¶¹°ÿï°°±ÿï‚ÅãìÿïƒÖåòçÿŸôÿ@@@@{1BVCOLICA}1 ‘ô±ÿ@@@@{1ECLOGA I}1 €@@@@{40MELIBOEVS TITYRVS}40 {M.} Tityre, tu patulae recubans sub tegmine fagi €siluestrem tenui Musam meditaris auena; €nos patriae finis et dulcia linquimus arua. €nos patriam fugimus; tu, Tityre, lentus in umbra €formosam resonare doces Amaryllida siluas. €{T.} O Meliboee, deus nobis haec otia fecit. €namque erit ille mihi semper deus, illius aram €saepe tener nostris ab ouilibus imbuet agnus. €ille meas errare boues, ut cernis, et ipsum €ludere quae uellem calamo permisit agresti. €{M.} Non equidem inuideo, miror magis: undique totis €usque adeo turbatur agris. en ipse capellas €protinus aeger ago; hanc etiam uix, Tityre, duco. €hic inter densas corylos modo namque gemellos, €spem gregis, a! silice in nuda conixa reliquit. €saepe malum hoc nobis, si mens non laeua fuisset, €de caelo tactas memini praedicere quercus. €sed tamen iste deus qui sit, da, Tityre, nobis. €{T.} Vrbem quam dicunt Romam, Meliboee, putaui €stultus ego huic nostrae similem, quo saepe solemus €pastores ouium teneros depellere fetus. €sic canibus catulos similis, sic matribus haedos €noram, sic paruis componere magna solebam. €uerum haec tantum alias inter caput extulit urbes @1 €quantum lenta solent inter uiburna cupressi. €{M.} Et quae tanta fuit Romam tibi causa uidendi? €{T.} Libertas, quae sera tamen respexit inertem, €candidior postquam tondenti barba cadebat, €respexit tamen et longo post tempore uenit, €postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit. €namque (fatebor enim) dum me Galatea tenebat, €nec spes libertatis erat nec cura peculi. €quamuis multa meis exiret uictima saeptis, €pinguis et ingratae premeretur caseus urbi, €non umquam grauis aere domum mihi dextra redibat. €{M.} Mirabar quid maesta deos, Amarylli, uocares, €cui pendere sua patereris in arbore poma; €Tityrus hinc aberat. ipsae te, Tityre, pinus, €ipsi te fontes, ipsa haec arbusta uocabant. €{T.} Quid facerem? neque seruitio me exire licebat €nec tam praesentis alibi cognoscere diuos. €hic illum uidi iuuenem, Meliboee, quotannis €bis senos cui nostra dies altaria fumant. €hic mihi responsum primus dedit ille petenti: €'pascite ut ante boues, pueri; summittite tauros.' €{M.} Fortunate senex, ergo tua rura manebunt €et tibi magna satis, quamuis lapis omnia nudus €limosoque palus obducat pascua iunco: €non insueta grauis temptabunt pabula fetas, €nec mala uicini pecoris contagia laedent. €fortunate senex, hic inter flumina nota €et fontis sacros frigus captabis opacum; €hinc tibi, quae semper, uicino ab limite saepes €Hyblaeis apibus florem depasta salicti €saepe leui somnum suadebit inire susurro; €hinc alta sub rupe canet frondator ad auras, €nec tamen interea raucae, tua cura, palumbes €nec gemere ae+ria cessabit turtur ab ulmo. @1 €{T.} Ante leues ergo pascentur in aethere cerui €et freta destituent nudos in litore piscis, €ante pererratis amborum finibus exsul €aut Ararim Parthus bibet aut Germania Tigrim, €quam nostro illius labatur pectore uultus. €{M.} At nos hinc alii sitientis ibimus Afros, €pars Scythiam et rapidum cretae ueniemus Oaxen €et penitus toto diuisos orbe Britannos. €en umquam patrios longo post tempore finis €pauperis et tuguri congestum caespite culmen, €post aliquot, mea regna, uidens mirabor aristas? €impius haec tam culta noualia miles habebit, €barbarus has segetes. en quo discordia ciuis €produxit miseros: his nos conseuimus agros! €insere nunc, Meliboee, piros, pone ordine uitis. €ite meae, felix quondam pecus, ite capellae. €non ego uos posthac uiridi proiectus in antro €dumosa pendere procul de rupe uidebo; €carmina nulla canam; non me pascente, capellae, €florentem cytisum et salices carpetis amaras. €{T.} Hic tamen hanc mecum poteras requiescere noctem €fronde super uiridi: sunt nobis mitia poma, €castaneae molles et pressi copia lactis, €et iam summa procul uillarum culmina fumant €maioresque cadunt altis de montibus umbrae. ôÿ@@@@{1ECLOGA II}1 Formosum pastor Corydon ardebat Alexin, €delicias domini, nec quid speraret habebat. €tantum inter densas, umbrosa cacumina, fagos @1 €adsidue ueniebat. ibi haec incondita solus €montibus et siluis studio iactabat inani: €@@'O crudelis Alexi, nihil mea carmina curas? €nil nostri miserere? mori me denique cogis? €nunc etiam pecudes umbras et frigora captant, €nunc uiridis etiam occultant spineta lacertos, €Thestylis et rapido fessis messoribus aestu €alia serpyllumque herbas contundit olentis. €at mecum raucis, tua dum uestigia lustro, €sole sub ardenti resonant arbusta cicadis. €nonne fuit satius tristis Amaryllidis iras €atque superba pati fastidia? nonne Menalcan, €quamuis ille niger, quamuis tu candidus esses? €o formose puer, nimium ne crede colori: €alba ligustra cadunt, uaccinia nigra leguntur. €despectus tibi sum, nec qui sim quaeris, Alexi, €quam diues pecoris, niuei quam lactis abundans. €mille meae Siculis errant in montibus agnae; €lac mihi non aestate nouum, non frigore defit. €canto quae solitus, si quando armenta uocabat, €Amphion Dircaeus in Actaeo Aracyntho. €nec sum adeo informis: nuper me in litore uidi, €cum placidum uentis staret mare. non ego Daphnin €iudice te metuam, si numquam fallit imago. €o tantum libeat mecum tibi sordida rura €atque humilis habitare casas et figere ceruos, €haedorumque gregem uiridi compellere hibisco! €mecum una in siluis imitabere Pana canendo €(Pan primum calamos cera coniungere pluris €instituit, Pan curat ouis ouiumque magistros), €nec te paeniteat calamo triuisse labellum: €haec eadem ut sciret, quid non faciebat Amyntas? @1 €est mihi disparibus septem compacta cicutis €fistula, Damoetas dono mihi quam dedit olim, €et dixit moriens: "te nunc habet ista secundum"; €dixit Damoetas, inuidit stultus Amyntas. €praeterea duo nec tuta mihi ualle reperti €capreoli, sparsis etiam nunc pellibus albo, €bina die siccant ouis ubera; quos tibi seruo. €iam pridem a me illos abducere Thestylis orat; €et faciet, quoniam sordent tibi munera nostra. €huc ades, o formose puer: tibi lilia plenis €ecce ferunt Nymphae calathis; tibi candida Nais, €pallentis uiolas et summa papauera carpens, €narcissum et florem iungit bene olentis anethi; €tum casia atque aliis intexens suauibus herbis €mollia luteola pingit uaccinia calta. €ipse ego cana legam tenera lanugine mala €castaneasque nuces, mea quas Amaryllis amabat; €addam cerea pruna (honos erit huic quoque pomo), €et uos, o lauri, carpam et te, proxima myrte, €sic positae quoniam suauis miscetis odores. €rusticus es, Corydon; nec munera curat Alexis, €nec, si muneribus certes, concedat Iollas. €heu heu, quid uolui misero mihi? floribus Austrum €perditus et liquidis immisi fontibus apros. €quem fugis, a! demens? habitarunt di quoque siluas €Dardaniusque Paris. Pallas quas condidit arces €ipsa colat; nobis placeant ante omnia siluae. €torua leaena lupum sequitur, lupus ipse capellam, €florentem cytisum sequitur lasciua capella, €te Corydon, o Alexi: trahit sua quemque uoluptas. €aspice, aratra iugo referunt suspensa iuuenci, €et sol crescentis decedens duplicat umbras; €me tamen urit amor: quis enim modus adsit amori? @1 €a, Corydon, Corydon, quae te dementia cepit! €semiputata tibi frondosa uitis in ulmo est: €quin tu aliquid saltem potius, quorum indiget usus, €uiminibus mollique paras detexere iunco? €inuenies alium, si te hic fastidit, Alexin.' ô±ÿ@@@@{1ECLOGA III}1 €@@@@{40MENALCAS DAMOETAS PALAEMON}40 {M.} Dic mihi, Damoeta, cuium pecus? an Meliboei? €{D.} Non, uerum Aegonis; nuper mihi tradidit Aegon. €{M.} Infelix o semper, oues, pecus! ipse Neaeram €dum fouet ac ne me sibi praeferat illa ueretur, €hic alienus ouis custos bis mulget in hora, €et sucus pecori et lac subducitur agnis. €{D.} Parcius ista uiris tamen obicienda memento. €nouimus et qui te transuersa tuentibus hircis €et quo (sed faciles Nymphae risere) sacello. €{M.} Tum, credo, cum me arbustum uidere Miconis €atque mala uitis incidere falce nouellas. €{D.} Aut hic ad ueteres fagos cum Daphnidis arcum €fregisti et calamos: quae tu, peruerse Menalca, €et cum uidisti puero donata, dolebas, €et si non aliqua nocuisses, mortuus esses. €{M.} Quid domini faciant, audent cum talia fures? þ¶¹°ÿï°°±ÿï‚ÅãìÿïƒÖåòçÿ“ˆ‘non ego te uidi Damonis, pessime, caprum €excipere insidiis multum latrante Lycisca? €et cum clamarem 'quo nunc se proripit ille? €Tityre, coge pecus', tu post carecta latebas. €{D.} An mihi cantando uictus non redderet ille, €quem mea carminibus meruisset fistula caprum? @1 €si nescis, meus ille caper fuit; et mihi Damon €ipse fatebatur, sed reddere posse negabat. €{M.} Cantando tu illum? aut umquam tibi fistula cera €iuncta fuit? non tu in triuiis, indocte, solebas €stridenti miserum stipula disperdere carmen? €{D.} Vis ergo inter nos quid possit uterque uicissim €experiamur? ego hanc uitulam (ne forte recuses, €bis uenit ad mulctram, binos alit ubere fetus) €depono; tu dic mecum quo pignore certes. €{M.} De grege non ausim quicquam deponere tecum: €est mihi namque domi pater, est iniusta nouerca, €bisque die numerant ambo pecus, alter et haedos. €uerum, id quod multo tute ipse fatebere maius €(insanire libet quoniam tibi), pocula ponam €fagina, caelatum diuini opus Alcimedontis, €lenta quibus torno facili superaddita uitis €diffusos hedera uestit pallente corymbos. €in medio duo signa, Conon et_quis fuit alter, €descripsit radio totum qui gentibus orbem, €tempora quae messor, quae curuus arator haberet? €necdum illis labra admoui, sed condita seruo. €{D.} Et nobis idem Alcimedon duo pocula fecit €et molli circum est ansas amplexus acantho, €Orpheaque in medio posuit siluasque sequentis; €necdum illis labra admoui, sed condita seruo. €si ad uitulam spectas, nihil est quod pocula laudes. €{M.} Numquam hodie effugies; ueniam quocumque uocaris. €audiat haec tantum_uel qui uenit ecce Palaemon. €efficiam posthac ne quemquam uoce lacessas. €{D.} Quin age, si quid habes; in me mora non erit ulla, €nec quemquam fugio: tantum, uicine Palaemon, €sensibus haec imis (res est non parua) reponas. @1 €{P.} Dicite, quandoquidem in molli consedimus herba. €et nunc omnis ager, nunc omnis parturit arbos, €nunc frondent siluae, nunc formosissimus annus. €incipe, Damoeta; tu deinde sequere, Menalca. €alternis dicetis; amant alterna Camenae. €{D.} Ab Ioue principium Musae: Iouis omnia plena; €ille colit terras, illi mea carmina curae. €{M.} Et me Phoebus amat; Phoebo sua semper apud me €munera sunt, lauri et suaue rubens hyacinthus. €{D.} Malo me Galatea petit, lasciua puella, €et fugit ad salices et se cupit ante uideri. €{M.} At mihi sese offert ultro, meus ignis, Amyntas, €notior ut iam sit canibus non Delia nostris. €{D.} Parta meae Veneri sunt munera: namque notaui €ipse locum, ae+riae quo congessere palumbes. €{M.} Quod potui, puero siluestri ex arbore lecta €aurea mala decem misi; cras altera mittam. €{D.} O quotiens et quae nobis Galatea locuta est! €partem aliquam, uenti, diuum referatis ad auris! €{M.} Quid prodest quod me ipse animo non spernis, Amynta, €si, dum tu sectaris apros, ego retia seruo? €{D.} Phyllida mitte mihi: meus est natalis, Iolla; €cum faciam uitula pro frugibus, ipse uenito. €{M.} Phyllida amo ante alias; nam me discedere fleuit €et longum 'formose, uale, uale,' inquit, 'Iolla.' €{D.} Triste lupus stabulis, maturis frugibus imbres, €arboribus uenti, nobis Amaryllidis irae. €{M.} Dulce satis umor, depulsis arbutus haedis, €lenta salix feto pecori, mihi solus Amyntas. €{D.} Pollio amat nostram, quamuis est rustica, Musam: €Pierides, uitulam lectori pascite uestro. €{M.} Pollio et ipse facit noua carmina: pascite taurum, €iam cornu petat et pedibus qui spargat harenam. @1 €{D.} Qui te, Pollio, amat, ueniat quo te quoque gaudet; €mella fluant illi, ferat et rubus asper amomum. €{M.} Qui Bauium non odit, amet tua carmina, Maeui, €atque idem iungat uulpes et mulgeat hircos. €{D.} Qui legitis flores et humi nascentia fraga, €frigidus, o pueri (fugite hinc!), latet anguis in herba. €{M.} Parcite, oues, nimium procedere: non bene ripae €creditur; ipse aries etiam nunc uellera siccat. €{D.} Tityre, pascentis a flumine reice capellas: €ipse, ubi tempus erit, omnis in fonte lauabo. €{M.} Cogite ouis, pueri: si lac praeceperit aestus, €ut nuper, frustra pressabimus ubera palmis. €{D.} Heu heu, quam pingui macer est mihi taurus in eruo! €idem amor exitium pecori pecorisque magistro. €{M.} His certe neque amor causa est; uix ossibus haerent; €nescio quis teneros oculus mihi fascinat agnos. €{D.} Dic quibus in terris (et eris mihi magnus Apollo) €tris pateat caeli spatium non amplius ulnas. €{M.} Dic quibus in terris inscripti nomina regum €nascantur flores, et Phyllida solus habeto. €{P.} Non nostrum inter uos tantas componere lites: €et uitula tu dignus et hic, et quisquis amores €aut metuet dulcis aut experietur amaros. €claudite iam riuos, pueri; sat prata biberunt. ôÿ@@@@{1ECLOGA IV}1 Sicelides Musae, paulo maiora canamus! €non omnis arbusta iuuant humilesque myricae; @1 €si canimus siluas, siluae sint consule dignae. €@@Vltima Cumaei uenit iam carminis aetas; €magnus ab integro saeclorum nascitur ordo. €iam redit et Virgo, redeunt Saturnia regna, €iam noua progenies caelo demittitur alto. €tu modo nascenti puero, quo ferrea primum €desinet ac toto surget gens aurea mundo, €casta faue Lucina: tuus iam regnat Apollo. €teque adeo decus hoc aeui, te consule, inibit, €Pollio, et incipient magni procedere menses; €te duce, si qua manent sceleris uestigia nostri, €inrita perpetua soluent formidine terras. €ille deum uitam accipiet diuisque uidebit €permixtos heroas et ipse uidebitur illis, €pacatumque reget patriis uirtutibus orbem. €@@At tibi prima, puer, nullo munuscula cultu €errantis hederas passim cum baccare tellus €mixtaque ridenti colocasia fundet acantho. €ipsae lacte domum referent distenta capellae €ubera, nec magnos metuent armenta leones; €ipsa tibi blandos fundent cunabula flores. €occidet et serpens, et fallax herba ueneni €occidet; Assyrium uulgo nascetur amomum. €at simul heroum laudes et facta parentis €iam legere et quae sit poteris cognoscere uirtus, €molli paulatim flauescet campus arista €incultisque rubens pendebit sentibus uua €et durae quercus sudabunt roscida mella. €pauca tamen suberunt priscae uestigia fraudis, €quae temptare Thetim ratibus, quae cingere muris €oppida, quae iubeant telluri infindere sulcos. €alter erit tum Tiphys et altera quae uehat Argo @1 €delectos heroas; erunt etiam altera bella €atque iterum ad Troiam magnus mittetur Achilles. €hinc, ubi iam firmata uirum te fecerit aetas, €cedet et ipse mari uector, nec nautica pinus €mutabit merces; omnis feret omnia tellus. €non rastros patietur humus, non uinea falcem; €robustus quoque iam tauris iuga soluet arator. €nec uarios discet mentiri lana colores, €ipse sed in pratis aries iam suaue rubenti €murice, iam croceo mutabit uellera luto; €sponte sua sandyx pascentis uestiet agnos. €@@'Talia saecla' suis dixerunt 'currite' fusis €concordes stabili fatorum numine Parcae. €adgredere o magnos (aderit iam tempus) honores, €cara deum suboles, magnum Iouis incrementum! €aspice conuexo nutantem pondere mundum, €terrasque tractusque maris caelumque profundum; €aspice, uenturo laetentur ut omnia saeclo! €o mihi tum longae maneat pars ultima uitae, €spiritus et quantum sat erit tua dicere facta! €non me carminibus uincet nec Thracius Orpheus €nec Linus, huic mater quamuis atque huic pater adsit, €Orphei Calliopea, Lino formosus Apollo. €Pan etiam, Arcadia mecum si iudice certet, €Pan etiam Arcadia dicat se iudice uictum. €@@Incipe, parue puer, risu cognoscere matrem €(matri longa decem tulerunt fastidia menses) €incipe, parue puer: qui non risere parenti, €nec deus hunc mensa, dea nec dignata cubili est. @1 ô±ÿ@@@@{1ECLOGA V}1 €@@@@{40MENALCAS MOPSVS}40 {ME.