¶³±ÿï°°±ÿï‚ÃáôÿïƒÓáìÿ¯ôÿ@@@@{1CATILINAE CONIVRATIO}1 ¡@@Omneis homines, qui sese student praestare ceteris €animalibus, summa ope niti decet, ne vitam silentio €transeant veluti pecora, quae natura prona atque ventri oboedientia finxit. sed nostra omnis vis in animo et €corpore sita est: animi imperio, corporis servitio ma-€gis utimur; alterum nobis cum dis, alterum cum be-luis commune est. quo mihi rectius videtur ingeni quam €virium opibus gloriam quaerere et, quoniam vita ipsa €qua fruimur brevis est, memoriam nostri quam maxume longam efficere. nam divitiarum et formae gloria fluxa €atque fragilis est, virtus clara aeternaque habetur. @@Sed diu magnum inter mortalis certamen fuit, vine €corporis an virtute animi res militaris magis proce-deret. nam et prius quam incipias consulto, et ubi con- @1 sulueris mature facto opus est. ita utrumque per se  indigens alterum alterius auxilio eget. igitur initio €reges_nam in terris nomen imperi id primum fuit_ €divorsi pars ingenium, alii corpus exercebant: etiam €tum vita hominum sine cupiditate agitabatur; sua quoi-que satis placebant. postea vero quam in Asia Cyrus, €in Graecia Lacedaemonii et Athenienses coepere urbis €atque nationes subigere, lubidinem dominandi causam €belli habere, maxumam gloriam in maxumo imperio €putare, tum demum periculo atque negotiis conpertum est in bello plurumum ingenium posse. quod si regum €atque imperatorum animi virtus in pace ita ut in bello €valeret, aequabilius atque constantius sese res humanae €haberent, neque aliud alio ferri neque mutari ac misceri omnia cerneres. nam imperium facile iis artibus retinetur, quibus initio partum est. verum ubi pro labore €desidia, pro continentia et aequitate lubido atque super-bia invasere, fortuna simul cum moribus inmutatur. ita €imperium semper ad optumum quemque a minus bono €transfertur. @@Quae homines arant navigant aedificant, virtuti omnia parent. sed multi mortales, dediti ventri atque somno, in-€docti incultique vitam sicuti peregrinantes transigere; €quibus profecto contra naturam corpus voluptati, anima @1 €oneri fuit. eorum ego vitam mortemque iuxta aestumo, quoniam de utraque siletur. verum enim vero is demum €mihi vivere atque frui anima videtur, qui aliquo negotio €intentus praeclari facinoris aut artis bonae famam €quaerit. €@@Sed in magna copia rerum aliud alii natura iter osten- dit. pulchrum est bene facere rei publicae, etiam bene €dicere haud absurdum est; vel pace vel bello clarum €fieri licet; et qui fecere et qui facta aliorum scripsere, multi laudantur. ac mihi quidem, tametsi haudquaquam €par gloria sequitur scriptorem et auctorem rerum, €tamen in primis arduom videtur res gestas scribere: €primum quod facta dictis exequenda sunt; dein quia €plerique quae delicta reprehenderis malevolentia et €invidia dicta putant, ubi de magna virtute atque gloria €bonorum memores, quae sibi quisque facilia factu putat, €aequo animo accipit, supra ea veluti ficta pro falsis €ducit. @@Sed ego adulescentulus initio, sicuti plerique, studio €ad rem publicam latus sum, ibique mihi multa advorsa €fuere. nam pro pudore, pro abstinentia, pro virtute audacia largitio avaritia vigebant. quae tametsi animus €aspernabatur insolens malarum artium, tamen inter @1 €tanta vitia inbecilla aetas ambitione conrupta tenebatur; ac me, quom ab relicuorum malis moribus dissentirem, €nihilo minus honoris cupido eadem quae ceteros fama  atque invidia vexabat. igitur ubi animus ex multis €miseriis atque periculis requievit et mihi relicuam €aetatem a re publica procul habendam decrevi, non fuit €consilium socordia atque desidia bonum otium con-€terere, neque vero agrum colundo aut venando, ser-vilibus officiis, intentum aetatem agere; sed a quo €incepto studioque me ambitio mala detinuerat, eodem €regressus statui res gestas populi Romani carptim, ut €quaeque memoria digna videbantur, perscribere, eo €magis quod mihi a spe metu partibus rei publicae €animus liber erat. @@Igitur de Catilinae coniuratione quam verissume potero paucis absolvam; nam id facinus in primis ego €memorabile existumo sceleris atque periculi novitate. de quoius hominis moribus pauca prius explananda €sunt, quam initium narrandi faciam.  @@L. Catilina, nobili genere natus, fuit magna vi et animi et corporis, sed ingenio malo pravoque. huic ab €adulescentia bella intestina caedes rapinae discordia €civilis grata fuere, ibique iuventutem suam exercuit. @1 corpus patiens inediae algoris vigiliae, supra quam quoiquam credibile est. animus audax subdolus varius, €quoius rei lubet simulator ac dissimulator, alieni ad-€petens, sui profusus, ardens in cupiditatibus; satis elo-quentiae, sapientiae parum. vastus animus inmoderata incredibilia nimis alta semper cupiebat. hunc post do-€minationem L. Sullae lubido maxuma invaserat rei €publicae capiundae; neque id quibus modis adseque-€retur, dum sibi regnum pararet, quicquam pensi habe-bat. agitabatur magis magisque in dies animus ferox €inopia rei familiaris et conscientia scelerum, quae utra-que iis artibus auxerat, quas supra memoravi. incita-€bant praeterea conrupti civitatis mores, quos pessuma €ac divorsa inter se mala, luxuria atque avaritia, vexa-€bant. @@Res ipsa hortari videtur, quoniam de moribus civi-€tatis tempus admonuit, supra repetere ac paucis insti-€tuta maiorum domi militiaeque, quo modo rem publi-€cam habuerint quantamque reliquerint, ut paulatim in-€mutata ex pulcherruma [2atque optuma]2 pessuma ac €flagitiosissuma facta sit, disserere.  @@Urbem Romam, sicuti ego accepi, condidere atque €habuere initio Troiani, qui Aenea duce profugi sedibus @1 €incertis vagabantur, et cum his Aborigines, genus ho-€minum agreste, sine legibus, sine imperio, liberum atque solutum. hi postquam in una moenia convenere, dispari €genere, dissimili lingua, alius alio more viventes, incre-€dibile memoratu est quam facile coaluerint: [2ita brevi €multitudo divorsa atque vaga concordia civitas facta erat]2. sed postquam res eorum civibus moribus agris €aucta satis prospera satisque pollens videbatur, sicuti €pleraque mortalium habentur, invidia ex opulentia orta est. igitur reges populique finitumi bello temptare, €pauci ex amicis auxilio esse: nam ceteri metu perculsi a periculis aberant. at Romani domi militiaeque intenti €festinare, parare, alius alium hortari, hostibus obviam €ire, libertatem patriam parentisque armis tegere. post €ubi pericula virtute propulerant, sociis atque amicis €auxilia portabant, magisque dandis quam accipiundis be-neficiis amicitias parabant. imperium legitumum, nomen €imperi regium habebant. delecti, quibus corpus annis €infirmum, ingenium sapientia validum erat, rei publicae €consultabant: hi vel aetate vel curae similitudine patres appellabantur. post ubi regium imperium, quod initio €conservandae libertatis atque augendae rei publicae €fuerat, in superbiam dominationemque se convortit, €inmutato more annua imperia binosque imperatores sibi €fecere: eo modo minume posse putabant per licentiam €insolescere animum humanum. @1  @@Sed ea tempestate coepere se quisque magis extol-lere magisque ingenium in promptu habere. nam regi-€bus boni quam mali suspectiores sunt, semperque iis aliena virtus formidulosa est. sed civitas incredibile €memoratu est adepta libertate quantum brevi creverit: tanta cupido gloriae incesserat. iam primum iuventus, €simul ac belli patiens erat, in castris per laborem usum €militiae discebat, magisque in decoris armis et milita-€ribus equis quam in scortis atque conviviis lubidinem habebant. igitur talibus viris non labor insolitus, non €locus ullus asper aut arduos erat, non armatus hostis formidulosus: virtus omnia domuerat. sed gloriae €maxumum certamen inter ipsos erat: se quisque hostem €ferire, murum ascendere, conspici, dum tale facinus €faceret, properabat. eas divitias, eam bonam famam €magnamque nobilitatem putabant. laudis avidi, pecuniae €liberales erant; gloriam ingentem, divitias honestas volebant. memorare possum, quibus in locis maxumas €hostium copias populus Romanus parva manu fuderit, €quas urbis natura munitas pugnando ceperit, ni ea res €longius nos ab incepto traheret. þ¶³±ÿï°°±ÿï‚ÃáôÿïƒÓáìÿ¨ˆ@@Sed profecto fortuna in omni re dominatur; ea res €cunctas ex lubidine magis quam ex vero celebrat ob-scuratque. Atheniensium res gestae, sicuti ego aestumo, @1 €satis amplae magnificaeque fuere, verum aliquanto mi-nores tamen quam fama feruntur. sed quia provenere €ibi scriptorum magna ingenia, per terrarum orbem Atheniensium facta pro maxumis celebrantur. ita eorum €qui fecere virtus tanta habetur, quantum eam verbis potuere extollere praeclara ingenia. at populo Romano €numquam ea copia fuit, quia prudentissumus quisque €maxume negotiosus erat, ingenium nemo sine corpore €exercebat, optumus quisque facere quam dicere, sua ab €aliis bene facta laudari quam ipse aliorum narrare €malebat.  @@Igitur domi militiaeque boni mores colebantur; con-€cordia maxuma, minuma avaritia erat; ius bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat. iur-€gia discordias simultates cum hostibus exercebant, cives €cum civibus de virtute certabant. in suppliciis deorum magnifici, domi parci, in amicos fideles erant. duabus €his artibus, audacia in bello, ubi pax evenerat aequitate, seque remque publicam curabant. quarum rerum ego €maxuma documenta haec habeo, quod in bello saepius €vindicatum est in eos, qui contra imperium in hostem €pugnaverant quique tardius revocati proelio excesse-€rant, quam qui signa relinquere aut pulsi loco cedere ausi erant; in pace vero quod beneficiis magis quam €metu imperium agitabant et accepta iniuria ignoscere €quam persequi malebant. @1  @@Sed ubi labore atque iustitia res publica crevit, reges €magni bello domiti, nationes ferae et populi ingentes €vi subacti, Carthago aemula imperi Romani ab stirpe €interiit, cuncta maria terraeque patebant, saevire for-tuna ac miscere omnia coepit. qui labores, pericula, €dubias atque asperas res facile toleraverant, iis otium €divitiaeque, optanda alias, oneri miseriaeque fuere. igitur primo pecuniae, deinde imperi cupido crevit: ea quasi materies omnium malorum fuere. namque avaritia €fidem probitatem ceterasque artis bonas subvortit; pro €his superbiam, crudelitatem, deos neglegere, omnia venalia habere edocuit. ambitio multos mortalis falsos €fieri subegit, aliud clausum in pectore, aliud in lingua €promptum habere, amicitias inimicitiasque non ex re, €sed ex commodo aestumare, magisque voltum quam ingenium bonum habere. haec primo paulatim crescere, €interdum vindicari; post ubi contagio quasi pestilentia €invasit, civitas inmutata, imperium ex iustissumo atque €optumo crudele intolerandumque factum.  @@Sed primo magis ambitio quam avaritia animos ho-€minum exercebat, quod tamen vitium propius virtutem erat. nam gloriam honorem imperium bonus et ignavos @1 €aeque sibi exoptant; sed ille vera via nititur, huic quia bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit. ava-€ritia pecuniae studium habet, quam nemo sapiens con-€cupivit: ea quasi venenis malis inbuta corpus animum-€que virilem effeminat, semper infinita [2et]2 insatiabilis est, neque copia neque inopia minuitur. sed postquam €L. Sulla armis recepta re publica bonis initiis malos €eventus habuit, rapere omnes, trahere, domum alius, €alius agros cupere, neque modum neque modestiam €victores habere, foeda crudeliaque in civis facinora facere. huc adcedebat, quod L. Sulla exercitum, quem in €Asia ductaverat, quo sibi fidum faceret, contra morem €maiorum luxuriose nimisque liberaliter habuerat. loca €amoena, voluptaria facile in otio ferocis militum animos molliverant: ibi primum insuevit exercitus populi €Romani amare potare, signa tabulas pictas vasa caelata €mirari, ea privatim et publice rapere, delubra spoliare, sacra profanaque omnia polluere. igitur ii milites, post-€quam victoriam adepti sunt, nihil relicui victis fecere. quippe secundae res sapientium animos fatigant: ne illi €conruptis moribus victoriae temperarent.  @@Postquam divitiae honori esse coepere et eas gloria @1 €imperium potentia sequebatur, hebescere virtus, pau-€pertas probro haberi, innocentia pro malevolentia duci coepit. igitur ex divitiis iuventutem luxuria atque ava-€ritia cum superbia invasere: rapere consumere, sua €parvi pendere, aliena cupere, pudorem pudicitiam, €divina atque humana promiscua, nihil pensi neque moderati habere. operae pretium est, quom domos atque €villas cognoveris in urbium modum exaedificatas, €visere templa deorum, quae nostri maiores, religio-sissumi mortales, fecere. verum illi delubra deorum €pietate, domos suas gloria decorabant, neque victis quic-quam praeter iniuriae licentiam eripiebant. at hi contra, €ignavissumi homines, per summum scelus omnia ea €sociis adimere, quae fortissumi viri victores reliquerant: €proinde quasi iniuriam facere, id demum esset imperio  uti. nam quid ea memorem, quae nisi iis qui videre €nemini credibilia sunt, a privatis compluribus subvorsos montis, maria constrata esse? quibus mihi videntur ludi-€brio fuisse divitiae: quippe quas honeste habere licebat, abuti per turpitudinem properabant. sed lubido stupri ga-€neae ceterique cultus non minor incesserat: viri mulie-€bria pati, mulieres pudicitiam in propatulo habere; €vescendi causa terra marique omnia exquirere; dormire €prius quam somni cupido esset; non famem aut sitim, €neque frigus neque lassitudinem opperiri, sed ea omnia @1 luxu antecapere. haec iuventutem, ubi familiares opes defecerant, ad facinora incendebant: animus inbutus €malis artibus haud facile lubidinibus carebat; eo pro-€fusius omnibus modis quaestui atque sumptui deditus €erat.  @@In tanta tamque conrupta civitate Catilina, id quod €factu facillumum erat, omnium flagitiorum atque faci-€norum circum se tamquam stipatorum catervas habe-bat. nam quicumque inpudicus adulter ganeo manu €ventre pene bona patria laceraverat, quique alienum €aes grande conflaverat, quo flagitium aut facinus redi-meret, praeterea omnes undique parricidae sacrilegi €convicti iudiciis aut pro factis iudicium timentes, ad €hoc quos manus atque lingua periurio aut sanguine €civili alebat, postremo omnes quos flagitium egestas €conscius animus exagitabat, ii Catilinae proxumi fami-liaresque erant. quod si quis etiam a culpa vacuos in €amicitiam eius inciderat, cottidiano usu atque inlecebris facile par similisque ceteris efficiebatur. sed maxume €adulescentium familiaritates adpetebat: eorum animi €molles etiam et [aetate] fluxi dolis haud difficulter capie-bantur. nam ut quoiusque studium ex aetate flagrabat, €aliis scorta praebere, aliis canes atque equos mercari; €postremo neque sumptui neque modestiae suae parcere, dum illos obnoxios fidosque sibi faceret. scio fuisse €nonnullos, qui ita existumarent iuventutem, quae domum €Catilinae frequentabat, parum honeste pudicitiam @1 €habuisse; sed ex aliis rebus magis, quam quod quoiquam €id conpertum foret, haec fama valebat.  @@Iam primum adulescens Catilina multa nefanda stupra €fecerat, cum virgine nobili, cum sacerdote Vestae, alia huiusce modi contra ius fasque. postremo captus amore €Aureliae Orestillae, quoius praeter formam nihil um-€quam bonus laudavit, quod ea nubere illi dubitabat €timens privignum adulta aetate, pro certo creditur ne-cato filio vacuam domum scelestis nuptiis fecisse. quae €quidem res mihi in primis videtur causa fuisse facinus maturandi. namque animus inpurus, dis hominibusque €infestus, neque vigiliis neque quietibus sedari poterat: ita conscientia mentem excitam vastabat. igitur colos €exanguis, foedi oculi, citus modo, modo tardus incessus: €prorsus in facie voltuque vecordia inerat.  @@Sed iuventutem, quam, ut supra diximus, inlexerat, multis modis mala facinora edocebat. ex illis testis €signatoresque falsos commodare; fidem fortunas peri-€cula vilia habere; post ubi eorum famam atque pu-dorem adtriverat, maiora alia imperabat. si causa €peccandi in praesens minus suppetebat, nihilo minus €insontis sicuti sontis circumvenire iugulare: scilicet €ne per otium torpescerent manus aut animus, gratuito €potius malus atque crudelis erat. @@His amicis sociisque confisus Catilina, simul quod @1 €aes alienum per omnis terras ingens erat et quod pleri-€que Sullani milites, largius suo usi, rapinarum et vic-þ¶³±ÿï°°±ÿï‚ÃáôÿïƒÓáìÿ¨”„toriae veteris memores civile bellum exoptabant, oppri-mundae rei publicae consilium cepit. in Italia nullus €exercitus, Cn. Pompeius in extremis terris bellum ge-€rebat; ipsi consulatum petenti magna spes, senatus nihil €sane intentus: tutae tranquillaeque res omnes, sed ea €prorsus opportuna Catilinae.  @@Igitur circiter Kalendas Iunias L. Caesare et C. Fi-€gulo consulibus primo singulos appellare; hortari alios, €alios temptare; opes suas, inparatam rem publicam, magna praemia coniurationis docere. ubi satis explorata €sunt quae voluit, in unum omnis convocat, quibus maxuma necessitudo et plurumum audaciae inerat. eo €convenere senatorii ordinis P. Lentulus Sura, P. Autro-€nius, L. Cassius Longinus, C. Cethegus. P. et Ser. Sullae €Ser. filii, L. Vargunteius, Q. Annius, M. Porcius Laeca, L. Bestia, Q. Curius; praeterea ex equestri ordine €M. Fulvius Nobilior, L. Statilius, P. Gabinius Capito, €C. Cornelius; ad hoc multi ex coloniis et municipiis domi nobiles. erant praeterea complures paulo occultius €consili huiusce participes nobiles, quos magis domi-€nationis spes hortabatur quam inopia aut alia ne-cessitudo. ceterum iuventus pleraque, sed maxume €nobilium Catilinae inceptis favebat: quibus in otio vel €magnifice vel molliter vivere copia erat; incerta pro certis, bellum quam pacem malebant. fuere item ea €tempestate qui crederent M. Licinium Crassum non €ignarum eius consili fuisse: quia Cn. Pompeius, invisus €ipsi, magnum exercitum ductabat, quoiusvis opes vo-€luisse contra illius potentiam crescere, simul confisum, €si coniuratio valuisset, facile apud illos principem €se fore. @1  @@Sed antea item coniuravere pauci contra rem pu-blicam, in quis Catilina fuit. de qua quam verissume €potero dicam. L. Tullo et M'. Lepido consulibus P. €Autronius et P. Sulla designati consules legibus am-bitus interrogati poenas dederant. post paulo Catilina €pecuniarum repetundarum reus prohibitus erat consula-€tum petere, quod intra legitumos dies profiteri nequi-verat. erat eodem tempore Cn. Piso, adulescens nobilis, €summae audaciae, egens, factiosus, quem ad perturban-€dam rem publicam inopia atque mali mores stimulabant. cum hoc Catilina et Autronius circiter Nonas Decembris €consilio communicato parabant in Capitolio Kalendis €Ianuariis L. Cottam et L. Torquatum consules interficere, €ipsi fascibus conreptis Pisonem cum exercitu ad opti-nendas duas Hispanias mittere. ea re cognita rursus in Nonas Februarias consilium caedis transtulerant. iam €tum non consulibus modo, sed plerisque senatoribus perniciem machinabantur. quod ni Catilina maturasset €pro curia signum sociis dare, eo die post conditam €urbem Romam pessumum facinus patratum foret. quia €nondum frequentes armati convenerant, ea res consilium  diremit. postea Piso in citeriorem Hispaniam quaestor €pro praetore missus est adnitente Crasso, quod eum infestum inimicum Cn. Pompeio cognoverat. neque €tamen senatus provinciam invitus dederat, quippe €foedum hominem a re publica procul esse volebat, €simul quia boni complures praesidium in eo putabant et iam tum potentia Pompei formidulosa erat. sed is €Piso in provincia ab equitibus Hispanis, quos in exer- @1 citu ductabat, iter faciens occisus est. sunt qui ita di-€cant imperia eius iniusta superba crudelia barbaros nequivisse pati; alii autem, equites illos, Cn. Pompei €veteres fidosque clientis, voluntate eius Pisonem adgres-€sos: numquam Hispanos praeterea tale facinus fecisse, €sed imperia saeva multa antea perpessos. nos eam rem in medio relinquemus. de superiore coniuratione satis €dictum.  @@Catilina ubi eos, quos paulo ante memoravi, con-€venisse videt, tametsi cum singulis multa saepe egerat, €tamen in rem fore credens univorsos appellare et cohor-€tari, in abditam partem aedium secedit atque ibi omnibus €arbitris procul amotis orationem huiusce modi habuit: @@'Ni virtus fidesque vostra spectata mihi foret, nequi-€quam opportuna res cecidisset; spes magna, dominatio €in manibus frustra fuissent, neque ego per ignaviam aut vana ingenia incerta pro certis captarem. sed quia €multis et magnis tempestatibus vos cognovi fortis fidos-€que mihi, eo animus ausus est maxumum atque pulcher-€rumum facinus incipere, simul quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi; nam idem velle atque €idem nolle, ea demum firma amicitia est. @@Sed ego quae mente agitavi, omnes iam antea divorsi audistis. ceterum mihi in dies magis animus adcenditur, €quom considero, quae condicio vitae futura sit, nisi @1 nosmet ipsi vindicamus in libertatem. nam postquam €res publica in paucorum potentium ius atque dicionem €concessit, semper illis reges tetrarchae vectigales esse, €populi nationes stipendia pendere; ceteri omnes, strenui €boni, nobiles atque ignobiles, volgus fuimus sine gratia, €sine auctoritate, iis obnoxii, quibus, si res publica valeret, formidini essemus. itaque omnis gratia potentia €honos divitiae apud illos sunt aut ubi illi volunt; nobis reliquere pericula repulsas iudicia egestatem. quae quo €usque tandem patiemini, o fortissumi viri? nonne emori €per virtutem praestat quam vitam miseram atque €inhonestam, ubi alienae superbiae ludibrio fueris, per dedecus amittere? verum enim vero, pro deum €atque hominum fidem, victoria in manu nobis est, viget €aetas, animus valet; contra illis annis atque divitiis €omnia consenuerunt. tantummodo incepto opus est, cetera res expediet. etenim quis mortalium, quoi virile €ingenium est, tolerare potest illis divitias superare, €quas profundant in extruendo mari et montibus co-€aequandis, nobis rem familiarem etiam ad necessaria €deesse? illos binas aut amplius domos continuare, nobis larem familiarem nusquam ullum esse? quom €tabulas signa toreumata emunt, nova diruunt, alia €aedificant, postremo omnibus modis pecuniam trahunt €vexant, tamen summa lubidine divitias suas vincere nequeunt. at nobis est domi inopia, foris aes alienum, €mala res, spes multo asperior: denique quid relicui €habemus praeter miseram animam? @@Quin igitur expergiscimini? en illa, illa quam saepe €optastis libertas, praeterea divitiae decus gloria in oculis @1 €sita sunt; fortuna omnia ea victoribus praemia posuit. res tempus pericula egestas belli spolia magnifica magis quam oratio mea vos hortantur. vel imperatore vel milite €me utimini: neque animus neque corpus a vobis aberit. haec ipsa, ut spero, vobiscum una consul agam, nisi €forte me animus fallit et vos servire magis quam €imperare parati estis.'  @@Postquam accepere ea homines, quibus mala abunde €omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla, €tametsi illis quieta movere magna merces videbatur, €tamen postulavere plerique, ut proponeret, quae con-€dicio belli foret, quae praemia armis peterent, quid ubique opis aut spei haberent. tum Catilina polliceri €tabulas novas, proscriptionem locupletium, magistra-€tus, sacerdotia, rapinas, alia omnia, quae bellum atque lubido victorum fert; praeterea esse in Hispania cite-€riore Pisonem, in Mauretania cum exercitu P. Sittium €Nucerinum, consili sui participes; petere consulatum €C. Antonium, quem sibi collegam fore speraret, ho-€minem et familiarem et omnibus necessitudinibus cir-€cumventum; cum eo se consulem initium agundi factu-rum. ad hoc maledictis increpabat omnis bonos, suorum €unum quemque nominans laudare: admonebat alium €egestatis, alium cupiditatis suae, compluris periculi aut €ignominiae, multos victoriae Sullanae, quibus ea praedae fuerat. postquam omnium animos alacris videt, cohor-€tatus, ut petitionem suam curae haberent, conventum  dimisit. fuere ea tempestate qui dicerent Catilinam €oratione habita, quom ad ius iurandum popularis sce-€leris sui adigeret, humani corporis sanguinem vino per- @1 mixtum in pateris circumtulisse: inde quom post exe-€crationem omnes degustavissent, sicuti in sollemnibus €sacris fieri consuevit, aperuisse consilium suom, atque €eo dicationem fecisse, quo inter se fidi magis forent alius alii tanti facinoris conscii. nonnulli ficta et haec €et multa praeterea existumabant ab iis, qui Ciceronis €invidiam quae postea orta est leniri credebant atro-€citate sceleris eorum, qui poenas dederant. nobis ea res þ¶³±ÿï°°±ÿï‚ÃáôÿïƒÓáìÿ¨–“…pro magnitudine parum conperta est.  @@Sed in ea coniuratione fuit Q. Curius, natus haud ob-€scuro loco, flagitiis atque facinoribus coopertus, quem censores senatu probri gratia moverant. huic homini non €minor vanitas inerat quam audacia: neque reticere quae €audierat, neque suamet ipse scelera occultare, prorsus neque dicere neque facere quicquam pensi habebat. erat €ei cum Fulvia, muliere nobili, stupri vetus consuetudo. €quoi cum minus gratus esset, quia inopia minus largiri €poterat, repente glorians maria montisque polliceri €coepit et minari etiam ferro, ni sibi obnoxia foret, post-remo ferocius agitare quam solitus erat. at Fulvia in-€solentia[2e]2 Curi causa cognita tale periculum rei pu-€blicae haud occultum habuit, sed sublato auctore de €Catilinae coniuratione quae quoque modo audierat com-€pluribus narravit. @@Ea res in primis studia hominum adcendit ad consu-latum mandandum M. Tullio Ciceroni. namque antea ple- @1 €raque nobilitas invidia aestuabat, et quasi pollui con-€sulatum credebant, si eum quamvis egregius homo novos €adeptus foret. sed ubi periculum advenit, invidia atque  superbia post fuere. igitur comitiis habitis consules de-€clarantur M. Tullius et C. Antonius. quod factum primo popularis coniurationis concusserat. neque tamen Cati-€linae furor minuebatur, sed in dies plura agitare: arma €per Italiam locis opportunis parare, pecuniam sua aut €amicorum fide sumptam mutuam Faesulas ad Manlium €quendam portare, qui postea princeps fuit belli faciundi. ea tempestate plurumos quoiusque generis homines ad-€scivisse sibi dicitur, mulieres etiam aliquot, quae primo €ingentis sumptus stupro corporis toleraverant, post €ubi aetas tantummodo quaestui neque luxuriae modum fecerat, aes alienum grande conflaverant. per eas se Ca-€tilina credebat posse servitia urbana sollicitare, urbem €incendere, viros earum vel adiungere sibi vel interficere.  @@Sed in iis erat Sempronia, quae multa saepe virilis audaciae facinora conmiserat. haec mulier genere atque €forma, praeterea viro liberis satis fortunata fuit; litte-€ris Graecis Latinis docta, psallere [et] saltare elegantius €quam necesse est probae, multa alia, quae instrumenta @1 luxuriae sunt. sed ei cariora semper omnia quam €decus atque pudicitia fuit; pecuniae an famae minus par-€ceret, haud facile discerneres; lubido sic adcensa, ut sae-pius peteret viros quam peteretur. sed ea saepe antehac €fidem prodiderat, creditum abiuraverat, caedis conscia fuerat: luxuria atque inopia praeceps abierat. verum €ingenium eius haud absurdum: posse versus facere, €iocum movere, sermone uti vel modesto vel molli vel €procaci; prorsus multae facetiae multusque lepos inerat.  @@His rebus conparatis Catilina nihilo minus in proxu-€mum annum consulatum petebat, sperans, si designatus €foret, facile se ex voluntate Antonio usurum. neque inter-€ea quietus erat, sed omnibus modis insidias parabat Ciceroni. neque illi tamen ad cavendum dolus aut astu-tiae deerant. namque a principio consulatus sui multa €pollicendo per Fulviam effecerat, ut Q. Curius, de quo €paulo ante memoravi, consilia Catilinae sibi proderet; ad hoc conlegam suom Antonium pactione provinciae €perpulerat, ne contra rem publicam sentiret; circum se €praesidia amicorum atque clientium occulte habebat. postquam dies comitiorum venit et Catilinae neque peti-€tio neque insidiae, quas consulibus in campo fecerat, pro-€spere cessere, constituit bellum facere et extrema omnia €experiri, quoniam quae occulte temptaverat aspera foe-€daque evenerant.  @@Igitur C. Manlium Faesulas atque in eam partem €Etruriae, Septimium quendam Camertem in agrum Pi-€cenum, C. Iulium in Apuliam dimisit, praeterea alium alio, quem ubique opportunum sibi fore credebat. in-€terea Romae multa simul moliri: consulibus insidias €tendere, parare incendia, opportuna loca armatis homi-€nibus obsidere; ipse cum telo esse, item alios iubere, @1 €hortari uti semper intenti paratique essent; dies noc-€tisque festinare vigilare, neque insomniis neque labore fatigari. postremo, ubi multa agitanti nihil procedit, €rursus intempesta nocte coniurationis principes convo-cat per M. Porcium Laecam, ibique multa de ignavia €eorum questus docet se Manlium praemisisse ad eam €multitudinem, quam ad capiunda arma paraverat, item €alios in alia loca opportuna, qui initium belli facerent, €seque ad exercitum proficisci cupere, si prius Cicero-€nem oppressisset: eum suis consiliis multum officere.  igitur perterritis ac dubitantibus ceteris C. Cornelius €eques Romanus operam suam pollicitus et cum eo L. Var-€gunteius senator constituere ea nocte paulo post cum €armatis hominibus sicuti salutatum introire ad Cice-€ronem ac de inproviso domi suae inparatum confodere. Curius ubi intellegit, quantum periculum consuli inpen-€deat, propere per Fulviam Ciceroni dolum qui parabatur enuntiat. ita illi ianua prohibiti tantum facinus frustra €susceperant. @@Interea Manlius in Etruria plebem sollicitare, egestate €simul ac dolore iniuriae novarum rerum cupidam, quod €Sullae dominatione agros bonaque omnia amiserat, prae-€terea latrones quoiusque generis, quorum in ea regione €magna copia erat, nonnullos ex Sullanis coloniis, quibus €lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil relicui €fecerant.  @@Ea cum Ciceroni nuntiarentur, ancipiti malo permo-€tus, quod neque urbem ab insidiis privato consilio lon-€gius tueri poterat neque, exercitus Manli quantus aut €quo consilio foret, satis conpertum habebat, rem ad €senatum refert, iam antea volgi rumoribus exagitatam. itaque, quod plerumque in atroci negotio solet, senatus €decrevit, darent operam consules, ne quid res publica detrimenti caperet. ea potestas per senatum more Ro-€mano magistratui maxuma permittitur: exercitum pa-€rare, bellum gerere, coercere omnibus modis socios @1 €atque civis, domi militiaeque imperium atque iudicium €summum habere; aliter sine populi iussu nullius earum €rerum consuli ius est.  @@Post paucos dies L. Saenius senator in senatu litteras €recitavit, quas Faesulis adlatas sibi dicebat, in quibus €scriptum erat C. Manlium arma cepisse cum magna mul-titudine ante diem VI Kalendas Novembris. simul, id €quod in tali re solet, alii portenta atque prodigia nun-€tiabant, alii conventus fieri, arma portari, Capuae atque in Apulia servile bellum moveri. igitur senati decreto €Q. Marcius Rex Faesulas, Q. Metellus Creticus in Apu-liam circumque ea loca missi_hi utrique ad urbem €imperatores erant, inpediti ne triumpharent calumnia €paucorum, quibus omnia honesta atque inhonesta ven-dere mos erat_, sed praetores Q. Pompeius Rufus Ca-€puam, Q. Metellus Celer in agrum Picenum, iisque €permissum, uti pro tempore atque periculo exercitum conpararent. ad hoc, si quis indicavisset de coniuratione, €quae contra rem publicam facta erat, praemium servo €libertatem et sestertia centum, libero inpunitatem eius rei et sestertia ducenta [milia], itemque decrevere, uti €gladiatoriae familiae Capuam et in cetera municipia €distribuerentur pro quoiusque opibus, Romae per totam €urbem vigiliae haberentur iisque minores magistratus €praeessent.  @@Quis rebus permota civitas atque inmutata urbis facies €erat. ex summa laetitia atque lascivia, quae diuturna @1 quies pepererat, repente omnis tristitia invasit: festinare, €trepidare, neque loco neque homini quoiquam satis cre-€dere, neque bellum gerere neque pacem habere, suo quisque metu pericula metiri. ad hoc mulieres, quibus €rei publicae magnitudine belli timor insolitus incesse-€rat, adflictare sese, manus supplices ad caelum tendere, €miserari parvos liberos, rogitare omnia, [2omni rumore]2 €pavere, [2adripere omnia]2 superbia atque deliciis omissis, €sibi patriaeque diffidere. @@At Catilinae crudelis animus eadem illa movebat, €tametsi praesidia parabantur et ipse lege Plautia inter-rogatus erat ab L. Paulo. postremo dissimulandi causa €aut sui expurgandi, sicut iurgio lacessitus foret, in se-natum venit. tum M. Tullius consul, sive praesentiam €eius timens sive ira conmotus, orationem habuit lucu-€lentam atque utilem rei publicae, quam postea scriptam edidit. sed ubi ille adsedit, Catilina, ut erat paratus ad þ¶³±ÿï°°±ÿï‚ÃáôÿïƒÓáìÿ¨Ÿ—‚dissimulanda omnia, demisso voltu, voce supplici po-€stulare a patribus coepit, ne quid de se temere crederent: €ea familia ortum, ita se ab adulescentia vitam instituisse, €ut omnia bona in spe haberet; ne existumarent sibi, €patricio homini, quoius ipsius atque maiorum pluruma €beneficia in plebem Romanam essent, perdita re publica €opus esse, quom eam servaret M. Tullius, inquilinus civis urbis Romae. ad hoc male dicta alia quom adderet, obstrepere omnes, hostem atque parricidam vocare. tum €ille furibundus 'quoniam quidem circumventus' inquit €'ab inimicis praeceps agor, incendium meum ruina  extinguam.' deinde se ex curia domum proripuit. ibi €multa ipse secum volvens, quod neque insidiae consuli @1 €procedebant et ab incendio intellegebat urbem vigiliis €munitam, optumum factu credens exercitum augere ac, €prius quam legiones scriberentur, multa antecapere, €quae bello usui forent, nocte intempesta cum paucis in Manliana castra profectus est. sed Cethego atque Len-€tulo ceterisque, quorum cognoverat promptam auda-€ciam, mandat, quibus rebus possent, opes factionis €confirment, insidias consuli maturent, caedem incendia €aliaque belli facinora parent: sese propediem cum €magno exercitu ad urbem adcessurum. @@Dum haec Romae geruntur, C. Manlius ex suo numero €legatos ad Marcium Regem mittit cum mandatis huiusce €modi:  @@'Deos hominesque testamur, imperator, nos arma ne-€que contra patriam cepisse neque quo periculum aliis €faceremus, sed uti corpora nostra ab iniuria tuta forent, €qui miseri, egentes violentia atque crudelitate faenera-€torum plerique patriae, sed omnes fama atque fortunis €expertes sumus. neque quoiquam nostrum licuit more €maiorum lege uti neque amisso patrimonio liberum cor-€pus habere: tanta saevitia faeneratorum atque praetoris fuit. saepe maiores vostrum, miserti plebis Romanae, de-€cretis suis inopiae eius opitulati sunt, ac novissume me-€moria nostra propter magnitudinem aeris alieni volenti-bus omnibus bonis argentum aere solutum est. saepe €ipsa plebs, aut dominandi studio permota aut superbia magistratuum, armata a patribus secessit. at nos non €imperium neque divitias petimus, quarum rerum causa €bella atque certamina omnia inter mortalis sunt, sed €libertatem, quam nemo bonus nisi cum anima simul amittit. te atque senatum obtestamur, consulatis miseris €civibus, legis praesidium quod iniquitas praetoris eri- @1 €puit restituatis, neve nobis eam neccessitudinem inpo-€natis, ut quaeramus, quonam modo maxume ulti sangui-€nem nostrum pereamus.'  @@Ad haec Q. Marcius respondit, si quid ab senatu petere €vellent, ab armis discedant, Romam supplices proficis-€cantur: ea mansuetudine atque misericordia senatum po-€puli Romani semper fuisse, ut nemo umquam ab eo €frustra auxilium petiverit. @@At Catilina ex itinere plerisque consularibus, prae-€terea optumo quoique litteras mittit: se falsis criminibus €circumventum, quoniam factioni inimicorum resistere €nequiverit, fortunae cedere, Massiliam in exilium profi-€cisci, non quo sibi tanti sceleris conscius esset, sed uti €res publica quieta foret neve ex sua contentione seditio oreretur. ab his longe divorsas litteras Q. Catulus in se-€natu recitavit, quas sibi nomine Catilinae redditas dice-€bat. earum exemplum infra scriptum est.  @@'L. Catilina Q. Catulo. egregia tua fides, re cognita, €grata mihi magnis in meis periculis, fiduciam commen-dationi meae tribuit. quam ob rem defensionem in novo €consilio non statui parare: satisfactionem ex nulla con-€scientia de culpa proponere decrevi, quam me dius fidius veram licet cognoscas. iniuriis contumeliisque conci-€tatus, quod fructu laboris industriaeque meae privatus €statum dignitatis non obtinebam, publicam miserorum €causam pro mea consuetudine suscepi, non quin aes alie-€num meis nominibus ex possessionibus solvere non pos-€sem_et alienis nominibus liberalitas Orestillae suis €filiaeque copiis persolveret_, sed quod non dignos ho- @1 €mines honore honestatos videbam meque falsa suspi-cione alienatum esse sentiebam hoc nomine satis ho-€nestas pro meo casu spes relicuae dignitatis conser-vandae sum secutus. plura quom scribere vellem, nuntia-tum est vim mihi parari nunc Orestillam commendo €tuaeque fidei trado; eam ab iniuria defendas, per liberos €tuos rogatus. haveto.'  @@Sed ipse paucos dies conmoratus apud C. Flaminium €in agro Arretino, dum vicinitatem antea sollicitatam €armis exornat, cum fascibus atque aliis imperi insigni-bus in castra ad Manlium contendit. haec ubi Romae con-€perta sunt, senatus Catilinam et Manlium hostis iudicat, €ceterae multitudini diem statuit, ante quam sine fraude €liceret ab armis discedere praeter rerum capitalium con-demnatis. praeterea decernit, uti consules dilectum habe-€ant, Antonius cum exercitu Catilinam persequi maturet, €Cicero urbi praesidio sit. @@Ea tempestate mihi imperium populi Romani multo €maxume miserabile visum est. quoi quom ad occasum ab €ortu solis omnia domita armis parerent, domi otium atque €divitiae, quae prima mortales putant, adfluerent, fuere €tamen cives, qui seque remque publicam obstinatis animis perditum irent. namque duobus senati decretis ex tanta €multitudine neque praemio inductus coniurationem pate-€fecerat neque ex castris Catilinae quisquam omnium dis-€cesserat: tanta vis morbi atque uti tabes plerosque ci- vium animos invaserat. neque solum illis aliena menserat, €qui conscii coniurationis fuerant, sed omnino cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat. id adeo @1 more suo videbatur facere. nam semper in civitate, qui-€bus opes nullae sunt, bonis invident, malos extollunt, €vetera odere, nova exoptant, odio suarum rerum mutari €omnia student, turba atque seditionibus sine cura alun-tur, quoniam egestas facile habetur sine damno. sed urbana plebes, ea vero praeceps erat de multis causis. pri-€mum omnium qui ubique probro atque petulantia ma-€xume praestabant, item alii per dedecora patrimoniis €amissis, postremo omnes quos flagitium aut facinus domo €expulerat, ii Romam sicut in sentinam confluxerant. deinde multi memores Sullanae victoriae, quod ex gre-€gariis militibus alios senatores videbant, alios ita divites, €ut regio victu atque cultu aetatem agerent, sibi quisque, si in armis foret, ex victoria talia sperabat. praeterea €iuventus, quae in agris manuum mercede inopiam tolera-€verat, privatis atque publicis largitionibus excita urba-€num otium ingrato labori praetulerat. eos atque alios om-nis malum publicum alebat. quo minus mirandum est ho-€mines egentis, malis moribus, maxuma spe rei publicae iuxta ac sibi consuluisse. praeterea, quorum victoria €Sullae parentes proscripti, bona erepta, ius libertatis in-€minutum erat, haud sane alio animo belli eventum ex-pectabant. ad hoc quicumque aliarum atque senatus par-€tium erant, conturbari rem publicam quam minus valere ipsi malebant. id [2ad]2eo malum multos post annos in  civitatem revorterat. nam postquam Cn. Pompeio et M. €Crasso consulibus tribunicia postestas restituta est, ho-€mines adulescentes summam potestatem nacti, quibus €aetas animusque ferox erat, coepere senatum criminando €plebem exagitare, dein largiundo atque pollicitando magis @1 incendere, ita ipsi clari potentesque fieri. contra eos €summa ope nitebatur pleraque nobilitas senatus specie pro sua magnitudine. namque, uti paucis verum absol-€vam, post illa tempora quicumque rem publicam agita-€vere, honestis nominibus, alii sicuti populi iura defen-€derent, pars quo senatus auctoritas maxuma foret, €bonum publicum simulantes pro sua quisque potentia certabant. neque illis modestia neque modus contentionis  erat: utrique victoriam crudeliter exercebant. sed post-€quam Cn. Pompeius ad bellum maritumum atque Mithri-€daticum missus est, plebis opes inminutae, paucorum po-tentia crevit. ii magistratus, provincias aliaque omnia €tenere; ipsi innoxii, florentes, sine metu aetatem agere €ceterosque iudiciis terrere, quo plebem in magistratu placidius tractarent. sed ubi primum dubiis rebus novandi €spes oblata est, vetus certamen animos eorum adrexit. quod si primo proelio Catilina superior aut aequa manu þ¶³±ÿï°°±ÿï‚ÃáôÿïƒÓáìÿ¨§”‚discessisset, profecto magna clades atque calamitas rem €publicam oppressisset, neque illis, qui victoriam adepti €forent, diutius ea uti licuisset, quin defessis et exangui-€bus qui plus posset imperium atque libertatem extor-queret. fuere tamen extra coniurationem complures, qui €ad Catilinam initio profecti sunt. in iis erat Fulvius, se-€natoris filius, quem retractum ex itinere parens necari €iussit. @@Isdem temporibus Romae Lentulus, sicuti Catilina €praeceperat, quoscumque moribus aut fortuna novis re-€bus idoneos credebat, aut per se aut per alios sollicitabat, €neque solum civis, sed quoiusque modi genus hominum,  quod modo bello usui foret. igitur P. Umbreno quoidam €negotium dat, uti legatos Allobrogum requirat eosque, si €possit, inpellat ad societatem belli, existumans publice €privatimque aere alieno oppressos, praeterea quod natura €gens Gallica bellicosa esset, facile eos ad tale consilium adduci posse. Umbrenus quod in Gallia negotiatus erat, @1 €plerisque principibus civitatium notus erat atque eos no-€verat. itaque sine mora, ubi primum legatos in foro con-€spexit, percontatus pauca de statu civitatis et quasi do-€lens eius casum requirere coepit, quem exitum tantis malis sperarent. postquam illos videt queri de avaritia €magistratuum, accusare senatum, quod in eo auxili nihil €esset, miseriis suis remedium mortem expectare, 'at ego' €inquit 'vobis, si modo viri esse voltis, rationem ostendam, qua tanta ista mala effugiatis'. haec ubi dixit, Allobroges €in maxumam spem adducti Umbrenum orare, ut sui mi-€sereretur: nihil tam asperum neque tam difficile esse, €quod non cupidissume facturi essent, dum ea res civi-tatem aere alieno liberaret. ille eos in domum D. Bruti €perducit, quod foro propinqua erat neque aliena consili €propter Semproniam; nam tum Brutus ab Roma aberat. praeterea Gabinium arcessit, quo maior auctoritas ser-€moni inesset. eo praesente coniurationem aperit, nominat €socios, praeterea multos quoiusque generis innoxios, quo €legatis animus amplior esset. deinde eos pollicitos ope- ram suam domum dimittit. sed Allobroges diu in incerto habuere, quidnam consili caperent. in altera parte erat €aes alienum, studium belli, magna merces in spe vic-€toriae; at in altera maiores opes, tuta consilia, pro in-certa spe certa praemia. haec illis volventibus tandem vicit fortuna rei publicae. itaque Q. Fabio Sangae, quoius €patrocinio civitas plurumum utebatur, rem omnem, uti cognoverant, aperiunt. Cicero per Sangam consilio co-€gnito legatis praecipit, ut studium coniurationis vehe-€menter simulent, ceteros adeant, bene polliceantur dent-€que operam, uti eos quam maxume manufestos habeant.  @@Isdem fere temporibus in Gallia citeriore atque ul-€teriore, item in agro Piceno Bruttio Apulia motus erat. namque illi, quos ante Catilina dimiserat, inconsulte ac @1 €veluti per dementiam cuncta simul agebant. nocturnis €consiliis, armorum atque telorum portationibus, festi-€nando agitando omnia plus timoris quam periculi effe-cerant. ex eo numero compluris Q. Metellus Celer praetor €ex senatus consulto causa cognita in vincula coniecerat, €item in citeriore Gallia C. Murena, qui ei provinciae lega-€tus praeerat.  @@At Romae Lentulus cum ceteris, qui principes coniu-€rationis erant, paratis ut videbatur magnis copiis con-€stituerant, uti, quom Catilina in agrum Aefulanum cum €exercitu venisset, L. Bestia tribunus plebis contione ha-€bita quereretur de actionibus Ciceronis bellique gravis-€sumi invidiam optumo consuli inponeret: eo signo pro-€xuma nocte cetera multitudo coniurationis suom quodque negotium exequeretur. sed ea divisa hoc modo diceban-€tur: Statilius et Gabinius ut cum magna manu duodecim €simul opportuna loca urbis incenderent, quo tumultu fa-€cilior aditus ad consulem ceterosque, quibus insidiae €parabantur, fieret; Cethegus Ciceronis ianuam obsideret €eumque vi adgrederetur; alius autem alium, sed filii €familiarum, quorum ex nobilitate maxuma pars erat, pa-€rentis interficerent; simul caede et incendio perculsis omnibus ad Catilinam erumperent. inter haec parata at-€que decreta Cethegus semper querebatur de ignavia €sociorum: illos dubitando et dies prolatando magnas op-€portunitates conrumpere: facto, non consulto in tali peri-€culo opus esse, seque, si pauci adiuvarent, languentibus aliis impetum in curiam facturum. natura ferox, vehe-€mens, manu promptus erat, maxumum bonum in cele-€ritate putabat. @1  @@Sed Allobroges ex praecepto Ciceronis per Gabinium €ceteros conveniunt. ab Lentulo, Cethego, Statilio, item €Cassio postulant ius iurandum, quod signatum ad civis €perferant: aliter haud facile eos ad tantum negotium in-pelli posse. ceteri nihil suspicantes dant, Cassius semet €eo brevi venturum pollicetur ac paulo ante legatos ex urbe proficiscitur. Lentulus cum iis T. Volturcium quen-€dam Crotoniensem mittit, ut Allobroges, prius quam do-€mum pergerent, cum Catilina data atque accepta fide so-cietatem confirmarent. ipse Volturcio litteras ad Catili-€nam dat, quarum exemplum infra scriptum est. @@'Qui sim, ex eo, quem ad te misi, cognosces. fac cogites, €in quanta calamitate sis, et memineris te virum esse. con-€sideres, quid tuae rationes postulent. auxilium petas ab €omnibus, etiam ab infumis.' @@Ad hoc mandata verbis dat: quom ab senatu hostis €iudicatus sit, quo consilio servitia repudiet? in urbe €parata esse quae iusserit. ne cunctetur ipse propius ad- cedere. his rebus ita actis, constituta nocte qua proficis-€cerentur Cicero per legatos cuncta edoctus L. Valerio €Flacco et C. Pomptino praetoribus imperat, ut in ponte €Mulvio per insidias Allobrogum comitatus deprehendant. €rem omnem aperit, quoius gratia mittebantur; cetera, uti facto opus sit, ita agant permittit. illi, homines militares, €sine tumultu praesidiis conlocatis, sicuti praeceptum erat, occulte pontem obsidunt. postquam ad id loci legati €cum Volturcio venerunt et simul utrimque clamor exor-€tus est, Galli cito cognito consilio sine mora praetoribus se tradunt, Volturcius primo cohortatus ceteros gladio €se a multitudine defendit, deinde, ubi a legatis desertus €est, multa prius de salute sua Pomptinum obtestatus, @1 €quod ei notus erat, postremo timidus ac vitae diffidens €velut hostibus sese praetoribus dedit.  @@Quibus rebus confectis omnia propere per nuntios consuli declarantur. at illum ingens cura atque laetitia €simul occupavere. nam laetabatur intellegens coniu-€ratione patefacta civitatem periculis ereptam esse; porro €autem anxius erat dubitans, in maxumo scelere tantis ci-€vibus deprehensis quid facto opus esset: poenam illorum €sibi oneri, inpunitatem perdundae rei publicae fore credebat. igitur confirmato animo vocari ad sese iubet €Lentulum, Cethegum, Statilium, Gabinium itemque Cae-€parium Terracinensem. qui in Apuliam ad concitanda servitia proficisci parabat. ceteri sine mora veniunt; Cae-€parius, paulo ante domo egressus, cognito indicio ex urbe profugerat. consul Lentulum, quod praetor erat, ipse €manu tenens in senatum perducit, reliquos cum custodi-bus in aedem Concordiae venire iubet. eo senatum advo-€cat magnaque frequentia eius ordinis Volturcium cum €legatis introducit, Flaccum praetorem scrinium cum lit- teris, quas a legatis acceperat, eodem adferre iubet. Vol-€turcius interrogatus de itinere, de litteris, postremo quid €aut qua de causa consili habuisset, primo fingere alia, €dissimulare de coniuratione; post ubi fide publica dicere €iussus est, omnia, uti gesta erant, aperit docetque se pau-€cis ante diebus a Gabinio et Caepario socium adscitum €nihil amplius scire quam legatos, tantummodo audire €solitum ex Gabinio P. Autronium, Ser Sullam, L. Var-€gunteium, multos praeterea in ea coniuratione esse. eadem Galli fatentur ac Lentulum dissimulantem coar-€guunt praeter litteras sermonibus, quos ille habere soli-€tus erat: ex libris Sibyllinis regnum Romae tribus Cor-€neliis portendi; Cinnam atque Sullam antea, se tertium €esse. quoi fatum foret urbis potiri; praeterea ab incenso €Capitolio illum esse vigesumum annum. quem saepe ex €prodigiis haruspices respondissent bello civili cruen- @1 tum fore igitur perlectis litteris. quom prius omnes þ¶³±ÿï°°±ÿï‚ÃáôÿïƒÓáìÿ¨¯“‚signa sua cognovissent, senatus decernit, uti abdicato €magistratu Lentulus itemque ceteri in liberis custodiis habeantur itaque Lentulus P. Lentulo Spintheri, qui tum €aedilis erat, Cethegus Q. Cornificio, Statilius C. Caesari, €Gabinius M. Crasso, Caeparius_nam is paulo ante ex €fuga retractus erat_Cn. Terentio senatori traduntur.  @@Interea plebs coniuratione patefacta, quae primo cu-€pida rerum novarum nimis bello favebat, mutata mente €Catilinae consilia execrari, Ciceronem ad caelum tollere: €veluti ex servitute erepta gaudium atque laetitiam agi-tabat namque alia belli facinora praedae magis quam €detrimento fore, incendium vero crudele, inmoderatum €ac sibi maxume calamitosum putabat, quippe quoi omnes €copiae in usu cottidiano et cultu corporis erant. @@Post eum diem quidam L. Tarquinius ad senatum ad-€ductus erat, quem ad Catilinam proficiscentem ex itinere retractum aiebant is quom se diceret indicaturum de €coniuratione, si fides publica data esset, iussus a consule €quae sciret edicere, eadem fere quae Volturcius de para-€tis incendiis, de caede bonorum, de itinere hostium sena-€tum docet: praeterea se missum a M. Crasso, qui Cati-€linae nuntiaret, ne eum Lentulus et Cethegus aliique ex €coniuratione deprehensi terrerent, eoque magis prope-€raret ad urbem adcedere, quo et ceterorum animos refi-ceret et illi facilius e periculo eriperentur. sed ubi Tar-€quinius Crassum nominavit, hominem nobilem, maxumis €divitiis, summa potentia, alii rem incredibilem rati, pars €tametsi verum existumabant, tamen quia in tali tempore €tanta vis hominis magis leniunda quam exagitanda vide-€batur, plerique Crasso ex negotiis privatis obnoxii, con-€clamant indicem falsum esse, deque ea re postulant uti referatur. itaque consulente Cicerone frequens senatus €decernit Tarquini indicium falsum videri eumque in vin-€culis retinendum neque amplius potestatem faciundam, €nisi de eo indicaret, quoius consilio tantam rem esset @1 mentitus. erant eo tempore qui existumarent indicium €illud a P. Autronio machinatum, quo facilius appellato €Crasso per societatem periculi reliquos illius potentia tegeret. alii Tarquinium a Cicerone inmissum aiebant, €ne Crassus more suo suscepto malorum patrocinio rem publicam conturbaret. ipsum Crassum ego postea prae-€dicantem audivi tantam illam contumeliam sibi ab Cice-€rone inpositam.  @@Sed isdem temporibus Q. Catulus et C. Piso [neque €precibus] neque pretio neque gratia Ciceronem inpellere €potuere, uti per Allobroges aut alium indicem C. Caesar falso nominaretur. nam uterque cum illo gravis inimi-€citias exercebat: Piso oppugnatus in iudicio pecuniarum €repetundarum propter quoiusdam Transpadani suppli-€cium iniustum, Catulus ex petitione pontificatus odio in-€census, quod extrema aetate, maxumis honoribus usus, ab adulescentulo Caesare victus discesserat. res autem €opportuna videbatur, quod is privatim egregia libera-€litate, publice maxumis muneribus grandem pecuniam debebat. sed ubi consulem ad tantum facinus inpellere €nequeunt, ipsi singillatim circumeundo atque ementi-€undo, quae se ex Volturcio aut Allobrogibus audisse di-€cerent, magnam illi invidiam conflaverant, usque eo ut €nonnulli equites Romani, qui praesidi causa cum telis €erant circum aedem Concordiae, seu periculi magnitudine €seu animi mobilitate inpulsi, quo studium suom in rem €publicam clarius esset, egredienti ex senatu Caesari €gladio minitarentur.  @@Dum haec in senatu aguntur et dum legatis Allobro-€gum et T. Volturcio, conprobato eorum indicio, praemia €decernuntur, liberti et pauci ex clientibus Lentuli divor-€sis itineribus opifices atque servitia in vicis ad eum eri-€piundum sollicitabant, partim exquirebant duces multi- @1 €tudinum, qui pretio rem publicam vexare soliti erant. Cethegus autem per nuntios familiam atque libertos suos, €lectos et exercitatos, orabat in audaciam, ut grege facto cum telis ad sese inrumperent. consul ubi ea parari co-€gnovit, dispositis praesidiis, ut res atque tempus monebat, €convocato senatu refert, quid de iis fieri placeat, qui in €custodiam traditi erant. sed eos paulo ante frequens senatus iudicaverat contra rem publicam fecisse. tum D. €lunius Silanus primus sententiam rogatus, quod eo tem-€pore consul designatus erat, de iis, qui in custodiis tene-€bantur, et praeterea de L. Cassio, P. Furio, P. Umbreno, €Q. Annio, si deprehensi forent, supplicium sumundum €decreverat; isque postea permotus oratione C. Caesaris €pedibus in sententiam Ti Neronis iturum se dixit, quod de ea re praesidiis additis referundum censuerat. sed €Caesar, ubi ad eum ventum est, rogatus sententiam a con-€sule huiusce modi verba locutus est:  @@'Omnis homines, patres conscripti, qui de rebus dubiis €consultant, ab odio, amicitia, ira atque misericordia va-cuos esse decet. haud facile animus verum providet, ubi €illa officiunt, neque quisquam omnium lubidini simul et usui paruit. ubi intenderis ingenium, valet; si lubido pos-sidet, ea dominatur, animus nihil valet. magna mihi copia €est memorandi, patres conscripti, quae reges atque populi €ira aut misericordia inpulsi male consuluerint. sed ea €malo dicere, quae maiores nostri contra lubidinem animi sui recte atque ordine fecere bello Macedonico, quod cum €rege Perse gessimus, Rhodiorum civitas magna atque €magnifica, quae populi Romani opibus creverat, infida @1 €et advorsa nobis fuit. sed postquam bello confecto de €Rhodiis consultum est, maiores nostri, ne quis divitiarum €magis quam iniuriae causa bellum inceptum diceret, in-punitos eos dimisere. item bellis Punicis omnibus, quom €saepe Carthaginienses et in pace et per indutias multa €nefaria facinora fecissent, numquam ipsi per occasionem €talia fecere: magis quid se dignum foret, quam quid in illos iure fieri posset, quaerebant hoc item vobis provi-€dendum est, patres conscripti. ne plus apud vos valeat P. €Lentuli et ceterorum scelus quam vostra dignitas, neu magis irae vostrae quam famae consulatis. nam si digna €poena pro factis eorum reperitur, novom consilium ad-€probo; sin magnitudo sceleris omnium ingenia exuperat, €his utendum censeo, quae legibus conparata sunt. @@Plerique eorum, qui ante me sententias dixerunt, con-€posite atque magnifice casum rei publicae miserati sunt. €quae belli saevitia esset, quae victis adciderent, enume-€ravere: rapi virgines, pueros; divelli liberos a parentum €conplexu; matres familiarum pati quae victoribus conlu-€buissent; fana atque domos spoliari; caedem, incendia €fieri; postremo armis, cadaveribus, cruore atque luctu omnia conpleri. sed, per deos inmortalis, quo illa oratio €pertinuit? an uti vos infestos coniurationi faceret? sci-€licet, quem res tanta et tam atrox non permovit, eum oratio adcendet. non ita est, neque quoiquam mortalium €iniuriae suae parvae videntur, multi eas gravius aequo habuere. sed alia aliis licentia est, patres conscripti. qui €demissi in obscuro vitam habent, si quid iracundia deli-€quere, pauci sciunt, fama atque fortuna eorum pares €sunt; qui magno imperio praediti in excelso aetatem agunt, eorum facta cuncti mortales novere. ita in maxuma €fortuna minuma licentia est; neque studere neque odisse, sed minume irasci decet; quae apud alios iracundia dici- @1 €tur, ea in imperio superbia atque crudelitas appellatur. equidem ego sic existumo, patres conscripti, omnis cru-€ciatus minores quam facinora illorum esse. sed plerique €mortales postrema meminere et in hominibus inpiis sce-€leris eorum obliti de poena disserunt, si ea paulo seve-€rior fuit. @@D. Silanum, virum fortem atque strenuom, certo scio €quae dixerit studio rei publicae dixisse, neque illum in €tanta re gratiam aut inimicitias exercere: eos mores eam-que modestiam viri cognovi. verum sententia eius mihi €non crudelis_quid enim in talis homines crudele fieri potest?_sed aliena a re publica nostra videtur. nam €profecto aut metus aut iniuria te subegit, Silane, consu-lem designatum genus poenae novom decernere. de €timore supervacuaneum est disserere, quom praesertim €diligentia clarissumi viri consulis tanta praesidia sint in armis. de poena possum equidem dicere, id quod res þ¶³±ÿï°°±ÿï‚ÃáôÿïƒÓáìÿ¨³˜”‚habet, in luctu atque miseriis mortem aerumnarum re-€quiem, non cruciatum esse; eam cuncta mortalium mala €dissolvere; ultra neque curae neque gaudio locum esse. sed. per deos inmortalis, quam ob rem in sententiam non €addidisti, uti prius verberibus in eos animadvorteretur? an quia lex Porcia vetat? at aliae leges item condemnatis €civibus non animam eripi, sed exilium permitti iubent. an quia gravius est verberari quam necari? quid autem €acerbum aut nimis grave est in homines tanti facinoris convictos? sin quia levius est, qui convenit in minore €negotio legem timere, quom eam in maiore neglegeris? @@At enim quis reprehendet quod in parricidas rei pu-€blicae decretum erit? tempus dies fortuna, quoius lubido @1 gentibus moderatur. illis merito adcidet quicquid eve-€nerit; ceterum vos, patres conscripti, quid in alios sta-tuatis, considerate. omnia mala exempla ex rebus bonis €orta sunt. sed ubi imperium ad ignaros eius aut minus €bonos pervenit, novom illud exemplum ab dignis et idoneis ad indignos et non idoneos transfertur Lacedae-€monii devictis Atheniensibus triginta viros inposuere, qui rem publicam eorum tractarent. ii primo coepere pes-€sumum quemque et omnibus invisum indemnatum necare: ea populus laetari et merito dicere fieri. post ubi pau-€latim licentia crevit, iuxta bonos et malos lubidinose inter-ficere, ceteros metu terrere: ita civitas servitute oppressa stultae laetitiae gravis poenas dedit. nostra memoria €victor Sulla quom Damasippum et alios eius modi, qui €malo rei publicae creverant, iugulari iussit, quis non €factum eius laudabat? homines scelestos et factiosos, €qui seditionibus rem publicam exagitaverant, merito €necatos aiebant. sed ea res magnae initium cladis fuit. nam uti quisque domum aut villam, postremo vas aut €vestimentum aliquoius concupiverat, dabat operam, uti is in proscriptorum numero esset. ita illi, quibus Dama-€sippi mors laetitiae fuerat, paulo post ipsi trahebantur, €neque prius finis iugulandi fuit, quam Sulla omnis suos divitiis explevit. atque haec ego non in M. Tullio neque €his temporibus vereor, sed in magna civitate multa et varia ingenia sunt. potest alio tempore, alio consule, quoi €item exercitus in manu sit, falsum aliquid pro vero credi. €ubi hoc exemplo per senatus decretum consul gladium €eduxerit, quis illi finem statuet aut quis moderabitur? @@Maiores nostri, patres conscripti, neque consili neque €audaciae umquam eguere; neque illis superbia obstabat. €quo minus aliena instituta, si modo proba erant, imita-rentur. arma atque tela militaria ab Samnitibus, insignia @1 €magistratuum ab Tuscis pleraque sumpserunt. postremo, €quod ubique apud socios aut hostis idoneum videbatur, €cum summo studio domi exequebantur: imitari quam invidere bonis malebant. sed eodem illo tempore Graeciae €morem imitati verberibus animadvortebant in civis, de condemnatis summum supplicium sumebant. postquam €res publica adolevit et multitudine civium factiones va-€luere, circumveniri innocentes, alia huiusce modi fieri €coepere, tum lex Porcia aliaeque leges paratae sunt, qui-bus legibus exilium damnatis permissum est. hanc ego €causam, patres conscripti, quo minus novom consilium capiamus, in primis magnam puto. profecto virtus atque €sapientia maior illis fuit, qui ex parvis opibus tantum €imperium fecere, quam in nobis, qui ea bene parta vix €retinemus. @@Placet igitur eos dimitti et augeri exercitum Cati-€linae? minume. sed ita censeo: publicandas eorum pecu-€nias, ipsos in vinculis habendos per municipia, quae €maxume opibus valent; neu quis de iis postea ad senatum €referat neve cum populo agat; qui aliter fecerit, senatum €existumare eum contra rem publicam et salutem omnium €facturum.'  @@Postquam Caesar dicundi finem fecit, ceteri verbo €alius alii varie adsentiebantur. at M. Porcius Cato roga-€tus sententiam huiusce modi orationem habuit: @@'Longe alia mihi mens est, patres conscripti, quom res €atque pericula nostra considero, et quom sententias non-nullorum ipse mecum reputo. illi mihi disseruisse viden-€tur de poena eorum, qui patriae, parentibus, aris atque €focis suis bellum paravere; res autem monet cavere ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare. nam @1 €cetera maleficia tum persequare, ubi facta sunt; hoc nisi €provideris ne adcidat, ubi evenit, frustra iudicia in-plores: capta urbe nihil fit reliqui victis. sed, per deos €inmortalis, vos ego appello, qui semper domos, villas, €signa, tabulas vostras pluris quam rem publicam fecistis: €si ista, quoiuscumque modi sunt quae amplexamini, re-€tinere, si voluptatibus vostris otium praebere voltis, expergiscimini aliquando et capessite rem publicam. non €agitur de vectigalibus neque de sociorum iniuriis: liber-€tas et anima nostra in dubio est. @@Saepenumero, patres conscripti, multa verba in hoc €ordine feci, saepe de luxuria atque avaritia nostrorum €civium questus sum, multosque mortalis ea causa ad-vorsos habeo. qui mihi atque animo meo nullius umquam €delicti gratiam fecissem, haut facile alterius lubidini male facta condonabam. sed ea tametsi vos parvi pende-€batis, tamen res publica firma erat, opulentia neglegen-tiam tolerabat. nunc vero non id agitur, bonisne an €malis moribus vivamus, neque quantum aut quam magni-€ficum imperium populi Romani sit, sed haec, quoiuscum-€que modi videntur, nostra an nobiscum una hostium fu-tura sint. hic mihi quisquam mansuetudinem et misericor-€diam nominat. iam pridem equidem nos vera vocabula €rerum amisimus: quia bona aliena largiri liberalitas, €malarum rerum audacia fortitudo vocatur, eo res publica in extremo sita est. sint sane, quoniam ita se mores ha-€bent, liberales ex sociorum fortunis, sint misericordes in €furibus aerari: ne illi sanguinem nostrum largiantur et, €dum paucis sceleratis parcunt, bonos omnis perditum eant. @@Bene et conposite C. Caesar paulo ante in hoc ordine €de vita et morte disseruit, credo falsa existumans ea, quae €de inferis memorantur: divorso itinere malos a bonis @1 loca taetra, inculta, foeda atque formidulosa habere. ita-€que censuit pecunias eorum publicandas, ipsos per €municipia in custodiis habendos, videlicet timens, ne, si €Romae sint, aut a popularibus coniurationis aut a multi-tudine conducta per vim eripiantur; quasi vero mali at-€que scelesti tantummodo in urbe et non per totam Italiam €sint, aut non ibi plus possit audacia, ubi ad defendundum opes minores sunt. quare vanum equidem hoc consilium €est, si periculum ex illis metuit; si in tanto omnium metu €solus non timet, eo magis refert me mihi atque vobis timere. qua re quom de P. Lentulo ceterisque statuetis, €pro certo habetote vos simul de exercitu Catilinae et de omnibus coniuratis decernere. quanto vos adtentius ea €agetis, tanto illis animus infirmior erit; si paulum modo €vos languere viderint, iam omnes feroces aderunt. @@Nolite existumare maiores nostros armis rem publi-cam ex parva magnam fecisse. si ita esset, multo pul-€cherrumam eam nos haberemus: quippe sociorum atque €civium, praeterea armorum atque equorum maior copia nobis quam illis est. sed alia fuere, quae illos magnos €fecere, quae nobis nulla sunt: domi industria, foris €iustum imperium, animus in consulendo liber, neque de-licto neque lubidini obnoxius. pro his nos habemus €luxuriam atque avaritiam, publice egestatem, privatim €opulentiam. laudamus divitias, sequimur inertiam. inter €bonos et malos discrimen nullum, omnia virtutis prae-mia ambitio possidet. neque mirum: ubi vos separatim €sibi quisque consilium capitis, ubi domi voluptatibus, €hic pecuniae aut gratiae servitis, eo fit, ut impetus fiat €in vacuam rem publicam. @@Sed ego haec omitto. coniuravere nobilissumi cives €patriam incendere, Gallorum gentem infestissumam no-€mini Romano ad bellum arcessunt, dux hostium cum exer- @1 citu supra caput est; vos cunctamini etiam nunc et du-€bitatis, quid intra moenia deprensis hostibus faciatis? misereamini censeo_deliquere homines adulescentuli per ambitionem_atque etiam armatos dimittatis: ne ista €vobis mansuetudo et misericordia, si illi arma ceperint, in miseriam convortat. scilicet res ipsa aspera est, sed vos þ¶³±ÿï°°±ÿï‚ÃáôÿïƒÓáìÿ¨´˜œ‚non timetis eam. immo vero maxume. sed inertia et mol-€litia animi alius alium expectantes cunctamini, videlicet €dis inmortalibus confisi, qui hanc rem publicam saepe in maxumis periculis servavere. non votis neque suppliciis €muliebribus auxilia deorum parantur; vigilando, agundo, €bene consulendo prospere omnia cedunt. ubi socordiae te €atque ignaviae tradideris, nequiquam deos inplores: irati infestique sunt. apud maiores nostros A. Manlius Tor-€quatus bello Gallico filium suom, quod is contra impe-rium in hostem pugnaverat, necari iussit, atque ille €egregius adulescens inmoderatae fortitudinis morte poe-€nas dedit; vos de crudelissumis parricidis quid statuatis, €cunctamini? videlicet cetera vita eorum huic sceleri obstat. verum parcite dignitati Lentuli, si ipse pudicitiae, €si famae suae, si dis aut hominibus umquam ullis peper-cit. ignoscite Cethegi adulescentiae, nisi iterum patriae bellum fecit. nam quid ego de Gabinio, Statilio, Caepario €loquar? quibus si quicquam umquam pensi fuisset, non ea consilia de re publica habuissent. postremo, patres €conscripti, si mehercule peccato locus esset, facile €paterer vos ipsa re conrigi, quoniam verba contemnitis. €sed undique circumventi sumus. Catilina cum exercitu @1 €faucibus urget; alii intra moenia atque in sinu urbis €sunt hostes; neque parari neque consuli quicquam potest €occulte: quo magis properandum est. @@Quare ego ita censeo, quom nefario consilio scelerato-€rum civium res publica in summa pericula venerit, iique €indicio T. Volturci et legatorum Allobrogum convicti €confessique sint caedem, incendia aliaque se foeda at-€que crudelia facinora in civis patriamque paravisse, de €confessis, sicuti de manufestis rerum capitalium, more €maiorum supplicium sumundum.'  @@Postquam Cato adsedit, consulares omnes itemque €senatus magna pars sententiam eius laudant, virtutem €animi ad caelum ferunt, alii alios increpantes timidos vo-€cant. Cato clarus atque magnus habetur; senati decre-€tum fit, sicuti ille censuerat. @@Sed mihi multa legenti, multa audienti, quae populus €Romanus domi militiaeque, mari atque terra praeclara €facinora fecit, forte lubuit adtendere, quae res maxume tanta negotia sustinuisset. sciebam saepenumero parva €manu cum magnis legionibus hostium contendisse; co-€gnoveram parvis copiis bella gesta cum opulentis regi-€bus, ad hoc saepe fortunae violentiam toleravisse, facun-dia Graecos, gloria belli Gallos ante Romanos fuisse. ac €mihi multa agitanti constabat paucorum civium egregiam €virtutem cuncta patravisse, eoque factum, uti divitias @1 paupertas, multitudinem paucitas superaret. sed post-€quam luxu atque desidia civitas conrupta est, rursus res €publica magnitudine sui imperatorem atque magistra-€tuum vitia sustentabat ac, sicuti effeta [2esset]2 partu, €multis tempestatibus haud sane quisquam Romae virtute magnus fuit. sed memoria mea ingenti virtute, divorsis €moribus fuere viri duo, M. Cato et C. Caesar. quos quon-€iam res obtulerat, silentio praeterire non fuit consilium, €quin utriusque naturam et mores, quantum ingenio  possum, aperirem. igitur iis genus aetas eloquentia €prope aequalia fuere, magnitudo animi par, item gloria, sed alia alii. Caesar beneficiis ac munificentia magnus €habebatur, integritate vitae Cato. ille mansuetudine et €misericordia clarus factus, huic severitas dignitatem ad-diderat. Caesar dando sublevando ignoscundo, Cato nihil €largiundo gloriam adeptus est. in altero miseris per-€fugium erat, in altero malis pernicies. illius facilitas, huius constantia laudabatur. postremo Caesar in ani-€mum induxerat laborare, vigilare; negotiis amicorum €intentus sua neglegere, nihil denegare quod dono di-€gnum esset; sibi magnum imperium, exercitum, bellum novom exoptabat, ubi virtus enitescere posset. at Catoni €studium modestiae, decoris, sed maxume severitatis erat; non divitiis cum divite neque factione cum factioso, sed €cum strenuo virtute, cum modesto pudore, cum inno-€cente abstinentia certabat; esse quam videri bonus male-€bat: ita, quo minus petebat gloriam, eo magis illum ad-€sequebatur.  @@Postquam, ut dixi, senatus in Catonis sententiam dis-€cessit, consul optumum factu ratus noctem quae instabat @1 €antecapere, ne quid eo spatio novaretur, tresviros quae [ad] supplicium postulabat parare iubet. ipse praesidiis dispositis Lentulum in carcerem deducit; idem fit ceteris €per praetores. est in carcere locus, quod Tullianum ap-€pellatur, ubi paululum ascenderis ad laevam, circiter duodecim pedes humi depressus; eum muniunt undique €parietes atque insuper camera lapideis fornicibus iuncta; €sed incultu tenebris odore foeda atque terribilis eius facies est. in eum locum postquam demissus est Lentu-€lus, vindices rerum capitalium, quibus praeceptum erat, laqueo gulam fregere. ita ille patricius ex gente claris-€suma Corneliorum, qui consulare imperium Romae ha-€buerat, dignum moribus factisque suis exitum [vitae] in-€venit. de Cethego, Statilio, Gabinio, Caepario eodem €modo supplicium sumptum est.  @@Dum ea Romae geruntur, Catilina ex omni copia, quam €et ipse adduxerat et Manlius habuerat, duas legiones instituit, cohortis pro numero militum conplet. deinde, €ut quisque voluntarius aut ex sociis in castra venerat, €aequaliter distribuerat, ac brevi spatio legiones numero €hominum expleverat, quom initio non amplius duobus milibus habuisset. sed ex omni copia circiter pars quarta €erat militaribus armis instructa; ceteri, ut quemque €casus armaverat, sparos aut lanceas, alii praeacutas sudis portabant. sed postquam Antonius cum exercitu @1 €adventabat, Catilina per montis iter facere, modo ad ur-€bem, modo Galliam vorsus castra movere, hostibus occa-€sionem pugnandi non dare. sperabat propediem magnas €copias sese habiturum, si Romae socii incepta patra-vissent. interea servitia repudiabat, quoius initio ad eum €magnae copiae concurrebant, opibus coniurationis fre-€tus, simul alienum suis rationibus existumans videri €causam civium cum servis fugitivis communicavisse.  @@Sed postquam in castra nuntius pervenit Romae con-€iurationem patefactam, de Lentulo et Cethego ceteris-€que, quos supra memoravi, supplicium sumptum, pleri-€que, quos ad bellum spes rapinarum aut novarum rerum €studium inlexerat, dilabuntur; reliquos Catilina per mon-€tis asperos magnis itineribus in agrum Pistoriensem ab-€ducit eo consilio, uti per tramites occulte perfugeret in Galliam Transalpinam. at Q. Metellus Celer cum tribus €legionibus in agro Piceno praesidebat, ex difficultate €rerum eadem illa existumans quae supra diximus Ca-tilinam agitare. igitur ubi iter eius ex perfugis cognovit, €castra propere movit ac sub ipsis radicibus montium €consedit, qua illi descensus erat in Galliam properanti. neque tamen Antonius procul aberat, utpote qui magno €exercitu locis aequioribus expeditus in fuga sequeretur. sed Catilina postquam videt montibus atque copiis ho-€stium sese clausum, in urbe res advorsas, neque fugae €neque praesidi ullam spem, optumum factu ratus in tali €re fortunam belli temptare, statuit cum Antonio quam primum confligere. itaque contione advocata huiusce €modi orationem habuit:  @@'Conpertum ego habeo, milites, verba virtutem non €addere, neque ex ignavo strenuom neque fortem ex timido exercitum oratione imperatoris fieri. quanta quoiusque €animo audacia natura aut moribus inest, tanta in bello @1 €patere solet. quem neque gloria neque pericula excitant, nequiquam hortere: timor animi auribus officit. sed ego €vos, quo pauca monerem, advocavi, simul uti causam €mei consili aperirem. @@Scitis equidem, milites, socordia atque ignavia Lentuli €quantam ipsi nobisque cladem adtulerit, quoque modo, €dum ex urbe praesidia opperior, in Galliam proficisci ne-quiverim. nunc vero quo loco res nostrae sint, iuxta mecum omnes intellegitis. exercitus hostium duo, unus €ab urbe, alter a Gallia obstant; diutius in his locis esse, €si maxume animus ferat, frumenti atque aliarum rerum egestas prohibet; quocumque ire placet, ferro iter ape-riundum est. quapropter vos moneo, uti forti atque €parato animo sitis et, quom proelium inibitis, memine-þ¶³±ÿï°°±ÿï‚ÃáôÿïƒÓáìÿ¨º˜ˆƒritis vos divitias, decus, gloriam, praeterea libertatem atque patriam in dextris vostris portare. si vincimus, €omnia nobis tuta erunt: conmeatus abunde, municipia €atque coloniae patebunt; si metu cesserimus, eadem illa advorsa fient, neque locus neque amicus quisquam teget quem arma non texerint. praeterea, milites, non eadem €nobis et illis necessitudo inpendet: nos pro patria, pro €libertate, pro vita certamus; illis supervacuaneum est pugnare pro potentia paucorum. quo audacius adgre-dimini memores pristinae virtutis. licuit vobis cum €summa turpitudine in exilio aetatem agere, potuistis non-nulli Romae amissis bonis alienas opes expectare: quia €illa foeda atque intoleranda viris videbantur, haec sequi decrevistis. si haec relinquere voltis, audacia opus est: nemo nisi victor pace bellum mutavit. nam in fuga salu-€tem sperare, quom arma, quibus corpus tegitur, ab hosti- @1 bus avorteris, ea vero dementia est. semper in proelio €iis maxumum est periculum, qui maxume timent: audacia €pro muro habetur. @@Quom vos considero, milites, et quom facta vostra aestumo, magna me spes victoriae tenet. animus aetas €virtus vostra me hortantur, praeterea necessitudo, quae etiam timidos fortis facit. nam multitudo hostium ne cir-cumvenire queat, prohibent angustiae loci. quod si vir-€tuti vostrae fortuna inviderit, cavete inulti animam €amittatis, neu capti potius sicuti pecora trucidemini, €quam virorum more pugnantes cruentam atque luc-€tuosam victoriam hostibus relinquatis.'  @@Haec ubi dixit, paululum conmoratus signa canere €iubet atque instructos ordines in locum aequom deducit. €dein remotis omnium equis, quo militibus exaequato €periculo animus amplior esset, ipse pedes exercitum pro loco atque copiis instruit. nam, uti planities erat inter €sinistros montis et ab dextra rupe aspera, octo cohortis €in fronte constituit, reliquarum signa in subsidio artius conlocat. ab his omnis evocatos et centuriones, praeterea €ex gregariis militibus optumum quemque [armatum] in €primam aciem subducit. C. Manlium in dextra, Faesu-€lanum quendam in sinistra parte curare iubet. ipse cum €libertis et colonis propter aquilam adsistit, quam bello Cimbrico C. Marius in exercitu habuisse dicebatur. at €ex altera parte C. Antonius, pedibus aeger quod proelio €adesse nequibat, M. Petreio legato exercitum permittit. ille cohortis veteranas, quas tumulti causa conscripserat, @1 €in fronte, post eas ceterum exercitum in subsidiis locat. €ipse equo circumiens unum quemque nominans appellat, €hortatur, rogat, ut meminerint se contra latrones iner-€mis pro patria, pro liberis, pro aris atque focis suis certare. homo militaris, quod amplius annos triginta tri-€bunus aut praefectus aut legatus aut praetor cum magna €gloria in exercitu fuerat, plerosque ipsos factaque eorum €fortia noverat: ea conmemorando militum animos adcen-€debat.  @@Sed ubi omnibus rebus exploratis Petreius tuba si-€gnum dat, cohortis paulatim incedere iubet; idem facit ho-stium exercitus. postquam eo ventum est, unde a feren-€tariis proelium conmitti posset, maxumo clamore cum €infestis signis concurrunt; pila omittunt, gladiis res ge-ritur. veterani pristinae virtutis memores comminus €acriter instare, illi haud timidi resistunt: maxuma vi cer-tatur. interea Catilina cum expeditis in prima acie vor-€sari, laborantibus succurrere, integros pro sauciis ar-€cessere, omnia providere, multum ipse pugnare, saepe €hostem ferire: strenui militis et boni imperatoris officia simul exequebatur. Petreius ubi videt Catilinam, contra €ac ratus erat, magna vi tendere, cohortem praetoriam in €medios hostis inducit eosque perturbatos atque alios alibi €resistentis interficit. deinde utrimque ex lateribus cete-ros adgreditur. Manlius et Faesulanus in primis pugnan-tes cadunt. Catilina postquam fusas copias seque cum €paucis relicuom videt, memor generis atque pristinae €suae dignitatis in confertissumos hostis incurrit ibique €pugnans confoditur.  @@Sed confecto proelio, tum vero cerneres, quanta auda- @1 €cia quantaque animi vis fuisset in exercitu Catilinae. nam fere quem quisque [vivos] pugnando locum ceperat, eum amissa anima corpore tegebat. pauci autem, quos €medios cohors praetoria disiecerat, paulo divorsius, €[2alis alibi stantes]2, sed omnes tamen advorsis volne-ribus conciderant. Catilina vero longe a suis inter ho-€stium cadavera repertus est, paululum etiam spirans €ferociamque animi, quam habuerat vivos, in voltu re-tinens. postremo ex omni copia neque in proelio neque in fuga quisquam civis ingenuos captus est: ita cuncti suae hostiumque vitae iuxta pepercerant. neque tamen €exercitus populi Romani laetam aut incruentam vic-€toriam adeptus erat. nam strenuissumus quisque aut oc-€ciderat in proelio aut graviter volneratus discesserat. multi autem, qui e castris visundi aut spoliandi gratia €processerant, volventes hostilia cadavera amicum alii, €pars hospitem aut cognatum reperiebant; fuere item qui inimicos suos cognoscerent. ita varie per omnem exer-€citum laetitia, maeror, luctus atque gaudia agitabantur. @1 ï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¯ôÿ@@@@{1BELLVM IVGVRTHINVM}1 ¡@@Falso queritur de natura sua genus humanum, quod €inbecilla atque aevi brevis forte potius quam virtute regatur. nam contra reputando neque maius aliud neque €praestabilius invenias magisque naturae industriam ho-minum quam vim aut tempus deesse. sed dux atque impe-€rator vitae mortalium animus est. qui ubi ad gloriam €virtutis via grassatur, abunde pollens potensque et cla-€rus est neque fortuna eget, quippe quae probitatem, in-€dustriam aliasque artis bonas neque dare neque eripere quoiquam potest. sin captus pravis cupidinibus ad iner-€tiam et voluptates corporis pessum datus est, perniciosa €lubidine paulisper usus, ubi per socordiam vires tempus €ingenium diffluxere, naturae infirmitas accusatur: suam quisque culpam auctores ad negotia transferunt. quod si €hominibus bonarum rerum tanta cura esset, quanto studio €aliena ac nihil profutura multaque etiam periculosa [2ac €perniciosa]2 petunt, neque regerentur magis quam rege-€rent casus et eo magnitudinis procederent, ubi pro mor- talibus gloria aeterni fierent. nam uti genus hominum @1 €conpositum ex corpore et anima est, ita res cunctae €studiaque omnia nostra corporis alia, alia animi naturam secuntur. igitur praeclara facies, magnae divitiae, ad €hoc vis corporis et alia omnia huiusce modi brevi dila-€buntur; at ingeni egregia facinora sicuti anima inmor-talia sunt. postremo corporis et fortunae bonorum ut €initium sic finis est, omniaque orta occidunt et aucta €senescunt: animus incorruptus, aeternus, rector humani generis agit atque habet cuncta neque ipse habetur. quo €magis pravitas eorum admiranda est, qui, dediti corporis €gaudiis, per luxum et ignaviam aetatem agunt, ceterum €ingenium, quo neque melius neque amplius aliud in na-€tura mortalium est, incultu atque socordia torpescere €sinunt, quom praesertim tam multae variaeque sint artes €animi, quibus summa claritudo paratur.  @@Verum ex iis magistratus et imperia, postremo omnis €cura rerum publicarum minume mihi hac tempestate cu-€piunda videntur, quoniam neque virtuti honos datur ne-€que illi, quibus per fraudem iis fuit uti, tuti aut eo magis honesti sunt. nam vi quidem regere patriam aut parentis, €quamquam et possis et delicta corrigas, tamen inportu-€num est, quom praesertim omnes rerum mutationes cae-dem, fugam aliaque hostilia portendant. frustra autem €niti neque aliud se fatigando nisi odium quaerere ex-tremae dementiae est; nisi forte quem inhonesta et per-€niciosa lubido tenet potentiae paucorum decus atque €libertatem suam gratificari. @1  @@Ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum. quoius €de virtute quia multi dixere, praetereundum puto, simul €ne per insolentiam quis existumet memet studium meum laudando extollere. atque ego credo fore qui, quia decrevi €procul a re publica aetatem agere, tanto tamque utili €labori meo nomen inertiae inponant, certe quibus ma-€xuma industria videtur salutare plebem et conviviis gra-tiam quaerere. qui si reputaverint, et quibus ego tempo-þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¤”‚ribus magistratus adeptus sum [et] quales viri idem €adsequi nequiverint et postea quae genera hominum in €senatum pervenerint, profecto existumabunt me magis me-€rito quam ignavia iudicium animi mei mutavisse maius-€que commodum ex otio meo quam ex aliorum negotiis rei publicae venturum. nam saepe ego audivi Q. Ma-€xumum, P. Scipionem, praeterea civitatis nostrae prae-€claros viros solitos ita dicere, quom maiorum imagines €intuerentur, vehementissume sibi animum ad virtutem adcendi. scilicet non ceram illam neque figuram tantam €vim in sese habere, sed memoria rerum gestarum eam €flammam egregiis viris in pectore crescere neque prius €sedari, quam virtus eorum famam atque gloriam adae-quaverit. at contra quis est omnium his moribus, quin di-€vitiis et sumptibus, non probitate neque industria cum €maioribus suis contendat? etiam homines novi, qui antea €per virtutem soliti erant nobilitatem antevenire, furtim et €per latrocinia potius quam bonis artibus ad imperia et honores nituntur; proinde quasi praetura et consulatus €atque alia omnia huiusce modi per se ipsa clara et €magnifica sint ac non perinde habeantur, ut eorum qui ea sustinent virtus est. verum ego liberius altiusque €processi, dum me civitatis morum piget taedetque. nunc €ad inceptum redeo. @1  @@Bellum scripturus sum, quod populus Romanus cum €Iugurtha rege Numidarum gessit, primum quia magnum €et atrox variaque victoria fuit, dein quia tunc primum superbiae nobilitatis obviam itum est; quae contentio €divina et humana cuncta permiscuit eoque vecordiae €processit, ut studiis civilibus bellum atque vastitas Ita-liae finem faceret. sed prius quam huiusce modi rei ini-€tium expedio, pauca supra repetam, quo ad cognoscen-€dum omnia illustria magis magisque in aperto sint. @@Bello Punico secundo, quo dux Carthaginiensium Han-€nibal post magnitudinem nominis Romani Italiae opes €maxume adtriverat, Masinissa rex Numidarum in ami-€citiam receptus a P. Scipione, quoi postea Africano co-€gnomen ex virtute fuit, multa et praeclara rei militaris €facinora fecerat. ob quae victis Carthaginiensibus et €capto Syphace, quoius in Africa magnum atque late im-€perium valuit, populus Romanus, quascumque urbis et agros manu ceperat, regi dono dedit. igitur amicitia €Masinissae bona atque honesta nobis permansit. sed €imperi vitaeque eius finis idem fuit. @@Dein Micipsa filius regnum solus obtinuit Mastanabale et Gulussa fratribus morbo absumptis. is Adherbalem et €Hiempsalem ex sese genuit Iugurthamque filium Masta-€nabalis fratris, quem Masinissa, quod ortus ex concubina €erat, privatum dereliquerat, eodem cultu quo liberos €suos domi habuit.  @@Qui ubi primum adolevit, pollens viribus, decora facie, @1 €sed multo maxume ingenio validus, non se luxu neque €inertiae conrumpendum dedit, sed, uti mos gentis illius €est, equitare, iaculari; cursu cum aequalibus certare et, €quom omnis gloria anteiret, omnibus tamen carus esse; €ad hoc pleraque tempora in venando agere, leonem atque €alias feras primus aut in primis ferire: plurumum fa-cere, [et] minumum ipse de se loqui. quibus rebus Mi-€cipsa tametsi initio laetus fuerat, existumans virtutem €Iugurthae regno suo gloriae fore, tamen, postquam ho-€minem adulescentem exacta sua aetate et parvis liberis €magis magisque crescere intellegit, vehementer eo ne-gotio permotus multa cum animo suo volvebat. terrebat €eum natura mortalium avida imperi et praeceps ad ex-€plendam animi cupidinem, praeterea opportunitas suae €liberorumque aetatis, quae etiam mediocris viros spe €praedae transvorsos agit, ad hoc studia Numidarum in €Iugurtham adcensa, ex quibus, si talem virum dolis inter-€fecisset, ne qua seditio aut bellum oriretur, anxius erat.  his difficultatibus circumventus ubi videt neque per vim €neque insidiis opprimi posse hominem tam acceptum €popularibus, quod erat Iugurtha manu promptus et ad-€petens gloriae militaris, statuit eum obiectare periculis €et eo modo fortunam temptare. @@Igitur bello Numantino Micipsa, quom populo Romano €equitum atque peditum auxilia mitteret, sperans vel €ostentando virtutem vel hostium saevitia facile eum occa-€surum, praefecit Numidis, quos in Hispaniam mittebat. @1 sed ea res longe aliter, ac ratus erat, evenit. nam Iugurtha, ut erat inpigro atque acri ingenio, ubi naturam €P. Scipionis, qui tum Romanis imperator erat, et morem €hostium cognovit, multo labore multaque cura, praeterea €modestissume parendo et saepe obviam eundo periculis €in tantam claritudinem brevi pervenerat, ut nostris vehe-menter carus, Numantinis maxumo terrori esset. ac sane, €quod difficillumum in primis est, et proelio strenuos erat €et bonus consilio, quorum alterum ex providentia timo-€rem, alterum ex audacia temeritatem adferre plerumque solet. igitur imperator omnis fere res asperas per Iugur-€tham agere, in amicis habere, magis magisque eum in dies €amplecti, quippe quoius neque consilium neque incep-tum ullum frustra erat. hoc adcedebat munificentia animi €atque ingeni sollertia, quibus rebus sibi multos ex Ro-€manis familiari amicitia coniunxerat.  @@Ea tempestate in exercitu nostro fuere conplures novi €atque nobiles, quibus divitiae bono honestoque potiores €erant, factiosi domi, potentes apud socios, clari magis €quam honesti, qui Iugurthae non mediocrem animum €pollicitando adcendebant, si Micipsa rex occidisset, fore €uti solus imperi Numidiae potiretur: in ipso maxumam virtutem, Romae omnia venalia esse. sed postquam Nu-€mantia deleta P. Scipio dimittere auxilia et ipse revorti €domum decrevit, donatum atque laudatum magnifice pro €contione Iugurtham in praetorium abduxit ibique secreto €monuit, ut potius publice quam privatim amicitiam €populi Romani coleret neu quibus largiri insuesceret: €periculose a paucis emi quod multorum esset. si perma-€nere vellet in suis artibus, ultro illi et gloriam et regnum @1 €venturum; sin properantius pergeret, suamet ipsum pe- cunia praecipitem casurum. sic locutus cum litteris eum, €quas Micipsae redderet, dimisit. earum sententia haec €erat: @@'Iugurthae tui in bello Numantino longe maxuma virtus €fuit, quam rem tibi certo scio gaudio esse. nobis ob me-€rita sua carus est; ut idem senatui et populo Romano sit, €summa ope nitemur. tibi quidem pro nostra amicitia gra-€tulor. habes virum dignum te atque avo suo Masinissa.' @@Igitur rex, ubi ea quae fama acceperat ex litteris im-€peratoris ita esse cognovit, quom virtute tum gratia viri €permotus flexit animum suom et Iugurtham beneficiis €vincere adgressus est statimque eum adoptavit et testa-€mento pariter cum filiis heredem instituit. @@Sed ipse paucos post annos morbo atque aetate con-€fectus quom sibi finem vitae adesse intellegeret, coram €amicis et cognatis itemque Adherbale et Hiempsale filiis €dicitur huiusce modi verba cum Iugurtha habuisse:  @@'Parvom ego te, Iugurtha, amisso patre, sine spe, sine €opibus in meum regnum accepi, existumans non minus €me tibi quam liberis, si genuissem, ob beneficia carum fore. neque ea res falsum me habuit. nam, ut alia magna €et egregia tua omittam, novissume rediens Numantia me-€que regnumque meum gloria honoravisti tuaque virtute €nobis Romanos ex amicis amicissumos fecisti. in Hi- @1 €spania nomen familiae renovatum est. postremo, quod €difficillumum inter mortalis est, gloria invidiam vicisti. @@Nunc, quoniam mihi natura finem vitae facit, per hanc €dexteram, per regni fidem moneo obtestorque te, uti hos, €qui tibi genere propinqui, beneficio meo fratres sunt, €caros habeas neu malis alienos adiungere quam sanguine coniunctos retinere. non exercitus neque thesauri prae-€sidia regni sunt, verum amici, quos neque armis cogere neque auro parare queas: officio et fide pariuntur. quis €autem amicior quam frater fratri? aut quem alienum fidum invenies, si tuis hostis fueris? equidem ego vobis €regnum trado firmum, si boni eritis, sin mali, inbecillum. €nam concordia parvae res crescunt, discordia maxumae €dilabuntur. @@Ceterum ante hos te, Iugurtha, qui aetate et sapientia €prior es, ne aliter quid eveniat, providere decet. nam in €omni certamine qui opulentior est, etiam si accipit iniu-þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨Š˜ˆriam, tamen, quia plus potest, facere videtur. vos autem, €Adherbal et Hiempsal, colite, observate talem hunc vi-€rum, imitamini virtutem et enitimini, ne ego meliores €liberos sumpsisse videar quam genuisse.'  @@Ad ea Iugurtha, tametsi regem ficta locutum intellege-€bat et ipse longe aliter animo agitabat, tamen pro tem-€pore benigne respondit. @1 @@Micipsa paucis post diebus moritur. postquam illi more €regio iusta magnifice fecerant, reguli in unum convene-runt, ut inter se de cunctis negotiis disceptarent. sed €Hiempsal, qui minumus ex illis erat, natura ferox et iam €antea ignobilitatem Iugurthae, quia materno genere in-€par erat, despiciens, dextra Adherbalem adsedit, ne me-€dius ex tribus, quod apud Numidas honori ducitur, Iugurtha foret. dein tamen, ut aetati concederet, fati-gatus a fratre, vix in partem alteram transductus est. ibi €quom multa de administrando imperio dissererent, €Iugurtha inter alias res iacit oportere quinquenni consul-€ta et decreta omnia rescindi, nam per ea tempora confec-tum annis Micipsam parum animo valuisse. tum idem €Hiempsal placere sibi respondit, nam ipsum illum tribus proxumis annis adoptatione in regnum pervenisse. quod €verbum in pectus Iugurthae altius, quam quisquam ra-tus erat, descendit. itaque ex eo tempore ira et metu an-€xius moliri, parare atque ea modo cum animo habere, quibus Hiempsal per dolum caperetur. quae ubi tardius €procedunt neque lenitur animus ferox, statuit quovis €modo inceptum perficere.  @@Primo conventu, quem ab regulis factum supra memo-€ravi, propter dissensionem placuerat dividi thesauros finisque imperi singulis constitui. itaque tempus ad €utramque rem decernitur, sed maturius ad pecuniam dis-€tribuendam. reguli interea in loca propinqua thesauris alius alio concessere. sed Hiempsal in oppido Thirmida €forte eius domo utebatur, qui proxumus lictor Iugurthae €carus acceptusque ei semper fuerat. quem ille casu mini-€strum oblatum promissis onerat inpellitque, uti tam- @1 €quam suam visens domum eat, portarum clavis adulteri-€nas paret_nam verae ad Hiempsalem referebantur_ €ceterum, ubi res postularet, se ipsum cum magna manu venturum. Numida mandata brevi conficit atque, uti doc-tus erat, noctu Iugurthae milites introducit. qui post-€quam in aedis inrupere, divorsi regem quaerere, dormien-€tis alios, alios occursantis interficere, scrutari loca abdita, €clausa effringere, strepitu et tumultu omnia miscere, €quom interim Hiempsal reperitur occultans se tugurio €mulieris ancillae, quo initio pavidus et ignarus loci per-fugerat. Numidae caput eius, uti iussi erant, ad Iugur-€tham referunt.  @@Ceterum fama tanti facinoris per omnem Africam brevi €divolgatur. Adherbalem omnisque, qui sub imperio Mi-€cipsae fuerant, metus invadit. in duas partis discedunt €Numidae: plures Adherbalem secuntur, sed illum alterum bello meliores. igitur Iugurtha quam maxumas potest €copias armat, urbis partim vi alias voluntate imperio suo adiungit, omni Numidiae imperare parat. Adherbal tam-€etsi Romam legatos miserat, qui senatum docerent de €caede fratris et fortunis suis, tamen fretus multitudine militum parabat armis contendere. sed ubi res ad cer-€tamen venit, victus ex proelio profugit in provinciam ac deinde Romam contendit. tum Iugurtha patratis consiliis, €postquam omnis Numidiae potiebatur, in otio facinus €suom cum animo reputans timere populum Romanum ne-€que advorsus iram eius usquam nisi in avaritia nobili-tatis et pecunia sua spem habere. itaque paucis diebus @1 €cum auro et argento multo Romam legatos mittit, quis €praecipit, primum uti veteres amicos muneribus ex-€pleant, deinde novos adquirant, postremo quaecumque possint largiundo parare ne cunctentur. sed ubi Romam €legati venere et ex praecepto regis hospitibus aliisque, €quorum ea tempestate in senatu auctoritas pollebat, €magna munera misere, tanta conmutatio incessit, ut ex €maxuma invidia in gratiam et favorem nobilitatis Iugur-tha veniret. quorum pars spe, alii praemio inducti sin-€gulos ex senatu ambiundo nitebantur, ne gravius in eum consuleretur. igitur ubi legati satis confidunt, die con-€stituto senatus utrisque datur. tum Adherbalem hoc €modo locutum accepimus:  @@'Patres conscripti, Micipsa pater meus moriens mihi €praecepit, uti regni Numidiae tantummodo procuratio-€nem existumarem meam, ceterum ius et imperium eius €penes vos esse; simul eniterer domi militiaeque quam €maxumo usui esse populo Romano; vos mihi cognatorum, €vos adfinium loco ducerem: si ea fecissem, in vostra €amicitia exercitum divitias munimenta regni me habitu-rum. quae quom praecepta parentis mei agitarem, Iu-€gurtha, homo omnium quos terra sustinet sceleratis-€sumus, contempto imperio vostro Masinissae me nepotem €et iam ab stirpe socium atque amicum populi Romani €regno fortunisque omnibus expulit. @@Atque ego, patres conscripti, quoniam eo miseriarum €venturus eram, vellem potius ob mea quam ob maiorum €meorum beneficia posse me a vobis auxilium petere, ac €maxume deberi mihi beneficia a populo Romano, quibus €non egerem, secundum ea, si desideranda erant, uti de-bitis uterer, sed quoniam parum tuta per se ipsa probitas @1 €est neque mihi in manu fuit, Iugurtha qualis foret, ad €vos confugi, patres conscripti, quibus, quod mihi miser-rumum est, cogor prius oneri quam usui esse. ceteri €reges aut bello victi in amicitiam a vobis recepti sunt aut €in suis dubiis rebus societatem vostram adpetiverunt; €familia nostra cum populo Romano bello Carthaginiensi €amicitiam instituit, quo tempore magis fides eius quam fortuna petunda erat. quorum progeniem vos, patres €conscripti, nolite pati me nepotem Masinissae frustra a €vobis auxilium petere. @@Si ad impetrandum nihil causae haberem praeter mi-€serandam fortunam, quod paulo ante rex genere fama at-€que copiis potens, nunc deformatus aerumnis, inops €alienas opes expecto, tamen erat maiestatis populi Ro-€mani prohibere iniuriam neque pati quoiusquam regnum per scelus crescere. verum ego iis finibus eiectus sum, €quos maioribus meis populus Romanus dedit, unde pater €et avos meus una vobiscum expulere Syphacem et Car-€thaginiensis. vostra beneficia mihi erepta sunt, patres conscripti, vos in mea iniuria despecti estis. eheu me €miserum! hucine, Micipsa pater, beneficia tua evasere, €ut, quem tu parem cum liberis tuis regnique participem €fecisti, is potissumum stirpis tuae extinctor sit? num-€quamne ergo familia nostra quieta erit? semperne in san-guine ferro fuga vorsabitur? dum Carthaginienses in-€columes fuere, iure omnia saeva patiebamur: hostes ab €latere, vos amici procul, spes omnis in armis erat. post-€quam illa pestis ex Africa eiecta est, laeti pacem agita-€bamus, quippe quis hostis nullus erat, nisi forte quem vos iussissetis. ecce autem ex inproviso Iugurtha, intole-€randa audacia scelere atque superbia sese efferens, fratre €meo atque eodem propinquo suo interfecto primum re- @1 €gnum eius sceleris sui praedam fecit; post ubi me isdem €dolis nequit capere, nihil minus quam vim aut bellum €expectantem in imperio vostro, sicuti videtis, extorrem €patria domo, inopem et coopertum miseriis effecit, ut €ubivis tutius quam in meo regno essem. @@Ego sic existumabam, patres conscripti, uti praedican-€tem audiveram patrem meum, qui vostram amicitiam €diligenter colerent, eos multum laborem suscipere, cete-rum ex omnibus maxume tutos esse. quod in familia €nostra fuit, praestitit, uti in omnibus bellis adesset vobis; €nos uti per otium tuti simus, in vostra manu est, patres conscripti. pater nos duos fratres reliquit, tertium Iu-€gurtham beneficiis suis ratus est coniunctum nobis fore. €alter eorum necatus est, alterius ipse ego manus inpias vix effugi. quid agam? aut quo potissumum infelix ad-€cedam? generis praesidia omnia extincta sunt. pater, uti €necesse erat, naturae concessit. fratri, quem minume €decuit, propinquos per scelus vitam eripuit. adfinis €amicos propinquos ceteros meos alium alia clades op-€pressit: capti ab Iugurtha pars in crucem acti, pars €bestiis obiecti sunt, pauci, quibus relicta est anima, clausi €in tenebris cum maerore et luctu morte graviorem vitam €exigunt. þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨Ž˜@@Si omnia, quae aut amisi aut ex necessariis advorsa €facta sunt, incolumia manerent, tamen, si quid ex inpro-€viso mali accidisset, vos inplorarem, patres conscripti, €quibus pro magnitudine imperi ius et iniurias omnis curae esse decet. nunc vero exul patria domo, solus at-€que omnium honestarum rerum egens quo adcedam aut €quos appellem? nationesne an reges, qui omnes familiae €nostrae ob vostram amicitiam infesti sunt? an quoquam €mihi adire licet, ubi non maiorum meorum hostilia mo-€numenta pluruma sint? aut quisquam nostri misereri @1 potest, qui aliquando vobis hostis fuit? postremo Masi-€nissa nos ita instituit, patres conscripti, ne quem cole-€remus nisi populum Romanum, ne societates, ne foedera €nova acciperemus: abunde magna praesidia nobis in €vostra amicitia fore; si huic imperio fortuna mutaretur, una occidundum nobis esse. virtute ac dis volentibus €magni estis et opulenti, omnia secunda et oboedientia €sunt: quo facilius sociorum iniurias curare licet. @@Tantum illud vereor, ne quos privata amicitia Iugur-€thae parum cognita transvorsos agat. quos ego audio €maxuma ope niti ambire fatigare vos singulos, ne quid €de absente incognita causa statuatis; fingere me verba et fugam simulare, quoi licuerit in regno manere. quod uti-€nam illum, quoius inpio facinore in has miserias proiec-€tus sum, eadem haec simulantem videam, et aliquando €aut apud vos aut apud deos inmortalis rerum humanarum €cura oriatur: ne ille, qui nunc sceleribus suis ferox at-€que praeclarus est, omnibus malis excruciatus inpietatis €in parentem nostrum, fratris mei necis mearumque miseriarum gravis poenas reddat. iam iam, frater animo €meo carissume, quamquam tibi inmaturo et unde minume €decuit vita erepta est, tamen laetandum magis quam do-lendum puto casum tuom. non enim regnum, sed fugam €exilium egestatem et omnis has quae me premunt aerum-€nas cum anima simul amisisti. at ego infelix, in tanta €mala praecipitatus ex patrio regno, rerum humanarum €spectaculum praebeo, incertus quid agam, tuasne iniurias €persequar ipse auxili egens an regno consulam, quoius vitae necisque potestas ex opibus alienis pendet. utinam €emori fortunis meis honestus exitus esset neu vivere con-€temptus viderer, si defessus malis iniuriae concessis- @1 €sem. nunc neque vivere lubet neque mori licet sine de-€decore. @@Patres conscripti, per vos, per liberos atque parentis €vostros, per maiestatem populi Romani, subvenite mihi €misero, ite obviam iniuriae, nolite pati regnum Numi-€diae, quod vostrum est, per scelus et sanguinem fami-€liae nostrae tabescere.'  @@Postquam rex finem loquendi fecit, legati Iugurthae €largitione magis quam causa freti paucis respondent: €Hiempsalem ob saevitiam suam ab Numidis interfectum, €Adherbalem ultro bellum inferentem, postquam supera-€tus sit, queri, quod iniuriam facere nequivisset. Iugur-€tham ab senatu petere, ne se alium putarent ac Numan-€tiae cognitus esset, neu verba inimici ante facta sua ponerent. deinde utrique curia egrediuntur. senatus sta-€tim consulitur. fautores legatorum, praeterea senatus €magna pars gratia depravata Adherbalis dicta contem-€nere, Iugurthae virtutem extollere laudibus; gratia, voce, €denique omnibus modis pro alieno scelere et flagitio, sua quasi pro gloria, nitebantur. at contra pauci, quibus €bonum et aequom divitiis carius erat, subveniundum Ad-€herbali et Hiempsalis mortem severe vindicandam cense-bant, sed ex omnibus maxume Aemilius Scaurus, homo €nobilis inpiger factiosus, avidus potentiae honoris di-vitiarum, ceterum vitia sua callide occultans. is post-€quam videt regis largitionem famosam inpudentemque, €veritus, quod in tali re solet, ne polluta licentia invi-€diam adcenderet, animum a consueta lubidine continuit.  vicit tamen in senatu pars illa, quae vero pretium aut gratiam anteferebat. decretum fit, uti decem legati re- @1 €gnum, quod Micipsa obtinuerat, inter Iugurtham et Ad-€herbalem dividerent. quoius legationis princeps fuit €L. Opimius, homo clarus et tum in senatu potens, quia con-€sul C. Graccho et M. Fulvio Flacco interfectis acerrume victoriam nobilitatis in plebem exercuerat. eum Iu-€gurtha tametsi Romae in amicis habuerat, tamen accu-€ratissume recepit, dando et pollicendo multa perfecit, uti €fama, fide, postremo omnibus suis rebus commodum regis anteferret. relicuos legatos eadem via adgressus pleros-que capit, paucis carior fides quam pecunia fuit. in di-€visione, quae pars Numidiae Mauretaniam adtingit, €agro virisque opulentior, Iugurthae traditur; illam €alteram specie quam usu potiorem, quae portuosior et €aedificiis magis exornata erat, Adherbal possedit.  @@Res postulare videtur Africae situm paucis exponere €et eas gentis, quibuscum nobis bellum aut amicitia fuit, adtingere. sed quae loca et nationes ob calorem aut a-€speritatem, item solitudines minus frequentata sunt, de €iis haud facile conpertum narraverim. cetera quam pau-€cissumis absolvam. @@In divisione orbis terrae plerique in parte tertia Afri-€cam posuere, pauci tantummodo Asiam et Europam esse, sed Africam in Europa. ea finis habet ab occidente fre-€tum nostri maris et Oceani, ab ortu solis declivem lati-€tudinem, quem locum Catabathmon incolae appellant. mare saevom, inportuosum; ager frugum fertilis, bonus €pecori, arbori infecundus; caelo terraque penuria aqua- @1 rum. genus hominum salubri corpore, velox, patiens la-€borum; [2ac]2 plerosque senectus dissolvit, nisi qui ferro €aut bestiis interiere, nam morbus haud saepe quemquam superat; ad hoc malefici generis pluruma animalia. sed €qui mortales initio Africam habuerint quique postea €adcesserint aut quo modo inter se permixti sint, quam-€quam ab ea fama, quae plerosque obtinet, divorsum est, €tamen, uti ex libris Punicis, qui regis Hiempsalis dice-€bantur, interpretatum nobis est utique rem sese habere €cultores eius terrae putant, quam paucissumis dicam. €ceterum fides eius rei penes auctores erit.  @@Africam initio habuere Gaetuli et Libyes, asperi in-€cultique, quis cibus erat caro ferina atque humi pabu-lum uti pecoribus. ii neque moribus neque lege aut im-€perio quoiusquam regebantur: vagi palantes quas nox coegerat sedes habebant. sed postquam in Hispania Her-€cules, sicuti Afri putant, interiit, exercitus eius, conpo-€situs ex variis gentibus, amisso duce ac passim multis sibi quisque imperium petentibus brevi dilabitur. ex eo €numero Medi, Persae et Armenii navibus in Africam transvecti proxumos nostro mari locos occupavere, sed €Persae intra Oceanum magis, iique alveos navium invor-€sos pro tuguriis habuere, quia neque materia in agris neque ab Hispanis emundi aut mutandi copia erat: mare magnum et ignara lingua conmercio prohibebant. ii pau-€latim per conubia Gaetulos secum miscuere et, quia €saepe temptantes agros alia, deinde alia loca petiverant, @1 semet ipsi Numidas appellavere. ceterum adhuc aedificia €Numidarum agrestium, quae mapalia illi vocant, ob-€longa, incurvis lateribus, tecta quasi navium carinae sunt. Medis autem et Armeniis adcessere Libyes_nam €ii propius mare Africum agitabant, Gaetuli sub sole €magis, haud procul ab ardoribus_, iique mature oppida €habuere; nam freto divisi ab Hispania mutare res inter se instituerant. nomen eorum paulatim Libyes conru-pere, barbara lingua Mauros pro Medis appellantes. sed €res Persarum brevi adolevit, ac postea nomine Numidae, €propter multitudinem a parentibus digressi, possedere €ea loca, quae proxuma Carthagine[m] Numidia appel-latur. deinde utrique alteris freti finitumos armis aut €metu sub imperium suom coegere, nomen gloriamque €sibi addidere, magis ii, qui ad nostrum mare processe-€rant, quia Libyes quam Gaetuli minus bellicosi. denique €Africae pars inferior pleraque ab Numidis possessa est, €victi omnes in gentem nomenque imperantium conces- sere. postea Phoenices, alii multitudinis domi minuendae €gratia, pars imperi cupidine sollicitata plebe et aliis no-€varum rerum avidis, Hipponem Hadrumetum Leptim @1 €aliasque urbis in ora marituma condidere; eaeque brevi €multum auctae, pars originibus suis praesidio, aliae de-cori fuere. nam de Carthagine silere melius puto quam þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨“’‚parum dicere, quoniam alio properare tempus monet. @@Igitur ad Catabathmon, qui locus Aegyptum ab Africa €dividit, secundo mari prima Cyrene est, colonia Therae-€on, ac deinceps duae Syrtes interque eas Leptis, deinde €Philaenon arae, quem locum Aegyptum vorsus finem €imperi habuere Carthaginienses, post aliae Punicae urbes. cetera loca usque ad Mauretaniam Numidae tenent, proxumi Hispania[m] Mauri sunt. super Numidiam Gae-€tulos accepimus partim in tuguriis, alios incultius vagos agitare, post eos Aethiopas esse, dein loca exusta solis ardoribus. igitur bello Iugurthino pleraque ex Punicis €oppida et finis Carthaginiensium, quos novissume habu-€erant, populus Romanus per magistratus administrabat; €Gaetulorum magna pars et Numidae usque ad flumen €Muluccham sub Iugurtha erant; Mauris omnibus rex €Bocchus imperitabat, praeter nomen cetera ignarus €populi Romani itemque nobis neque bello neque pace antea cognitus. de Africa et eius incolis ad necessitudi-€nem rei satis dictum.  @@Postquam diviso regno legati Africa decessere et Iu-€gurtha contra timorem animi praemia sceleris adeptum €sese videt, certum esse ratus, quod ex amicis apud Nu-€mantiam acceperat, omnia Romae venalia esse, simul €et illorum pollicitationibus adcensus, quos paulo ante €muneribus expleverat, in regnum Adherbalis animum @1 intendit. ipse acer, bellicosus; at is quem petebat quietus, €inbellis, placido ingenio, opportunus iniuriae, metuens magis quam metuendus. igitur ex inproviso finis eius €cum magna manu invadit, multos mortalis cum pecore €atque alia praeda capit, aedificia incendit, pleraque loca hostiliter cum equitatu adcedit, deinde, cum omni multi-€tudine in regnum suom convortit, existumans Adher-€balem dolore permotum iniurias suas manu vindicatu-rum eamque rem belli causam fore. at ille, quod neque €se parem armis existumabat et amicitia populi Romani €magis quam Numidis fretus erat, legatos ad Iugurtham €de iniuriis questum misit. qui tametsi contumeliosa €dicta rettulerant, prius tamen omnia pati decrevit quam €bellum sumere, quia temptatum antea secus cesserat. neque eo magis cupido Iugurthae minuebatur, quippe qui totum eius regnum animo iam invaserat. itaque non €uti antea cum praedatoria manu, sed magno exercitu €conparato bellum gerere coepit et aperte totius Numidiae imperium petere. ceterum, qua pergebat, urbis agros €vastare, praedas agere, suis animum hostibus terrorem  augere. Adherbal ubi intellegit eo processum, uti regnum €aut relinquendum esset aut armis retinendum, neces-sario copias parat et Iugurthae obvius procedit. interim €haud longe a mari prope Cirtam oppidum utriusque €exercitus consedit et, quia diei extremum erat, proelium €non inceptum. sed ubi plerumque noctis processit, ob-€scuro etiam tum lumine milites Iugurthini signo dato €castra hostium invadunt, semisomnos partim, alios arma €sumentis fugant funduntque. Adherbal cum paucis equi-€tibus Cirtam profugit, et ni multitudo togatorum fuisset, €quae Numidas insequentis moenibus prohibuit, uno die €inter duos reges coeptum atque patratum bellum foret. igitur Iugurtha oppidum circumsedit, vineis turribusque €et machinis omnium generum expugnare adgreditur, €maxume festinans tempus legatorum antecapere, quos @1 €ante proelium factum ab Adherbale Romam missos €audiverat. @@Sed postquam senatus de bello eorum accepit, tres €adulescentes in Africam legantur, qui ambos reges €adeant, senatus populique Romani verbis nuntient velle €et censere eos ab armis discedere, [2de controvorsiis €suis iure potius quam bello disceptare]2: ita seque illisque  dignum esse. legati in Africam maturantes veniunt, eo €magis quod Romae, dum proficisci parant, de proelio €facto et oppugnatione Cirtae audiebatur; sed is rumor clemens erat. quorum Iugurtha accepta oratione re-€spondit sibi neque maius quicquam neque carius aucto-€ritate senatus esse. ab adulescentia ita se enisum, ut ab €optumo quoque probaretur; virtute, non malitia P. Sci-€pioni, summo viro, placuisse; ob easdem artis a Micipsa, non penuria liberorum in regnum adoptatum esse. cete-€rum, quo plura bene atque strenue fecisset, eo animum suom iniuriam minus tolerare. Adherbalem dolis vitae €suae insidiatum; quod ubi conperisset, sceleri eius €obviam isse. populum Romanum neque recte neque €pro bono facturum, si ab iure gentium sese prohibuerit. €postremo de omnibus rebus legatos Romam brevi mis-surum. ita utrique digrediuntur. Adherbalis appellandi €copia non fuit.  @@Iugurtha ubi eos Africa decessisse ratus est neque €propter loci naturam Cirtam armis expugnare potest, €vallo atque fossa moenia circumdat, turris extruit easque €praesidiis firmat; praeterea dies noctisque aut per vim €aut dolis temptare; defensoribus moenium praemia modo, €modo formidinem ostentare; suos hortando ad virtutem adrigere; prorsus intentus cuncta parare. Adherbal ubi €intellegit omnis suas fortunas in extremo sitas, hostem €infestum, auxili spem nullam, penuria rerum necessa- @1 €riarum bellum trahi non posse, ex iis, qui una Cirtam €profugerant, duos maxume inpigros delegit; eos multa €pollicendo ac miserando casum suom confirmat, uti per €hostium munitiones noctu ad proxumum mare, dein  Romam pergerent. Numidae paucis diebus iussa effi-€ciunt. litterae Adherbalis in senatu recitatae, quarum €sententia haec fuit: @@'Non mea culpa saepe ad vos oratum mitto, patres €conscripti, sed vis Iugurthae subigit, quem tanta lubido €extinguendi me invasit, ut neque vos neque deos in-€mortalis in animo habeat, sanguinem meum quam omnia malit. itaque quintum iam mensem socius et amicus €populi Romani armis obsessus teneor; neque mihi Mi-€cipsae patris mei beneficia neque vostra decreta auxi-€liantur; ferro an fame acrius urgear, incertus sum. @@Plura de Iugurtha scribere dehortatur me fortuna €mea, et iam antea expertus sum parum fidei miseris esse; nisi tamen intellego illum supra quam ego sum €petere neque simul amicitiam vostram et regnum meum €sperare. utrum gravius existumet, nemini occultum est. nam initio occidit Hiempsalem fratrem meum, deinde €patrio regno me expulit. quae sane fuerint nostrae in-iuriae, nihil ad vos. verum nunc vostrum regnum armis €tenet, me, quem vos imperatorem Numidis posuistis, €clausum obsidet; legatorum verba quanti fecerit, peri-cula mea declarant. quid est relicuom nisi vis vostra, quo moveri possit? nam ego quidem vellem, et haec, quae €scribo, et illa, quae antea in senatu questus sum, vana €forent potius, quam miseria mea fidem verbis faceret. @@Sed quoniam eo natus sum, ut Iugurthae scelerum €ostentui essem, non iam mortem neque aerumnas, tan-€tummodo inimici imperium et cruciatus corporis de-€precor. regno Numidiae, quod vostrum est, uti lubet, @1 €consulite; me manibus inpiis eripite, per maiestatem €imperi, per amicitiae fidem, si ulla apud vos memoria €remanet avi mei Masinissae.'  @@His litteris recitatis fuere qui exercitum in Africam €mittundum censerent et quam primum Adherbali sub-€veniundum; de Iugurtha interim uti consuleretur, quon-iam legatis non paruisset. sed ab isdem illis regis fau-toribus summa ope enisum, ne tale decretum fieret. ita €bonum publicum, uti in plerisque negotiis solet, privata gratia devictum. legantur tamen in Africam maiores natu €nobiles, amplis honoribus usi. in quis fuit M. Scaurus, €de quo supra memoravimus, consularis et tum senatus princeps. ii, quod res in invidia erat, simul et ab Numidis €obsecrati, triduo navem ascendere. dein brevi Uticam ad-€pulsi litteras ad Iugurtham mittunt: quam ocissume ad provinciam adcedat, seque ad eum ab senatu missos. ille €ubi accepit homines claros, quorum auctoritatem Romae €pollere audiverat, contra inceptum suom venisse, primo €conmotus metu atque lubidine divorsus agitabatur: timebat iram senatus, ni paruisset legatis; porro animus cupidine caecus ad inceptum scelus rapiebat. vicit tamen in avido ingenio pravom consilium. igitur exercitu cir-€cumdato summa vi Cirtam inrumpere nititur, maxume €sperans diducta manu hostium aut vi aut dolis sese casum victoriae inventurum. quod ubi secus procedit €neque quod intenderat efficere potest, ut, prius quam þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨™˜Šƒlegatos conveniret, Adherbalis potiretur, ne amplius €morando Scaurum, quem plurumum metuebat, incen-deret, cum paucis equitibus in provinciam venit. ac €tametsi senati verbis graves minae nuntiabantur, quod @1 €ab oppugnatione non desisteret, multa tamen oratione €consumpta legati frustra discessere.  @@Ea postquam Cirtae audita sunt, Italici, quorum vir-€tute moenia defensabantur, confisi deditione facta prop-€ter magnitudinem populi Romani inviolatos sese fore, €Adherbali suadent, uti seque et oppidum Iugurthae tra-€dat, tantum ab eo vitam paciscatur; de ceteris senatui curae fore. at ille, tametsi omnia potiora fide Iugurthae €rebatur, tamen, quia penes eosdem, si advorsaretur, co-€gendi potestas erat, ita, uti censuerant Italici, deditionem facit. Iugurtha in primis Adherbalem excruciatum ne-€cat, deinde omnis puberes Numidas atque negotiatores €promiscue, uti quisque armatus obvius fuerat, interficit.  @@Quod postquam Romae cognitum est et res in senatu €agitari coepta, idem illi ministri regis interpellando ac €saepe gratia, interdum iurgiis trahundo tempus atroci-tatem facti leniebant. ac ni C. Memmius tribunus ple-€bis designatus, vir acer et infestus potentiae nobilitatis, €populum Romanum edocuisset id agi, ut per paucos fac-€tiosos Iugurthae scelus condonaretur, profecto omnis €invidia prolatandis consultationibus dilapsa foret: tanta vis gratiae atque pecuniae regis erat. sed ubi senatus €delicti conscientia populum timet, lege Sempronia pro-€vinciae futuris consulibus Numidia atque Italia decretae; consules declarati P. Scipio Nasica, L. Bestia Calpur-nius; Calpurnio Numidia, Scipioni Italia obvenit. deinde €exercitus, qui in Africam portaretur, scribitur; stipen-€dium aliaque, quae bello usui forent, decernuntur.  @@At Iugurtha contra spem nuntio accepto, quippe quoi €Romae omnia venire in animo haeserat, filium et cum @1 €eo duos familiaris ad senatum legatos mittit iisque uti €illis, quos Hiempsale interfecto miserat, praecipit, omnis mortalis pecunia adgrediantur. qui postquam Romam €adventabant, senatus a Bestia consultus est, placeretne €legatos Iugurthae recipi moenibus, iique decrevere, nisi €regnum ipsumque deditum venissent, uti in diebus pro-xumis decem Italia decederent. consul Numidis ex se-€natus decreto nuntiari iubet. ita infectis rebus illi do-€mum discedunt. @@Interim Calpurnius parato exercitu legat sibi homines €nobilis factiosos, quorum auctoritate quae deliquisset €munita fore sperabat. in quis fuit Scaurus, quoius de natura et habitu supra memoravimus. nam in consule €nostro multae bonaeque artes [2et]2 animi et corporis €erant, quas omnis avaritia praepediebat: patiens labo-€rum, acri ingenio, satis providens, belli haud ignarus, firmissumus contra pericula et invidias. sed legiones per €Italiam Regium atque inde Siciliam, porro ex Sicilia in Africam transvectae. igitur Calpurnius initio paratis €conmeatibus acriter Numidiam ingressus est, multosque  mortalis et urbis aliquot pugnando cepit. sed ubi Iu-€gurtha per legatos pecunia temptare bellique, quod ad-€ministrabat, asperitatem ostendere coepit, animus aeger avaritia facile convorsus est. ceterum socius et admi-€nister omnium consiliorum adsumitur Scaurus, qui €tametsi a principio plerisque ex factione eius conruptis €acerrume regem inpugnaverat, tamen magnitudine pe-cuniae a bono honestoque in pravom abstractus est. sed €Iugurtha primo tantummodo belli moram redimebat, €existumans sese aliquid interim Romae pretio aut gratia @1 €effecturum. postea vero quam participem negoti Scaurum €accepit, in maxumam spem adductus recuperandae pacis €statuit cum iis de omnibus pactionibus praesens agere. ceterum interea fidei causa mittitur a consule Sextius €quaestor in oppidum Iugurthae Vagam. quoius rei €species erat acceptio frumenti, quod Calpurnius palam €legatis imperaverat, quoniam deditionis mora indutiae agitabantur. igitur rex, uti constituerat, in castra venit, €ac pauca praesenti consilio locutus de invidia facti sui €atque uti in deditionem acciperetur, relicua cum Bestia €et Scauro secreta transigit. dein postero die quasi per €saturam sententiis exquisitis in deditionem accipitur. sed, uti pro consilio imperatum erat, elephanti triginta, €pecus atque equi multi cum parvo argenti pondere quae-stori traduntur. Calpurnius Romam ad magistratus €rogandos proficiscitur. in Numidia et exercitu nostro €pax agitabatur.  @@Postquam res in Africa gestas quoque modo actae €forent fama divolgavit, Romae per omnis locos et con-€ventus de facto consulis agitari. apud plebem gravis €invidia, patres solliciti erant: probarentne tantum fla-€gitium an decretum consulis subvorterent, parum con-stabat. ac maxume eos potentia Scauri, quod is auctor €et socius Bestiae ferebatur, a vero bonoque inpediebat. at C. Memmius, quoius de libertate ingeni et odio poten-€tiae nobilitatis supra diximus, inter dubitationem et mo-€ras senatus contionibus populum ad vindicandum hor-€tari, monere, ne rem publicam, ne libertatem suam de-€sererent, multa superba et crudelia facinora nobilitatis €ostendere; prorsus intentus omni modo plebis animum €incendebat. @1 @@Sed quoniam ea tempestate Romae Memmi facundia €clara pollensque fuit, decere existumavi unam ex tam €multis orationem eius perscribere, ac potissumum ea €dicam, quae in contione post reditum Bestiae huiusce €modi verbis disseruit:  @@'Multa me dehortantur a vobis, Quirites, ni studium €rei publicae omnia superet: opes factionis, vostra pa-€tientia, ius nullum, ac maxume quod innocentiae plus periculi quam honoris est. nam illa quidem piget dicere, €his annis quindecim quam ludibrio fueritis superbiae €paucorum, quam foede quamque inulti perierint vostri €defensores, ut vobis animus ab ignavia atque socordia conruptus sit, qui ne nunc quidem obnoxiis inimicis €exurgitis atque etiam nunc timetis eos, quibus decet ter-rori esse. sed quamquam haec talia sunt, tamen obviam ire factionis potentiae animus subigit. certe ego liber-€tatem, quae mihi a parente meo tradita est, experiar. €verum id frustra an ob rem faciam, in vostra manu €situm est, Quirites. @@Neque ego vos hortor, quod saepe maiores vostri fecere, €uti contra iniurias armati eatis. nihil vi, nihil seces-€sione opus est; necesse est suomet ipsi more praecipites eant. occiso Ti. Graccho, quem regnum parare aiebant, €in plebem Romanam quaestiones habitae sunt; post €C. Gracchi et C. Fulvi caedem item vostri ordinis multi €mortales in carcere necati sunt: utriusque cladis non lex, verum lubido eorum finem fecit. sed sane fuerit regni €paratio plebi sua restituere; quicquid sine sanguine civium ulcisci nequitur, iure factum sit. superioribus €annis taciti indignabamini aerarium expilari, reges et €populos liberos paucis nobilibus vectigal pendere, penes €eosdem et summam gloriam et maxumas divitias esse. €tamen haec talia facinora inpune suscepisse parum €habuere, itaque postremo leges, maiestas vostra, divina et humana omnia hostibus tradita sunt. neque eos qui ea @1 €fecere pudet aut paenitet, sed incedunt per ora vostra €magnifici, sacerdotia et consulatus, pars triumphos suos €ostentantes; proinde quasi ea honori, non praedae ha-beant. servi aere parati iniusta imperia dominorum non €perferunt; vos, Quirites, in imperio nati aequo animo servitutem toleratis? at qui sunt ii, qui rem publicam €occupavere? homines sceleratissumi, cruentis manibus, €immani avaritia, nocentissumi et idem superbissumi, €quibus fides decus pietas, postremo honesta atque in-honesta omnia quaestui sunt. pars eorum occidisse tri-€bunos plebis, alii quaestiones iniustas, plerique caedem in vos fecisse pro munimento habent. ita quam quisque €pessume fecit, tam maxume tutus est. metum ab scelere €suo ad ignaviam vostram transtulere, quos omnis eadem cupere, eadem odisse, eadem metuere in unum coegit. sed haec inter bonos amicitia, inter malos factio est. quod si €tam vos libertatis curam haberetis, quam illi ad domi-€nationem adcensi sunt, profecto neque res publica sicuti €nunc vastaretur et beneficia vostra penes optumos, non audacissumos forent. maiores vostri parandi iuris et þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨Ÿ˜‘‚maiestatis constituendae gratia bis per secessionem ar-€mati Aventinum occupavere; vos pro libertate, quam ab €illis accepistis, nonne summa ope nitemini? atque eo €vehementius, quo maius dedecus est parta amittere quam €omnino non paravisse. @@Dicet aliquis "quid igitur censes?" vindicandum in eos, €qui hosti prodidere rem publicam, non manu neque vi, €quod magis vos fecisse quam illis adcidisse indignum €est, verum quaestionibus et indicio ipsius Iugurthae. qui si dediticius est, profecto iussis vostris oboediens @1 €erit; sin ea contemnit, scilicet existumabitis, qualis illa €pax aut deditio sit, ex qua ad Iugurtham scelerum in-€punitas, ad paucos potentis maxumae divitiae, ad rem publicam damna atque dedecora pervenerint; nisi forte €nondum etiam vos dominationis eorum satietas tenet et €illa quam haec tempora magis placent, quom regna €provinciae leges iura iudicia bella atque paces, po-€stremo divina et humana omnia penes paucos erant; vos €autem, hoc est populus Romanus, invicti ab hostibus, €imperatores omnium gentium, satis habebatis animam €retinere. nam servitutem quidem quis vostrum recusare €audebat? @@Atque ego tametsi viro flagitiosissumum existumo in-€pune iniuriam accepisse, tamen vos hominibus sceleratis-€sumis ignoscere, quoniam cives sunt, aequo animo pa-terer, ni misericordia in perniciem casura esset. nam et €illis, quantum inportunitatis habent, parum est inpune €male fecisse, nisi deinde faciundi licentia eripitur, et vo-€bis aeterna sollicitudo remanebit, quom intellegetis aut €serviundum esse aut per manus libertatem retinendam. nam fidei quidem aut concordiae quae spes est? domi-€nari illi volunt, vos liberi esse; facere illi iniurias, vos €prohibere; postremo sociis nostris veluti hostibus, ho-stibus pro sociis utuntur. potestne in tam divorsis men-€tibus pax aut amicitia esse? @@Quare moneo hortorque vos, ne tantum scelus inpuni-€tum omittatis. non peculatus aerari factus est neque per €vim sociis ereptae pecuniae, quae quamquam gravia €sunt, tamen consuetudine iam pro nihilo habentur; @1 €hosti acerrumo prodita senatus auctoritas, proditum €imperium vostrum est; domi militiaeque res publica ve-nalis fuit. quae nisi quaesita erunt, nisi vindicatum in €noxios, quid erit relicuom, nisi ut illis qui ea fecere €oboedientes vivamus? nam inpune quae lubet facere, id est regem esse. neque ego vos, Quirites, hortor, ut malitis €civis vostros perperam quam recte fecisse, sed ne igno-scundo malis bonos perditum eatis. ad hoc in re publica €multo praestat benefici quam malefici inmemorem esse: €bonus tantummodo segnior fit, ubi neglegas, at malus inprobior. ad hoc si iniuriae non sint, haut saepe auxili €egeas.'  @@Haec atque alia huiusce modi saepe in [2contione]2 di-€cundo Memmius populo persuadet, uti L. Cassius, qui €tum praetor erat, ad Iugurtham mitteretur eumque €interposita fide publica Romam duceret, quo facilius in-€dicio regis Scauri et relicuorum, quos pecuniae captae €arcessebat, delicta patefierent. @@Dum haec Romae geruntur, qui in Numidia relicti a €Bestia exercitui praeerant, secuti morem imperatoris sui pluruma et flagitiosissuma facinora fecere. fuere qui €auro conrupti elephantos Iugurthae traderent, alii per-fugas vendebant, pars ex pacatis praedas agebant: tanta €vis avaritiae [in] animos eorum veluti tabes invaserat. at Cassius praetor perlata rogatione a C. Memmio ac €perculsa omni nobilitate ad Iugurtham proficiscitur €eique timido et ex conscientia diffidenti rebus suis per-€suadet, quoniam se populo Romano dedisset, ne vim @1 €quam misericordiam eius experiri mallet. privatim prae-€terea fidem suam interponit, quam ille non minoris quam €publicam ducebat: talis ea tempestate fama de Cassio €erat.  @@Igitur Iugurtha contra decus regium cultu quam ma-xume miserabili cum Cassio Romam venit. ac tametsi in €ipso magna vis animi erat, confirmatus ab omnibus, quo-€rum potentia aut scelere cuncta ea gesserat, quae supra €diximus, C. Baebium tribunum plebis magna mercede €parat, quoius inpudentia contra ius et iniurias omnis munitus foret. at C. Memmius advocata contione, quam-€quam regi infesta plebes erat et pars in vincula duci €iubebat, pars, nisi socios sceleris sui aperiret, more ma-€iorum de hoste supplicium sumi, dignitati quam irae ma-€gis consulens sedare motus et animos eorum mollire, po-€stremo confirmare fidem publicam per sese inviolatam fore. post ubi silentium coepit, producto Iugurtha verba €facit, Romae Numidiaeque facinora eius memorat, sce-€lera in patrem fratresque ostendit. quibus iuvantibus €quibusque ministris ea egerit, quamquam intellegat po-€pulus Romanus, tamen velle manufesta magis ex illo €habere. si verum aperiat, in fide et clementia populi Ro-€mani magnam spem illi sitam; sin reticeat, non sociis  saluti fore, sed se suasque spes conrupturum. deinde €ubi Memmius dicundi finem fecit et Iugurtha respondere €iussus est, C. Baebius tribunus plebis, quem pecunia €conruptum supra diximus, regem tacere iubet, ac tam-€etsi multitudo, quae in contione aderat, vehementer €adcensa terrebat eum clamore, voltu, saepe impetu atque €aliis omnibus, quae ira fieri amat, vicit tamen inpudentia. ita populus ludibrio habitus ex contione discedit; Iu-€gurthae Bestiaeque et ceteris, quos illa quaestio exagita-€bat, animi augescunt. @1  @@Erat ea tempestate Romae Numida quidam nomine €Massiva, Gulussae filius, Masinissae nepos, qui, quia in €dissensione regum Iugurthae advorsus fuerat, dedita €Cirta et Adherbale interfecto profugus ex patria abierat. huic Sp. Albinus, qui proxumo anno post Bestiam cum €Q. Minucio Rufo consulatum gerebat, persuadet, quon-€iam ex stirpe Masinissae sit Iugurthamque ob scelera €invidia cum metu urgeat, regnum Numidiae ab senatu petat. avidus consul belli gerundi movere quam sene-€scere omnia malebat. ipsi provincia Numidia, Minucio Macedonia evenerat. quae postquam Massiva agitare €coepit neque Iugurthae in amicis satis praesidi est, quod €eorum alium conscientia, alium mala fama et timor in-€pediebat, Bomilcari, proxumo ac maxume fido sibi, im-€perat, pretio, sicuti multa confecerat, insidiatores Mas-€sivae paret ac maxume occulte, sin id parum procedat, quovis modo Numidam interficiat. Bomilcar mature re-€gis mandata exequitur et per homines talis negoti arti-€fices itinera egressusque eius, postremo loca atque tem-€pora cuncta explorat. deinde, ubi res postulabat, insidias tendit. igitur unus ex eo numero, qui ad caedem parati €erant, paulo inconsultius Massivam adgreditur. illum €obtruncat, sed ipse deprehensus multis hortantibus et in primis Albino consule indicium profitetur. fit reus ma-€gis ex aequo bonoque quam ex iure gentium Bomilcar, comes eius, qui Romam fide publica venerat. at Iugurtha €manufestus tanti sceleris non prius omisit contra ve-€rum niti, quam animadvortit supra gratiam atque pecu-niam suam invidiam facti esse. igitur, quamquam in €priore actione ex amicis quinquaginta vades dederat, €regno magis quam vadibus consulens clam in Numidiam €Bomilcarem dimittit, veritus, ne relicuos popularis metus €invaderet parendi sibi, si de illo supplicium sumptum €foret. et ipse paucis diebus eodem profectus est, iussus a senatu Italia decedere. sed postquam Roma egressus €est, fertur saepe eo tacitus respiciens postremo dixisse: @1 €'urbem venalem et mature perituram, si emptorem in-€venerit.'  @@Interim Albinus renovato bello conmeatum, stipen-€dium aliaque, quae militibus usui forent, maturat in €Africam portare; ac statim ipse profectus, uti ante co-€mitia, quod tempus haud longe aberat, armis aut dedi-tione aut quovis modo bellum conficeret. at contra Iu-€gurtha trahere omnia et alias, deinde alias morae causas €facere; polliceri deditionem ac deinde metum simulare; €cedere instanti et paulo post, ne sui diffiderent, instare: ita belli modo, modo pacis mora consulem ludificare. ac €fuere qui tum Albinum haud ignarum consili regis exi-€stumarent neque ex tanta properantia tam facile tractum bellum socordia magis quam dolo crederent. sed post-€quam dilapso tempore comitiorum dies adventabat, Al-€binus Aulo fratre in castris pro praetore relicto Romam €decessit. þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨¥@@Ea tempestate Romae seditionibus tribuniciis atrociter res publica agitabatur. P. Lucullus et L. Annius tribuni €plebis resistentibus conlegis continuare magistratum ni-€tebantur, quae dissensio totius anni comitia inpediebat. ea mora in spem adductus Aulus, quem pro praetore in €castris relictum supra diximus, aut conficiundi belli aut €terrore exercitus ab rege pecuniae capiundae milites €mense Ianuario ex hibernis in expeditionem evocat, ma-€gnisque itineribus hieme aspera pervenit ad oppidum Su-thul, ubi regis thesauri erant. quod quamquam et sae-€vitia temporis et opportunitate loci neque capi neque €obsideri poterat_nam circum murum situm in prae-€rupti montis extremo planities limosa hiemalibus aquis €paludem fecerat_, tamen aut simulandi gratia, quo regi €formidinem adderet, aut cupidine caecus ob thesauros @1 €oppidi potiundi vineas agere, aggerem iacere aliaque,  quae incepto usui forent, properare. at Iugurtha cognita €vanitate atque inperitia legati subdole eius augere amen-€tiam, missitare supplicantis legatos, ipse quasi vitabun-€dus per saltuosa loca et tramites exercitum ductare. denique Aulum spe pactionis perpulit, uti relicto Su-€thule in abditas regiones sese veluti cedentem insequere-tur: ita delicta occultiora fuere. interea per homines €callidos diu noctuque exercitum temptabat, centuriones €ducesque turmarum, partim uti transfugerent, conrum-pere, alii signo dato locum uti desererent. quae post-€quam ex sententia instruit, intempesta nocte de inpro-€viso multitudine Numidarum Auli castra circumvenit. milites Romani, perculsi tumultu insolito, arma capere €alii, alii se abdere, pars territos confirmare, trepidare €omnibus locis. vis magna hostium, caelum nocte atque €nubibus obscuratum, periculum anceps; postremo fu-gere an manere tutius foret, in incerto erat. sed ex eo €numero, quos paulo ante conruptos diximus, cohors una €Ligurum cum duabus turmis Thracum et paucis gre-€gariis militibus transiere ad regem, et centurio primi €pili tertiae legionis per munitionem, quam uti defen-€deret acceperat, locum hostibus introeundi dedit, eaque Numidae cuncti inrupere. nostri foeda fuga, plerique abiectis armis, proxumum collem occupaverunt. nox at-€que praeda castrorum hostis, quo minus victoria uteren-tur, remorata sunt. deinde Iugurtha postero die cum €Aulo in conloquio verba facit: tametsi ipsum cum exer-€citu fame et ferro clausum ten[2er]2et, tamen se memorem €humanarum rerum, si secum foedus faceret, incolumis @1 €omnis sub iugum missurum; praeterea uti diebus decem Numidia decederet. quae quamquam gravia et flagiti €plena erant, tamen, quia mortis metu mutabantur, sicuti €regi lubuerat, pax convenit.  @@Sed ubi ea Romae conperta sunt, metus atque maeror €civitatem invasere: pars dolere pro gloria imperi, pars €insolita rerum bellicarum timere libertati; Aulo omnes €infesti, ac maxume qui bello saepe praeclari fuerant, €quod armatus dedecore potius quam manu salutem quaesiverat. ob ea consul Albinus ex delicto fratris in-€vidiam ac deinde periculum timens senatum de foedere €consulebat, et tamen interim exercitui supplementum €scribere, ab sociis et nomine Latino auxilia arcessere, denique omnibus modis festinare. senatus ita, uti par €fuerat, decernit suo atque populi iniussu nullum po-tuisse foedus fieri. consul inpeditus a tribunis plebis, ne €quas paraverat copias secum portaret, paucis diebus in €Africam proficiscitur; nam omnis exercitus, uti convene-rat, Numidia deductus in provincia hiemabat. postquam €eo venit, quamquam persequi Iugurtham et mederi fra-€ternae invidiae animo ardebat, cognitis militibus, quos €praeter fugam soluto imperio licentia atque lascivia con-€ruperat, ex copia rerum statuit sibi nihil agitandum.  @@Interim Romae C. Mamilius Limetanus tribunus ple-€bis rogationem ad populum promulgat, uti quaereretur €in eos, quorum consilio Iugurtha senati decreta negle-€gisset, quique ab eo in legationibus aut imperiis pecu-€nias accepissent, qui elephantos quique perfugas tradi-€dissent, item qui de pace aut bello cum hostibus pactiones fecissent. huic rogationi partim conscii sibi, €alii ex partium invidia pericula metuentes, quoniam €aperte resistere non poterant, quin illa et alia talia pla- @1 €cere sibi faterentur, occulte per amicos ac maxume per €homines nominis Latini et socios Italicos inpedimenta parabant. sed plebes incredibile memoratu est quam in-€tenta fuerit quantaque vi rogationem iusserit, magis €odio nobilitatis, quoi mala illa parabantur, quam cura rei publicae: tanta lubido in partibus erat. igitur ceteris €metu perculsis M. Scaurus, quem legatum Bestiae fuisse €supra docuimus, inter laetitiam plebis et suorum fugam, €trepida etiam tum civitate, quom ex Mamilia rogatione €tres quaesitores rogarentur, effecerat, uti ipse in eo nu-mero crearetur. sed quaestio exercita aspere violenter-€que ex rumore et lubidine plebis: uti saepe nobilitatem, €sic ea tempestate plebem ex secundis rebus insolentia €ceperat.  @@Ceterum mos partium et factionum ac deinde omnium €malarum artium paucis ante annis Romae ortus est otio €atque abundantia earum rerum, quae prima mortales ducunt. nam ante Carthaginem deletam populus et sena-€tus Romanus placide modesteque inter se rem publicam €tractabant, neque gloriae neque dominationis certamen €inter civis erat: metus hostilis in bonis artibus civitatem retinebat. sed ubi illa formido mentibus decessit, scilicet €ea, quae res secundae amant, lascivia atque superbia in-cessere. ita quod in advorsis rebus optaverant otium, postquam adepti sunt, asperius acerbiusque fuit. nam-€que coepere nobilitas dignitatem, populus libertatem in €lubidinem vortere, sibi quisque ducere trahere rapere. €ita omnia in duas partis abstracta sunt, res publica, quae media fuerat, dilacerata. ceterum nobilitas factione €magis pollebat, plebis vis soluta atque dispersa in multi-tudine minus poterat. paucorum arbitrio belli domique €agitabatur; penes eosdem aerarium provinciae magi- @1 €stratus gloriae triumphique erant; populus militia atque €inopia urgebatur; praedas bellicas imperatores cum paucis diripiebant: interea parentes aut parvi liberi €militum, uti quisque potentiori confinis erat, sedibus pellebantur. ita cum potentia avaritia sine modo mode-€stiaque invadere, polluere et vastare omnia, nihil pensi neque sancti habere, quoad semet ipsa praecipitavit. nam €ubi primum ex nobilitate reperti sunt, qui veram gloriam €iniustae potentiae anteponerent, moveri civitas et dissen- sio civilis quasi permixtio terrae oriri coepit. nam post-€quam Ti. et C. Gracchus, quorum maiores Punico atque €aliis bellis multum rei publicae addiderant, vindicare €plebem in libertatem et paucorum scelera patefacere €coepere, nobilitas noxia atque eo perculsa modo per so-€cios ac nomen Latinum, interdum per equites Romanos, €quos spes societatis a plebe dimoverat, Gracchorum €actionibus obviam ierat; et primo Tiberium, dein paucos €post annos eadem ingredientem Gaium, tribunum alte-€rum, alterum triumvirum coloniis deducundis, cum M. Fulvio Flacco ferro necaverat. et sane Gracchis cupi-dine victoriae haud satis moderatus animus fuit. sed €bono vinci satius est quam malo more iniuriam vincere. igitur ea victoria nobilitas ex lubidine sua usa multos €mortalis ferro aut fuga extinxit plusque in relicuom €sibi timoris quam potentiae addidit. quae res plerumque €magnas civitatis pessum dedit, dum alteri alteros vin-cere quovis modo et victos acerbius ulcisci volunt. sed €de studiis partium et omnis civitatis moribus si singilla-€tim aut pro magnitudine parem disserere, tempus quam €res maturius me deseret. quam ob rem ad inceptum €redeo.  @@Post Auli foedus exercitusque nostri foedam fugam @1 €Metellus et Silanus consules designati provincias inter €se partiverant, Metelloque Numidia evenerat, acri viro €et, quamquam advorso populi partium, fama tamen ae-quabili et inviolata. is ubi primum magistratum ingres-€sus est, alia omnia sibi cum conlega ratus, ad bellum, quod gesturus erat, animum intendit. igitur diffidens ve-€teri exercitui milites scribere, praesidia undique arces-€sere, arma tela equos et cetera instrumenta militiae pa-þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨«“„rare, ad hoc conmeatum adfatim, denique omnia, quae €in bello vario et multarum rerum egenti usui esse solent. ceterum ad ea patranda senatus auctoritate, socii no-€menque Latinum et reges ultro auxilia mittundo, postre-mo omnis civitas summo studio adnitebatur. itaque ex €sententia omnibus rebus paratis conpositisque in Nu-€midiam proficiscitur, magna spe civium quom propter €artis bonas tum maxume quod advorsum divitias invic-€tum animum gerebat et avaritia magistratuum ante id €tempus in Numidia nostrae opes contusae hostiumque €auctae erant.  @@Sed ubi in Africam venit, exercitus [ei] traditus a Sp. €Albino proconsule iners inbellis, neque periculi neque €laboris patiens, lingua quam manu promptior, praedator €ex sociis et ipse praeda hostium, sine imperio et mo-destia habitus. ita imperatori novo plus ex malis mori-€bus sollicitudinis quam ex copia militum auxili aut spei bonae adcedebat. statuit tamen Metellus, quamquam et €aestivorum tempus comitiorum mora inminuerat et ex- @1 €pectatione eventus civium animos intentos putabat, non €prius bellum adtingere, quam maiorum disciplina milites laborare coegisset. nam Albinus, Auli fratris exercitus-€que clade perculsus, postquam decreverat non egredi €provincia, quantum temporis aestivorum in imperio fuit, €plerumque milites stativis castris habebat, nisi quom odor aut pabuli egestas locum mutare subegerat. sed €[2neque muniebatur]2, neque more militari vigiliae de-€ducebantur; uti quoique lubebat, ab signis aberat; lixae €permixti cum militibus diu noctuque vagabantur, et pa-€lantes agros vastare, villas expugnare, pecoris et man-€cipiorum praedas certantes agere eaque mutare cum €mercatoribus vino advecticio et aliis talibus; praeterea €frumentum publice datum vendere, panem in dies mer-€cari; postremo quaecumque dici aut fingi queunt igna-€viae luxuriaeque probra, [2ea]2 in illo exercitu cuncta  fuere et alia amplius. sed in ea difficultate Metellum nec €minus quam in rebus hostilibus magnum et sapientem €virum fuisse conperior: tanta temperantia inter ambi-tionem saevitiamque moderatum. namque edicto primum €adiumenta ignaviae sustulisse: ne quisquam in castris €panem aut quem alium cibum coctum venderet, ne lixae €exercitum insequerentur, ne miles [2hastatus aut]2 grega-€rius in castris neve in agmine servom aut iumentum €haberet; ceteris arte modum statuisse. praeterea trans-€vorsis itineribus cottidie castra movere, iuxta ac si ho-€stes adessent vallo atque fossa munire, vigilias crebras €ponere et eas ipse cum legatis circumire; item in agmine @1 €in primis modo, modo [in] postremis, saepe in medio ad-€esse, ne quispiam ordine egrederetur, ut cum signis fre-quentes incederent, miles cibum et arma portaret. ita €prohibendo a delictis magis quam vindicando exercitum €brevi confirmavit.  @@Interea Iugurtha, ubi quae Metellus agebat ex nuntiis €accepit, simul de innocentia eius certior Roma[e] factus, €diffidere suis rebus ac tum demum veram deditionem fa-cere conatus est. igitur legatos ad consulem cum suppli-€ciis mittit, qui tantummodo ipsi liberisque vitam pete-rent, alia omnia dederent populo Romano. sed Metello €iam antea experimentis cognitum erat genus Numida-€rum infidum, ingenio mobili, novarum rerum avidum esse. itaque legatos alium ab alio divorsos adgreditur ac €paulatim temptando, postquam opportunos sibi cogno-€vit, multa pollicendo persuadet, uti Iugurtham maxume €vivom, sin id parum procedat, necatum sibi traderent. €ceterum palam quae ex voluntate forent regi nuntiari iubet. deinde ipse paucis diebus intento atque infesto €exercitu in Numidiam procedit, ubi contra belli faciem €tuguria plena hominum, pecora cultoresque in agris €erant. ex oppidis et mapalibus praefecti regis obvii pro-€cedebant parati frumentum dare, conmeatum portare, postremo omnia quae imperarentur facere. neque Me-€tellus idcirco minus, sed pariter ac si hostes adessent €munito agmine incedere, late explorare omnia, illa de-€ditionis signa ostentui credere et insidiis locum temp-tari. itaque ipse cum expeditis cohortibus, item fundi-€torum et sagittariorum delecta manu apud primos erat, €in postremo C. Marius legatus cum equitibus curabat, in €utrumque latus auxiliarios equites tribunis legionum et €praefectis cohortium dispertiverat, ut cum iis permixti €velites, quocumque adcederent, equitatus hostium pro- @1 pulsarent. nam in Iugurtha tantus dolus tantaque pe-€ritia locorum et militiae erat, ut, absens an praesens, pa-€cem an bellum gerens perniciosior esset, in incerto ha-€beretur.  @@Erat haud longe ab eo itinere, quo Metellus perge-€bat, oppidum Numidarum nomine Vaga, forum rerum €venalium totius regni maxume celebratum, ubi et inco-€lere et mercari consueverant Italici generis multi mor-tales. huc consul, simul temptandi gratia, [et] si pateren-€tur, [2et ob]2 opportunitates loci, praesidium inposuit. €praeterea imperavit frumentum et alia, quae bello usui €forent, conportare, ratus, id quod res monebat, frequen-€tiam negotiatorum et conmeatu[m] iuvaturum exerci-tum et iam paratis rebus munimento fore. inter haec €negotia Iugurtha inpensius modo legatos supplices mit-€tere, pacem orare, praeter suam liberorumque vitam om-nia Metello dedere. quos item uti priores consul inlectos €ad proditionem domum dimittebat, regi pacem, quam €postulabat, neque abnuere neque polliceri et inter eas €moras promissa legatorum expectare.  @@Iugurtha ubi Metelli dicta cum factis conposuit ac se €suis artibus temptari animadvortit, quippe quoi verbis €pax nuntiabatur, ceterum re bellum asperrumum erat, €urbs maxuma alienata, ager hostibus cognitus, animi €popularium temptati, coactus rerum necessitudine sta-tuit armis certare. igitur explorato hostium itinere, in €spem victoriae adductus ex opportunitate loci, quam €maxumas potest copias omnium generum parat ac per €tramites occultos exercitum Metelli antevenit. @@Erat in ea parte Numidiae, quam Adherbal in divi-€sione possederat, flumen oriens a meridie nomine Mu- @1 €thul, a quo aberat mons ferme milia viginti tractu pari, €vastus ab natura et humano cultu. sed ex eo medio €quasi collis oriebatur, in inmensum pertingens, vestitus €oleastro ac murtetis aliisque generibus arborum, quae humi arido atque harenoso gignuntur. media autem €planities deserta penuria aquae praeter flumini propin-€qua loca; ea consita arbustis pecore atque cultoribus €frequentabantur.  @@Igitur in eo colle, quem transvorso itinere porrectum €docuimus, Iugurtha extenuata suorum acie consedit. ele-€phantis et parti copiarum pedestrium Bomilcarem prae-€fecit eumque edocet quae ageret. ipse propior montem €cum omni equitatu et peditibus delectis suos conlocat. dein singulas turmas et manipulos circumiens monet €atque obtestatur, uti memores pristinae virtutis et vic-€toriae sese regnumque suom ab Romanorum avaritia €defendant: cum iis certamen fore, quos antea victos sub €iugum miserint; ducem illis, non animum mutatum; quae €ab imperatore decuerint omnia suis provisa, locum su-€periorem, ut prudentes cum inperitis, ne pauciores cum €pluribus aut rudes cum belli melioribus manum con-sererent. proinde parati intentique essent signo dato €Romanos invadere: illum diem aut omnis labores et vic-€torias confirmaturum aut maxumarum aerumnarum ini-tium fore. ad hoc viritim, uti quemque ob militare facinus €pecunia aut honore extulerat, conmonefacere benefici sui €et eum ipsum aliis ostentare, postremo [2pro]2 quoiusque @1 €ingenio pollicendo minitando obtestando alium alio €modo excitare, quom interim Metellus ignarus hostium monte degrediens cum exercitu conspicatur. primo du-€bius, quidnam insolita facies ostenderet_nam inter €virgulta equi Numidaeque consederant, neque plane oc-€cultati humilitate arborum et tamen incerti, quidnam €esset, quom natura loci tum dolo ipsi atque signa mili-€taria obscurati_, dein brevi cognitis insidiis paulisper agmen constituit. ibi conmutatis ordinibus in dextro €latere, quod proxumum hostis erat, triplicibus subsidiis €aciem instruxit, inter manipulos funditores et sagittarios €dispertit, equitatum omnem in cornibus locat, ac pauca €pro tempore milites hortatus aciem, sicuti instruxerat, þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨²transvorsis principiis in planum deducit. sed ubi Nu-€midas quietos neque colli degredi animadvortit, veritus €ex anni tempore et inopia aquae, ne siti conficeretur €exercitus, Rutilium legatum cum expeditis cohortibus €et parte equitum praemisit ad flumen, uti locum castris €antecaperet, existumans hostis crebro impetu et trans-€vorsis proeliis iter suom remoraturos et, quoniam armis €diffiderent, lassitudinem et sitim militum temptaturos. deinde ipse pro re atque loco, sicuti monte descenderat, €paulatim procedere, Marium post principia habere, ipse €cum sinistrae alae equitibus esse, qui in agmine prin-€cipes facti erant. @@At Iugurtha, ubi extremum agmen Metelli primos suos €praetergressum videt, praesidio quasi duum milium pe-€ditum montem occupat, qua Metellus descenderat, ne €forte cedentibus advorsariis receptui ac post munimento foret. dein repente signo dato hostis invadit. Numidae €alii postremos caedere, pars a sinistra ac dextra temp- @1 €tare, infensi adesse atque instare, omnibus locis Roma-€norum ordines conturbare. quorum etiam qui firmiori-€bus animis obvii hostibus fuerant, ludificati incerto €proelio ipsi modo eminus sauciabantur, neque contra feriundi aut conserundi manum copia erat. ante iam €docti ab Iugurtha equites, ubi Romanorum turma in-€sequi coeperat, non confertim neque in unum sese reci-piebant, sed alius alio quam maxume divorsi. ita numero €priores, si ab persequendo hostis deterrere nequiverant, €disiectos ab tergo aut lateribus circumveniebant; sin op-€portunior fugae collis quam campi fuerat, ea vero con-€sueti Numidarum equi facile inter virgulta evadere,  nostros asperitas et insolentia loci retinebat. ceterum €facies totius negoti varia, incerta, foeda atque misera-€bilis: dispersi a suis pars cedere, alii insequi; neque €signa neque ordines observare; ubi quemque periculum €ceperat, ibi resistere ac propulsare; arma tela, equi viri, €hostes atque cives permixti; nihil consilio neque imperio agi, fors omnia regere. itaque multum diei processerat, quom etiam tum eventus in incerto erat. denique om-€nibus labore et aestu languidis Metellus, ubi videt Nu-€midas minus instare, paulatim milites in unum conducit, €ordines restituit et cohortis legionarias quattuor ad-€vorsum pedites hostium conlocat. eorum magna pars superioribus locis fessa consederat. simul orare et hor-€tari milites, ne deficerent neu paterentur hostis fugientis €vincere: neque illis castra esse neque munimentum ullum, quo cedentes tenderent; in armis omnia sita. sed €ne Iugurtha quidem interea quietus erat: circumire, hor-€tari; renovare proelium et ipse cum delectis temptare €omnia; subvenire suis, hostibus dubiis instare, quos @1  firmos cognoverat, eminus pugnando retinere. eo modo €inter se duo imperatores, summi viri, certabant, ipsi pares, ceterum opibus disparibus. nam Metello virtus €militum erat, locus advorsus; Iugurthae alia omnia praeter milites opportuna. denique Romani, ubi intel-€legunt neque sibi perfugium esse neque ab hoste copiam €pugnandi fieri_et iam die vesper erat_, advorso colle, sicuti praeceptum fuerat, evadunt. amisso loco €Numidae fusi fugatique; pauci interiere, plerosque velo-€citas et regio hostibus ignara tutata sunt. @@Interea Bomilcar, quem elephantis et parti copiarum €pedestrium praefectum ab Iugurtha supra diximus, ubi €eum Rutilius praetergressus est, paulatim suos in aequom €locum deducit ac, dum legatus ad flumen, quo prae-€missus erat, festinans pergit, quietus, uti res postulabat, €aciem exornat neque remittit, quid ubique hostis ageret, explorare. postquam Rutilium consedisse iam et animo €vacuom accepit, simulque ex Iugurthae proelio clamo-€rem augeri, veritus, ne legatus cognita re laborantibus €suis auxilio foret, aciem, quam diffidens virtuti militum €arte statuerat, quo hostium itineri officeret, latius porri- git eoque modo ad Rutili castra procedit. Romani ex €inproviso pulveris vim magnam animadvortunt; nam €prospectum ager arbustis consitus prohibebat. et primo €rati humum aridam vento agitari, post ubi aequabilem €manere et, sicuti acies movebatur, magis magisque ad-€propinquare vident, cognita re properantes arma capi-unt ac pro castris, sicuti imperabatur, consistunt. deinde €ubi propius ventum est, utrimque magno clamore con-curritur. Numidae tantummodo remorati, dum in ele-€phantis auxilium putant, postquam eos inpeditos ramis €arborum atque ita disiectos circumveniri vident, fugam €faciunt, ac plerique abiectis armis collis aut noctis, quae iam aderat, auxilio integri abeunt. elephanti quattuor @1 capti, relicui omnes numero quadraginta interfecti. at €Romani, quamquam itinere atque opere castrorum et €proelio fessi lassique erant, tamen, quod Metellus am-€plius opinione morabatur, instructi intentique obviam procedunt; nam dolus Numidarum nihil languidi neque remissi patiebatur. ac primo obscura nocte, postquam €haud procul inter se erant, strepitu velut hostes adven-€tare, alteri apud alteros formidinem simul et tumultum €facere; et paene inprudentia admissum facinus misera-€bile, ni utrimque praemissi equites rem exploravissent. igitur pro metu repente gaudium mutatur: milites alius €alium laeti appellant, acta edocent atque audiunt, sua €quisque fortia facta ad caelum fert. quippe res huma-€nae ita sese habent: in victoria vel ignavis gloriari licet, €advorsae res etiam bonos detrectant.  @@Metellus in isdem castris quatriduo moratus saucios €cum cura reficit, meritos in proeliis more militiae donat, €univorsos in contione laudat atque agit gratias, hor-€tatur, ad cetera, quae levia sunt, parem animum gerant: €pro victoria satis iam pugnatum, relicuos labores pro praeda fore. tamen interim transfugas et alios oppor-€tunos, Iugurtha ubi gentium aut quid agitaret, cum €paucisne esset an exercitum haberet, ut sese victus ge-reret, exploratum misit. at ille sese in loca saltuosa et €natura munita receperat ibique cogebat exercitum nu-€mero hominum ampliorem, sed hebetem infirmumque, agri ac pecoris magis quam belli cultorem. id ea gratia €eveniebat, quod praeter regios equites nemo omnium €Numida ex fuga regem sequitur. quo quoiusque animus €fert, eo discedunt, neque id flagitium militiae ducitur: ita €se mores habent. @1 @@Igitur Metellus, ubi videt etiam tum regis animum fe-€rocem esse, bellum renovari, quod nisi ex illius lubidine €geri non posset, praeterea inicum certamen sibi cum €hostibus, minore detrimento illos vinci quam suos vin-€cere, statuit non proeliis neque in acie sed alio more bellum gerundum. itaque in loca Numidiae opulentis-€suma pergit, agros vastat, multa castella et oppida €temere munita aut sine praesidio capit incenditque, pu-€beres interfici iubet, alia omnia militum praedam esse. €ea formidine multi mortales Romanis dediti obsides; €frumentum et alia, quae usui forent, adfatim praebita; ubicumque res postulabat, praesidium inpositum. quae €negotia multo magis quam proelium male pugnatum ab suis regem terrebant; quippe, quoius spes omnis in fuga €sita erat, sequi cogebatur et, qui sua loca defendere ne-quiverat, in alienis bellum gerere. tamen ex copia quod €optumum videbatur consilium capit: exercitum plerum-€que in isdem locis opperiri iubet, ipse cum delectis equiti-€bus Metellum sequitur, nocturnis et aviis itineribus igno-ratus Romanos palantis repente adgreditur. eorum ple-€rique inermes cadunt, multi capiuntur, nemo omnium €intactus profugit, et Numidae, prius quam ex castris €subveniretur, sicuti iussi erant, in proxumos collis €discedunt.  @@Interim Romae gaudium ingens ortum cognitis Me-€telli rebus, ut seque et exercitum more maiorum gereret, €in advorso loco victor tamen virtute fuisset, hostium €agro potiretur, Iugurtham magnificum ex Albini socor-€dia spem salutis in solitudine aut fuga coegisset habere. itaque senatus ob ea feliciter acta dis inmortalibus sup-€plicia decernere; civitas, trepida antea et sollicita de €belli eventu, laeta agere; de Metello fama praeclara esse. @1 igitur eo intentior ad victoriam niti, omnibus modis €festinare, cavere tamen, necubi hosti opportunus fieret, meminisse post gloriam invidiam sequi. ita, quo clarior þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨·”‚erat, eo magis anxius erat, neque post insidias Iugurthae €effuso exercitu praedari; ubi frumento aut pabulo opus €erat, cohortes cum omni equitatu praesidium agitabant; exercitus partem ipse, relicuos Marius ducebat. sed igni magis quam praeda ager vastabatur. duobus locis haud longe inter se castra faciebant; ubi vi opus erat, cuncti €aderant; ceterum, quo fuga atque formido latius cres-ceret, divorsi agebant. eo tempore Iugurtha per collis €sequi, tempus aut locum pugnae quaerere, qua venturum €hostem audierat, pabulum et aquarum fontis, quorum €penuria erat, conrumpere, modo se Metello interdum €Mario ostendere, postremos in agmine temptare ac sta-€tim in collis regredi, rursus aliis, post aliis minitari, €neque proelium facere neque otium pati, tantummodo €hostem ab incepto retinere.  @@Romanus imperator ubi se dolis fatigari videt neque €ab hoste copiam pugnandi fieri, urbem magnam et in ea €parte, qua sita erat, arcem regni nomine Zamam statuit €oppugnare, ratus, id quod negotium poscebat, Iugur-€tham laborantibus suis auxilio venturum ibique proe-lium fore. at ille, quae parabantur a perfugis edoctus, €magnis itineribus Metellum antevenit. oppidanos hor-€tatur, moenia defendant, additis auxilio perfugis, quod €genus ex copiis regis, quia fallere nequibat, firmissumum €erat; praeterea pollicetur in tempore semet cum exercitu adfore. ita conpositis rebus in loca quam maxume oc-€culta discedit, ac post paulo cognoscit Marium ex itinere €frumentatum cum paucis cohortibus Siccam missum, €quod oppidum primum omnium post malam pugnam ab rege defecerat. eo cum delectis equitibus noctu pergit €et iam egredientibus Romanis in porta pugnam facit, @1 €simul magna voce Siccensis hortatur, uti cohortis ab €tergo circumveniant: fortunam illis praeclari facinoris €casum dare; si id fecerint, postea sese in regno, illos in libertate sine metu aetatem acturos. ac ni Marius signa €inferre atque evadere oppido properavisset, profecto €cuncti aut magna pars Siccensium fidem mutavissent: tanta mobilitate sese Numidae gerunt. sed milites Iu-€gurthini, paulisper ab rege sustentati, postquam maiore €vi hostes urgent, paucis amissis profugi discedunt.  @@Marius ad Zamam pervenit. id oppidum, in campo €situm, magis opere quam natura munitum erat, nullius idoneae rei egens, armis virisque opulentum. igitur €Metellus pro tempore atque loco paratis rebus cuncta €moenia exercitu circumvenit, legatis imperat, ubi quis-que curaret. deinde signo dato undique simul clamor €ingens oritur, neque ea res Numidas terret: infensi in-tentique sine tumultu manent, proelium incipitur. Ro-€mani, pro ingenio quisque, pars eminus glande aut €lapidibus pugnare, alii succedere ac murum modo sub-€fodere modo scalis adgredi, cupere proelium in manibus facere. contra ea oppidani in proxumos saxa volvere, €sudis, pila, praeterea picem sulphure et taeda mixtam ardentia mittere. sed ne illos quidem, qui procul man-€serant, timor animi satis muniverat; nam plerosque €iacula tormentis aut manu emissa volnerabant, parique €periculo, sed fama inpari boni atque ignavi erant.  @@Dum apud Zamam sic certatur, Iugurtha ex inproviso €castra hostium cum magna manu invadit; remissis qui €in praesidio erant et omnia magis quam proelium ex-pectantibus portam inrumpit. at nostri repentino metu €perculsi sibi quisque pro moribus consulunt; alii fugere, alii arma capere; magna pars volnerati aut occisi. ce-€terum ex omni multitudine non amplius quadraginta €memores nominis Romani grege facto locum cepere @1 €paulo quam alii editiorem, neque inde maxuma vi de-€pelli quiverunt, sed tela eminus missa remittere, pauci €in pluribus minus frustrari; sin Numidae propius adces-€sissent, ibi vero virtutem ostendere et eos maxuma vi caedere, fundere atque fugare. interim Metellus quom €acerrume rem gereret, clamorem hostilem a tergo ac-€cepit, dein convorso equo animadvortit fugam ad se vorsum fieri, quae res indicabat popularis esse. igitur €equitatum omnem ad castra propere misit ac statim €C. Marium cum cohortibus sociorum, eumque lacrumans €per amicitiam perque rem publicam obsecrat, ne quam €contumeliam remanere in exercitu victore neve hostis inultos abire sinat. ille brevi mandata efficit. at Iugurtha €munimento castrorum inpeditus, quom alii super vallum €praecipitarentur, alii in angustiis ipsi sibi properantes €officerent, multis amissis in loca munita sese recepit. Metellus infecto negotio, postquam nox aderat, in castra €cum exercitu revortitur.  @@Igitur postero die, prius quam ad oppugnandum egre-€deretur, equitatum omnem in ea parte, qua regis ad-€ventus erat, pro castris agitare iubet, portas et proxuma €loca tribunis dispertit, deinde ipse pergit ad oppidum atque uti superiore die murum adgreditur. interim Iu-€gurtha ex occulto repente nostros invadit: qui in pro-€xumo locati fuerant, paulisper territi perturbantur, re-licui cito subveniunt. neque diutius Numidae resistere €quivissent, ni pedites cum equitibus permixti magnam €cladem in congressu facerent. quibus illi freti non, uti €equestri proelio solet, sequi, dein cedere, sed advorsis €equis concurrere, inplicare ac perturbare aciem: ita ex-€peditis peditibus suis hostis paene victos dare. @1  @@Eodem tempore apud Zamam magna vi certabatur. €ubi quisque legatus aut tribunus curabat, eo acerrume €niti, neque alius in alio magis quam in sese spem ha-€bere; pariterque oppidani agere: oppugnare aut parare €omnibus locis, avidius alteri alteros sauciare quam se-met tegere, clamor permixtus hortatione laetitia gemitu, €item strepitus armorum ad caelum ferri, tela utrimque volare. sed illi, qui moenia defensabant, ubi hostes pau-€lum modo pugnam remiserant, intenti proelium equestre prospectabant. eos, uti quaeque Iugurthae res erant, €laetos modo, modo pavidos animadvorteres; ac, sicuti €audiri a suis aut cerni possent, monere alii, alii hortari, €aut manu significare aut niti corporibus, et ea huc et illuc quasi vitabundi aut iacientes tela agitare. quod ubi €Mario cognitum est_nam is in ea parte curabat_, €consulto lenius agere ac diffidentiam rei simulare, pati Numidas sine tumultu regis proelium visere. ita illis €studio suorum adstrictis repente magna vi murum ad-€greditur. et iam scalis egressi milites prope summa ce-€perant, quom oppidani concurrunt; lapides ignem alia praeterea tela ingerunt. nostri primo resistere; deinde €ubi unae atque alterae scalae conminutae, qui super-€steterant adflicti sunt, ceteri, quoquo modo potuere, €pauci integri, magna pars volneribus confecti abeunt. denique utrimque proelium nox diremit.  @@Metellus postquam videt frustra inceptum neque oppi-€dum capi neque Iugurtham nisi ex insidiis aut suo loco €pugnam facere et iam aestatem exactam esse, ab Zama €discedit et in iis urbibus, quae ad se defecerant satisque munitae loco aut moenibus erant, praesidia inponit. ce- @1 €terum exercitum in provinciam, quae proxuma est Nu-midiae, hiemandi gratia conlocat. neque id tempus ex €aliorum more quieti aut luxuriae concedit, sed, quoniam €armis bellum parum procedebat, insidias regi per ami-cos tendere et eorum perfidia pro armis uti parat. igitur €Bomilcarem, qui Romae cum Iugurtha fuerat et inde €vadibus datis clam de Massivae nece iudicium fugerat, €quod ei per maxumam amicitiam maxuma copia fallundi €erat, multis pollicitationibus adgreditur. ac primo efficit, €uti ad se conloquendi gratia occultus veniat; deinde fide €data, si Iugurtham vivom aut necatum sibi tradidisset, €fore ut illi senatus inpunitatem et sua omnia concederet, facile Numidae persuadet, quom ingenio infido tum €metuenti, ne, si pax cum Romanis fieret, ipse per con- diciones ad supplicium traderetur. is, ubi primum op-€portunum fuit, Iugurtham anxium ac miserantem for-€tunas suas adcedit, monet atque lacrumans obtestatur, €uti aliquando sibi liberisque et genti Numidarum op-€tume meritae provideat: omnibus proeliis sese victos, €agrum vastatum, multos mortalis captos occisos, regni €opes conminutas esse; satis saepe iam et virtutem mili-€tum et fortunam temptatam; caveat, ne illo cunctante Numidae sibi consulant. his atque talibus aliis ad de-þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨¾“ditionem regis animum inpellit. mittuntur ad imperato-€rem legati, qui Iugurtham imperata facturum dicerent €ac sine ulla pactione sese regnumque suom in illius fidem tradere. Metellus propere cunctos senatorii ordinis €ex hibernis adcersi iubet; eorum et aliorum, quos ido-neos ducebat, consilium habet. ita more maiorum ex €consili decreto per legatos Iugurthae imperat argenti €pondo ducenta milia, elephantos omnis, equorum et ar-morum aliquantum. quae postquam sine mora facta sunt, iubet omnis perfugas vinctos adduci. eorum magna pars, @1 €uti iussum erat, adducti; pauci, quom primum deditio €coepit, ad regem Bocchum in Mauretaniam abierant. igitur Iugurtha, ubi armis virisque et pecunia spoliatus €est, quom ipse ad imperandum Tisidium vocaretur, €rursus coepit flectere animum suom et ex mala con-scientia digna timere. denique multis diebus per dubita-€tionem consumptis, quom modo taedio rerum advorsa-€rum omnia bello potiora duceret, interdum secum ipse €reputaret, quam gravis casus in servitium ex regno foret, €multis magnisque praesidiis nequiquam perditis de in-tegro bellum sumit. et Romae senatus de provinciis con-€sultus Numidiam Metello decreverat.  @@Per idem tempus Uticae forte C. Mario per hostias €dis supplicanti magna atque mirabilia portendi haruspex €dixerat: proinde quae animo agitabat, fretus dis ageret, €fortunam quam saepissume experiretur; cuncta prospere eventura. at illum iam antea consulatus ingens cupido €exagitabat, ad quem capiundum praeter vetustatem €familiae alia omnia abunde erant: industria, probitas, €militiae magna scientia, animus belli ingens domi mo-€dicus, lubidinis et divitiarum victor, tantummodo gloriae €avidus. @@Sed is natus et omnem pueritiam Arpini altus, ubi €primum aetas militiae patiens fuit, stipendiis faciundis, €non Graeca facundia neque urbanis munditiis sese €exercuit: ita inter artis bonas integrum ingenium brevi adolevit. ergo, ubi primum tribunatum militarem a po-€pulo petit, plerisque faciem eius ignorantibus facile [2factis]2 notus per omnis tribus declaratur. deinde ab eo €magistratu alium, post alium sibi peperit, semperque in €potestatibus eo modo agitabat, ut ampliore quam gerebat @1 dignus haberetur. tamen is ad id locorum talis vir_nam €postea ambitione praeceps datus est_consulatum ad-€petere non audebat. etiam tum alios magistratus plebs, consulatum nobilitas inter se per manus tradebat. novos €nemo tam clarus neque tam egregiis factis erat, quin €indignus illo honore et [2is]2 quasi pollutus haberetur.  @@Igitur ubi Marius haruspicis dicta eodem intendere €videt, quo cupido animi hortabatur, ab Metello petundi €gratia missionem rogat. quoi quamquam virtus, gloria €atque alia optanda bonis superabant, tamen inerat con-€temptor animus et superbia, commune nobilitatis malum. itaque primum conmotus insolita re mirari eius consi-€lium et quasi per amicitiam monere, ne tam prava in-€ciperet neu super fortunam animum gereret: non omnia €omnibus cupiunda esse, debere illi res suas satis pla-€cere; postremo caveret id petere a populo Romano, quod illi iure negaretur. postquam haec atque alia talia dixit €neque animus Mari flectitur, respondit, ubi primum po-€tuisset per negotia publica, facturum sese quae peteret. ac postea saepius eadem postulanti fertur dixisse, ne €festinaret abire: satis mature illum cum filio suo consu-€latum petiturum. is eo tempore contubernio patris ibi-€dem militabat, annos natus circiter viginti. quae res €Marium quom pro honore, quem adfectabat, tum contra Metellum vehementer adcenderat. ita cupidine atque ira, €pessumis consultoribus, grassari; neque facto ullo neque €dicto abstinere, quod modo ambitiosum foret; milites, €quibus in hibernis praeerat, laxiore imperio quam antea €habere; apud negotiatores, quorum magna multitudo €Uticae erat, criminose simul et magnifice de bello loqui: €dimidia pars exercitus si sibi permitteretur, paucis €diebus Iugurtham in catenis habiturum; ab imperatore €consulto trahi, quod homo inanis et regiae superbiae @1 imperio nimis gauderet, quae omnia illis eo firmiora €videbantur, quia diuturnitate belli res familiaris con- ruperant et animo cupienti nihil satis festinatur. erat €praeterea in exercitu nostro Numida quidam nomine €Gauda, Mastanabalis filius, Masinissae nepos, quem €Micipsa testamento secundum heredem scripserat, mor-€bis confectus et ob eam causam mente paulum inminuta. quoi Metellus petenti, more regum ut sellam iuxta po-€neret, item postea custodiae causa turmam equitum €Romanorum, utrumque negaverat: honorem, quod eorum €modo foret, quos populus Romanus reges appellavisset; €praesidium, quod contumeliosum in eos foret, si equites Romani satellites Numidae traderentur. hunc Marius €anxium adgreditur atque hortatur, ut contumeliarum in €imperatorem cum suo auxilio poenas petat. hominem ob €morbos animo parum valido secunda oratione extollit: €illum regem, ingentem virum, Masinissae nepotem esse; €si Iugurtha captus aut occisus foret, imperium Numidiae €sine mora habiturum; id adeo mature posse evenire, si ipse consul ad id bellum missus foret. itaque et illum et €equites Romanos, milites et negotiatores, alios ipse, €plerosque pacis spes inpellit, uti Romam ad suos neces-€sarios aspere in Metellum de bello scribant, Marium imperatorem poscant. sic illi a multis mortalibus ho-€nestissuma suffragatione consulatus petebatur. simul ea €tempestate plebs nobilitate fusa per legem Mamiliam €novos extollebat. ita Mario cuncta procedere.  @@Interim Iugurtha, postquam omissa deditione bellum €incipit, cum magna cura parare omnia, festinare: cogere €exercitum; civitatis, quae ab se defecerant, formidine aut €ostentando praemia adfectare; conmunire suos locos, €arma tela aliaque, quae spe pacis amiserat, reficere aut €conmercari; servitia Romanorum adlicere et eos ipsos, @1 €qui in praesidiis erant, pecunia temptare; prorsus nihil intactum neque quietum pati, cuncta agitare. igitur Va-€genses, quo Metellus initio Iugurtha pacificante praesi-€dium inposuerat, fatigati regis suppliciis neque antea €voluntate alienati, principes civitatis inter se coniurant. €nam volgus, uti plerumque solet et maxume Numidarum, €ingenio mobili, seditiosum atque discordiosum erat, cu-€pidum novarum rerum, quieti et otio advorsum. dein €conpositis inter se rebus in diem tertium constituunt, €quod is festus celebratusque per omnem Africam ludum et lasciviam magis quam formidinem ostentabat. sed ubi €tempus fuit, centuriones tribunosque militaris et ipsum €praefectum oppidi T. Turpilium Silanum alius alium €domos suas invitant. eos omnis praeter Turpilium inter €epulas obtruncant, postea milites palantis inermos, quippe in tali die ac sine imperio, adgrediuntur. idem €plebes facit, pars edocti ab nobilitate, alii studio talium €rerum incitati, quis acta consiliumque ignorantibus tu- multus ipse et res novae satis placebant. Romani milites, €inproviso metu incerti ignarique, quid potissumum fa-€cerent, trepidare. arce oppidi, ubi signa et scuta erant, €praesidium hostium, portae ante clausae fuga prohibe-€bant; ad hoc mulieres puerique pro tectis aedificiorum saxa et alia, quae locus praebebat, certatim mittere. ita €neque caveri anceps malum neque a fortissumis infirmis-€sumo generi resisti posse: iuxta boni malique, strenui et inbelles inulti obtruncari. in ea tanta asperitate saevis-€sumis Numidis et oppido undique clauso Turpilius prae-€fectus unus ex omnibus Italicis intactus profugit. id €misericordiane hospitis an pactione aut casu ita evenerit, €parum conperimus, nisi, quia illi in tanto malo turpis €vita integra fama potior fuit, inprobus intestabilisque €videtur.  @@Metellus postquam de rebus Vagae actis conperit, €paulisper maestus ex conspectu abit. deinde ubi ira et €aegritudo permixta sunt, cum maxuma cura ultum ire @1 iniurias festinat. legionem, cum qua hiemabat, et quam €plurumos potest Numidas equites pariter cum occasu €solis expeditos educit et postera die circiter hora tertia €pervenit in quandam planitiem locis paulo superioribus circumventam. ibi milites fessos itineris magnitudine et €iam abnuentis omnia docet oppidum Vagam non amplius þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨Ä“ƒmille passuum abesse, decere illos relicuom laborem ae-€quo animo pati, dum pro civibus suis, viris fortissumis €atque miserrumis, poenas caperent; praeterea praedam benigne ostentat. sic animis eorum adrectis equites in €primo late, pedites quam artissume ire et signa occul- tare iubet. Vagenses ubi animum advortere ad se vor-€sum exercitum pergere, primo, uti erat res, Metellum €esse rati portas clausere; deinde ubi neque agros vastari €et eos, qui primi aderant, Numidas equites vident, rur-€sum Iugurtham arbitrati cum magno gaudio obvii pro-cedunt. equites peditesque repente signo dato alii vol-€gum effusum oppido caedere, alii ad portas festinare, €pars turris capere: ira atque praedae spes amplius quam lassitudo posse. ita Vagenses biduom modo ex perfidia €laetati; civitas magna et opulens cuncta poenae aut praedae fuit. Turpilius, quem praefectum oppidi unum €ex omnibus profugisse supra ostendimus, iussus a Me-€tello causam dicere, postquam sese parum expurgat, €condemnatus verberatusque capite poenas solvit; nam is €civis ex Latio erat.  @@Per idem tempus Bomilcar, quoius inpulsu Iugurtha €deditionem, quam metu deseruit, inceperat, suspectus €regi et [ipse] eum suspiciens novas res cupere, ad per-€niciem eius dolum quaerere, die noctuque fatigare ani-mum. denique omnia temptando socium sibi adiungit €Nabdalsam, hominem nobilem, magnis opibus, clarum @1 €acceptumque popularibus suis, qui plerumque seorsum €ab rege exercitum ductare et omnis res exequi solitus €erat, quae Iugurthae fesso aut maioribus adstricto su-peraverant; ex quo illi gloria opesque inventae. igitur €utriusque consilio dies insidiis statuitur; cetera, uti res posceret, ex tempore parari placuit. Nabdalsa ad exer-€citum profectus, quem inter hiberna Romanorum iussus habebat, ne ager inultis hostibus vastaretur. is postquam €magnitudine facinoris perculsus ad tempus non venit €metusque rem inpediebat, Bomilcar, simul cupidus in-€cepta patrandi et timore soci anxius, ne omisso vetere €consilio novom quaereret, litteras ad eum per homines €fidelis mittit, in quis mollitiam socordiamque viri accu-€sare, testari deos, per quos iuravisset, monere, ne prae-€mia Metelli in pestem convorteret: Iugurthae exitium €adesse, ceterum suane an Metelli virtute periret, id modo €agitari; proinde reputaret cum animo suo, praemia an  cruciatum mallet. sed quom eae litterae adlatae, forte Nabdalsa exercito corpore fessus in lecto quiescebat, ubi €cognitis Bomilcaris verbis primo cura, deinde, uti aegrum animum solet, somnus cepit. erat ei Numida €quidam negotiorum curator, fidus acceptusque et om-nium consiliorum nisi novissumi particeps. qui post-€quam adlatas litteras audivit et ex consuetudine ratus €opera aut ingenio suo opus esse in tabernaculum introiit, €dormiente illo epistulam super caput in pulvino temere €positam sumit ac perlegit, dein propere cognitis insidiis ad regem pergit. Nabdalsa paulo post experrectus ubi €neque epistulam repperit et rem omnem, uti acta erat, €[ex perfugis] cognovit, primo indicem persequi conatus, €postquam id frustra fuit, Iugurtham placandi gratia ad- @1 €cedit; dicit, quae ipse paravisset facere, perfidia clientis €sui praeventa; lacrumans obtestatur per amicitiam per-€que sua antea fideliter acta, ne super tali scelere sus- pectum sese haberet. ad ea rex, aliter atque animo €gerebat, placide respondit. Bomilcare aliisque multis, €quos socios insidiarum cognoverat, interfectis iram op-presserat, ne qua ex eo negotio seditio oreretur. neque €post id locorum Iugurthae dies aut nox ulla quieta fuit: €neque loco neque mortali quoiquam aut tempori satis €credere, civis hostisque iuxta metuere, circumspectare €omnia et omni strepitu pavescere, alio [2atque alio]2 loco, €saepe contra decus regium, noctu requiescere, interdum €somno excitus adreptis armis tumultum facere: ita for-€midine quasi vecordia exagitari.  @@Igitur Metellus, ubi de casu Bomilcaris et indicio pa-€tefacto ex perfugis cognovit, rursus tamquam ad inte-grum bellum cuncta parat festinatque. Marium fatigan-€tem de profectione, simul et invitum et offensum sibi parum idoneum ratus, domum dimittit. et Romae plebes €litteris, qua de Metello ac Mario missae erant, cognitis volenti animo de ambobus acceperant. imperatori nobi-€litas, quae antea decori fuit, invidiae esse; at illi alteri €generis humilitas favorem addiderat. ceterum in utro-€que magis studia partium quam bona aut mala sua mo-derata. praeterea seditiosi magistratus volgum exagi-€tare, Metellum omnibus contionibus capitis arcessere, Mari virtutem in maius celebrare. denique plebes sic ac-€censa, uti opifices agrestesque omnes, quorum res fides-€que in manibus sitae erant, relictis operibus frequen-€tarent Marium et sua necessaria post illius honorem @1 ducerent. ita perculsa nobilitate post multas tempestates €novo homini consulatus mandatur. et postea populus a €tribuno plebis T. Manlio Mancino rogatus, quem vellet €cum Iugurtha bellum gerere, frequens Marium iussit. €sed paulo [2ante senatus Numidiam Metello]2 decreverat: ea res frustra fuit.  @@Eodem tempore Iugurtha amissis amicis, quorum ple-€rosque ipse necaverat, ceteri formidine pars ad Roma-€nos, alii ad regem Bocchum profugerant, quom neque €bellum geri sine administris posset et novorum fidem €in tanta perfidia veterum experiri periculosum duceret, €varius incertusque agitabat. neque illi res neque consi-€lium aut quisquam hominum satis placebat: itinera prae-€fectosque in dies mutare; modo advorsum hostis, inter-€dum in solitudines pergere; saepe in fuga ac post paulo €in armis spem habere; dubitare, virtuti an fidei popu-€larium minus crederet: ita quocumque intenderat, res advorsae erant. sed inter eas moras repente sese Me-€tellus cum exercitu ostendit. Numidae ab Iugurtha pro tempore parati instructique, dein proelium incipitur. qua €in parte rex pugnae adfuit, ibi aliquamdiu certatum, ce-€teri eius omnes milites primo congressu pulsi fugatique. €Romani signorum et armorum [et] aliquanto numero, €hostium paucorum potiti; nam ferme Numidis in omni-€bus proeliis magis pedes quam arma tuta sunt.  @@Ea fuga Iugurtha inpensius modo rebus suis diffidens €cum perfugis et parte equitatus in solitudines, dein Tha-€lam pervenit, in oppidum magnum atque opulentum, ubi €plerique thesauri filiorumque eius multus pueritiae cul- @1 tus erat. quae postquam Metello conperta sunt, quam-€quam inter Thalam flumenque proxumum in spatio mi-€lium quinquaginta loca arida atque vasta esse cogno-€verat, tamen spe patrandi belli, si eius oppidi potitus €foret, omnis asperitates supervadere ac naturam etiam vincere adgreditur. igitur omnia iumenta sarcinis levari €iubet nisi frumento dierum decem, ceterum utris modo et alia aquae idonea portari. praeterea conquirit ex agris €quam plurumum potest domiti pecoris eoque inponit €vasa quoiusque modi, sed pleraque lignea conlecta ex tuguriis Numidarum. ad hoc finitumis imperat, qui se €post regis fugam Metello dederant, quam plurumum €quisque aquae portaret; diem locumque, ubi praesto fo-rent, praedicit; ipse ex flumine, quam proxumam oppido €aquam esse supra diximus, iumenta onerat: eo modo instructus ad Thalam proficiscitur. deinde ubi ad id loci €ventum, quo Numidis praeceperat, et castra posita mu-€nitaque sunt, tanta repente caelo missa vis aquae dicitur, ut ea modo exercitui satis superque foret. praeterea con-€meatus spe amplior, quia Numidae, sicuti plerique in nova deditione, officia intenderant. ceterum milites re-€ligione pluvia magis usi, eaque res multum animis eo-€rum addidit, nam rati sese dis inmortalibus curae esse. €deinde postero die contra opinionem Iugurthae ad Tha-lam perveniunt. oppidani, qui se locorum asperitate mu-€nitos crediderant, magna atque insolita re perculsi, ni- hilo segnius bellum parare; idem nostri facere. sed rex, €nihil iam infectum Metello credens, quippe qui omnia, €arma tela, locos tempora, denique naturam ipsam ceteris €imperitantem industria vicerat, cum liberis et magna €parte pecuniae ex oppido noctu profugit. neque postea €in ullo loco amplius uno die aut una nocte moratus, €simulabat sese negoti gratia properare, ceterum prodi- @1 þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨Ìˆˆtionem timebat, quam vitare posse celeritate putabat: €nam talia consilia per otium et ex opportunitate capi. at Metellus, ubi oppidanos proelio intentos, simul oppi-€dum et operibus et loco munitum videt, vallo fossaque moenia circumvenit. dein duobus locis ex copia maxume €idoneis vineas agere, [superque eas] aggerem iacere et €super aggerem inpositis turribus opus et administros tutari; contra haec oppidani festinare, parare; prorsus ab utrisque nihil relicuom fieri. denique Romani, multo €ante labore proeliisque fatigati, post dies quadraginta €quam eo ventum erat, oppido modo potiti; praeda omnis ab perfugis conrupta. ii postquam murum arietibus €feriri resque suas adflictas vident, aurum atque argen-€tum et alia, quae prima ducuntur, domum regiam con-€portant. ibi vino et epulis onerati illaque et domum et €semet igni conrumpunt, et quas victi ab hostibus poenas €metuerant, eas ipsi volentes pependere.  @@Sed pariter cum capta Thala legati ex oppido Lepti €ad Metellum venerant orantes, uti praesidium praefec-€tumque eo mitteret: Hamilcarem quendam, hominem €nobilem factiosum, novis rebus studere, advorsum quem €neque imperia magistratuum neque leges valerent; ni €id festinaret, in summo periculo suam salutem, illorum socios fore. nam Leptitani iam inde a principio belli €Iugurthini ad Bestiam consulem et postea Romam mi-serant amicitiam societatemque rogatum. deinde ubi ea €inpetrata, semper boni fidelesque mansere et cuncta a Bestia, Albino Metelloque imperata nave fecerant. ita-€que ab imperatore facile quae petebant adepti. emissae €eo cohortes Ligurum quattuor et C. Annius praefectus.  @@Id oppidum ab Sidoniis conditum est, quos accepi-€mus profugos ob discordias civilis navibus in eos locos €venisse, ceterum situm inter duas Syrtis, quibus nomen @1 ex re inditum. nam duo sunt sinus prope in extrema €Africa, inpares magnitudine, pari natura; quorum pro-€xuma terrae praealta sunt, cetera uti fors tulit alta alia, alia in tempestate vadosa. nam ubi mare magnum esse €et saevire ventis coepit, limum harenamque et saxa in-€gentia fluctus trahunt: ita facies locorum cum ventis si-mul mutatur. Syrtes ab tractu nominatae. eius civitatis €lingua modo convorsa conubio Numidarum, legum cul-€tusque pleraque Sidonica; quae eo facilius retinebant, quod procul ab imperio regis aetatem agebant. inter illos €et frequentem Numidiam multi vastique loci erant.  @@Sed quoniam in eas regiones per Leptitanorum neg-€otia venimus, non indignum videtur egregium atque €mirabile facinus duorum Carthaginiensium memorare; eam rem nos locus admonuit. qua tempestate Cartha-€ginienses pleraque Africa imperitabant, Cyrenenses quo-que magni atque opulenti fuere. ager in medio hare-€nosus, una specie; neque flumen neque mons erat, qui €finis eorum discerneret. quae res eos in magno diutur-noque bello inter se habuit. postquam utrimque legio-€nes, item classes saepe fusae fugataeque et alteri alteros €aliquantum adtriverant, veriti, ne mox victos victores-€que defessos alius adgrederetur, per indutias sponsio-€nem faciunt, uti certo die legati domo proficiscerentur: €quo in loco inter se obvii fuissent, is communis utrius-que populi finis haberetur. igitur Carthagine duo fratres €missi, quibus nomen Philaenis erat, maturavere iter €pergere. Cyrenenses tardius iere. id socordiane an casu @1 adciderit, parum cognovi. ceterum solet in illis locis tem-€pestas haud secus atque in mari retinere. nam ubi per €loca aequalia et nuda gignentium ventus coortus hare-€nam humo excitavit, ea magna vi agitata ora oculos-€que inplere solet: ita prospectu inpedito morari iter. postquam Cyrenenses aliquanto posteriores se esse vi-€dent et ob rem conruptam domi poenas metuont, crimi-€nari Carthaginiensis ante tempus domo digressos, con-turbare rem, denique omnia malle quam victi abire. sed €quom Poeni aliam condicionem, tantummodo aequam, €peterent, Graeci optionem Carthaginiensium faciunt, ut €vel illi, quos finis populo suo peterent, ibi vivi obrue-€rentur, vel eadem condicione sese quem in locum vel-lent processuros. Philaeni condicione probata seque vi-€tamque suam rei publicae condonavere: ita vivi obruti. Carthaginienses in eo loco Philaenis fratribus aras con-€secravere, aliique illis domi honores instituti. nunc ad €rem redeo.  @@Iugurtha postquam amissa Thala nihil satis firmum €contra Metellum putat, per magnas solitudines cum pau-€cis profectus pervenit ad Gaetulos, genus hominum fe-€rum incultumque et eo tempore ignarum nominis Ro-mani. eorum multitudinem in unum cogit ac paulatim €consuefacit ordines habere, signa sequi, imperium ob-servare, item alia militaria facere. praeterea regis Boc-€chi proxumos magnis muneribus et maioribus promissis €ad studium sui perducit, quis adiutoribus regem adgres-sus inpellit, uti advorsus Romanos bellum incipiat. id ea €gratia facilius proniusque fuit, quod Bocchus initio hui-€usce belli legatos Romam miserat foedus et amicitiam petitum, quam rem opportunissumam incepto bello pauci €inpediverant caeci avaritia, quis omnia honesta atque inhonesta vendere mos erat. et iam antea Iugurthae filia @1 €Boccho nupserat. verum ea necessitudo apud Numidas €Maurosque levis ducitur, quia singuli pro opibus quis-€que quam plurumas uxores, denas alii, alii pluris ha-bent, sed reges eo amplius. ita animus multitudine dis-€trahitur: nulla pro socia obtinet, pariter omnes viles  sunt. igitur in locum ambobus placitum exercitus con-€veniunt. ibi fide data et accepta Iugurtha Bocchi ani-€mum oratione adcendit: Romanos iniustos, profunda €avaritia, conmunis omnium hostis esse; eandem illos €causam belli cum Boccho habere, quam secum et cum €aliis gentibus, lubidinem imperitandi, quis omnia regna €advorsa sint; tum sese, paulo ante Carthaginiensis, item €regem Persen, post uti quisque opulentissumus videa-tur, ita Romanis hostem fore. his atque aliis talibus dic-€tis ad Cirtam oppidum iter constituunt, quod . . . ibique €Metellus praedam captivosque et inpedimenta locaverat. ita Iugurtha ratus aut capta urbe operae pretium fore €aut, si Romanus auxilio suis venisset, proelio sese cer-taturos. nam callidus id modo festinabat, Bocchi pacem €inminuere, ne moras agitando aliud quam bellum mallet.  @@Imperator postquam de regum societate cognovit, non €temere neque, uti saepe iam victo Iugurtha consueverat, €omnibus locis pugnandi copiam facit. ceterum haud €procul ab Cirta castris munitis reges opperitur, melius €esse ratus cognitis Mauris, quoniam is novos hostis adcesserat, ex commodo pugnam facere. interim Roma €per litteras certior fit provinciam Numidiam Mario da-€tam; nam consulem factum ante acceperat. quibus rebus €supra bonum aut honestum perculsus neque lacrumas €tenere neque moderari linguam, vir egregius in aliis artibus nimis molliter aegritudinem pati. quam rem alii @1 €in superbiam vortebant, alii bonum ingenium contu-€melia adcensum esse, multi quod iam parta victoria ex €manibus eriperetur. nobis satis cognitum est illum ma-€gis honore Mari quam iniuria sua excruciatum, neque €tam anxie laturum fuisse, si adempta provincia alii quam  Mario traderetur. igitur eo dolore inpeditus et quia €stultitiae videbatur alienam rem periculo suo curare, €legatos ad Bocchum mittit postulatum, ne sine causa €hostis populo Romano fieret: habere tum magnam co-€piam societatis amicitiaeque coniungundae, quae potior €bello esset, et, quamquam opibus suis confideret, tamen €non debere incerta pro certis mutare. omne bellum sumi €facile, ceterum aegerrume desinere; non in eiusdem €potestate initium eius et finem esse; incipere quoivis €etiam ignavo licere, deponi quom victores velint. proinde €sibi regnoque suo consuleret neu florentis res suas cum Iugurthae perditis misceret. ad ea rex satis placide verba €facit: sese pacem cupere, sed Iugurthae fortunarum €misereri; si eadem illi copia fieret, omnia conventura. rursus imperator contra postulata Bocchi nuntios mit-€tit; ille probare partim, alia abnuere. eo modo saepe ab €utroque missis remissisque nuntiis tempus procedere, €et ex Metelli voluntate bellum intactum trahi.  @@At Marius, ut supra diximus, cupientissuma plebe þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨Ô‚consul factus, postquam ei provinciam Numidiam popu-€lus iussit, antea iam infestus nobilitati, tum vero multus €atque ferox instare; singulos modo, modo univorsos €laedere; dictitare sese consulatum ex victis illis spolia €cepisse, alia praeterea magnifica pro se et illis dolentia. interim quae bello opus erant, prima habere: postulare €legionibus supplementum, auxilia a populis et regibus €arcessere, praeterea ex Latio sociisque fortissumum €quemque, plerosque militiae, paucos fama cognitos, ac-€cire et ambiundo cogere homines emeritis stipendiis secum proficisci. neque illi senatus, quamquam advor- @1 €sus erat, de ullo negotio abnuere audebat. ceterum sup-€plementum etiam laetus decreverat, quia neque plebi €militia volenti putabatur et Marius aut belli usum aut €studia volgi amissurus. sed ea res frustra sperata: tanta lubido cum Mario eundi plerosque invaserat. sese quis-€que praeda locupletem fore, victorem domum rediturum, €alia huiusce modi animis trahebant, et eos non paulum oratione sua Marius adrexerat. nam postquam omnibus, €quae postulaverat, decretis milites scribere volt, hor-€tandi causa simul et nobilitatem, uti consueverat, ex-€agitandi contionem populi advocavit. deinde hoc modo €disseruit:  @@'Scio ego, Quirites, plerosque non isdem artibus im-€perium a vobis petere et, postquam adepti sunt, gerere: €primo industrios supplices modicos esse, dein per igna-€viam et superbiam aetatem agere. sed mihi contra ea videtur: nam quo pluris est univorsa res publica quam €consulatus aut praetura, eo maiore cura illam admini-strari quam haec peti debere. neque me fallit, quantum €cum maxumo vostro beneficio negoti sustineam. bellum €parare simul et aerario parcere, cogere ad militiam eos €quos nolis offendere, domi forisque omnia curare et ea €agere inter invidos occursantis factiosos opinione, Qui-rites, asperius est. ad hoc, alii si deliquere, vetus nobi-€litas, maiorum fortia facta, cognatorum et adfinium €opes, multae clientelae, omnia haec praesidio adsunt; €mihi spes omnes in memet sitae, quas necesse est virtute et innocentia tutari; nam alia infirma sunt. et illud in-€tellego, Quirites, omnium ora in me convorsa esse, €aequos bonosque favere_quippe mea bene facta rei €publicae procedunt_, nobilitatem locum invadundi @1 quaerere. quo mihi acrius adnitundum est, uti neque vos capiamini et illi frustra sint. ita ad hoc aetatis a pueri-€tia fui, uti omnis labores et pericula consueta habeam. quae ante vostra beneficia gratuito faciebam, ea uti ac-€cepta mercede deseram, non est consilium, Quirites. illis difficile est in potestatibus temperare, qui per am-€bitionem sese probos simulavere; mihi, qui omnem aeta-€tem in optumis artibus egi, bene facere iam ex consue-€tudine in naturam vortit. @@Bellum me gerere cum Iugurtha iussistis, quam rem €nobilitas aegerrume tulit. quaeso, reputate cum animis €vostris, num id mutare melius sit, si quem ex illo globo €nobilitatis ad hoc aut aliud tale negotium mittatis, ho-€minem veteris prosapiae ac multarum imaginum et nul-€lius stipendi: scilicet ut in tanta re ignarus omnium €trepidet, festinet, sumat aliquem ex populo monitorem offici sui. ita plerumque evenit, ut, quem vos imperare iussistis, is sibi imperatorem alium quaerat. atque ego €scio, Quirites, qui, postquam consules facti sunt, et acta €maiorum et Graecorum militaria praecepta legere coe-€perint: praeposteri homines, nam gerere quam fieri tem-pore posterius, re atque usu prius est. conparate nunc, €Quirites, cum illorum superbia me hominem novom. €quae illi audire aut legere solent, eorum partem vidi, €alia egomet gessi; quae illi litteris, ea ego militando didici. nunc vos existumate, facta an dicta pluris sint. €contemnunt novitatem meam, ego illorum ignaviam; mihi fortuna, illis probra obiectantur. quamquam ego @1 €naturam unam et communem omnium existumo, sed fortissumum quemque generosissumum. ac si iam ex €patribus Albini aut Bestiae quaeri posset, mene an illos €ex se gigni maluerint, quid responsuros creditis nisi sese liberos quam optumos voluisse? quod si iure me €despiciunt, faciant item maioribus suis, quibus, uti mihi, ex virtute nobilitas coepit. invident honori meo: ergo in-€videant labori, innocentiae, periculis etiam meis, quon-iam per haec illum cepi. verum homines conrupti su-€perbia ita aetatem agunt, quasi vostros honores con-temnant; ita hos petunt, quasi honeste vixerint. ne illi €falsi sunt, qui divorsissumas res pariter expectant, igna-viae voluptatem et praemia virtutis. atque etiam, quom €apud vos aut in senatu verba faciunt, pleraque oratione €maiores suos extollunt: eorum fortia facta memorando clariores sese putant. quod contra est. nam quanto vita €illorum praeclarior, tanto horum socordia flagitiosior. et profecto ita se res habet: maiorum gloria posteris €quasi lumen est, neque bona neque mala eorum in oc-culto patitur. huiusce rei ego inopiam fateor, Quirites, €verum, id quod multo praeclarius est, meamet facta mihi dicere licet. nunc videte, quam iniqui sint. quod ex €aliena virtute sibi adrogant, id mihi ex mea non conce-€dunt, scilicet quia imagines non habeo et quia mihi nova €nobilitas est, quam certe peperisse melius est quam €acceptam conrupisse. @@Equidem ego non ignoro, si iam mihi respondere ve-€lint, abunde illis facundam et conpositam orationem €fore. sed in maxumo vostro beneficio quom omnibus lo-€cis meque vosque maledictis lacerent, non placuit reti- @1 cere, ne quis modestiam in conscientiam duceret. nam €me quidem ex animi mei sententia nulla oratio laedere €potest: quippe vera necesse est bene praedicent, falsa vita moresque mei superant. sed quoniam vostra con-€silia accusantur, qui mihi summum honorem et maxu-€mum negotium inposuistis, etiam atque etiam reputate, num eorum paenitendum sit. non possum fidei causa €imagines neque triumphos aut consulatus maiorum €meorum ostentare, at, si res postulet, hastas, vexillum, €phaleras, alia militaria dona, praeterea cicatrices ad-vorso corpore. hae sunt meae imagines, haec nobilitas, €non hereditate relicta, ut illa illis, sed quae ego meis plurumis laboribus et periculis quaesivi. non sunt con-€posita verba mea: parvi id facio. ipsa se virtus satis €ostendit; illis artificio opus est, ut turpia facta oratione tegant. neque litteras Graecas didici: parum placebat €eas discere, quippe quae ad virtutem doctoribus nihil pro-fuerant. at illa multo optuma rei publicae doctus sum: €hostem ferire, praesidia agitare, nihil metuere nisi tur-€pem famam, hiemem et aestatem iuxta pati, humi re-€quiescere, eodem tempore inopiam et laborem tolerare. his ego praeceptis milites hortabor, neque illos arte €colam, me opulenter, neque gloriam meam, laborem illo-rum faciam. hoc est utile, hoc civile imperium. namque €quom tute per mollitiem agas, exercitum supplicio co-gere, id est dominum, non imperatorem esse. haec atque €alia talia maiores vostri faciundo seque remque publi-cam celebravere. quis nobilitas freta, ipsa dissimilis @1 €moribus, nos illorum aemulos contemnit et omnis hono-res non ex merito, sed quasi debitos a vobis repetit. cete-€rum homines superbissumi procul errant. maiores €eorum omnia quae licebat illis reliquere: divitias, ima-€gines, memoriam sui praeclaram; virtutem non reli-€quere, neque poterant: ea sola neque datur dono neque accipitur. sordidum me et incultis moribus aiunt, quia €parum scite convivium exorno neque histrionem ullum €neque pluris preti coquom quam vilicum habeo. quae mihi lubet confiteri, Quirites. nam ex parente meo et ex €aliis sanctis viris ita accepi, munditias mulieribus, viris €laborem convenire, omnibusque bonis oportere plus €gloriae quam divitiarum esse; arma, non supellectilem decori esse. quin ergo, quod iuvat, quod carum aestu-€mant, id semper faciant: ament, potent; ubi adulescen-€tiam habuere, ibi senectutem agant, in conviviis, dediti €ventri et turpissumae parti corporis; sudorem, pulve-€rem et alia talia relinquant nobis, quibus illa epulis iucundiora sunt. verum non ita est. nam ubi se flagitiis €dedecoravere turpissumi viri, bonorum praemia ereptum eunt. ita iniustissume luxuria et ignavia, pessumae artes, þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨Õ˜«‚illis, qui coluere eas, nihil officiunt, rei publicae in-€noxiae cladi sunt. @@Nunc quoniam illis, quantum mei mores, non illorum €flagitia poscebant, respondi, pauca de re publica loquar. primum omnium de Numidia bonum habete animum, €Quirites. nam quae ad hoc tempus Iugurtham tutata €sunt, omnia removistis: avaritiam, inperitiam atque su-€perbiam. deinde exercitus ibi est locorum sciens, sed mehercule magis strenuos quam felix. nam magna pars eius avaritia aut temeritate ducum adtrita est. quam ob @1 €rem vos, quibus militaris aetas est, adnitimini mecum €et capessite rem publicam, neque quemquam ex cala-€mitate aliorum aut imperatorum superbia metus ceperit. €egomet in agmine [a]ut in proelio consultor idem et so-€cius periculi vobiscum adero, meque vosque in omnibus rebus iuxta geram. et profecto dis iuvantibus omnia ma-€tura sunt: victoria, praeda, laus. quae si dubia aut pro-€cul essent, tamen omnis bonos rei publicae subvenire decebat. etenim nemo ignavia inmortalis factus est, ne-€que quisquam parens liberis, uti aeterni forent, optavit, magis uti boni honestique vitam exigerent. plura dice-€rem, Quirites, si timidis virtutem verba adderent; nam €strenuis abunde dictum puto.'  @@Huiusce modi oratione habita Marius, postquam ple-€bis animos adrectos videt, propere conmeatu, stipendio, €armis aliisque utilibus navis onerat, cum his A. Manlium legatum proficisci iubet. ipse interea milites scribere, €non more maiorum neque ex classibus, sed uti lubido quoiusque erat, capite censos plerosque. id factum alii €inopia bonorum, alii per ambitionem consulis memora-€bant, quod ab eo genere celebratus auctusque erat et €homini potentiam quaerenti egentissumus quisque op-€portunissumus, quoi neque sua cara, quippe quae nulla €sunt, et omnia cum pretio honesta videntur. @@Igitur Marius cum aliquanto maiore numero, quam €decretum erat, in Africam profectus paucis diebus Uti-cam advehitur. exercitus ei traditur a P. Rutilio legato; €nam Metellus conspectum Mari fugerat, ne videret ea,  quae audita animus tolerare nequiverat. sed consul ex-€pletis legionibus cohortibusque auxiliariis in agrum €fertilem et praeda onustum proficiscitur, omnia ibi capta @1 €militibus donat; dein castella et oppida natura et viris €parum munita adgreditur, proelia multa, ceterum levia, alia aliis locis facere. interim novi milites sine metu €pugnae adesse, videre fugientis capi aut occidi, fortissu-€mum quemque tutissumum, armis libertatem patriam €parentisque et alia omnia tegi, gloriam atque divitias quaeri. sic brevi spatio novi veteresque coaluere, et vir-€tus omnium aequalis facta. @@At reges, ubi de adventu Mari cognoverunt, divorsi in €locos difficilis abeunt. ita Iugurthae placuerat, speranti €mox effusos hostis invadi posse, Romanos sicuti pleros-€que remoto metu laxius licentiusque futuros.  @@Metellus interea Romam profectus contra spem suam €laetissumis animis accipitur, plebi patribusque, post-€quam invidia decesserat, iuxta carus. @@Sed Marius inpigre prudenterque suorum et hostium €res pariter adtendere: cognoscere, quid boni utrisque €aut contra esset, explorare itinera regum, consilia et in-€sidias eorum antevenire, nihil apud se remissum neque apud illos tutum pati. itaque et Gaetulos et Iugurtham €ex sociis nostris praedas agentis saepe adgressus in €itinere fuderat ipsumque regem haud procul ab oppido Cirta armis exuerat. quae postquam gloriosa modo ne-€que belli patrandi cognovit, statuit urbis, quae viris €aut loco pro hostibus et advorsum se opportunissumae €erant, singulas circumvenire: ita Iugurtham aut praesi-€diis nudatum [2iri]2, si ea pateretur, aut proelio certatu-rum. nam Bocchus nuntios ad eum saepe miserat: velle €populi Romani amicitiam; ne quid ab se hostile timeret. id simulaveritne, quo inprovisus gravior adcideret, an €mobilitate ingeni pacem atque bellum mutare solitus, @1  parum exploratum est. sed consul, uti statuerat, oppida €castellaque munita adire, partim vi, alia metu aut prae-mia ostentando avortere ab hostibus. ac primo medio-€cria gerebat, existumans Iugurtham ob suos tutandos in manus venturum. sed ubi illum procul abesse et aliis €negotiis intentum accepit, maiora et magis aspera ad-€gredi tempus visum est. @@Erat inter ingentis solitudines oppidum magnum at-€que valens nomine Capsa, quoius conditor Hercules €Libys memorabatur. eius cives apud Iugurtham inmu-€nes, levi imperio et ob ea fidelissumi habebantur, muniti €advorsum hostis non moenibus modo et armis atque viris, verum etiam multo magis locorum asperitate. nam €praeter oppido propinqua alia omnia vasta, inculta, egen-€tia aquae, infesta serpentibus, quarum vis sicuti omnium €ferarum inopia cibi acrior. ad hoc natura serpentium ipsa perniciosa siti magis quam alia re adcenditur. eius €potiundi Marium maxuma cupido invaserat, quom prop-€ter usum belli tum quia res aspera videbatur et Metellus €oppidum Thalam magna gloria ceperat, haud dissimili-€ter situm munitumque, nisi quod apud Thalam non €longe a moenibus aliquot fontes erant, Capsenses una €modo atque ea intra oppidum iugi aqua, cetera pluvia utebantur. id ibique et in omni Africa, quae procul a €mari incultius agebat, eo facilius tolerabatur, quia Nu-€midae plerumque lacte et ferina carne vescebantur et €neque salem neque alia inritamenta gulae quaerebant: cibus illis advorsum famem atque sitim, non lubidini  neque luxuriae erat. igitur consul omnibus exploratis, €credo dis fretus_nam contra tantas difficultates con- @1 €silio satis providere non poterat, quippe etiam frumenti €inopia temptabatur, quia Numidae pabulo pecoris magis €quam arvo student et, quodcumque natum fuerat, iussu €regis in loca munita contulerant, ager autem aridus et €frugum vacuos ea tempestate, nam aestatis extremum €erat_, tamen pro rei copia satis providenter exornat. pecus omne, quod superioribus diebus praedae fuerat, €equitibus auxiliariis agundum adtribuit, A. Manlium €legatum cum cohortibus expeditis ad oppidum Laris, €ubi stipendium et conmeatum locaverat, ire iubet dicit-€que se praedabundum post paucos dies eodem venturum. sic incepto suo occultato pergit ad flumen Tanain. cete- rum in itinere cottidie pecus exercitui per centurias, item €turmas aequaliter distribuerat et, ex coriis utres uti €fierent, curabat; simul inopiam frumenti lenire et ignaris €omnibus parare quae mox usui forent. denique sexto die, €quom ad flumen ventum est, maxuma vis utrium effecta. ibi castris levi munimento positis milites cibum capere €atque, uti simul cum occasu solis egrederentur, paratos €esse iubet, omnibus sarcinis abiectis aqua modo seque et iumenta onerare. dein postquam tempus visum, castris €egreditur, noctemque totam itinere facto consedit; idem €proxuma facit; dein tertia multo ante lucis adventum €pervenit in locum tumulosum ab Capsa non amplius €duum milium intervallo, ibique quam occultissume pot-est cum omnibus copiis opperitur. sed ubi dies coepit €et Numidae nihil hostile metuentes multi oppido egressi, €repente omnem equitatum et cum iis velocissumos pedi-€tes cursu tendere ad Capsam et portas obsidere iubet; €deinde ipse intentus propere sequi neque milites prae-dari sinere. quae postquam oppidani cognovere, res tre-€pidae, metus ingens, malum inprovisum, ad hoc pars €civium extra moenia in hostium potestate coegere, uti @1 deditionem facerent. ceterum oppidum incensum, Numi-€dae puberes interfecti, alii omnes venundati, praeda mili-tibus divisa. id facinus contra ius belli non avaritia ne-€que scelere consulis admissum, sed quia locus Iugur-€thae opportunus, nobis aditu difficilis, genus hominum €mobile, infidum, ante neque beneficio neque metu coer-€citum.  @@Postquam tantam rem Marius sine ullo suorum in-€commodo peregit, magnus et clarus antea, maior atque clarior haberi coepit. omnia non bene consulta in virtu-€tem trahebantur: milites, modesto imperio habiti simul €et locupletes, ad caelum ferre; Numidae magis quam €mortalem timere; postremo omnes, socii atque hostes, €credere illi aut mentem divinam esse aut deorum nutu cuncta portendi. sed consul, ubi ea res bene evenit, ad €alia oppida pergit, pauca repugnantibus Numidis capit, þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨Ü“ƒplura [2deserta]2 propter Capsensium miserias igni con-rumpit: luctu atque caede omnia conplentur. denique €multis locis potitus ac plerisque exercitu incruento aliam €rem adgreditur, non eadem asperitate qua Capsensium, €ceterum haud secus difficilem. @@Namque haud longe a flumine Muluccha, quod Iu-€gurthae Bocchique regnum diiungebat, erat inter cete-€ram planitiem mons saxeus, mediocri castello satis pa-€tens, in inmensum editus, uno perangusto aditu relicto; €nam omnis natura velut opere atque consulto praeceps. quem locum Marius, quod ibi regis thesauri erant, sum-€ma vi capere intendit. sed ea res forte quam consilio melius gesta. nam castello virorum atque armorum satis €[2et]2 magna vis [et] frumenti et fons aquae; aggeribus @1 €turribusque et aliis machinationibus locus inportunus; €iter castellanorum angustum admodum, utrimque prae-cisum. ea vineae cum ingenti periculo frustra ageban-€tur; nam quom eae paulo processerant, igni aut lapidi-bus conrumpebantur. milites neque pro opere consistere €propter iniquitatem loci neque inter vineas sine periculo €administrare: optumus quisque cadere aut sauciari, ce- teris metus augeri. at Marius multis diebus et laboribus €consumptis anxius trahere cum animo suo, omitteretne €inceptum, quoniam frustra erat, an fortunam opperire-tur, qua saepe prospere usus fuerat. quae quom multos €dies noctisque aestuans agitaret, forte quidam Ligus, ex €cohortibus auxiliariis miles gregarius, castris aquatum €egressus haud procul ab latere castelli, quod avorsum €proeliantibus erat, animum advortit inter saxa repentis €cocleas, quarum quom unam atque alteram, dein plures €peteret, studio legundi paulatim prope ad summum mon-tis egressus est. ubi postquam solitudinem intellexit, €more ingeni humani cupido difficilia faciundi animum [2alio]2 vortit. et forte in eo loco grandis ilex coaluerat €inter saxa, paulum modo prona, deinde inflexa atque €aucta in altitudinem, quo cuncta gignentium natura fert. €quoius ramis modo, modo eminentibus saxis nisus Li-€gus in castelli planitiem pervenit, quod cuncti Numidae intenti proeliantibus aderant. exploratis omnibus, quae €mox usui fore ducebat, eadem regreditur, non temere, €uti ascenderat, sed temptans omnia et circumspiciens. itaque Marium propere adit, acta edocet, hortatur, ab ea @1 €parte qua ipse ascenderat castellum temptet, pollicetur sese itineris periculique ducem. Marius cum Ligure pro-€missa eius cognitum ex praesentibus misit. quorum uti €quoiusque ingenium erat, ita rem difficilem aut facilem €nuntiavere; consulis animus tamen paulum adrectus. itaque ex copia tubicinum et cornicinum numero quin-€que quam velocissumos delegit et cum iis, praesidio qui €forent, quattuor centuriones, omnisque Liguri parere  iubet et ei negotio proxumum diem constituit. sed ubi €ex praecepto tempus visum, paratis conpositisque omni-€bus ad locum pergit. ceterum illi, qui escensuri erant, €praedocti ab duce arma ornatumque mutaverant: capite €atque pedibus nudis, uti prospectus nisusque per saxa €facilius foret; super terga gladii et scuta, verum ea €Numidica ex coriis, ponderis gratia simul et offensa quo levius streperent. igitur praegrediens Ligus saxa et si €quae vetustate radices eminebant, laqueis vinciebat, qui-€bus adlevati milites facilius escenderent, interdum timi-€dos insolentia itineris levare manu; ubi paulo asperior €ascensus erat, singulos prae se inermos mittere, deinde €ipse cum illorum armis sequi; quae dubia nisui videban-€tur, potissumus temptare ac saepius eadem ascendens €descendensque, dein statim digrediens ceteris audaciam addere. igitur diu multumque fatigati tandem in castel-€lum perveniunt, desertum ab ea parte, quod omnes sicut €aliis diebus advorsum hostis aderant. Marius ubi ex €nuntiis quae Ligus egerat cognovit, quamquam toto die €intentos proelio Numidas habuerat, tum vero cohortatus €milites et ipse extra vineas egressus, testudine acta suc-€cedere et simul hostem tormentis sagittariisque et fundi- @1 toribus eminus terrere. at Numidae, saepe antea vineis €Romanorum subvorsis, item incensis, non castelli moeni-€bus sese tutabantur, sed pro muro dies noctisque agitare, €male dicere Romanis ac Mario vecordiam obiectare, mili-€tibus nostris Iugurthae servitium minari, secundis rebus feroces esse. interim omnibus, Romanis hostibusque, €proelio intentis, magna utrimque vi pro gloria atque €imperio his illis pro salute certantibus, repente a tergo €signa canere; ac primo mulieres et pueri, qui visum pro-€cesserant, fugere, deinde uti quisque muro proxumus erat, postremo cuncti, armati inermesque. quod ubi adci-€dit, eo acrius Romani instare, fundere ac plerosque tan-€tummodo sauciare, dein super occisorum corpora vadere, €avidi gloriae certantes murum petere, neque quemquam omnium praeda morari. sic forte conrecta Mari temeritas €gloriam ex culpa invenit.  @@Ceterum, dum ea res geritur, L. Sulla quaestor cum €magno equitatu in castra venit, quos uti ex Latio et a €sociis cogeret, Romae relictus erat. @@Sed quoniam nos tanti viri res admonuit, idoneum €visum est de natura cultuque eius paucis dicere. neque €enim alio loco de Sullae rebus dicturi sumus et L. Si-€senna, optume et diligentissume omnium, qui eas res €dixere, persecutus, parum mihi libero ore locutus vide-tur. igitur Sulla gentis patriciae nobilis fuit, familia €prope iam extincta maiorum ignavia, litteris Graecis at-€que Latinis iuxta [atque doctissume] eruditus, animo €ingenti, cupidus voluptatum, sed gloriae cupidior; otio €luxurioso esse, tamen ab negotiis numquam voluptas €remorata, nisi quod de uxore potuit honestius consuli; €facundus, callidus et amicitia facilis, ad simulanda nego-€tia altitudo ingeni incredibilis, multarum rerum ac ma-xume pecuniae largitor. atque illi felicissumo omnium @1 €ante civilem victoriam numquam super industriam for-€tuna fuit, multique dubitavere, fortior an felicior esset. €nam postea quae fecerit, incertum habeo pudeat an €pigeat magis disserere.  @@Igitur Sulla, uti supra dictum est, postquam in Afri-€cam atque in castra Mari cum equitatu venit, rudis antea €et ignarus belli, sollertissumus omnium in paucis tem-pestatibus factus est. ad hoc milites benigne appellare, €multis rogantibus, aliis per se ipse dare beneficia, in-€vitus accipere, sed ea properantius quam aes mutuom €reddere, ipse ab nullo repetere, magis id laborare, ut illi €quam plurumi deberent, ioca atque seria cum humillumis agere, in operibus, in agmine atque ad vigilias multus €adesse, neque interim, quod prava ambitio solet, consulis €aut quoiusquam boni famam laedere, tantummodo neque €consilio neque manu priorem alium pati, plerosque antevenire. quibus rebus et artibus brevi Mario militi-€busque carissumus factus.  @@At Iugurtha, postquam oppidum Capsam aliosque lo-€cos munitos et sibi utilis simul et magnam pecuniam €amiserat, ad Bocchum nuntios mittit: quam primum in €Numidiam copias adduceret; proeli faciundi tempus adesse. quem ubi cunctari accepit et dubium belli atque €pacis rationes trahere, rursus uti antea proxumos eius €donis conrupit, ipsique Mauro pollicetur Numidiae par-€tem tertiam, si aut Romani Africa expulsi aut integris suis finibus bellum conpositum foret. eo praemio inlec-€tus Bocchus cum magna multitudine Iugurtham adcedit. €@@Ita amborum exercitu coniuncto Marium, iam in hi-€berna proficiscentem, vix decuma parte die relicua in- @1 €vadunt, rati noctem, quae iam aderat, et victis sibi mu-€nimento fore et, si vicissent, nullo inpedimento, quia €locorum scientes erant, contra Romanis utrumque casum in tenebris difficiliorem fore. igitur simul consul ex mul-€tis de hostium adventu cognovit, et ipsi hostes aderant, €et prius quam exercitus aut instrui aut sarcinas conli-€gere, denique ante quam signum aut imperium ullum €accipere quivit, equites Mauri atque Gaetuli, non acie €neque ullo more proeli sed catervatim, uti quosque fors conglobaverat, in nostros incurrunt. qui omnes trepidi €inproviso metu ac tamen virtutis memores aut arma ca-€piebant aut capientis alios ab hostibus defensabant; €pars equos escendere, obviam ire hostibus; pugna latro-þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨á•…cinio magis quam proelio similis fieri. sine signis, sine €ordinibus equites peditesque permixti cedere alius, alius €obtruncari, multi contra advorsos acerrume pugnantes €ab tergo circumveniri; neque virtus neque arma satis €tegere, quia hostes numero plures et undique circumfusi €erant. denique Romani veteres novique . . . et ob ea €scientes belli, si quos locus aut casus coniunxerat, orbis €facere atque ita ab omnibus partibus simul tecti et in- structi hostium vim sustentabant. neque in eo tam aspero €negotio Marius territus aut magis quam antea demisso €animo fuit, sed cum turma sua, quam ex fortissumis €magis quam familiarissumis paraverat, vagari passim €ac modo laborantibus suis succurrere, modo hostis, ubi €confertissumi obstiterant, invadere; manu consulere €militibus, quoniam imperare conturbatis omnibus non poterat. iamque dies consumptus erat, quom tamen @1 €barbari nihil remittere atque, uti reges praeceperant, noctem pro se rati acrius instare. tum Marius ex copia €rerum consilium trahit atque, uti suis receptui locus €esset, collis duos propinquos inter se occupat, quorum in €uno castris parum amplo fons aquae magnus erat, alter €usui opportunus, quia magna parte editus et praeceps pauca munimenta quaerebat. ceterum apud aquam Sullam €cum equitibus noctem agitare iubet, ipse paulatim dis-€persos milites neque minus hostibus conturbatis in unum €contrahit, dein cunctos pleno gradu in collem subducit. ita reges loci difficultate coacti proelio deterrentur, ne-€que tamen suos longius abire sinunt, sed utroque colle multitudine circumdato effusi consedere. dein crebris €ignibus factis plerumque noctis barbari more suo laetari, €exultare, strepere vocibus; et ipsi duces feroces, quia non fugerant, pro victoribus agere. sed ea cuncta Romanis €ex tenebris et editioribus locis facilia visu magnoque  hortamento erant. plurumum vero Marius inperitia ho-€stium confirmatus quam maxumum silentium haberi €iubet, ne signa quidem, uti per vigilias solebant, canere. €deinde ubi lux adventabat, defessis iam hostibus ac paulo €ante somno captis, de inproviso vigiles, item cohortium €turmarum legionum tubicines simul omnis signa canere, €milites clamorem tollere atque portis erumpere iubet. Mauri atque Gaetuli, ignoto et horribili sonitu repente €exciti, neque fugere neque arma capere neque omnino facere aut providere quicquam poterant: ita cunctos stre-€pitu clamore, nullo subveniente, nostris instantibus, tu-€multu formidine [terrore] quasi vecordia ceperat. deni-€que omnes fusi fugatique arma et signa militaria plera- @1 €que capta, pluresque eo proelio quam omnibus superio-€ribus interempti. nam somno et metu insolito inpedita €fuga.  @@Dein Marius, uti coeperat, in hiberna [2perg]2it: [2nam]2 €propter conmeatum in oppidis maritumis agere decre-€verat; neque tamen victoria socors aut insolens factus, €sed pariter atque in conspectu hostium quadrato agmine incedere. Sulla cum equitatu apud dextumos, in sinistra €parte [A.] Manlius cum funditoribus et sagittariis, prae-€terea cohortis Ligurum curabat. primos et extremos cum expeditis manipulis tribunos locaverat. perfugae, mi-€nume cari et regionum scientissumi, hostium iter explo-€rabant. simul consul quasi nullo inposito omnia pro-€videre, apud omnis adesse, laudare et increpare merentis. ipse armatus intentusque, item milites cogebat. neque €secus atque iter facere, castra munire, excubitum in porta €cohortis ex legionibus, pro castris equites auxiliarios €mittere, praeterea alios super vallum in munimentis lo-€care, vigilias ipse circumire, non tam diffidentia futurum €quae imperavisset, quam uti militibus exaequatus cum imperatore labor volentibus esset. et sane Marius illoque €aliisque temporibus Iugurthini belli pudore magis quam €malo exercitum coercebat. quod multi per ambitionem €fieri aiebant: [quod] a pueritia consuetam duritiam et €alia, quae ceteri miserias vocant, voluptati habuisse; €nisi tamen res publica pariter atque saevissumo imperio €bene atque decore gesta.  @@Igitur quarto denique die haud longe ab oppido Cirta €undique simul speculatores citi sese ostendunt, qua re @1 hostis adesse intellegitur. sed quia divorsi redeuntes €alius ab alia parte atque omnes idem significabant, con-€sul incertus, quonam modo aciem instrueret, nullo or-€dine conmutato advorsum omnia paratus ibidem oppe-ritur. ita Iugurtham spes frustrata, qui copias in quat-€tuor partis distribuerat, ratus ex omnibus aeque aliquos ab tergo hostibus venturos. interim Sulla, quem primum €hostes adtigerant, cohortatus suos turmatim et quam ma-€xume confertis equis ipse aliique Mauros invadunt, ce-€teri in loco manentes ab iaculis eminus emissis corpora tegere et, si qui in manus venerant, obtruncare. dum eo €modo equites proeliantur, Bocchus cum peditibus, quos €Volux, filius eius, adduxerat neque in priore pugna, in €itinere morati, adfuerant, postremam Romanorum aciem invadunt. tum Marius apud primos agebat, quod ibi Iu-€gurtha cum plurumis erat. dein Numida cognito Bocchi €adventu clam cum paucis ad pedites convortit. ibi Latine €_nam apud Numantiam loqui didicerat_exclamat no-€stros frustra pugnare, paulo ante Marium sua manu €interfectum, simul gladium sanguine oblitum ostentans, €quem in pugna satis inpigre occiso pedite nostro cruenta-verat. quod ubi milites accepere, magis atrocitate rei €quam fide nuntii terrentur, simulque barbari animos tol-lere et in perculsos Romanos acrius incedere. iamque €paulum a fuga aberant, quom Sulla profligatis iis, quos €advorsum ierat, rediens ab latere Mauris incurrit. Boc-chus statim avortitur. at Iugurtha, dum sustentare suos €et prope iam adeptam victoriam retinere cupit, circum-€ventus ab equitibus, dextra sinistraque omnibus occisis solus inter tela hostium vitabundus erumpit. atque inter- @1 €im Marius fugatis equitibus adcurrit auxilio suis, quos pelli iam acceperat. denique hostes iam undique fusi. tum €spectaculum horribile in campis patentibus: sequi fu-€gere, occidi capi; equi atque viri adflicti, ac multi volne-€ribus acceptis neque fugere posse neque quietem pati, €niti modo ac statim concidere; postremo omnia, qua €visus erat, constrata telis armis cadaveribus, et inter ea €humus infecta sanguine.  @@Post ea loci consul haud dubie iam victor pervenit in oppidum Cirtam, quo initio profectus intenderat. eo post €diem quintum, quam iterum barbari male pugnaverant, €legati a Boccho veniunt, qui regis verbis ab Mario pe-€tivere, duos quam fidissumos ad eum mitteret, velle de €suo et de populi Romani conmodo cum iis disserere. ille statim L. Sullam et A. Manlium ire iubet. qui quamquam €adciti ibant, tamen placuit verba apud regem facere, ut €ingenium aut avorsum flecterent aut cupidum pacis vehementius adcenderent. itaque Sulla, quoius facundiae, €non aetati a Manlio concessum, pauca verba huiusce €modi locutus: @@'Rex Bocche, magna laetitia nobis est, quom te talem €virum di monuere, uti aliquando pacem quam bellum €malles neu te optumum cum pessumo omnium Iugurtha €miscendo conmaculares, simul nobis demeres acerbam €necessitudinem, pariter te errantem atque illum scelera-tissumum persequi. ad hoc populo Romano iam a prin-€cipio imperi melius visum amicos quam servos quaerere, tutiusque rati volentibus quam coactis imperitare. tibi €vero nulla opportunior nostra amicitia, primum quia @1 €procul absumus, in quo offensae minumum, gratia par €ac si prope adessemus; dein quia parentis abunde habe-€mus, amicorum neque nobis neque quoiquam omnium satis fuit. atque hoc utinam a principio tibi placuisset: €profecto ex populo Romano ad hoc tempus multo plura bona accepisses, quam mala perpessus es[ses]. sed quon-€iam humanarum rerum fortuna. pleraque regit, quoi sci-€licet placuit et vim et gratiam nostram te experiri, nunc, €quando per illam licet, festina atque, uti coepisti, perge. multa atque opportuna habes, quo facilius errata officiis superes. postremo hoc in pectus tuom demitte, numquam €populum Romanum beneficiis victum esse. nam bello €quid valeat, tute scis.' @@Ad ea Bocchus placide et benigne, simul pauca pro de-€licto suo verba facit: se non hostili animo, sed ob regnum þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨æ˜tutandum arma cepisse. nam Numidiae partem, unde €vi Iugurtham expulerit, iure belli suam factam; eam €vastari a Mario pati nequivisse. praeterea missis antea Romam legatis repulsum ab amicitia. ceterum vetera €omittere ac tum, si per Marium liceret, legatos ad sena-tum missurum. dein copia facta animus barbari ab ami-€cis flexus, quos Iugurtha, cognita legatione Sullae et €Manli metuens id, quod parabatur, donis conruperat.  @@Marius interea exercitu in hibernaculis conposito cum €expeditis cohortibus et parte equitatus proficiscitur in €loca sola obsessum turrim regiam, quo Iugurtha per-fugas omnis praesidium inposuerat. tum rursus Bocchus, €seu reputando quae sibi duobus proeliis venerant, seu €admonitus ab aliis amicis, quos inconruptos Iugurtha re-€liquerat, ex omni copia necessariorum quinque delegit, €quorum et fides cognita et ingenia validissuma erant. @1 eos ad Marium ac deinde, si placeat, Romam legatos ire €iubet, agundarum rerum et quocumque modo belli con-ponendi licentiam ipsis permittit. illi mature ad hiberna €Romanorum proficiscuntur, deinde in itinere a Gaetulis €latronibus circumventi spoliatique pavidi sine decore ad €Sullam profugiunt, quem consul in expeditionem pro-ficiscens pro praetore reliquerat. eos ille non pro vanis €hostibus, uti meriti erant, sed adcurate ac liberaliter ha-€buit. qua re barbari et famam Romanorum avaritiae fal-sam et Sullam ob munificentiam in sese amicum rati. nam €etiam tum largitio multis ignota erat; munificus nemo €putabatur nisi pariter volens; dona omnia in benignitate habebantur. igitur quaestori mandata Bocchi pate-€faciunt; simul ab eo petunt, uti fautor consultorque sibi €adsit; copias fidem magnitudinem regis sui et alia, quae €aut utilia aut benevolentiae esse credebant, oratione ex-€tollunt. dein Sulla omnia pollicito docti, quo modo apud €Marium, item apud senatum verba facerent, circiter dies €quadraginta ibidem opperiuntur.  @@Marius postquam infecto quo intenderat negotio Cir-€tam redit et de adventu legatorum certior factus est, illos-€que et Sullam [ab Utica] venire iubet, item L. Bellienum €praetorem Utica, praeterea omnis undique senatorii or-dinis, quibuscum mandata Bocchi cognoscit. legatis po-€testas Romam eundi fit, et ab consule interea indutiae €postulabantur. ea Sullae et plerisque placuere; pauci €ferocius decernunt, scilicet ignari humanarum rerum, @1 quae fluxae et mobiles semper in advorsa mutantur. ce-€terum Mauri inpetratis omnibus rebus tres Romam pro-€fecti duce Cn. Octavio Rusone, qui quaestor stipendium €in Africam portaverat, duo ad regem redeunt. ex iis €Bocchus quom cetera tum maxume benignitatem et stu-dium Sullae lubens accepit. Romaeque legatis eius, post-€quam errasse regem et Iugurthae scelere lapsum depre-€cati sunt, amicitiam et foedus petentibus hoc modo re-€spondetur: @@'Senatus et populus Romanus benefici et iniuriae me-€mor esse solet. ceterum Boccho, quoniam paenitet, de-€licta gratiae facit: foedus et amicitia dabuntur, quom me-€ruerit.'  @@Quis rebus cognitis Bocchus per litteras a Mario pe-€tivit, uti Sullam ad se mitteret, quoius arbitratu com-munibus negotiis consuleretur. is missus cum praesidio €equitum atque [peditum] funditorum Baliarium. prae-€terea iere sagittarii et cohors Paeligna cum velitaribus €armis, itineris properandi causa, neque his secus atque €aliis armis advorsum tela hostium, quod ea levia sunt, muniti. sed in itinere quinto denique die Volux, filius €Bocchi, repente in campis patentibus cum mille non am-€plius equitibus sese ostendit, qui temere et effuse euntes €Sullae aliisque omnibus et numerum ampliorem vero et hostilem metum efficiebant. igitur se quisque expedire, €arma atque tela temptare, intendere; timor aliquantus, €sed spes amplior, quippe victoribus et advorsum eos, quos saepe vicerant. interim equites exploratum prae- @1  missi rem, uti erat, quietam nuntiant. Volux adveniens €quaestorem appellat dicitque se a patre Boccho obviam €illis simul et praesidio missum. deinde eum et proxu-mum diem sine metu coniuncti eunt. post ubi castra lo-€cata et diei vesper erat, repente Maurus incerto voltu €pavens ad Sullam adcurrit dicitque sibi ex speculatori-€bus cognitum Iugurtham haud procul abesse. simul, uti noctu clam secum profugeret, rogat atque hortatur. ille €animo feroci negat se totiens fusum Numidam pertime-€scere: virtuti suorum satis credere; etiam si certa pestis €adesset, mansurum potius, quam, proditis quos ducebat. €turpi fuga incertae ac forsitan post paulo morbo inter-iturae vitae parceret. ceterum ab eodem monitus, uti €noctu proficisceretur, consilium adprobat; ac statim mi-€lites cenatos esse in castris ignisque quam creberrumos fieri, dein prima vigilia silentio egredi iubet. iamque €nocturno itinere fessis omnibus Sulla pariter cum ortu €solis castra metabatur, quom equites Mauri nuntiant Iu-€gurtham circiter duum milium intervallo ante con-sedisse. quod postquam auditum est, tum vero ingens €metus nostros invadit; credere se proditos a Voluce et €insidiis circumventos. ac fuere qui dicerent manu vindi-€candum neque apud illum tantum scelus inultum relin- quendum. at Sulla, quamquam eadem existumabat, tamen €ab iniuria Maurum prohibet. suos hortatur, uti fortem €animum gererent: saepe antea [2a]2 paucis strenuis advor-€sum multitudinem bene pugnatum; quanto sibi in proelio €minus pepercissent, tanto tutiores fore; nec quemquam @1 €decere, qui manus armaverit, ab inermis pedibus auxi-€lium petere, in maxumo metu nudum et caecum corpus ad hostis vortere. dein Volucem, quoniam hostilia fa-€ceret, Iovem maxumum obtestatus, ut sceleris atque per-fidiae Bocchi testis adesset, ex castris abire iubet. ille €lacrumans orare, ne ea crederet: nihil dolo factum, ac €magis calliditate Iugurthae, quoi videlicet speculanti iter suom cognitum esset. ceterum quoniam neque ingentem €multitudinem haberet et spes opesque eius ex patre suo €penderent, credere illum nihil palam ausurum, quom ipse filius testis adesset. qua re optumum factu videri €per media eius castra palam transire; sese vel praemissis vel ibidem relictis Mauris solum cum Sulla iturum. ea €res, uti in tali negotio, probata; ac statim profecti, quia €de inproviso adciderant, dubio atque haesitante Iugurtha incolumes transeunt. deinde paucis diebus, quo ire in-€tenderant, perventum est.  @@Ibi cum Boccho Numida quidam Aspar nomine mul-€tum et familiariter agebat, praemissus ab Iugurtha, €postquam Sullam adcitum audierat, orator et subdole €speculatum Bocchi consilia; praeterea Dabar, Massu-€gradae filius, ex gente Masinissae, ceterum materno ge-€nere inpar_nam pater eius ex concubina ortus erat_, Mauro ob ingeni multa bona carus acceptusque. quem €Bocchus fidum esse Romanis multis ante tempestatibus €expertus ilico ad Sullam nuntiatum mittit: paratum sese €facere quae populus Romanus vellet; conloquio diem lo-€cum tempus ipse deligeret, neu Iugurthae legatum per- @1 €timesceret; consulto sese omnia cum illo integra habere, €quo res communis licentius gereretur; nam ab insidiis eius aliter caveri nequivisse. sed ego conperior Boc-€chum magis Punica fide quam ob ea, quae praedicabat, €simul Romanos et Numidam spe pacis adtinuisse mul-€tumque cum animo suo volvere solitum, Iugurtham Ro-€manis an illi Sullam traderet; lubidinem advorsum nos,  metum pro nobis suasisse. igitur Sulla respondit se €pauca coram Aspare locuturum, cetera occulte nullo aut €quam paucissumis praesentibus. simul edocet, quae sibi responderentur. postquam, sicuti voluerat, congressi, €dicit se missum a consule venisse quaesitum ab eo, pa-cem an bellum agitaturus foret. tum rex, uti praeceptum €fuerat, post diem decumum redire iubet, ac nihil etiam €nunc decrevisse, sed illo die reponsurum. deinde ambo in sua castra digressi. sed ubi plerumque noctis processit, €Sulla a Boccho occulte adcersitur. ab utroque tantum-€modo fidi interpretes adhibentur, praeterea Dabar inter-€nuntius, sanctus vir et ex sententia ambobus. ac statim €sic rex incipit:  @@'Numquam ego ratus sum fore uti rex maxumus in €hac terra et omnium, quos novi, privato homini gratiam deberem. et mehercule, Sulla, ante te cognitum multis þ¶³±ÿï°°²ÿï‚ÉõçÿïƒÓáìÿ¨î’‚orantibus, aliis ultro egomet opem tuli, nullius indiguus. id inminutum, quod ceteri dolere solent, ego laetor. @1 €fuerit mihi eguisse aliquando pretium tuae amicitiae, €qua apud meum animum nihil carius est. id adeo ex-periri licet. arma viros pecuniam, postremo quicquid €animo lubet, sume utere, et, quoad vives, numquam tibi €redditam gratiam putaveris: semper apud me integra erit; denique nihil me sciente frustra voles. nam, ut ego €aestumo, regem armis quam munificentia vinci minus €flagitiosum est. @@Ceterum de re publica vostra, quoius curator huc mis-€sus es, paucis accipe. bellum ego populo Romano neque €feci neque factum umquam volui; at finis meos advor-sum armatos armis tutatus sum. id omitto, quando vobis ita placet. gerite quod voltis cum Iugurtha bellum. ego €flumen Muluccham, quod inter me et Micipsam fuit, non €egrediar neque id intrare Iugurtham sinam. praeterea si €quid meque vobisque dignum petiveris, haud repulsus €abibis.'  @@Ad ea Sulla pro se breviter et modice, de pace et com-€munibus rebus multis disseruit. denique regi patefacit, €quod polliceatur, senatum et populum Romanum, quon-€iam armis amplius valuissent, non in gratiam habitu-€ros; faciundum ei aliquid, quod illorum magis quam sua €rettulisse videretur. id adeo in promptu esse, quoniam €copiam Iugurthae haberet. quem si Romanis tradidisset, €fore ut illi plurumum deberetur; amicitiam foedus Nu-€midiae partem, quam nunc peteret, tum ultro adventu-ram. rex primo negitare: cognationem, adfinitatem, prae- @1 €terea foedus intervenisse; ad hoc metuere, ne fluxa fide €usus popularium animos avorteret, quis et Iugurtha carus et Romani invisi erant. denique saepius fatigatus €lenitur et ex voluntate Sullae omnia se facturum pro-mittit. ceterum ad simulandam pacem, quoius Numida €defessus bello avidissumus erat, quae utilia visa consti-€tuunt. ita conposito dolo digrediuntur.  @@At rex postero die Asparem, Iugurthae legatum, ap-€pellat dicitque sibi per Dabarem ex Sulla cognitum posse €condicionibus bellum poni: quam ob rem regis sui sen-tentiam exquireret. ille laetus in castra Iugurthae pro-€ficiscitur. deinde ab illo cuncta edoctus properato itinere €post diem octavum redit ad Bocchum et ei nuntiat Iugur-€tham cupere omnia quae imperarentur facere, sed Mario €parum confidere; saepe antea cum imperatoribus Ro-manis pacem conventam frustra fuisse. ceterum Bocchus €si ambobus consultum et ratam pacem vellet, daret ope-€ram, ut una ab omnibus quasi de pace in conloquium €veniretur, ibique sibi Sullam traderet. quom talem virum €in potestatem habuisset, tum fore uti iussu senatus aut €populi foedus fieret; neque hominem nobilem non €sua ignavia sed ob rem publicam in hostium potestate  relictum iri. haec Maurus secum ipse diu volvens tan-€dem promisit; ceterum dolo an vere cunctatus, parum €conperimus. sed plerumque regiae voluntates ut vehe-mentes sic mobiles, saepe ipsae sibi advorsae. postea €tempore et loco constituto, in conloquium uti de pace €veniretur, Bocchus Sullam modo, modo Iugurthae lega-€tum appellare, benigne habere, idem ambobus polliceri. €illi pariter laeti ac spei bonae pleni esse. @1 @@Sed nocte ea, quae proxuma fuit ante diem conloquio €decretum, Maurus adhibitis amicis ac statim inmutata €voluntate remotis ceteris dicitur secum ipse multum agi-€tavisse, voltu [2colore motu]2 corporis pariter atque animo €varius; quae scilicet ita tacente ipso occulta pectoris patefecisse. tamen postremo Sullam adcersi iubet et ex illius sententia Numidae insidias tendit. deinde ubi dies €advenit et ei nuntiatum est Iugurtham haud procul €abesse, cum paucis amicis et quaestore nostro quasi €obvius honoris causa procedit in tumulum facillumum visu insidiantibus. eodem Numida cum plerisque neces-€sariis suis inermis, uti dictum erat, adcedit, ac statim signo dato undique simul ex insidiis invaditur. ceteri €obtruncati, Iugurtha Sullae vinctus traditur et ab eo ad €Marium deductus est.  @@Per idem tempus advorsum Gallos ab ducibus nostris Q. Caepione et Cn. Manlio male pugnatum. quo metu Ita-€lia omnis contremuerat. illincque [et inde] usque ad €nostram memoriam Romani sic habuere, alia omnia virtuti €suae prona esse, cum Gallis pro salute, non pro gloria certare. sed postquam bellum in Numidia confectum et @1 €Iugurtham Romam vinctum adduci nuntiatum est, Ma-€rius consul absens factus est, et ei decreta provincia €Gallia, isque Kalendis Ianuariis magna gloria consul triumphavit. et ea tempestate spes atque opes civitatis €in illo sitae. @1 ï°°³ÿï‚ÈéóôÆòÿïƒÓáìÿ¯ôÿ@@@@{1HISTORIARUM FRAGMENTA}1 ¡Ÿôÿ@@@@{1LIBER I}1 @1 ‘ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®·³ËÿáúRes populi Romani M. Lepido Q. Catulo consuli-€bus ac deinde militiae et domi gestas composui. ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®²±¶ËÿâúRecens scrip[2tum]2. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ²®¸¹ÿãúNos in tanta doctissimorum hominum copia. @1 ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±®¹¶ÿäúRomani generis disertissimus paucis absolvit. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Åã쮦 ¸®²·ÿåúIn quis longissimo aevo plura de bonis falsa €in deterius composuit. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹´ËÿæúNeque me diversa pars in civilibus armis movit €a vero. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®±µ¸ËÿçúNobis primae dissensiones vitio humani ingenii €evenere, quod inquies atque indomitum semper inter €certamina libertatis aut gloriae aut dominationis agit. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®±¸¸ËÿèúˆNam a principio urbis ad bellum Persi Mace-€donicum. ïãÄéïí® ¦³Ç̦ ±®´´·Ëÿèú‰Maximis ducibus, fortibus strenuisque mini-€stris. ˜‹ïãÖéãôïòéîõ󠦳Ç̦ ¶®µ°ËÿèúŠRes Romana plurimum imperio valuit Servio €Sulpicio et Marco Marcello consulibus omni Gallia cis @1 €Rhenum atque inter mare nostrum et Oceanum, nisi €qua paludibus invia fuit, perdomita. Optimis autem €moribus et maxima concordia egit inter secundum €atque postremum bellum Carthaginiense [2causaque . . . . €non amor iustitiae, sed stante Carthagine metus pacis infidae fuit.]2 €At discordia et avaritia atque ambitio et cetera se-€cundis rebus oriri sueta mala post Carthaginis exci-€dium maxime aucta sunt. Nam iniuriae validiorum €et ob eas discessio plebis a patribus aliaeque dissen-€siones domi fuere iam inde a principio neque amplius €quam regibus exactis, dum metus a Tarquinio et bel-€lum grave cum Etruria positum est, aequo et modesto €iure agitatum. Dein servili imperio patres plebem €exercere, de vita atque tergo regio more consulere, €agro pellere et ceteris expertibus soli in imperio €agere. Quibus saevitiis et maxime fenore oppressa €plebes, cum assiduis bellis tributum et militiam simul €toleraret, armata montem sacrum atque Aventinum €insedit tumque tribunos plebis et alia iura sibi para-€vit. Discordiarum et certaminis utrimque finis fuit €secundum bellum Punicum. @1 ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ¹®±²®±µÿèú‹Postquam remoto metu Punico simultates €exercere vacuum fuit, plurimae turbae, seditiones et ad €postremum bella civilia orta sunt, dum pauci potentes, €quorum in gratiam plerique concesserant, sub honesto €patrum aut plebis nomine dominationes affectabant, €bonique et mali cives appellati non ob merita in rem €publicam omnibus pariter corruptis, sed uti quisque €locupletissimus et iniuria validior, quia praesentia €defendebat, pro bono ducebatur. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸´ËÿèúŒOmnium partium decus in mercedem corrup-€tum erat. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ²®²·ÿèúApertae portae, repleta arva cultoribus. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°´ËÿèúŽQuietam a bellis civitatem. ïãÁõçõóô® ¦³Ã®Ä®¦ ²®±¸ÿèúEx quo tempore maiorum mores non paulatim €ut antea, sed torrentis modo praecipitati; adeo iuventus €luxu atque avaritia corrupta, ut merito dicatur geni-€tos esse, qui neque ipsi habere possent res familiaris €neque alios pati. ˜’ïãÆòï® ¦³Áîô®¦ ±¶°ÎÿèúEt relatus inconditae olim vitae mos, ut omne €ius in viribus esset. @1 ïãÓåòö® ¦³Ç®¦ ²®²°¹ÿèú‘Tantum antiquitatis curaeque maioribus pro €Italica gente fuit. ïãÃìåäïîéõ󠦳Ç̦ µ®·¶Ëÿèú’Citra Padum omnibus lex Licinia [2in]2grata €fuit. ï㦳Áäî® óõðåò Ìõãá ³®¶³²ÿèú“Atque omnis Italia animis discessit. @1 ïãÄïî® Ôåò® ¦³Á䮦 ³®´®±²ÿèú”Post defectionem sociorum et Latii. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ¸®¸ÿèú•Quippe vasta Italia rapinis, fuga, caedibus. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±°®´µÿèú–Postremo ipsos colonos per miserias et in-þ¶³±ÿï°°³ÿï‚ÈéóôÆòÿïƒÓáìÿ¡˜˜‚ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±°®´µÿèú–certa humani generis orare. ïãÎïî® µ³´Íÿèú—Incidit forte per noctem in lenunculum pi-€scantis. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹¸Ëÿèú˜Nihil esse de re publica neque libertate po-€puli Romani pactum. ïãÓåî® ¦³Å𮦠±±´®±·ÿèú™Exercitum argento fecit. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Åã쮦 µ®±¹ÿèúšBellum quibus posset condicionibus desineret. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸¶Ëÿèú›Libertatis insueti. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ¸®µµ·ÿèúœSpeciem captae urbis efficere. @1 ï㦳Áäî® óõðåò Ìõãá ²®±³¹ÿèúUt Sullae dominatio quam ultum ierat desi-€deraretur. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸·ËÿèúžQuis rebus Sulla suspectis maximeque ferocia €regis Mithridatis in tempore bellaturi. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´µ¹ËÿèúŸMaturaverunt exercitum Dyrrachium cogere. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Åõ®¦ µ®µ®¸ÿèú Inde ortus sermo percuntantibus utrimque, €satin salve, quam grati ducibus suis, quantis famili-€aribus copiis agerent. @1 ˜¤ïãÓåòö® ¦³Åã쮦 ²®¶·ÿèú¡Et Marius victus duplicaverat bellum. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®¶·Ëÿèú¢Apud Praeneste locatus. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ²®´°°ÿèú£Carbo turpi formidine Italiam atque exer-€citum deseruit. ï㦳Æòáç® Âïâéåîóéá Ç̦ µ®µ¶±Ëÿèú¤Samnitium. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ±´Ëÿèú¥Vacuam istam urb[2em homin]2ibus militari €aetate. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®³¶¶Ëÿèú¦Dubitavit acie pars. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸´Ëÿèú§Ut Sullani fugam in noctem componerent. ïãÓåòö® ¦³Ç®¦ ³®´¸²ÿèú¨Ne simplici quidem morte moriebantur. ï㦳Áäî® óõðåò Ìõãá ²®±·³ÿèú©Ut in M. Mario, cui fracta prius crura bra-€chiaque et oculi effosi, scilicet ut per singulos artus €expiraret. @1 ïãÄïî® Ôåò® ¦³Èå㮦 ²®²®±¶ÿèúªEt liberis eius avunculus erat. ïãÆåóôõó ±¹³Íÿèú«Magnis operibus perfectis obsidium cepit per €L. Catilinam legatum. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ²®µ°²ÿèú¬Cum arae et alia diis sacrata supplicum san-€guine foedarentur. @1 ˜±ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®³¹²Ëÿèú­Igitur venditis proscriptorum bonis aut dilar-€gitis. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´µ°Ëÿèú®Nihil ob tantam mercedem sibi abnuituros. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°¶Ëÿèú¯Quo patefactum est rem publicam praedae, €non libertati repetitam. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ²®²°ÿèú°Simulans sibi alvom purgari. @1 ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ¹®±²®±´ÿèú±Id bellum excitabat metus Pompei victoris €Hiempsalem in regnum restituentis. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹¹Ëÿèú²De praefecto urbis quasi possessione rei pu-€blicae magna utrimque vi contendebatur. @1 ˜¸ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®±´¶ÿèú³Sed ubi tempore anni mare classibus pate-€factum est. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°´Ëÿèú´Nam Sullae dominationem queri non aude-€bat . . . . qua fuit offensus. @1 ï㦳Óãè®Çòïîïö® Ãéã® Òïó㮦 ´³´ÏòÿèúµMox tanta flagitia in tali viro pudet dicere. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸¸Ëÿèú¶Ut in ore gentibus agens. ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±¹´Ëÿèú·Insanum aliter sua sententia, atque aliorum €mulierum . . . . @1 ˜¾ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ´®²¸³ÿèú¸Idem fecere Octavius et Q. Caepio sine gravi €cuiusquam expectatione neque sane ambiti publice. @1 ïãÎïî® ²µ·Íÿèú¹Quin lenones et vinarii laniique [2et]2 quorum €praeterea volgus in dies usum habet, pretio compositi. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ´®²±´ÿèúºTyrannumque et Cinnam maxima voce ap-€pellans. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®²·°ÿèú»Magna vis hominum convenerat agris pulsa €aut civitate eiecta. ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®²°µËÿèú¼Uti Lepidus et Catulus decretis exercitibus €maturrime proficiscerentur. ïãÎïî® ³±Íÿèú½Tunc vero Etrusci cum ceteris eiusdem causae €ducem se nactos rati maximo gaudio bellum irritare. @1 ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®²µ³Ëÿèú¾Lepidum paenitentem consili. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸´Ëÿèú¿Etruria omnis cum Lepido suspecta in tumul-€tum erat. ïãÃìåäïîéõ󠦳Ç̦ µ®·¶ËÿèúÀQuae cis paucos dies iuncta in armis foret. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°³ËÿèúÁPrudens omnium quae senatus censuerat. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Á ²®²®²¸ÿèúÂIgitur senati decreto serviendumne sit? @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²´³ËÿèúÃPlebei tribuniciam potestatem. ïãÄïî® Öåòç® ¦³Á®¦ ±®³·ÿèúÄNam talia incepta, ni in consultorem vertis-€sent, rei publicae pestem factura. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ¹®²´´ÿèúÅQui aetate et consilio ceteros anteibat. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®³°µËÿèúÆIn hunc modum disseruit. @1 ˜ÎïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°³ËÿèúÇNumeroque praestans, privos ipse militiae. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®¶·ËÿèúÈApud Mutinam. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹²ËÿèúÉFugam maturabat. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·´ËÿèúÊProfectionem festinantes. ˜Óï㦳Áäî® óõðåò Ìõãá ²®µ³´ÿèúËPerrexere in Hispaniam an Sardiniam. @1 ïãÖéãôïò® ¦³Ãéã®òèåô® Ò®Ì®Í®¦ ²°µÿèúÌM. Lepido cum omnibus copiis Italia pulso €segnior neque minus gravis et multiplex cura patres €exercebat. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µ³´ËÿèúÍArdebat omnis Hispania citerior. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µ³µËÿèúÎCurionem quaesit, uti adulescentior et a po-€puli suffragiis integer aetati concederet Mamerci. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Ç®¦ ±®¸ÿèúÏTogam paludamento mutavit. ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ²®²·ÿèúÐMagna gloria tribunus militum in Hispania €T. Didio imperante, magno usui bello Marsico paratu €militum et armorum fuit, multaque tum ductu eius €peracta primo per ignobilitatem, deinde per invi-€diam scriptorum incelebrata sunt: quae vivos facie €sua ostentabat aliquot adversis cicatricibus et effosso €oculo. Neque illis anxius, quin ille dehonestamento @1 €corporis maxime laetabatur, quia reliqua gloriosius €retinebat. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Á µ®´®³¶ÿèúÑEt ei voce magna vehementer gratulabantur. ïãÓåî® ¦³Å𮦠±±´®±¹ÿèúÒInter arma civilia aequi bonique famas petit. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Åõ®¦ ³®²®±³ÿèúÓCuius adversa voluntate colloquio militibus €permisso corruptio facta paucorum et exercitus Sullae €datus est. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Åõ®¦ ±®²®±²ÿèúÔCui nisi pariter obviam iretur. @1 ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±®³¸°ÿèúÕHispaniam sibi antiquam patriam esse. ï㦳Áäî® óõðåò Ìõãá ·®²¶·ÿèúÖModicoque et eleganti imperio percarus fuit. ˜àï㦳Ãïíí® Âåòî® éî Ìõãá ±®´·¸ÿèú×Salinator in agmine occiditur. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸°ËÿèúØPaucos saltum insidentis. ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±°®²¶®±°ÿèúÙEarum aliae paululum progressae nimio simul €et incerto onere, cum pavor corpora agitaverat, de-€primebantur. @1 ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ²®µ¶´ÿèúÚCum Sertorius neque erumpere tam levi €copia navibus . . . . ïãÎïî® ´¹µÍÿèúÛQuas duas insulas propinquas inter se et €decem [2milia]2 stadium procul a Gadibus sitas constabat suopte €ingenio alimenta mortalibus gignere. ˜æïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®¶´°ÿèúÜTraditur fugam in Oceani longinqua agi-€tavisse. @1 ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ¹®±²®²²ÿèúÝMore humanae cupidinis ignara visendi. @1 ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±°®²¶®²ÿèúÞItaque Sertorius levi praesidio relicto in €Mauritania nactus obscuram noctem aestu secundo €furtim aut celeritate vitare proelium in transgressu €conatus est. ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±®±ÿèúßTransgressos omnis recipit mons % Belleia €praeceptus a Lusitanis. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¶¹ËÿèúàGens raro egressa finis suos. ï㦳Óãè® Öåòïî® Öåòç® Á®¦ ´®±·¸ÿèúáAc per omnem provinciam magnae atque €atro[2ces famae erant]2, cum ex suo quisque terrore €quinquaginta aut amplius hostium milia, novas im-€manis [2formas e finibus]2 Oceani [2ap]2puls[2as]2, corpo-€ribus hominum vesci contenderent. @1 ïãÎïî® ²³±ÍÿèúâEt mox Fufidius adveniens cum legionibus, €postquam tam [2al]2tas ripas, unum haud facilem pu-€gnantibus vadum, cuncta hosti quam suis oportuniora €videt. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®´µ¶ÿèúãIta sperat pugnam illam pro omine bello €futuram. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·¶ËÿèúäEt numeri eorum Metellus per litteras gnarus. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µ³´ËÿèúåDomitium proconsulem ex citeriore Hispa-€nia cum omnibus copiis, quas paraverat, arcessivit. ïãÎïî® ³±°ÍÿèúæIllo profectus vicos castellaque incendere €et fuga cultorum deserta igni vastare neque late aut €securus nimis, metu gentis ad furta belli peridoneae. ïãÎïî® µ²¶ÍÿèúçEt Diponem validam urbem multos dies re-€stantem pugnando vicit. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±²®´µ¸ÿèúèLusitaniae gravem civitatem. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±°®±°³ÿèúéIam repente visus lenire Tagus. @1 ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±¹´ËÿèúêSanctus alia et ingenio validus. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Ð讦 µ®·®¸¶ÿèúëSolis viis. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®·¸ËÿèúìNeque detrusus aliquotiens terretur. @1 ïãÐïíð® ¦³Ã® áòô® Äïî® Ç̦ µ®²·³ËÿèúíIlle Conisturgim apud legiones venit. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ³®µ±¶ÿèúîConsedit in valle virgulta nemorosaque. þ¶³±ÿï°°³ÿï‚ÈéóôÆòÿïƒÓáìÿ¡˜ùïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µ³¹ËÿèúïNeque se recipere aut instruere proelio €quivere. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¶°ËÿèúðOccupatusque collis editissimus apud Iler-€dam et eum multa opera circumdata. ïãÐòïâ® ¦³Ç̦ ´®²°ËÿèúñUcurbis @1 ïãÐïíð® ¦³Ã® áòô® Äïî® Ç̦ µ®±¶³ËÿèúòIllum raptis forum et castra nautica Serto-€rius mutaverat. ˜þïãÎïî® ²¸²ÍÿèúóSertorius portis turbam morantibus et nullo, €ut in terrore solet, generis aut imperii discrimine, per €calonum corpora ad medium quasi, dein super adstan-€tium manibus in murum attollitur. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®¶´ËÿèúôItaque Servilius aegrotum Tarenti collegam, prior transgressus . . . . ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ¸®²³²ÿèúõFessus in Pamphyliam se receperat. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®¶¶ËÿèúöAd Olympum atque Phaselida. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®´²°ÿèú÷Lyciae Pisidiaeque agros despectantem. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®¶¶ËÿèúøAd Corycum. èúùApud Corycum. èúúApud Lete oppidum. èúûRepulsus a Lete oppido. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µ²¹ËÿèúüIussu Metelli Celeris cornicines occanuere €tubis. ïãÎïî® ²·¶ÍÿèúýSic vero quasi formidine attonitus neque €animo neque auribus aut lingua satis competere. @1 ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±²®¶¹´ÿèúþEa paucis, quibus peritia et verum ingenium €est, abnuentibus. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¶²ËÿèúÿObviam ire et commori hostibus. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®´³¶Ëÿëú€Equi sine rectoribus exterriti aut saucii €consternantur . . . . @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®´¶µËÿëúLocum editiorem, quam victoribus decebat, €capit. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°¹Ëÿëú‚Et stationes sub vineas removebat. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®³¶·ËÿëúƒAt inde nulla munitionis aut requie mora €processit ad oppidum. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Åã쮦 µ®µÿëú„Cum murum hostium successisset, poenas €dederat. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µ³¶Ëÿëú…Nexuit catenae modo. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µ±²Ëÿëú†Nisi cum ira belli desenuisset. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹¸Ëÿëú‡Militiae periti. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¶´ËÿëúˆDoctus militiam. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·°Ëÿëú‰Egregius militiae. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹³ËÿëúŠDiei medio. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸´Ëÿëú‹Animi immodicus. ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±²°ËÿëúŒAgreste. ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®²³¶ËÿëúQuos inter maxime. @1  Ÿôÿïãÿ@@@@{1LIBER II}1 ‘ïãÄïî® Ôåò® ¦³Ð讦 ±®²®´·ÿëúŽCum praedixero positum insulae. @1 ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±³®±³®µÿëúSardinia in Africo mari facie vestigii humani €in orientem quam in occidentem latior prominet. ”ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ·®¶¶²ÿëúGeryonis. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µ´Ëÿëú‘Ut alii tradiderunt Tartessum, Hispaniae civi-€tatem, quam nunc Tyrii mutato nomine Gaddir habent. ïãÐòïâ® ¦³Ç̦ ´®·Ëÿëú’Apollinis filius et Cyrenes. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µµËÿëú“Daedalum ex Sicilia profectum, quo Minonis €iram atque opes fugerat. ˜‹ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²¶´Ëÿëú”Sed ipsi ferunt taurum ex grege, quem prope €litora regebat Corsa nomine Ligus mulier. ïãÐòïâ® ¦³Ç̦ ´®²²Ëÿëú•Tarrhos. @1 ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®²±µËÿëú–Nam procul et diversis ex regionibus. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·²Ëÿëú—Orbe terrarum extorres. ïãÎïî® ³¸µÍÿëú˜Ad hoc rumoribus adversa in pravitatem, se-€cunda in casum, fortunam in temeritatem declinando €corrumpebant. @1 ˜‘ïãÄïî® Ôåò® ¦³Ð讦 ±®³®±¸ÿëú™Modestus ad alia omnia, nisi ad dominationem. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°¹ËÿëúšBelli sane sciens. ïãÖåç® ¦³íé쮦 ±®¹ÿëú›Cum alacribus saltu, cum velocibus cursu, €cum validis vecte certabat. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®±´³ËÿëúœQuem ex Mauritania rex Leptasta proditionis €insimulatum cum custodibus miserat. ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±°®²°®±°ÿëúNam Sullam consulem de reditu eius legem €ferentem ex composito tribunus plebis C. Herennius €prohibuerat. @1 ïãÃìåäïîéõ󠦳Ç̦ µ®²²ËÿëúžNarbone per concilium Gallorum. @1 ïãÄïî® Ôåò® ¦³Åõ®¦ ²®²®µ´ÿëúŸMultos tamen ab adulescentia bonos insul-€taverat. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®²¸±ÿëú Ad mutandum modo in melius servitium. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²´³Ëÿëú¡Quia corpore et lingua percitum et inquietem €nomine histrionis vix sani Burbuleium appellabat. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸¹Ëÿëú¢Collegamque eius Octavium mitem et captum €pedibus. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¶·Ëÿëú£Ut actione desisteret. ï㦳Áäî® óõðåò Ìõãá ±®µµ²ÿëú¤Sed Metello Cordubae hiemante cum duabus €legionibus alione casu an, sapientibus ut placet, venti €per cava terrae citatu rupti aliquot montes tumuli-€que sedere. ïãÓåòö® ¦³Ç®¦ ²®¹¸ÿëú¥Quis a Sertorio triplices insidiae per ido-€neos saltus positae erant: prima, quae forte venientis €exciperet. @1 ïãÒõæéîéáî® ¦³äå óãèåí®¦ µ·Èáìíÿëú¦Atque eos a tergo incurrunt. ˜ ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±±®µ´´ÿëú§Et Metello procul agente longa spes auxi-€liorum. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸°Ëÿëú¨Copiis integra. @1 ïãÄïî® Ôåò® ¦³Ð讦 ±®±®´ÿëú©Quae pecunia ad Hispaniense bellum Metello €facta erat. ïãÐïòðè® ¦³éî Èïò® Å𮦠²®²®¸±ÿëúªAt Sertorius vacuus hieme copias augere. ˜¥ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸¸Ëÿëú«Vir gravis et nulla arte cuiquam inferior. @1 ïãÓåòö® ¦³Á®¦ µ®µ²´ÿëú¬Serum enim bellum in angustiis futurum. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸¶Ëÿëú­Genus armis ferox et servitii insolitum. ïãÓåòö® ¦³Ç®¦ ³®´·µÿëú®Primam modo Iapydiam ingressus. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²´¶Ëÿëú¯Eam deditionem senatus per nuntios Orestis €cognitam approbat. @1 ˜¬ïãÎïî® ±²·Íÿëú°Immane quantum animi exarsere. ˜®ïãÄïî® Ôåò® ¦³Åõ®¦ ´®³®¸ÿëú±Festinantibus in summa inopia patribus. @1 ˜²ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ´®²¹°ÿëú²Quae causa fuerit novandis rebus. ïãÎïî® ³±µÍÿëú³Et continetur gravis. @1 ™´áï㦳Æòáç® Áõòåìéáîåîóå¦ÿëú´@@@@@@@o . . . . €@@@@@rei . . . . €@@@@@nii . . . . €@@@@@pro . . . . €@@@@@ini . . . . €@@@@@@om . . . . €@@@@@@mi . . . . €@@@@piti . . . . €@@@@@@ad . . . . €@@@@@@ni . . . . €@@@@@@@m . . . . ëúµ@@@@. . . . in €@@@@. . . . rent €@@@@. . . . esar €@@@@. . . . r sed €@@@@. . . . enol €@@@@. . . . ndu[2m]2 €@@@@. . . . gna €@@@@. . . . oru[2m]2 €@@@@. . . . ru[2m]2 €@@@@. . . . ni €@@@@. . . . uic @1 ˜µïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹µËÿëú¶Post ubi fiducia nimius. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²°±Ëÿëú·Inter laeva moenium et dexterum flumen Tu-€riam, quod Valentiam parvo intervallo praeterfluit. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±²®¶¹´ÿëú¸Perpernae tam paucis prospectis vera est €aestimanda . . . . ïãÎïî® µ°³­´Íÿëú¹Dubium an insula sit, quod Euri atque Africi €superiactis fluctibus circumlavitur. @1 ïãÄïî® Ôåò® ¦³Á ±®±®¶·ÿëúºAtque edita undique tribus tamen cum muris €et magnis turribus . . . . ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±®µ·¶ÿëú»Apud latera certos locaverat. @1 ïãÎïî® µ³¸Íÿëú¼Occurrere duces et proelium accendere adeo, €uti Metello in sagum, Hirtuleio in brachium tela €venirent. ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®²²³Ëÿëú½Vespera. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ´®²³ÿëú¾Neque inermos ex proelio viros quemquam €agnoturum. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®³¹Ëÿëú¿Communem habitum transgressus. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±°®µ³¹ÿëúÀEquo atque armis insignibus. @1 ïãÈéåòïî® ¦³Ãïíí® éî Èáâá㮦 ²®¹ÿëúÁSaguntini fide atque aerumnis incliti prae €mortalibus, studio maiore quam opibus, quippe apud €quos etiam tum semiruta moenia, domus intectae pa-€rietesque templorum ambusti manus Punicas osten-€tabant. ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±´³ËÿëúÂSaguntium. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸±ËÿëúÃAntequam regressus Sertorius instruere pu-€gnae suos quiret. ïãÎïî® ³¹¸ÍÿëúÄAvidis ita atque promptis ducibus, ut Me-€tellus ictu tragulae sauciaretur. @1 ïãÄïî® Ôåò® ¦³Á ²®±®±°ÿëúÅSed Metellus in volnere. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸¸ËÿëúÆHaec postquam Varro in maius more rumo-€rum audivit. ïãÍáãò® ¦³Óáô®¦ ³®±³ÿëúÇAt Metellus in ulteriorem Hispaniam post €annum regressus magna gloria concurrentium undi-€que, virile et muliebre secus per vias et tecta, omnium visebatur. Eum €quaestor C. Urbinus aliique cognita voluntate cum ad @1 €cenam invitassent, ultra Romanum ac mortalium etiam €morem curabant, exornatis aedibus per aulaea et in-€signia, scenisque ad ostentationem histrionum fabri-€catis; simul croco sparsa humus et alia in modum €templi celeberrimi. Praeterea tum sedenti transenna €demissum Victoriae simulacrum cum machinato stre-€pitu tonitruum coronam capiti imponebat, tum €venienti ture quasi deo supplicabatur. Toga picta ple-€rumque amiculo erat accumbenti, epulae vero quae-€sitissimae, neque per omnem modo provinciam, sed €trans maria ex Mauritania volucrum et ferarum in-þ¶³±ÿï°°³ÿï‚ÈéóôÆòÿïƒÓáìÿ¢˜ÆˆïãÍáãò® ¦³Óáô®¦ ³®±³ÿëúÇcognita antea plura genera. Quis rebus aliquantam €partem gloriae dempserat, maxime apud veteres et €sanctos viros superba illa, gravia, indigna Romano €imperio aestimantis. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µ°µËÿëúÈQuos adversum multi ex Bithynia volentes €accurrere falsum filium arguituri. ïãÓåî® ¦³Âå ´®±®±ÿëúÉVir cum cura dicendus. @1 ˜ÊïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´µµËÿëúÊIpse animi atrox. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ µ®²¹µÿëúËSed Mithridates extrema pueritia regnum €ingressus matre sua veneno interfecta. ˜ÍïãÑõéîô® ¦³Éîóô®¦ ¸®³®¸²ÿëúÌMithridates corpore ingenti, perinde armatus. @1 ïãÎïî® ²±µÍÿëúÍIbi Fimbriana e seditione, qui regi per obse-€quentiam orationis et maxime odium Sullae graves €carique erant. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¶³ËÿëúÎIlli tertio mense pervenere in Pontum multo €celerius spe Mithridatis. ïãÎïî® ²¸°ÍÿëúÏEodem anno in Macedonia C. Curio principio €veris cum omni exercitu profectus in Dardaniam, [2a]2 €quibus potuit, pecunias Appio dictas coegit. ïãÎïî® ²°²ÍÿëúÐIter vertit ad Corycum urbem inclitam portu €atque nemore, in quo crocum gignitur. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°³ËÿëúÑOmnis, qui circum sunt, praeminent altitudine €milium passuum duorum. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹°ËÿëúÒFrugum pabulique laetus ager. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²°²ËÿëúÓNisi qua flumen Clurda Tauro monte defluens. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ±°ËÿëúÔGenus hominum vagum et rapinis suetum €magis quam agrorum cultibus. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ¸®²·¸ÿëúÕPocula et alias res aureas, diis sacrata in-€strumenta, convivio mercantur. @1 ˜ØïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ±°ËÿëúÖGenus militum suetum a pueritia latrociniis. ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®²°·Ëÿëú×Noctu diuque stationes et vigilias temptare. ïãÎïî® µ³µÍÿëúØAd hoc pauca piratica, actuaria navigia. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°³ËÿëúÙNeque virgines nuptum a parentibus mitte-€bantur, sed ipsae belli promptissimos deligebant. @1 ˜ÞïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹¸ËÿëúÚTiturium legatum cum cohortibus quindecim €in Celtiberia hiemem agere iussit praesidentem socios. ïãÎïî® ±·²ÍÿëúÛIi saltibus occupatis Termestinorum agros €invasere frumentique ex inopia gravi satias facta. @1 ïãÎïî® ´´¹ÍÿëúÜMultique commeatus interierant insidiis la-€tronum. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µ³´ËÿëúÝArgentum mutuum arcessivit. @1 ˜ãïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ±³ËÿëúÞParte legio[2num]2 flumen transducta castra €dilatavit. ëúßSuos equites hortatus vado transmisit. @1 ïãÄïî® Ôåò® ¦³Á䮦 ³®²®²±ÿëúàIctu eorum, qui in flumen [2se]2 ruebant, ne-€cabantur. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®´¸¹ËÿëúáNeque subsidiis, uti soluerat, compositis. ïãÅõôùãèå󠦳Ç̦ µ®´¸²ËÿëúâIlle festinat subsidiis principes augere et €densere frontem. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸¸ËÿëúãTerror hostibus et fiducia suis incessit. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´µ¶ËÿëúäCircumventis dextera nuda ferrum, saxa aut €quid tale capita adfligebant. @1 ïãÎïî® ±··ÍÿëúåE muris panis sportis demittebant. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®´²³ÿëúæMurum ab angulo dexteri lateris ad palu-€dem haud procul remotam duxit. ïãÎïî® ±°±ÍÿëúçMoenibus deturbat. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Á ´®²®²³ÿëúèNe illa tauro paria sint. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸³ËÿëúéOmnia sacrata corpora in ratis imposuisse. ïãÎïî® ³±°ÍÿëúêIta fiducia quam argumentis purgatiores €dimittuntur. ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®²°¹ËÿëúëObviam fuere. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®·¶ËÿëúìAudaciter. @1 ïãÄïî® Ôåò® ¦³Ð讦 ±®³®±¹ÿëúíEt Poeni ferunt adversus . . . . @1  Ÿôÿïãÿ@@@@{1LIBER III}1 ‘ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸²ËÿëúîInter recens domitos Isauros Pisidasque. ï㦳Óãè® Éõöåîáì® Óáô®¦ ¸®±°µÿëúïQui orae maritimae, qua Romanum esset im-€perium, curator[2nocent]2ior piratis. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·¶ËÿëúðPerdendae pecuniae genitus et vacuus a curis €nisi instantibus. ïãÁõäáø ¦³Ç̦ ·®³µ³ËÿëúñAntonius paucis ante diebus erupit ex urbe. @1 —ïãÄïî® Ôåò® ¦³Èå㮦 µ®±®³³ÿëúòGraviores bello, qui prohibitum venerant €socii, se gere[2re]2. ïãÎïî® µ³´ÍÿëúóEt forte in navigando cohors una grandi pha-€selo vecta a ceteris deerravit, marique placido a duo-€bus praedonum myoparonibus circumventa. @1 ïãÎïî® ³¶¶ÍÿëúôIn quis notissimus quisque aut malo depen-€dens verberabatur aut immutilato corpore improbe €patibulo eminens affigebatur. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ³®±°´ÿëúõMedio Ponto ˜ŒïãÍáòô® Ãáð® µÿëúöTota autem insula modica et cultibus va-€riis est. @1 ˜ŽïãÌáãôáîô® ¦³Äéö® Éîóô®¦ ²±®´±ÿëú÷Quia principes intellegendi divini fuerunt, €vetustatem, ut cetera, in maius componentem altores €Iovis celebravisse. ˜ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ´®²·±ÿëúøIbi triennio frustra trito. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²´¹ËÿëúùMale iam adsuetum ad omnis vis controver-€siarum. ïãÓåòö® ¦³Ç®¦ ±®³ÿëúúCultu corporis ornata egregio. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ µ®´°¸ÿëúûExercitum maiorum more verteret. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²³µËÿëúüEquis et armis decoribus cultus. ˜–ïãÉóéä® ¦³Ïòé箦 ²®±±®±ÿëúýMetrophanes promeruit gratiam Mithridatis €obsequendo. ïãÓåòö® ¦³Åã쮦 ²®´ÿëúþAt illi, quibus vires aderant, cuncti ruere ad €portas, inconditi tendere. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²³¶ËÿëúÿDedecores inultique terga ab hostibus caede-€bantur. ïãÎïî® ²³µÍÿëú‚€Quod ubi frustra temptatum est, socordius €ire miles occipere, non aptis armis, ut in principio, €laxiore agmine. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·µËÿëú‚Ad Cyzicum perrexit firmatus animi. @1 ïãÎïî® ´¸¹Íÿëú‚‚Nam tertia luna erat et sublima nebula cae-€lum obscurabat. ïãÎïî® ³²³Íÿëú‚ƒCastrisque collatis pugna tamen ingenio loci €prohibebatur. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±±®´²±ÿëú‚„victoriam incruento exercitu ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°³Ëÿëú‚…Unde pons in oppidum pertinens explicatur. ïãÎïî® ´¸¹Íÿëú‚†Exaudirique sonus Bacchanaliorum. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µ±´Ëÿëú‚‡Coniuratione claudit. ïãÎïî® µµ³Íÿëú‚ˆQuarum unam epistulam forte cum servo nacti €praedatores Valeriani scorpione in castra misere. @1 ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®µ·¶ÿëú‚‰Et onere turrium incertis navibus. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸·Ëÿëú‚ŠManus ferreas et alia adnexu idonea inicere. ïãÎïî® µµµÍÿëú‚‹Saxaque ingentia et orbes axe iuncti per pro-€num incitabantur axibusque eminebant in modum erici €militaris veruta binum pedum. ïãÎïî® ±¸¶Íÿëú‚ŒDuos quam maximos utris levi tabulae sub-€iecit, qua super omni corpore quietus invicem tracto €pede quasi gubernator existeret; ea inter molem atque €insulam mari vitabundus classem hostium ad oppidum €pervenit. @1 ïãÄïî® Ôåò® ¦³Èå㮦 ³®²®²ÿëú‚Et morbi graves ob inediam insolita vescen-€tibus. ˜¨ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·¸Ëÿëú‚ŽUt sustinere corpora plerique nequeuntes €arma sua quisque stans incumberet. ïãÓåòö® ¦³Åã쮦 ·®´ÿëú‚Paululum requietis militibus. @1 ˜¬ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±®²¶·ÿëú‚Cui nomen oblivionis condiderant. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Ð讦 ±®±´®±µÿëú‚‘Sed Metellus in ulteriore provincia. @1 ïãÎïî® ³±´Íÿëú‚’Namque his praeter solita vitiosis magistra-€tibus, cum per omnem provinciam infecunditate bienni €proximi grave pretium fructibus esset. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·¶Ëÿëú‚“Post reditum eorum, quibus senatus belli Le-€pidani gratiam fecerat. @1 ˜±ïãÎïî® ³µ¸Íÿëú‚”Atque eum Curio laudatum accensumque prae-€miorum spe, quibuscum optavisset, ire iubet. ïãÎïî® ´¸¹Íÿëú‚•Curio religione Volcanaliorum diem ibidem €moratus. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ³®±¶ÿëú‚–Aenum et Maroneam viamque militarem. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·µËÿëú‚—Fine inguinum ingrediuntur mare. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¶¹Ëÿëú‚˜Postquam egressus angustias. ïãÎïî® ´°¶Íÿëú‚™Nam qui enare conati fuerant, icti saepe €fragmentis navium aut adflicti alvos undarum vi mul-€cato foede corpore postremo interibant tamen. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®±±¶ÿëú‚šTriplici fluctu. @1 ïãÎïî® ²²ÿëú‚›Neque iam sustineri poterat immensum aucto €mari et vento gliscente. ˜ºïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±°·Ëÿëú‚œCastella, custodias thesaurorum, in deditio-€nem acciperent. @1 ïãÎïî® µµ³ÿëú‚At Oppius, postquam orans nihil proficiebat, €timide veste tectum pugionem expedire conatus a €Cotta Volscioque impeditur. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±²®¸´´ÿëú‚žDicit se eius opera non usurum eumque ab €armis dimittit. @1 ˜¿ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ³®µ³³ÿëú‚ŸSpeciem efficit Scythici arcus. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±®±±¶ÿëú‚ Crebritate fluctuum, ut aquilone solet. @1 ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®²²¸ÿëú‚¡Utque ipsum mare Ponticum dulcius, quam €cetera. þ¶³±ÿï°°³ÿï‚ÈéóôÆòÿïƒÓáìÿ£˜ÂïãÓåòö® ¦³Á®¦ ´®±³²ÿëú‚¢Qua tempestate vis piscium Ponto erupit. ï㦳Áäî® óõðåò Ìõãá ¹®¹¶°ÿëú‚£Mari nomen inhospitali quaesierant. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²´¶Ëÿëú‚¤Namque primum Iasonem novo itinere maris €Aeetae hospitis domum violasse. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±®¹¶ÿëú‚¥Primum Graecorum Achillem. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ´®³·³ÿëú‚¦Igitur introrsus prima Asiae Bithynia est, €multis antea nominibus appellata. Nam prius Bebry- @1 €cia dicta, deinde Mygdonia, mox a Bithyno rege Bi-€thynia nuncupata. ˜Èï㦳Áäî® óõðåò Ìõãá ³®²·²ÿëú‚§Per hos [2Halys]2 fluit, qui quondam Lydiae €regna disiunxit a Persicis. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±±®¶µ¹ÿëú‚¨Dein campi Themiscyrei, quos habuere Ama-€zones, ab Tanai flumine, incertum quam ob causam, €digressae. ï㦳Óãè® Éõöåîáì® Óáô®¦ ±µ®±±µÿëú‚©Namque omnium ferocissimi ad hoc tempus €Achaei atque Tauri sunt, quod, quantum ego conicio, €locorum egestate rapto vivere coacti. ïãÐèéìáòç® ¦³Öåòç® Ç®¦ ´®²¹³ÿëú‚ªQuem trans stagnum omnis usque ad flumen. @1 ïãÐïòðè® ¦³éî Èïò® Ãáòí®¦ ³®²´®¹ÿëú‚«Scythae nomades tenent, quibus plaustra €sedes sunt. ˜Îï㦳Áäî® óõðåò Ìõãá ¶®±°´ÿëú‚¬Quia prominens aquilonibus minus gravescit €quam cetera. @1 ïãÐïòðè® ¦³éî Èïò® Ãáòí®¦ ´®´®³¸ÿëú‚­Nomenque Danuvium habet, [2q]2uoad Germa-€norum terras adstringit. @1 ˜ÑïãÄïî® Ôåò® ¦³Á䮦 ³®²®±´ÿëú‚®Hanc igitur redarguit Tarquitius. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸¸Ëÿëú‚¯Cavere imperatorem perfido a Celtibero. @1 ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±®¶¹¸ÿëú‚°Igitur discubuere: Sertorius inferior in medio, €super eum L. Fabius Hispaniensis senator ex proscrip-€tis, in summo Antonius et infra scriba Sertorii Ver-€sius, et alter scriba Maecenas in imo medius inter Tar-€quitium et dominum Perpernam. ïãÎïî® ±±¶Íÿëú‚±Diversa, uti solet, rebus perditis capessivit, €namque alii fiducia gnaritatis locorum occultam fugam €sparsi, [2pars]2 globis eruptionem temptavere. ïãÐïòðè® ¦³éî Èïò® Å𮦠²®²®·²ÿëú‚²Perpernam forte cognoscit mulio redemp-€toris. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®´¶Ëÿëú‚³Ubi multa nefanda esca super ausi atque €passi. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µ´¶Ëÿëú‚´Parte consumpta reliqua cadaverum ad diu-€turnitatem usus sallerent. ïãÎïî® ²³¹Íÿëú‚µSed Pompeius a prima adulescentia sermone €fautorum similem fore se credens Alexandro regi, facta €consultaque eius quidem aemulus erat. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±±®¶ÿëú‚¶De victis Hispanis tropaea in Pyrenaei iugis €constituit. @1 ˜ÛïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸°Ëÿëú‚·Ingens ipse virium atque animi. @1 ï㦳Óãè® Óôáô® Ôèå⮦ ³®±±¶ÿëú‚¸Radicem montis accessit. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ³®²¶µÿëú‚¹Sin vis obsistat, ferro quam fame aequius €perituros. ïãÃìåäïîéõ󠦳Ç̦ µ®µ¹Ëÿëú‚ºCossinius in proxima villa fonte lavabatur. ïãÎïî® ±³·Íÿëú‚»Ac tum maxime, uti solet in extremis rebus, €sibi quisque carissimum domi recordari cunctique €omnium ordinum [2munia]2 extrema sequi. @1 ˜áïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹¸Ëÿëú‚¼Incidere in colonos Abellanos praesidentis €agros suos. @1 ˜ãïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®²³¶Ëÿëú‚½Unus constitit in agro Lucano gnarus loci, €nomine Publipor. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸±Ëÿëú‚¾Locum nullum, nisi quo armati institissent, €ipsis tutum fore. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±±®¸°ÿëú‚¿Exuant armis equisque. @1 ïãÎïî® µµ´Íÿëú‚ÀHi locorum perignari, et soliti nectere ex €viminibus vasa agrestia ibi tum, quod inopia scuto-€rum ferebat, ea arte se quisque in formam parmae €equestris armabat [2scuto]2. ïãÓåòö® ¦³Ç®¦ ²®±µ¶ÿëú‚ÁCoria recens detracta quasi glutino adole-€scebant. ïãÉóéä® ¦³Ïòé箦 ±¹®²³®´ÿëú‚ÂGermani intectum renonibus corpus tegunt. @1 ˜êïãÎïî® µ³¸Íÿëú‚ÃEt eodem tempore Lentulus duplici acie €locum editum multo sanguine suorum defensum, post-€quam ex sarcinis paludamenta extare et delectae co-€hortes intellegi coepere. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸·Ëÿëú‚ÄPerculsis et animi incertis succurritur. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°·Ëÿëú‚ÅMuros successerant. @1 ïãÅõôùãèå󠦳Ç̦ µ®´¸µËÿëú‚ÆContra ille calvi ratus quaerit, extnisne an €somnio portenderetur thesaurus. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¶¸Ëÿëú‚ÇDubius consilii. @1  Ÿôÿïãÿ@@@@{1LIBER IV}1 ‘ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±¸®´ÿëú‚ÈAt Cn. Lentulus patriciae gentis, collega eius, €cui cognomentum Clodiano fuit, perincertum stolidior €an vanior, legem de pecunia, quam Sulla emptoribus €bonorum remiserat, exigenda promulgavit. ïãÎïî® µ³µÍÿëú‚ÉEum atque Metrophanem senatus magna in-€dustria perquirebat, cum per tot scaphas, quas ad €ostia cum paucis fidis percuntatum miserant . . . . ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹¹Ëÿëú‚ÊDemissis partem quasi tertiam antemnis. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°·Ëÿëú‚ËTurmam equitum castra regis succedere et €prope rationem explorare iubet. @1 ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®µ³µËÿëú‚ÌIgitur legiones pridie in monte positas ar-€cessivit. —ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±°®³·°ÿëú‚ÍQuo cupidius in ore ducis se quisque bonum €et strenuum ostentantes. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®³¸²Ëÿëú‚ÎAt Lucullum regis cura machinata fames €brevi fatigabat. ï㦳Óãè® Óôáô® Ôèå⮦ ³®²ÿëú‚ÏQua nocte ipse fiebat anceps. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸¸Ëÿëú‚ÐIta castra sine volnere introitum. @1 ïãÎïî® ³²±Íÿëú‚ÑEt reversi postero die multa, quae prope-€rantes deseruerant in castris, nacti, cum se ibi vino €ciboque laeti invitarent. ïãÐïíð® ¦³Ã® áòô® Äïî® Ç̦ µ®±¸°Ëÿëú‚ÒTenuit Lucullus thesauros, custodias regias. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®´³µËÿëú‚ÓAmisumque assideri sine proeliis audiebat. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°°Ëÿëú‚ÔScalas pares moenium altitudine. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°³Ëÿëú‚ÕQuia praedatores facibus sibi praelucentes €ambustas in tectis sine cura reliquerant. ïãÎïî® ±³¸Íÿëú‚ÖQuasi par in oppido festinatio et ingens €terror erat, ne ex latere nova munimenta madore in-€firmarentur; nam omnia oppidi stagnabant redundan-€tibus cloacis adverso aestu maris. @1 ïãÎïî® ³±¸Íÿëú‚×Atque hiavit humus multa vasta et profunda. ˜“ïãÐòïâ® ¦³Ãáôè® Ç̦ ´®±±ÿëú‚ØBizone. @1 ïãÎïî® ²µ¸Íÿëú‚ÙRursus iumenta nacti ad oppidum ire conten-€dunt. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®´¸´Ë åô ²®µ±²Ëÿëú‚ÚOmnis, quibus senecto corpore animus mili-€taris erat. @1 ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ²®²°±ÿëú‚ÛSorte ductos fusti necat. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ³®´°°ÿëú‚ÜOmnis Italia coacta in angustias finditur in €duo promunturia, Bruttium et Sallentinum. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ³®µ²²ÿëú‚ÝItaliae plana ac mollia. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°°Ëÿëú‚ÞAd Siciliam vergens faucibus ipsis non am-€plius patet milibus quinque et triginta. @1 ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ³®´±´ÿëú‚ßItaliae Siciliam coniunctam constat fuisse, €sed medium spatium aut per humilitatem obrutum est €aut per angustiam scissum. Ut autem curvom sit, facit €natura mollioris Italiae, in quam asperitas et altitudo €Siciliae aestum relidit. @1 ïãÉóéä® ¦³Ïòé箦 ±³®¸®´ÿëú‚àScyllam accolae saxum mari imminens appel-€lant simile celebratae formae procul visentibus. Et €monstruosam speciem fabulae illi dederunt, quasi for-€mam hominis caninis succinctam capitibus, quia col-€lisi ibi fluctus latratus videntur exprimere. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®±±·ÿëú‚áCharybdis, mare verticosum, quod forte illata €navigia sorbens gurgitibus occultis milia sexaginta €Tauromenitana ad litora trahit, ubi se laniata naufra-€gia fundo emergunt. @1 ˜žïãÓåòö® ¦³Á®¦ ¹®´±°ÿëú‚âDolia cum sub trabes locata vitibus aut ter-€gis vinciebant. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®´·³Ëÿëú‚ãImplicatae rates ministeria prohibebant. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°°Ëÿëú‚äC. Verres litora Italia propinqua firmavit. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±®·±µÿëú‚åIn silva Sila fuerunt. ïãÓåòö® ¦³Ç®¦ ±®²¸·ÿëú‚æDiu noctuque laborare, festinare. @1 ï㦳Óãè® Âåòî® Öåòç® Ç®¦ ´®´°´ÿëú‚çFrigida nocte. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸·Ëÿëú‚èInfrequentem stationem nostram incuriosam-€que tum ab armis. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸²Ëÿëú‚éDissidere inter se coepere neque in medium €consultare. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ±°Ëÿëú‚êSapor iuxta fontis dulcissimos. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´µ°Ëÿëú‚ëAvidior modo properandi factus. @1 ïãÎïî® ´¹²Íÿëú‚ìCum interim lumine etiamtum incerto duae €Galliae mulieres conventum vitantes ad menstrua sol-€venda montem ascendunt. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Á ±®²®³´ÿëú‚íHaud impigre neque inultus occiditur. @1 ïãÎïî® ±¸¶Íÿëú‚îMultisque suspicionibus volentia plebi fac-€turus habebatur. ïãÑõéîô® ¦³Éîóô®¦ ´®²®²ÿëú‚ïM. Lollius Palicanus, humili loco Picens, €loquax magis quam facundus. @1 þ¶³±ÿï°°³ÿï‚ÈéóôÆòÿïƒÓáìÿ¤˜¬ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·²Ëÿëú‚ðMagnam exorsus orationem. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®µ²Ëÿëú‚ñSi nihil ante adventum suum inter plebem €et patres convenisset, coram se daturum operam. @1 ïãÆåóôõó ³µ¹Íÿëú‚òQui quidem mos ut tabes in urbem coniectus. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹´Ëÿëú‚óMultitudini ostendens, quam colere pluri-€mum, ut mox cupitis ministram haberet, decreverat. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¶±Ëÿëú‚ôCollegam minorem et sui cultorem expectans. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¶´Ëÿëú‚õExercitum dimisit, ut primum Alpis digres-€sus est. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸·Ëÿëú‚öQuod in praesens modo satis cautum fuerat. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹¶Ëÿëú‚÷Crassus obtrectans potius collegae, quam boni €aut mali publici gnavos aestimator. ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ²®±·®·ÿëú‚øFenoribus copertus est. ïãÎïî® ²µ·Íÿëú‚ùSuspectusque fuit, incertum vero an per ne-€glegentiam, societatem praedarum cum latronibus €composuisse. ïãÎïî® ¶°Íÿëú‚úCanina, ut ait Appius, facundia exercebatur. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸¸Ëÿëú‚ûL. Hostilius Dasianus, inquies animi. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·°Ëÿëú‚üTetrarchas regesque [2ex]2territos animi fir-€mavit. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Á µ®´®´ÿëú‚ýInsolens vera accipiendi. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ²®´¸·Ëÿëú‚þDein lenita iam ira postero die liberalibus €verbis permulcti sunt. @1 ïãÎïî® µ³µÍÿëú‚ÿQuam maximis itineribus per regnum Ario-€barzanis contendit ad flumen Euphraten, qua in parte €Cappadocia ab Armenia disiungitur; et quamquam €naves caudicariae occulte per hiemem fabricatae ad-€erant . . . . ïãÄïî® Ôåò® ¦³Åõ®¦ µ®²®³¶ÿëúƒ€Ut tanta repente mutatio non sine deo vide-€retur. ïãÐòïâ® ¦³Ç̦ ´®²¹ËÿëúƒNaphtas, genus olei cedro simile, [2quo]2 . . . . €[2nutriuntur incendia.]2 @1 ïãÄéïí® ¦³Ç̦ ±®´´·Ëÿëúƒ‚In nuda, in tecta corpora. ïãÎïî® ¹µÍÿëúƒƒPluteos rescindit ac munitiones demolitur €locoque summo potitur. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±±®··°ÿëúƒ„Et sequebantur equites catafracti. ëúƒ…Equis paria operimenta erant, [2nam]2que €linteo ferreas laminas in modum plumae adnexuerant. @1 ïãÎïî® µµ¶Íÿëúƒ†Qui praegradiebantur, equites catafracti, €ferrea omni specie. ïãÎïî® ´¹·Íÿëúƒ‡Ruinaque magna pars suismet aut proximo-€rum telis, ceteri vicem pecorum obtruncabantur. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´µ¶ËÿëúƒˆAnxius animi atque incertus. @1 ˜ÆïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·°Ëÿëúƒ‰Imperii prolatandi percupidus habebatur, €cetera egregius. ˜ÈïãÐèéìáòç® ¦³Öåòç® Ç®¦ ´®´¹ÿëúƒŠApud Gorduenos amomum et alii leves odores €gignuntur. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹µËÿëúƒ‹Impotens et nimius animi est. @1 ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°°ËÿëúƒŒTum vero Bithynii propinquantes iam amnem €Arsaniam. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±±®¶±¹ÿëúƒMore equestris proelii sumptis tergis ac €redditis. ïãÎïî® ±³²ÍÿëúƒŽSimul eos et cunctos iam inclinatos laxitate €loci plures cohortes atque omnes, ut in secunda re, €pariter acres invadunt. @1 ˜ÏïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´µ°ËÿëúƒClausi lateribus altis pedem. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ²®²¸¶ÿëúƒ[2Nubes]2 . . . . foedavere lumen. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹¸Ëÿëúƒ‘Sestertium tricies pepigit a C. Pisone. @1 ëúƒ’Qui proximi locos hostium erant. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ±°Ëÿëúƒ“Stolide castra suggressus. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´µ³Ëÿëúƒ”Consilii aeger. ïãÆåóôõó ²¹³Íÿëúƒ•Ne inrumpendi p[2ontis]2 . . . . sublicibus cavata €. . . . [2es]2sent. @1  Ÿôÿïãÿ@@@@{1LIBER V}1 ‘ïãÐèéìáòç® ¦³Öåòç® Ç®¦ ³®´¶¹ÿëúƒ–Repente incautos agros invasit. @1 ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®²¹¸ÿëúƒ—Simul immanis hominum vis multis e locis €invasere patentis tum et pacis modo effusas. ïãÓåòö® ¦³Ç®¦ ´®²±±ÿëúƒ˜Adeo illis ingenita est sanctitas regii nominis. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Åõ®¦ µ®·®±³ÿëúƒ™Et in proeliis actu promptus. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸¸ËÿëúƒšPeractis septuaginta annis armatus equom in-€silire. @1 ïãÐòïâ® ¦³Ãáôè® Ç̦ ´®³±ÿëúƒ›Luxo pede. ïãÛÃáðåòÝ ¦³äõâ® îïí® Ç̦ µ®µ¹³ËÿëúƒœProhibebit nocere venenum, quod tibi datur. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Á䮦 ³®²®´ÿëúƒPressi undique multitudine. ïãÎïî® ±³¸ÍÿëúƒžCeteri negotia sequebantur familiaria legato-€rum aut tribunorum, et pars sua commeatibus, mer-€catis. ˜‹ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·´ËÿëúƒŸQui uxori eius frater erat. @1 ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ¹®³´±ÿëúƒ Ex insolentia avidus male faciendi. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®²²µËÿëúƒ¡Legiones Valerianae comperto lege Gabinia €Bithyniam et Pontum consuli datam, sese missos esse. ëúƒ¢At Lucullus audito Q. Marcium Regem pro €consule per Lycaoniam cum tribus legionibus in Cili-€ciam tendere. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¸¹Ëÿëúƒ£Sed ubi ille militum voluntatem causatus. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´µ¶Ëÿëúƒ¤Regem aversabatur. @1 ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±®²ÿëúƒ¥Qui nullo certo exilio vagabantur. ˜“ïãÄéïí® ¦³Ç̦ ±®³±±Ëÿëúƒ¦Cupientissimus legis. @1 ïãÎïî® ²³¶Íÿëúƒ§Quibus de causis Sullam dictatorem uni sibi €descendere equo, assurgere sella, caput aperire so-€litum. ïãÐòéóã® ¦³Ç̦ ³®²²¶Ëÿëúƒ¨Spe[2ciem et]2 celebritatem nominis intellego €timentem. ëúƒ©Video ingentia dona quaesitum properantem. @1 ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®±¹µÿëúƒªSane bonus ea tempestate contra pericula €et ambitionem. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´·°Ëÿëúƒ«Nam si in Pompeio quid humani evenisset. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ±®±¶¹ÿëúƒ¬Rebus supra vota fluentibus. ï㦳Óãè® Öåòïî® Öåòç® Á®¦ µ®¸°ÿëúƒ­Eo redeunte domum, salutatum apud aedem €Bellonae. @1 ïãÐìáãéä® ¦³ÃÇ̦ ´®µµÿëúƒ®Manum in os intendens. @1 ¯éîãÿŸôÿïãÿ@@@@{1INCERTAE SEDIS FRAGMENTA}1 ‘ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±²®¶¶±ÿëúƒ¯Ex parte cohortium praepropere instructa sta-€tiones locatae pro castris. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ¹®´¸¶ÿëúƒ°In secunda cohortis festinas composuerat. ïãÐïíð® ¦³Ã® áòô® Äïî® Ç̦ µ®²¹³Ëÿëúƒ±Profectus quidam Ligus ad requisita naturae. @1 ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ¹®·´¶ÿëúƒ²Regressi ad faciliores ictus loco cedebant. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Ð讦 ±®²®¹±ÿëúƒ³Pactione amisso Publio legato. ïãÉóéä® ¦³Ïòé箦 ±¸®²®·ÿëúƒ´Hostes aut oppressi aut dilapsi forent. ïãÓåòö® ¦³Åã쮦 ²®±·ÿëúƒµVirtuti satis credebant. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ²®±µ·ÿëúƒ¶Neu quis miles neve pro milite. ï㦳Óãè® Óôáô® Ôèå⮦ ±°®µ·³ÿëúƒ·Ut res magis quam verba agerentur, liberos €parentisque in muris locaverant. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Ð讦 ±®²®´ÿëúƒ¸Non repugnantibus modo, sed ne deditis qui-€dem [2armis bellum excitare metuentibus]2. @1 ï㦳Çìïóó® Öáô® Ãì®Áõãô®¦ ·®µ¸´Íÿëúƒ¹Dorso fluctus trieris adaequata. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ³®µ²°ÿëúƒºEt parvis modo velorum alis demissis. ïãÓåòö® ¦³Á®¦ ³®±²¸ÿëúƒ»Impediebant iussa nautarum. ïãÍáãò® ¦³åøã® Âïâ® Ç̦ µ®¶µ²Ëÿëúƒ¼Cum inferior omni via grassaretur. ïãÐïòðè® ¦³éî Èïò® Óáô®¦ ²®²®¶¶ÿëúƒ½Atque ipse cultu rei. ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±®³°±ÿëúƒ¾Genua patrum advolvebantur. ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®²±¶Ëÿëúƒ¿Rumore primo. @1 ïãÓåòçéõ󠦳Äïîáô® Ç̦ ´®µµ¹ËÿëúƒÀAdmodum vanus. ˜”ïãÓåòö® Äáî® ¦³Á®¦ ±²®´²µÿëúƒÁSoleas festinate. ï㦳Óãè® Âåòî® Öåòç® Ç®¦ ³®±³ÿëúƒÂBene posita urbs. ï㦳Óãè® Óôáô® Ôèå⮦ µ®³¸´ÿëúƒÃImbecilla est fortitudo, dum pendet. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Á ±®²®¸´ÿëúƒÄNihil socordia claudicabat. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Åõ®¦ ³®²®±³ÿëúƒÅQuae pacta in conventione non praestitissent. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Èå㮦 ´®±®²±ÿëúƒÆAtque ea cogentis, non coactos, scelestos €magis quam miseros %obstringi. ïãÄïî® Ôåò® ¦³Á䮦 ´®²®´³ÿëúƒÇAd Iovis mandem % iram. @1 ï㦳Óãè® Âåíâ® Ôåò® Èåáõô®¦ ´¹°ÿëúƒÈ. . . . . publicum studiis corruperant me veri. u . . . €unum p . . . % ï㦳Çìïóó® Öáô® Ãì®Áõãô®¦ ·®µ¶·ÍÿëúƒÉAt cum mandatum credat. ïãÃèáò® ¦³Ç̦ ±®±¹¶ËÿëúƒÊConfestim. ïãÓåòö® ¦³Ã® Äïî® Ç̦ µ®´³²ËÿëúƒËLuces. @1 ïãÐòïâ® ¦³Éîóô® Ç̦ ´®±²¶ËÿëúƒÌHic proconsule. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®´¹¸ËÿëúƒÍCuncta potiendi. ïãÁòõóéáîõó Íåóóéõ󠦳Ç̦ ·®µ°¹ËÿëúƒÎSciens horum. ïãÑõéîô® ¦³Éîóô®¦ ¹®³®±²ÿëúƒÏDuci probare. ëúƒÐNon poeniturum. ëúƒÑVisuros. @1 ï°°´ÿï‚ÈéóôÆòÁíðÿïƒÓáìÿŸÌåðÿôÿ@@@@{1ORATIO LEPIDI CONS. AD POPVLVM ROMANVM}1 ï㦳Ãïäåø Öáôéãáîõó¦ ³¸¶´ÿáú@@'Clementia et probitas vostra, Quirites, quibus per ce-€teras gentis maxumi et clari estis, plurumum timoris €mihi faciunt advorsum tyrannidem L. Sullae, ne, quae €ipsi nefanda aestumatis, ea parum credundo de aliis cir-€cumveniamini_praesertim quom illi spes omnis in €scelere atque perfidia sit neque se aliter tutum putet, €quam si peior atque intestabilior metu vostro fuerit, quo €captis libertatis curam miseria eximat_aut, si provi-þ¶³±ÿï°°´ÿï‚ÈéóôÆòÁíðÿïƒÓáìÿŸÌåðÿˆ‰ï㦳Ãïäåø Öáôéãáîõó¦ ³¸¶´ÿáúderitis, in tutandis periculis magis quam ulciscundo €teneamini. satellites quidem eius, homines maxumi no-€minis, optumis maiorum exemplis, nequeo satis mirari, €qui dominationis in vos servitium suom mercedem dant €et utrumque per iniuriam malunt quam optumo iure €liberi agere: praeclara Brutorum atque Aemiliorum et €Lutatiorum proles, geniti ad ea, quae maiores virtute €peperere, subvortunda. nam quid a Pyrrho, Hannibale €Philippoque et Antiocho defensum est aliud quam li-€bertas et suae quoique sedes, neu quoi nisi legibus pare-€remus? quae cuncta scaevos iste Romulus quasi ab ex-€ternis rapta tenet, non tot exercituum clade neque con-€sulum et aliorum principum, quos fortuna belli con-€sumpserat, satiatus, sed tum crudelior, quom plerosque @1 €secundae res in miserationem ex ira vortunt. quin solus €omnium post memoriam humani [2generis]2 supplicia in €post futuros conposuit, quis prius iniuria quam vita certa €esset, pravissumeque per sceleris inmanitatem adhuc €tutus fuit, dum vos metu gravioris serviti a repetunda €libertate terremini. €@@Agundum atque obviam eundum est, Quirites, ne spo-€lia vostra penes illos sint, non prolatandum neque votis €paranda auxilia; nisi forte speratis taedium iam aut pu-€dorem tyrannidis Sullae esse et eum per scelus occupata €periculosius dimissurum. at ille eo processit, ut nihil €gloriosum nisi tutum et omnia retinendae dominationis €honesta aestumet. itaque illa quies et otium cum liber-€tate, quae multi probi potius quam laborem cum hono-€ribus capessebant, nulla sunt; hac tempestate serviun-€dum aut imperitandum, habendus metus est aut faciun-€dus, Quirites. nam quid ultra? quaeve humana superant €aut divina inpolluta sunt? populus Romanus, paulo ante €gentium moderator, exutus imperio gloria iure, agi-€tandi inops despectusque ne servilia quidem alimenta €relicua habet. sociorum et Lati magna vis civitate pro €multis et egregiis factis a vobis data per unum prohi-€bentur, et plebis innoxiae patrias sedes occupavere pauci €satellites mercedem scelerum. leges iudicia aerarium €provinciae reges penes unum, denique necis civium et €vitae licentia. simul humanas hostias vidistis et sepulcra €infecta sanguine civili. estne viris relicui aliud quam €solvere iniuriam aut mori per virtutem? quoniam qui-€dem unum omnibus finem natura vel ferro saeptis sta-€tuit, neque quisquam extremam necessitatem nihil ausus €nisi muliebri ingenio expectat. €@@Verum ego seditiosus, uti Sulla ait, qui praemia tur-€barum queror, et bellum cupiens, qui iura pacis repeto; @1 €scilicet quia non aliter salvi satisque tuti in imperio €eritis, nisi Vettius Picens et scriba Cornelius aliena bene €par[a]ta prodegerint, nisi adprobaritis omnes proscrip-€tionem innoxiorum ob divitias, cruciatus virorum inlu-€strium, vastam urbem fuga et caedibus, bona civium €miserorum quasi Cimbricam praedam venum aut dono €datam. at obiectat mihi possessiones ex bonis proscrip-€torum. quod quidem scelerum illius vel maxumum est, €non me neque quemquam omnium satis tutum fuisse, si €recte faceremus. atque illa, quae tum formidine mercatus €sum, pretio soluto, iure dominus, tamen restituo, neque €pati consilium est ullam ex civibus praedam esse. satis €illa fuerint, quae rabie contracta toleravimus, manus €conserentis inter se Romanos exercitus et arma ab ex-€ternis in nosmet vorsa. scelerum et contumeliarum om-€nium finis sit; quorum adeo Sullam non paenitet, ut et €facta in gloria numeret et, si liceat, avidius fecerit. €@@Neque iam, quid existumetis de illo, sed quantum €audeatis, vereor, ne alius alium principem expectantes €ante capiamini, non opibus eius, quae futiles et conrup-€tae sunt, sed vostra socordia, qua[m] raptum ire licet et, €quam audeas, tam videri felicem. nam praeter satellites €conmaculatos quis eadem volt aut quis non omnia mu-€tata praeter victoriam? scilicet milites, quorum sanguine €Tarulae Scirtoque, pessumis servorum, divitiae partae €sunt! an quibus praelatus in magistratibus capiundis €Fufidius, ancilla turpis, honorum omnium dehonesta-€mentum? itaque maxumam mihi fiduciam parit victor €exercitus, quoi per tot volnera et labores nihil praeter €tyrannum quaesitum est. nisi forte tribuniciam potesta-€tem evorsum profecti sunt per arma, conditam a maio-€ribus suis, utique iura et iudicia sibimet extorquerent: €egregia scilicet mercede, quom relegati in paludes et sil- @1 €vas contumeliam atque invidiam suam, praemia penes €paucos intellegerent. quare igitur tanto agmine atque €animis incedit? quia secundae res mire sunt vitiis ob-€tentui, quibus labefactis, quam formidatus est, tam con-€temnetur; nisi forte specie concordiae et pacis, quae €sceleri et parricidio suo nomina indidit. neque aliter rem €publicam et belli finem ait, nisi maneat expulsa agris €plebes, praeda civilis acerbissuma, ius iudiciumque om-€nium rerum penes se, quod populi Romani fuit. quae si €vobis pax et conposita intelleguntur, maxuma turbamenta €rei publicae atque exitia probate, adnuite legibus in-€positis, accipite otium cum servitio et tradite exemplum €posteris ad rem publicam suimet sanguinis mercede cir-€cumveniundam. mihi quamquam per hoc summum im-€perium satis quaesitum erat nomini maiorum, dignitati €atque etiam prae[2si]2dio, tamen non fuit consilium pri-€vatas opes facere, potiorque visa est periculosa libertas €quieto servitio. quae si probatis, adeste, Quirites, et €bene iuvantibus divis M. Aemilium consulem ducem et €auctorem sequimini ad recipiundam libertatem.' ŸÐèéìÿôÿïãÿ@@@@{1ORATIO PHILIPPI IN SENATV}1 ï㦳Ãïäåø Öáôéãáîõó¦ ³¸¶´ÿâú@@'Maxume vellem, patres conscripti, rem publicam quie-€tam esse aut in periculis a promptissumo quoque de-€fendi. denique prava incepta consultoribus noxae esse. €sed contra seditionibus omnia turbata sunt et ab iis, quos €prohibere magis decebat; postremo, quae pessumi et €stultissumi decrevere, ea bonis et sapientibus faciunda €sunt. nam bellum atque arma, quamquam vobis invisa, €tamen, quia Lepido placent, sumunda sunt; nisi forte €quoi pacem praestare et bellum pati consilium est. pro €di boni, qui hanc urbem omissa cura adhuc tegitis, @1 €M. Aemilius, omnium flagitiosorum postremus, qui peior €an ignavior sit deliberari non potest, exercitum oppri-€mundae libertatis habet et se [2e]2 contempto metuendum €effecit; vos mussantes et retractantes verbis et vatum €carminibus pacem optatis magis quam defenditis, neque €intellegitis mollitia decretorum vobis dignitatem, illi me-€tum detrahi. atque id iure, quoniam ex rapinis consula-€tum, ob seditionem provinciam cum exercitu adeptus est. €quid ille ob bene facta cepisset, quoius sceleribus tanta €praemia tribuistis? at scilicet eos, qui ad postremum us-€que legatos pacem concordiam et alia huiusce modi de-€creverunt, gratiam ab eo peperisse. immo despecti et in-€digni re publica habiti praedae loco aestumantur, quippe €metu pacem repetentes, quo habitam amiserant. €@@Equidem a principio, quom Etruriam coniurare, pro-€scriptos adcersi, largitionibus rem publicam lacerari vide-€bam, maturandum putabam et Catuli consilia cum paucis €secutus sum. ceterum illi, qui gentis Aemiliae bene facta €extollebant et ignoscundo populi Romani magnitudinem €auxisse, nusquam etiam tum Lepidum progressum aie-€bant, quom privata arma opprimundae libertatis cepisset, €sibi quisque opes aut patrocinia quaerundo consilium €publicum conruperunt. at tunc erat Lepidus latro cum €calonibus et paucis sicariis, quorum nemo diurna mer-€cede vitam mutaverit; nunc est pro consule cum imperio. €non empto sed dato a vobis, cum legatis adhuc iure pa-€rentibus, et ad eum concurrere homines omnium ordinum €conruptissumi, flagrantes inopia et cupidinibus, scele-€rum conscientia exagitati, quibus quies in seditionibus, €in pace turbae sunt. hi tumultum ex tumultu, bellum ex €bello serunt, Saturnini olim, post Sulpici, dein Mari Da-€masippique, nunc Lepidi satellites. praeterea Etruria €atque omnes reliquiae belli adrectae, Hispaniae armis €sollicitae, Mithridates in latere vectigalium nostrorum, @1 €quibus adhuc sustentamur, diem bello circumspicit; quin €praeter idoneum ducem nihil abest ad subvortundum im-þ¶³±ÿï°°´ÿï‚ÈéóôÆòÁíðÿïƒÓáìÿŸÐèéìÿˆ¯ï㦳Ãïäåø Öáôéãáîõó¦ ³¸¶´ÿâúperium. quod ego vos oro atque obsecro, patres con-€scripti, ut animadvortatis ne[2u]2 patiamini licentiam sce-€lerum quasi rabiem ad integros contactu procedere. nam €ubi malos praemia secuntur, haud facile quisquam gra-€tuito bonus est. €@@An expectatis, dum exercitu rursus admoto ferro at-€que flamma urbem invadat? quod multo propius est ab €eo quo agitat statu, quam ex pace et concordia ad arma €civilia. quae ille advorsum divina et humana omnia ce-€pit, non pro sua aut quorum simulat iniuria, sed legum €ac libertatis subvortundae. agitur enim ac laceratur €animi cupidine et noxarum metu, expers consili, inquies, €haec atque illa temptans; metuit otium, odit bellum; luxu €atque licentia carendum videt atque interim abutitur €vostra socordia. neque mihi satis consili est, metum an €ignaviam an dementiam eam appellem, qui videmini €[i]tanta mala quasi fulmen optare se quisque ne adtingat, €sed prohibere ne conari quidem. €@@Et quaeso considerate, quam convorsa rerum natura €sit. antea malum publicum occulte, auxilia palam in-€struebantur, et eo boni malos facile anteibant; nunc pax €et concordia disturbantur palam, defenduntur occulte. €quibus illa placent, in armis sunt, vos in metu. quid ex-€pectatis? nisi forte pudet aut piget recte facere. an Le-€pidi mandata animos movere? qui placere ait sua quoi-€que reddi et aliena tenet; belli iura rescindi, quom ipse €armis cogat; civitatem confirmari, quibus ademptam ne-€gat; concordiae gratia [2plebei]2 tribuniciam potestatem €restitui, ex qua omnes discordiae adcensae. pessume om-€nium atque inpudentissume, tibine egestas civium et luc-€tus curae sunt? quoi nihil est domi nisi armis partum €aut per iniuriam. alterum consulatum petis, quasi pri-€mum reddideris, bello concordiam quaeris, quo parta @1 €disturbatur, nostri proditor, istis infidus, hostis omnium €bonorum. ut te neque hominum neque deorum pudet, quos €per fidem aut periurio violasti! qui quando talis es, €maneas in sententia et retineas arma, te hortor, neu pro-€latandis seditionibus, inquies ipse, nos in sollicitudine €adtineas. neque te provinciae neque leges neque di pe-€nates civem patiuntur. perge qua coeptas[2ti]2, ut quam €maturrume merita invenias. €@@Vos autem, patres conscripti, quo usque cunctando rem €publicam intutam patiemini et verbis arma temptabitis? €dilectus advorsum vos habiti, pecuniae publice et priva-€tim extortae, praesidia deducta atque inposita: ex lubi-€dine leges imperantur, quom interim vos legatos et de-€creta paratis. quanto mehercule avidius pacem petieritis, €tanto bellum acrius erit, quom intelleget se metu magis €quam aequo et bono sustentatum. nam qui turbas et cae-€dem civium odisse ait et ob id armato Lepido vos iner-€mos retinet, quae victis toleranda sunt, ea quom facere €possitis, patiamini potius censet. ita illi a vobis pacem, €vobis ab illo bellum suadet. haec si placent, si tanta tor-€pedo animos oppressit, ut obliti scelerum Cinnae, quo-€ius in urbem reditu decus ordinis huius interiit, nihilo €minus vos atque coniuges et liberos Lepido permissuri €sitis, quid opus decretis, quid auxilio Catuli? quin is et €alii boni rem publicam frustra curant. agite ut lubet, €parate vobis Cethegi atque alia proditorum patrocinia, €qui rapinas et incendia instaurare cupiunt et rursus ad-€vorsum deos penatis manus armare. sin libertas et vera €magis placent, decernite digna nomine et augete in-€genium viris fortibus. adest novos exercitus, ad hoc colo-€niae veterum militum, nobilitas omnis, duces optumi: €fortuna meliores sequitur. iam illa, quae socordia nostra €conlecta sunt, dilabentur. €@@Quare ita censeo, quoniam [2M.]2 Lepidus exercitum @1 €privato consilio paratum cum pessumis et hostibus rei €publicae contra huius ordinis auctoritatem ad urbem du-€cit, uti Ap. Claudius interrex cum Q. Catulo pro consule €et ceteris, quibus imperium est, urbi praesidio sint ope-€ramque dent, ne quid res publica detrimenti capiat.' ŸÃïôôÿôÿïãÿ@@@@{1ORATIO C. COTTAE AD POPVLVM ROMANVM}1 ï㦳Ãïäåø Öáôéãáîõó¦ ³¸¶´ÿãú@@[2Post]2 paucos dies Cotta mutata veste permaestus, €quod pro cupita voluntate plebes abalien[2ata]2 fuerat, hoc €modo in contione populi disseruit: €@@'Quirites, multa mihi pericula domi militiaeque, multa €advorsa fuere, quorum alia toleravi, partim reppuli de-€orum auxiliis et virtute mea; in quis omnibus numquam €animus negotio defuit neque decretis labos; malae se-€cundaeque res opes, non ingenium mihi mutabant. at con-€tra in his miseriis cuncta me cum fortuna deseruere. €praeterea senectus, per se gravis, curam duplicat, quoi €misero acta iam aetate ne mortem quidem honestam spe-€rare licet. nam si parricida vostri sum et bis genitus hic €deos penatis meos patriamque et summum imperium vilia €habeo, quis mihi vivo cruciatus satis est aut quae poena €mortuo? quin omnia memorata apud inferos supplicia €scelere meo vici. €@@A prima adulescentia in ore vostro privatus et in ma-€gistratibus egi: qui lingua, qui consilio meo, qui pecu-€nia voluere, usi sunt; neque ego callidam facundiam ne-€que ingenium ad male faciundum exercui: avidissumus €privatae gratiae maxumas inimicitias pro re publica sus-€cepi; quis victus cum illa simul, quom egens alienae opis €plura mala expectarem, vos, Quirites, rursus mihi pa-€triam deosque penatis cum ingenti dignitate dedistis. pro €quibus beneficiis vix satis gratus videar, si singulis ani-€mam quam nequeo concesserim. nam vita et mors iura @1 €naturae sunt: ut sine dedecore cum civibus fama et for-€tunis integer agas, id dono datur atque accipitur. €@@Consules nos fecistis, Quirites, domi bellique inpeditis-€suma re publica. namque imperatores Hispaniae stipen-€dium milites arma frumentum poscunt, et id res cogit, €quoniam defectione sociorum et Sertori per montis fuga €neque manu certare possunt neque utilia parare. exer-€citus in Asia Ciliciaque ob nimias opes Mithridatis alun-€tur, Macedonia plena hostium est nec minus Italiae ma-€rituma et provinciarum, quom interim vectigalia parva €et bellis incerta vix partem sumptu[2u]2m sustinent: ita €classe, quae conmeatus tuebatur, minore quam antea na-€vigamus. haec si dolo aut socordia nostra contracta sunt, €agite, ut monet ira, supplicium sumite: sin fortuna com-€munis asperior est, quare indigna vobis nobisque et re €publica incipitis? €@@Atque ego, quoius aetati mors propior est, non depre-€cor, si quid ea vobis incommodi demitur; neque mox in-€genio corporis honestius quam pro vostra salute finem €vitae fecerim. adsum en C. Cotta consul, facio quod saepe €maiores asperis bellis fecere: voveo dedoque me pro re €publica. quam deinde quoi mandetis, circumspicite; nam €talem honorem bonus nemo volet, quom fortunae et maris €et belli ab aliis acti ratio reddunda aut turpiter moriun-€dum sit. tantummodo in animis habetote non me ob scelus €aut avaritiam caesum, sed volente[2m]2 pro maxumis bene-€ficiis animam dono dedisse. per vos, Quirites, et glo-€riam maiorum, tolerate advorsa et consulite rei publicae. €multa cura summo imperio inest, multi ingentes labores, €quos nequiquam abnuitis et pacis opulentiam quaeritis, €quom omnes provinciae regna, maria terraeque aspera €aut fessa bellis sint.' ŸÐïíðÿôÿïãÿ@@@@{1EPISTVLA CN. POMPEI AD SENATVM}1 ï㦳Ãïäåø Öáôéãáîõó¦ ³¸¶´ÿäú@@'Si advorsus vos patriamque et deos penatis tot labores €et pericula suscepissem, quotiens a prima adulescentia @1 €ductu meo scelestissumi hostes fusi et vobis salus quae-€sita est, nihil amplius in absentem me statuissetis, quam €adhuc agitis, patres conscripti, quem contra aetatem €proiectum ad bellum saevissumum cum exercitu optume €merito, quantum est in vobis, fame, miserruma omnium €morte, confecistis. hacine spe populus Romanus liberos €suos ad bellum misit? haec sunt praemia pro volneribus €et totiens ob rem publicam fuso sanguine? fessus scri-€bundo mittundoque legatos omnis opes et spes privatas €meas consumpsi, quom interim a vobis per triennium vix €annuos sumptus datus est. per deos inmortalis, utrum €vicem me aerari praestare creditis an exercitum sine fru-€mento et stipendio habere posse? €@@Equidem fateor me ad hoc bellum maiore studio quam þ¶³±ÿï°°´ÿï‚ÈéóôÆòÁíðÿïƒÓáìÿŸÐïíðÿˆ‘ï㦳Ãïäåø Öáôéãáîõó¦ ³¸¶´ÿäúconsilio profectum, quippe qui nomine modo imperi a €vobis accepto diebus quadraginta exercitum paravi ho-€stisque in cervicibus iam Italiae agentis ab Alpibus in €Hispaniam submovi. per eas iter aliud atque Hannibal, €nobis opportunius, patefeci. recepi Galliam Pyrenaeum €Lacetaniam Indigetis, et primum impetum Sertori vic-€toris novis militibus et multo paucioribus sustinui hie-€memque castris inter saevissumos hostis, non per oppida €neque ex ambitione mea egi. quid deinde proelia aut ex-€peditiones hibernas, oppida excisa aut recepta enume-€rem? quando res plus valet quam verba. castra hostium €apud Sucronem capta et proelium apud flumen Durium €et dux hostium C. Herennius cum urbe Valentia et exer-€citu deleti satis clara vobis sunt. pro quis, o grati patres, €egestatem et famem redditis. €@@Itaque meo et hostium exercitui par condicio est; nam-€que stipendium neutri datur, victor uterque in Italiam €venire potest. quod ego vos moneo quaesoque ut anim- @1 €advortatis neu cogatis necessitatibus privatim mihi con-€sulere. Hispaniam citeriorem, quae non ab hostibus te-€netur, nos aut Sertorius ad internecionem vastavimus, €praeter maritumas civitatis: ultro nobis sumptui aerique €sunt. Gallia superiore anno Metelli exercitum stipendio €frumentoque aluit et nunc malis fructibus ipsa vix agi-€tat. ego non rem familiarem modo, verum etiam fidem €consumpsi. relicui vos estis: qui nisi subvenitis, invito €et praedicente me exercitus hinc et cum eo omne bellum €Hispaniae in Italiam transgradientur.' €@@Hae litterae principio sequentis anni recitatae in se-€natu. set consules decretas a patribus provincias in ter €se paravere: Cotta Galliam citeriorem habuit, Ciliciam €Octavius. dein proxumi consules L. Lucullus et €M. Cotta litteris nuntiisque Pompei graviter perculsi €cum summae rei gratia tum, ne exercitu in Italiam €deducto neque laus sua neque dignitas esset, omni modo €stipendium [2e]2t supplementum paravere, adnitente €maxime nobilitate, cuius plerique iam tum lingua fero-€ciam suam et dicta factis seque[2bantur]2. ŸÍáãòÿôÿïãÿ@@@@{1ORATIO MACRI TRIB. PLEB. AD PLEBEM}1 ï㦳Ãïäåø Öáôéãáîõó¦ ³¸¶´ÿåú@@'Si, Quirites, parum existumaretis, quid inter ius a €maioribus relictum vobis et hoc a Sulla paratum servi-€tium interesset, multis mihi disserundum fuit docendi-€que, quas ob iniurias et quotiens a patribus armata ple-€bes secessisset utique vindices paravisset omnis iuris sui €tribunos plebis. nunc hortari modo relicuom est et ire €primum via, qua capessundam arbitror libertatem. neque €me praeterit, quantas opes nobilitatis solus inpotens @1 €inani specie magistratus pellere dominatione incipiam, €quantoque tutius factio noxiorum agat quam soli inno-€centes. sed praeter spem bonam ex vobis, quae metum €vicit, statui certaminis advorsa pro libertate potiora esse €forti viro quam omnino non certavisse. €@@Quamquam omnes alii creati pro iure vostro vim cunc-€tam et imperia sua gratia aut spe aut praemiis in vos €convortere meliusque habent mercede delinquere quam €gratis recte facere. itaque omnes concessere iam in pau-€corum dominationem, qui per militare nomen aerarium €exercitus regna provincias occupavere et arcem habent €ex spoliis vostris, quom interim more pecorum vos mul-€titudo singulis habendos fruendosque praebetis, exuti €omnibus, quae maiores reliquere; nisi quia vobismet €ipsi[s] per suffragia, ut praesides olim, nunc dominos €destinatis. itaque concessere illuc omnes, at mox, si vo-€stra receperitis, ad vos plerique. raris enim animus est €ad ea, quae placent, defendunda, ceteri validiorum sunt. €@@An dubium habetis, num officere quid vobis uno animo €pergentibus possit, quos languidos socordesque perti-€muere? nisi forte C. Cotta, ex factione media consul, ali-€ter quam metu iura quaedam tribunis plebis restituit. et €quamquam L. Sicinius primus de potestate tribunicia lo-€qui ausus mussantibus vobis circumventus erat, tamen €prius illi invidiam metuere, quam vos iniuriae pertae-€sum est. quod ego nequeo satis mirari, Quirites; nam €spem frustra fuisse intellexistis. Sulla mortuo, qui scele-€stum inposuerat servitium, finem mali credebatis: ortus €est longe saevior Catulus. tumultus intercessit Bruto et €Mamerco consulibus. dein C. Curio ad exitium usque in-€sontis tribuni dominatus est. Lucullus superiore anno €quantis animis ierit in L. Quintium, vidistis. quantae deni-€que nunc mihi turbae concitantur! quae profecto in cas-€sum agebantur, si prius quam vos serviundi finem, illi €dominationis facturi erant: praesertim quom his civili-€bus armis dicta alia, sed certatum utrimque de domina- @1 €tione in vobis sit. itaque cetera ex licentia aut odio aut €avaritia in tempus arsere; permansit una res modo, quae €utrimque quaesita est, et erepta in posterum: vis tribu-€nicia, telum a maioribus libertati paratum. quod ego vos €moneo quaesoque ut animadvortatis neu nomina rerum €ad ignaviam mutantes otium pro servitio appelletis. quo €iam ipso frui, si vera et honesta flagitium superaverit, €non est condicio: fuisset, si omnino quiessetis. nunc ani-€mum advortere et, nisi viceritis, quoniam omnis iniuria €gravitate tutior est, artius habebunt. €@@"Quid censes igitur?" aliquis vostrum subiecerit. pri-€mum omnium omittundum morem hunc quem agitis in-€pigrae linguae, animi ignavi, non ultra contionis locum €memores libertatis. deinde_ne vos ad virilia illa vocem, €quo tribunos plebei modo, patricium magistratum, libera €ab auctoribus patriciis suffragia maiores vostri para-€vere_quom vis omnis, Quirites, in vobis sit et quae €iussa nunc pro aliis toleratis, pro vobis agere aut non €agere certe possitis, Iovem aut alium quem deum consul-€torem expectatis? magna illa consulum imperia et pa-€trum decreta vos exequendo rata efficitis, Quirites, ultro-€que licentiam in vos auctum atque adiutum properatis. €neque ego vos ultum iniurias hortor, magis uti requiem €cupiatis, neque discordias, uti illi criminantur, sed €earum finem volens iure gentium res repeto et, si per-€tinaciter retinebunt, non arma neque secessionem, tan-€tummodo ne amplius sanguinem vostrum praebeatis, €censebo. gerant habeantque suo modo imperia, quaerant €triumphos, Mithridatem, Sertorium et reliquias exulum €persequantur cum imaginibus suis: absit periculum et €labos, quibus nulla pars fructus est; nisi forte repentina €ista frumentaria lege munia vostra pensantur. qua tamen @1 €quinis modiis libertatem omnium aestumavere, qui pro-€fecto non amplius possunt alimentis carceris. namque ut €illis exiguitate mors prohibetur, senescunt vires, sic ne-€que absolvi[2t]2 cura familiari tam parva res et ignavi €quoiusque tenuissumas spes frustratur. quae tamen €quamvis ampla quoniam serviti pretium ostentaretur, €quoius torpedinis erat decipi et vostrarum rerum ultro €iniuria[2e]2 gratiam debere? cavendus dolus est. namque €alio modo neque valent in univorsos neque conabuntur. €itaque simul conparant delenimenta et differunt vos in €adventum Cn. Pompei, quem ipsum, ubi pertimuere, sub-€latum in cervices suas, mox dempto metu lacerant. ne-€que eos pudet, vindices uti se ferunt libertatis, tot viros €sine uno aut remittere iniuriam non audere aut ius non €posse defendere. mihi quidem satis spectatum est Pom-€peium, tantae gloriae adulescentem, malle principem vo-€lentibus vobis esse quam illis dominationis socium auc-€toremque in primis fore tribuniciae potestatis. verum, €Quirites, antea singuli cives in pluribus, non in uno €cuncti praesidia habebatis. neque mortalium quisquam €dare aut eripere talia unus poterat. €@@Itaque verborum satis dictum est, neque enim igno-€rantia res claudit. verum occupavit nescio qua[2e]2 vos €torpedo, qua non gloria movemini neque flagitio, cunc-€taque praesenti ignavia mutavistis, abunde libertatem €rati, [2scilicet]2 quia tergis abstinetur et huc ire licet at-€que illuc, munera ditium dominorum. atque haec eadem €non sunt agrestibus, sed caeduntur inter potentium ini-€micitias donoque dantur in provincias magistratibus. ita €pugnatur et vincitur paucis: plebes, quodcumque adcidit, @1 €pro victis est et in dies magis erit, si quidem maiore cura þ¶³±ÿï°°´ÿï‚ÈéóôÆòÁíðÿïƒÓáìÿŸÍáãòÿˆìï㦳Ãïäåø Öáôéãáîõó¦ ³¸¶´ÿåúdominationem illi retinuerint, quam vos repetiveritis €libertatem.' ŸÍéôèòÿôÿïãÿ@@@@{1EPISTVLA MITHRIDATIS}1 ï㦳Ãïäåø Öáôéãáîõó¦ ³¸¶´ÿæú@@'Rex Mithridates regi Arsaci salutem. Omnes, qui se-€cundis rebus suis ad belli societatem orantur, conside-€rare debent, liceatne tum pacem agere, dein, quod quae-€situr, satisne pium tutum gloriosum an indecorum sit. €tibi si perpetua pace frui licet, nisi hostes opportuni et €scelestissumi, egregia fama, si Romanos oppresseris, fu-€tura est, neque petere audeam societatem et frustra mala €mea cum bonis tuis misceri sperem. atque ea, quae te €morari posse videntur, ira in Tigranem recentis belli et €meae res parum prosperae, si vera existumare voles, €maxume hortabuntur. ille enim obnoxius qualem tu voles €societatem accipiet; mihi fortuna multis rebus ereptis €usum dedit bene suadendi et, quod florentibus optabile €est, ego non validissumus praebeo exemplum, quo rec-€tius tua conponas. €@@Namque Romanis cum nationibus populis regibus €cunctis una et ea vetus causa bellandi est: cupido pro-€funda imperi et divitiarum. qua primo cum rege Mace-€donum Philippo bellum sumpsere, dum a Carthaginien-€sibus premebantur, amicitiam simulantes. ei subvenien-€tem Antiochum concessione Asiae per dolum avortere, €ac mox fracto Philippo Antiochus omni cis Taurum agro €et decem milibus talentorum spoliatus est. Persen deinde, €Philippi filium, post multa et varia certamina apud Sa-€mothracas deos acceptum in fidem callidi et repertores €perfidiae, quia pacto vitam dederant, insomniis occidere. €Eumen[2en]2, quoius amicitiam gloriose ostentant, initio €prodidere Antiocho pacis mercedem; post, habitum cu-€stodiae agri captivi, sumptibus et contumeliis ex rege €miserrumum servorum effecere, simulatoque inpio te- @1 €stamento filium eius Aristonicum, quia patrium regnum €petiverat, hostium more per triumphum duxere; Asia ab €ipsis obsessa est. postremo Bithyniam Nicomede mortuo €diripuere, quom filius Nysa, quam reginam appellaverat, €genitus haud dubie esset. €@@Nam quid ego me appellem? quem diiunctum undique €regnis et tetrarchiis ab imperio eorum, quia fama erat €divitem neque serviturum esse, per Nicomedem bello la-€cessiverunt, sceleris eorum haud ignarum et ea, quae €adcidere, testatum antea Cretensis, solos omnium liberos €ea tempestate, et regem Ptolemaeum. atque ego ultus €iniurias Nicomedem Bithynia expuli Asiamque, spolium €regis Antiochi, recepi et Graeciae dempsi grave servi-€tium. incepta mea postremus servorum Archelaus exer-€citu prodito inpedivit. illique, quos ignavia aut prava €calliditas, ut meis laboribus tuti essent, armis abstinuit, €acerbissumas poenas solvunt, Ptolemaeus pretio in dies €bellum prolatans, Cretenses inpugnati semel iam neque €finem nisi excidio habitur[2i]2. equidem quom mihi ob ip-€sorum interna mala dilata proelia magis quam pacem €datam intellegerem, abnuente Tigrane, qui mea dicta €sero probat, te remoto procul, omnibus aliis obnoxiis, €rursus tamen bellum coepi, Marcumque Cottam, Roma-€num ducem, apud Calchedona terra fudi, mari exui classe €pulcherruma. apud Cyzicum magno cum exercitu in ob-€sidio moranti frumentum defuit, nullo circum adnitente; €simul hiems mari prohibebat. ita sine vi hostium regredi €conatus in patrium regnum naufragiis apud Parium et €Heracleam militum optumos cum classibus amisi. re-€stituto deinde apud Caberam exercitu et variis inter me €atque Lucullum proeliis inopia rursus ambos incessit. €illi suberat regnum Ariobarzanis bello intactum, ego €vastis circum omnibus locis in Armeniam concessi. se-€cutique Romani non me, sed morem suom omnia regna €subvortundi, quia multitudinem artis locis pugna prohi-€buere, inprudentiam Tigranis pro victoria ostentant. @1 €@@Nunc quaeso considera, nobis oppressis utrum firmio-€rem te ad resistundum an finem belli futurum putes? scio €equidem tibi magnas opes virorum, armorum et auri €esse; et ea re a nobis ad societatem, ab illis ad praedam €peteris. ceterum consilium est. Tigranis regno integro €meis militibus [2belli prudentibus]2 procul ab domo [parvo €labore] per nostra corpora bellum conficere, quo[m] ne-€que vincere neque vinci sine tuo periculo possumus. an €ignoras Romanos, postquam ad occidentem pergentibus €finem Oceanus fecit, arma huc convortisse? neque quic-€quam a principio nisi raptum habere, domum coniuges €agros imperium? convenas olim sine patria parentibus, €peste conditos orbis terrarum; quibus non humana ulla €neque divina obstant, quin socios amicos, procul iuxta €sitos, inopes potentisque trahant excindant, omniaque €non serva et maxume regna hostilia ducant? namque €pauci libertatem, pars magna iustos dominos volunt; nos €suspecti sumus aemuli et in tempore vindices adfuturi. €tu vero, quoi Seleucea, maxuma urbium, regnumque €Persidis inclutis divitiis est, quid ab illis nisi dolum in €praesens et postea bellum expectas? Romani arma in €omnis habent, acerruma in eos, quibus victis spolia ma-€xuma sunt; audendo et fallundo et bella ex bellis serundo €magni facti: per hunc morem extinguent omnia aut occi-€dent . . . . quod haud difficile est. si tu Mesopotamia, nos €Armenia circumgredimur exercitum sine frumento, sine €auxiliis, fortuna aut nostris vitiis adhuc incolumem. te-€que illa fama sequetur, auxilio profectum magnis regibus €latrones gentium oppressisse. quod uti facias, moneo hor-€torque, neu malis pernicie nostra tuam prolatare quam €societate victor fieri.' ï°°µÿï‚ÈéóôÆòÃïäÿïƒÓáìÿ‘ôÿ@@@@{1col. I}1 ‰áï㦳Æòáç® Áõòåìéáî® áã Âåòï쮦ÿáú@@[2apud]2 €quem exercitus fuerat, ‚legionem misit despecta €vanitate, idque illi in €sapientiam cesserat. dein @1 €L. Octavius et C. Co[2t]2ta con-€sulatum ingress[2i]2, quorum €Octavius langu[2i]2de et €incuriose fuit, C[2ot]2ta prom-€ptius, sed ambiti[2on]2e tum €ingenita largitio[2n]2e cupi-€ens gratiam sing[2ul]2orum . . . ôÿïãÿ@@@@{1col. II}1 ï㦳Æòáç® Áõòåìéáî® áã Âåòï쮦ÿâúP. que Lentulus Marcel[2linus]2 €eodem auctore quaest[2or]2 €in novam provinci[2am]2 €Curenas missus est, q[2uod]2 @1 €ea mortui regis Apio[2nis]2 €testamento nobis d[2ata]2 €prudentiore quam [2illas]2 €per gentis et minus g[2lo]2-€riae avidi imperio co[2nti]2-€nenda fuit. praetere[2a di]2-€versorum ordin[2um]2 [2certa-€mina hoc anno exarserunt]2. ôÿïãÿ@@@@{1col. III}1 ‰áï㦳Æòáç® Áõòåìéáî® áã Âåòï쮦ÿãú[2Annonae intolerabil-]2€is saevitia. qua re fati[2ga]2-‚ta plebes forte consul-€[2es]2 ambo Q. Metellum, cui €[2pos]2tea Cretico cognomen-€[2tu]2m fuit, candidatum €[2pr]2aetorium sacra via de-€[2du]2c[2en]2tis cum magno tu-€[2m]2ultu invadit fugien- @1 €[2tis]2que secuta ad Octavi do-€[2mu]2m quae propior erat in €[2de]2 . . . . [2pu]2gnaculum perve[2nit]2? ™…áôÿïãÿ@@@@{1col. VII}1 ‰áï㦳Æòáç® Áõòåìéáîåîóå¦ÿäú[2ad impetum omnia para-]2€re. dein signo dato prae-‚cipiti iam secunda vigi-€lia simul utrimque pugnam €occipiunt, magno tumul-€tu primo eminus pe[2r]2 obs-€curam noctem