui fore perdoluerunt, quod, unde agger omnino €conportari posset, nihil erat reliquum, omnibus arbo-€ribus longe lateque in finibus Massiliensium excisis et €convectis, aggerem novi generis atque inauditum ex €latericiis duobus muris senum pedum crassitudine at-€que eorum murorum contignatione facere instituerunt €aequa fere altitudine, atque ille congesticius ex ma-teria fuerat agger. ubi aut spatium inter muros aut €imbecillitas materiae postulare videretur, pilae inter-€ponuntur, traversaria tigna iniciuntur, quae firma- @1 €mento esse possint, et quidquid est contignatum, cra-tibus consternitur, crates luto integuntur. sub tecto €miles dextra ac sinistra muro tectus, adversus plutei €obiectu, operi quaecumque sunt usui, sine periculo subportat. celeriter res administratur; diuturni labo-€ris detrimentum sollertia et virtute militum brevi re-€conciliatur. portae, quibus locis videtur, eruptionis €causa in muro relinquuntur.  @@Quod ubi hostes viderunt, ea, quae diu longo-€que spatio refici non posse sperassent, paucorum die-€rum opera et labore ita refecta, ut nullus perfidiae €neque eruptioni locus esset, neque quicquam omnino €relinqueretur, qua aut telis militibus aut igni operibus noceri posset, eodemque exemplo sentiunt totam ur-€bem, qua sit aditus ab terra, muro turribusque cir-€cumiri posse, sic ut ipsis consistendi in suis muni-€tionibus locus non esset, cum paene inaedificata in €muris ab exercitu nostro moenia viderentur, ac telum manu coiceretur, suorumque tormentorum usum, qui-€bus ipsi magna speravissent, spatii propinquitate inter-€ire parique condicione ex muro ac turribus bellandi data €se virtute nostris adaequare non posse intellegunt, ad €easdem deditionis condiciones recurrunt.  @@M. Varro in ulteriore Hispania initio cognitis €iis rebus quae sunt in Italia gestae, diffidens Pom-peianis rebus amicissime de Caesare loquebatur: prae-€occupatum sese legatione ab Cn. Pompeio, teneri ob-€strictum fide; necessitudinem quidem sibi nihilo mi-€norem cum Caesare intercedere, neque se ignorare, €quod esset officium legati, qui fiduciariam operam op- @1 €tineret, quae vires suae, quae voluntas erga Caesarem totius provinciae. haec omnibus ferebat sermonibus neque se in ullam partem movebat. postea vero quam €Caesarem ad Massiliam detineri cognovit, copias Pe-€trei cum exercitu Afrani esse coniunctas, magna €auxilia convenisse, magna esse in spe atque expectari, €et consentire omnem citeriorem provinciam, quaeque €postea acciderant, de angustiis ad Ilerdam rei frumen-€tariae accepit, atque haec ad eum elatius atque infla-€tius Afranius perscribebat, se quoque ad motus for-€tunae movere coepit.  @@Dilectum habuit tota provincia, legionibus con-€pletis duabus cohortes circiter &7xxx& alarias addidit. €frumenti magnum numerum coegit, quod Massiliensi-€bus, item quod Afranio Petreioque mitteret. naves €longas &7x& Gaditanis ut facerent imperavit, conplures praeterea [in] Hispali faciendas curavit. pecuniam om-€nem omniaque ornamenta ex fano Herculis in oppi-€dum Gadis contulit; eo sex cohortes praesidii causa €ex provincia misit Gaiumque Gallonium equitem Ro-€manum familiarem Domiti, qui eo procurandae here-€ditatis causa venerat missus a Domitio, oppido Ga-€dibus praefecit; arma omnia privata ac publica in domum Galloni contulit. ipse habuit graves in Cae-€sarem contiones. saepe ex tribunali praedicavit adversa þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ²¨’“ƒCaesarem proelia fecisse, magnum numerum ab eo €militum ad Afranium perfugisse; haec se certis nun-tiis, certis auctoribus comperisse. quibus rebus perter-€ritos civis Romanos eius provinciae sibi ad rem publi-€cam administrandam HS &7ccxxx& et argenti pondo &7xx& @1 milia, tritici modios &7cxx& milia polliceri coegit. quas €Caesari esse amicas civitates arbitrabatur, his gra-€viora onera iniungebat praesidiaque eo deducebat, et €iudicia in privatos reddebat, qui verba atque orationem €adversus rem publicam habuissent; eorum bona in €publicum addicebat. provinciam omnem in sua et Pom-pei verba iusiurandum adigebat. cognitis iis rebus €quae sunt gestae in citeriore Hispania, bellum parabat. €ratio autem haec erat belli, ut se cum &7ii& legionibus Ga-€dis conferret, naves frumentumque omne ibi contine-€ret; provinciam enim omnem Caesaris rebus favere €cognoverat. in insula frumento navibusque compara-€tis bellum duci non difficile existimabat. @@Caesar etsi multis necessariisque rebus in Italiam €revocabatur, tamen constituerat nullam partem belli €in Hispaniis relinquere, quod magna esse Pompei bene-€ficia et magnas clientelas in citeriore provincia sciebat.  @@Itaque duabus legionibus missis in ulteriorem €Hispaniam cum Q. Cassio, tribuno plebis, ipse cum &7dc& €equitibus magnis itineribus praegreditur edictumque €praemittit, ad quam diem magistratus principesque €omnium civitatum sibi esse praesto Cordubae vellet. quo edicto tota provincia pervulgato nulla fuit civitas, €quin ad id tempus partem senatus Cordubam mitteret, €non civis Romanus paulo notior, quin ad diem con-veniret. simul ipse Cordubae conventus per se portas €Varroni clausit, custodias vigiliasque in turribus mu-€roque disposuit, cohortis duas, quae colonicae appella-€bantur, cum eo casu venissent, tuendi oppidi causa apud se retinuit. isdem diebus Carmonenses, quae est @1 €longe firmissima totius provinciae civitas, deductis tri-€bus in arcem oppidi cohortibus a Varrone praesidio, €per se cohortes eiecit portasque praeclusit.  @@Hoc vero magis properare Varro, ut cum le-€gionibus quam primum Gadis contenderet, ne itinere €aut traiectu intercluderetur; tanta ac tam secunda in Caesarem voluntas provinciae reperiebatur. progresso €ei paulo longius litterae Gadibus redduntur, simulat-€que sit cognitum de edicto Caesaris, consensisse Ga-€ditanos principes cum tribunis cohortium quae essent €ibi in praesidio, ut Gallonium ex oppido expellerent, urbem insulamque Caesari servarent. hoc inito con-€silio denuntiavisse Gallonio, ut sua sponte, dum sine €periculo liceret, excederet Gadibus; si id non fecisset, €sibi consilium capturos. hoc timore adductum Gallo-nium Gadibus excessisse. his cognitis rebus altera ex €duabus legionibus, quae vernacula appellabatur, ex €castris Varronis adstante et inspectante ipso signa €sustulit seseque Hispalim recepit atque in foro et por-ticibus sine maleficio consedit. quod factum adeo eius €conventus cives Romani comprobaverunt, ut domum ad se quisque hospitio cupidissime reciperet. quibus €rebus perterritus Varro, cum itinere converso sese Ita-€licam venturum praemisisset, certior ab suis factus est praeclusas esse portas. tum vero omni interclusus iti-€nere ad Caesarem mittit paratum se esse legionem, cui €iusserit, tradere. ille ad eum Sex. Caesarem mittit atque huic tradi iubet. tradita legione Varro Cordubam ad €Caesarem venit; relatis ad eum publicis cum fide rationi-€bus, quod penes eum est pecuniae, tradit, et, quid ubique €habeat frumenti ac navium, ostendit. @1  @@Caesar contione habita Cordubae omnibus ge-€neratim gratias agit: civibus Romanis, quod oppidum €in sua potestate studuissent habere, Hispanis, quod €praesidia expulissent, Gaditanis, quod conatus adver-€sariorum infregissent seseque in libertatem vindica-€vissent, tribunis militum centurionibusque, qui eo prae-€sidii causa venerant, quod eorum consilia sua virtute confirmavissent. pecunias, quas erant in publicum €Varroni cives Romani polliciti, remittit; bona restituit €iis quos liberius locutos hanc poenam tulisse cogno-verat. tributis quibusdam publicis privatisque praemiis €reliquos in posterum bona spe complet biduumque Cor-€dubae commoratus Gadis proficiscitur; pecunias mo-€nimentaque quae ex fano Herculis conlata erant in privatam domum, referri in templum iubet. provinciae €Q. Cassium praeficit; huic &7iiii& legiones adtribuit. ipse €iis navibus quas M. Varro quasque Gaditani iussu €Varronis fecerant, Tarraconem paucis diebus pervenit. €ibi totius fere citerioris provinciae legationes Caesaris adventum exspectabant. eadem ratione privatim ac €publice quibusdam civitatibus habitis honoribus Tar-€racone discedit pedibusque Narbonem atque inde Mas-€siliam pervenit. ibi legem de dictatore latam seseque €dictatorem dictum a M. Lepido praetore cognoscit.  @@Massilienses omnibus defessi malis, rei fru-€mentariae ad summam inopiam adducti, bis proelio €navali superati, crebris eruptionibus fusi, gravi etiam €pestilentia conflictati ex diutina conclusione et muta-€tione victus_panico enim vetere atque hordeo cor-€rupto omnes alebantur, quod ad huiusmodi casus anti-€quitus paratum in publicum contulerant_deiecta @1 €turri, labefacta magna parte muri, auxiliis provincia-€rum et exercituum desperatis, quos in Caesaris potes-€tatem venisse cognoverant, sese dedere sine fraude constituunt. sed paucis ante diebus L. Domitius co-€gnita Massiliensium voluntate navibus &7iii& comparatis, €ex quibus duas familiaribus suis adtribuerat, unam €ipse conscenderat, nactus turbidam tempestatem pro-fectus est. hunc conspicatae naves quae iussu Bruti €consuetudine cotidiana ad portum excubabant, sublatis ancoris sequi coeperunt. ex his unum ipsius navigium €contendit et fugere perseveravit auxilioque tempesta-€tis ex conspectu abiit, duo perterrita concursu nostra-rum navium sese in portum receperunt. Massilienses €arma tormentaque ex oppido, ut est imperatum, pro-€ferunt, navis ex portu navalibusque educunt, pecuniam ex publico tradunt. quibus rebus confectis Caesar €magis eos pro nomine et vetustate quam pro meritis €in se civitatis conservans, duas ibi legiones praesidio €relinquit, ceteras in Italiam mittit; ipse ad urbem pro-€ficiscitur.  @@Isdem temporibus C. Curio in Africam profec-€tus ex Sicilia et iam ab initio copias P. Atti Vari €despiciens duas legiones ex &7iiii& quas a Caesare acce-€perat, &7d& equites transportabat biduoque et noctibus €tribus navigatione consumptis adpellit ad eum locum qui appellatur Anquillaria. hic locus abest a Clupeis €passuum &7xxii& milia habetque non incommodam aestate €stationem et duobus eminentibus promunturiis conti-netur. huius adventum L. Caesar filius cum &7x& longis €navibus ad Clupeas praestolans, quas navis Uticae ex €praedonum bello subductas P. Attius reficiendas huius @1 €belli causa curaverat, veritus navium multitudinem ex €alto refugerat, adpulsaque ad proximum litus trireme €constrata et in litore relicta pedibus Hadrumetum per-fugerat. id oppidum C. Considius Longus unius le-€gionis praesidio tuebatur. reliquae Caesaris naves [2co-gnita]2 eius fuga se Hadrumetum receperunt. hunc €secutus Marcius Rufus quaestor navibus &7xii&, quas €praesidio onerariis navibus Curio ex Sicilia eduxerat, €postquam in litore relictam navem conspexit, hanc re-€mulco abstraxit; ipse ad C. Curionem cum classe redit.  @@Curio Marcium Uticam navibus praemittit; €ipse eodem cum exercitu proficiscitur biduique iter progressus ad flumen Bagradam pervenit. ibi C. Ca-€ninium Rebilum legatum cum legionibus relinquit; ipse €cum equitatu antecedit ad Castra exploranda Corne-lia, quod is locus peridoneus castris habebatur. id €autem est iugum derectum eminens in mare, utraque €ex parte praeruptum atque asperum, sed tamen paulo leniore fastigio ab ea parte, quae ad Uticam vergit. abest €derecto itinere ab Utica paulo amplius passus mille. sed €hoc itinere est fons, quo mare succedit longius, lateque €is locus restagnat; quem siqui vitare voluerit, &7vi& milium €circuitu in oppidum pervenit.  @@Hoc explorato loco Curio castra Vari conspicit €muro oppidoque coniuncta ad portam, quae appellatur þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ²¨™ƒBelica, admodum munita natura loci, una ex parte ipso €oppido Utica, altera a theatro, quod est ante oppidum, @1 €substructionibus eius operis maximis, aditu ad castra difficili et angusto. simul animadvertit multa undique €portari atque agi plenissimis viis, quae repentini tu-multus timore ex agris in urbem conferebantur. huc €equitatum mittit, ut diriperet atque haberet loco prae-€dae; eodemque tempore his rebus subsidio &7dc& equites €Numidae ex oppido peditesque &7cccc& mittuntur a Varo, €quos auxilii causa rex Iuba paucis diebus ante Uticam miserat. huic et paternum hospitium cum Pompeio et €simultas cum Curione intercedebat, quod tribunus plebis €legem promulgaverat, qua lege regnum Iubae publica-verat. concurrunt equites inter se; neque vero primum €impetum nostrorum Numidae ferre potuerunt, sed inter-€fectis circiter &7cxx& reliqui se in castra ad oppidum rece-perunt. interim adventu longarum navium Curio pro-€nuntiari onerariis navibus iubet, quae stabant ad Uticam €numero circiter &7cc&, se in hostium habiturum loco, qui €non ex vestigio ad Castra Cornelia naves traduxisset. qua pronuntiatione facta temporis puncto sublatis an-€coris omnes Uticam relinquunt et, quo imperatum est, €transeunt. quae res omnium rerum copia complevit €exercitum.  @@His rebus gestis Curio se in castra ad Bagradam €recipit atque universi exercitus conclamatione imperator €appellatur, posteroque die Uticam exercitum ducit et prope oppidum castra ponit. nondum opere castrorum €perfecto equites ex statione nuntiant magna auxilia €equitum peditumque ab rege missa Uticam venire; €eodemque tempore vis magna pulveris cernebatur, et vestigio temporis primum agmen erat in conspectu. novi-€tate rei Curio permotus praemittit equites, qui primum €impetum sustineant ac morentur; ipse celeriter ab opere @1 deductis legionibus aciem instruit. equitesque committunt €proelium, et, priusquam plane legiones explicari et con-€sistere possent, tota auxilia regis impedita ac perturbata, €quod nullo ordine et sine timore iter fecerant, in fugam €[se] coiciunt, equitatuque omni fere incolumi, quod se €per litora celeriter in oppidum recipit, magnum peditum €numerum interficiunt.  @@Proxima nocte centuriones Marsi duo ex castris €Curionis cum manipularibus suis &7xxii& ad Attium Varum perfugiunt. hi sive vere quam habuerant opinionem ad €eum perferunt, sive etiam auribus Vari serviunt_nam €quae volumus, ea credimus libenter, et quae sentimus €ipsi, reliquos sentire speramus_confirmant quidem €certe totius exercitus animos alienos esse a Curione, €maximeque opus esse in conspectum exercitus venire et conloquendi dare facultatem. qua opinione adductus €Varus postero die mane legiones ex castris educit. facit €idem Curio, atque una valle non magna interiecta suas €uterque copias instruit.  @@Erat in exercitu Vari Sex. Quintilius Varus €quem fuisse Corfinii supra demonstratum est. hic di-€missus a Caesare in Africam venerat, legionesque eas €traduxerat Curio, quas superioribus temporibus Cor-€finio receperat Caesar, adeo ut paucis mutatis centurio-nibus idem ordines manipulique constarent. hanc nanctus €appellationis causam Quintilius circumire aciem Cu-€rionis atque obsecrare milites coepit, ne primi sacra-€menti, quod apud Domitium atque apud se quaestorem €dixissent, memoriam deponerent, neu contra eos arma €ferrent, qui eadem essent usi fortuna eademque in obsi- @1 €dione perpessi, neu pro iis pugnarent, a quibus [2per]2 contumeliam perfugae appellarentur. huc pauca ad spem €largitionis addidit, quae ab sua liberalitate, si se atque Attium secuti essent, expectare deberent. hac habita €oratione nullam in partem ab exercitu Curionis fit €significatio, atque ita suas uterque copias reducit.  @@Atque in castris Curionis magnus omnium in-€cessit timor animis; is variis hominum sermonibus cele-€riter augetur. unusquisque enim opiniones fingebat, et €ad id, quod ab alio audierat, sui aliquid timoris addebat. hoc ubi uno auctore ad plures permanaverat atque alius €alii tradiderat, plures auctores eius rei videbantur. civile bellum; genus hominum; quod liceret, libere facere €et sequi quod vellet. legiones hae quae paulo ante apud €adversarios fuerant; nam etiam Caesaris beneficia muta-€verat consuetudo qua offerrentur; municipia etiam di-€versis partibus coniuncta_aeque enim ex Marsis €Paelignisque veniebant_, ut qui superiore nocte in contuberniis commilitonesque; nonnulli graviora; ser-€mones militum; dubia durius accipiebantur, nonnulla €etiam ab his, qui diligentiores videri volebant, finge-€bantur.  @@Quibus de causis consilio convocato de summa rerum deliberare incipit. erant sententiae, quae conan-€dum omnibus modis castraque Vari oppugnanda cen-€serent, quod [2in]2 huiusmodi militum consiliis otium €maxime contrarium esse arbitrarentur. postremo prae-€stare dicebant per virtutem in pugna belli fortunam €experiri, quam desertos et circumventos ab suis gra- @1 vissimum supplicium perpeti. erant, qui censerent de €tertia vigilia in Castra Cornelia recedendum, ut maiore €spatio temporis interiecto militum mentes sanarentur, €simul siquid gravius accidisset, magna multitudine €navium et tutius et facilius in Siciliam receptus daretur.  @@Curio utrumque improbans consilium, quan-€tum alteri sententiae deesset animi, tantum alteri super-€esse dicebat; hos turpissimae fugae rationem habere, illos etiam iniquo loco dimicandum putare. 'qua enim,' €inquit, 'fiducia et opere et natura loci munitissima castra expugnari posse confidimus? aut vero quid proficimus, €si accepto magno detrimento ab oppugnatione castrorum €discedimus? quasi non et felicitas rerum gestarum exer-€citus benevolentiam imperatoribus et res adversae odia concilient! castrorum autem mutatio quid habet nisi €turpem fugam et desperationem omnium et alienationem €exercitus? nam neque pudentis suspicari oportet sibi €parum credi neque improbos scire sese timeri, quod illis €licentiam timor augeat noster, his [2suspicio]2 studia deminuat. quodsi iam,' inquit, 'haec explorata habeamus, €quae de exercitus alienatione dicuntur, quae quidem €ego aut omnino falsa aut certe minora opinione esse €confido, quanto haec dissimulari et occultari, quam per nos confirmari praestet? an non, uti corporis vulnera, €ita exercitus incommoda sunt tegenda, ne spem adver-sariis augeamus? at etiam, ut media nocte proficisca-€mur, addunt, quo maiorem, credo, licentiam habeant, €qui peccare conentur. namque huiusmodi res aut pu- @1 €dore aut metu tenentur, quibus rebus nox maxime ad-versaria est. quare neque tanti sum animi, ut sine spe €castra obpugnanda censeam, neque tanti timoris, uti €spe deficiam, atque omnia prius experienda arbitror €magnaque ex parte iam me una vobiscum de re iudicium €facturum confido.'  @@Dimisso consilio contionem advocat militum. €commemorat, quo sit eorum usus studio ad Corfinium €Caesar, ut magnam partem Italiae beneficio atque aucto-ritate eorum suam fecerit. 'vos enim vestrumque factum,' €inquit, 'omnia deinceps municipia sunt secuta, neque €sine causa et Caesar amicissime de vobis et illi gravis-sime iudicaverunt. Pompeius enim nullo proelio pulsus €vestri facti praeiudicio demotus Italia excessit; Caesar €me, quem sibi carissimum habuit, provinciam Siciliam €atque Africam, sine quibus urbem atque Italiam tueri non potest, vestrae fidei commisit. at sunt qui vos hor-€tentur, ut a nobis desciscatis. quid enim est illis optatius €quam uno tempore et nos circumvenire et vos nefario €scelere obstringere? aut quid irati gravius de vobis €sentire possunt, quam ut eos prodatis, qui se vobis €omnia debere iudicant, in eorum potestatem veniatis, qui se per vos perisse existimant? an vero in Hispania res €gestas Caesaris non audistis? duos pulsos exercitus, €duos superatos duces, duas receptas provincias? haec €acta diebus &7xl&, quibus in conspectum adversariorum venerit Caesar? an qui incolumes resistere non po-€tuerunt, perditi resistant? vos autem incerta victoria €Caesarem secuti diiudicata iam belli fortuna victum €sequamini, cum vestri officii praemia percipere debeatis? desertos enim se ac proditos a vobis dicunt et prioris þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ²¨ ˜ˆsacramenti mentionem faciunt. vosne vero L. Domitium, @1 €an vos Domitius deseruit? nonne extremam pati for-€tunam paratos proiecit ille? non sibi clam vobis salu-€tem fuga petivit? non proditi per illum Caesaris bene-ficio estis conservati? sacramento quidem vos tenere €qui potuit, cum proiectis fascibus et deposito imperio €privatus et captus ipse in alienam venisset potestatem? relinquitur nova religio, ut eo neglecto sacramento, €quo tenemini, respiciatis illud, quod deditione ducis et capitis deminutione sublatum est. at, credo, si Cae-€sarem probatis, in me offenditis. qui de meis in vos €meritis praedicaturus non sum, quae sunt adhuc et €mea voluntate et vestra exspectatione leviora; sed ta-€men sui laboris milites semper eventu belli praemia €petiverunt, qui qualis sit futurus, ne vos quidem du-€bitatis. diligentiam quidem nostram aut, quem ad finem adhuc res processit, fortunam cur praeteream? an €paenitet vos, quod salvum atque incolumem exercitum €nulla omnino navi desiderata traduxerim? quod clas-€sem hostium primo impetu adveniens profligaverim? €quod bis per biduum equestri proelio superaverim? €quod ex portu sinuque adversariorum &7cc& naves one-€ratas abduxerim eoque illos compulerim, ut neque pe-€destri itinere neque navibus commeatu iuvari possint? hac vos fortuna atque his ducibus repudiatis Corfini-€ensem ignominiam, Italiae fugam, Hispaniarum dediti-onem_Africi belli praeiudicia_sequimini! equidem €me Caesaris militem dici volui, vos me imperatoris no-€mine appellavistis. cuius si vos paenitet, vestrum vobis @1 €beneficium remitto, mihi meum restituite nomen, ne ad €contumeliam honorem dedisse videamini.'  @@Qua oratione permoti milites crebro etiam di-€centem interpellabant, ut magno cum dolore infideli-€tatis suspicionem sustinere viderentur, discedentem €vero ex contione universi cohortantur, magno sit animo €neubi dubitet proelium committere et suam fidem vir-tutemque experiri. quo facto commutata omnium et €voluntate et opinione consensu suorum constituit Cu-€rio, cum primum sit data potestas, proelio rem com-€mittere, posteroque die productos eodem loco, quo su-perioribus diebus constiterat, in acie conlocat. ne Varus €quidem Attius dubitat copias producere, sive sollicitandi €milites sive aequo loco dimicandi detur occasio, ne facul-€tatem praetermittat.  @@Erat vallis inter duas acies, ut supra demon-€stratum est, non ita magna, at difficili et arduo €ascensu. hanc uterque si adversariorum copiae trans-€ire conarentur, expectabat, quo aequiore loco proe-lium committeret. simul ab sinistro cornu P. Atti €equitatus omnis et una levis armaturae interiecti con-plures, cum se in vallem demitterent, cernebantur. ad €eos Curio equitatum et duas Marrucinorum cohortis €mittit; quorum primum impetum equites hostium non €tulerunt, sed admissis equis ad suos refugerunt; re-€licti ab his, qui una procurrerant levis armaturae, €circumveniebantur atque interficiebantur ab nostris. €huc tota Vari conversa acies suos fugere et concidi videbat. tum Rebilus, legatus Caesaris, quem Curio €secum ex Sicilia duxerat, quod magnum habere usum @1 €in re militari sciebat, 'perterritum' inquit 'hostem vi-€des, Curio; quid dubitas uti temporis opportunitate?' ille unum elocutus, ut memoria tenerent milites ea €quae pridie sibi confirmassent, sequi se iubet et prae-€currit ante omnes. adeoque erat impedita vallis, ut in €ascensu nisi sublevati a suis primi non facile enite-rentur. sed praeoccupatus animus Attianorum mili-€tum timore et fuga et caede suorum nihil de resis-€tendo cogitabat, omnesque iam se ab equitatu circum-€veniri arbitrabantur. itaque priusquam telum adigi €possit aut nostri propius accederent, omnis Vari acies €terga vertit seque in castra recepit.  @@Qua in fuga Fabius Paelignus quidam ex in-€fimis ordinibus de exercitu Curionis primum agmen €fugientium consecutus magna voce Varum nomine ap-€pellans requirebat, uti unus esse ex eius militibus et monere aliquid velle ac dicere videretur. ubi ille sae-€pius appellatus aspexit ac restitit et quis esset aut €quid vellet quaesivit, umerum apertum gladio appetit, €paulumque afuit quin Varum interficeret; quod ille €periculum sublato ad eius conatum scuto vitavit. Fa-€bius a proximis militibus circumventus interficitur. hac fugientium multitudine ac turba portae castrorum €occupantur atque iter impeditur, pluresque in eo loco €sine vulnere quam in proelio aut fuga intereunt, neque €multum afuit quin etiam castris expellerentur, ac non-€nulli protinus eodem cursu in oppidum contenderunt. sed cum loci natura et munitio castrorum adiri tunc €[2prohibebat, tum]2 quod ad proelium egressi Curionis €milites iis rebus indigebant quae ad oppugnationem castrorum erant usui. itaque Curio exercitum in castra €reducit suis omnibus praeter Fabium incolumibus, ex @1 €numero adversariorum circiter &7dc& interfectis ac &7m& €vulneratis; qui omnes discessu Curionis multique prae-€terea per simulationem vulnerum ex castris in oppi-dum propter timorem sese recipiunt. qua re animad-€versa Varus et terrore exercitus cognito bucinatore in €castris et paucis ad speciem tabernaculis relictis de €tertia vigilia silentio exercitum in oppidum reducit.  @@Postero die Curio obsidere Uticam valloque €circummunire instituit. erat in oppido multitudo in-€solens belli diuturnitate otii, Uticenses pro quibusdam €Caesaris in se beneficiis illi amicissimi, conventus is €qui ex variis generibus constaret, terror ex superiori-bus proeliis magnus. itaque de deditione omnes iam €palam loquebantur et cum P. Attio agebant, ne sua per-tinacia omnium fortunas perturbari vellet. haec cum €agerentur, nuntii praemissi ab rege Iuba venerunt, qui €illum adesse cum magnis copiis dicerent et de custodia ac €defensione urbis hortarentur. quae res eorum perterritos €animos confirmavit.  @@Nuntiabantur haec eadem Curioni, sed ali-€quamdiu fides fieri non poterat; tantam habebat sua-rum rerum fiduciam. iamque Caesaris in Hispania res €secundae in Africam nuntiis ac litteris perferebantur. €quibus omnibus rebus sublatus nihil contra se regem nisurum existimabat. sed ubi certis auctoribus com-€perit minus &7v& et &7xx& milibus longe ab Utica eius co-€pias abesse, relictis munitionibus sese in Castra Cor-nelia recepit. huc frumentum comportare, castra mu-€nire, materiam conferre coepit, statimque in Siciliam €misit, uti duae legiones reliquusque equitatus ad se mitteretur. castra erant ad bellum ducendum aptis-€sima natura et loci munitione et maris propinquitate @1 €et aquae et salis copia, cuius magna vis iam ex proxi-mis erat salinis eo congesta. non materia multitudine €arborum, non frumentum, cuius erant plenissimi agri, €deficere poterat. itaque omnium suorum consensu Curio €reliquas copias expectare et bellum ducere parabat.  @@His constitutis rebus probatisque consiliis ex €perfugis quibusdam oppidanis audit Iubam revocatum €finitimo bello et controversiis Leptitanorum restitisse €in regno et Saburram, eius praefectum, cum medio-cribus copiis missum Uticae adpropinquare. his aucto-€ribus temere credens consilium commutat et proelio €rem committere constituit. multum ad hanc rem pro-€bandam adiuvat adulescentia, magnitudo animi, supe-€rioris temporis proventus, fiducia rei bene gerendae. his rebus impulsus equitatum omnem prima nocte ad €castra hostium mittit ad flumen Bagradam. quibus €praeerat Saburra, de quo ante erat auditum, sed rex €cum omnibus copiis insequebatur et &7vi& milium pas-suum intervallo ab Saburra consederat. equites missi €nocte iter conficiunt imprudentisque atque inopinantis €hostis adgrediuntur. Numidae enim quadam barbara consuetudine nullis ordinibus passim consederant. hos €oppressos somno dispersos adorti magnum eorum nu-€merum interficiunt; multi perterriti profugiunt. quo €facto ad Curionem equites revertuntur captivosque ad €eum reducunt.  @@Curio cum omnibus copiis quarta vigilia ex-€ierat cohortibus &7v& castris praesidio relictis. progressus €milia passuum &7vi& equites convenit, rem gestam cogno-€vit; ex captivis quaerit, quis castris ad Bagradam prae-sit; respondent Saburram. reliqua studio itineris con-þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ²¨§’‚ficiendi quaerere praetermittit proximaque respiciens @1 €signa, 'videtisne,' inquit 'milites, captivorum orationem €cum perfugis convenire? abesse regem, exiguas esse €copias missas, quae paucis equitibus pares esse non potuerint? proinde ad praedam, ad gloriam properate, €ut iam de praemiis vestris et de referenda gratia cogi-tare incipiamus.' erant per se magna quae gesserant €equites, praesertim cum eorum exiguus numerus cum €tanta multitudine Numidarum conferretur. haec tamen €ab ipsis inflatius commemorabantur, ut de suis homi-nes laudibus libenter praedicant. multa praeterea spo-€lia praeferebantur, capti homines equitesque produce-€bantur, ut quidquid intercederet temporis, hoc omne €victoriam morari videretur. ita spei Curionis militum studia non deerant. equites sequi iubet sese iterque €accelerat, ut quam maxime ex fuga perterritos adoriri €posset. at illi itinere totius noctis confecti subsequi €non poterant atque alii alio loco resistebant. ne haec €quidem res Curionem ad spem morabatur.  @@Iuba certior factus a Saburra de nocturno €proelio &7ii& milia Hispanorum et Gallorum equitum, quos €suae custodiae causa circum se habere consuerat, et €peditum eam partem, cui maxime confidebat, Saburrae €summittit; ipse cum reliquis copiis elephantisque &7lx& lentius subsequitur. suspicatus praemissis equitibus €ipsum adfore Curionem Saburra copias equitum pedi-€tumque instruit atque his imperat, ut simulatione timo-€ris paulatim cedant ac pedem referant; sese, cum opus €esset, signum proelii daturum et quod rem postulare cognovisset imperaturum. Curio ad superiorem spem €addita praesentis temporis opinione hostes fugere arbi-€tratus copias ex locis superioribus in campum deducit. @1  @@Quibus ex locis cum longius esset progressus, €confecto iam labore exercitu &7xvi& milium spatio con-stitit. dat suis signum Saburra, aciem constituit et €circumire ordines atque hortari incipit. sed peditatu €dumtaxat procul ad speciem utitur, equites in aciem inmittit. non deest negotio Curio suosque hortatur, €ut spem omnem in virtute reponant. ne militibus qui-€dem, ut defessis, neque equitibus, ut paucis et labore €confectis, studium ad pugnandum virtusque deerat; €sed hi erant numero &7cc&, reliqui in itinere substiterant. hi quamcumque in partem impetum fecerant, hostes €loco cedere cogebant, sed neque longius fugientes pro-sequi, nec vehementius equos incitare poterant. at €equitatus hostium ab utroque cornu circumire aciem nostram et aversos proterere incipit. cum cohortes ex €acie procucurrissent, Numidae integri celeritate impe-€tum nostrorum effugiebant, rursusque ad ordines suos €se recipientes circumibant et ab acie excludebant. sic €neque in loco manere ordinesque servare, neque pro-currere et casum subire tutum videbatur. hostium €copiae submissis ab rege auxiliis crebro augebantur; €nostros vires lassitudine deficiebant, simul ii qui vul-€nera acceperant, neque acie excedere, neque in locum €tutum referri poterant, quod tota acies equitatu hos-tium circumdata tenebatur. hi de sua salute despe-€rantes, ut extremo vitae tempore homines facere con-€suerunt, aut suam mortem miserabantur aut parentes €suos commendabant, siquos ex eo periculo fortuna €servare potuisset. plena erant omnia timoris et luctus.  @@Curio ubi perterritis omnibus neque cohorta-€tiones suas neque preces audiri intellegit, unam ut in €miseris rebus spem reliquam salutis esse arbitratus @1 €proximos colles capere universos atque eo signa in-€ferri iubet. hos quoque praeoccupat missus a Saburra equitatus. tum vero ad summam desperationem nostri €perveniunt et partim fugientes ab equitatu interficiun-tur, partim integri procumbunt. hortatur Curionem €Cn. Domitius praefectus equitum, cum paucis equiti-€bus circumsistens, ut fuga salutem petat atque in castra contendat, et se ab eo non discessurum pollicetur. at Curio €numquam se amisso exercitu, quem a Caesare [2suae]2 €fidei commissum acceperit, in eius conspectum rever-surum confirmat atque ita proelians interficitur. equites €ex proelio perpauci se recipiunt; sed ii quos ad novis-€simum agmen equorum reficiendorum causa substitisse €demonstratum est, fuga totius exercitus procul animad-€versa sese incolumes in castra conferunt. milites ad €unum omnes interficiuntur.  @@His rebus cognitis Marcius Rufus quaestor in €castris relictus a Curione cohortatur suos, ne animo €deficiant. illi orant atque obsecrant, ut in Siciliam na-€vibus reportentur. pollicetur magistrisque imperat €navium, ut primo vespere omnes scaphas ad litus adpulsas habeant. sed tantus fuit omnium terror, ut €alii adesse copias Iubae dicerent, alii cum legionibus €instare Varum iamque se pulverem venientium cer-€nere, quarum rerum nihil omnino acciderat, alii clas-€sem hostium celeriter advolaturam suspicarentur. ita-€que perterritis omnibus sibi quisque consulebat. qui in classe erant, proficisci properabant. horum fuga €navium onerariarum magistros incitabat; pauci lenun-culi ad officium imperiumque conveniebant. sed tanta €erat completis litoribus contentio, qui potissimum ex €magno numero conscenderent, ut multitudine atque @1 €onere nonnulli deprimerentur, reliqui hoc timore pro-€pius adire tardarentur.  @@Quibus rebus accidit, ut pauci milites patres-€que familiae, qui aut gratia aut misericordia valerent €aut naves adnare possent, recepti in Siciliam incolu-€mes pervenirent. reliquae copiae missis ad Varum €noctu legatorum numero centurionibus sese ei dedide-runt. quorum cohortes militum postero die ante oppi-€dum Iuba conspicatus, suam esse praedicans praedam, €magnam partem eorum interfici iussit, paucos electos €in regnum remisit, cum Varus suam fidem ab eo laedi quereretur neque resistere auderet. ipse equo in oppi-€dum vectus prosequentibus compluribus senatoribus, €quo in numero erat Ser. Sulpicius et Licinius Da-€masippus, paucis [diebus] quae fieri vellet, Uticae con-€stituit atque imperavit, diebus aeque post paucis se in €regnum cum omnibus copiis recepit. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER SECVNDVS}1 ¡@@Dictatore habente comitia Caesare consules €creantur Iulius Caesar et P. Servilius; is enim erat annus, quo per leges ei consulem fieri liceret. his rebus €confectis, cum fides tota Italia esset angustior, neque €creditae pecuniae solverentur, constituit ut arbitri da-€rentur; per eos fierent aestimationes possessionum et €rerum, quanti quaeque earum ante bellum fuisset, atque eae creditoribus traderentur. hoc et ad timorem €novarum tabularum tollendum minuendumque, qui €fere bella et civiles dissensiones sequi consuevit, et ad €debitorum tuendam existimationem esse aptissimum existimavit. item praetoribus tribunisque plebis roga-€tiones ad populum ferentibus nonnullos ambitus Pom-€peia lege damnatos illis temporibus, quibus in urbe €praesidia legionum Pompeius habuerat, quae iudicia €aliis audientibus iudicibus, aliis sententiam ferentibus €singulis diebus erant perfecta, in integrum restituit, €qui se illi initio civilis belli obtulerant, si sua opera €in bello uti vellet, proinde aestimans ac si usus esset, quoniam sui fecissent potestatem. statuerat enim prius @1 €hos iudicio populi debere restitui quam suo beneficio €videri receptos, ne aut ingratus in referenda gratia aut €arrogans in praeripiendo populi beneficio videretur.  @@His rebus et feriis Latinis comitiisque omni-€bus perficiendis &7xi& dies tribuit dictaturaque se abdicat et ab urbe proficiscitur Brundisiumque pervenit. eo le-€giones &7xii&, equitatum omnem venire iusserat. sed tan-€tum navium repperit ut anguste &7xv& milia legionariorum €militum, &7d& equites transportari possent. hoc unum €[inopia navium] Caesari ad celeritatem conficiendi belli defuit. atque eae ipsae copiae hoc infrequentiores in-€ponuntur, quod multi [Galli] tot bellis defecerant, €longumque iter ex Hispania magnum numerum de-€minuerat, et gravis autumnus in Apulia circumque €Brundisium ex saluberrimis Galliae et Hispaniae re-€gionibus omnem exercitum valetudine temptaverat.  @@Pompeius annuum spatium ad conparandas €copias nactus, quod vacuum a bello atque ab hoste €otiosum fuerat, magnam ex Asia Cycladibusque insu-þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³£„lis Corcyra Athenis Ponto Bithynia Syria Cilicia €Phoenice Aegypto classem coegerat, magnam omnibus locis aedificandam curaverat, magnam imperatam €Asiae Syriae regibusque omnibus et dynastis et tetrar-€chis et liberis Achaiae populis pecuniam exegerat, ma-€gnam societates earum provinciarum, quas ipse obti-€nebat, sibi numerare coegerat.  @@Legiones effecerat civium Romanorum &7viiii&: €&7v& ex Italia quas traduxerat; unam ex Cilicia vetera-€nam, quam factam ex duabus gemellam appellabat; €unam ex Creta et Macedonia ex veteranis militibus, @1 €qui dimissi a superioribus imperatoribus in his pro-€vinciis consederant; duas ex Asia, quas Lentulus €consul conscribendas curaverat. praeterea magnum numerum ex Thessalia Boeotia Achaia Epiroque sup-€plementi nomine in legiones distribuerat; his Antonia-€nos milites admiscuerat. praeter has expectabat cum Scipione ex Syria legiones &7ii&. sagittarios Creta, Lace-€daemone, ex Ponto atque Syria reliquisque civitati-€bus &7iii& milia numero habebat, funditorum cohortes sex-€cenarias &7ii&, equites &7vii& milia. ex quibus &7dc& Gallos €Deiotarus adduxerat, &7d& Ariobarzanes ex Cappadocia; €ad eundem numerum Cotus ex Thracia dederat et Sa-€dalam filium miserat; ex Macedonia &7cc& erant, quibus Rhascypolis praeerat, excellenti virtute; &7d& ex Gabinia-€nis Alexandria, Gallos Germanosque, quos ibi A. Ga-€binius praesidii causa apud regem Ptolomaeum reli-€querat, Pompeius filius cum classe adduxerat; &7dccc& €ex servis suis pastorumque suorum [2numero]2 coege-rat; &7ccc& Tarcondarius Castor et Domnilaus ex Gallo-€graecia dederant_horum alter una venerat, alter €filium miserat_; &7cc& ex Syria a Commageno Antiocho, €cui magna Pompeius praemia tribuit, missi erant, in €his plerique hippotoxotae. huc Dardanos, Bessos par-tim mercennarios, partim imperio aut gratia compara-€tos, item Macedones, Thessalos ac reliquarum gentium €et civitatum adiecerat atque eum quem supra demon-€stravimus numerum expleverat. @1  @@Frumenti vim maximam ex Thessalia Asia €Aegypto Creta Cyrenis reliquisque regionibus compa-raverat. hiemare Dyrrachii Apolloniae omnibusque op-€pidis maritimis constituerat, ut mare transire Caesarem €prohiberet, eiusque rei causa omni ora maritima clas-sem disposuerat. praeerat Aegyptiis navibus Pompeius €filius, Asiaticis D. Laelius et C. Triarius, Syriacis €C. Cassius, Rhodiis C. Marcellus cum C. Coponio, Li-€burnicae atque Achaicae classi Scribonius Libo et M. Octavius. toti tamen officio maritimo M. Bibulus €praepositus cuncta administrabat; ad hunc summa im-€perii respiciebat.  @@Caesar ut Brundisium venit, contionatus apud €milites, quoniam prope ad finem laborum ac pericu-€lorum esset perventum, aequo animo mancipia atque €inpedimenta in Italia relinquerent, ipsi expediti naves €conscenderent, quo maior numerus militum posset in-€poni, omniaque ex victoria et ex sua liberalitate spe-€rarent, conclamantibus omnibus, imperaret quod vel-€let, quodcumque imperavisset, se aequo animo esse facturos, &7ii& Nonas Ianuarias naves solvit. impositae, ut supra demonstratum est, legiones &7vii&. postridie ter-€ram attigit. Cerauniorum saxa inter et alia loca peri-€culosa quietam nanctus stationem et portus omnes ti-€mens, quod teneri ab adversariis arbitrabantur, ad eum €locum qui appellabatur Palaeste, omnibus navibus ad €unam incolumibus milites exposuit. @1  @@Erat Orici Lucretius Vespillo et Minucius Ru-€fus cum Asiaticis navibus &7xviii&, quibus iussu D. Laelii praeerant, M. Bibulus cum navibus &7cx& Corcyrae. sed €neque hi sibi confisi ex portu prodire sunt ausi, cum €Caesar omnino &7xii& naves longas praesidio duxisset, in €quibus erant constratae &7iiii&, neque Bibulus impeditis €navibus dispersisque remigibus satis mature occurrit, €quod prius ad continentem visus est Caesar, quam de €eius adventu fama omnino in eas regiones perferretur.  @@Expositis militibus naves eadem nocte Brun-€disium a Caesare remittuntur, ut reliquae legiones equitatusque transportari possent. huic officio prae-€positus erat Fufius Calenus legatus, qui celeritatem in €transportandis legionibus adhiberet. sed serius a terra €provectae naves neque usae nocturna aura in redeundo offenderunt. Bibulus enim Corcyrae certior factus de €adventu Caesaris, sperans alicui se parti onustarum €navium occurrere posse inanibus occurrit, et nactus €circiter &7xxx& in eas indiligentiae suae ac doloris ira-€cundiam erupit, omnesque incendit eodemque igne nau-€tas dominosque navium interfecit, magnitudine poenae reliquos terreri sperans. hoc confecto negotio a Saso-€nis ad Orici portum stationes litoraque omnia longe €lateque classibus occupavit, custodiisque diligentius €dispositis, ipse gravissima hieme in navibus excubans €neque ullum laborem aut munus despiciens neque €subsidium exspectans, si in Caesaris complexum ve-€nire posset, ..................................... @1  @@Discessu Liburnarum ex Illyrico M. Octavius €cum iis quas habebat navibus Salonas pervenit. ibi €concitatis Dalmatis reliquisque barbaris Issam a Cae-saris amicitia avertit. conventum Salonis cum neque €pollicitationibus neque denuntiatione periculi permo-€vere posset, oppidum oppugnare instituit. est autem oppidum et loci natura et colle munitum. sed celeriter €cives Romani ligneis effectis turribus sese munierunt, €et cum essent infirmi ad resistendum propter paucita-€tem hominum crebris confecti vulneribus, ad extre-€mum auxilium descenderunt servosque omnes puberes €liberaverunt et praesectis omnium mulierum crinibus tormenta effecerunt. quorum cognita sententia Octa-€vius quinis castris oppidum circumdedit atque uno €tempore obsidione et oppugnationibus eos premere coepit. illi omnia perpeti parati maxime a re frumen-€taria laborabant. cui re missis ad Caesarem legatis €auxilium ab eo petebant; reliqua, ut poterant, incom-moda per se sustinebant. et longo interposito spatio €cum diuturnitas oppugnationis neglegentiores Octavia-€nos effecisset, nacti occasionem meridiani temporis €discessu eorum pueris mulieribusque in muro dispo-€sitis, nequid cotidianae consuetudinis desideraretur, €ipsi manu facta cum iis quos nuper maxime liberave-rant, in proxima Octavi castra inruperunt. his ex-€pugnatis eodem impetu altera sunt adorti, inde tertia €et quarta et deinceps reliqua, omnibusque eos castris €expulerunt et magno numero interfecto reliquos atque €ipsum Octavium in naves confugere coegerunt. hic @1 fuit oppugnationis exitus. iamque hiems adpropinqua-€bat, et tantis detrimentis acceptis Octavius desperata €oppugnatione oppidi Dyrrachium sese ad Pompeium €recepit.  @@Demonstravimus L. Vibullium Rufum, Pom-€pei praefectum, bis in potestatem pervenisse Caesaris €atque ab eo esse dimissum, semel ad Corfinium, iterum in Hispania. hunc pro suis beneficiis Caesar idoneum €iudicaverat, quem cum mandatis ad Cn. Pompeium mit-€teret, eundemque apud Cn. Pompeium auctoritatem habere intellegebat. erat autem haec summa manda-€torum: debere utrumque pertinaciae finem facere et €ab armis discedere neque amplius fortunam periclitari. satis esse magna utrimque incommoda accepta, quae €pro disciplina et praeceptis habere possent, ut reliquos casus timerent: illum Italia expulsum amissa Sicilia €et Sardinia duabusque Hispaniis et cohortibus [2in]2 €Italia atque Hispania civium Romanorum &7c& atque &7xxx&, €[2se]2 morte Curionis et detrimento Africani exercitus et Antoni militumque deditione ad Curictam. proinde sibi €ac rei publicae parcerent, [2cum]2 quantum in bello for-€tuna posset, iam ipsi incommodis suis satis essent documento. hoc unum esse tempus de pace agendi, dum €sibi uterque confideret et pares ambo viderentur; si vero €alteri paulum modo tribuisset fortuna, non esse usurum €condicionibus pacis eum, qui superior videretur, neque €fore aequa parte contentum, qui se omnia habiturum confideret. condiciones pacis quoniam antea convenire €non potuissent, Romae ab senatu et a populo peti debere. interesse id rei publicae et ipsis placere oportere, si @1 €uterque in contione statim iuravisset se triduo proximo exercitum dimissurum. depositis armis auxiliisque, qui-€bus nunc confiderent, necessario populi senatusque þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³¨Š˜‹iudicio fore utrumque contentum. haec quo facilius €Pompeio probari possent, omnes suas terrestres ur-€biumque copias dimissurum * * * .  @@Vibullius his expositis [Corcyrae] non minus €necessarium esse existimavit de repentino adventu Cae-€saris Pompeium fieri certiorem, uti ad id consilium €capere posset, ante quam de mandatis agi inciperetur, €atque ideo continuato nocte ac die itinere atque omnibus €oppidis mutatis ad celeritatem iumentis ad Pompeium contendit, ut adesse Caesarem nuntiaret. Pompeius erat €eo tempore in Candavia iterque ex Macedonia in hiberna €Apolloniam Dyrrachiumque habebat. sed re nova per-€turbatus maioribus itineribus Apolloniam petere coepit, ne Caesar orae maritimae civitates occuparet. at ille ex-€positis militibus eodem die Oricum proficiscitur. quo €cum venisset, L. Torquatus, qui iussu Pompei oppido €praeerat praesidiumque ibi Parthinorum habebat, cona-tus portis clausis oppidum defendere, cum Graecos mu-€rum ascendere atque arma capere iuberet, illi autem se €contra imperium populi Romani pugnaturos negarent, €oppidani autem etiam sua sponte Caesarem recipere €conarentur, desperatis omnibus auxiliis portas aperuit €et se atque oppidum Caesari dedidit incolumisque ab eo €conservatus est.  @@Recepto Caesar Orico nulla interposita mora €Apolloniam proficiscitur. eius adventu audito L. Sta- @1 €berius, qui ibi praeerat, aquam comportare in arcem €atque eam munire obsidesque ab Apolloniatibus exigere coepit. illi vero daturos se negare neque portas consuli €praeclusuros neque sibi iudicium sumpturos contra, €atque omnis Italia [populus Romanus] iudicavisset. quorum cognita voluntate clam profugit Apollonia Sta-€berius. illi ad Caesarem legatos mittunt oppidoque recipiunt. hos sequuntur Byllidenses Amantini et re-€liquae finitimae civitates totaque Epirus et legatis ad €Caesarem missis, quae imperaret, facturos pollicentur.  @@At Pompeius cognitis his rebus, quae erant €Orici atque Apolloniae gestae, Dyrrachio timens diurnis eo nocturnisque itineribus contendit. simul Caesar ad-€propinquare dicebatur; tantusque terror incidit eius €exercitu, quod properans noctem die coniunxerat ne-€que iter intermiserat, ut paene omnes ex Epiro finiti-€misque regionibus signa relinquerent, complures arma proicerent, ac fugae simile iter videretur. sed cum €prope Dyrrachium Pompeius constitisset castraque €metari iussisset, perterrito etiam tum exercitu princeps €Labienus procedit iuratque se eum non deserturum €eundemque casum subiturum, quemcumque ei fortuna tribuisset. hoc idem reliqui iurant legati; hos tribuni €militum centurionesque sequuntur, atque idem omnis exercitus iurat. Caesar praeoccupato itinere ad Dyr-€rachium finem properandi facit castraque ad flumen €Apsum ponit in finibus Apolloniatium, ut castellis vigi- @1 €liisque bene meritae civitates tutae essent [praesidio], €ibique reliquarum ex Italia legionum adventum expec-tare et sub pellibus hiemare constituit. hoc idem Pom-€peius fecit et trans flumen Apsum positis castris eo €copias omnes auxiliaque conduxit.  @@Calenus legionibus equitibusque Brundisii in €naves inpositis, ut erat praeceptum a Caesare, quantam €navium facultatem habebat, naves solvit, paulumque a €portu progressus litteras a Caesare accepit, quibus est €certior factus portus litoraque omnia classibus adver-sariorum teneri. quo cognito se in portum recipit na-€vesque omnes revocat. una ex his quae perseveravit €neque imperio Caleni obtemperavit, quod erat sine mili-€tibus privatoque consilio administrabatur, delata Oricum atque a Bibulo expugnata est. qui de servis liberisque €omnibus ad inpuberes supplicium sumit et ad unum €interficit. ita exiguo tempore magnoque casu totius €exercitus salus constitit.  @@Bibulus, ut supra demonstratum est, erat in €classe ad Oricum, et sicuti mari portibusque Caesarem €prohibebat, ita ipse omni terra earum regionum pro-hibebatur. praesidiis enim dispositis omnia litora a €Caesare tenebantur, neque lignandi atque aquandi ne-que naves ad terram religandi potestas fiebat. erat €res in magna difficultate, summisque angustiis rerum €necessariarum premebantur, adeo ut cogerentur sicuti €reliquum commeatum ita ligna atque aquam Corcyra navibus onerariis supportare, atque etiam uno tempore €accidit, ut difficilioribus usi tempestatibus ex pellibus, @1 €quibus erant tectae naves, nocturnum excipere rorem cogerentur. quas tamen difficultates patienter atque €aequo animo ferebant, neque sibi nudanda litora et relinquendos portus existimabant. sed cum essent in €quibus demonstravi angustiis ac se Libo cum Bibulo €coniunxisset, loquuntur ambo ex navibus cum M'. Aci-€lio et Statio Murco legatis, quorum alter oppidi muris, €alter praesidiis terrestribus praeerat: velle se de maxi-€mis rebus cum Caesare loqui, si sibi eius [2rei]2 facul-€tas detur. huc addunt pauca rei confirmandae causa, ut de compositione acturi viderentur. interim postu-lant, ut sint indutiae, atque ab iis impetrant. magnum €enim, quod adferebant, videbatur, et Caesarem id summe €sciebant cupere, et profectum aliquid Vibulli mandatis €existimabatur.  @@Caesar eo tempore cum legione una profec-€tus ad recipiendas ulteriores civitates et rem frumen-€tariam expediendam, qua anguste utebatur, erat ad €Buthrotum oppidum [2quod est oppositum]2 Corcyrae. ibi certior ab Acilio et Murco per litteras factus de €postulatis Libonis et Bibuli legionem relinquit; ipse Oricum revertitur. eo cum venisset, evocantur illi ad €conloquium. prodit Libo atque excusat Bibulum, quod €is iracundia summa erat inimicitiasque habebat etiam €privatas cum Caesare ex aedilitate et praetura concep-€tas; ob eam causam conloquium vitasse, ne res maxi-€mae spei maximaeque utilitatis eius iracundia impe-direntur. [2suam]2 [Pompei] summam esse ac fuisse @1 €semper voluntatem, ut componeretur atque ab armis €discederetur, sed potestatem eius rei nullam habere, €propterea quod de consilii sententia summam belli re-rumque omnium Pompeio permiserint. sed postulatis €Caesaris cognitis missuros ad Pompeium, atque illum €reliqua per se acturum hortantibus ipsis. interea ma-€nerent indutiae, dum ab illo rediri posset, neve alter €alteri noceret. huc addit pauca de causa et de copiis €auxiliisque suis.  @@Quibus rebus neque tum respondendum Cae-€sar existimavit, neque nunc, ut memoriae prodatur, satis causae putamus. postulabat Caesar, ut legatos €sibi ad Pompeium sine periculo mittere liceret idque €ipsi fore reciperent aut acceptos per se ad eum per-ducerent quod ad indutias pertineret, sic belli ratio-€nem esse divisam, ut illi classe naves auxiliaque sua impedirent, ipse ut aqua terraque eos prohiberet. si €hoc sibi remitti vellent, remitterent ipsi de maritimis €custodiis; si illud tenerent, se quoque id retenturum. €nihilominus tamen agi posse de compositione, ut haec €non remitterentur, neque hanc rem illi esse impedi-mento. Libo neque legatos Caesaris recipere neque €periculum praestare eorum, sed totam rem ad Pom-€peium reicere; unum instare de indutiis vehementissi-meque contendere. quem ubi Caesar intellexit prae-€sentis periculi atque inopiae vitandae causa omnem €orationem instituisse, neque ullam spem aut condicio-€nem pacis adferre, ad reliquam cogitationem belli sese €recepit.  @@Bibulus multos dies terra prohibitus et gra-€viore morbo ex frigore ac labore inplicitus, cum neque €curari posset neque susceptum officium deserere vel- @1 let, vim morbi sustinere non potuit. eo mortuo ad ne-€minem unum summa imperii redit, sed separatim suam quisque classem ad arbitrium suum administrabat. Vi-€bullius sedato tumultu, quem repentinus Caesaris ad-€ventus concitaverat, ubi primum e re visum est, adhi-€bito Libone et L. Lucceio et Theophane, quibus[2cum]2 €communicare de maximis rebus Pompeius consueve-rat, de mandatis Caesaris agere instituit. quem ingres-€sum in sermonem Pompeius interpellavit et loqui plura €prohibuit. 'quid mihi' inquit 'aut vita aut civitate opus €est, quam beneficio Caesaris habere videbor? cuius €rei opinio tolli non poterit, cum in Italiam, ex qua €profectus sum * * * reductus existimabor bello per-þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³¨’•fecto.' ab iis Caesar haec facta cognovit, qui sermoni €interfuerunt. conatus tamen nihilominus est aliis ra-€tionibus per conloquia de pace agere.  @@Inter bina castra Pompei atque Caesaris €unum flumen tantum intererat Apsus, crebraque inter €se conloquia milites habebant, neque ullum interim telum per pactiones loquentium traiciebatur. mittit €P. Vatinium legatum ad ripam ipsam fluminis, qui ea €quae maxime ad pacem pertinere viderentur ageret, et €crebro magna voce pronuntiaret, liceretne civibus ad €cives [de pace duos] legatos mittere, quod etiam fugi-€tivis ab saltu Pyrenaeo praedonibusque licuisset, prae-€sertim cum id agerent, ne cives cum civibus armis de-certarent. multa suppliciter locutus, ut de sua atque @1 €omnium salute debebat, silentioque ab utrisque mili-tibus auditus. responsum est ab altera parte Aulum €Varronem profiteri se altera die ad conloquium ven-€turum atque una visurum, quemadmodum tuto legati €venire et quae vellent exponere possent; certumque ei rei tempus constituitur. quo cum esset postero die €ventum, magna utrimque multitudo convenit, magna-€que erat expectatio eius rei atque omnium animi in-tenti esse ad pacem videbantur. qua ex frequentia €T. Labienus prodit, %summissa oratione loqui de pace atque altercari cum Vatinio incipit. quorum mediam €orationem interrumpunt subito undique tela immissa; €quae ille obtectus armis militum vitavit; vulnerantur €tamen complures, in his Cornelius Balbus, M. Plotius L. Tiburtius centuriones militesque nonnulli. tum La-€bienus: 'desinite ergo de conpositione loqui; nam nobis €nisi Caesaris capite relato pax esse nulla potest.'  @@Isdem temporibus M. Caelius Rufus praetor €causa debitorum suscepta initio magistratus tribunal €suum iuxta C. Treboni, praetoris urbani, sellam con-€locavit, et siquis appellavisset de aestimatione et de €solutionibus, quae per arbitrum fierent, ut Caesar praesens constituerat, fore auxilio pollicebatur. sed €fiebat aequitate decreti et humanitate Treboni, qui €[2his]2 temporibus clementer et moderate ius dicendum €existimabat, ut reperiri non possent, a quibus initium appellandi nasceretur. nam fortasse inopiam excusare €et calamitatem aut propriam suam aut temporum queri €et difficultates auctionandi proponere etiam mediocris @1 €est animi; integras vero tenere possessiones, qui se €debere fateantur, cuius animi aut cuius impudentiae est? itaque, hoc qui postularet, reperiebatur nemo. €atque ipsis, ad quorum commodum pertinebat, durior inventus est Caelius. et ab hoc profectus initio, ne €frustra ingressus turpem causam videretur, legem pro-€mulgavit, ut sexenni die sine usuris creditae pecuniae €solvantur.  @@Cum resisteret Servilius consul reliquique €magistratus et minus opinione sua efficeret, ad homi-€num excitanda studia sublata priore lege duas pro-€mulgavit, unam, qua mercedes habitationum annuas conductoribus donavit, aliam tabularum novarum, im-€petuque multitudinis in C. Trebonium facto et non-nullis vulneratis eum de tribunali deturbavit. de qui-€bus rebus Servilius consul ad senatum rettulit, sena-€tusque Caelium ab re publica removendum censuit. €hoc decreto eum consul senatu prohibuit et contionari conantem de rostris deduxit. ille ignominia et dolore €permotus palam se proficisci ad Caesarem simulavit; €clam nuntiis ad Milonem missis, qui Clodio interfecto €eo nomine erat damnatus, atque eo in Italiam evocato, €quod magnis muneribus datis gladiatoriae familiae re-€liquias habebat, sibi coniunxit atque eum in Thurinum ad sollicitandos pastores praemisit. ipse cum Casili-€num venisset unoque tempore signa eius militaria at-€que arma Capuae essent comprensa et familia Neapoli €visa quae proditionem oppidi appararet, patefactis €consiliis exclusus Capua et periculum veritus, quod €conventus arma ceperat atque eum hostis loco haben- @1 €dum existimabat, consilio destitit atque eo itinere sese €avertit.  @@Interim Milo dimissis circum municipia lit-€teris [2se]2 ea, quae faceret, iussu atque imperio facere €Pompei, quae mandata ad se per Vibullium delata €essent, quos ex aere alieno laborare arbitrabatur, sol-licitabat. apud quos cum proficere nihil posset, qui-€busdam solutis ergastulis Compsam in agro Hirpino €oppugnare coepit. eo cum a Q. Pedio praetore cum le-gione * * * , lapide ictus ex muro perit. et Caelius €profectus, ut dictitabat, ad Caesarem pervenit Thurios. €ubi cum quosdam eius municipii sollicitaret equiti-€busque Caesaris Gallis atque Hispanis, qui eo prae-€sidii causa missi erant, pecuniam polliceretur, ab his est interfectus. ita magnarum initia rerum, quae occu-€patione magistratuum et temporum sollicitam Italiam €habebant, celerem et facilem exitum habuerunt.  @@Libo profectus ab Orico cum classe cui prae-€erat navium &7l& Brundisium venit insulamque quae €contra portum Brundisinum est occupavit, quod prae-€stare arbitrabatur unum locum, qua necessarius no-€stris erat egressus, quam omnia litora ac portus custodia clausos tueri. hic repentino adventu naves €onerarias quasdam nactus incendit et unam frumento €onustam abduxit magnumque nostris terrorem iniecit, €et noctu militibus ac sagittariis in terra expositis prae-€sidium equitum deiecit et adeo loci opportunitate pro- @1 €fecit, uti ad Pompeium litteras mitteret, naves reliquas, €si vellet, subduci et refici iuberet; sua classe auxilia €sese Caesaris prohibiturum.  @@Erat eo tempore Antonius Brundisii; [2is]2 vir-€tute militum confisus scaphas navium magnarum cir-€citer &7lx& cratibus pluteisque contexit eoque milites €delectos inposuit atque eas in litore pluribus locis €separatim disposuit navesque triremes duas, quas €Brundisii faciendas curaverat, per causam exercendo-rum remigum ad faucis portus prodire iussit. has cum €audacius progressas Libo vidisset, sperans intercipi €posse quadriremes V ad eas misit. quae cum navibus €nostris propinquassent, nostri veterani in portum €refugiebant, illi studio incitati incautius sequebantur. iam ex omnibus partibus subito Antonianae scaphae €signo dato se in hostes incitaverunt primoque impetu €unam ex his quadriremem cum remigibus defensori-€busque suis ceperunt, reliquas turpiter refugere coege-runt. ad hoc detrimentum accessit, ut equitibus per €oram maritimam ab Antonio dispositis aquari prohi-€berentur. qua necessitate et ignominia permotus Libo €discessit a Brundisio obsessionemque nostrorum omisit.  @@Multi iam menses erant et hiems praecipita-€verat, neque Brundisio naves legionesque ad Caesa-€rem veniebant. ac nonnullae eius rei praetermissae €occasiones Caesari videbantur, quod certi saepe flave-€rant venti, quibus necessario committendum existi-mabat. quantoque eius amplius processerat temporis, €tanto erant alacriores ad custodias, qui classibus prae- @1 €erant, maioremque fiduciam prohibendi habebant, et €crebris Pompei litteris castigabantur, quoniam primo €venientem Caesarem non prohibuissent, ut reliquos €eius exercitus impedirent, duriusque cotidie tempus ad transportandum lenioribus ventis expectabant. qui-€bus rebus permotus Caesar Brundisium ad suos seve-€rius scripsit, nacti idoneum ventum ne occasionem €navigandi dimitterent, sive ad litora Apolloniatium €[2sive ad Labeatium]2 cursum dirigere atque eo naves eicere possent. haec a custodiis classium loca maxime €vacabant, quod se longius [2a]2 portibus committere €non auderent.  @@Illi adhibita audacia et virtute administran-€tibus M. Antonio et Fufio Caleno, multum ipsis mili-€tibus hortantibus neque ullum periculum pro salute €Caesaris recusantibus, nacti austrum naves solvunt €atque altero die Apolloniam Dyrrachium[2que]2 prae-tervehuntur. qui cum essent ex continenti visi, Copo-€nius, qui Dyrrachii classi Rhodiae praeerat, naves ex €portu educit, et cum iam nostris remissiore vento ad-€propinquasset, idem auster increbruit nostrisque prae-sidio fuit. neque vero ille ob eam causam conatu €desistebat, sed labore et perseverantia nautarum et vim €tempestatis superari posse sperabat praetervectosque €Dyrrachium magna vi venti nihilo setius sequebatur. nostri usi fortunae beneficio tamen impetum classis €timebant, si forte ventus remisisset. nacti portum, qui þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³¨š”ƒappellatur Nymphaeum, ultra Lissum milia passuum €&7iii&, eo naves introduxerunt_qui portus ab Africo @1 €tegebatur, ab austro non erat tutus_leviusque tem-pestatis quam classis periculum aestimaverunt. quo €simulatque intro est itum, incredibili felicitate auster, €qui per biduum flaverat, in Africum se vertit.  @@Hic subitam commutationem fortunae videre €licuit. qui modo sibi timuerant, hos tutissimus portus €recipiebat; qui nostris navibus periculum intulerant, de suo timere cogebantur. itaque tempore commutato €tempestas et nostros texit et naves Rhodias adflixit, €ita ut ad unam omnes constratae numero &7xvi& elideren-€tur et naufragio interirent, et ex magno remigum pro-€pugnatorumque numero pars ad scopulos adlisa inter-€ficeretur, pars ab nostris detraheretur, quos omnes €conservatos Caesar domum remisit.  @@Nostrae naves duae tardius cursu confecto €in noctem coniectae, cum ignorarent, quem locum reli-€quae cepissent, contra Lissum in ancoris constiterunt. has scaphis minoribusque navigiis compluribus sum-€missis Otacilius Crassus, qui Lissi praeerat, expugnare €parabat; simul de deditione eorum agebat et incolumi-tatem deditis pollicebatur. harum altera navis &7ccxx& e €legione tironum sustulerat, altera ex veterana paulo minus &7cc&. hic cognosci licuit, quantum esset homini-€bus praesidii in animi firmitudine. tirones enim multi-€tudine navium perterriti et salo nausiaque confecti €iureiurando accepto nihil iis nocituros hostes se Ota-€cilio dediderunt; qui omnes ad eum producti contra @1 €religionem iurisiurandi in eius conspectu crudelissime interficiuntur. at veteranae legionis milites, item con-€flictati et tempestatis et sentinae vitiis, neque ex pri-€stina virtute remittendum aliquid putaverunt, et trac-€tandis condicionibus et simulatione deditionis extracto €primo noctis tempore gubernatorem in terram navem eicere cogunt, ipsi idoneum locum nacti reliquam noc-€tis partem ibi confecerunt et luce prima missis ad eos €ab Otacilio equitibus, qui eam partem orae maritimae €adservabant, circiter &7cccc&, quique eos armati ex prae-€sidio secuti sunt, se defenderunt et nonnullis eorum inter-€fectis incolumes se ad nostros receperunt.  @@Quo facto conventus civium Romanorum, qui €Lissum obtinebant, quod oppidum iis antea Caesar €attribuerat muniendumque curaverat, Antonium rece-€pit omnibusque rebus iuvit. Otacilius sibi timens op-pido fugit et ad Pompeium pervenit. ex[2positis]2 om-€nibus copiis Antonius, quarum erat summa veterana-€rum trium legionum uniusque tironum et equitum €&7dccc&, plerasque naves in Italiam remittit ad reliquos milites equitesque transportandos, pontones_quod €est genus navium Gallicarum_Lissi relinquit, hoc €consilio, ut si forte Pompeius vacuam existimans Ita-€liam eo traiecisset exercitum_quae opinio erat edita €in vulgus_, aliquam Caesar ad insequendum facul-€tatem haberet, nuntiosque ad eum celeriter mittit, €quibus regionibus exercitum exposuisset et quid mili-€tum transvexisset.  @@Haec eodem fere tempore Caesar atque Pom-€peius cognoscunt. nam praetervectas Apolloniam Dyr- @1 €rachiumque naves viderant ipsi, [2ut]2 iter secundum €eas terras direxerant, sed quo essent eae delatae, pri-mis diebus ignorabant. cognitaque re diversa sibi ambo €consilia capiunt: Caesar, ut quam primum se cum €Antonio coniungeret, Pompeius, ut venientibus in iti-€nere se opponeret, [et] si imprudentes ex insidiis adoriri posset; eodemque die uterque eorum ex castris €stativis a flumine Apso exercitum educunt, Pompeius clam et noctu, Caesar palam atque interdiu. sed Cae-€sari circuitu maiore iter erat longius, adverso flumine, €ut vado transire posset. Pompeius, quia expedito iti-€nere flumen ei transeundum non erat, magnis itineri-bus ad Antonium contendit, atque ubi eum adpropin-€quare cognovit, idoneum locum nactus ibi copias con-€locavit, suosque omnes castris continuit, ignesque fieri prohibuit, quo occultior esset eius adventus. haec ad €Antonium statim per Graecos deferuntur. ille missis €ad Caesarem nuntiis unum diem sese castris tenuit, altero die ad eum pervenit Caesar. cuius adventu co-€gnito Pompeius, ne duobus circumcluderetur exerciti-€bus, ex eo loco discedit omnibusque copiis ad Aspara-€gium Dyrrachinorum pervenit atque ibi idoneo loco €castra ponit.  @@His temporibus Scipio detrimentis quibus-€dam circa montem Amanum acceptis imperatorem se appellaverat. quo facto civitatibus tyrannisque ma-€gnas imperaverat pecunias, item a publicanis suae €provinciae debitam biennii pecuniam exegerat et ab €isdem insequentis anni mutuam praeceperat equites-que toti provinciae imperaverat. quibus coactis, fini- @1 €timis hostibus Parthis post se relictis, qui paulo ante €M. Crassum imperatorem interfecerant et M. Bibulum €in obsidione habuerant, legiones equitesque ex Syria deduxerat. summamque in sollicitudinem ac timorem €Parthici belli provincia cum venisset, ac nonnullae mi-€litum voces cum audirentur sese, contra hostem si du-€cerentur, ituros, contra civem et consulem arma non €laturos, deductis Pergamum atque in locupletissimas €urbes in hiberna legionibus maximas largitiones fecit €et confirmandorum militum causa diripiendas his civi-€tates dedit.  @@Interim acerbissime imperatae pecuniae tota €provincia exigebantur. multa praeterea generatim ad avaritiam excogitabantur. in capita singula servorum €ac liberorum tributum imponebatur; columnaria osti-€aria frumentum milites arma remiges tormenta vec-€turae imperabantur; cuius modo rei nomen reperiri €poterat, hoc satis esse ad cogendas pecunias videbatur. non solum urbibus, sed paene vicis castellisque singuli €cum imperio praeficiebantur. qui horum quid acerbis-€sime crudelissimeque fecerat, is et vir et civis optimus habebatur. erat plena lictorum et imperiorum provin-€cia, differta praefectis atque exactoribus, qui praeter €imperatas pecunias suo etiam privato conpendio ser-€viebant; dictitabant enim se domo patriaque expulsos €omnibus necessariis egere rebus, ut honesta praescrip-tione rem turpissimam tegerent. accedebant ad haec €gravissimae usurae, quod in bello plerumque accidere @1 €consuevit universis imperatis pecuniis; quibus in re-€bus prolationem diei donationem esse dicebant. itaque €aes alienum provinciae eo biennio multiplicatum est. neque minus ob eam causam civibus Romanis eius pro-€vinciae, sed in singulos conventus singulasque civi-€tates certae pecuniae imperabantur, mutuasque illas €ex senatus consulto exigi dictitabant; publicanis, ut ii €sortem fecerant, insequentis anni vectigal promutuum.  @@Praeterea Ephesi a fano Dianae depositas €antiquitus pecunias Scipio tolli iubebat. certaque eius €rei die constituta cum in fanum ventum esset adhibitis €compluribus ordinis senatorii, quos advocaverat Sci-€pio, litterae ei redduntur a Pompeio, mare transisse cum €legionibus Caesarem; properaret ad se cum exercitu venire omniaque post [ea quae] haberet. his litteris ac-€ceptis, quos advocaverat, dimittit; ipse iter in Mace-€doniam parare incipit paucisque post diebus est profec-€tus. haec res Ephesiae pecuniae salutem adtulit.  @@Caesar Antoni exercitu coniuncto deducta €Orico legione, quam tuendae orae maritimae causa po-€suerat, temptandas sibi provincias longiusque proce-dendum existimabat; et cum ad eum ex Thessalia €Aetoliaque legati venissent, qui praesidio misso polli-€cerentur earum gentium civitates imperata facturas, €L. Cassium Longinum cum legione tironum, quae ap-€pellabatur &7xxvii&, atque equitibus &7cc& in Thessaliam, €item C. Calvisium Sabinum cum cohortibus &7v& paucis-€que equitibus in Aetoliam misit; maxime eos, quod @1 €erant propinquae regiones, de re frumentaria ut pro-viderent, hortatus est. Cn. Domitium Calvinum cum €legionibus duabus, &7xi& et &7xii&, et equitibus &7d& in Macedo-niam proficisci iussit; cuius provinciae ab ea parte, €quae libera appellabatur, Menedemus, princeps earum €regionum, missus legatus omnium suorum excellens €studium profitebatur.  @@Ex his Calvisius primo adventu summa om-€nium Aetolorum receptus voluntate praesidiis adver-€sariorum Calydone et Naupacto deiectis omni Aetolia potitus est. Cassius in Thessaliam cum legione per-þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³¨£’‚venit. hic cum essent factiones duae, varia voluntate €civitatium utebatur: Hegesaretos, veteris homo poten-€tiae, Pompeianis rebus studebat; Petraeus, summae €nobilitatis adulescens, suis ac suorum opibus Caesa-€rem enixe iuvabat.  @@Eodemque tempore Domitius in Macedoniam €venit; et cum ad eum frequentes civitatium legationes €convenire coepissent, nuntiatum est adesse Scipionem €cum legionibus, magna opinione et fama omnium; nam plerumque in novitate fama [2rem]2 antecedit. hic €nullo in loco Macedoniae moratus magno impetu teten-€dit ad Domitium, et cum ab eo milia passuum &7xx& €afuisset, subito se ad Cassium Longinum in Thessa-liam convertit. hoc adeo celeriter fecit ut simul adesse €et venire nuntiaretur, et quo iter expeditius faceret, €M. Favonium ad flumen Haliacmonem, quod Macedo-€niam a Thessalia dividit, cum cohortibus &7viii& praesidio @1 €impedimentis legionum reliquit castellumque ibi mu-niri iussit. eodem tempore equitatus regis Coti ad €castra Cassi advolavit, qui circum Thessaliam esse consueverat. tum timore perterritus Cassius cognito €Scipionis adventu visisque equitibus, quos Scipionis €esse arbitrabatur, ad montes se convertit, qui Thessa-€liam cingunt, atque ex his locis Ambraciam versus iter facere coepit. at Scipionem properantem sequi lit-€terae sunt consecutae a M. Favonio, Domitium cum le-€gionibus adesse, neque se praesidium, ubi constitutus esset, sine auxilio Scipionis tenere posse. quibus lit-€teris acceptis consilium Scipio iterque commutat; Cas-€sium sequi desistit, Favonio auxilium ferre contendit. itaque die ac nocte continuato itinere ad eum pervenit, €tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus €pulvis cerneretur et primi antecursores Scipionis vide-€rentur. ita Cassio industria Domiti, Favonio Scipionis €celeritas salutem adtulit.  @@Scipio biduum castris stativis moratus ad €flumen, quod inter eum et Domiti castra fluebat, Ha-€liacmonem, tertio die prima luce exercitum vado tra-€ducit et castris positis postero die mane copias ante frontem castrorum struit. Domitius tum quoque sibi €dubitandum non putavit quin productis legionibus €proelio decertaret. sed cum esset inter bina castra €campus circiter milium passuum &7iii&, Domitius castris €Scipionis aciem suam subiecit, ille a vallo non disce-dere perseveravit. ac tamen aegre retentis Domitianis €militibus est factum, ne proelio contenderetur, et ma- @1 €xime quod rivus difficilibus ripis subiectus castris Scipionis progressus nostrorum impediebat. quorum €studium alacritatemque pugnandi cum cognovisset €Scipio, suspicatus fore ut postero die aut invitus dimi-€care cogeretur, aut magna cum infamia castris se con-€tineret, qui magna exspectatione venisset, temere pro-€gressus turpem habuit exitum et noctu ne conclamatis €quidem vasis flumen transit atque in eandem partem, €ex qua venerat, redit, ibique prope flumen edito natura loco castra posuit. paucis diebus interpositis noctu €insidias equitum conlocavit, quo in loco superioribus €fere diebus nostri pabulari consueverant; et cum coti-€diana consuetudine Q. Varus, praefectus equitum Do-€miti, venisset, subito illi ex insidiis consurrexerunt. sed nostri fortiter impetum eorum tulerunt, celeriter-€que ad suos quisque ordines redit, atque ultro uni-versi in hostes impetum fecerunt. ex his circiter &7lxxx& €interfectis, reliquis in fugam coniectis, duobus amissis €in castra se receperunt.  @@His rebus gestis Domitius sperans Scipionem €ad pugnam elici posse simulavit sese angustiis rei fru-€mentariae adductum castra movere vasisque militari €more conclamatis progressus milia passuum &7iii& loco €idoneo et occulto omnem exercitum equitatumque con-locavit. Scipio ad sequendum paratus equitatus ma-€gnam partem ad explorandum iter Domiti et cognos-cendum praemisit. qui cum essent progressi primae-€que turmae insidias intravissent, ex fremitu equorum €inlata suspicione ad suos se recipere coeperunt, quique €hos sequebantur, celerem eorum receptum conspicati restiterunt. nostri cognitis [hostium] insidiis, ne frus- @1 €tra reliquos expectarent, duas nacti turmas excepe-€runt, [2quarum perpauci fuga se ad suos receperunt]2_ €in his fuit M. Opimius praefectus equitum_reliquos €omnes earum turmarum aut interfecerunt aut captos €ad Domitium deduxerunt.  @@Deductis orae maritimae Caesar praesidiis, €ut supra demonstratum est, &7iii& cohortes Orici oppidi €tuendi causa reliquit isdemque custodiam navium lon-€garum tradidit, quas ex Italia traduxerat. huic officio oppidoque [2M'. Acilius]2 Caninus legatus praeerat. is €naves nostras interiorem in portum post oppidum re-€duxit et ad terram deligavit faucibusque portus navem €onerariam submersam obiecit et huic alteram coniun-€xit; super quam turrim effectam ad ipsum introitum €portus opposuit et militibus conplevit tuendamque ad €omnis repentinos casus tradidit.  @@Quibus cognitis rebus Cn. Pompeius filius, €qui classi Aegyptiae praeerat, ad Oricum venit sub-€mersamque navem remulco multisque contendens fu-€nibus abduxit atque alteram navem, quae erat ad €custodiam ab Acilio posita, pluribus adgressus navi-€bus, in quibus ad libram fecerat turres, ut ex supe-€riori pugnans loco integrosque semper defatigatis sub-€mittens et reliquis partibus simul ex terra scalis et €[2telis ex]2 classe moenia oppidi temptans, uti adversa-€riorum manus diduceret, labore et multitudine telorum €nostros vicit deiectisque defensoribus, qui omnes sca- @1 phis excepti refugerunt, eam navem expugnavit. eodem-€que tempore ex altera parte molem tenuit naturalem €obiectam, quae paene insulam oppidum effecerat, &7iiii& bi-€remes subiectis scutulis inpulsas vectibus in interiorem portum transduxit. ita ex utraque parte naves longas €adgressus, quae erant deligatae ad terram atque ina-nes, &7iiii& ex his abduxit, reliquas incendit. hoc confecto €negotio D. Laelium ab Asiatica classe abductum reli-€quit, qui commeatus Byllide atque Amantia inportari in oppidum prohiberet. ipse Lissum profectus naves €onerarias &7xxx& a M. Antonio relictas intra portum ad-€gressus omnes incendit; Lissum expugnare conatus, €defendentibus civibus Romanis, qui eius conventus €erant, militibusque, quos praesidii causa miserat Cae-€sar, triduum moratus paucis in oppugnatione amissis €re infecta inde discessit.  @@Caesar postquam Pompeium ad Asparagium €esse cognovit, eodem cum exercitu profectus expu-€gnato in itinere oppido Parthinorum, in quo Pom-€peius praesidium habebat, tertio die [Macedoniam] ad €Pompeium pervenit iuxtaque eum castra posuit et pos-€tridie eductis omnibus copiis acie instructa decer-nendi potestatem Pompeio fecit. ubi illum suis locis €se tenere animum advertit, reducto in castra exercitu aliud sibi consilium capiendum existimavit. itaque €postero die omnibus copiis magno circuitu difficili an-€gustoque itinere Dyrrachium profectus est sperans €Pompeium aut Dyrrachium compelli aut ab eo inter-€cludi posse, quod omnem commeatum totiusque belli @1 adparatum eo contulisset: ut accidit. Pompeius enim €primo ignorans eius consilium, quod diverso ab ea €regione itinere profectum videbat, angustiis rei fru-€mentariae compulsum discessisse existimabat; postea €per exploratores certior factus postero die castra movit breviore itinere se occurrere ei posse sperans. quod €fore suspicatus Caesar militesque adhortatus, ut aequo €animo laborem ferrent, parva parte noctis itinere inter-€misso mane Dyrrachium venit, cum primum agmen €Pompei procul cerneretur, atque ibi castra posuit.  @@Pompeius interclusus Dyrrachio, ubi propo-€situm tenere non potuit, secundo usus consilio edito €loco, qui appellatur Petra aditumque habet navibus €mediocrem atque eas a quibusdam protegit ventis, castra communit. eo partem navium longarum con-€venire, frumentum commeatumque ab Asia atque om-€nibus regionibus, quas tenebat, conportari imperat. Caesar longius bellum ductum iri existimans et de €Italicis commeatibus desperans, quod tanta diligentia €omnia litora a Pompeianis tenebantur classesque ip-€sius, quas hieme in Sicilia Gallia Italia fecerat, mora-€bantur, in Epirum rei frumentariae causa Q. Tillium þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³¨ª“†et L. Canuleium legatos misit, quodque hae regiones €aberant longius, locis certis horrea constituit vectu-rasque frumenti finitimis civitatibus discripsit. item €Lisso Parthinisque et omnibus castellis, quod esset frumenti, conquiri iussit. id erat perexiguum cum ip-€sius agri natura, quod sunt loca aspera ac montuosa €ac plerumque frumento utuntur inportato, tum quod €Pompeius haec providerat et superioribus diebus prae- @1 €dae loco Parthinos habuerat frumentumque omne con-€quisitum spoliatis effossisque eorum domibus per equi-€tes in Petram comportarat.  @@Quibus rebus cognitis Caesar consilium capit €ex loci natura. erant enim circum castra Pompei per-€multi editi atque asperi colles. hos primum praesidiis tenuit castellaque ibi communiit. inde, ut loci cuiusque €natura ferebat, ex castello in castellum perducta mu-€nitione circumvallare Pompeium instituit. haec spec-tans, quod angusta re frumentaria utebatur, quodque €Pompeius multitudine equitum valebat, quo minore €periculo undique frumentum commeatumque exercitui €supportare posset, simul uti pabulatione Pompeium €prohiberet equitatumque eius ad rem gerendam in-€utilem efficeret, tertio ut auctoritatem, qua ille maxime €apud exteras nationes niti videbatur, minueret, cum €fama per orbem terrarum percrebruisset illum a Cae-€sare obsideri neque audere proelio dimicare.  @@Pompeius neque a mari Dyrrachioque disce-€dere volebat, quod omnem adparatum belli, tela arma €tormenta ibi conlocaverat frumentumque exercitui na-€vibus subportabat, neque munitiones Caesaris prohi-€bere poterat, nisi proelio decertare vellet; quod eo tempore statuerat faciendum non esse. relinquebatur, €ut extremam rationem belli sequens quam plurimos €colles occuparet et quam latissimas regiones praesi-€diis teneret Caesarisque copias quam maxime posset distineret; idque accidit. castellis enim &7xxiv& effectis €&7xv& milia passuum [2in]2 circuitu amplexus hoc spatio €pabulabatur; multaque erant intra eum locum manu sata, quibus interim iumenta pasceret. atque ut nostri @1 €perpetuas munitiones habebant perductas ex castellis €in proxima castella, nequo loco erumperent Pompeiani €ac nostros post tergum adorirentur [timebant], ita illi €interiore spatio perpetuas munitiones efficiebant, ne-€quem locum nostri intrare atque ipsos a tergo circum-venire possent. sed illi operibus vincebant, quod et €numero militum praestabant et interiore spatio mino-€rem circuitum habebant. quae cum erant loca Caesari capienda, etsi prohibere Pompeius totis copiis et dimi-€care non constituerat, tamen suis locis sagittarios €funditoresque mittebat, quorum magnum habebat nu-€merum, multique ex nostris vulnerabantur, magnusque €incesserat timor sagittarum, atque omnes fere milites €aut ex coactis aut ex centonibus aut ex coriis tunicas €aut tegimenta fecerant, quibus tela vitarent.  @@In occupandis praesidiis magna vi uterque €nitebatur: Caesar, ut quam angustissime Pompeium €contineret, Pompeius, ut quam plurimos colles quam €maximo circuitu occuparet; crebraque ob eam causam proelia fiebant. in his cum legio Caesaris nona prae-€sidium quoddam occupavisset et munire coepisset, €huic loco propinquum et contrarium collem Pompeius occupavit nostrosque opere prohibere coepit, et cum €una ex parte prope aequum aditum haberet, primum €sagittariis funditoribusque circumiectis, postea levis €armaturae magna multitudine missa tormentisque pro-€latis munitiones impediebat. neque erat facile nostris uno tempore propugnare et munire. Caesar cum suos €ex omnibus partibus vulnerari videret, recipere se iussit et loco excedere. erat per declive receptus. illi €autem hoc acrius instabant neque regredi nostros pa-€tiebantur, quod timore adducti locum relinquere vide-bantur. dicitur eo tempore glorians apud suos Pom-€peius dixisse, non recusare se, quin nullius usus @1 €imperator existimaretur, si sine maximo detrimento €legiones Caesaris sese recepissent inde, quo temere €essent progressae.  @@Caesar receptui suorum timens crates ad ex-€tremum tumulum contra hostem proferri et adversas €locari, intra has mediocri latitudine fossam tectis mi-€litibus obduci iussit, locumque in omnis partes quam maxime impediri. ipse idoneis locis funditores instru-€xit, ut praesidio nostris se recipientibus essent. his rebus conpletis legionem reduci iussit. Pompeiani hoc €insolentius atque audacius nostros premere et instare €coeperunt, cratesque pro munitione obiectas propule-runt, ut fossas transcenderent. quod cum animadver-€tisset Caesar, veritus, ne non reducti, sed deiecti vide-€rentur maiusque detrimentum caperetur, a medio fere €spatio suos per Antonium, qui ei legioni praeerat, co-€hortatus tuba signum dari atque in hostes impetum fieri iussit. milites legiones &7viiii& subito conspirati pila €coniecerunt et ex inferiore loco adversus clivum inci-€tati cursu praecipites Pompeianos egerunt et terga €vertere coegerunt; quibus ad recipiendum crates derec-€tae longuriique obiecti et institutae fossae magno im-pedimento fuerunt. nostri vero, qui satis habebant sine €detrimento discedere, compluribus interfectis, &7v& om-€nino suorum amissis quietissime receperunt, pauloque €citra eum locum aliis comprehensis collibus muni-€tiones perfecerunt. @1  @@Erat nova et inusitata belli ratio cum tot cas-€tellorum numero tantoque spatio et tantis munitio-€nibus et toto obsidionis genere, tum etiam reliquis rebus. nam quicumque alterum obsidere conati sunt, €perculsos atque infirmos hostes adorti aut proelio €superatos aut aliqua offensione permotos continuerunt, €cum ipsi numero equitum militumque praestarent; €causa autem obsidionis haec fere esse consuevit, ut frumento hostes prohiberent. at tum integras atque €incolumes copias Caesar inferiore militum numero €continebat, cum illi omnium rerum copia abundarent; €cotidie enim magnus undique navium numerus conve-€niebat, quae commeatum supportarent, neque ullus €flare ventus poterat quin aliqua ex parte secundum cursum haberent. ipse autem consumptis omnibus longe lateque frumentis summis erat in angustiis. sed €tamen haec singulari patientia milites ferebant. recor-€dabantur enim eadem se superiore anno in Hispania €perpessos labore et patientia maximum bellum confe-€cisse; meminerant ad Alesiam magnam se inopiam per-€pessos, multo etiam maiorem ad Avaricum, maximarum se gentium victores discessisse. non illis hordeum cum €daretur, non legumina recusabant; pecus vero, cuius rei €summa erat ex Epiro copia, magno in honore habebant.  @@Est etiam genus radicis inventum ab iis qui €fuerant ab alebribus, quod appellatur chara, quod ad-€mixtum lacte multum inopiam levabat. id ad simili- @1 tudinem panis efficiebant. eius erat magna copia. ex €hoc effectos panes. cum in conloquiis Pompeiani fa-€mem nostris obiectarent, vulgo in eos iaciebant, ut €spem eorum minuerent.  @@Iamque frumenta maturescere incipiebant €atque ipsa spes inopiam sustentabat, quod celeriter se €habituros copiam confidebant. crebraeque voces mili-€tum in vigiliis conloquiisque audiebantur prius se cor-€tice ex arboribus victuros, quam Pompeium e manibus dimissuros. libenter etiam ex perfugis cognoscebant €equos eorum tolerari, reliqua vero iumenta interisse; €uti autem ipsos valetudine non bona cum angustiis €loci et odore taetro ex multitudine cadaverum et coti-€dianis laboribus, insuetos operum, tum aquae summa inopia adfectos. omnia enim flumina atque omnes €rivos, qui ad mare pertinebant, Caesar aut averterat €aut magnis operibus obstruxerat, atque ut erant loca €montuosa et %ad specus angustiae vallium, has subli-€cis in terram demissis praesepserat terramque adges-serat, ut aquam continerent. ita illi necessario loca €sequi demissa ac palustria et puteos fodere cogeban-€tur atque hunc laborem ad cotidiana opera addebant; €qui tamen fontes a quibusdam praesidiis aberant lon-gius et celeriter aestibus exarescebant. at Caesaris €exercitus [2cum]2 optima valetudine summaque aquae €copia utebatur, tum commeatus omni genere praeter €frumentum abundabat; quibus [2rebus]2 cotidie melius €succurrere tempus maioremque spem maturitate fru-€mentorum proponi videbant. þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³¨²@@In novo genere belli novae ab utrisque bel-€landi rationes reperiebantur. illi cum animum adver- @1 €tissent ex ignibus nocte cohortes nostras ad munitiones €excubare, silentio adgressi universas inter multitudi-€nem sagittas coiciebant et se confestim ad suos reci-piebant. quibus rebus nostri usu docti haec reperie-€bant remedia, ut alio loco ignes facerent, [2alio excu-€barent]2. ........................................... €......................................................  @@Interim certior factus P. Sulla, quem disce-€dens castris praefecerat Caesar, auxilio cohorti venit €cum legionibus duabus; cuius adventu facile sunt re-pulsi Pompeiani. neque vero conspectum aut impetum €nostrorum tulerunt, primisque deiectis reliqui se ver-terunt et loco cesserunt. sed insequentis nostros, ne €longius prosequerentur, Sulla revocavit. at plerique €existimant, si acrius insequi voluisset, bellum eo die €potuisse finiri. cuius consilium reprehendendum non videtur. aliae enim sunt legati partes atque impera-€toris; alter omnia agere ad praescriptum, alter libere ad summam rerum consulere debet. Sulla a Caesare €castris relictus liberatis suis hoc fuit contentus neque €proelio decertare voluit, quae res tamen fortasse ali-€quem reciperet casum, ne imperatorias sibi partes sumpsisse videretur. Pompeianis magnam res ad re-€ceptum difficultatem adferebat. nam ex iniquo pro-€gressi loco in summo constiterant; si per declive sese €reciperent, nostros ex superiore insequentes loco vere-€bantur; neque multum ad solis occasum temporis su-€pererat; spe enim conficiendi negotii prope in noctem rem deduxerant. ita necessario atque ex tempore capto €consilio Pompeius tumulum quendam occupavit, qui @1 €tantum aberat a nostro castello, ut telum tormento €missum adigi non posset. hoc consedit loco atque eum €communivit omnesque ibi copias continuit.  @@Eodem tempore duobus praeterea locis pu-€gnatum est; nam plura castella Pompeius pariter €distinendae manus causa temptaverat, ne ex proximis praesidiis succurri posset. uno loco Volcacius Tullus €impetum legionis sustinuit cohortibus tribus atque €eam loco depulit; altero Germani munitiones nostras €egressi compluribus interfectis sese ad suos incolumes €receperunt.  @@Ita uno die sex proeliis factis, tribus ad Dyr-€rachium, tribus ad munitiones, cum horum omnium €ratio haberetur, ad duo milia numero ex Pompeianis €cecidisse reperiebamus, evocatos centurionesque com-€plures; in eo fuit numero Valerius Flaccus L. filius €eius, qui praetor Asiam obtinuerat; signaque sunt mi-litaria sex relata. nostri non amplius &7xx& omnibus sunt proeliis desiderati. sed in castello nemo fuit om-€nino militum quin vulneraretur, quattuorque ex una cohorte centuriones oculos amiserunt. et cum laboris €sui periculique testimonium adferre vellent, milia sa-€gittarum circiter &7xxx& in castellum coniecta Caesari €renumeraverunt, scutoque ad eum relato Scaevae cen-turionis inventa sunt in eo foramina &7cxx&. quem Cae-€sar, ut erat de se meritus et de re publica, donatum €milibus &7cc& * * * atque ab octavis ordinibus ad primum @1 €pilum se traducere pronuntiavit_eius enim ope cas-€tellum magna ex parte conservatum esse constabat_ €cohortemque postea duplici stipendio, frumento, veste, €cibariis militaribusque donis amplissime donavit.  @@Pompeius noctu magnis additis munitionibus €reliquis diebus turres extruxit et in altitudinem pedum €&7xv& effectis operibus vineis eam partem castrorum ob-texit, et quinque intermissis diebus alteram noctem €subnubilam nactus obstructis omnibus castrorum por-€tis et ad impediendum ob[2icibus ad]2iectis tertia [inita] €vigilia silentio exercitum eduxit et se in antiquas mu-€nitiones recepit. ª·¨µ¶©ÿ@@Omnibus deinceps diebus Caesar exerci-€tum in aciem aequum in locum produxit, si Pompeius €proelio decertare vellet, ut paene castris Pompei le-€giones subiceret; tantumque a vallo eius prima acies aberat, uti ne telum tormento adigi posset. Pompeius €autem, ut famam opinionemque hominum teneret, sic €pro castris exercitum constituebat, ut tertia acies val-€lum contingeret, omnis quidem instructus exercitus €telis ex vallo abiectis protegi posset. ª¸¨µµ©ÿ@@Aetolia, Acarnania, Amphilochis per €Cassium Longinum et Calvisium Sabinum, ut demon-€stravimus, receptis temptandam sibi Achaiam ac paulo longius progrediendum existimabat Caesar. itaque eo €Q. Calenum misit eique Sabinum et Cassium cum co-hortibus adiungit. quorum cognito adventu Rutilius @1 €Lupus, qui Achaiam missus a Pompeio obtinebat, Isth-€mum praemunire instituit, ut Achaia Fufium prohibe-ret. Calenus Delphos, Thebas et Orchomenum volun-€tate ipsarum civitatium recepit, nonnullas urbes per €vim expugnavit, reliquas civitates circummissis lega-€tionibus amicitiae Caesaris conciliare studebat. in his €rebus fere erat Fufius occupatus. ¨¹@@Haec cum in Achaia atque apud Dyrrachium €gererentur Scipionemque in Macedoniam venisse con-€staret, non oblitus pristini instituti Caesar mittit ad €eum Clodium, suum atque illius familiarem, quem ab €illo traditum initio et commendatum in suorum neces-sariorum numero habere instituerat. huic dat litteras €mandataque ad eum, quorum haec erat summa: sese €omnia de pace expertum nihil adhuc [2effecisse; id]2 €arbitrari vitio factum eorum quos esse auctores eius €rei voluisset, quod sua mandata perferre non oppor-tuno tempore ad Pompeium vererentur. Scipionem ea €esse auctoritate, ut non solum libere, quae probasset, €exponere, sed etiam ex magna parte compellare atque €errantem regere posset; praeesse autem suo nomine €exercitui, ut praeter auctoritatem vires quoque ad coercendum haberet. quod si fecisset, quietem Italiae, €pacem provinciarum, salutem imperii uni omnes ac-ceptam relaturos. haec ad eum mandata Clodius refert €ac primis diebus, ut videbatur, libenter auditus, reli-€quis ad conloquium non admittitur castigato Scipione €a Favonio, ut postea confecto bello reperiebamus, in-€fectaque re sese ad Caesarem recepit.  @@Caesar quo facilius equitatum Pompeianum €ad Dyrrachium contineret et pabulatione prohiberet, @1 €aditus duos, quos esse angustos demonstravimus, €magnis operibus praemunivit castellaque his locis po-suit. Pompeius ubi nihil profici equitatu cognovit, €paucis intermissis diebus rursus eum navibus ad se intra munitiones recepit. erat summa inopia pabuli, €adeo ut foliis ex arboribus strictis et teneris harun-€dinum radicibus contusis equos alerent; frumenta €enim, quae fuerant intra munitiones sata, consumpse-rant. et cogebantur Corcyra atque Acarnania longo €interiecto navigationis spatio pabulum subportare, €quodque erat eius rei minor copia, hordeo adaugere atque his rationibus equitatum tolerare. sed postquam €non modo hordeum pabulumque omnibus locis herbae-€que desectae, sed etiam frons ex arboribus deficiebat, €corruptis equis macie conandum sibi aliquid Pompeius €de eruptione existimavit.  @@Erant apud Caesarem in equitum numero €Allobroges &7ii& fratres, Roucillus et Aecus, Adbucilli filii, €qui principatum in civitate multis annis obtinuerat, €singulari virtute homines, quorum opera Caesar omni-bus Gallicis bellis optima fortissimaque erat usus. his €domi ob has causas amplissimos magistratus manda-€verat atque eos extra ordinem in senatum legendos €curaverat, agrosque in Gallia ex hostibus captos prae-€miaque rei pecuniariae magna tribuerat locupletesque ex egentibus fecerat. hi propter virtutem non solum €apud Caesarem in honore erant, sed etiam apud exer-€citum cari habebantur; sed freti amicitia Caesaris et @1 €stulta ac barbara adrogantia elati despiciebant suos €stipendiumque equitum fraudabant et praedam omnem domum avertebant. quibus illi rebus permoti universi €Caesarem adierunt palamque de eorum iniuriis sunt €questi et ad cetera addiderunt falsum ab iis equitum €numerum deferri, quorum stipendium averterent.  @@Caesar neque tempus illud animadversionis €esse existimans et multa virtuti eorum concedens rem €totam dispulit; illos secreto castigavit, quod quaestui €equites haberent, monuitque ut ex sua amicitia omnia €expectarent et ex praeteritis suis officiis reliqua spe-þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³¨¼’rarent. magnam tamen haec res illis offensionem et €contemptionem ad omnes adtulit, idque ita esse cum €ex aliorum obiectationibus tum etiam ex domestico iudicio atque animi conscientia intellegebant. quo pu-€dore adducti et fortasse non se liberari, sed in aliud €tempus reservari arbitrati discedere ab nobis et no-€vam temptare fortunam novasque amicitias experiri constituerunt. et cum paucis conlocuti clientibus suis, €quibus tantum facinus committere audebant, primum €conati sunt praefectum equitum C. Volusenum inter-€ficere_ut postea bello confecto cognitum est_, ut €cum munere aliquo perfugisse ad Pompeium videren-tur; postquam id difficilius visum est neque facultas €perficiendi dabatur, quam maximas potuerunt pecunias €mutuati, proinde ac suis satisfacere et fraudata resti-€tuere vellent, multis coemptis equis ad Pompeium trans-€ierunt cum iis quos sui consilii participes habebant.  @@Quos Pompeius, quod erant honesto loco nati €et instructi liberaliter magnoque comitatu et multis €iumentis venerant virique fortes habebantur et in ho- @1 €nore apud Caesarem fuerant, quodque [2id]2 novum et €praeter consuetudinem acciderat, omnia sua praesidia circumduxit atque ostentavit. nam ante id tempus €nemo aut miles aut eques a Caesare ad Pompeium €transierat, cum paene cotidie [2nonnulli]2 a Pompeio ad €Caesarem perfugerent, vulgo vero universi in Epiro €atque Aetolia conscripti milites earumque regionum omnium quae a Caesare tenebantur. sed hi cognitis €omnibus rebus, seuquid in munitionibus perfectum €non erat, seuquid a peritioribus rei militaris deside-€rari videbatur, temporibusque rerum et spatiis loco-€rum et custodiarum varia diligentia animadversa, €prout cuiusque eorum, qui negotiis praeerant, aut na-€tura aut studium ferebat, haec ad Pompeium omnia €detulerunt.  @@Quibus ille cognitis eruptionisque iam ante €capto consilio, ut demonstratum est, tegimenta galeis €milites ex viminibus facere atque aggerem iubet con-portare. his paratis rebus magnum numerum levis €armaturae et sagittariorum aggeremque omnem noctu €in scaphas et naves actuarias inponit et de media €nocte cohortes &7lx& ex maximis castris praesidiisque €deductas ad eam partem munitionum ducit, quae per-€tinebat ad mare longissimeque a maximis castris Cae-saris aberat. eodem naves quas demonstravimus ag-€gere et levis armaturae militibus completas, quasque ad €Dyrrachium naves longas habebat, mittit et quid a quoque fieri velit praecipit. ad eas munitiones Caesar €Lentulum Marcellinum quaestorem cum legione &7viiii& @1 €positum habebat. huic, quod valetudine minus commoda €utebatur, Fulvium Postumum adiutorem submiserat.  @@Erat eo loco fossa pedum &7xv& et vallum contra €hostem in altitudinem pedum &7x&, tantundemque eius €valli agger in latitudinem patebat. ab eo intermisso €spatio pedum &7dc& alter conversus in contrariam partem erat vallus humiliore paulo munitione. hoc enim su-€perioribus diebus timens Caesar, ne navibus nostri cir-€cumvenirentur, duplicem eo loco fecerat vallum, ut si ancipiti proelio dimicaretur, posset resisti. sed operum €magnitudo et continens omnium dierum labor, quod €milia passuum in circuitu &7xvii& munitione erat con-plexus, perficiendi spatium non dabat. itaque contra €mare transversum vallum, qui has duas munitiones contingeret, nondum perfecerat. quae res nota erat €Pompeio, delata per Allobroges perfugas, magnumque nostris attulerat incommodum. nam ut ad mare nos-€trae cohortes [nona leg.] excubuerant, accessere su-€bito prima luce Pompeiani. [2nostris inprovisus Pom-€peiani]2 exercitus adventus extitit. simul navibus cir-€cumvecti milites in exteriorem vallum tela iaciebant, €fossaeque aggere complebantur, et legionarii interioris €munitionis defensores scalis admotis tormentis cuius-€que generis telisque terrebant, magnaque multitudo sagittariorum ab utraque parte circumfundebatur. mul-€tum autem ab ictu lapidum_quod unum nostris erat €telum_viminea tegimenta galeis inposita defendebant. itaque cum omnibus rebus nostri premerentur atque @1 €aegre resisterent, animadversum est vitium munitionis, €quod supra demonstratum est, atque inter duos vallos, €qua perfectum opus non erat, per mare navibus expositi €in aversos nostros impetum fecerunt atque ex utraque €munitione deiectos terga vertere coegerunt.  @@Hoc tumultu nuntiato Marcellinus cohortes €subsidio nostris laborantibus submittit ex castris. quae €fugientes conspicatae neque illos suo adventu confir-€mare potuerunt neque ipsae hostium impetum tulerunt. itaque quodcumque addebatur subsidio, id corruptum €timore fugientium terrorem et periculum augebat; homi-num enim multitudine receptus impediebatur. in eo €proelio cum gravi vulnere esset adfectus aquilifer et a €viribus deficeretur, conspicatus equites nostros 'hanc €ego' inquit 'et vivus multos per annos magna diligentia €defendi et nunc moriens eadem fide Caesari restituo. €nolite, obsecro, committere, quod ante in exercitu Cae-€saris non accidit, ut rei militaris dedecus admittatur, incolumemque ad eum deferte.' hoc casu aquila conser-€vatur omnibus primae cohortis centurionibus interfectis €praeter principem priorem.  @@Iamque Pompeiani magna caede nostrorum €castris Marcellini adpropinquabant non mediocri ter-€rore inlato reliquis cohortibus, et M. Antonius qui €proximum locum praesidiorum tenebat, ea re nuntiata €cum cohortibus &7xii& descendens ex loco superiore cer-nebatur. cuius adventus Pompeianos compressit nos-€trosque firmavit, ut se ex maximo timore colligerent. neque multo post Caesar significatione per castella fumo €facta, ut erat superioris temporis consuetudo, deductis €quibusdam cohortibus ex praesidiis eodem venit. qui €cognito detrimento cum animadvertisset Pompeium extra @1 €munitiones egressum castra secundum mare [2ponere]2, €ut libere pabulari posset nec minus aditum navibus €haberet, commutata ratione belli, quoniam propositum €non tenuerat, iuxta Pompeium muniri iussit.  @@Qua perfecta munitione animadversum est ab €speculatoribus Caesaris, cohortes quasdam, quod instar €legionis videretur, esse post silvam et in vetera castra duci. castrorum hic situs erat: superioribus diebus nona €Caesaris legio cum se obiecisset Pompeianis copiis atque €opere, ut demonstravimus, circummuniret, castra eo loco posuit. haec silvam quandam contingebant neque longius a mari passibus &7ccc& aberant. post mutato consilio qui-€busdam de causis Caesar paulo ultra eum locum castra €transtulit, paucisque intermissis diebus eadem haec €Pompeius occupaverat, et, quod eo loco plures erat €legiones habiturus, relicto interiore vallo maiorem adie-cerat munitionem. ita minora castra inclusa maioribus castelli atque arcis locum obtinebant. item ab angulo €castrorum sinistro munitionem ad flumen perduxerat €circiter passus &7cccc&, quo liberius ac sine periculo milites aquarentur. sed is quoque mutato consilio qui-€busdam de causis, quas commemorari necesse non est, €eo loco excesserat. ita conplures dies manserant castra; €munitiones quidem omnes integrae erant.  @@Eo signa legionis lata speculatores Caesari re-€nuntiarunt. hoc idem visum ex superioribus quibusdam €castellis confirmaverunt. is locus aberat [2a]2 novis Pompei castris circiter passus quingentos. hanc legionem spe-€rans Caesar se opprimere posse et cupiens eius diei €detrimentum sarcire reliquit in opere cohortes duas, @1 quae speciem munitionis praeberent; ipse diverso itinere, €quam potuit occultissime, reliquas cohortes, numero €&7xxxiii&, in quibus erat legio nona multis amissis centurio-€nibus deminutoque militum numero, ad legionem Pompei castraque minora duplici acie eduxit. neque eum prima €opinio fefellit. nam et pervenit, priusquam Pompeius €sentire posset, et tametsi erant munitiones castrorum €magnae, tamen sinistro cornu, ubi erat ipse, celeriter adgressus Pompeianos ex vallo deturbavit. erat obiectus €portis ericius. hic paulisper est pugnatum, cum inrum-€pere nostri conarentur, illi castra defenderent, fortis-€simeque Tito Puleione, cuius opera proditum exercitum C. Antonii demonstravimus, eo loco propugnante. sed €tamen nostri virtute vicerunt excisoque ericio primo in þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³¨Ã–ƒmaiora castra, post etiam in castellum, quod erat inclu-€sum maioribus castris, inruperunt, quod eo pulsa legio €sese receperat; nonnullos ibi repugnantes interfecerunt.  @@Sed fortuna, quae plurimum potest cum in €reliquis rebus tum praecipue in bello, parvis momentis €magnas rerum commutationes efficit; ut tum accidit. €munitionem, quam pertinere a castris ad flumen supra demonstravimus, dextri Caesaris cornus cohortes igno-€rantia loci sunt secutae, cum portam quaererent castro-rumque eam munitionem esse arbitrarentur. quod cum €esset animadversum coniunctam esse flumini, prorutis €munitionibus defendente nullo transcenderunt, omnisque €noster equitatus eas cohortes est secutus. @1  @@Interim Pompeius hac satis longa interiecta €mora et re nuntiata &7v& legiones ab opere deductas subsidio €suis duxit. eodemque tempore equitatus eius nostris €equitibus adpropinquabat, et acies instructa a nostris, €qui castra occupaverant, cernebatur, omniaque sunt subito mutata. Pompeiana legio celeris spe subsidii con-€firmata ab decumana porta resistere conabatur atque €ultro in nostros impetum faciebat. equitatus Caesaris, €quod angusto itinere per aggeres ascendebat, receptui suo timens initium fugae faciebat. dextrum cornu, quod €erat a sinistro seclusum, terrore equitum animadverso, €ne intra munitionem opprimeretur, ea parte, quam pro-€ruerat, sese recipiebat, ac plerique ex his, ne in angustias €inciderent, &7x& pedum munitione se in fossas praecipita-€bant, primisque oppressis reliqui per horum corpora salutem sibi atque exitum pariebant. sinistro cornu €milites cum ex vallo Pompeium adesse et suos fugere €cernerent, veriti ne angustiis intercluderentur, cum extra €et intus hostem haberent, eodem quo venerant receptu €sibi consulebant, omniaque erant tumultus timoris fugae €plena, adeo ut, cum Caesar signa fugientium manu pren-€deret et consistere iuberet, alii dimissis equis eundem €cursum confugerent, alii ex metu etiam signa dimitterent, €neque quisquam omnino consisteret.  @@His tantis malis haec subsidia succurrebant, €quominus omnis deleretur exercitus, quod Pompeius in-€sidias timens, credo quod haec praeter spem acciderant €eius qui paulo ante ex castris fugientis suos conspexerat, €munitionibus adpropinquare aliquamdiu non audebat, €equitesque eius angustiis atque his a Caesaris militibus @1 €occupatis, ad insequendum tardabantur. ita parvae res €magnum in utramque partem momentum habuerunt. mu-€nitiones enim a castris ad flumen perductae expugnatis €iam castris Pompei prope iam expeditam Caesaris vic-€toriam interpellaverunt, eadem res celeritate insequen-€tium tardata nostris salutem attulit.  @@Duobus his unius diei proeliis Caesar desi-€deravit milites &7dcccclx& et notos equites Romanos [Fel-€ginatem] Tuticanum Gallum senatoris filium, C. Felgi-€natem Placentia, A. Granium Puteolis, M. Sacrativirum €Capua, tribunos militum quinque et centuriones &7xxxii.& sed horum omnium pars magna in fossis munitionibus-€que et fluminis ripis oppressa suorum in terrore ac fuga €sine ullo vulnere interiit; signaque sunt militaria amissa &7xxxii&. Pompeius eo proelio imperator est appellatus. hoc €nomen obtinuit atque ita se postea salutari passus, sed €[2neque]2 in litteris adscribere est solitus, neque in fasci-bus insignia laureae praetulit. at Labienus cum ab eo €impetravisset, ut sibi captivos tradi iuberet, omnis pro-€ductos ostentationis, ut videbatur, causa, quo maior €perfugae fides haberetur, commilitones appellans et €magna verborum contumelia interrogans, solerentne €veterani milites fugere, in omnium conspectu interfecit.  @@His rebus tantum fiduciae ac spiritus Pom-€peianis accessit, ut non de ratione belli cogitarent, sed vicisse iam sibi viderentur. non illi paucitatem nostro- @1 €rum militum, non iniquitatem loci atque angustias prae-€occupatis castris et ancipitem terrorem intra extraque €munitiones, non abscisum in duas partes exercitum, cum €altera alteri auxilium ferre non posset, causae fuisse cogitabant. non ad haec addebant non [ex] concursu €acri facto, non proelio dimicatum, sibique ipsos multitu-€dine atque angustiis maius attulisse detrimentum quam ab hoste accepissent. non denique communis belli casus €recordabantur, quam parvulae saepe causae vel falsae €suspicionis vel terroris repentini vel obiectae religionis €magna detrimenta intulissent, quotiens vel ducis vitio €vel culpa tribuni in exercitu esset offensum. sed proinde €ac si virtute vicissent neque ulla commutatio rerum €posset accidere, per orbem terrarum fama ac litteris €victoriam eius diei concelebrabant.  @@Caesar ab superioribus consiliis depulsus om-nem sibi commutandam belli rationem existimavit. itaque €uno tempore praesidiis omnibus deductis et oppugna-€tione dimissa coactoque in unum locum exercitu con-€tionem apud milites habuit hortatusque est, ne ea quae €accidissent graviter ferrent, neve his rebus terrerentur, €multisque secundis proeliis unum adversum et id me-diocre opponerent. habendam fortunae gratiam, quod €Italiam sine aliquo vulnere cepissent, quod duas Hispa-€nias bellicosissimorum hominum peritissimis atque exer-€citatissimis ducibus pacavissent, quod finitimas frumen-€tariasque provincias in potestatem redegissent. denique €recordari debere, qua felicitate inter medias hostium €classes oppletis non solum portibus, sed etiam litoribus omnes incolumes essent transportati. si non omnia ca- @1 €derent secunda, fortunam esse industria sublevandam. €quod esset acceptum detrimenti, cuiusvis potius quam suae culpae debere tribui. locum se aecum ad dimi-€candum dedisse, potitum se esse hostium castris, expu-€lisse ac superasse pugnantes. sed sive ipsorum pertur-€batio sive error aliquis sive etiam fortuna partam iam €praesentemque victoriam interpellavisset, dandam om-€nibus operam, ut acceptum incommodum virtute sarci-retur. quod si esset factum, [2futurum]2 ut detrimentum €in bonum verteret, uti ad Gergoviam accidisset, atque ei, €qui ante dimicare timuissent, ultro se proelio offerrent.  @@Hac habita contione nonnullos signiferos ignominia notavit ac loco movit. exercitui quidem omni €tantus incessit ex incommodo dolor tantumque studium €infamiae sarciendae, ut nemo aut tribuni aut centurionis €imperium desideraret et sibi quisque etiam poenae loco €graviores inponeret labores simulque omnes arderent €cupiditate pugnandi, cum superioris etiam ordinis non-€nulli ratione permoti manendum eo loco et rem proelio committendam existimarent. contra ea Caesar neque €satis militibus perterritis confidebat spatiumque inter-€ponendum ad recreandos animos putabat, relictisque €munitionibus magnopere rei frumentariae timebat.  @@Itaque nulla interposita mora sauciorum modo €et aegrorum habita ratione impedimenta omnia silentio €prima nocte ex castris Apolloniam praemisit ac con-€quiescere ante iter confectum vetuit. his una legio missa praesidio est. his explicitis rebus duas in castris legiones €retinuit, reliquas de quarta vigilia compluribus portis €eductas eodem itinere praemisit parvoque spatio inter- @1 €misso, ut et militare institutum servaretur et quam €serissime eius profectio cognosceretur, conclamari iussit, €statimque egressus et novissimum agmen consecutus celeriter ex conspectu castrorum discessit. neque vero €Pompeius cognito consilio eius moram ullam ad in-€sequendum intulit, sed eadem spectans, si itinere im-€pedito perterritos deprehendere posset, exercitum e €castris eduxit equitatumque praemisit ad novissimum €agmen demorandum, neque consequi potuit, quod mul-tum expedito itinere antecesserat Caesar. sed cum ven-€tum esset ad flumen Genusum, quod ripis erat inpedi-€tis, consecutus equitatus novissimos proelio detinebat. huic suos Caesar equites opposuit expeditosque ante-€signanos admiscuit &7cccc&, qui tantum profecerunt, ut €equestri proelio commisso pellerent omnes compluresque €interficerent ipsique incolumes se ad agmen reciperent.  @@Confecto iusto itinere eius diei quod propo-€suerat Caesar, traductoque exercitu flumen Genusum €veteribus suis castris contra Asparagium consedit mili-€tesque omnes intra vallum castrorum continuit equi-þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³¨Ì…tatumque per causam pabulandi emissum confestim decumana porta in castra se recipere iussit. simili ratione €Pompeius confecto eius diei itinere in suis veteribus castris ad Asparagium consedit. eius milites, quod ab €opere integris munitionibus vacabant, alii lignandi €pabulandique causa longius progrediebantur, alii, quod €subito consilium profectionis ceperant magna parte €impedimentorum et sarcinarum relicta ad haec repetenda €invitati propinquitate superiorum castrorum depositis in contubernio armis vallum relinquebant. quibus ad @1 €sequendum impeditis, Caesar quod fore providerat, €meridiano fere tempore signo profectionis dato exer-€citum educit duplicatoque eius diei itinere &7viii& milia €passuum ex eo loco procedit. quod facere Pompeius €discessu militum non potuit.  @@Postero die Caesar similiter praemissis prima €nocte impedimentis de quarta vigilia ipse egreditur, ut €siqua esset imposita dimicandi necessitas, subitum ca-€sum expedito exercitu subiret. hoc idem reliquis fecit diebus. quibus rebus perfectum est, ut altissimis flu-€minibus atque impeditissimis itineribus nullum accipe-ret incommodum. Pompeius enim primi diei mora in-€lata et reliquorum dierum frustra labore suscepto cum €se magnis itineribus extenderet et praegressos consequi €cuperet, quarta die finem sequendi fecit atque aliud €sibi consilium capiendum existimavit.  @@Caesari ad saucios deponendos, stipendium €exercitui dandum, socios confirmandos, praesidium ur-bibus relinquendum necesse erat adire Apolloniam. sed €his rebus tantum temporis tribuit, quantum erat pro-€peranti necesse. timens Domitio, ne adventu Pompei €praeoccuparetur, ad eum omni celeritate et studio in-citatus ferebatur. totius autem rei consilium his ra-€tionibus explicabat, ut si Pompeius eodem contenderet, €abductum illum a mari atque ab iis copiis quas Dyr-€rachii comparaverat, [frumento ac commeatu] abstrac-€tum pari condicione belli secum decertare cogeret; si €in Italiam transiret, coniuncto exercitu cum Domitio €per Illyricum Italiae subsidio proficisceretur; si Apol-€loniam Oricumque obpugnare et se omni maritima €ora excludere conaretur, obsesso Scipione necessario illum suis auxilium ferre cogeret. itaque praemissis €nuntiis ad Cn. Domitium Caesar scripsit et quid fieri @1 €vellet ostendit praesidioque Apolloniae cohortibus &7iiii&, €Lissi una, &7iii& Orici relictis quique erant ex vulneribus €aegri depositis per Epirum atque Athamaniam iter facere coepit. Pompeius quoque de Caesaris consilio €coniectura iudicans ad Scipionem properandum sibi €existimabat, si Caesar iter illo haberet, ut subsidium €Scipioni ferret, si ab ora maritima Oricoque discedere €nollet, quod legiones equitatumque ex Italia expecta-€ret, ipse ut omnibus copiis Domitium adgrederetur.  @@His de causis uterque eorum celeritati stude-€bat, et suis ut esset auxilio, [2et]2 ad opprimendos ad-versarios ne occasioni temporis deesset. sed Caesarem €Apollonia a derecto itinere averterat; Pompeius per €Candaviam iter in Macedoniam expeditum habebat. accessit etiam ex improviso aliud incommodum, quod €Domitius [2cum]2 dies complures castris Scipionis cas-€tra conlata habuisset, rei frumentariae causa ab eo €discesserat et Heracliam Senticam quae est subiecta €Candaviae, iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere €Pompeio videretur. haec ad id tempus Caesar igno-rabat. simul a Pompeio litteris per omnes provincias €civitatesque dimissis de proelio ad Dyrrachium facto €elatius inflatiusque multo, quam res erat gesta, fama €percrebruerat pulsum fugere Caesarem paene omnibus €copiis amissis. haec itinera infesta reddiderat, haec civitates nonnullas ab eius amicitia avertebat. quibus €accidit rebus, ut pluribus dimissi itineribus a Caesare €ad Domitium et a Domitio ad Caesarem nulla ratione @1 iter conficere possent. sed Allobroges, Roucilli atque €Aeci familiares, quos perfugisse ad Pompeium demon-€stravimus, conspicati in itinere exploratores Domiti, €seu pristina sua consuetudine, quod una in Gallia bella €gesserant, seu gloria elati, cuncta, ut erant acta, ex-€posuerunt et Caesaris profectionem, adventum Pompei docuerunt. a quibus Domitius certior factus vix &7iiii& €horarum spatio antecedens hostium beneficio pericu-€lum vitavit et ad Aeginium, quod est obiectum oppo-€situmque Thessaliae, Caesari venienti occurrit.  @@Coniuncto exercitu Caesar Gomphos pervenit, €quod est oppidum primum Thessaliae venientibus ab €Epiro. quae gens paucis ante mensibus ultro ad Cae-€sarem legatos miserat, ut suis omnibus facultatibus uteretur, praesidiumque ab eo militum petierat. sed €eo fama iam praecurrerat, quam supra docuimus, de proelio Dyrrachino, quod multis auxerat partibus. ita-€que Androsthenes, praetor Thessaliae, cum se victo-€riae Pompei comitem esse mallet quam socium Cae-€saris in rebus adversis, omnem ex agris multitudinem €servorum ac liberorum in oppidum cogit portasque €praecludit et ad Scipionem Pompeiumque nuntios mit-€tit, ut sibi subsidio veniant: se confidere munitionibus €oppidi, si celeriter succurratur; longinquam oppugna-tionem sustinere non posse Scipio discessu exercituum €ab Dyrrachio cognito Larisam legiones adduxerat; Pompeius nondum Thessaliae adpropinquabat. Caesar €castris munitis scalas musculosque ad repentinam op-pugnationem fieri et crates parari iussit. quibus rebus €effectis cohortatus milites docuit, quantum usum habe-€ret ad sublevandam omnium rerum inopiam potiri op-€pido pleno atque opulento, simul reliquis civitatibus @1 €huius urbis exemplo inferre terrorem et id fieri cele-riter, priusquam auxilia concurrerent. itaque usus €singulari militum studio eodem quo venerat die post €horam nonam oppidum altissimis moenibus oppugnare €adgressus ante solis occasum expugnavit et ad diri-€piendum militibus concessit statimque ab oppido castra €movit et Metropolim venit, sic ut nuntios expugnati €oppidi famamque antecederet.  @@Metropolitae primum eodem usi consilio, isdem €permoti rumoribus portas clauserunt murosque armatis €compleverunt, sed postea casu civitatis Gomphensis €cognito ex captivis, quos Caesar ad murum producendos curaverat, portas aperuerunt. quibus diligentissime con-€servatis, conlata fortuna Metropolitum cum casu Gom-€phensium nulla Thessaliae fuit civitas praeter Larisaeos, €qui magnis exercitibus Scipionis tenebantur, quin Cae-sari parerent atque imperata facerent. ille idoneum locum €in agris nactus [2ad frumentorum commeatus]2, quae prope €iam matura erant, ibi adventum expectare Pompei eoque €omnem belli rationem conferre constituit.  @@Pompeius paucis post diebus in Thessaliam €pervenit contionatusque apud cunctum exercitum suis €agit gratias, Scipionis milites cohortatur, ut parta iam €victoria praedae ac praemiorum velint esse participes, €receptisque omnibus in una castra legionibus suum cum €Scipione honorem partitur classicumque apud eum cani et alterum illi iubet praetorium tendi. auctis copiis Pom-€pei duobusque magnis exercitibus coniunctis pristina €omnium confirmatur opinio et spes victoriae augetur, €adeo ut, quidquid intercederet temporis, id morari redi-€tum in Italiam videretur, et siquando quid Pompeius €tardius aut consideratius faceret, unius esse negotium @1 €diei, sed illum delectari imperio et consulares praetorios-que servorum habere numero dicerent. iamque inter se €palam de imperiis ac de sacerdotiis contendebant in an-€nosque consulatum definiebant, alii domos bonaque eorum, qui in castris erant Caesaris, petebant; magnaque inter €eos in consilio fuit controversia, oporteretne Lucili Hirri, €quod is a Pompeio ad Parthos missus esset, proximis €comitiis praetoriis absentis rationem haberi, cum eius €necessarii fidem implorarent Pompei, praestaret, quod €proficiscenti recepisset, ne per eius auctoritatem de-€ceptus videretur, reliqui, in labore pari ac periculo ne €unus omnes antecederet, recusarent.  @@Iam de sacerdotio Caesaris Domitius, Scipio €Spintherque Lentulus cotidianis contentionibus ad gra-€vissimas verborum contumelias palam descenderunt, €cum Lentulus aetatis honorem ostentaret, Domitius ur-€banam gratiam dignitatemque iactaret, Scipio adfini-þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³¨Ó’tate Pompei confideret. postulavit etiam L. Afranium €proditionis exercitus Acutius Rufus apud Pompeium, €quod [2neglegenter bellum]2 gestum in Hispania diceret. et L. Domitius in consilio dixit placere sibi bello con-€fecto ternas tabellas dari ad iudicandum iis qui ordinis €essent senatorii belloque una cum ipsis interfuissent, €sententiasque de singulis ferrent, qui Romae reman-€sissent quique intra praesidia Pompei fuissent neque €operam in re militari praestitissent: unam fore tabel-€lam, qui liberandos omni periculo censerent, alteram, €qui capitis damnarent, tertiam, qui pecunia multarent. postremo omnes aut de honoribus suis aut de praemiis €pecuniae aut de persequendis inimicitiis agebant, neque, @1 €quibus rationibus superare possent, sed quemadmodum €uti victoria deberent, cogitabant.  @@Re frumentaria praeparata confirmatisque mi-€litibus et satis longo spatio temporis a Dyrrachinis €proeliis intermisso, quo satis perspectum habere [2Cae-€sar animum]2 militum videretur, temptandum existi-€mavit, quidnam Pompeius propositi aut voluntatis ad dimicandum haberet. itaque exercitum ex castris edu-€xit aciemque instruxit, primum suis locis pauloque a €castris Pompei longius, continentibus vero diebus, ut €progrederetur a castris suis collibusque Pompeianis €aciem subiceret. quae res in dies confirmatiorem eius exercitum efficiebat. superius tamen institutum in €equitibus, quod demonstravimus, servabat, ut quoniam €numero multis partibus esset inferior, adulescentes €atque expeditos ex antesignanis electis [milites] ad €pernicitatem armis inter equites proeliari iuberet, qui €cotidiana consuetudine usum quoque eius generis proe-liorum perciperent. his erat rebus effectum, ut equitum €mille etiam apertioribus locis &7vii& milium Pompeianorum €inpetum, cum adesset usus, sustinere auderent, neque magnopere eorum multitudine terrerentur. namque etiam €per eos dies proelium secundum equestre fecit atque €unum Allobrogem ex duobus, quos perfugisse ad Pom-€peium supra docuimus, cum quibusdam interfecit.  @@Pompeius, qui castra in colle habebat, ad in-€fimas radices montis aciem instruebat, semper, ut vide-€batur, expectans, si iniquis locis Caesar se subiceret. [2Caesar]2 nulla ratione ad pugnam elici posse Pompeium €existimans hanc sibi commodissimam belli rationem @1 €iudicavit, uti castra ex eo loco moveret semperque esset €in itineribus, haec spectans, ut movendis castris pluri-€busque adeundis locis commodiore re frumentaria ute-€retur, simulque in itinere ut aliquam occasionem dimi-€candi nancisceretur et insolitum ad laborem Pompei exercitum cotidianis itineribus defatigaret. his constitutis €rebus, signo iam profectionis dato tabernaculisque €detensis animum adversum est paulo ante extra coti-€dianam consuetudinem longius a vallo esse aciem Pom-€pei progressam, ut non iniquo loco posse dimicari videretur. tum Caesar apud suos, cum iam esset agmen €in portis, 'differendum est' inquit 'iter in praesentia nobis €et de proelio cogitandum, sicut semper depoposcimus. €animo simus ad dimicandum parati; non facile occa-€sionem postea reperiemus.' confestimque expeditas €copias educit.  @@Pompeius quoque, ut postea cognitum est, €suorum omnium hortatu statuerat proelio decertare. €namque etiam in consilio superioribus diebus dixerat, €priusquam concurrerent acies, fore uti exercitus Cae-saris pelleretur. id cum essent plerique admirati, 'scio €me' inquit 'paene incredibilem rem polliceri; sed ra-€tionem consilii mei accipite, quo firmiore animo [2ad]2 proelium prodeatis. persuasi equitibus nostris, idque €mihi facturos confirmaverunt, ut cum propius sit ac-€cessum, dextrum Caesaris cornu ab latere aperto €adgrederentur et circumventa a tergo acie prius per-€turbatum exercitum pellerent, quam a nobis telum in hostem iaceretur. ita sine periculo legionum et paene €sine vulnere bellum conficiemus. id autem difficile non est, cum tantum equitatu valeamus.' simul denuntiavit, €ut essent animo parati in posterum, et quoniam fieret @1 €dimicandi potestas, ut saepe rogitavissent, ne suam neu €reliquorum opinionem fallerent.  @@Hunc Labienus excepit, ut, cum Caesaris copias €despiceret, Pompei consilium summis laudibus efferret, €'noli' inquit 'existimare, Pompei, hunc esse exercitum, qui Galliam Germaniamque devicerit. omnibus inter-€fui proeliis neque temere incognitam rem pronuntio. €perexigua pars illius exercitus superest; magna pars €deperiit, quod accidere tot proeliis fuit necesse, multos €autumni pestilentia in Italia consumpsit, multi domum discesserunt, multi sunt relicti in continenti. an non ex-€audistis ex iis qui per causam valetudinis remanserunt, cohortes esse Brundisii factas? hae copiae quas videtis, €ex dilectibus horum annorum in citeriore Gallia sunt €refectae, et plerique sunt ex coloniis Transpadanis. ac €tamen, quod fuit roboris, duobus proeliis Dyrrachinis interiit.' haec cum dixisset, iuravit se nisi victorem in €castra non reversurum, reliquosque ut idem facerent hor-tatus est. hoc laudans Pompeius idem iuravit; nec vero ex reliquis fuit quisquam qui iurare dubitaret. haec cum €facta sunt in consilio, magna spe et laetitia omnium dis-€cessum est; ac iam animo victoriam praecipiebant, quod €de re tanta et a tam perito imperatore nihil frustra con-€firmari videbatur.  @@Caesar cum Pompei castris adpropinquasset, €ad hunc modum aciem eius instructam animum advertit: erant in sinistro cornu legiones duae traditae a Caesare €initio dissensionis ex senatus consulto; quarum una €prima, altera tertia appellabatur. in eo loco ipse erat Pompeius. mediam aciem Scipio cum legionibus Syriacis @1 €tenebat. Ciliciensis legio coniuncta cum cohortibus €Hispanis, quas traductas ab Afranio docuimus, in dextro cornu erant conlocatae. has firmissimas se habere Pom-€peius existimabat. reliquas inter aciem mediam cor-€nuaque interiecerat numeroque cohortes &7cx& expleverat. haec erant milia &7xlv&, evocatorum circiter duo, quae ex €beneficiariis superiorum exercituum ad eum convene-€rant; quae tota acie disperserat. reliquas cohortis &7vii& €castris propinquisque castellis praesidio disposuerat. dextrum cornu eius rivus quidam impeditis ripis mu-€niebat; quam ob causam cunctum equitatum, sagittarios €funditoresque omnes sinistro cornu obiecerat.  @@Caesar superius institutum servans &7x& legionem €in dextro cornu, nonam in sinistro conlocaverat, tametsi €erat Dyrrachinis proeliis vehementer adtenuata, et huic €sic adiunxit octavam, ut paene unam ex duabus efficeret, atque alteram alteri praesidio esse iusserat. cohortes in €acie &7lxxx& constitutas habebat, quae summa erat milium &7xxii&; cohortes &7vii& castris praesidio reliquerat. sinistro €cornu Antonium, dextro P. Sullam, mediae acie Cn. Do-€mitium praeposuerat. ipse contra Pompeium constitit. simul iis rebus animadversis, quas demonstravimus, €timens ne a multitudine equitum dextrum cornu circum-€veniretur, celeriter ex tertia acie singulas cohortes €detraxit atque ex his quartam instituit equitatuique op-€posuit, et quid fieri vellet ostendit, monuitque eius diei victoriam in earum cohortium virtute constare. simul @1 €tertiae aciei totique exercitui imperavit, ne iniussu suo €concurrerent; se cum id fieri vellet, vexillo signum €daturum.  @@Exercitum cum militari more ad pugnam co-€hortaretur suaque in eum perpetui temporis officia prae-€dicaret, in primis commemoravit testibus se militibus uti €posse, quanto studio pacem petisset, quae per Vatinium €in conloquiis, quae per Aulum Clodium cum Scipione €egisset, quibus modis ad Oricum cum Libone de mit-tendis legatis contendisset. neque se umquam abuti €militum sanguine neque rem publicam alterutro exercitu privare voluisse. hac habita oratione exposcentibus mili-€tibus et studio pugnae ardentibus tuba signum dedit.  @@Erat Crastinus evocatus in exercitu Caesaris, €qui superiore anno apud eum primum pilum in legione &7x& duxerat, vir singulari virtute. hic signo dato 'sequimini €me' inquit 'manipulares mei qui fuistis, et vestro impera-€tori, quam constituistis, operam date. unum hoc proelium €superest; quo confecto et ille suam dignitatem et nos þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³¨Û“nostram libertatem recuperabimus.' simul respiciens €Caesarem 'faciam' inquit 'hodie, imperator, ut aut vivo mihi aut mortuo gratias agas.' haec cum dixisset, primus €ex dextro cornu procucurrit atque eum electi milites cir-€citer &7cxx& voluntarii [eiusdem centuriae] sunt prosecuti.  @@Inter duas acies tantum erat relictum spatii, ut satis esset ad concursum utriusque exercitus. sed Pom-€peius suis praedixerat, ut Caesaris impetum exciperent €neve se loco moverent aciemque eius distrahi paterentur; €idque admonitu C. Triari fecisse dicebatur, ut primus €excursus visque militum infringeretur aciesque disten-€deretur, atque in suis ordinibus dispositi dispersos ad- @1 orirentur; leviusque casura pila sperabat in loco retentis €militibus, quam si ipsi immissis telis occurrissent, simul €fore ut duplicato cursu Caesaris milites exanimarentur et lassitudine conficerentur. quod nobis quidem nulla ra-€tione factum a Pompeio videtur, propterea quod est quae-€dam animi incitatio atque alacritas naturaliter innata omnibus, quae studio pugnae incenditur. hanc non repri-€mere, sed augere imperatores debent; neque frustra anti-€quitus institutum est, ut signa undique concinerent cla-€moremque universi tollerent; quibus rebus et hostes €terreri et suos incitari existimaverunt.  @@Sed nostri milites dato signo cum infestis pilis €procucurrissent atque animum advertissent non concurri €a Pompeianis, usu periti ac superioribus pugnis exer-€citati sua sponte cursum represserunt et ad medium fere €spatium constiterunt, ne consumptis viribus adpropin-€quarent, parvoque intermisso temporis spatio ac rursus €renovato cursu pila miserunt, celeriterque, ut erat prae-ceptum a Caesare, gladios strinxerunt. neque vero Pom-€peiani huic rei defuerunt. nam et tela missa exceperunt €et impetum legionum tulerunt et ordines conservaverunt pilisque missis ad gladios redierunt. eodem tempore equi-€tes ab sinistro Pompei cornu, ut erat imperatum, uni-€versi procucurrerunt, omnisque multitudo sagittariorum se profudit. quorum impetum noster equitatus non tulit, €sed paulum loco motus cessit, equitesque Pompei hoc €acrius instare et se turmatim explicare aciemque nostram a latere aperto circumire coeperunt. quod ubi Caesar @1 €animum advertit, quartae aciei, quam instituerat sex cohortium numero, dedit signum. illae celeriter procu-€currerunt infestisque signis tanta vi in Pompei equites €impetum fecerunt, ut eorum nemo consisteret, omnesque €conversi non solum loco excederent, sed protinus incitati fuga montes altissimos peterent. quibus submotis omnes €sagittarii funditoresque destituti inermes sine praesidio interfecti sunt. eodem impetu cohortes sinistrum cornu €pugnantibus etiamtum ac resistentibus in acie Pompeia-€nis circumierunt eosque a tergo sunt adorti.  @@Eodem tempore tertiam aciem Caesar quae €quieta fuerat et se ad id tempus loco tenuerat, pro-currere iussit. ita cum recentes atque integri defessis €successissent, alii autem a tergo adorirentur, sustinere €Pompeiani non potuerunt atque universi terga verte-runt. neque vero Caesarem fefellit quin ab iis cohor-€tibus, quae contra equitatum in quarta acie conlocatae €essent, initium victoriae oriretur, ut ipse in cohortandis militibus pronuntiaverat. ab his enim primum equitatus €est pulsus, ab isdem factae caedes sagittariorum ac fun-€ditorum, ab isdem acies Pompeiana a sinistra parte [erat] circumita atque initium fugae factum. sed Pompeius €ut equitatum suum pulsum vidit atque eam partem, cui €maxime confidebat, perterritam animadvertit, [2sibi]2 aliis- @1 €que diffisus acie excessit protinusque se in castra equo €contulit, et iis centurionibus, quos in statione ad prae-€toriam portam posuerat, clare, ut milites exaudirent, €'tuemini' inquit 'castra et defendite diligenter, siquid €durius acciderit. ego reliquas portas circumeo et castro-rum praesidia confirmo.' haec cum dixisset, se in prae-€torium contulit summae rei diffidens et tamen eventum €expectans.  @@Caesar Pompeianis ex fuga intra vallum con-€pulsis nullum spatium perterritis dari oportere existi-€mans milites cohortatus est, ut beneficio fortunae uteren-tur castraque oppugnarent. qui etsi magno aestu fatigati €_nam ad meridiem res erat perducta_tamen ad omnem laborem animo parati imperio paruerunt. castra a cohor-€tibus, quae ibi praesidio erant relictae, industrie defen-€debantur, multo etiam acrius a Thracibus barbarisque au-xiliis. nam qui acie refugerant milites, et animo perter-€riti et lassitudine confecti, missis plerique armis signis-€que militaribus magis de reliqua fuga quam de castrorum defensione cogitabant. neque vero diutius, qui in vallo €constiterant, multitudinem telorum sustinere potuerunt, €sed confecti vulneribus locum reliquerunt, protinusque €omnes ducibus usi centurionibus tribunisque militum €in altissimos montis, qui ad castra pertinebant, confu-€gerunt.  @@In castris Pompei videre licuit trichilas struc-€tas, magnum argenti pondus expositum, recentibus caes-€pitibus tabernacula constrata, Luci etiam Lentuli et €nonnullorum tabernacula protecta hedera multaque prae-€terea, quae nimiam luxuriem et victoriae fiduciam desi-€gnarent, ut facile existimari posset nihil eos de eventu @1 €eius diei timuisse, qui non necessarias conquirerent vo-luptates. at hi miserrimo ac patientissimo exercitu Cae-€saris luxuriem obiciebant, cui semper omnia ad necessa-rium usum defuissent. Pompeius, iam cum intra vallum €nostri versarentur, equum nactus detractis insignibus €imperatoriis decumana porta se ex castris eiecit pro-tinusque equo citato Larisam contendit. neque ibi con-€stitit, sed eadem celeritate paucos suos ex fuga nactus €nocturno itinere non intermisso comitatu equitum &7xxx& €ad mare pervenit navemque frumentariam conscendit, €saepe, ut dicebatur, querens tantum se opinionem fefel-€lisse, ut a quo genere hominum victoriam sperasset, ab €eo initio fugae facto paene proditus videretur.  @@Caesar castris potitus a militibus contendit, ne €in praeda occupati reliqui negotii gerendi facultatem dimitterent. qua re impetrata montem opere circum-€munire instituit. Pompeiani, quod is mons erat sine €aqua, diffisi ei loco relicto monte universi iugis eius Larisam versus recipere coeperunt. qua re animadversa €Caesar copias suas divisit partemque legionum in castris €Pompei remanere iussit, partem in sua castra remisit, €&7iiii& secum legiones duxit commodioreque itinere Pom-€peianis occurrere coepit et progressus milia passuum &7vi& aciem instruxit. qua re animadversa Pompeiani in quo-€dam monte constiterunt. hunc montem flumen subluebat. €Caesar milites cohortatus [est], etsi totius diei conti-€nenti labore erant confecti noxque iam suberat, tamen €munitione flumen a monte seclusit, ne noctu aquari Pom-peiani possent. quo perfecto opere illi de deditione missis €legatis agere coeperunt. pauci ordinis senatorii, qui se €cum iis coniunxerant, nocte fuga salutem petiverunt. @1  @@Caesar prima luce omnes eos, qui in monte con-€sederant, ex superioribus locis in planitiem descendere atque arma proicere iussit. quod ubi sine recusatione €fecerunt passisque palmis proiecti ad terram flentes ab €eo salutem petiverunt, consolatus consurgere iussit et €pauca apud eos de lenitate sua locutus, quo minore €essent timore, omnes conservavit militibusque suis com-€mendavit, nequi eorum violaretur, neuquid sui deside-rarent. hac adhibita diligentia ex castris sibi legiones €alias occurrere et eas quas secum duxerat, invicem re-€quiescere atque in castra reverti iussit eodemque die La-€risam pervenit.  @@In eo proelio non amplius ducentos milites €desideravit, sed centuriones fortes viros circiter &7xxx& amisit. interfectus est etiam fortissime pugnans Cras-€tinus, cuius mentionem supra fecimus, gladio in os adversum coniecto. neque id fuit falsum, quod ille in €pugnam proficiscens dixerat. sic enim Caesar existi-€mabat eo proelio excellentissimam virtutem Crastini fuisse optimeque eum de se meritum iudicabat. ex Pom-€peiano exercitu circiter milia &7xv& cecidisse videbantur, €sed in deditionem venerunt amplius milia &7xxiiii&_nam-€que etiam cohortes, quae praesidio in castellis fuerant, þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³¨ã”…sese Sullae dediderunt_multi praeterea in finitimas €civitates refugerunt, signaque militaria ex proelio ad Caesarem sunt relata &7clxxx& et aquilae &7viiii&. L. Domitius €ex castris in montem refugiens, cum vires eum lassi-€tudine defecissent, ab equitibus est interfectus.  @@Eodem tempore D. Laelius cum classe ad €Brundisium venit eademque ratione, qua factum a Li-€bone antea demonstravimus, insulam obiectam portui Brundisino tenuit. similiter Vatinius, qui Brundisio @1 €praeerat, tectis instructisque scaphis elicuit naves Lae-€lianas atque ex his longius productam unam quinque-€remem et minores duas in angustiis portus cepit, item-€que per equites dispositos aqua prohibere classiarios instituit. sed Laelius tempore anni commodiore usus ad €navigandum onerariis navibus Corcyra Dyrrachioque €aquam suis subportabat neque a proposito deterrebatur €neque ante proelium in Thessalia factum cognitum aut €ignominia amissarum navium aut necessariarum rerum €inopia ex portu insulaque expelli potuit.  @@Isdem fere temporibus Cassius cum classe €Syrorum et Phoenicum et Cilicum in Siciliam venit, et €cum esset Caesaris classis divisa in duas partes, dimi-€diae parti praeesset P. Sulpicius praetor [2ad]2 Vibonem €[ad fretum], dimidiae M. Pomponius ad Messanam, €prius Cassius ad Messanam navibus advolavit, quam Pomponius de eius adventu cognosceret, perturbatum-€que eum nactus nullis custodiis neque ordinibus certis, €magno vento et secundo conpletas onerarias naves €taeda et pice et stuppa reliquisque rebus, quae sunt €ad incendia, in Pomponianam classem immisit atque €omnes naves incendit &7xxxv&, e quibus erant &7xx& con-stratae. tantusque eo facto timor incessit, ut cum esset €legio praesidio Messanae, vix oppidum defenderetur, €et nisi eo ipso tempore quidam nuntii de Caesaris €victoria per dispositos equites essent adlati, existima-bant plerique futurum fuisse, uti amitteretur. sed op-€portunissime nuntiis adlatis oppidum fuit defensum. @1 €Cassiusque ad Sulpicianam inde classem profectus est €Vibonem, adplicatisque nostri ad terram navibus €[propter eundem timorem] pari atque antea ratione €egerunt; Cassius secundum nanctus ventum onerarias €naves [2in nostras naves]2 circiter &7xl& praeparatas ad €incendium immisit, et flamma ab utroque cornu com-prensa naves sunt conbustae quinque. cumque ignis €magnitudine venti latius serperet, milites, qui ex vete-€ribus legionibus erant relicti praesidio navibus ex nu-mero aegrorum, ignominiam non tulerunt, sed sua sponte €naves conscenderunt et a terra solverunt impetuque facto €in Cassianam classem quinqueremes duas, in quarum €altera erat Cassius, ceperunt, sed Cassius exceptus scapha refugit; praeterea duae sunt depressae triremes. neque €multo post de proelio facto in Thessalia cognitum est, ut €ipsis Pompeianis fides fieret; nam ante id tempus fingi €a legatis amicisque Caesaris arbitrabantur. quibus rebus €cognitis ex his locis Cassius cum classe discessit.  @@Caesar omnibus rebus relictis persequendum €sibi Pompeium existimavit, quascumque in partes se €ex fuga recepisset, ne rursus copias comparare alias €et bellum renovare posset, et quantumcumque itineris €equitatu efficere poterat, cotidie progrediebatur legio-€nemque unam minoribus itineribus subsequi iussit. erat edictum Pompei nomine Amphipoli propositum, €uti omnes eius provinciae iuniores, Graeci civesque @1 Romani, iurandi causa convenirent. sed utrum aver-€tendae suspicionis causa Pompeius proposuisset, ut €quam diutissime longioris fugae consilium occultaret, €an novis dilectibus, si nemo premeret, Macedoniam tenere conaretur, existimari non poterat. ipse ad an-€coram una nocte constitit et vocatis ad se Amphipoli €hospitibus et pecunia ad necessarios sumptus conro-€gata cognitoque Caesaris adventu ex eo loco discessit et Mytilenas paucis diebus venit. biduum tempestate €retentus navibusque aliis additis actuariis in Ciliciam atque inde Cyprum pervenit. ibi cognoscit consensu €omnium Antiochensium civiumque Romanorum, qui €illic negotiarentur, arma capta esse excludendi sui €causa nuntiosque dimissos ad eos, qui se ex fuga in €finitimas [2civitates]2 recepisse dicerentur, ne Antio-€chiam adirent; id si fecissent, magno eorum capitis periculo futurum. idem hoc L. Lentulo, qui superiore €anno consul fuerat, et P. Lentulo consulari ac nonnullis €aliis acciderat Rhodi; qui cum ex fuga Pompeium se-€querentur atque in insulam venissent, oppido ac portu €recepti non erant missisque ad eos nuntiis ut ex his locis €discederent, contra voluntatem suam naves solverant. iamque de Caesaris adventu fama ad civitates perfere-€batur.  @@Quibus cognitis rebus Pompeius deposito €adeundae Syriae consilio pecunia societatibus sublata €et a quibusdam privatis sumpta et aeris magno pon- @1 €dere ad militarem usum in naves imposito duobusque €milibus hominum armatis, partim quos ex familiis €societatum delegerat, partim a negotiatoribus coegerat, €quosque ex suis quisque ad hanc rem idoneos existi-mabat, Pelusium pervenit. ibi casu rex erat Ptolo-€maeus, puer aetate, magnis copiis cum sorore Cleo-€patra bellum gerens, quam paucis ante mensibus per €suos propinquos atque amicos regno expulerat; castra-€que Cleopatrae non longo spatio ab eius castris dista-bant. ad eum Pompeius misit, ut pro hospitio atque €amicitia patris Alexandria reciperetur atque illius opi-bus in calamitate tegeretur. sed qui ab eo missi erant, €confecto legationis officio liberius cum militibus regis €conloqui coeperunt eosque hortari, ut suum officium €Pompeio praestarent neve eius fortunam despicerent. in hoc erant numero complures Pompei milites, quos €ex eius exercitu acceptos in Syria Gabinius Alexan-€driam traduxerat belloque confecto apud Ptolomaeum, €patrem pueri, reliquerat.  @@His tum cognitis rebus amici regis, qui €propter aetatem eius in procuratione erant regni, sive €timore adducti, ut postea praedicabant, sollicitato exer-€citu regio, ne Pompeius Alexandriam Aegyptumque €occuparet, sive despecta eius fortuna, ut plerumque in €calamitate ex amicis inimici exsistunt, iis qui erant €ab eo missi, palam liberaliter responderunt eumque ad regem venire iusserunt; ipsi clam consilio inito Achil-€lam, praefectum regium, singulari hominem audacia, €et L. Septimium tribunum militum ad interficiendum Pompeium miserunt. ab his liberaliter ipse appellatus @1 €et quadam notitia Septimi perductus, quod bello prae-€donum apud eum ordinem duxerat, naviculam parvu-€lam conscendit cum paucis suis; ibi ab Achilla et Sep-€timio interficitur. item L. Lentulus comprehenditur ab €rege et in custodia necatur.  @@Caesar cum in Asiam venisset, reperiebat €T. Ampium conatum esse pecunias tollere Epheso ex €fano Dianae eiusque rei causa senatores omnes ex €provincia evocavisse, ut his testibus in summam pecu-€niae uteretur, sed interpellatum adventu Caesaris pro-fugisse. ita duobus temporibus Ephesiae pecuniae Caesar auxilium tulit. item constabat Elide in templo €Minervae repetitis atque enumeratis diebus, quo die €proelium secundum Caesar fecisset, simulacrum Victo-€riae, quod ante ipsam Minervam conlocatum esset et €ante ad simulacrum Minervae spectavisset, ad valvas se templi limenque convertisse. eodemque die Antio-€chiae in Syria bis tantus exercitus clamor et signorum €sonus exauditus est, ut in muris armata civitas discur-reret. hoc idem Ptolomaide accidit. Pergamique in €occultis ac reconditis templi, quo praeter sacerdotes €adire fas non est_quae Graeci adyta appellant_, tympana sonuerunt. item Trallibus in templo Victoriae, €ubi Caesaris statuam consecraverant, palma per eos €dies [in tecto] inter coagmenta lapidum ex pavimento €exstitisse ostendebatur. @1  @@Caesar paucos dies in Asia moratus cum €audisset Pompeium Cypri visum, coniectans eum €Aegyptum iter habere propter necessitudines regni re-€liquasque eius loci opportunitates cum legione una, €quam se ex Thessalia sequi iusserat, et altera, quam €ex Achaia a Q. Fufio legato evocaverat, equitibusque €&7dccc& et navibus longis Rhodiis &7x& et Asiaticis paucis Alexandriam pervenit. in his erant legionariorum mi-€lia tria &7cc&; reliqui vulneribus ex proeliis et labore ac þ´´¸ÿï°°²ÿï‚ÃéöÿïƒÃáåóÿ³¨ê’ƒmagnitudine itineris confecti consequi non potuerant. sed Caesar confisus fama rerum gestarum infirmis €auxiliis proficisci non dubitaverat aeque omnem sibi locum tutum fore existimans. Alexandriae de Pompei €morte cognoscit atque ibi primum e navi egrediens €clamorem militum audit, quos rex in oppido praesidii €causa reliquerat, et concursum ad se fieri videt, quod €fasces anteferrentur. in hoc omnis multitudo maiesta-tem regiam minui praedicabat. hoc sedato tumultu €crebrae continuis diebus ex concursu multitudinis con-€citationes fiebant conpluresque milites in viis urbis €omnibus partibus interficiebantur.  @@Quibus rebus animadversis legiones sibi €alias ex Asia adduci iussit, quas ex Pompeianis mili-€tibus confecerat. ipse enim necessario etesiis tenebatur, €qui navigantibus Alexandria flant adversissimi venti. interim controversias regum ad populum Romanum et €ad se, quod esset consul, pertinere existimans, atque €eo magis officio suo convenire, quod superiore consu- @1 €latu cum patre Ptolomaeo ex lege et senatus consulto €societas erat facta, ostendit sibi placere regem Ptolo-€maeum atque eius sororem Cleopatram exercitus, quos €haberent, dimittere et de controversiis iure apud se €potius quam inter se armis disceptare.  @@Erat in procuratione regni propter aetatem €pueri nutricius eius, eunuchus nomine Pothinus. is pri-€mum inter suos queri atque indignari coepit regem ad causam dicendam evocari; deinde adiutores quosdam €consilii sui nanctus ex regis amicis exercitum a Pelusio €clam Alexandriam evocavit atque eundem Achillam, cuius supra meminimus, omnibus copiis praefecit. hunc €incitatum suis et regis inflatum pollicitationibus, quae fieri vellet, litteris nuntiisque edocuit. in testamento €Ptolomaei patris heredes erant scripti ex duobus filiis €maior et ex duabus [2filiabus]2 ea quae aetate antecedebat. haec uti fierent, per omnes deos perque foedera quae €Romae fecisset, eodem testamento Ptolomaeus populum Romanum obtestabatur. tabulae testamenti unae per €legatos eius Romam erant adlatae, ut in aerario pone-€rentur_hae cum propter publicas occupationes poni €non potuissent, apud Pompeium sunt depositae_, €alterae eodem exemplo relictae atque obsignatae Alex-€andriae proferebantur.  @@De his rebus cum ageretur apud Caesarem, €isque maxime vellet pro communi amico atque arbitro €controversias regum componere, subito exercitus regius equitatusque omnis venire Alexandriam nuntiatur. Cae- @1 €saris copiae nequaquam erant tantae, ut eis, extra op-€pidum si esset dimicandum, confideret. relinquebatur, ut €se suis locis oppido teneret consiliumque Achillae cognosceret. milites tamen omnes in armis esse iussit €regemque hortatus est, ut ex suis necessariis, quos €haberet maximae auctoritatis, legatos ad Achillam mit-teret et, quid esset suae voluntatis, ostenderet. a quo €missi Dioscorides et Serapion, qui ambo legati Romae €fuerant magnamque apud patrem Ptolomaeum auctori-tatem habuerant, ad Achillan pervenerunt. quos ille, cum €in conspectum eius venissent, priusquam audiret aut, €cuius rei causa missi essent, cognosceret, corripi atque €interfici iussit; quorum alter accepto vulnere occupatus per suos pro occiso sublatus, alter interfectus est. quo €facto, regem ut in sua potestate haberet, Caesar effecit, €magnam regium nomen apud suos auctoritatem habere €existimans, et ut potius privato paucorum et latronum €quam regio consilio susceptum bellum videretur.  @@Erant cum Achilla eae copiae, ut neque nu-€mero neque genere hominum neque usu rei militaris contemnendae viderentur. milia enim &7xx& in armis ha-€bebat. haec constabant ex Gabinianis militibus, qui iam €in consuetudinem Alexandrinae vitae ac licentiae vene-€rant et nomen disciplinamque populi Romani dedidi-€cerant uxoresque duxerant, ex quibus plerique liberos habebant. huc accedebant collecti ex praedonibus latro-€nibusque Syriae Ciliciaeque provinciae finitimarumque €regionum. multi praeterea capitis damnati exulesque convenerant. fugitivis omnibus nostris certus erat Alex- @1 €andriae receptus certaque vitae condicio, ut dato nomine €militum essent numero. quorum siquis a domino pre-€henderetur, consensu militum eripiebatur, qui vim €suorum, quod in simili culpa versabantur, ipsi pro suo periculo defendebant. hi regum amicos ad mortem de-€poscere, hi bona locupletum diripere, stipendii augendi €causa regis domum obsidere, regno expellere alios, alios €arcessere vetere quodam Alexandrini exercitus instituto consuerant. erant praeterea equitum milia duo. invetera-€verant hi omnes compluribus Alexandriae bellis, Pto-€lomaeum patrem in regnum reduxerant, Bibuli filios €duos interfecerant, bella cum Aegyptiis gesserant. hinc €usum rei militaris habebant.  @@His copiis fidens Achillas paucitatemque mi-€litum Caesaris despiciens occupabat Alexandriam prae-€ter eam oppidi partem, quam Caesar cum militibus €tenebat, primo impetu domum eius inrumpere conatus. €sed Caesar dispositis per vias cohortibus impetum eius sustinuit. eodemque tempore pugnatum est ad portum, ac longe maximam ea res adtulit dimicationem. simul €enim diductis copiis pluribus viis pugnabatur, et magna €multitudine navis longas occupare hostes conabantur. €quarum erant &7l& auxilio missae ad Pompeium proelioque €in Thessalia facto domum redierant, quadriremes omnes €et quinqueremes aptae instructaeque omnibus rebus ad €navigandum, praeter has &7xxii&, quae praesidii causa Alexandriae esse consueverant, constratae omnes. quas €si occupavissent, classe Caesari erepta portum ac mare @1 €totum in sua potestate haberent, commeatu auxiliisque Caesarem prohiberent. itaque tanta est contentione €actum, quanta agi debuit, cum illi celerem in ea re victoriam, hi salutem suam consistere viderent. sed rem €obtinuit Caesar omnesque eas naves et reliquas, quae €erant in navalibus, incendit, quod tam late tueri parva €manu non poterat, confestimque ad Pharum navibus €milites exposuit.  @@Pharus est in insula turris magna altitudine, €mirificis operibus extructa; quae nomen ab insula cepit. haec insula obiecta Alexandriae portum efficit; €sed a superioribus regibus in longitudinem passuum €&7dcccc& in mare iactis molibus angusto itinere et ponte cum oppido coniungitur. in hac sunt insula domicilia €Aegyptiorum et vicus oppidi magnitudine; quaeque €ubique naves imprudentia aut tempestate paulum suo €cursu decesserunt, has more praedonum diripere con-suerunt. iis autem invitis, a quibus Pharos tenetur, €non potest esse propter angustias navibus introitus in portum. hoc tum veritus Caesar hostibus in pugna €occupatis militibusque expositis Pharon prehendit at-que ibi praesidium posuit. quibus est rebus effectum, €ut tuto frumentum auxiliaque navibus ad eum sub-€portari possent. dimisit enim circum omnes pro-pinquas provincias atque inde auxilia evocavit. re-€liquis oppidi partibus sic est pugnatum ut aequo €proelio discederetur et neutri pellerentur_id efficie-€bant angustiae loci_paucisque utrimque interfectis @1 €Caesar loca maxime necessaria conplexus noctu prae-muniit. in eo tractu oppidi pars erat regiae exigua, in €quam ipse habitandi causa initio erat inductus, et €theatrum coniunctum domui, quod arcis tenebat locum €aditusque habebat ad portum et ad regia navalia. has munitiones insequentibus auxit diebus, ut pro €muro obiectas haberet neu dimicare invitus cogeretur. interim filia minor Ptolomaei regis vacuam possessio-€nem regni sperans ad Achillam sese ex regia traiecit unaque bellum administrare coepit. sed celeriter est €inter eos de principatu controversia orta, quae res €apud milites largitiones auxit; magnis enim iacturis sibi quisque eorum animos conciliabat. haec dum apud €hostes geruntur, Pothinus, [nutricius pueri et procu-€rator regni, in parte Caesaris,] cum ad Achillam nun-€tios mitteret hortareturque, ne negotio desisteret neve €animo deficeret, indicatis deprehensisque internuntiis €a Caesare est interfectus. haec initia belli Alexandrini €fuerunt. ï°°³ÿï‚ïòáôÿïƒÃáåóÿ˜—ôÿ@@@@{1ORATIONES IN CN. CORNELIUM DOLABELLAM}1 ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ´®±¶®¸ÿáúisti quorum in aedibus fanisque posita et honori €erant et ornatu. þ´´¸ÿï°°³ÿï‚ïòáôÿïƒÃáåóÿ˜›ôÿïãÿáú@@@@{1SUASIO LEGIS PLAUTIAE}1 ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±³®³®µÿâúequidem mihi videor pro nostra necessitate non €labore non opera non industria defuisse. ˜ôÿïãÿ@@@@{1LAUDATIO IULIAE AMITAE}1 ïãÓõåô® ¦³Éõ쮦 ¶ÿãúamitae meae Iuliae maternum genus ab regibus €ortum, paternum cum diis inmortalibus coniunctum est. €nam ab Anco Marcio sunt Marcii Reges, quo nomine fuit €mater; a Venere Iulii, cuius gentis familia est nostra. €est ergo in genere et sanctitas regum, qui plurimum inter €homines pollent, et caerimonia deorum, quorum ipsi in €potestate sunt reges. ˜ªôÿïãÿ@@@@{1AD MILITES IN AFRICA}1 ïãÓõåô® ¦³Éõ쮦 ¶¶ÿäúscitote paucissimis his diebus regem adfuturum cum €decem legionibus, equitum triginta, levis armaturae cen-€tum milibus, elephantis trecentis. proinde desinant qui-€dam quaerere ultra aut opinari mihique, qui compertum €habeo, credant; aut quidem vetustissima nave impositos €quocumque vento in quascumque terras iubebo avehi. ôÿïãÿ@@@@{1APUD MILITES DE COMMODIS EORUM}1 ïãÄéïí® ¦³Ç̦ ±®´°°Ëÿåúnon frustrabo vos, milites ôÿïãÿ@@@@{1PRO BITHYNIS}1 ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ µ®±³®²ÿæúvel pro hospitio regis Nicomedis vel pro horum €necessitate quorum res agitur, refugere hoc munus, M. €Iunce, non potui. nam neque hominum morte memoria €deleri debet quin a proximis retineatur neque clientes sine €summa infamia deseri possunt, quibus etiam a propinquis €nostris opem ferre instituimus. ïãÉõìéõó Òõæéî® ¦³Ò®Ì®Í®¦ ´°Èáìíÿçúquid ergo? syngraphae non sunt, sed res aliena est. ï°°´ÿï‚çòáíÿïƒÃáåóÿ‘ô±ÿ@@@@{1FRAGMENTA}1 ô±ÿ@@@@{1DE ANALOGIA AD M. TULLIUM CICERONEM}1 €@@@@{1LIBRORUM II}1 ïãÃéã® ¦³Âòõô®¦ ²µ²ÿáúac si, ut cogitata prae-€clare eloqui possent, non nulli studio et usu €elaboraverunt, cuius te paene principem copiae €atque inventorem bene de nomine ac dignitate €populi Romani meritum esse existimare debemus, €hunc facilem et cotidianum novisse sermonem €nunc pro relicto est habendum. ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±®±°®´ÿâútamquam scopulum sic fugias inauditum atque €insolens verbum. ™ƒáïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±¹®¸®·ÿãúnum tu . . . harum rerum natura accidere €arbitraris, quod unam terram et plures terras et €urbem et urbes et imperium et imperia dicamus, €neque quadrigas in unam nominis figuram redigere €neque harenam multitudinis appellatione con-€vertere possimus? •ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±³°Ëÿäúfagos populos ulmos ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±³µËÿåúlacer ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±´´Ëÿæúturbonem . . . turbinem ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®¹°Ëÿçúpanium ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ¹®±´®²µÿèúˆhuius die . . . huius specie ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±±±Ëÿèú‰idem . . . isdem . . . se . . . sese ïãÐïíð® ¦³Ã® áòô® Äïî® Ç̦ µ®±¹¸ËÿèúŠnisi omnia consentiant inter se, non potest fieri ut nominis simili-€tudo sit. ïãÐïíð® ¦³Ã® áòô® Äïî® Ç̦ µ®±´´Ëÿèú‹Albanos . . . Albenses ˜ïãÇò® éîã® ¦³äõâ® îïí® Ç̦ µ®µ·µËÿèúŒcrinis ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²µ°Ëÿèúhoc pollen pollinis ˜“ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²´¹ËÿèúŽpubis puberis ˜™ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±´±Ëÿèúpartum ˜›ïãÉóéä® ¦³Ïòé箦 ±±®²®³³ÿèúmortuus ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®²³¹Ëÿèú‘ens ôÿïãÿ@@@@{1INCERTAE SEDIS}1 ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±´³Ëÿèú’siremps lex esto quasi sacram violaverit ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ¶®¹®±µÿèú“memordi . . . pepugi . . . spepondi ï°°µÿï‚ÁîôéãáôÿïƒÃáåóÿŸôÿ@@@@{1ANTICATONIS LIBRI II €@@@@FRAGMENTA}1 ‘ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²²·Ëÿáúuno enim excepto quem alius modi atque omnis natura €finxit, suos quisque habet claros. •ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ´®±¶®¸ÿâúunius arrogantiae superbiae dominatuque mandatus. ïãÐìéî® ¦³Å𮦠³®±²®²ÿãúputares non ab illis Catonem, sed illos a Catone deprehensos. ï°°¶ÿï‚ãáòíÿïƒÃáåóÿŸôÿ@@@@{1CARMINA ET PROLUSIONES €@@@@FRAGMENTA}1 ‘ïãÓõåô® ¦³Ðïåô®¦ ±±ÿáútu quoque, tu in summis, o dimidiate Menander, €poneris, et merito, puri sermonis amator. €lenibus atque utinam scriptis adiuncta foret vis, €comica ut aequato virtus polleret honore €cum Graecis neve hac despectus parte iaceres! €unum hoc maceror ac doleo tibi deesse, Terenti. ïãÉóé䮬 ¦³Ïòé箦 ´®±²®·ÿâúcorpusque suavi telino unguimus. ïãÃáðåò ¦³Ç̦ ·®±°±Ëÿãúluta ïãÎïî® ±¹¸Íÿäúcinis ï°°·ÿï‚ÅðÃéãÿïƒÃáåóÿŸôÿ@@@@{1Epistulae ad Ciceronem}1 ‘ïãÓåòö® Äáî® ¦³Ç®¦ ³®²°´ÿáúmulta milia equitum €atque essedariorum habet. ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±²¶Ëÿâúneque . . . pro cauto €ac diligente se castris continuit. ”ïãÃéã® ¦³Æáí®¦ ·®µ®²ÿãúM. %itfivium quem mihi commendas, vel €regem Galliae faciam, vel hunc Leptae delega, si vis. €tu ad me alium mitte quem ornem. ˜ˆïãÃéã® ¦³Ñ®æò®¦ ²®±¶®µÿäú$R(A|QUMO/TERA ˜•ïãÃéã® ¦³Áôô®¦ ¹®¶Áÿåúcum Furnium nostrum tantum vidissem neque loqui ne-€que audire meo commodo potuissem, properarem atque €essem in itinere praemissis iam legionibus, praeterire €tamen non potui quin et scriberem ad te et illum mit-€terem gratiasque agerem, etsi hoc et feci saepe et sae-€pius mihi facturus videor: ita de me mereris. inprimis €a te peto, quoniam confido me celeriter ad urbem ven-€turum, ut te ibi videam, ut tuo consilio gratia dignitate €ope omnium rerum uti possim. ad propositum revertar: €festinationi meae brevitatique litterarum ignosces; reli-€qua ex Furnio cognosces. óáÿïãÃéã® ¦³Áôô®¦ ¹®±¶®±ÿæú@@@@Caesar imp. Ciceroni imp. sal. dic. @@recte auguraris de me_bene enim tibi cognitus sum_ €nihil a me abesse longius crudelitate. atque ego cum €ex ipsa re magnam capio voluptatem, tum meum fac-€tum probari abs te triumpho gaudio. neque illud me €movet quod ii qui a me dimissi sunt, discessisse dicun-€tur, ut mihi rursus bellum inferrent. nihil enim malo €quam et me mei similem esse et illos sui. tu velim €mihi ad urbem praesto sis, ut tuis consiliis atque opibus €ut consuevi, in omnibus rebus utar. Dolabella tuo nihil €scito mihi esse iucundius. hanc adeo habebo gratiam €illi; neque enim aliter facere poterit. tanta eius humani-€tas, is sensus, ea in me est benevolentia. ˜˜óáÿïãÃéã® ¦³Áôô®¦ ±°®¸Âÿçú@@@@Caesar imp. sal. d. Ciceroni imp. @@etsi te nihil temere, nihil imprudenter facturum iudi-€caram, tamen permotus hominum fama scribendum ad €te existimavi et pro nostra benevolentia petendum ne-€quo progredereris proclinata iam re, quo integra etiam €progrediendum tibi non existimasses. namque et ami-€citiae graviorem iniuriam feceris et tibi minus commode €consulueris, si non fortunae obsecutus videbere_omnia €enim secundissima nobis, adversissima illis accidisse €videntur_, nec causam secutus_eadem enim tum fuit €cum ab eorum consiliis abesse iudicasti_, sed meum €aliquod factum condemnavisse. quo mihi gravius abs €te nil accidere potest. quod ne facias €pro iure nostrae amicitiae a te peto. postremo quid €viro bono et quieto et bono civi magis convenit quam €abesse a civilibus controversiis? quod nonnulli cum €probarent, periculi causa sequi non potuerunt: tu ex-€plorato et vitae meae testimonio et amicitiae iudicio €neque tutius neque honestius reperies quicquam quam €ab omni contentione abesse. &7xv& Kal. Maias ex itinere. ï°°¸ÿï‚ÅðÆáíÿïƒÃáåóÿŸôÿ@@@@{1Epistulae ad Familiares}1 ‘ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±·¹Ëÿáúlocellum tibi signatum remisi. ïãÃéã® ¦³Ñ®æò®¦ ²®±±®´ÿâúDe Cicerone te video quiddam scripsisse quod ego non €intellexi. quantum autem coniectura consequebar, id €erat eiusmodi ut magis optandum quam sperandum pu-€tarem. –óáÿïãÃéã® ¦³Áôô®¦ ¹®·Ãÿãú@@@@Caesar Oppio Cornelio sal. @@gaudeo mehercule vos significare litteris quam valde €probetis ea quae apud Corfinium sunt gesta. consilio €vestro utar lubenter et hoc lubentius quod mea sponte €facere constitueram, ut quam lenissimum me praeberem €et Pompeium darem operam ut conciliarem. tempte-€mus hoc modo si possimus omnium €voluntates recuperare et diuturna victoria uti, quoniam €reliqui crudelitate odium effugere non potuerunt neque €victoriam diutius tenere praeter unum L. Sullam quem €imitaturus non sum. haec nova sit ratio vincendi ut €misericordia et liberalitate nos muniamus. id quem-€admodum fieri possit, nonnulla mi in mentem veniunt, €et multa reperiri possunt. de his rebus rogo vos ut €cogitationem suscipiatis. €@@N. Magium Pompei praefectum deprehendi. scilicet €meo instituto usus sum et eum statim missum feci. iam €duo praefecti fabrum Pompei in meam potestatem ve-€nerunt et a me missi sunt. si volent grati esse, debe-€bunt Pompeium hortari ut malit mihi esse amicus quam €iis qui et illi et mihi semper fuerunt inimicissimi; quo-þ´´¸ÿï°°¸ÿï‚ÅðÆáíÿïƒÃáåóÿ–ˆ•ïãÃéã® ¦³Áôô®¦ ¹®·Ãÿãúrum artificiis effectum est ut res publica in hanc statum €perveniret. óáÿïãÃéã® ¦³Áôô®¦ ¹®±³Áÿäú@@@@Caesar Oppio Cornelio sal. @@A. d. &7vii& Idus Martias Brundisium veni, ad murum €castra posui. Pompeius est Brundisi. misit ad me N. €Magium de pace. quae visa sunt respondi. hoc vos sta-€tim scire volui. quom in spem venero de compositione €aliquid me conficere, statim vos certiores faciam. ïãÃéã® ¦³Áôô®¦ ¹®±´®±ÿåú@@Pompeius se oppido tenet. nos ad portas castra ha-€bemus. conamur opus magnum et multorum dierum €propter altitudinem maris. sed tamen nihil est quod €potius faciamus. ab utroque portus cornu moles iaci-€mus, ut aut illum quam primum traicere quod habet €copiarum, cogamus aut exitu prohibeamus. ðþ