} Cur non, Mopse, boni quoniam conuenimus ambo, €tu calamos inflare leuis, ego dicere uersus, €hic corylis mixtas inter consedimus ulmos? €{MO.} Tu maior; tibi me est aequum parere, Menalca, €siue sub incertas Zephyris motantibus umbras €siue antro potius succedimus. aspice, ut antrum €siluestris raris sparsit labrusca racemis. €{ME.} Montibus in nostris solus tibi certat Amyntas. €{MO.} Quid, si idem certet Phoebum superare canendo? €{ME.} Incipe, Mopse, prior, si quos aut Phyllidis ignis €aut Alconis habes laudes aut iurgia Codri. þ¶¹°ÿï°°±ÿï‚ÅãìÿïƒÖåòçÿ•ˆŒincipe: pascentis seruabit Tityrus haedos. €{MO.} Immo haec, in uiridi nuper quae cortice fagi €carmina descripsi et modulans alterna notaui, €experiar: tu deinde iubeto ut certet Amyntas. €{ME.} Lenta salix quantum pallenti cedit oliuae, €puniceis humilis quantum saliunca rosetis, €iudicio nostro tantum tibi cedit Amyntas. €sed tu desine plura, puer: successimus antro. €{MO.} Exstinctum Nymphae crudeli funere Daphnin €flebant (uos coryli testes et flumina Nymphis), €cum complexa sui corpus miserabile nati €atque deos atque astra uocat crudelia mater. €non ulli pastos illis egere diebus €frigida, Daphni, boues ad flumina; nulla neque amnem €libauit quadripes nec graminis attigit herbam. €Daphni, tuum Poenos etiam ingemuisse leones €interitum montesque feri siluaeque loquuntur. €Daphnis et Armenias curru subiungere tigris €instituit, Daphnis thiasos inducere Bacchi @1 €et foliis lentas intexere mollibus hastas. €uitis ut arboribus decori est, ut uitibus uuae, €ut gregibus tauri, segetes ut pinguibus aruis, €tu decus omne tuis. postquam te fata tulerunt, €ipsa Pales agros atque ipse reliquit Apollo. €grandia saepe quibus mandauimus hordea sulcis, €infelix lolium et steriles nascuntur auenae; €pro molli uiola, pro purpureo narcisso €carduus et spinis surgit paliurus acutis. €spargite humum foliis, inducite fontibus umbras, €pastores (mandat fieri sibi talia Daphnis), €et tumulum facite, et tumulo superaddite carmen: €'Daphnis ego in siluis, hinc usque ad sidera notus, €formosi pecoris custos, formosior ipse.' €{ME.} Tale tuum carmen nobis, diuine poeta, €quale sopor fessis in gramine, quale per aestum €dulcis aquae saliente sitim restinguere riuo. €nec calamis solum aequiperas, sed uoce magistrum: €fortunate puer, tu nunc eris alter ab illo. €nos tamen haec quocumque modo tibi nostra uicissim €dicemus, Daphninque tuum tollemus ad astra; €Daphnin ad astra feremus: amauit nos quoque Daphnis. €{MO.} An quicquam nobis tali sit munere maius? €et puer ipse fuit cantari dignus, et ista €iam pridem Stimichon laudauit carmina nobis. €{ME.} Candidus insuetum miratur limen Olympi €sub pedibusque uidet nubes et sidera Daphnis. €ergo alacris siluas et cetera rura uoluptas €Panaque pastoresque tenet Dryadasque puellas. €nec lupus insidias pecori, nec retia ceruis €ulla dolum meditantur: amat bonus otia Daphnis. €ipsi laetitia uoces ad sidera iactant €intonsi montes; ipsae iam carmina rupes, @1 €ipsa sonant arbusta: 'deus, deus ille, Menalca!' €sis bonus o felixque tuis! en quattuor aras: €ecce duas tibi, Daphni, duas altaria Phoebo. €pocula bina nouo spumantia lacte quotannis €craterasque duo statuam tibi pinguis oliui, €et multo in primis hilarans conuiuia Baccho €(ante focum, si frigus erit; si messis, in umbra) €uina nouum fundam calathis Ariusia nectar. €cantabunt mihi Damoetas et Lyctius Aegon; €saltantis Satyros imitabitur Alphesiboeus. €haec tibi semper erunt, et cum sollemnia uota €reddemus Nymphis, et cum lustrabimus agros. €dum iuga montis aper, fluuios dum piscis amabit, €dumque thymo pascentur apes, dum rore cicadae, €semper honos nomenque tuum laudesque manebunt. €ut Baccho Cererique, tibi sic uota quotannis €agricolae facient: damnabis tu quoque uotis. €{MO.} Quae tibi, quae tali reddam pro carmine dona? €nam neque me tantum uenientis sibilus Austri €nec percussa iuuant fluctu tam litora, nec quae €saxosas inter decurrunt flumina uallis. €{ME.} Hac te nos fragili donabimus ante cicuta; €haec nos 'formosum Corydon ardebat Alexin', €haec eadem docuit 'cuium pecus? an Meliboei?' €{MO.} At tu sume pedum, quod, me cum saepe rogaret, €non tulit Antigenes (et erat tum dignus amari), €formosum paribus nodis atque aere, Menalca. ôÿ@@@@{1ECLOGA VI}1 Prima Syracosio dignata est ludere uersu €nostra neque erubuit siluas habitare Thalea. €cum canerem reges et proelia, Cynthius aurem @1 €uellit et admonuit: 'pastorem, Tityre, pinguis €pascere oportet ouis, deductum dicere carmen.' €nunc ego (namque super tibi erunt qui dicere laudes, €Vare, tuas cupiant et tristia condere bella) €agrestem tenui meditabor harundine Musam: €non iniussa cano. si quis tamen haec quoque, si quis €captus amore leget, te nostrae, Vare, myricae, €te nemus omne canet; nec Phoebo gratior ulla est €quam sibi quae Vari praescripsit pagina nomen. €@@Pergite, Pierides. Chromis et Mnasyllos in antro €Silenum pueri somno uidere iacentem, €inflatum hesterno uenas, ut semper, Iaccho; €serta procul tantum capiti delapsa iacebant €et grauis attrita pendebat cantharus ansa. €adgressi (nam saepe senex spe carminis ambo €luserat) iniciunt ipsis ex uincula sertis. €addit se sociam timidisque superuenit Aegle, €Aegle Naiadum pulcherrima, iamque uidenti €sanguineis frontem moris et tempora pingit. €ille dolum ridens 'quo uincula nectitis?' inquit; €'soluite me, pueri; satis est potuisse uideri. €carmina quae uultis cognoscite; carmina uobis, €huic aliud mercedis erit.' simul incipit ipse. €tum uero in numerum Faunosque ferasque uideres €ludere, tum rigidas motare cacumina quercus; €nec tantum Phoebo gaudet Parnasia rupes, €nec tantum Rhodope miratur et Ismarus Orphea. €@@Namque canebat uti magnum per inane coacta €semina terrarumque animaeque marisque fuissent €et liquidi simul ignis; ut his ex omnia primis, €omnia et ipse tener mundi concreuerit orbis; €tum durare solum et discludere Nerea ponto @1 €coeperit et rerum paulatim sumere formas; €iamque nouum terrae stupeant lucescere solem, €altius atque cadant summotis nubibus imbres, €incipiant siluae cum primum surgere cumque €rara per ignaros errent animalia montis. €hinc lapides Pyrrhae iactos, Saturnia regna, €Caucasiasque refert uolucris furtumque Promethei. €his adiungit, Hylan nautae quo fonte relictum €clamassent, ut litus 'Hyla, Hyla' omne sonaret; €et fortunatam, si numquam armenta fuissent, €Pasiphaen niuei solatur amore iuuenci. €a, uirgo infelix, quae te dementia cepit! €Proetides implerunt falsis mugitibus agros, €at non tam turpis pecudum tamen ulla secuta €concubitus, quamuis collo timuisset aratrum €et saepe in leui quaesisset cornua fronte. €a! uirgo infelix, tu nunc in montibus erras: €ille latus niueum molli fultus hyacintho €ilice sub nigra pallentis ruminat herbas €aut aliquam in magno sequitur grege. 'claudite, Nymphae, €Dictaeae Nymphae, nemorum iam claudite saltus, €si qua forte ferant oculis sese obuia nostris €errabunda bouis uestigia; forsitan illum €aut herba captum uiridi aut armenta secutum €perducant aliquae stabula ad Gortynia uaccae.' €tum canit Hesperidum miratam mala puellam; €tum Phaethontiadas musco circumdat amarae €corticis atque solo proceras erigit alnos. €tum canit, errantem Permessi ad flumina Gallum €Aonas in montis ut duxerit una sororum, €utque uiro Phoebi chorus adsurrexerit omnis; €ut Linus haec illi diuino carmine pastor €floribus atque apio crinis ornatus amaro @1 €dixerit: 'hos tibi dant calamos (en accipe) Musae, €Ascraeo quos ante seni, quibus ille solebat €cantando rigidas deducere montibus ornos. €his tibi Grynei nemoris dicatur origo, €ne quis sit lucus quo se plus iactet Apollo.' €@@Quid loquar aut Scyllam Nisi, quam fama secuta est €candida succinctam latrantibus inguina monstris €Dulichias uexasse rates et gurgite in alto €a! timidos nautas canibus lacerasse marinis; €aut ut mutatos Terei narrauerit artus, €quas illi Philomela dapes, quae dona pararit, €quo cursu deserta petiuerit et quibus ante €infelix sua tecta super uolitauerit alis? €omnia, quae Phoebo quondam meditante beatus €audiit Eurotas iussitque ediscere lauros, €ille canit, pulsae referunt ad sidera ualles; €cogere donec ouis stabulis numerumque referre €iussit et inuito processit Vesper Olympo. ô±ÿ@@@@{1ECLOGA VII}1 €@@@@{40MELIBOEVS CORYDON THYRSIS}40 {M.} Forte sub arguta consederat ilice Daphnis, €compulerantque greges Corydon et Thyrsis in unum, €Thyrsis ouis, Corydon distentas lacte capellas, €ambo florentes aetatibus, Arcades ambo, €et cantare pares et respondere parati. €huc mihi, dum teneras defendo a frigore myrtos, €uir gregis ipse caper deerrauerat; atque ego Daphnin €aspicio. ille ubi me contra uidet, 'ocius' inquit €'huc ades, o Meliboee; caper tibi saluus et haedi; þ¶¹°ÿï°°±ÿï‚ÅãìÿïƒÖåòçÿ—ˆŠet, si quid cessare potes, requiesce sub umbra. €huc ipsi potum uenient per prata iuuenci, @1 €hic uiridis tenera praetexit harundine ripas €Mincius, eque sacra resonant examina quercu.' €quid facerem? neque ego Alcippen nec Phyllida habebam €depulsos a lacte domi quae clauderet agnos, €et certamen erat, Corydon cum Thyrside, magnum; €posthabui tamen illorum mea seria ludo. €alternis igitur contendere uersibus ambo €coepere, alternos Musae meminisse uolebant. €hos Corydon, illos referebat in ordine Thyrsis. €@@{C.} Nymphae noster amor Libethrides, aut mihi carmen, €quale meo Codro, concedite (proxima Phoebi €uersibus ille facit) aut, si non possumus omnes, €hic arguta sacra pendebit fistula pinu. €{T.} Pastores, hedera crescentem ornate poetam, €Arcades, inuidia rumpantur ut ilia Codro; €aut, si ultra placitum laudarit, baccare frontem €cingite, ne uati noceat mala lingua futuro. €@@{C.} Saetosi caput hoc apri tibi, Delia, paruus €et ramosa Micon uiuacis cornua cerui. €si proprium hoc fuerit, leui de marmore tota €puniceo stabis suras euincta coturno. €{T.} Sinum lactis et haec te liba, Priape, quotannis €exspectare sat est: custos es pauperis horti. €nunc te marmoreum pro tempore fecimus; at tu, €si fetura gregem suppleuerit, aureus esto. €@@{C.} Nerine Galatea, thymo mihi dulcior Hyblae, €candidior cycnis, hedera formosior alba, €cum primum pasti repetent praesepia tauri, €si qua tui Corydonis habet te cura, uenito. €{T.} Immo ego Sardoniis uidear tibi amarior herbis, €horridior rusco, proiecta uilior alga, €si mihi non haec lux toto iam longior anno est. @1 €ite domum pasti, si quis pudor, ite iuuenci. €@@{C.} Muscosi fontes et somno mollior herba, €et quae uos rara uiridis tegit arbutus umbra, €solstitium pecori defendite: iam uenit aestas €torrida, iam lento turgent in palmite gemmae. €{T.} Hic focus et taedae pingues, hic plurimus ignis €semper, et adsidua postes fuligine nigri. €hic tantum Boreae curamus frigora quantum €aut numerum lupus aut torrentia flumina ripas. €@@{C.} Stant et iuniperi et castaneae hirsutae, €strata iacent passim sua quaeque sub arbore poma, €omnia nunc rident: at si formosus Alexis €montibus his abeat, uideas et flumina sicca. €{T.} Aret ager, uitio moriens sitit ae+ris herba, €Liber pampineas inuidit collibus umbras: €Phyllidis aduentu nostrae nemus omne uirebit, €Iuppiter et laeto descendet plurimus imbri. €@@{C.} Populus Alcidae gratissima, uitis Iaccho, €formosae myrtus Veneri, sua laurea Phoebo; €Phyllis amat corylos: illas dum Phyllis amabit, €nec myrtus uincet corylos, nec laurea Phoebi. €{T.} Fraxinus in siluis pulcherrima, pinus in hortis, €populus in fluuiis, abies in montibus altis: €saepius at si me, Lycida formose, reuisas, €fraxinus in siluis cedat tibi, pinus in hortis. €@@{M.} Haec memini, et uictum frustra contendere Thyrsin. €ex illo Corydon Corydon est tempore nobis. ôÿ@@@@{1ECLOGA VIII}1 Pastorum Musam Damonis et Alphesiboei, €immemor herbarum quos est mirata iuuenca @1 €certantis, quorum stupefactae carmine lynces, €et mutata suos requierunt flumina cursus, €Damonis Musam dicemus et Alphesiboei. €tu mihi, seu magni superas iam saxa Timaui €siue oram Illyrici legis aequoris,_en erit umquam €ille dies, mihi cum liceat tua dicere facta? €en erit ut liceat totum mihi ferre per orbem €sola Sophocleo tua carmina digna coturno? €a te principium, tibi desinam: accipe iussis €carmina coepta tuis, atque hanc sine tempora circum €inter uictricis hederam tibi serpere lauros. €@@Frigida uix caelo noctis decesserat umbra, €cum ros in tenera pecori gratissimus herba: €incumbens tereti Damon sic coepit oliuae. €@@{D.