tela in in-€certum iacien[2te]2s, post, ubi €Romani de industria non @1 €tela neque clamorem redde-€bant, perculsos formidi-€ne aut desertam munitio-€nem [g]rati avide in fossas €et inde velocissimum ge-€nus per vallum [2p]2roperat. €at superstantes tum de-€nique saxa, pila, sudes iacere €et multos prope egressos €comminus plagis aut um-€bonibus depulsare; qua repen-€tina formidine pars [2in]2 val-€lo transfixa, alii super te-ôÿïãÿ@@@@{1col. VIII}1 ï㦳Æòáç® Áõòåìéáîåîóå¦ÿåúla sua praecipitati, ruinaque €multorum fossae semiple-€tae sunt, ceteris fuga tuta €fuit incerto noctis et me-€tu insidiarum. dein post €paucos dies egestate aquae co-€acta deditio est, oppidum €incensum et cultores ve-€nundati eoque terrore mox @1 €Isaura Nova legati pacem €[m]orantes venere obsides-€que et iussa facturos promit-€tebant. Igitur Servilius prudens €ferociae hostium, neque il-€lis taedium belli, sed repen-€tinam formidinem pacem €suadere, ne remissione mu-€tarent animos, quam pri-€mum moenia eorum cum €omnibus copiis accessit, mol-ôÿïãÿ@@@@{1col. IX}1 ï㦳Æòáç® Áõòåìéáîåîóå¦ÿæúlia interim legatis osten-€tans et deditionem cunc-€tis praesentibus facilius con-€venturam. praeterea mi-€lites a praedationibus agro-þ¶³±ÿï°°µÿï‚ÈéóôÆòÃïäÿïƒÓáìÿ™…ã†ï㦳Æòáç® Áõòåìéáîåîóå¦ÿæúrum et omni noxa[m] reti-€nebat; frumentum et a-€lios commeatus oppidani @1 €dabant ex eorum volun-€tate; ne suspectum [2sese]2 habe-€rent, castra in plano loca-€verat. deinde ex imperio €datis centum obsidibus u-€bi perfugae, arma tormen-€taque omnia poscebantur, €iuniores primum ex con-€silio, deinde uti quisque €acciderat, per totam ur-€bem maximo clamore tu-€multum faciunt, neque se €arma neque socios, dum ôÿïãÿ@@@@{1col. X}1 ï㦳Æòáç® Áõòåìéáîåîóå¦ÿçúanimae essent, proditu-€ros firmabant. at illi qui-€bus aetas imbellior et vetus-€tat[2e]2 vis Romanorum mul-€tum cognita erat, cupere €pacem, sed conscientia no-€xarum metuere, ne datis @1 €armis mox tamen extre-€ma victis paterentur. in-€ter quae trepida cunctis-€que in unum tumultuose con-€sultantibus Servilius fu-€tilem deditionem ratus, €ni metus urgeret, de inpro-€viso montem, ex quo in €fugam oppidi teli coniec-€tus erat, occupavit sacrum €Matri Magnae; et in eo cre-€debatur epulari diebus cer-€tis dea, cuius erat de no-€mine, exaudiri sonores . . . @1 –ôÿïãÿ@@@@{1col. XI}1 ‰áï㦳Æòáç® Áõòåìéáîåîóå¦ÿèúˆ[2A matribus parentum facino-]2€ra militaria viri[2s memora-]2‚bantur in bellum a[2ut ad la-]2€trocinia pergent[2ibus, ubi il-]2€lorum fortia facta [2ca-]2€nebant. eo postqua[2m Pom-]2€peius infenso exer[2citu]2 €adventare comper[2tus]2 €est, maioribus natu p[2acem]2 €et iussa uti faceren[2t sua]2 €dentibus, ubi nihil ab[2nu-]2€endo proficiunt, se[2para-]2€tae a viris arma cep[2ere et]2 €occupato prope Meo[2rigam]2 @1 €quam tutissimo loc[2o ill-]2€os testabantur ino[2pes pa-]2€triae parientumque [2et]2 €libertatis, eoque uber[2a]2, €partus et cetera mul[2ierum]2 €munia viris mane[2re]2. €quis rebus accensa iu[2ven-]2€tus decreta senior[2um €aspernata]2 . . . ôÿïãÿ@@@@{1col. XII}1 ‰áï㦳Æòáç® Áõòåìéáîåîóå¦ÿèú‰[2oppidani promiserunt, . . . dierum]2 €[2mora]2 interposita si exemp-‚[2ti ob]2sidione forent, fide[m] €[2soci]2etatem acturos; nam €[2ant]2ea inter illum Pom-€[2peiu]2mque fluxa pace dubi-€[2tav]2erant. tum Romanus €[2exe]2rcitus frumenti gra-€[2tia]2 remotus in Vascones €[2est it]2emque Sertorius mo-€[2vit s]2e, cuius multum in-€[2terer]2at, ne ei perinde Asiae @1 €[2Galli]2aeque vad[2eren]2t e facultate. €[2Pom]2peius aliquot dies €[2cas]2tra stativa habuit, €[2mo]2dica valle disiunctis €[2ab eo]2 hostibus, neque propin-€[2quae]2 civitates Mutudurei €[2et . . . ]2eores hunc aut illum €[2com]2meatibus iuvere: fames €[2am]2bos fatigavit. dein ta-€[2me]2n Pompeius quadrato €[2agmine procedit]2 . . . ôÿïãÿ@@@@{1col. I}1 ‰áï㦳Æòáç® Áõòåìéáîåîóå¦ÿèúŠ@@[2Ligurum]2 €[2co]2pias Antonius ha[2ud fa-]2‚cile prohibens a [2navibus]2, €quia periaci telu[2m pote-]2€rat angusto intr[2oitu, ne-]2€que Mamercus host[2ium navis]2 €in dextera commu[2nis]2 €classis aestate qu[2ieta]2 €tutior in aperto s[2eque-]2€batur. iamque diebus al[2iquot]2 €per dubitationem [2tritis]2, €cum Ligurum praes[2idia cessissent]2 €in Alpis, Terentun[2orum ac-]2 @1 €citu quaestio fac[2ta ad]2 €Sertorium perve[2hi cum]2 €Antonio ceterisque p[2lace-]2€ret, navibus in Hispa[2niam]2 €maturare. postqua[2m vero]2 €in Aresinarios ve[2nere om-]2€ni copia navium l[2onga-]2€rum, quas reparat[2as ha-]2€bebant quaeque no[2n]2 [2tempe-€statibus afflictae erant]2. ôÿïãÿ@@@@{1col. II}1 ‰áï㦳Æòáç® Áõòåìéáîåîóå¦ÿèú‹@@[2disiunctus altis-€sim]2o flumine Diluno ‚[2ab hos]2tibus, quem trans-€[2gradi]2 vel paucis prohiben-€[2tibus ne]2quibat, simulatis €[2transi]2tibus aliis haud longe €[2a loco i]2llo classe, quam e-€[2vocara]2t, temereque textis ra-€[2tibus ex]2ercitum transdu-€[2xit, tum]2 praemisso cum equi-€[2tibus]2 Manio legato et par-€[2te na]2vium longarum ad €. . . . insulam pervenit, @1 €[2ratus]2 inproviso metu €[2posse]2 recipi civitatem com-€[2meati]2bus Italicis opportu-€[2nam]2. atque illi loco freti ni-€[2hil de]2 sententia mutave-€[2re; qu]2ippe tumulum late-€[2ribus i]2n mare et tergo editis, €[2ad hoc]2 fron[2te]2 ut angusto €[2ita har]2enoso ingressu, du-€[2plici]2 [2muro muniverant]2. ™Šáôÿïãÿ@@@@{1col. III}1 ï㦳Æòáç® Öáôéãáîõí¦ÿèúŒ@@[2hastas ig-]2€ni torrere, quibus praeter €speciem bello necessariam €haud multo secus, quam €ferro, noceri poterat. at €Varinius, dum haec agun-€tur a fugitivis, aegra par- @1 €te militum autumni gra-€vitate neque ex postrema €fuga, cum severo edicto €iuberentur ullis ad sig-€na redeuntibus et qui reli-€qui erant, per summa fla-€gitia detractantibus mili-€tiam, quaestorem suum €C. Thoranium, ex quo prae-€sente vera facillime nos-€cerentu[2r, Roma]2m misera[n]t, et ta-€men interim quom vo-€lentibus numero quattuor ôÿïãÿ@@@@{1col. IV}1 ï㦳Æòáç® Öáôéãáîõí¦ÿèú[2milium iuxta illos castra €poni]2t va[2llo, fossa, permag-]2€nis operibus commun[2ita]2. €deinde fugitivi con[2sump-]2€tis iam alimentis, ne p[2rae-]2€dantibus ex propin[2quo hos-]2€tis instaret, soliti m[2ore mi-]2 @1 €litiae vigilias stat[2iones-]2€que et alia munia ex[2equi]2, €secunda vigilia [2silentio]2. €cuncti egrediu[2ntur re-]2€licto bucinato[2re in cas-]2€tris; et ad vigil[2um speciem]2 €procul visen[2tibus palis ere-]2€xerant fulta [2ante portam]2 €recentia ca[2davera et cre-]2€bros igni[2s fecerant, ut for-]2€midine f[2ugarentur Va-]2€rini [2milites . . . . i]2ter . . . . €* * * ôÿïãÿ@@@@{1col. V}1 ‚ï㦳Æòáç® Öáôéãáîõí¦ÿèúŽ* * * €* * * inviis convertere. at €[2Var]2inius multa iam luce €[2desi]2derans solita a fugi-€[2tivis]2 convicia et in cas-€[2tra c]2oniectus lapidum, €[2ad ho]2c strepitus tumul-€[2tusque e]2t sonores undique @1 €[2urgent]2ium, mittit equites €[2in tumul]2um circum pro-€[2minentem]2, ut explorarent, €[2insequente]2s propere vesti-€[2gia. sed fugitiv]2os credens lon-€[2ge abesse muni]2to tamen ag-€[2mine insidia]2s pavens se €[2recipit, ut exercitu]2m dupli-€[2caret novis militibus. at]2 Cumas €* * * ôÿïãÿ@@@@{1col. VI}1 ‚ï㦳Æòáç® Öáôéãáîõí¦ÿèú* * * [2post]2 €aliquot dies contra mo-€rem fiducia augeri nos-€tris coepit et promi lingua. €qua Varinius contra s-€pectatam rem incaute €motus novos incognitos-€que et aliorum casibus per- @1 €culsos milites ducit tamen €ad castra fugitivorum €presso gradu, silentis iam €neque tam magnifice sumen-€tis proelium, quam postu-€laverant. atque illi certa-€mine consilii inter se iux-€ta seditionem erant, Cri-€xo et gentis eiusdem Gal-€lis atque Germanis obviam €ire et ultro [2of]2ferre pugnam €cupientibus, contra Sparta-€[2co impetum dissuadente]2. ™‹áôÿïãÿ@@@@{1col. VII}1 ‚ï㦳Æòáç® Öáôéãáîõí¦ÿèú* * * €[2ali]2enis et ei . . . . . . . . . . . . €ne, qua [2ratione vagarentur a]2d €id temp[2oris . . . . . . . tu]2m-€que seclu[2derentur itinere ia]2m €et extin[2guerentur . . . . simu]2l @1 €@@curam . . . . is €@@set hau[2d . . . . i]2taque €quam c[2elerrime abirent. h]2aud €aliam f[2ugae rationem c]2api-€endam [2sibi esse pauci]2 pru-€dentes p[2robare, liberi ani]2mi €nobiles[2que, ceteri]2 . . . . lau-€dantque, q[2uod ille iubet fac]2ere, €pars sto[2lide copi]2is ad-€fluenti[2bus ferocique inge]2nio fi-€dens, ali[2i inhones]2te patri-€ae inmem[2ores, at plu]2rumi €servili [2indole nihil]2 ultra €prae[2dam et crudelit]2atem €[2appetere]2 . . . ôÿïãÿ@@@@{1col. VIII}1 ‚ï㦳Æòáç® Öáôéãáîõí¦ÿèú‘* * * €cons[2ilium . . . . . . op-]2€timum videbatur. dein-€ceps monet in [2l]2axiores €agros magisque pecuarios @1 €ut egrediantur, ubi priu[2s]2-€quam refecto exercitu €adesset Varinius, auger[2e]2-€tur numerus lectis viri[2s]2; €et propere nanctus ido-€neum ex captivis ducem €Picentinis, deinde Eburi-€nis iugis occultus ad N[2a]2-€ris Lucanas atque inde pri-€ma luce pervenit ad An-€ni forum ignaris culto-€ribus. ac statim fugitivi co[2n]2-€tra praeceptum ducis €rapere ad stuprum virg[2i]2-€nes matr[2ona]2sque et alii . . . ôÿïãÿ@@@@{1col. IX}1 ‚ï㦳Æòáç® Öáôéãáîõí¦ÿèú’* * * €. . . . . . . . . [2n]2unc res-€tantes et eludebant, simul €nefandum in modum per-€verso volnere, et inter-€dum lacerum corpus se- @1 €mianimum omittentes; €alii in tecta iaciebant ig-€nis multique ex loco ser-€vi, quos ingenium soci-€os dabat, abdita a domi-€nis aut ipsos trahebant €ex occulto; neque sanctum €aut nefandum quicquam €fuit irae barbarorum €et servili ingenio. quae €Spartacus nequiens pro-þ¶³±ÿï°°µÿï‚ÈéóôÆòÃïäÿïƒÓáìÿ™‹ãˆ“ï㦳Æòáç® Öáôéãáîõí¦ÿèú’hibere, multis precibus quom €oraret, celeritate prae-€verterent [2de re]2 nuntios . . . ôÿïãÿ@@@@{1col. X}1 ‚ï㦳Æòáç® Öáôéãáîõí¦ÿèú“* * * €. . . . . . . . . . . . . . . tur neque €e . . . . . . . [2odiu]2m in se €c[2onvertere. qu]2os cru-€del[2iter caedibus occ]2upatos €a[2c]2 . . . . . . . . gravis ple- @1 €r[2ique . . . . . . a]2t illum di-€em [2atque proximam]2 noctem €ib[2idem commoratu]2s dupli-€ca[2to iam fugitiv]2orum nu-€me[2ro castra movet p]2rima cum €luc[2e et consedit]2 in campo €sati[2s lato, ubi colo]2nos aedifi-€cis e[2gressos videt]2; et tum €mat[2ura in agri]2s erant €autu[2mni frume]2nta. €Sed inc[2olae iam ple]2no die gna-€ri ex f[2uga finit]2imorum €fugi[2tivos ad se a]2dventa-€re, p[2roperant cum o]2mnibus €[2suis in montes vicinos]2. @1 ï°°¶ÿï‚ÈéóôÆòÐáðÿïƒÓáìÿŸôÿ@@@@{1FRAGMENTA E PAPYRIS SERVATA}1 ‘ôÿ@@@@{1PAP. RYL.}1 ‰á* * * [ . . . . . . . . . . ] g[ . . . . . . . . ] €[ . . . . . . . ]e . oe . [ . . . . . . . ] €[ . . . . . . ] . ataro . . [ . . . ]r[e-]€[f]ertus ir[2a]2e et doloris in €talibus sociis amissis. Ar-€mati navibus e[4i]4volant €scaphis aut nando, pars €[p]uppibus in litus algosum €[i]npulsis; neque eos diuti-€[u]s hostes mansere genus €[tr]epidissimum Graeco-€[r]um et Afrorum semermi-€[u]m. dein sociis pro fortu-€[n]a humatis et omnibus @1 €[qu]ae usui erant ex propin-€[quo] correptis, ubi nulla €[spe]s esset patrandi incepti, €[pe]rrexere in Hispaniam ô±ÿ@@@@{1PAP. OXYRH. sine numero.}1 €@@@@{1Col. I (Frag. a)}1 ‰•á* * * ˆ•[ . . . ]er [ ca. 15 litt. ] €[ . . ]etus [ ca. 14 litt. ] €[ . . ]si ph[ ca. 14 litt. ] €[ . . ]rdi [ ca. 15 litt. ] €[ . . . ]ri [ ca. 15 litt. ] ‰™á* * * ô³ÿ@@@@{1(Frag. b)}1 ‰šá* * * ˆš[ . . . . . . . ] an Iolao [ . . . . . ] €[ . . . . . . . ]m incertum tra-€[ . . . ] ariri [ . . ]is an testimo-€[ni]um adscitae gentis. Ba-€[lar]os Corsi transfugas €[Pa]llanteos, alii Numi-€[das], pars Hispanos putant €[de P]oenorum exercitu; ge- @1 €[nus] ingenio mobili aut €[so]ciorum metu infidum €[fu]sci veste cultu barba. €[be]llo Celtiberico et la ô´ÿ@@@@{1Col. II}1 ‰¦á* * * ˆ¦c[ ca. 19 litt. ] €con[ ca. 17 litt. ] €vit[ ca. 17 litt. ] €di[ ca. 18 litt. ] €Dae[dalum ex Sicilia pro-]€fectu[m quo Minonis iram] €[atque opes fugerat] @1 ï°°·ÿï‚ÒåðÿïƒÓáìÿ¿ôÿ@@@@{1EPISTVLAE AD CAESAREM SENEM €@@@@DE RE PVBLICA}1 ±@@Pro vero antea optinebat regna atque imperia €fortunam dono dare, item alia quae per mortaleis avide €cupiuntur, quia et apud indignos saepe erant quasi per €libidinem data neque cuiquam incorrupta perman-serant. sed res docuit id verum esse, quod in carmini-€bus Appius ait, fabrum esse suae quemque fortunae, €atque in te maxume, qui tantum alios praegressus es, €ut prius defessi sint homines laudando facta tua quam tu laude digna faciundo, ceterum ut fabricata sic vir-€tute parta, quam magna industria haberei decet, ne incuria deformentur aut conruant infirmata. nemo €enim alteri imperium volens concedit et, quamvis bo-€nus atque clemens sit, qui plus potest tamen, quia malo esse licet, formeidatur. id eo evenit, quia plerique re-€rum potentes pervorse consulunt et eo se munitiores putant, quo illei quibus imperitant nequiores fuere. at €contra id eniti decet, cum ipse bonus atque strenuus €sis, uti quam optumis imperites. nam pessumus quis-que asperrume rectorem patitur. sed tibi hoc gravius €est, quam ante te omnibus, armis parta componere, quod bellum aliorum pace mollius gessisti. ad hoc vic- @1 €tores praedam petunt, victi cives sunt. inter has diffi-€cultates evadendum est tibi atque in posterum firmanda €res publica non armis modo neque advorsum hostis, €sed, quod multo multoque asperius est, pacis bonis artibus. ergo omnes magna mediocri sapientia res huc vocat, quae quisque optima potest, utei dicant. ac mihi €sic videtur: qualeicumque modo tu victoriam compo-€suereis, ita alia omnia futura. @8  Sed iam, quo melius €faciliusque constituas, paucis quae me animus monet €accipe. @@Bellum tibi fuit, imperator, cum homine claro, ma-€gnis opibus, avido potentiae, maiore fortuna quam €sapientia, quem secuti sunt pauci per suam iniuriam €tibi inimici, item quos adfinitas aut alia necessitudo traxit. nam particeps dominationis neque fuit quisquam €neque, si pati potuisset, orbis terrarum bello concussus foret. cetera multitudo, volgi more magis quam iudicio, post alius alium quasi prudentiorem secuti. per idem €tempus maledictis ineiquorum occupandae rei publicae €in spem adducti homines, quibus omnia probro ac lu-€xuria polluta erant, concurrere in castra tua et aperte €quieteis mortem rapinas, postremo omnia quae cor-rupto animo lubebat, minitari. ex queis magna pars, €ubi neque creditum condonare neque te civibus sicuti €hostibus uti vident, defluxere, pauci restitere quibus €maius otium in castris quam Romae futurum erat: tanta vis creditorum inpendebat. sed ob easdem causas €immane dictust quanti et quam multi mortales postea €ad Pompeium discesserint, eoque per omne tempus €belli quasi sacro atque inspoliato fano debitores usi.  @@Igitur quoniam tibi victori de bello atque pace agi-€tandum est, hoc uti civiliter deponas, illa [2ut]2 quam @1 €iustissima et diuturna sit, de te ipso primum, qui ea €compositurus es, quid optimum factu sit existima. equidem ego cuncta imperia crudelia magis acerba €quam diuturna arbitror, neque quemquam multis me-€tuendum esse, quin ad eum ex multis formido reccidat: €eam vitam bellum aeternum et anceps gerere, quoniam €neque adversus neque ab tergo aut lateribus tutus sis, semper in periculo aut metu agites. contra qui benigni-€tate et clementia imperium temperavere iis laeta et €candida omnia visa, etiam hostes aequiores quam aliis cives. haud scio an qui me his dictis corruptorem vic-€toriae tuae nimisque in victos bona voluntate prae-€dicent. scilicet quod ea, quae externis nationibus natura €nobis hostibus nosque maioresque nostri saepe tribuere, €ea civibus danda arbitror neque barbaro ritu caede €caedem et sanguinem sanguine expianda. @8  An illa, €quae paulo ante hoc bellum in Cn. Pompeium victo-€riamque Sullanam increpabantur, oblivio interfecit: €Domitium, Carbonem, Brutum, alios item non armatos €neque in proelio belli iure sed postea supplices per €summum scelus interfectos, plebem Romanam in villa publica pecoris modo conscissam? eheu quam illa €occulta civium funera et repentinae caedes, in paren-€tum aut liberorum sinum fuga mulierum et puerorum, €vastatio domuum ante partam a te victoriam saeva €atque crudelia erant! ad quae te idem illi hortantur: et scilicet id certatum esse, utrius vestrum arbitrio €iniuriae fierent, neque receptam sed captam a te rem €publicam et ea causa exercitus stipendiis confectis €optimos et veterrimos omnium advorsum fratres pa-€rentisque [alii liberos] armis contendere; ut ex alienis €malis deterrumi mortales ventri atque profundae lubi- @1 €dini sumptus quaererent atque essent obprobria vic-€toriae, quorum flagitiis commacularetur bonorum laus. neque enim te praeterire puto, quali quisque eorum €more aut modestia etiam tum dubia victoria sese ges-€serit quoque modo in belli administratione scorta aut €convivia exercuerint nonnulli, quorum aetas ne per €otium quidem talis voluptatis sine dedecore attingerit.  @@De bello satis dictum. de pace firmanda quoniam €tuque et omnes tui agitatis, primum id, quaeso, con-€sidera, quale sit de quo consultas: ita bonis malisque dimotis patenti via ad verum perges. ego sic existimo: €quoniam orta omnia intereunt, qua tempestate urbi Ro-€manae fatum excidii adventarit, civis cum civibus ma-€nus conserturos, ita defessos et exsanguis regi aut na-€tioni praedae futuros. aliter non orbis terrarum neque €cunctae gentes conglobatae movere aut contundere queunt hoc imperium. firmanda igitur sunt vel con-cordiae bona et discordiae mala expellenda. id ita eve-€niet, si sumptuum et rapinarum licentiam dempseris, €non ad vetera instituta revocans, quae iam pridem cor-€ruptis moribus ludibrio sunt, sed si suam quoique rem familiarem finem sumptuum statueris: quoniam is in-€cessit mos, ut homines adulescentuli sua atque aliena þ¶³±ÿï°°·ÿï‚ÒåðÿïƒÓáìÿ±¥•ƒconsumere, nihil libidinei atque aliis rogantibus dene-€gare pulcherrimum putent, eam virtutem et magnitudi-€nem animi, pudorem atque modestiam pro socordia aestiment. ergo animus ferox prava via ingressus, ubi €consueta non suppetunt, fertur accensus in socios modo @1 €modo in civis, movet composita et res novas veteribus nec[2lectis]2 conquirit. quare tollendus est fenerator in posterum, uti suas quisque res curemus. ea vera atque €simplex via est, magistratum populo, non creditori ge-€rere et magnitudinem animi in addendo, non demendo €rei publicae ostendere.  @@Atque ego scio quam aspera haec res in principio €futura sit, praesertim is qui se in victoria licentius €liberiusque quam artius futuros credebant. quorum si €saluti potius quam lubidini consules, illosque nosque €et socios in pace firma constitues: sin eadem studia €artesque iuventuti erunt, ne ista egregia tua fama simul cum urbe Roma brevi concidet. postremo sapien-€tes pacis causa bellum gerunt, laborem spe otii susten-€tant. nisi illam firmam efficis, vinci an vicisse quid retulit? quare capesse, per deos, rem publicam et om-nia aspera, uti soles, pervade. namque aut tu mederi €potes aut omittenda est cura omnibus. neque quisquam €te ad crudelis poenas aut acerba iudicia invocat, quibus €civitas vastatur magis quam corrigitur, sed ut pravas artis malasque libidines ab iuventute prohibeas. ea €vera clementia erit consuluisse, ne merito cives patria €expellerentur, retinuisse ab stultitia et falsis volup-€tatibus, pacem et concordiam stabilivisse, non si flagi-€tiis opsecutus, delicta perpessus praesens gaudium €quom mox futuro malo concesseris.  @@Ac mihi animus, quibus rebus alii timent, maxume €fretus est negotii magnitudine et quia tibi terrae et €maria simul omnia componenda sunt. quippe res par- @1 €vas tantum ingenium attingere nequiret, magnae curae magna merces est. igitur provideas oportet, uti pleps €largitionibus et publico frumento corrupta habeat neg-€otia sua, quibus ab malo publico detineatur: iuventus €probitati et industriae, non sumptibus neque divitiis studeat. id ita eveniet, si pecuniae, quae maxuma om-nium pernicies est, usum atque decus dempseris. nam €saepe ego quom animo meo reputans, quibus quisque €rebus clari viri magnitudinem invenissent quaeque res €populos nationesve magnis auctibus auxissent ac de-€inde quibus causis amplissima regna et imperia con-€ruissent, eadem semper bona atque mala reperiebam, €omnesque victores divitias contempsisse et victos cupi-visse. neque aliter quisquam extollere sese et divina €mortalis attingere potest, nisi omissis pecuniae et cor-€poris gaudiis animo indulgens, non adsentando neque €concupita praebendo, pervorsam gratiam gratificans, €sed in labore patientia bonisque praeceptis et factis €fortibus exercitando.  @@Nam domum aut villam exstruere, eam signis €aulaeis alieisque operibus exornare et omnia potius €quam semet visendum efficere, id est non divitias de-cori habere, sed ipsum illis flagitio esse. porro ei, qui-€bus bis die ventrem onerare, nullam noctem sine scorto €quiescere mos est, ubi animum, quem dominari dece-€bat, servitio oppressere, nequeiquam eo postea hebeti atque claudo pro exercito uti volunt. nam inprudentia €pleraque et se praecipitat. verum haec et omnia mala €pariter cum honore pecuniae desinent, si neque magi-stratus neque alia volgo cupienda venalia erunt. ad €hoc providendum est tibi, quonam modo Italia atque €provinciae tutiores sint: id quod factu haut obscurum est. nam idem omnia vastant, suas deserendo domos et per iniuriam alienas occupando. item ne, uti adhuc, @1 €militia iniusta aut inaequalis sit, cum alii triginta, pars €nullum stipendium facient. et frumentum id, quod €antea praemium ignaviae fuit, per municipia et colo-€nias illis dare conveniet, qui stipendiis emeritis domos €reverterint. @@Quae rei publicae necessaria tibique gloriosa ratus sum, quam paucissimis apsolvi. non peius videtur pauca nunc de facto meo disserere. plerique mortales €ad iudicandum satis ingenii habent aut simulant: verum €enim ad reprehendunda aliena facta aut dicta ardet €omnibus animus, vix satis apertum os aut lingua €prompta videtur, quae meditata pectore evolvat. qui-€bus me subiectum haud paenitet, magis reticuisse pigeret. nam sive hac seu meliore alia via perges, a €me quidem pro virili parte dictum et adiutum fuerit. €relicuum est optare, uti quae tibi placuerint ea di im-€mortales adprobent beneque evenire sinant. °@@Scio ego, quam difficile atque asperum factu sit €consilium dare regi aut imperatori, postremo quoiquam €mortali, quoius opes in excelso sunt, quippe cum et €illis consultorum copiae adsint neque de futuro quis-quam satis callidus satisque prudens sit. quin etiam €saepe prava magis quam bona consilia prospere eve-€niunt, quia plerasque res fortuna ex libidine sua agitat. sed mihi studium fuit adulescentulo rem publicam ca-€pessere, atque in ea cognoscenda multam magnamque €curam habui: non ita ut magistratum modo caperem, @1 €quem multi malis artibus adepti erant, sed etiam ut €rem publicam domi militiaeque quantumque armis viris opulentia posset cognitum habuerim. itaque mihi multa €cum animo agitanti consilium fuit famam modestiam-€que meam post tuam dignitatem haberei et quoius rei €lubet periculum facere, dum quid tibi ex eo gloriae acciderit. idque non temere neque ex fortuna tua de-€crevi, sed quia in te praeter ceteras artem unam egregie €mirabilem comperi, semper tibi maiorem in adversis quam in secundis rebus animum esse. sed per ceteros €mortalis illa res clarior est, quod prius defessi sunt ho-€mines laudando atque admirando munificentiam tuam, €quam tu [in] faciundo quae gloria digna essent. @8  Equi-€dem mihi decretum est nihil tam ex alto reperiri posse, quod non cogitanti tibi in promptu sit. neque eo quae €visa sunt de re publica tibi scripsi, quia mihi consilium €atque ingenium meum amplius aequo probaretur, sed €inter labores militiae interque proelia victorias impe-rium statui admonendum te de negotiis urbanis. nam-€que tibi si id modo in pectore consilii est, ut te ab €inimicorum impetu vindices quoque modo contra ad-€versum consulem beneficia populi retineas, indigna virtute tua cogitas. sin in te ille animus est, qui iam €a principio nobilitatis factionem disturbavit, plebem €Romanam ex gravi servitute in libertatem restituit, in €praetura inimicorum arma inermis disiecit, domi mili-€tiaeque tanta et tam praeclara facinora fecit, ut ne €inimici quidem queri quicquam audeant nisi de magni-€tudine tua: quin tu accipe ea quae dicam de summa re €publica. quae profecto aut vera invenies aut certe €haud procul a vero. @1  @@Sed quoniam Cn. Pompeius aut animi pravitate €aut quia nihil eo maluit quod tibi obesset ita lapsus €est, ut hostibus tela in manus iaceret, quibus ille rebus €rem publicam conturbavit, eisdem tibi restituendum est. primum omnium summam potestatem moderandi €de vectigalibus sumptibus iudiciis senatoribus paucis €tradidit, plebem Romanam, quoius antea summa po-€testas erat, ne aequeis quidem legibus in servitute reli-quit. iudicia tametsi, sicut antea, tribus ordinibus tra-€dita sunt, tamen idem illi factiosi regunt, dant ad-€imunt quae lubet, innocentis circumveniunt, suos ad honorem extollunt. non facinus, non probrum aut fla-€gitium obstat, quo minus magistratus capiant. quos €commodum est trahunt rapiunt; postremo tanquam urbe capta libidine ac licentia sua pro legibus utuntur. ac €me quidem mediocris dolor angeret, si virtute partam victoriam more suo per servitium exercerent. sed ho-€mines inertissimi, quorum omnis vis virtusque in €lingua sita est, forte atque alterius socordia domina-tionem oblatam insolentes agitant. nam quae seditio aut €dissensio civilis tot tam inlustris familias ab stirpe €evertit? aut quorum unquam in victoria animus tam €praeceps tamque inmoderatus fuit? @8  L. Sulla, cui om-€nia in victoria lege belli licuerunt, tametsi supplicio €hostium partis suas muniri intellegebat, tamen paucis €interfectis ceteros beneficio quam metu retinere maluit. at hercule M. Catoni L. Domitio ceterisque eiusdem þ¶³±ÿï°°·ÿï‚ÒåðÿïƒÓáìÿ²¤’‚factionis quadraginta senatores, multi praeterea cum @1 €spe bona adulescentes sicutei hostiae mactati sunt, €quom interea inportunissima genera hominum tot mise-€rorum civium sanguine satiari nequierunt: non orbi €liberi, non parentes exacta aetate, non luctus gemitus €virorum mulierum immanem eorum animum inflexit, €quein acerbius in dies male faciundo ac dicundo di-gnitate alios alios civitate eversum irent. nam quid €ego de te dicam? cuius contumeliam homines ignavis-€simi vita sua commutare volunt, si liceat. neque illis €tantae voluptati est, tametsi insperantibus accidit, do-€minatio quanto maerori tua dignitas: quein optatius €habent ex tua calamitate periculum libertatis facere, €quam per te populi Romani imperium maximum ex magno fieri. quo magis tibi etiam atque etiam animo €prospiciendum est, quonam modo rem stabilias com-muniasque. mihi quidem quae mens suppetit eloqui non €dubitabo. ceterum tuei erit ingenii probare, quae vera €atque utilia factu putes.  @@In duas partes ego civitatem divisam arbitror, sic-€ut a maioribus accepi, in patres et plebem. antea in pa-€tribus summa auctoritas erat, vis multo maxuma in plebe. itaque saepius in civitate secessio fuit semper-€que nobilitatis opes deminutae sunt et ius populi am-plificatum. sed plebs eo libere agitabat, quia nullius €potentia super leges erat neque divitiis aut superbia €sed bona fama factisque fortibus nobilis ignobilem €anteibat: humillimus quisque in arvis aut in militia €nullius honestae rei egens satis sibi satisque patriae erat. sed ubi eos paulatim expulsos agris inertia atque €inopia incertas domos habere subegit, coepere alienas €opes petere, libertatem suam cum re publica venalem @1 habere. ita paulatim populus, qui dominus erat, cunc-€tis gentibus imperitabat, dilapsus est et pro communi imperio privatim sibi quisque servitutem peperit. haec €igitur multitudo primum malis moribus inbuta, deinde €in artis vitasque varias dispalata, nullo modo inter se €congruens, parum mihi quidem idonea videtur ad ca-pessendam rem publicam. ceterum additis novis civi-€bus magna me spes tenet fore ut omnes expergiscantur €ad libertatem: quippe cum illis libertatis retinendae, tum his servitutis amittendae cura orietur. hos ego €censeo permixtos cum veteribus novos in coloniis con-€stituas: ita et res militaris opulentior erit et plebs €bonis negotiis impedita malum publicum facere desinet.  @@Sed non inscius neque inprudens sum, quom ea €res agetur, quae saevitia quaeque tempestates homi-€num nobilium futurae sint, quom indignabuntur, omnia €funditus misceri, antiquis civibus hanc servitutem in-€poni, regnum denique ex libera civitate futurum, ubi €unius munere multitudo ingens in civitatem pervenerit. equidem ego sic apud animum meum statuo: malum €facinus in se admittere, qui incommodo rei publicae €gratiam sibi conciliet: ubi bonum publicum etiam pri-€vatim usui est, id vero dubitare adgredi, socordiae at-que ignaviae duco. M. Druso semper consilium fuit in €tribunatu summa ope niti pro nobilitate; neque ullam €rem in principio agere intendit, nisi illei auctores fuerant. sed homines factiosi, quibus dolus atque mali-€tia fide cariora erant, ubi intellexerunt per unum ho-€minem maxumum beneficium multis mortalibus dari, €videlicet sibi quisque conscius malo atque infido animo esse, de M. Druso iuxta ac se existumaverunt. itaque @1 €metu ne per tantam gratiam solus rerum poteretur, €contra eam nisi sua et ipseius consilia disturbaverunt. quo tibi, imperator, maiore cura fideique amici et multa €praesidia paranda sunt.  @@Hostem adversum deprimere strenuo homini haud €difficilest: occulta pericula neque facere neque vitare bonis in promptu est. igitur, ubi eos in civitatem ad-€duxeris, quoniam quidem renovata plebs erit, in ea re €maxume animum exerceto, ut colantur boni mores, con-cordia inter veteres et novos coalescat. sed multo maxu-€mum bonum patriae civibus, tibi liberis, postremo €humanae genti pepereris, si studium pecuniae aut €sustuleris aut, quoad res feret, minueris. aliter neque €privata res neque publica neque domi neque militiae regi potest. nam ubi cupido divitiarum invasit, neque €disciplina neque artes bonae neque ingenium ullum €satis pollet, quin animus magis aut minus mature, postremo tamen succumbat. saepe iam audivi, qui reges, €quae civitates et nationes per opulentiam magna im-€peria amiserint, quae per virtutem inopes ceperant: id adeo haud mirandum est. nam ubi bonus deteriorem €divitiis magis clarum magisque acceptum videt, primo €aestuat multaque in pectore volvit: sed ubi gloria €honorem, magis in dies virtutem opulentia vincit, animus ad voluptatem a vero deficit. quippe gloria industria €alitur, ubi eam dempseris, ipsa per se virtus amara atque aspera est. postremo ubi divitiae clarae haben-€tur, ibi omnia bona vilia sunt, fides probitas pudor pudicitia. nam ad virtutem una ardua via est, ad pecu-€niam qua cuique lubet nititur: et malis et bonis rebus ea creatur. ergo in primis auctoritatem pecuniae de-€mito. neque de capite neque de honore ex copiis quis- @1 €quam magis aut minus iudicaverit, sicut neque praetor €neque consul ex opulentia verum ex dignitate creetur. sed de magistratu facile populi iudicium fit: iudices a €paucis probari regnum est, ex pecunia legi inhonestum. €quare omnes primae classis iudicare placet, sed numero plures quam iudicant. neque Rhodios neque alias civi-€tates unquam iudiciorum suorum paenituit, ubi pro-€miscue dives et pauper, ut cuique fors tulit, de maximis €rebus iuxta ac de minimis disceptat. @8  Sed magistratibus €creandis haud mihi quidem apsurde placet lex, quam €C. Gracchus in tribunatu promulgaverat, ut ex confusis quinque classibus sorte centuriae vocarentur. ita coae-€quantur dignitate pecunia[2e]2, virtute anteire alius alium €properabit. @@Haec ego magna remedia contra divitias statuo. nam €perinde omnes res laudantur atque adpetuntur, ut ea-€rum rerum usus est. malitia praemiis exercetur: ubi ea dempseris, nemo omnium gratuito malus est. ceterum €avaritia belua fera inmanis intoleranda est: quo intendit, €oppida agros fana atque domos vastat, divina cum huma-€nis permiscet, neque exercitus neque moenia obstant, €quominus vi sua penetret; fama pudicitia liberis patria atque parentibus cunctos mortalis spoliat. verum, si €pecuniae decus ademeris, magna illa vis avaritiae fa-€cile bonis moribus vincetur. @@Atque haec ita sese habere tametsi omnes aequi €atque iniqui memorant, tamen tibi cum factione nobi-€litatis haut mediocriter certandum est. quoius si do-lum caveris, alia omnia in proclivi erunt. nam ii, si vir-€tute satis valerent, magis aemuli bonorum quam invidi €essent. quia desidia et inertia, stupor eos atque torpedo @1 €invasit, strepunt obtrectant. alienam famam bonam €suum dedecus aestumant.  @@Sed quid ego plura quasi de ignotis memorem? €M. Bibuli fortitudo atque animi vis in consulatum eru-€pit; hebes lingua, magis malus quam callidus ingenio. €quid ille audeat, quoi consulatus, maximum imperium, maxumo dedecori fuit? an L. Domiti magna vis est, €quoius nullum membrum a flagitio aut facinore vacat? €lingua vana, manus cruentae, pedes fugaces; quae ho-neste nominari nequeunt, inhonestissima. unius tamen €M. Catonis ingenium versutum loquax callidum haud €contemno. parantur haec disciplina Graecorum. sed €virtus vigilantia labor apud Graecos nulla sunt. quippe €qui domi libertatem suam per inertiam amiserint, cen-sesne eorum praeceptis imperium haberi posse? reliqui €de factione sunt inertissimi nobiles, in quibus sicut in €titulo praeter bonum nomen nihil est additamenti. €L. Postumii M. Favonii mihi videntur quasi magnae €navis supervacuanea onera esse: ubi salvi pervenere, €usui sunt; si quid adversi coortum est, de illeis potis-€simum iactura fit, quia pretii minimi sunt.  @@Nunc quoniam, sicut mihi videor, de plebe reno-€vanda conrigendaque satis disserui, de senatu quae tibi agenda videntur, dicam. postquam mihi aetas in-€geniumque adolevit, haud ferme armis atque equis cor-€pus exercui, sed animum in litteris agitavi: quod na-tura firmius erat, id in laboribus habui. atque ego in þ¶³±ÿï°°·ÿï‚ÒåðÿïƒÓáìÿ²¨Š“‚ea vita multa legendo atque audiendo ita comperi, om- @1 €nia regna, item civitates et nationes usque eo prospe-€rum imperium habuisse, dum apud eos vera consilia €valuerunt: ubicumque gratia timor voluptas ea corru-€pere, post paulo inminutae opes, deinde ademptum im-perium, postremo servitus imposita est. equidem ego €sic apud animum meum statuo: cuicumque in sua civi-€tate amplior inlustriorque locus quam aliis est, ei magnam curam esse rei publicae. nam ceteris salva €urbe tantum modo libertas tuta est: qui per virtutem €sibi divitias decus honorem pepererunt, ubi paulum €inclinata res publica agitari coepit, multipliciter ani-€mus curis atque laboribus fatigatur: aut gloriam aut €libertatem aut rem familiarem defensat, omnibus locis €adest festinat, quanto in secundis rebus florentior fuit, tanto in adversis asperius magisque anxie agitat. igi-€tur ubi plebs senatui sicuti corpus animo oboedit €eiusque consulta exsequitur, patres consilio valere decet, populo supervacuanea est calliditas. itaque €maiores nostri, cum bellis asperrumis premerentur, €equis viris pecunia amissa, numquam defessi sunt €armati de imperio certare. non inopia aerarii, non vis €hostium, non adversa res ingentem eorum animum €subegit, quin, quae virtute ceperant, simul cum anima retinerent. atque ea magis fortibus consiliis quam €bonis proeliis patrata sunt. quippe apud illos una res €publica erat, ei omnes consulebant, factio contra hostis €parabatur, corpus atque ingenium patriae, non suae quisque potentiae exercitabat. at hoc tempore contra €ea homines nobiles, quorum animos socordia atque €ignavia invasit, ignarei laboris hostium militiae domi €factione instructi per superbiam cunctis gentibus €moderantur. @8  Itaque patres, quorum consilio antea @1 €dubia res publica stabiliebatur, oppressi ex aliena libi-€dine huc atque illuc fluctuantes agitantur: interdum €alia deinde alia decernunt, uti eorum, qui dominantur, €simultas aut gratia fert, ita bonum malumque publi-cum aestumant. quodsi aut libertas aequa omnium aut €sententia obscurior esset, maioribus opibus res publica et minus potens nobilitas esset. sed quoniam coaequari €gratiam omnium difficile est, quippe cum illis maiorum €virtus partam reliquerit gloriam dignitatem clientelas, €cetera multitudo pleraque insiticia sit, sententias €eorum a metu libera: ita in occulto sibi quisque alterius potentia carior erit. libertas iuxta bonis et malis, €strenuis atque ignavis optabilis est. verum eam pleri-€que metu deserunt. stultissimi mortales, quod in certa-€mine dubium est, quorsum accidat, id per inertiam in se quasi victi recipiunt. igitur duabus rebus confirmari €posse senatum puto: si numero auctus per tabellam €sententiam feret. tabella obtentui erit, quo magis animo €libero facere audeat: in multitudine et praesidii plus et usus amplior est. nam fere his tempestatibus alii €iudiciis publicis, alii privatis suis atque amicorum €negotiis inplicati, haud sane rei publicae consiliis ad-€fuerunt; neque eos magis occupatio quam superba €imperia distinuerunt. homines nobiles cum paucis €senatoriis, quos additamenta factionis habent, quae-€cumque libuit probare reprehendere decernere, ea, uti lubido tulit, fecere. verum ubi numero senatorum aucto €per tabellam sententiae dicentur, ne illi superbiam €suam dimittent, ubi iis oboediendum erit, quibus antea €crudelissime imperitabant. @1  @@Forsitan, imperator, perlectis litteris desideres, €quem numerum senatorum fieri placeat, quoque modo is €in multa [2et]2 varia officia distribuatur; iudicia quoniam €omnibus primae classis committenda putem, quae di-€scriptio, quei numerus in quoque genere futurus sit. ea mihi omnia generatim discribere haud difficile factu €fuit; sed prius laborandum visum est de summa con-€silii, idque tibi probandum verum esse. si hoc itinere uti decreveris, cetera in promptu erunt. volo ego con-€silium meum prudens maxumeque usui esse. nam ubi-€cumque tibi res prospere cedet, ibi mihi bona fama eveniet. sed me illa magis cupido exercet, ut quocum-que modo quam primum res publica adiutetur. liber-€tatem gloria cariorem habeo, atque ego te oro hortor-€que ne clarissimus imperator Gallica gente subacta €populi Romani summum atque invictum imperium ta-€bescere vetustate ac per summam socordiam dilabi patiaris. profecto, si id accidat, neque tibi nox neque €dies curam animi sedaverit, quin insomniis exercitus, furibundus atque amens alienata mente feraris. nam-€que mihi pro vero constat omnium mortalium vitam €divino numine invisier; neque bonum neque malum €facinus quoiusquam pro nihilo haberi, sed ex natura divorsa praemia bonos malosque sequi. interea si forte €ea tardius procedunt, suus quoique animus ex con-€scientia spem praebet.  @@Quodsi tecum patria atque parentes possent lo-€qui, scilicet haec tibi dicerent. o Caesar, nos te genui-€mus fortissimi viri, in optima urbe, decus praesidium-que nobis, hostibus terrorem. quae multis laboribus @1 €et periculis ceperamus, ea tibi nascenti cum anima si-€mul tradidimus, patriam maxumam in terris, domum €familiamque in patria clarissimam, praeterea bonas €artis honestas divitias, postremo omnia honestamenta pacis et praemia belli. pro iis amplissimis beneficiis €non flagitium a te neque malum facinus petimus, sed utei libertatem eversam restituas. qua re patrata pro-€fecto per gentes omnes fama virtutis tuae volitabit. namque hac tempestate tametsi domi militiaeque prae-€clara facinora egisti, tamen gloria tua cum multis viris €fortibus aequalis est. si vero urbem amplissimo no-€mine et maxumo imperio prope iam ab occasu resti-€tueris, quis te clarior, quis maior in terris fuerit? quippe si morbo iam aut fato huic imperio secus acci-€dat, cui dubium est, quin per orbem terrarum vastitas €bella caedes oriantur? quodsi tibi bona lubido fuerit €patriae parentibusque gratificandi, posteroque tempore €re publica restituta super omnes mortales gloriam agitabis tuaque unius mors vita clarior erit. nam vivos €interdum fortuna, saepe invidia fatigat: ubi anima €naturae cessit, demptis optrectatoribus, ipsa se virtus €magis magisque extollit. @@Quae mihi utilissima factu visa sunt quaeque tibi €usui fore credidi, quam paucissimis potui perscripsi. €ceterum deos inmortales optestor ut, quocumque modo €ages, ea res tibi reique publicae prospere eveniat. @1 ï°°¸ÿï‚ÃéãÿïƒÓáìÿŸôÿ@@@@{1IN M. TVLLIVM CICERONEM €@@@@INVECTIVA}1 ‘@@Graviter et iniquo animo maledicta tua paterer, M. €Tulli, si te scirem iudicio magis quam morbo animi pe-€tulantia ista uti. sed cum in te neque modum neque €modestiam ullam animadverto, respondebo tibi, ut, si €quam male dicendo voluptatem cepisti, eam male €audiendo amittas. €@@Ubi querar, quos implorem, patres conscripti, diripi €rem publicam atque audacissimo cuique esse praedae? €apud populum Romanum? qui ita largitionibus corrup- @1 €tus est, ut se ipse ac fortunas suas venales habeat. an €apud vos, patres conscripti? quorum auctoritas turpis-€simo cuique et sceleratissimo ludibrio est. ubiubi M. €Tullius leges iudicia rem publicam defendit atque in €hoc ordine ita moderatur, quasi unus reliquus e familia €viri clarissimi, Scipionis Africani, ac non reperticius, €accitus ac paulo ante insitus huic urbi civis. @@An vero, M. Tulli, facta tua ac dicta obscura sunt? €an non ita a pueritia vixisti, ut nihil flagitiosum cor-€pori tuo putares, quod alicui collibuisset? aut scilicet €istam immoderatam eloquentiam apud M. Pisonem non €pudicitiae iactura perdidicisti? itaque minime miran-€dum est, quod eam flagitiose venditas, quam turpis-€sime parasti. verum, ut opinor, splendor domesticus €tibi animos tollit, uxor sacrilega ac periuriis delibuta, @1 €filia matris paelex, tibi iucundior atque obsequentior €quam parenti par est. domum ipsam tuam vi et rapinis €funestam tibi ac tuis comparasti: videlicet, ut nos com-€monefacias, quam conversa res sit, cum in ea domo habitares, homo flagitiosissime, quae P. Crassi, viri €clarissimi, fuit. atque haec cum ita sint, tamen se Ci-€cero dicit in concilio deorum immortalium fuisse, inde €missum huic urbi civibusque custodem absque carni-þ¶³±ÿï°°¸ÿï‚ÃéãÿïƒÓáìÿ“…ficis nomine, qui civitatis incommodum in gloriam €suam ponit. quasi vero non illius coniurationis causa €fuerit consulatus tuus et idcirco res publica disiecta eo €tempore, quo te custodem habebat. sed ut opinor, illa @1 €te magis extollunt, quae post consulatum cum Terentia €uxore de re publica consuluisti, cum legis Plautiae €iudicia domo faciebatis, ex coniuratis ali[2qu]2os pecu-€nia condemnabas, cum tibi alius Tusculanam, alius €Pompeianam villam exaedificabat, alius domum eme-€bat: qui vero nihil poterat, is erat calumniae proxi-€mus, is aut domum tuam oppugnatum venerat aut insi-dias senatui fecerat, denique de eo tibi compertum erat. €quae si tibi falsa obicio, redde rationem, quantum patri-€monii acceperis, quid tibi litibus accreverit, qua ex €pecunia domum paraveris, Tusculanum et Pompeianum €infinito sumptu aedificaveris, aut si retices, cui dubium €potest esse: opulentiam istam ex sanguine et miseriis €civium parasti? @1 €@@Verum, ut opinor, homo novus Arpinas, ex M. Crassi €familia, illius virtutem imitatur, contemnit simultatem €hominum nobilium, rem publicam caram habet, neque €terrore neque gratia removetur a vero, amicitia tantum ac virtus est animi. immo vero homo levissimus, sup-€plex inimicis, amicis contumeliosus, modo harum, modo €illarum partium, fidus nemini, levissimus senator, mer-€cennarius patronus, cuius nulla pars corporis a tur-€pitudine vacat, lingua vana, manus rapacissimae, gula €immensa, pedes fugaces: quae honeste nominari non €possunt, inhonestissima. atque is cum eius modi sit, €tamen audet dicere: 'o fortunatam natam me consule @1 €Romam!' te consule fortunatam, Cicero? immo vero €infelicem et miseram, quae crudelissimam proscriptio-€nem eam perpessa est, cum tu perturbata re publica €metu perculsos omnes bonos parere crudelitati tuae €cogebas, cum omnia iudicia, omnes leges in tua libidine €erant, cum tu sublata lege Porcia, erepta libertate €omnium nostrum vitae necisque potestatem ad te unum revocaveras. atque parum quod impune fecisti, verum €etiam commemorando exprobras neque licet oblivisci €his servitutis suae. egeris, oro te, Cicero, profeceris €quidlibet: satis est perpessos esse: etiamne aures nos-€tras odio tuo onerabis, etiamne molestissimis verbis €insectabere? 'cedant arma togae, concedat laurea lin- @1 €guae.' quasi vero togatus et non armatus ea, quae glo-€riaris, confeceris, atque inter te Sullamque dictatorem €praeter nomen imperii quicquam interfuerit. @@Sed quid ego plura de tua insolentia commemorem? €quem Minerva omnis artis edocuit, Iuppiter Optimus €Maximus in concilio deorum admisit, Italia exulem hu-€meris suis reportavit. oro te, Romule Arpinas, qui €egregia tua virtute omnis Paulos, Fabios, Scipiones €superasti, quem tandem locum in hac civitate obtines? €quae tibi partes rei publicae placent? quem amicum, €quem inimicum habes? cui in civitate insidias fecisti, €[2ei]2 ancillaris. quo auctore de exsilio tuo Dyrrhachio €redisti, eum insequeris. quos tyrannos appellabas, @1 €eorum potentiae faves. qui tibi ante optimates vide-€bantur, eosdem dementes ac furiosos vocas. Vatini €causam agis, de Sestio male existimas. Bibulum petu-€lantissimis verbis laedis, laudas Caesarem. quem €maxime odisti, ei maxime obsequeris. aliud stans, aliud €sedens sentis de re publica. his male dicis, illos odisti, €levissime transfuga, neque in hac neque in illa parte €fidem habens. @1 ðþ