} Nascere praeque diem ueniens age, Lucifer, almum, €coniugis indigno Nysae deceptus amore €dum queror et diuos, quamquam nil testibus illis €profeci, extrema moriens tamen adloquor hora. €@@incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. €Maenalus argutumque nemus pinusque loquentis €semper habet, semper pastorum ille audit amores €Panaque, qui primus calamos non passus inertis. €@@incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. €Mopso Nysa datur: quid non speremus amantes? €iungentur iam grypes equis, aeuoque sequenti €cum canibus timidi uenient ad pocula dammae. ‰œá@@incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. ˆMopse, nouas incide faces: tibi ducitur uxor. €sparge, marite, nuces: tibi deserit Hesperus Oetam. €@@incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. @1 €o digno coniuncta uiro, dum despicis omnis, €dumque tibi est odio mea fistula dumque capellae €hirsutumque supercilium promissaque barba, €nec curare deum credis mortalia quemquam. €@@incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. €saepibus in nostris paruam te roscida mala €(dux ego uester eram) uidi cum matre legentem. €alter ab undecimo tum me iam acceperat annus, €iam fragilis poteram a terra contingere ramos: €ut uidi, ut perii, ut me malus abstulit error! €@@incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. €nunc scio quid sit Amor: nudis in cautibus illum €aut Tmaros aut Rhodope aut extremi Garamantes €nec generis nostri puerum nec sanguinis edunt. €@@incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. €saeuus Amor docuit natorum sanguine matrem €commaculare manus; crudelis tu quoque, mater. €crudelis mater magis, an puer improbus ille? €improbus ille puer; crudelis tu quoque, mater. €@@incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. €nunc et ouis ultro fugiat lupus, aurea durae €mala ferant quercus, narcisso floreat alnus, €pinguia corticibus sudent electra myricae, €certent et cycnis ululae, sit Tityrus Orpheus, €Orpheus in siluis, inter delphinas Arion. €@@incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus. €omnia uel medium fiat mare. uiuite siluae: €praeceps ae+rii specula de montis in undas €deferar; extremum hoc munus morientis habeto. €@@desine Maenalios, iam desine, tibia, uersus. €@@Haec Damon; uos, quae responderit Alphesiboeus, €dicite, Pierides: non omnia possumus omnes. @1 €@@{A.} Effer aquam et molli cinge haec altaria uitta €uerbenasque adole pinguis et mascula tura, €coniugis ut magicis sanos auertere sacris €experiar sensus; nihil hic nisi carmina desunt. €@@ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. €carmina uel caelo possunt deducere lunam, €carminibus Circe socios mutauit Vlixi, €frigidus in pratis cantando rumpitur anguis. €@@ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. €terna tibi haec primum triplici diuersa colore €licia circumdo, terque haec altaria circum €effigiem duco; numero deus impare gaudet. €@@ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. €necte tribus nodis ternos, Amarylli, colores; €necte, Amarylli, modo et 'Veneris' dic 'uincula necto'. €@@ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. €limus ut hic durescit, et haec ut cera liquescit €uno eodemque igni, sic nostro Daphnis amore. €sparge molam et fragilis incende bitumine lauros: €Daphnis me malus urit, ego hanc in Daphnide laurum. €@@ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. €talis amor Daphnin qualis cum fessa iuuencum €per nemora atque altos quaerendo bucula lucos €propter aquae riuum uiridi procumbit in ulua €perdita, nec serae meminit decedere nocti, €talis amor teneat, nec sit mihi cura mederi. €@@ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. €has olim exuuias mihi perfidus ille reliquit, €pignora cara sui, quae nunc ego limine in ipso, €Terra, tibi mando; debent haec pignora Daphnin. €@@ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. €has herbas atque haec Ponto mihi lecta uenena €ipse dedit Moeris (nascuntur plurima Ponto); @1 €his ego saepe lupum fieri et se condere siluis €Moerim, saepe animas imis excire sepulcris, €atque satas alio uidi traducere messis. €@@ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. €fer cineres, Amarylli, foras riuoque fluenti €transque caput iace, nec respexeris. his ego Daphnin €adgrediar; nihil ille deos, nil carmina curat. €@@ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin. €'aspice: corripuit tremulis altaria flammis €sponte sua, dum ferre moror, cinis ipse. bonum sit!' €nescio quid certe est, et Hylax in limine latrat. €credimus? an, qui amant, ipsi sibi somnia fingunt? €@@parcite, ab urbe uenit, iam parcite carmina, Daphnis. þ¶¹°ÿï°°±ÿï‚ÅãìÿïƒÖåòçÿ˜‰ô±ÿ@@@@{1ECLOGA IX}1 €@@@@{40LYCIDAS MOERIS}40 {L.} Quo te, Moeri, pedes? an, quo uia ducit, in urbem? €{M.} O Lycida, uiui peruenimus, aduena nostri €(quod numquam ueriti sumus) ut possessor agelli €diceret: 'haec mea sunt; ueteres migrate coloni.' €nunc uicti, tristes, quoniam fors omnia uersat, €hos illi (quod nec uertat bene) mittimus haedos. €{L.} Certe equidem audieram, qua se subducere colles €incipiunt mollique iugum demittere cliuo, €usque ad aquam et ueteres, iam fracta cacumina, fagos, €omnia carminibus uestrum seruasse Menalcan. €{M.} Audieras, et fama fuit; sed carmina tantum €nostra ualent, Lycida, tela inter Martia quantum €Chaonias dicunt aquila ueniente columbas. €quod nisi me quacumque nouas incidere lites @1 €ante sinistra caua monuisset ab ilice cornix, €nec tuus hic Moeris nec uiueret ipse Menalcas. €{L.} Heu, cadit in quemquam tantum scelus? heu, tua nobis €paene simul tecum solacia rapta, Menalca! €quis caneret Nymphas? quis humum florentibus herbis €spargeret aut uiridi fontis induceret umbra? €uel quae sublegi tacitus tibi carmina nuper, €cum te ad delicias ferres Amaryllida nostras? €'Tityre, dum redeo (breuis est uia), pasce capellas, €et potum pastas age, Tityre, et inter agendum €occursare capro (cornu ferit ille) caueto.' €{M.} Immo haec, quae Varo necdum perfecta canebat: €'Vare, tuum nomen, superet modo Mantua nobis, €Mantua uae miserae nimium uicina Cremonae, €cantantes sublime ferent ad sidera cycni.' €{L.} Sic tua Cyrneas fugiant examina taxos, €sic cytiso pastae distendant ubera uaccae, €incipe, si quid habes. et me fecere poetam €Pierides, sunt et mihi carmina, me quoque dicunt €uatem pastores; sed non ego credulus illis. €nam neque adhuc Vario uideor nec dicere Cinna €digna, sed argutos inter strepere anser olores. €{M.} Id quidem ago et tacitus, Lycida, mecum ipse uoluto, €si ualeam meminisse; neque est ignobile carmen. €'huc ades, o Galatea; quis est nam ludus in undis? €hic uer purpureum, uarios hic flumina circum €fundit humus flores, hic candida populus antro €imminet et lentae texunt umbracula uites. €huc ades; insani feriant sine litora fluctus.' €{L.} Quid, quae te pura solum sub nocte canentem €audieram? numeros memini, si uerba tenerem: @1 €'Daphni, quid antiquos signorum suspicis ortus? €ecce Dionaei processit Caesaris astrum, €astrum quo segetes gauderent frugibus et quo €duceret apricis in collibus uua colorem. €insere, Daphni, piros: carpent tua poma nepotes.' €{M.} Omnia fert aetas, animum quoque. saepe ego longos €cantando puerum memini me condere soles. €nunc oblita mihi tot carmina, uox quoque Moerim €iam fugit ipsa: lupi Moerim uidere priores. €sed tamen ista satis referet tibi saepe Menalcas. €{L.} Causando nostros in longum ducis amores. €et nunc omne tibi stratum silet aequor, et omnes, €aspice, uentosi ceciderunt murmuris aurae. €hinc adeo media est nobis uia; namque sepulcrum €incipit apparere Bianoris. hic, ubi densas €agricolae stringunt frondes, hic, Moeri, canamus; €hic haedos depone, tamen ueniemus in urbem. €aut si nox pluuiam ne colligat ante ueremur, €cantantes licet usque (minus uia laedet) eamus; €cantantes ut eamus, ego hoc te fasce leuabo. €{M.} Desine plura, puer, et quod nunc instat agamus; €carmina tum melius, cum uenerit ipse, canemus. ôÿ@@@@{1ECLOGA X}1 Extremum hunc, Arethusa, mihi concede laborem: €pauca meo Gallo, sed quae legat ipsa Lycoris, €carmina sunt dicenda; neget quis carmina Gallo? €sic tibi, cum fluctus subterlabere Sicanos, €Doris amara suam non intermisceat undam, €incipe: sollicitos Galli dicamus amores, €dum tenera attondent simae uirgulta capellae. @1 €non canimus surdis, respondent omnia siluae. €@@Quae nemora aut qui uos saltus habuere, puellae €Naides, indigno cum Gallus amore peribat? €nam neque Parnasi uobis iuga, nam neque Pindi €ulla moram fecere, neque Aonie Aganippe. €illum etiam lauri, etiam fleuere myricae, €pinifer illum etiam sola sub rupe iacentem €Maenalus et gelidi fleuerunt saxa Lycaei. €stant et oues circum; nostri nec paenitet illas, €nec te paeniteat pecoris, diuine poeta: €et formosus ouis ad flumina pauit Adonis. €uenit et upilio, tardi uenere subulci, €uuidus hiberna uenit de glande Menalcas. €omnes 'unde amor iste' rogant 'tibi?' uenit Apollo: €'Galle, quid insanis?' inquit. 'tua cura Lycoris €perque niues alium perque horrida castra secuta est.' €uenit et agresti capitis Siluanus honore, €florentis ferulas et grandia lilia quassans. €Pan deus Arcadiae uenit, quem uidimus ipsi €sanguineis ebuli bacis minioque rubentem. €'ecquis erit modus?' inquit. 'Amor non talia curat, €nec lacrimis crudelis Amor nec gramina riuis €nec cytiso saturantur apes nec fronde capellae.' €tristis at ille 'tamen cantabitis, Arcades,' inquit €'montibus haec uestris; soli cantare periti €Arcades. o mihi tum quam molliter ossa quiescant, €uestra meos olim si fistula dicat amores! €atque utinam ex uobis unus uestrique fuissem €aut custos gregis aut maturae uinitor uuae! €certe siue mihi Phyllis siue esset Amyntas €seu quicumque furor (quid tum, si fuscus Amyntas? @1 €et nigrae uiolae sunt et uaccinia nigra), €mecum inter salices lenta sub uite iaceret; €serta mihi Phyllis legeret, cantaret Amyntas. €hic gelidi fontes, hic mollia prata, Lycori, €hic nemus; hic ipso tecum consumerer aeuo. €nunc insanus amor duri me Martis in armis €tela inter media atque aduersos detinet hostis. €tu procul a patria (nec sit mihi credere tantum) €Alpinas, a! dura niues et frigora Rheni €me sine sola uides. a, te ne frigora laedant! €a, tibi ne teneras glacies secet aspera plantas! €ibo et Chalcidico quae sunt mihi condita uersu €carmina pastoris Siculi modulabor auena. €certum est in siluis inter spelaea ferarum €malle pati tenerisque meos incidere amores €arboribus: crescent illae, crescetis, amores. €interea mixtis lustrabo Maenala Nymphis €aut acris uenabor apros. non me ulla uetabunt €frigora Parthenios canibus circumdare saltus. €iam mihi per rupes uideor lucosque sonantis €ire, libet Partho torquere Cydonia cornu €spicula_tamquam haec sit nostri medicina furoris, €aut deus ille malis hominum mitescere discat. €iam neque Hamadryades rursus nec carmina nobis €ipsa placent; ipsae rursus concedite siluae. €non illum nostri possunt mutare labores, €nec si frigoribus mediis Hebrumque bibamus €Sithoniasque niues hiemis subeamus aquosae, €nec si, cum moriens alta liber aret in ulmo, €Aethiopum uersemus ouis sub sidere Cancri. €omnia uincit Amor: et nos cedamus Amori.' €@@Haec sat erit, diuae, uestrum cecinisse poetam, @1 €dum sedet et gracili fiscellam texit hibisco, €Pierides: uos haec facietis maxima Gallo, €Gallo, cuius amor tantum mihi crescit in horas €quantum uere nouo uiridis se subicit alnus. €surgamus: solet esse grauis cantantibus umbra, €iuniperi grauis umbra; nocent et frugibus umbrae. €ite domum saturae, uenit Hesperus, ite capellae. @1 ï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿŸôÿ@@@@{1GEORGICA}1 ‘ôÿ@@@@{1LIBER I}1 Quid faciat laetas segetes, quo sidere terram €uertere, Maecenas, ulmisque adiungere uitis €conueniat, quae cura boum, qui cultus habendo €sit pecori, apibus quanta experientia parcis, €hinc canere incipiam. uos, o clarissima mundi €lumina, labentem caelo quae ducitis annum; €Liber et alma Ceres, uestro si munere tellus €Chaoniam pingui glandem mutauit arista, €poculaque inuentis Acheloia miscuit uuis; €et uos, agrestum praesentia numina, Fauni €(ferte simul Faunique pedem Dryadesque puellae: €munera uestra cano); tuque o, cui prima frementem €fudit equum magno tellus percussa tridenti, €Neptune; et cultor nemorum, cui pinguia Ceae €ter centum niuei tondent dumeta iuuenci; €ipse nemus linquens patrium saltusque Lycaei €Pan, ouium custos, tua si tibi Maenala curae, €adsis, o Tegeaee, fauens, oleaeque Minerua €inuentrix, uncique puer monstrator aratri, €et teneram ab radice ferens, Siluane, cupressum: €dique deaeque omnes, studium quibus arua tueri, €quique nouas alitis non ullo semine fruges €quique satis largum caelo demittitis imbrem. €tuque adeo, quem mox quae sint habitura deorum @1 €concilia incertum est, urbisne inuisere, Caesar, €terrarumque uelis curam, et te maximus orbis €auctorem frugum tempestatumque potentem þ¶¹°ÿï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿ‘ˆœaccipiat cingens materna tempora myrto; €an deus immensi uenias maris ac tua nautae €numina sola colant, tibi seruiat ultima Thule, €teque sibi generum Tethys emat omnibus undis; €anne nouum tardis sidus te mensibus addas, €qua locus Erigonen inter Chelasque sequentis €panditur (ipse tibi iam bracchia contrahit ardens €Scorpius et caeli iusta plus parte reliquit); €quidquid eris (nam te nec sperant Tartara regem, €nec tibi regnandi ueniat tam dira cupido, €quamuis Elysios miretur Graecia campos €nec repetita sequi curet Proserpina matrem), €da facilem cursum atque audacibus adnue coeptis, €ignarosque uiae mecum miseratus agrestis €ingredere et uotis iam nunc adsuesce uocari. €@@Vere nouo, gelidus canis cum montibus umor €liquitur et Zephyro putris se glaeba resoluit, €depresso incipiat iam tum mihi taurus aratro €ingemere et sulco attritus splendescere uomer. €illa seges demum uotis respondet auari €agricolae, bis quae solem, bis frigora sensit; €illius immensae ruperunt horrea messes. €ac prius ignotum ferro quam scindimus aequor, €uentos et uarium caeli praediscere morem €cura sit ac patrios cultusque habitusque locorum, €et quid quaeque ferat regio et quid quaeque recuset. €hic segetes, illic ueniunt felicius uuae, €arborei fetus alibi atque iniussa uirescunt @1 €gramina. nonne uides, croceos ut Tmolus odores, €India mittit ebur, molles sua tura Sabaei, €at Chalybes nudi ferrum uirosaque Pontus €castorea, Eliadum palmas Epiros equarum? €continuo has leges aeternaque foedera certis €imposuit natura locis, quo tempore primum €Deucalion uacuum lapides iactauit in orbem, €unde homines nati, durum genus. ergo age, terrae €pingue solum primis extemplo a mensibus anni €fortes inuertant tauri, glaebasque iacentis €puluerulenta coquat maturis solibus aestas; €at si non fuerit tellus fecunda, sub ipsum €Arcturum tenui sat erit suspendere sulco: €illic, officiant laetis ne frugibus herbae, €hic, sterilem exiguus ne deserat umor harenam. €@@Alternis idem tonsas cessare noualis €et segnem patiere situ durescere campum; €aut ibi flaua seres mutato sidere farra, €unde prius laetum siliqua quassante legumen €aut tenuis fetus uiciae tristisque lupini €sustuleris fragilis calamos siluamque sonantem. €urit enim lini campum seges, urit auenae, €urunt Lethaeo perfusa papauera somno; €sed tamen alternis facilis labor, arida tantum €ne saturare fimo pingui pudeat sola neue €effetos cinerem immundum iactare per agros. €sic quoque mutatis requiescunt fetibus arua, €nec nulla interea est inaratae gratia terrae. €saepe etiam sterilis incendere profuit agros €atque leuem stipulam crepitantibus urere flammis: €siue inde occultas uiris et pabula terrae €pinguia concipiunt, siue illis omne per ignem @1 €excoquitur uitium atque exsudat inutilis umor, €seu pluris calor ille uias et caeca relaxat €spiramenta, nouas ueniat qua sucus in herbas, €seu durat magis et uenas astringit hiantis, €ne tenues pluuiae rapidiue potentia solis €acrior aut Boreae penetrabile frigus adurat. €multum adeo, rastris glaebas qui frangit inertis €uimineasque trahit cratis, iuuat arua, neque illum €flaua Ceres alto nequiquam spectat Olympo; €et qui, proscisso quae suscitat aequore terga, €rursus in obliquum uerso perrumpit aratro €exercetque frequens tellurem atque imperat aruis. €@@Vmida solstitia atque hiemes orate serenas, €agricolae; hiberno laetissima puluere farra, €laetus ager: nullo tantum se Mysia cultu €iactat et ipsa suas mirantur Gargara messis. €quid dicam, iacto qui semine comminus arua €insequitur cumulosque ruit male pinguis harenae, €deinde satis fluuium inducit riuosque sequentis, €et, cum exustus ager morientibus aestuat herbis, €ecce supercilio cliuosi tramitis undam €elicit? illa cadens raucum per leuia murmur €saxa ciet, scatebrisque arentia temperat arua. €quid qui, ne grauidis procumbat culmus aristis, €luxuriem segetum tenera depascit in herba, €cum primum sulcos aequant sata, quique paludis €collectum umorem bibula deducit harena? €praesertim incertis si mensibus amnis abundans €exit et obducto late tenet omnia limo, €unde cauae tepido sudant umore lacunae. €@@Nec tamen, haec cum sint hominumque boumque labores €uersando terram experti, nihil improbus anser @1 €Strymoniaeque grues et amaris intiba fibris €officiunt aut umbra nocet. pater ipse colendi €haud facilem esse uiam uoluit, primusque per artem €mouit agros, curis acuens mortalia corda €nec torpere graui passus sua regna ueterno. €ante Iouem nulli subigebant arua coloni: €ne signare quidem aut partiri limite campum €fas erat; in medium quaerebant, ipsaque tellus €omnia liberius nullo poscente ferebat. €ille malum uirus serpentibus addidit atris €praedarique lupos iussit pontumque moueri, €mellaque decussit foliis ignemque remouit €et passim riuis currentia uina repressit, €ut uarias usus meditando extunderet artis €paulatim, et sulcis frumenti quaereret herbam, €ut silicis uenis abstrusum excuderet ignem. €tunc alnos primum fluuii sensere cauatas; €nauita tum stellis numeros et nomina fecit €Pleiadas, Hyadas, claramque Lycaonis Arcton. €tum laqueis captare feras et fallere uisco €inuentum et magnos canibus circumdare saltus; €atque alius latum funda iam uerberat amnem €alta petens, pelagoque alius trahit umida lina. €tum ferri rigor atque argutae lammina serrae €(nam primi cuneis scindebant fissile lignum), €tum uariae uenere artes. labor omnia uicit €improbus et duris urgens in rebus egestas. €prima Ceres ferro mortalis uertere terram €instituit, cum iam glandes atque arbuta sacrae €deficerent siluae et uictum Dodona negaret. €mox et frumentis labor additus, ut mala culmos €esset robigo segnisque horreret in aruis €carduus; intereunt segetes, subit aspera silua @1 €lappaeque tribolique, interque nitentia culta €infelix lolium et steriles dominantur auenae. €quod nisi et adsiduis herbam insectabere rastris €et sonitu terrebis auis et ruris opaci €falce premes umbras uotisque uocaueris imbrem, €heu magnum alterius frustra spectabis aceruum €concussaque famem in siluis solabere quercu. €@@Dicendum et quae sint duris agrestibus arma, €quis sine nec potuere seri nec surgere messes: €uomis et inflexi primum graue robur aratri, €tardaque Eleusinae matris uoluentia plaustra, €tribulaque traheaeque et iniquo pondere rastri; €uirgea praeterea Celei uilisque supellex, €arbuteae crates et mystica uannus Iacchi; €omnia quae multo ante memor prouisa repones, €si te digna manet diuini gloria ruris. €continuo in siluis magna ui flexa domatur €in burim et curui formam accipit ulmus aratri. €huic a stirpe pedes temo protentus in octo, €binae aures, duplici aptantur dentalia dorso. €caeditur et tilia ante iugo leuis altaque fagus €stiuaque, quae currus a tergo torqueat imos, €et suspensa focis explorat robora fumus. €@@Possum multa tibi ueterum praecepta referre, €ni refugis tenuisque piget cognoscere curas. €area cum primis ingenti aequanda cylindro €et uertenda manu et creta solidanda tenaci, €ne subeant herbae neu puluere uicta fatiscat, €tum uariae inludant pestes: saepe exiguus mus €sub terris posuitque domos atque horrea fecit, €aut oculis capti fodere cubilia talpae, @1 €inuentusque cauis bufo et quae plurima terrae €monstra ferunt, populatque ingentem farris aceruum €curculio atque inopi metuens formica senectae. €contemplator item, cum se nux plurima siluis €induet in florem et ramos curuabit olentis: €si superant fetus, pariter frumenta sequentur €magnaque cum magno ueniet tritura calore; €at si luxuria foliorum exuberat umbra, €nequiquam pinguis palea teret area culmos. €semina uidi equidem multos medicare serentis €et nitro prius et nigra perfundere amurca, €grandior ut fetus siliquis fallacibus esset €et quamuis igni exiguo properata maderent. €uidi lecta diu et multo spectata labore €degenerare tamen, ni uis humana quotannis €maxima quaeque manu legeret: sic omnia fatis €in peius ruere ac retro sublapsa referri, €non aliter quam qui aduerso uix flumine lembum €remigiis subigit, si bracchia forte remisit, €atque illum in praeceps prono rapit alueus amni. €@@Praeterea tam sunt Arcturi sidera nobis €Haedorumque dies seruandi et lucidus Anguis, þ¶¹°ÿï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿ‘‹Îquam quibus in patriam uentosa per aequora uectis €Pontus et ostriferi fauces temptantur Abydi. €Libra die somnique pares ubi fecerit horas €et medium luci atque umbris iam diuidit orbem, €exercete, uiri, tauros, serite hordea campis €usque sub extremum brumae intractabilis imbrem; €nec non et lini segetem et Cereale papauer @1 €tempus humo tegere et iamdudum incumbere aratris, €dum sicca tellure licet, dum nubila pendent. €uere fabis satio; tum te quoque, medica, putres €accipiunt sulci et milio uenit annua cura, €candidus auratis aperit cum cornibus annum €Taurus et auerso cedens Canis occidit astro. €at si triticeam in messem robustaque farra €exercebis humum solisque instabis aristis, €ante tibi Eoae Atlantides abscondantur €Cnosiaque ardentis decedat stella Coronae, €debita quam sulcis committas semina quamque €inuitae properes anni spem credere terrae. €multi ante occasum Maiae coepere; sed illos €exspectata seges uanis elusit auenis. €si uero uiciamque seres uilemque phaselum €nec Pelusiacae curam aspernabere lentis, €haud obscura cadens mittet tibi signa Bootes: €incipe et ad medias sementem extende pruinas. €@@Idcirco certis dimensum partibus orbem €per duodena regit mundi sol aureus astra. €quinque tenent caelum zonae: quarum una corusco €semper sole rubens et torrida semper ab igni; €quam circum extremae dextra laeuaque trahuntur €caeruleae, glacie concretae atque imbribus atris; €has inter mediamque duae mortalibus aegris €munere concessae diuum, et uia secta per ambas, €obliquus qua se signorum uerteret ordo. €mundus, ut ad Scythiam Riphaeasque arduus arces €consurgit, premitur Libyae deuexus in Austros. €hic uertex nobis semper sublimis; at illum €sub pedibus Styx atra uidet Manesque profundi. €maximus hic flexu sinuoso elabitur Anguis @1 €circum perque duas in morem fluminis Arctos, €Arctos Oceani metuentis aequore tingi. €illic, ut perhibent, aut intempesta silet nox €semper et obtenta densentur nocte tenebrae; €aut redit a nobis Aurora diemque reducit, €nosque ubi primus equis Oriens adflauit anhelis €illic sera rubens accendit lumina Vesper. €hinc tempestates dubio praediscere caelo €possumus, hinc messisque diem tempusque serendi, €et quando infidum remis impellere marmor €conueniat, quando armatas deducere classis, €aut tempestiuam siluis euertere pinum; €nec frustra signorum obitus speculamur et ortus €temporibusque parem diuersis quattuor annum. €@@Frigidus agricolam si quando continet imber, €multa, forent quae mox caelo properanda sereno, €maturare datur: durum procudit arator €uomeris obtunsi dentem, cauat arbore lintres, €aut pecori signum aut numeros impressit aceruis. €exacuunt alii uallos furcasque bicornis €atque Amerina parant lentae retinacula uiti. €nunc facilis rubea texatur fiscina uirga, €nunc torrete igni fruges, nunc frangite saxo. €quippe etiam festis quaedam exercere diebus €fas et iura sinunt: riuos deducere nulla €religio uetuit, segeti praetendere saepem, €insidias auibus moliri, incendere uepres €balantumque gregem fluuio mersare salubri. €saepe oleo tardi costas agitator aselli €uilibus aut onerat pomis, lapidemque reuertens €incusum aut atrae massam picis urbe reportat. €@@Ipsa dies alios alio dedit ordine luna @1 €felicis operum. quintam fuge: pallidus Orcus €Eumenidesque satae; tum partu Terra nefando €Coeumque Iapetumque creat saeuumque Typhoea €et coniuratos caelum rescindere fratres. €ter sunt conati imponere Pelio Ossam €scilicet atque Ossae frondosum inuoluere Olympum; €ter pater exstructos disiecit fulmine montis. €septima post decimam felix et ponere uitem €et prensos domitare boues et licia telae €addere. nona fugae melior, contraria furtis. €@@Multa adeo gelida melius se nocte dedere €aut cum sole nouo terras inrorat Eous. €nocte leues melius stipulae, nocte arida prata €tondentur, noctes lentus non deficit umor. €et quidam seros hiberni ad luminis ignis €peruigilat ferroque faces inspicat acuto. €interea longum cantu solata laborem €arguto coniunx percurrit pectine telas, €aut dulcis musti Volcano decoquit umorem €et foliis undam trepidi despumat ae+ni. €at rubicunda Ceres medio succiditur aestu €et medio tostas aestu terit area fruges. €nudus ara, sere nudus. hiems ignaua colono: €frigoribus parto agricolae plerumque fruuntur €mutuaque inter se laeti conuiuia curant. €inuitat genialis hiems curasque resoluit, €ceu pressae cum iam portum tetigere carinae, €puppibus et laeti nautae imposuere coronas. €sed tamen et quernas glandes tum stringere tempus €et lauri bacas oleamque cruentaque myrta, €tum gruibus pedicas et retia ponere ceruis €auritosque sequi lepores, tum figere dammas @1 €stuppea torquentem Balearis uerbera fundae, €cum nix alta iacet, glaciem cum flumina trudunt. €@@Quid tempestates autumni et sidera dicam, €atque, ubi iam breuiorque dies et mollior aestas, €quae uigilanda uiris? uel cum ruit imbriferum uer, €spicea iam campis cum messis inhorruit et cum €frumenta in uiridi stipula lactentia turgent? €saepe ego, cum flauis messorem induceret aruis €agricola et fragili iam stringeret hordea culmo, €omnia uentorum concurrere proelia uidi, €quae grauidam late segetem ab radicibus imis €sublimem expulsam eruerent: ita turbine nigro €ferret hiems culmumque leuem stipulasque uolantis. €saepe etiam immensum caelo uenit agmen aquarum €et foedam glomerant tempestatem imbribus atris €collectae ex alto nubes; ruit arduus aether €et pluuia ingenti sata laeta boumque labores €diluit; implentur fossae et caua flumina crescunt €cum sonitu feruetque fretis spirantibus aequor. €ipse pater media nimborum in nocte corusca €fulmina molitur dextra, quo maxima motu €terra tremit, fugere ferae et mortalia corda €per gentis humilis strauit pauor; ille flagranti €aut Atho aut Rhodopen aut alta Ceraunia telo €deicit; ingeminant Austri et densissimus imber; €nunc nemora ingenti uento, nunc litora plangunt. €hoc metuens caeli mensis et sidera serua, €frigida Saturni sese quo stella receptet, €quos ignis caelo Cyllenius erret in orbis. @1 €in primis uenerare deos, atque annua magnae €sacra refer Cereri laetis operatus in herbis €extremae sub casum hiemis, iam uere sereno. €tum pingues agni et tum mollissima uina, €tum somni dulces densaeque in montibus umbrae. €cuncta tibi Cererem pubes agrestis adoret: €cui tu lacte fauos et miti dilue Baccho, €terque nouas circum felix eat hostia fruges, €omnis quam chorus et socii comitentur ouantes €et Cererem clamore uocent in tecta; neque ante €falcem maturis quisquam supponat aristis €quam Cereri torta redimitus tempora quercu €det motus incompositos et carmina dicat. €@@Atque haec ut certis possemus discere signis, €aestusque pluuiasque et agentis frigora uentos, €ipse pater statuit quid menstrua luna moneret, €quo signo caderent Austri, quid saepe uidentes €agricolae propius stabulis armenta tenerent. €continuo uentis surgentibus aut freta ponti €incipiunt agitata tumescere et aridus altis €montibus audiri fragor, aut resonantia longe €litora misceri et nemorum increbrescere murmur. €iam sibi tum a curuis male temperat unda carinis, €cum medio celeres reuolant ex aequore mergi €clamoremque ferunt ad litora, cumque marinae €in sicco ludunt fulicae, notasque paludes €deserit atque altam supra uolat ardea nubem. €saepe etiam stellas uento impendente uidebis €praecipitis caelo labi, noctisque per umbram €flammarum longos a tergo albescere tractus; €saepe leuem paleam et frondes uolitare caducas @1 €aut summa nantis in aqua conludere plumas. €at Boreae de parte trucis cum fulminat et cum €Eurique Zephyrique tonat domus, omnia plenis €rura natant fossis atque omnis nauita ponto €umida uela legit. numquam imprudentibus imber €obfuit: aut illum surgentem uallibus imis €ae+riae fugere grues, aut bucula caelum €suspiciens patulis captauit naribus auras, €aut arguta lacus circumuolitauit hirundo €et ueterem in limo ranae cecinere querelam. €saepius et tectis penetralibus extulit oua €angustum formica terens iter, et bibit ingens €arcus, et e pastu decedens agmine magno €coruorum increpuit densis exercitus alis. €iam uariae pelagi uolucres et quae Asia circum €dulcibus in stagnis rimantur prata Caystri_ þ¶¹°ÿï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿ‘‹ƒcertatim largos umeris infundere rores, €nunc caput obiectare fretis, nunc currere in undas €et studio incassum uideas gestire lauandi. €tum cornix plena pluuiam uocat improba uoce €et sola in sicca secum spatiatur harena. €ne nocturna quidem carpentes pensa puellae €nesciuere hiemem, testa cum ardente uiderent €scintillare oleum et putris concrescere fungos. €@@Nec minus ex imbri soles et aperta serena €prospicere et certis poteris cognoscere signis: €nam neque tum stellis acies obtunsa uidetur, €nec fratris radiis obnoxia surgere Luna, €tenuia nec lanae per caelum uellera ferri; €non tepidum ad solem pennas in litore pandunt €dilectae Thetidi alcyones, non ore solutos €immundi meminere sues iactare maniplos. @1 €at nebulae magis ima petunt campoque recumbunt, €solis et occasum seruans de culmine summo €nequiquam seros exercet noctua cantus. €apparet liquido sublimis in ae+re Nisus, €et pro purpureo poenas dat Scylla capillo: €quacumque illa leuem fugiens secat aethera pennis, €ecce inimicus atrox magno stridore per auras €insequitur Nisus; qua se fert Nisus ad auras, €illa leuem fugiens raptim secat aethera pennis. €tum liquidas corui presso ter gutture uoces €aut quater ingeminant, et saepe cubilibus altis €nescio qua praeter solitum dulcedine laeti €inter se in foliis strepitant; iuuat imbribus actis €progeniem paruam dulcisque reuisere nidos. €haud equidem credo, quia sit diuinitus illis €ingenium aut rerum fato prudentia maior; €uerum ubi tempestas et caeli mobilis umor €mutauere uias et Iuppiter uuidus Austris €denset erant quae rara modo, et quae densa relaxat, €uertuntur species animorum, et pectora motus €nunc alios, alios dum nubila uentus agebat, €concipiunt: hinc ille auium concentus in agris €et laetae pecudes et ouantes gutture corui. €@@Si uero solem ad rapidum lunasque sequentis €ordine respicies, numquam te crastina fallet €hora, neque insidiis noctis capiere serenae. €luna reuertentis cum primum colligit ignis, €si nigrum obscuro comprenderit ae+ra cornu, €maximus agricolis pelagoque parabitur imber; €at si uirgineum suffuderit ore ruborem, €uentus erit: uento semper rubet aurea Phoebe. @1 €sin ortu quarto (namque is certissimus auctor) €pura neque obtunsis per caelum cornibus ibit, €totus et ille dies et qui nascentur ab illo €exactum ad mensem pluuia uentisque carebunt, €uotaque seruati soluent in litore nautae €Glauco et Panopeae et Inoo Melicertae. €sol quoque et exoriens et cum se condet in undas €signa dabit; solem certissima signa sequentur, €et quae mane refert et quae surgentibus astris. €ille ubi nascentem maculis uariauerit ortum €conditus in nubem medioque refugerit orbe, €suspecti tibi sint imbres: namque urget ab alto €arboribusque satisque Notus pecorique sinister. €aut ubi sub lucem densa inter nubila sese €diuersi rumpent radii, aut ubi pallida surget €Tithoni croceum linquens Aurora cubile, €heu, male tum mitis defendet pampinus uuas: €tam multa in tectis crepitans salit horrida grando. €hoc etiam, emenso cum iam decedit Olympo, €profuerit meminisse magis; nam saepe uidemus €ipsius in uultu uarios errare colores: €caeruleus pluuiam denuntiat, igneus Euros; €sin maculae incipiunt rutilo immiscerier igni, €omnia tum pariter uento nimbisque uidebis €feruere: non illa quisquam me nocte per altum €ire neque a terra moneat conuellere funem. €at si, cum referetque diem condetque relatum, €lucidus orbis erit, frustra terrebere nimbis €et claro siluas cernes Aquilone moueri. €denique, quid Vesper serus uehat, unde serenas €uentus agat nubes, quid cogitet umidus Auster, @1 €sol tibi signa dabit. solem quis dicere falsum €audeat? ille etiam caecos instare tumultus €saepe monet fraudemque et operta tumescere bella; €ille etiam exstincto miseratus Caesare Romam, €cum caput obscura nitidum ferrugine texit €impiaque aeternam timuerunt saecula noctem. €tempore quamquam illo tellus quoque et aequora ponti, €obscenaeque canes importunaeque uolucres €signa dabant. quotiens Cyclopum efferuere in agros €uidimus undantem ruptis fornacibus Aetnam, €flammarumque globos liquefactaque uoluere saxa! €armorum sonitum toto Germania caelo €audiit, insolitis tremuerunt motibus Alpes. €uox quoque per lucos uulgo exaudita silentis €ingens, et simulacra modis pallentia miris €uisa sub obscurum noctis, pecudesque locutae €(infandum!); sistunt amnes terraeque dehiscunt, €et maestum inlacrimat templis ebur aeraque sudant. €proluit insano contorquens uertice siluas €fluuiorum rex Eridanus camposque per omnis €cum stabulis armenta tulit. nec tempore eodem €tristibus aut extis fibrae apparere minaces €aut puteis manare cruor cessauit, et altae €per noctem resonare lupis ululantibus urbes. €non alias caelo ceciderunt plura sereno €fulgura nec diri totiens arsere cometae. €ergo inter sese paribus concurrere telis €Romanas acies iterum uidere Philippi; €nec fuit indignum superis bis sanguine nostro €Emathiam et latos Haemi pinguescere campos. €scilicet et tempus ueniet, cum finibus illis €agricola incuruo terram molitus aratro €exesa inueniet scabra robigine pila, €aut grauibus rastris galeas pulsabit inanis @1 €grandiaque effossis mirabitur ossa sepulcris. €di patrii Indigetes et Romule Vestaque mater, €quae Tuscum Tiberim et Romana Palatia seruas, €hunc saltem euerso iuuenem succurrere saeclo €ne prohibete. satis iam pridem sanguine nostro €Laomedonteae luimus periuria Troiae; €iam pridem nobis caeli te regia, Caesar, €inuidet atque hominum queritur curare triumphos, €quippe ubi fas uersum atque nefas: tot bella per orbem, €tam multae scelerum facies, non ullus aratro €dignus honos, squalent abductis arua colonis, €et curuae rigidum falces conflantur in ensem. €hinc mouet Euphrates, illinc Germania bellum; €uicinae ruptis inter se legibus urbes €arma ferunt; saeuit toto Mars impius orbe, €ut cum carceribus sese effudere quadrigae, €addunt in spatia, et frustra retinacula tendens €fertur equis auriga neque audit currus habenas. @1 ôÿ@@@@{1LIBER II}1 Hactenus aruorum cultus et sidera caeli; €nunc te, Bacche, canam, nec non siluestria tecum €uirgulta et prolem tarde crescentis oliuae. €huc, pater o Lenaee: tuis hic omnia plena €muneribus, tibi pampineo grauidus autumno €floret ager, spumat plenis uindemia labris; €huc, pater o Lenaee, ueni, nudataque musto €tinge nouo mecum dereptis crura coturnis. €@@Principio arboribus uaria est natura creandis. €namque aliae nullis hominum cogentibus ipsae €sponte sua ueniunt camposque et flumina late €curua tenent, ut molle siler lentaeque genistae, €populus et glauca canentia fronde salicta; €pars autem posito surgunt de semine, ut altae €castaneae, nemorumque Ioui quae maxima frondet €aesculus, atque habitae Grais oracula quercus. €pullulat ab radice aliis densissima silua, €ut cerasis ulmisque; etiam Parnasia laurus €parua sub ingenti matris se subicit umbra. €hos natura modos primum dedit, his genus omne €siluarum fruticumque uiret nemorumque sacrorum. €sunt alii, quos ipse uia sibi repperit usus: €hic plantas tenero abscindens de corpore matrum €deposuit sulcis, hic stirpes obruit aruo, €quadrifidasque sudes et acuto robore uallos. €siluarumque aliae pressos propaginis arcus @1 €exspectant et uiua sua plantaria terra; €nil radicis egent aliae summumque putator €haud dubitat terrae referens mandare cacumen. €quin et caudicibus sectis (mirabile dictu) €truditur e sicco radix oleagina ligno; €et saepe alterius ramos impune uidemus €uertere in alterius, mutatamque insita mala €ferre pirum et prunis lapidosa rubescere corna. €@@Quare agite o proprios generatim discite cultus, €agricolae, fructusque feros mollite colendo, €neu segnes iaceant terrae. iuuat Ismara Baccho €conserere atque olea magnum uestire Taburnum. €tuque ades inceptumque una decurre laborem, €o decus, o famae merito pars maxima nostrae, €Maecenas, pelagoque uolans da uela patenti. €non ego cuncta meis amplecti uersibus opto, €non, mihi si linguae centum sint oraque centum, €ferrea uox. ades et primi lege litoris oram; €in manibus terrae. non hic te carmine ficto €atque per ambages et longa exorsa tenebo. €@@Sponte sua quae se tollunt in luminis oras, €infecunda quidem, sed laeta et fortia surgunt; þ¶¹°ÿï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿ’ˆ±quippe solo natura subest. tamen haec quoque, si quis €inserat aut scrobibus mandet mutata subactis, €exuerint siluestrem animum, cultuque frequenti €in quascumque uoles artis haud tarda sequentur. €nec non et, sterilis quae stirpibus exit ab imis, €hoc faciat, uacuos si sit digesta per agros; €nunc altae frondes et rami matris opacant €crescentique adimunt fetus uruntque ferentem. €iam quae seminibus iactis se sustulit arbos, €tarda uenit seris factura nepotibus umbram, @1 €pomaque degenerant sucos oblita priores €et turpis auibus praedam fert uua racemos. €scilicet omnibus est labor impendendus, et omnes €cogendae in sulcum ac multa mercede domandae. €sed truncis oleae melius, propagine uites €respondent, solido Paphiae de robore myrtus, €plantis edurae coryli. nascuntur et ingens €fraxinus Herculeaeque arbos umbrosa coronae, €Chaoniique patris glandes; etiam ardua palma €nascitur et casus abies uisura marinos. €inseritur uero et fetu nucis arbutus horrida, €et steriles platani malos gessere ualentis, €castaneae fagos; ornusque incanuit albo €flore piri glandemque sues fregere sub ulmis. €@@Nec modus inserere atque oculos imponere simplex. €nam qua se medio trudunt de cortice gemmae €et tenuis rumpunt tunicas, angustus in ipso €fit nodo sinus; huc aliena ex arbore germen €includunt udoque docent inolescere libro. €aut rursum enodes trunci resecantur, et alte €finditur in solidum cuneis uia, deinde feraces €plantae immittuntur: nec longum tempus, et ingens €exiit ad caelum ramis felicibus arbos, €miratastque nouas frondes et non sua poma. €@@Praeterea genus haud unum nec fortibus ulmis €nec salici lotoque neque Idaeis cyparissis, €nec pingues unam in faciem nascuntur oliuae, €orchades et radii et amara pausia baca, €pomaque et Alcinoi siluae, nec surculus idem €Crustumiis Syriisque piris grauibusque uolemis. @1 €non eadem arboribus pendet uindemia nostris €quam Methymnaeo carpit de palmite Lesbos; €sunt Thasiae uites, sunt et Mareotides albae, €pinguibus hae terris habiles, leuioribus illae, €et passo psithia utilior tenuisque lageos €temptatura pedes olim uincturaque linguam, €purpureae praeciaeque et, quo te carmine dicam, €Rhaetica? nec cellis ideo contende Falernis. €sunt et Aminneae uites, firmissima uina, €Tmolius adsurgit quibus et rex ipse Phanaeus, €argitisque minor, cui non certauerit ulla €aut tantum fluere aut totidem durare per annos. €non ego te, dis et mensis accepta secundis, €transierim, Rhodia, et tumidis, bumaste, racemis. €sed neque quam multae species nec nomina quae sint €est numerus, neque enim numero comprendere refert; €quem qui scire uelit, Libyci uelit aequoris idem €dicere quam multae Zephyro turbentur harenae €aut, ubi nauigiis uiolentior incidit Eurus, €nosse quot Ionii ueniant ad litora fluctus. €@@Nec uero terrae ferre omnes omnia possunt. €fluminibus salices crassisque paludibus alni €nascuntur, steriles saxosis montibus orni; €litora myrtetis laetissima; denique apertos €Bacchus amat collis, Aquilonem et frigora taxi. €aspice et extremis domitum cultoribus orbem €Eoasque domos Arabum pictosque Gelonos: €diuisae arboribus patriae. sola India nigrum €fert hebenum, solis est turea uirga Sabaeis. €quid tibi odorato referam sudantia ligno €balsamaque et bacas semper frondentis acanthi? €quid nemora Aethiopum molli canentia lana, €uelleraque ut foliis depectant tenuia Seres? @1 €aut quos Oceano propior gerit India lucos, €extremi sinus orbis, ubi ae+ra uincere summum €arboris haud ullae iactu potuere sagittae?_ €et gens illa quidem sumptis non tarda pharetris. €Media fert tristis sucos tardumque saporem €felicis mali, quo non praesentius ullum, €pocula si quando saeuae infecere nouercae, €[miscueruntque herbas et non innoxia uerba,] €auxilium uenit ac membris agit atra uenena. €ipsa ingens arbos faciemque simillima lauro, €et, si non alium late iactaret odorem, €laurus erat: folia haud ullis labentia uentis, €flos ad prima tenax; animas et olentia Medi €ora fouent illo et senibus medicantur anhelis. €@@Sed neque Medorum siluae, ditissima terra, €nec pulcher Ganges atque auro turbidus Hermus €laudibus Italiae certent, non Bactra neque Indi €totaque turiferis Panchaia pinguis harenis. €haec loca non tauri spirantes naribus ignem €inuertere satis immanis dentibus hydri, €nec galeis densisque uirum seges horruit hastis; €sed grauidae fruges et Bacchi Massicus umor €impleuere; tenent oleae armentaque laeta. €hinc bellator equus campo sese arduus infert, €hinc albi, Clitumne, greges et maxima taurus €uictima, saepe tuo perfusi flumine sacro, €Romanos ad templa deum duxere triumphos. €hic uer adsiduum atque alienis mensibus aestas: €bis grauidae pecudes, bis pomis utilis arbos. €at rabidae tigres absunt et saeua leonum €semina, nec miseros fallunt aconita legentis, €nec rapit immensos orbis per humum neque tanto @1 €squameus in spiram tractu se colligit anguis. €adde tot egregias urbes operumque laborem, €tot congesta manu praeruptis oppida saxis €fluminaque antiquos subter labentia muros. €an mare quod supra memorem, quodque adluit infra? €anne lacus tantos? te, Lari maxime, teque, €fluctibus et fremitu adsurgens Benace marino? €an memorem portus Lucrinoque addita claustra €atque indignatum magnis stridoribus aequor, €Iulia qua ponto longe sonat unda refuso €Tyrrhenusque fretis immittitur aestus Auernis? €haec eadem argenti riuos aerisque metalla €ostendit uenis atque auro plurima fluxit. €haec genus acre uirum, Marsos pubemque Sabellam €adsuetumque malo Ligurem Volscosque uerutos €extulit, haec Decios Marios magnosque Camillos, €Scipiadas duros bello et te, maxime Caesar, €qui nunc extremis Asiae iam uictor in oris €imbellem auertis Romanis arcibus Indum. €salue, magna parens frugum, Saturnia tellus, €magna uirum: tibi res antiquae laudis et artem €ingredior sanctos ausus recludere fontis, €Ascraeumque cano Romana per oppida carmen. €@@Nunc locus aruorum ingeniis, quae robora cuique, €quis color et quae sit rebus natura ferendis. €difficiles primum terrae collesque maligni, €tenuis ubi argilla et dumosis calculus aruis, €Palladia gaudent silua uiuacis oliuae: €indicio est tractu surgens oleaster eodem €plurimus et strati bacis siluestribus agri. €at quae pinguis humus dulcique uligine laeta, €quique frequens herbis et fertilis ubere campus, €qualem saepe caua montis conualle solemus @1 €despicere (huc summis liquuntur rupibus amnes €felicemque trahunt limum), quique editus Austro €et filicem curuis inuisam pascit aratris: €hic tibi praeualidas olim multoque fluentis €sufficiet Baccho uitis, hic fertilis uuae, €hic laticis, qualem pateris libamus et auro, €inflauit cum pinguis ebur Tyrrhenus ad aras, €lancibus et pandis fumantia reddimus exta. €sin armenta magis studium uitulosque tueri €aut ouium fetum aut urentis culta capellas, €saltus et saturi petito longinqua Tarenti, €et qualem infelix amisit Mantua campum €pascentem niueos herboso flumine cycnos: €non liquidi gregibus fontes, non gramina deerunt, €et quantum longis carpent armenta diebus €exigua tantum gelidus ros nocte reponet. €nigra fere et presso pinguis sub uomere terra €et cui putre solum (namque hoc imitamur arando), €optima frumentis: non ullo ex aequore cernes €plura domum tardis decedere plaustra iuuencis; €aut unde iratus siluam deuexit arator €et nemora euertit multos ignaua per annos, €antiquasque domos auium cum stirpibus imis €eruit; illae altum nidis petiere relictis, €at rudis enituit impulso uomere campus. €nam ieiuna quidem cliuosi glarea ruris €uix humilis apibus casias roremque ministrat; €et tofus scaber et nigris exesa chelydris €creta negant alios aeque serpentibus agros €dulcem ferre cibum et curuas praebere latebras. €quae tenuem exhalat nebulam fumosque uolucris, €et bibit umorem et, cum uult, ex se ipsa remittit, @1 €quaeque suo semper uiridi se gramine uestit €nec scabie et salsa laedit robigine ferrum, €illa tibi laetis intexet uitibus ulmos, €illa ferax oleo est, illam experiere colendo €et facilem pecori et patientem uomeris unci. €talem diues arat Capua et uicina Vesaeuo €ora iugo et uacuis Clanius non aequus Acerris. €@@Nunc quo quamque modo possis cognoscere dicam. þ¶¹°ÿï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿ’‹ãrara sit an supra morem si densa requires €(altera frumentis quoniam fauet, altera Baccho, €densa magis Cereri, rarissima quaeque Lyaeo), €ante locum capies oculis, alteque iubebis €in solido puteum demitti, omnemque repones €rursus humum et pedibus summas aequabis harenas. €si deerunt, rarum pecorique et uitibus almis €aptius uber erit; sin in sua posse negabunt €ire loca et scrobibus superabit terra repletis, €spissus ager: glaebas cunctantis crassaque terga €exspecta et ualidis terram proscinde iuuencis. €salsa autem tellus et quae perhibetur amara €(frugibus infelix ea, nec mansuescit arando €nec Baccho genus aut pomis sua nomina seruat) €tale dabit specimen. tu spisso uimine qualos €colaque prelorum fumosis deripe tectis; €huc ager ille malus dulcesque a fontibus undae €ad plenum calcentur: aqua eluctabitur omnis €scilicet et grandes ibunt per uimina guttae; €at sapor indicium faciet manifestus et ora €tristia temptantum sensu torquebit amaro. €pinguis item quae sit tellus, hoc denique pacto @1 €discimus: haud unquam manibus iactata fatiscit, €sed picis in morem ad digitos lentescit habendo. €umida maiores herbas alit, ipsaque iusto €laetior. a, nimium ne sit mihi fertilis illa, €nec se praeualidam primis ostendat aristis! €quae grauis est ipso tacitam se pondere prodit, €quaeque leuis. promptum est oculis praediscere nigram, €et quis cui color. at sceleratum exquirere frigus €difficile est: piceae tantum taxique nocentes €interdum aut hederae pandunt uestigia nigrae. €@@His animaduersis terram multo ante memento €excoquere et magnos scrobibus concidere montis, €ante supinatas Aquiloni ostendere glaebas €quam laetum infodias uitis genus. optima putri €arua solo: id uenti curant gelidaeque pruinae €et labefacta mouens robustus iugera fossor. €at si quos haud ulla uiros uigilantia fugit, €ante locum similem exquirunt, ubi prima paretur €arboribus seges et quo mox digesta feratur, €mutatam ignorent subito ne semina matrem. €quin etiam caeli regionem in cortice signant, €ut, quo quaeque modo steterit, qua parte calores €austrinos tulerit, quae terga obuerterit axi, €restituant: adeo in teneris consuescere multum est. €collibus an plano melius sit ponere uitem, €quaere prius. si pinguis agros metabere campi, €densa sere (in denso non segnior ubere Bacchus); €sin tumulis accliue solum collisque supinos, €indulge ordinibus; nec setius omnis in unguem €arboribus positis secto uia limite quadret: @1 €ut saepe ingenti bello cum longa cohortis €explicuit legio et campo stetit agmen aperto, €derectaeque acies ac late fluctuat omnis €aere renidenti tellus, necdum horrida miscent €proelia, sed dubius mediis Mars errat in armis. €omnia sint paribus numeris dimensa uiarum, €non animum modo uti pascat prospectus inanem, €sed quia non aliter uiris dabit omnibus aequas €terra, neque in uacuum poterunt se extendere rami. €@@Forsitan et scrobibus quae sint fastigia quaeras. €ausim uel tenui uitem committere sulco; €altior ac penitus terrae defigitur arbos, €aesculus in primis, quae quantum uertice ad auras €aetherias, tantum radice in Tartara tendit. €ergo non hiemes illam, non flabra neque imbres €conuellunt: immota manet multosque nepotes, €multa uirum uoluens durando saecula uincit, €tum fortis late ramos et bracchia tendens €huc illuc media ipsa ingentem sustinet umbram. €@@Neue tibi ad solem uergant uineta cadentem, €neue inter uitis corylum sere, neue flagella €summa pete aut summa defringe ex arbore plantas €(tantus amor terrae), neu ferro laede retunso €semina, neue oleae siluestris insere truncos. €nam saepe incautis pastoribus excidit ignis, €qui furtim pingui primum sub cortice tectus €robora comprendit, frondesque elapsus in altas €ingentem caelo sonitum dedit; inde secutus €per ramos uictor perque alta cacumina regnat, €et totum inuoluit flammis nemus et ruit atram €ad caelum picea crassus caligine nubem, €praesertim si tempestas a uertice siluis @1 €incubuit, glomeratque ferens incendia uentus. €hoc ubi, non a stirpe ualent caesaeque reuerti €possunt atque ima similes reuirescere terra; €infelix superat foliis oleaster amaris. €@@Nec tibi tam prudens quisquam persuadeat auctor €tellurem Borea rigidam spirante mouere. €rura gelu tum claudit hiems, nec semine iacto €concretam patitur radicem adfigere terrae. €optima uinetis satio, cum uere rubenti €candida uenit auis longis inuisa colubris, €prima uel autumni sub frigora, cum rapidus Sol €nondum hiemem contingit equis, iam praeterit aestas. €uer adeo frondi nemorum, uer utile siluis, €uere tument terrae et genitalia semina poscunt. €tum pater omnipotens fecundis imbribus Aether €coniugis in gremium laetae descendit, et omnis €magnus alit magno commixtus corpore fetus. €auia tum resonant auibus uirgulta canoris, €et Venerem certis repetunt armenta diebus; €parturit almus ager Zephyrique tepentibus auris €laxant arua sinus; superat tener omnibus umor, €inque nouos soles audent se gramina tuto €credere, nec metuit surgentis pampinus Austros €aut actum caelo magnis Aquilonibus imbrem, €sed trudit gemmas et frondes explicat omnis. €non alios prima crescentis origine mundi €inluxisse dies aliumue habuisse tenorem €crediderim: uer illud erat, uer magnus agebat €orbis et hibernis parcebant flatibus Euri, €cum primae lucem pecudes hausere, uirumque @1 €terrea progenies duris caput extulit aruis, €immissaeque ferae siluis et sidera caelo. €nec res hunc tenerae possent perferre laborem, €si non tanta quies iret frigusque caloremque €inter, et exciperet caeli indulgentia terras. €@@Quod superest, quaecumque premes uirgulta per agros €sparge fimo pingui et multa memor occule terra, €aut lapidem bibulum aut squalentis infode conchas; €inter enim labentur aquae, tenuisque subibit €halitus, atque animos tollent sata. iamque reperti €qui saxo super atque ingentis pondere testae €urgerent: hoc effusos munimen ad imbris, €hoc, ubi hiulca siti findit Canis aestifer arua. €@@Seminibus positis superest diducere terram €saepius ad capita et duros iactare bidentis, €aut presso exercere solum sub uomere et ipsa €flectere luctantis inter uineta iuuencos; €tum leuis calamos et rasae hastilia uirgae €fraxineasque aptare sudes furcasque ualentis, €uiribus eniti quarum et contemnere uentos €adsuescant summasque sequi tabulata per ulmos. €@@Ac dum prima nouis adolescit frondibus aetas, €parcendum teneris, et dum se laetus ad auras €palmes agit laxis per purum immissus habenis, €ipsa acie nondum falcis temptanda, sed uncis €carpendae manibus frondes interque legendae. €inde ubi iam ualidis amplexae stirpibus ulmos €exierint, tum stringe comas, tum bracchia tonde €(ante reformidant ferrum), tum denique dura @1 €exerce imperia et ramos compesce fluentis. €@@Texendae saepes etiam et pecus omne tenendum, €praecipue dum frons tenera imprudensque laborum; €cui super indignas hiemes solemque potentem €siluestres uri adsidue capreaeque sequaces €inludunt, pascuntur oues auidaeque iuuencae. €frigora nec tantum cana concreta pruina €aut grauis incumbens scopulis arentibus aestas, €quantum illi nocuere greges durique uenenum €dentis et admorsu signata in stirpe cicatrix. €non aliam ob culpam Baccho caper omnibus aris €caeditur et ueteres ineunt proscaenia ludi, €praemiaque ingeniis pagos et compita circum €Thesidae posuere, atque inter pocula laeti €mollibus in pratis unctos saluere per utres €nec non Ausonii, Troia gens missa, coloni €uersibus incomptis ludunt risuque soluto, €oraque corticibus sumunt horrenda cauatis, €et te, Bacche, uocant per carmina laeta, tibique €oscilla ex alta suspendunt mollia pinu. €hinc omnis largo pubescit uinea fetu, €complentur uallesque cauae saltusque profundi €et quocumque deus circum caput egit honestum. €ergo rite suum Baccho dicemus honorem €carminibus patriis lancesque et liba feremus, €et ductus cornu stabit sacer hircus ad aram €pinguiaque in ueribus torrebimus exta colurnis. €@@Est etiam ille labor curandis uitibus alter, €cui numquam exhausti satis est: namque omne quotannis €terque quaterque solum scindendum glaebaque uersis €aeternum frangenda bidentibus, omne leuandum @1 €fronde nemus. redit agricolis labor actus in orbem, þ¶¹°ÿï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿ’‹ƒ’atque in se sua per uestigia uoluitur annus. €ac iam olim, seras posuit cum uinea frondes €frigidus et siluis Aquilo decussit honorem, €iam tum acer curas uenientem extendit in annum €rusticus, et curuo Saturni dente relictam €persequitur uitem attondens fingitque putando. €primus humum fodito, primus deuecta cremato €sarmenta, et uallos primus sub tecta referto; €postremus metito. bis uitibus ingruit umbra, €bis segetem densis obducunt sentibus herbae; €durus uterque labor: laudato ingentia rura, €exiguum colito. nec non etiam aspera rusti €uimina per siluam et ripis fluuialis harundo €caeditur, incultique exercet cura salicti. €iam uinctae uites, iam falcem arbusta reponunt, €iam canit effectos extremus uinitor antes; €sollicitanda tamen tellus puluisque mouendus €et iam maturis metuendus Iuppiter uuis. €@@Contra non ulla est oleis cultura, neque illae €procuruam exspectant falcem rastrosque tenacis, €cum semel haeserunt aruis aurasque tulerunt; €ipsa satis tellus, cum dente recluditur unco, €sufficit umorem et grauidas, cum uomere, fruges. €hoc pinguem et placitam Paci nutritor oliuam. €@@Poma quoque, ut primum truncos sensere ualentis €et uiris habuere suas, ad sidera raptim €ui propria nituntur opisque haud indiga nostrae. €nec minus interea fetu nemus omne grauescit, @1 €sanguineisque inculta rubent auiaria bacis. €tondentur cytisi, taedas silua alta ministrat, €pascunturque ignes nocturni et lumina fundunt. €et dubitant homines serere atque impendere curam? €quid maiora sequar? salices humilesque genistae, €aut illae pecori frondem aut pastoribus umbram €sufficiunt saepemque satis et pabula melli. €et iuuat undantem buxo spectare Cytorum €Naryciaeque picis lucos, iuuat arua uidere €non rastris, hominum non ulli obnoxia curae. €ipsae Caucasio steriles in uertice siluae, €quas animosi Euri adsidue franguntque feruntque, €dant alios aliae fetus, dant utile lignum €nauigiis pinus, domibus cedrumque cupressosque; €hinc radios triuere rotis, hinc tympana plaustris €agricolae, et pandas ratibus posuere carinas. €uiminibus salices fecundae, frondibus ulmi, €at myrtus ualidis hastilibus et bona bello €cornus; Ituraeos taxi torquentur in arcus. €nec tiliae leues aut torno rasile buxum €non formam accipiunt ferroque cauantur acuto, €nec non et torrentem undam leuis innatat alnus €missa Pado, nec non et apes examina condunt €corticibusque cauis uitiosaeque ilicis aluo. €quid memorandum aeque Baccheia dona tulerunt? €Bacchus et ad culpam causas dedit; ille furentis €Centauros leto domuit, Rhoecumque Pholumque €et magno Hylaeum Lapithis cratere minantem. €@@O fortunatos nimium, sua si bona norint, €agricolas! quibus ipsa procul discordibus armis €fundit humo facilem uictum iustissima tellus. €si non ingentem foribus domus alta superbis €mane salutantum totis uomit aedibus undam, @1 €nec uarios inhiant pulchra testudine postis €inlusasque auro uestis Ephyreiaque aera, €alba neque Assyrio fucatur lana ueneno, €nec casia liquidi corrumpitur usus oliui; €at secura quies et nescia fallere uita, €diues opum uariarum, at latis otia fundis, €speluncae uiuique lacus, at frigida tempe €mugitusque boum mollesque sub arbore somni €non absunt; illic saltus ac lustra ferarum €et patiens operum exiguoque adsueta iuuentus, €sacra deum sanctique patres; extrema per illos €Iustitia excedens terris uestigia fecit. €@@Me uero primum dulces ante omnia Musae, €quarum sacra fero ingenti percussus amore, €accipiant caelique uias et sidera monstrent, €defectus solis uarios lunaeque labores; €unde tremor terris, qua ui maria alta tumescant €obicibus ruptis rursusque in se ipsa residant, €quid tantum Oceano properent se tingere soles €hiberni, uel quae tardis mora noctibus obstet. €sin has ne possim naturae accedere partis €frigidus obstiterit circum praecordia sanguis, €rura mihi et rigui placeant in uallibus amnes, €flumina amem siluasque inglorius. o ubi campi €Spercheosque et uirginibus bacchata Lacaenis €Taygeta! o qui me gelidis conuallibus Haemi €sistat, et ingenti ramorum protegat umbra! €felix qui potuit rerum cognoscere causas €atque metus omnis et inexorabile fatum @1 €subiecit pedibus strepitumque Acherontis auari: €fortunatus et ille deos qui nouit agrestis €Panaque Siluanumque senem Nymphasque sorores. €illum non populi fasces, non purpura regum €flexit et infidos agitans discordia fratres, €aut coniurato descendens Dacus ab Histro, €non res Romanae perituraque regna; neque ille €aut doluit miserans inopem aut inuidit habenti. €quos rami fructus, quos ipsa uolentia rura €sponte tulere sua, carpsit, nec ferrea iura €insanumque forum aut populi tabularia uidit. €sollicitant alii remis freta caeca, ruuntque €in ferrum, penetrant aulas et limina regum; €hic petit excidiis urbem miserosque penatis, €ut gemma bibat et Sarrano dormiat ostro; €condit opes alius defossoque incubat auro; €hic stupet attonitus rostris, hunc plausus hiantem €per cuneos geminatus enim plebisque patrumque €corripuit; gaudent perfusi sanguine fratrum, €exsilioque domos et dulcia limina mutant €atque alio patriam quaerunt sub sole iacentem. €agricola incuruo terram dimouit aratro: €hic anni labor, hinc patriam paruosque nepotes €sustinet, hinc armenta boum meritosque iuuencos. €nec requies, quin aut pomis exuberet annus €aut fetu pecorum aut Cerealis mergite culmi, €prouentuque oneret sulcos atque horrea uincat. €uenit hiems: teritur Sicyonia baca trapetis, €glande sues laeti redeunt, dant arbuta siluae; €et uarios ponit fetus autumnus, et alte €mitis in apricis coquitur uindemia saxis. @1 €interea dulces pendent circum oscula nati, €casta pudicitiam seruat domus, ubera uaccae €lactea demittunt, pinguesque in gramine laeto €inter se aduersis luctantur cornibus haedi. €ipse dies agitat festos fususque per herbam, €ignis ubi in medio et socii cratera coronant, €te libans, Lenaee, uocat pecorisque magistris €uelocis iaculi certamina ponit in ulmo, €corporaque agresti nudant praedura palaestra. €hanc olim ueteres uitam coluere Sabini, €hanc Remus et frater; sic fortis Etruria creuit €scilicet et rerum facta est pulcherrima Roma, €septemque una sibi muro circumdedit arces. €ante etiam sceptrum Dictaei regis et ante €impia quam caesis gens est epulata iuuencis, €aureus hanc uitam in terris Saturnus agebat; €necdum etiam audierant inflari classica, necdum €impositos duris crepitare incudibus ensis. €@@Sed nos immensum spatiis confecimus aequor, €et iam tempus equum fumantia soluere colla. @1 ôÿ@@@@{1LIBER III}1 Te quoque, magna Pales, et te memorande canemus €pastor ab Amphryso, uos, siluae amnesque Lycaei. €cetera, quae uacuas tenuissent carmine mentes, €omnia iam uulgata: quis aut Eurysthea durum €aut inlaudati nescit Busiridis aras? €cui non dictus Hylas puer et Latonia Delos €Hippodameque umeroque Pelops insignis eburno, €acer equis? temptanda uia est, qua me quoque possim €tollere humo uictorque uirum uolitare per ora. €primus ego in patriam mecum, modo uita supersit, €Aonio rediens deducam uertice Musas; €primus Idumaeas referam tibi, Mantua, palmas, €et uiridi in campo templum de marmore ponam €propter aquam, tardis ingens ubi flexibus errat €Mincius et tenera praetexit harundine ripas. €in medio mihi Caesar erit templumque tenebit: €illi uictor ego et Tyrio conspectus in ostro €centum quadriiugos agitabo ad flumina currus. €cuncta mihi Alpheum linquens lucosque Molorchi €cursibus et crudo decernet Graecia caestu. €ipse caput tonsae foliis ornatus oliuae €dona feram. iam nunc sollemnis ducere pompas €ad delubra iuuat caesosque uidere iuuencos, €uel scaena ut uersis discedat frontibus utque @1 €purpurea intexti tollant aulaea Britanni. €in foribus pugnam ex auro solidoque elephanto €Gangaridum faciam uictorisque arma Quirini, €atque hic undantem bello magnumque fluentem €Nilum ac nauali surgentis aere columnas. €addam urbes Asiae domitas pulsumque Niphaten €fidentemque fuga Parthum uersisque sagittis; €et duo rapta manu diuerso ex hoste tropaea €bisque triumphatas utroque ab litore gentis. €stabunt et Parii lapides, spirantia signa, €Assaraci proles demissaeque ab Ioue gentis €nomina, Trosque parens et Troiae Cynthius auctor. þ¶¹°ÿï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿ“ˆ¥Inuidia infelix Furias amnemque seuerum €Cocyti metuet tortosque Ixionis anguis €immanemque rotam et non exsuperabile saxum. €interea Dryadum siluas saltusque sequamur €intactos, tua, Maecenas, haud mollia iussa: €te sine nil altum mens incohat. en age segnis €rumpe moras; uocat ingenti clamore Cithaeron €Taygetique canes domitrixque Epidaurus equorum, €et uox adsensu nemorum ingeminata remugit. €mox tamen ardentis accingar dicere pugnas €Caesaris et nomen fama tot ferre per annos, €Tithoni prima quot abest ab origine Caesar. €@@Seu quis Olympiacae miratus praemia palmae €pascit equos, seu quis fortis ad aratra iuuencos, €corpora praecipue matrum legat. optima toruae €forma bouis cui turpe caput, cui plurima ceruix, €et crurum tenus a mento palearia pendent; €tum longo nullus lateri modus: omnia magna, €pes etiam, et camuris hirtae sub cornibus aures. €nec mihi displiceat maculis insignis et albo, @1 €aut iuga detrectans interdumque aspera cornu €et faciem tauro propior, quaeque ardua tota €et gradiens ima uerrit uestigia cauda. €aetas Lucinam iustosque pati hymenaeos €desinit ante decem, post quattuor incipit annos; €cetera nec feturae habilis nec fortis aratris. €interea, superat gregibus dum laeta iuuentas, €solue mares; mitte in Venerem pecuaria primus, €atque aliam ex alia generando suffice prolem. €optima quaeque dies miseris mortalibus aeui €prima fugit; subeunt morbi tristisque senectus €et labor, et durae rapit inclementia mortis. €semper erunt quarum mutari corpora malis: €semper enim refice ac, ne post amissa requiras, €ante ueni et subolem armento sortire quotannis. €@@Nec non et pecori est idem dilectus equino: €tu modo, quos in spem statues summittere gentis, €praecipuum iam inde a teneris impende laborem. €continuo pecoris generosi pullus in aruis €altius ingreditur et mollia crura reponit; €primus et ire uiam et fluuios temptare minacis €audet et ignoto sese committere ponti, €nec uanos horret strepitus. illi ardua ceruix €argutumque caput, breuis aluus obesaque terga, €luxuriatque toris animosum pectus. honesti €spadices glaucique, color deterrimus albis €et giluo. tum, si qua sonum procul arma dedere, €stare loco nescit, micat auribus et tremit artus, €collectumque premens uoluit sub naribus ignem. €densa iuba, et dextro iactata recumbit in armo; €at duplex agitur per lumbos spina, cauatque €tellurem et solido grauiter sonat ungula cornu. @1 €talis Amyclaei domitus Pollucis habenis €Cyllarus et, quorum Grai meminere poetae, €Martis equi biiuges et magni currus Achilli. €talis et ipse iubam ceruice effundit equina €coniugis aduentu pernix Saturnus, et altum €Pelion hinnitu fugiens impleuit acuto. €@@Hunc quoque, ubi aut morbo grauis aut iam segnior annis €deficit, abde domo, nec turpi ignosce senectae. €frigidus in Venerem senior, frustraque laborem €ingratum trahit, et, si quando ad proelia uentum est, €ut quondam in stipulis magnus sine uiribus ignis, €incassum furit. ergo animos aeuumque notabis €praecipue: hinc alias artis prolemque parentum €et quis cuique dolor uicto, quae gloria palmae. €nonne uides, cum praecipiti certamine campum €corripuere, ruuntque effusi carcere currus, €cum spes adrectae iuuenum, exsultantiaque haurit €corda pauor pulsans? illi instant uerbere torto €et proni dant lora, uolat ui feruidus axis; €iamque humiles iamque elati sublime uidentur €ae+ra per uacuum ferri atque adsurgere in auras. €nec mora nec requies; at fuluae nimbus harenae €tollitur, umescunt spumis flatuque sequentum: €tantus amor laudum, tantae est uictoria curae. €primus Ericthonius currus et quattuor ausus €iungere equos rapidusque rotis insistere uictor. €frena Pelethronii Lapithae gyrosque dedere €impositi dorso, atque equitem docuere sub armis €insultare solo et gressus glomerare superbos. €aequus uterque labor, aeque iuuenemque magistri €exquirunt calidumque animis et cursibus acrem, €quamuis saepe fuga uersos ille egerit hostis @1 €et patriam Epirum referat fortisque Mycenas, €Neptunique ipsa deducat origine gentem. €@@His animaduersis instant sub tempus et omnis €impendunt curas denso distendere pingui, €quem legere ducem et pecori dixere maritum, €florentisque secant herbas fluuiosque ministrant €farraque, ne blando nequeat superesse labori €inualidique patrum referant ieiunia nati. €ipsa autem macie tenuant armenta uolentes, €atque, ubi concubitus primos iam nota uoluptas €sollicitat, frondesque negant et fontibus arcent. €saepe etiam cursu quatiunt et sole fatigant, €cum grauiter tunsis gemit area frugibus, et cum €surgentem ad Zephyrum paleae iactantur inanes. €hoc faciunt, nimio ne luxu obtunsior usus €sit genitali aruo et sulcos oblimet inertis, €sed rapiat sitiens Venerem interiusque recondat. €@@Rursus cura patrum cadere et succedere matrum €incipit. exactis grauidae cum mensibus errant, €non illas grauibus quisquam iuga ducere plaustris, €non saltu superare uiam sit passus et acri €carpere prata fuga fluuiosque innare rapacis. €saltibus in uacuis pascunt et plena secundum €flumina, muscus ubi et uiridissima gramine ripa, €speluncaeque tegant et saxea procubet umbra. €est lucos Silari circa ilicibusque uirentem €plurimus Alburnum uolitans, cui nomen asilo €Romanum est, oestrum Grai uertere uocantes, €asper, acerba sonans, quo tota exterrita siluis €diffugiunt armenta; furit mugitibus aether @1 €concussus siluaeque et sicci ripa Tanagri. €hoc quondam monstro horribilis exercuit iras €Inachiae Iuno pestem meditata iuuencae. €hunc quoque (nam mediis feruoribus acrior instat) €arcebis grauido pecori, armentaque pasces €sole recens orto aut noctem ducentibus astris. €@@Post partum cura in uitulos traducitur omnis; €continuoque notas et nomina gentis inurunt, €et quos aut pecori malint summittere habendo €aut aris seruare sacros aut scindere terram €et campum horrentem fractis inuertere glaebis. €cetera pascuntur uiridis armenta per herbas: €tu quos ad studium atque usum formabis agrestem €iam uitulos hortare uiamque insiste domandi, €dum faciles animi iuuenum, dum mobilis aetas. €ac primum laxos tenui de uimine circlos €ceruici subnecte; dehinc, ubi libera colla €seruitio adsuerint, ipsis e torquibus aptos €iunge pares, et coge gradum conferre iuuencos; €atque illis iam saepe rotae ducantur inanes €per terram, et summo uestigia puluere signent. €post ualido nitens sub pondere faginus axis €instrepat, et iunctos temo trahat aereus orbis. €interea pubi indomitae non gramina tantum €nec uescas salicum frondes uluamque palustrem, €sed frumenta manu carpes sata; nec tibi fetae €more patrum niuea implebunt mulctraria uaccae, €sed tota in dulcis consument ubera natos. €@@Sin ad bella magis studium turmasque ferocis, €aut Alphea rotis praelabi flumina Pisae €et Iouis in luco currus agitare uolantis, €primus equi labor est animos atque arma uidere @1 €bellantum lituosque pati, tractuque gementem €ferre rotam et stabulo frenos audire sonantis; €tum magis atque magis blandis gaudere magistri €laudibus et plausae sonitum ceruicis amare. €atque haec iam primo depulsus ab ubere matris €audeat, inque uicem det mollibus ora capistris €inualidus etiamque tremens, etiam inscius aeui. €at tribus exactis ubi quarta accesserit aestas, €carpere mox gyrum incipiat gradibusque sonare €compositis, sinuetque alterna uolumina crurum, €sitque laboranti similis; tum cursibus auras €tum uocet, ac per aperta uolans ceu liber habenis €aequora uix summa uestigia ponat harena: €qualis Hyperboreis Aquilo cum densus ab oris €incubuit, Scythiaeque hiemes atque arida differt €nubila; tum segetes altae campique natantes €lenibus horrescunt flabris, summaeque sonorem €dant siluae, longique urgent ad litora fluctus; €ille uolat simul arua fuga simul aequora uerrens. €hinc uel ad Elei metas et maxima campi €sudabit spatia et spumas aget ore cruentas, €Belgica uel molli melius feret esseda collo. €tum demum crassa magnum farragine corpus €crescere iam domitis sinito; namque ante domandum €ingentis tollent animos, prensique negabunt €uerbera lenta pati et duris parere lupatis. €@@Sed non ulla magis uiris industria firmat €quam Venerem et caeci stimulos auertere amoris, €siue boum siue est cui gratior usus equorum. þ¶¹°ÿï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿ“‹Ôatque ideo tauros procul atque in sola relegant @1 €pascua post montem oppositum et trans flumina lata, €aut intus clausos satura ad praesepia seruant. €carpit enim uiris paulatim uritque uidendo €femina, nec nemorum patitur meminisse nec herbae €dulcibus illa quidem inlecebris, et saepe superbos €cornibus inter se subigit decernere amantis. €pascitur in magna Sila formosa iuuenca: €illi alternantes multa ui proelia miscent €uulneribus crebris; lauit ater corpora sanguis, €uersaque in obnixos urgentur cornua uasto €cum gemitu; reboant siluaeque et longus Olympus. €nec mos bellantis una stabulare, sed alter €uictus abit longeque ignotis exsulat oris, €multa gemens ignominiam plagasque superbi €uictoris, tum quos amisit inultus amores, €et stabula aspectans regnis excessit auitis. €ergo omni cura uiris exercet et inter €dura iacet pernox instrato saxa cubili €frondibus hirsutis et carice pastus acuta, €et temptat sese atque irasci in cornua discit €arboris obnixus trunco, uentosque lacessit €ictibus, et sparsa ad pugnam proludit harena. €post ubi collectum robur uiresque refectae, €signa mouet praecepsque oblitum fertur in hostem: €fluctus uti medio coepit cum albescere ponto, €longius ex altoque sinum trahit, utque uolutus €ad terras immane sonat per saxa neque ipso €monte minor procumbit, at ima exaestuat unda @1 €uerticibus nigramque alte subiectat harenam. €@@Omne adeo genus in terris hominumque ferarumque €et genus aequoreum, pecudes pictaeque uolucres, €in furias ignemque ruunt: amor omnibus idem. €tempore non alio catulorum oblita leaena €saeuior errauit campis, nec funera uulgo €tam multa informes ursi stragemque dedere €per siluas; tum saeuus aper, tum pessima tigris; €heu male tum Libyae solis erratur in agris. €nonne uides ut tota tremor pertemptet equorum €corpora, si tantum notas odor attulit auras? €ac neque eos iam frena uirum neque uerbera saeua, €non scopuli rupesque cauae atque obiecta retardant €flumina correptosque unda torquentia montis. €ipse ruit dentesque Sabellicus exacuit sus €et pede prosubigit terram, fricat arbore costas €atque hinc atque illinc umeros ad uulnera durat. €quid iuuenis, magnum cui uersat in ossibus ignem €durus amor? nempe abruptis turbata procellis €nocte natat caeca serus freta, quem super ingens €porta tonat caeli, et scopulis inlisa reclamant €aequora; nec miseri possunt reuocare parentes, €nec moritura super crudeli funere uirgo. €quid lynces Bacchi uariae et genus acre luporum €atque canum? quid quae imbelles dant proelia cerui? €scilicet ante omnis furor est insignis equarum; €et mentem Venus ipsa dedit, quo tempore Glauci €Potniades malis membra absumpsere quadrigae. €illas ducit amor trans Gargara transque sonantem €Ascanium; superant montis et flumina tranant. €continuoque auidis ubi subdita flamma medullis €(uere magis, quia uere calor redit ossibus), illae @1 €ore omnes uersae in Zephyrum stant rupibus altis, €exceptantque leuis auras, et saepe sine ullis €coniugiis uento grauidae (mirabile dictu) €saxa per et scopulos et depressas conuallis €diffugiunt, non, Eure, tuos neque solis ad ortus, €in Borean Caurumque, aut unde nigerrimus Auster €nascitur et pluuio contristat frigore caelum. €hic demum, hippomanes uero quod nomine dicunt €pastores, lentum destillat ab inguine uirus, €hippomanes, quod saepe malae legere nouercae €miscueruntque herbas et non innoxia uerba. €@@Sed fugit interea, fugit inreparabile tempus, €singula dum capti circumuectamur amore. €hoc satis armentis: superat pars altera curae, €lanigeros agitare greges hirtasque capellas; €hic labor, hinc laudem fortes sperate coloni. €nec sum animi dubius uerbis ea uincere magnum €quam sit et angustis hunc addere rebus honorem; €sed me Parnasi deserta per ardua dulcis €raptat amor; iuuat ire iugis, qua nulla priorum €Castaliam molli deuertitur orbita cliuo. €nunc, ueneranda Pales, magno nunc ore sonandum. €@@Incipiens stabulis edico in mollibus herbam €carpere ouis, dum mox frondosa reducitur aestas, €et multa duram stipula filicumque maniplis €sternere subter humum, glacies ne frigida laedat €molle pecus scabiemque ferat turpisque podagras. €post hinc digressus iubeo frondentia capris €arbuta sufficere et fluuios praebere recentis, €et stabula a uentis hiberno opponere soli €ad medium conuersa diem, cum frigidus olim €iam cadit extremoque inrorat Aquarius anno. @1 €hae quoque non cura nobis leuiore tuendae, €nec minor usus erit, quamuis Milesia magno €uellera mutentur Tyrios incocta rubores. €densior hinc suboles, hinc largi copia lactis; €quam magis exhausto spumauerit ubere mulctra, €laeta magis pressis manabunt flumina mammis. €nec minus interea barbas incanaque menta €Cinyphii tondent hirci saetasque comantis €usum in castrorum et miseris uelamina nautis. €pascuntur uero siluas et summa Lycaei, €horrentisque rubos et amantis ardua dumos, €atque ipsae memores redeunt in tecta suosque €ducunt et grauido superant uix ubere limen. €ergo omni studio glaciem uentosque niualis, €quo minor est illis curae mortalis egestas, €auertes, uictumque feres et uirgea laetus €pabula, nec tota claudes faenilia bruma. €@@At uero Zephyris cum laeta uocantibus aestas €in saltus utrumque gregem atque in pascua mittet, €Luciferi primo cum sidere frigida rura €carpamus, dum mane nouum, dum gramina canent, €et ros in tenera pecori gratissimus herba. €inde ubi quarta sitim caeli collegerit hora €et cantu querulae rumpent arbusta cicadae, €ad puteos aut alta greges ad stagna iubebo €currentem ilignis potare canalibus undam; €aestibus at mediis umbrosam exquirere uallem, €sicubi magna Iouis antiquo robore quercus €ingentis tendat ramos, aut sicubi nigrum @1 €ilicibus crebris sacra nemus accubet umbra; €tum tenuis dare rursus aquas et pascere rursus €solis ad occasum, cum frigidus ae+ra Vesper €temperat, et saltus reficit iam roscida luna, €litoraque alcyonen resonant, acalanthida dumi. €@@Quid tibi pastores Libyae, quid pascua uersu €prosequar et raris habitata mapalia tectis? €saepe diem noctemque et totum ex ordine mensem €pascitur itque pecus longa in deserta sine ullis €hospitiis: tantum campi iacet. omnia secum €armentarius Afer agit, tectumque laremque €armaque Amyclaeumque canem Cressamque pharetram; €non secus ac patriis acer Romanus in armis €iniusto sub fasce uiam cum carpit, et hosti €ante exspectatum positis stat in agmine castris. €@@At non qua Scythiae gentes Maeotiaque unda, €turbidus et torquens flauentis Hister harenas, €quaque redit medium Rhodope porrecta sub axem. €illic clausa tenent stabulis armenta, neque ullae €aut herbae campo apparent aut arbore frondes; €sed iacet aggeribus niueis informis et alto €terra gelu late septemque adsurgit in ulnas. €semper hiems, semper spirantes frigora Cauri; €tum Sol pallentis haud umquam discutit umbras, €nec cum inuectus equis altum petit aethera, nec cum €praecipitem Oceani rubro lauit aequore currum. €concrescunt subitae currenti in flumine crustae, €undaque iam tergo ferratos sustinet orbis, €puppibus illa prius, patulis nunc hospita plaustris; €aeraque dissiliunt uulgo, uestesque rigescunt €indutae, caeduntque securibus umida uina, €et totae solidam in glaciem uertere lacunae, @1 €stiriaque impexis induruit horrida barbis. €interea toto non setius ae+re ningit: €intereunt pecudes, stant circumfusa pruinis €corpora magna boum, confertoque agmine cerui €torpent mole noua et summis uix cornibus exstant. €hos non immissis canibus, non cassibus ullis €puniceaeue agitant pauidos formidine pennae, €sed frustra oppositum trudentis pectore montem €comminus obtruncant ferro grauiterque rudentis €caedunt et magno laeti clamore reportant. €ipsi in defossis specubus secura sub alta €otia agunt terra, congestaque robora totasque €aduoluere focis ulmos ignique dedere. €hic noctem ludo ducunt, et pocula laeti €fermento atque acidis imitantur uitea sorbis. €talis Hyperboreo Septem subiecta trioni €gens effrena uirum Riphaeo tunditur Euro €et pecudum fuluis uelatur corpora saetis. €@@Si tibi lanitium curae, primum aspera silua €lappaeque tribolique absint; fuge pabula laeta; €continuoque greges uillis lege mollibus albos. €illum autem, quamuis aries sit candidus ipse, þ¶¹°ÿï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿ“‹ƒ„nigra subest udo tantum cui lingua palato, €reice, ne maculis infuscet uellera pullis €nascentum, plenoque alium circumspice campo. €munere sic niueo lanae, si credere dignum est, €Pan deus Arcadiae captam te, Luna, fefellit €in nemora alta uocans; nec tu aspernata uocantem. €@@At cui lactis amor, cytisum lotosque frequentis €ipse manu salsasque ferat praesepibus herbas: €hinc et amant fluuios magis, et magis ubera tendunt €et salis occultum referunt in lacte saporem. @1 €multi etiam excretos prohibent a matribus haedos, €primaque ferratis praefigunt ora capistris. €quod surgente die mulsere horisque diurnis, €nocte premunt; quod iam tenebris et sole cadente, €sub lucem: exportant calathis (adit oppida pastor), €aut parco sale contingunt hiemique reponunt. €@@Nec tibi cura canum fuerit postrema, sed una €uelocis Spartae catulos acremque Molossum €pasce sero pingui. numquam custodibus illis €nocturnum stabulis furem incursusque luporum €aut impacatos a tergo horrebis Hiberos. €saepe etiam cursu timidos agitabis onagros, €et canibus leporem, canibus uenabere dammas; €saepe uolutabris pulsos siluestribus apros €latratu turbabis agens, montisque per altos €ingentem clamore premes ad retia ceruum. €@@Disce et odoratam stabulis accendere cedrum €galbaneoque agitare grauis nidore chelydros. €saepe sub immotis praesepibus aut mala tactu €uipera delituit caelumque exterrita fugit, €aut tecto adsuetus coluber succedere et umbrae €(pestis acerba boum) pecorique aspergere uirus €fouit humum. cape saxa manu, cape robora, pastor, €tollentemque minas et sibila colla tumentem €deice! iamque fuga timidum caput abdidit alte, €cum medii nexus extremaeque agmina caudae €soluuntur, tardosque trahit sinus ultimus orbis. €est etiam ille malus Calabris in saltibus anguis €squamea conuoluens sublato pectore terga €atque notis longam maculosus grandibus aluum, €qui, dum amnes ulli rumpuntur fontibus et dum @1 €uere madent udo terrae ac pluuialibus Austris, €stagna colit ripisque habitans hic piscibus atram €improbus ingluuiem ranisque loquacibus explet; €postquam exusta palus terraeque ardore dehiscunt, €exsilit in siccum, et flammantia lumina torquens €saeuit agris asperque siti atque exterritus aestu. €ne mihi tum mollis sub diuo carpere somnos €neu dorso nemoris libeat iacuisse per herbas, €cum positis nouus exuuiis nitidusque iuuenta €uoluitur, aut catulos tectis aut oua relinquens, €arduus ad solem et linguis micat ore trisulcis. €@@Morborum quoque te causas et signa docebo. €turpis ouis temptat scabies, ubi frigidus imber €altius ad uiuum persedit et horrida cano €bruma gelu, uel cum tonsis inlotus adhaesit €sudor, et hirsuti secuerunt corpora uepres. €dulcibus idcirco fluuiis pecus omne magistri €perfundunt, udisque aries in gurgite uillis €mersatur, missusque secundo defluit amni; €aut tonsum tristi contingunt corpus amurca €et spumas miscent argenti uiuaque sulpura €Idaeasque pices et pinguis unguine ceras €scillamque elleborosque grauis nigrumque bitumen. €non tamen ulla magis praesens fortuna laborum est €quam si quis ferro potuit rescindere summum €ulceris os: alitur uitium uiuitque tegendo, €dum medicas adhibere manus ad uulnera pastor €abnegat et meliora deos sedet omina poscens. €quin etiam, ima dolor balantum lapsus ad ossa €cum furit atque artus depascitur arida febris, @1 €profuit incensos aestus auertere et inter €ima ferire pedis salientem sanguine uenam, €Bisaltae quo more solent acerque Gelonus, €cum fugit in Rhodopen atque in deserta Getarum, €et lac concretum cum sanguine potat equino. €quam procul aut molli succedere saepius umbrae €uideris aut summas carpentem ignauius herbas €extremamque sequi, aut medio procumbere campo €pascentem et serae solam decedere nocti_ €continuo culpam ferro compesce, priusquam €dira per incautum serpant contagia uulgus. €non tam creber agens hiemem ruit aequore turbo €quam multae pecudum pestes. nec singula morbi €corpora corripiunt, sed tota aestiua repente, €spemque gregemque simul cunctamque ab origine gentem. €tum sciat, ae+rias Alpis et Norica si quis €castella in tumulis et Iapydis arua Timaui €nunc quoque post tanto uideat, desertaque regna €pastorum et longe saltus lateque uacantis. €@@Hic quondam morbo caeli miseranda coorta est €tempestas totoque autumni incanduit aestu €et genus omne neci pecudum dedit, omne ferarum, €corrupitque lacus, infecit pabula tabo. €nec uia mortis erat simplex; sed ubi ignea uenis €omnibus acta sitis miseros adduxerat artus, €rursus abundabat fluidus liquor omniaque in se €ossa minutatim morbo conlapsa trahebat. €saepe in honore deum medio stans hostia ad aram, €lanea dum niuea circumdatur infula uitta, €inter cunctantis cecidit moribunda ministros; €aut si quam ferro mactauerat ante sacerdos, @1 €inde neque impositis ardent altaria fibris, €nec responsa potest consultus reddere uates, €ac uix suppositi tinguntur sanguine cultri €summaque ieiuna sanie infuscatur harena. €hinc laetis uituli uulgo moriuntur in herbis €et dulcis animas plena ad praesepia reddunt; €hinc canibus blandis rabies uenit, et quatit aegros €tussis anhela sues ac faucibus angit obesis. €labitur infelix studiorum atque immemor herbae €uictor equus fontisque auertitur et pede terram €crebra ferit; demissae aures, incertus ibidem €sudor et ille quidem morituris frigidus; aret €pellis et ad tactum tractanti dura resistit. €haec ante exitium primis dant signa diebus: €sin in processu coepit crudescere morbus, €tum uero ardentes oculi atque attractus ab alto €spiritus, interdum gemitu grauis, imaque longo €ilia singultu tendunt, it naribus ater €sanguis, et obsessas fauces premit aspera lingua. €profuit inserto latices infundere cornu €Lenaeos; ea uisa salus morientibus una. €mox erat hoc ipsum exitio, furiisque refecti €ardebant, ipsique suos iam morte sub aegra €(di meliora piis, erroremque hostibus illum!) €discissos nudis laniabant dentibus artus. €ecce autem duro fumans sub uomere taurus €concidit et mixtum spumis uomit ore cruorem €extremosque ciet gemitus. it tristis arator €maerentem abiungens fraterna morte iuuencum, €atque opere in medio defixa reliquit aratra. €non umbrae altorum nemorum, non mollia possunt €prata mouere animum, non qui per saxa uolutus @1 €purior electro campum petit amnis; at ima €soluuntur latera, atque oculos stupor urget inertis €ad terramque fluit deuexo pondere ceruix. €quid labor aut benefacta iuuant? quid uomere terras €inuertisse grauis? atqui non Massica Bacchi €munera, non illis epulae nocuere repostae: €frondibus et uictu pascuntur simplicis herbae, €pocula sunt fontes liquidi atque exercita cursu €flumina, nec somnos abrumpit cura salubris. €tempore non alio dicunt regionibus illis €quaesitas ad sacra boues Iunonis et uris €imparibus ductos alta ad donaria currus. €ergo aegre rastris terram rimantur, et ipsis €unguibus infodiunt fruges, montisque per altos €contenta ceruice trahunt stridentia plaustra. €non lupus insidias explorat ouilia circum €nec gregibus nocturnus obambulat: acrior illum €cura domat; timidi dammae ceruique fugaces €nunc interque canes et circum tecta uagantur. €iam maris immensi prolem et genus omne natantum €litore in extremo ceu naufraga corpora fluctus €proluit; insolitae fugiunt in flumina phocae. €interit et curuis frustra defensa latebris €uipera et attoniti squamis astantibus hydri. €ipsis est ae+r auibus non aequus, et illae €praecipites alta uitam sub nube relinquunt. €praeterea iam nec mutari pabula refert, €quaesitaeque nocent artes; cessere magistri, €Phillyrides Chiron Amythaoniusque Melampus. €saeuit et in lucem Stygiis emissa tenebris €pallida Tisiphone Morbos agit ante Metumque, @1 €inque dies auidum surgens caput altius effert. €balatu pecorum et crebris mugitibus amnes €arentesque sonant ripae collesque supini. €iamque cateruatim dat stragem atque aggerat ipsis €in stabulis turpi dilapsa cadauera tabo, €donec humo tegere ac foueis abscondere discunt. €nam neque erat coriis usus, nec uiscera quisquam €aut undis abolere potest aut uincere flamma; €ne tondere quidem morbo inluuieque peresa €uellera nec telas possunt attingere putris; €uerum etiam inuisos si quis temptarat amictus, þ¶¹°ÿï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿ“‹„´ardentes papulae atque immundus olentia sudor €membra sequebatur, nec longo deinde moranti €tempore contactos artus sacer ignis edebat. @1 ôÿ@@@@{1LIBER IV}1 Protinus ae+rii mellis caelestia dona €exsequar: hanc etiam, Maecenas, aspice partem. €admiranda tibi leuium spectacula rerum €magnanimosque duces totiusque ordine gentis €mores et studia et populos et proelia dicam. €in tenui labor; at tenuis non gloria, si quem €numina laeua sinunt auditque uocatus Apollo. €@@Principio sedes apibus statioque petenda, €quo neque sit uentis aditus (nam pabula uenti €ferre domum prohibent) neque oues haedique petulci €floribus insultent, aut errans bucula campo €decutiat rorem et surgentis atterat herbas. €absint et picti squalentia terga lacerti €pinguibus a stabulis, meropesque aliaeque uolucres €et manibus Procne pectus signata cruentis; €omnia nam late uastant ipsasque uolantis €ore ferunt dulcem nidis immitibus escam. €at liquidi fontes et stagna uirentia musco €adsint et tenuis fugiens per gramina riuus, €palmaque uestibulum aut ingens oleaster inumbret, €ut, cum prima noui ducent examina reges €uere suo ludetque fauis emissa iuuentus, €uicina inuitet decedere ripa calori €obuiaque hospitiis teneat frondentibus arbos. €in medium, seu stabit iners seu profluet umor, @1 €transuersas salices et grandia conice saxa, €pontibus ut crebris possint consistere et alas €pandere ad aestiuum solem, si forte morantis €sparserit aut praeceps Neptuno immerserit Eurus. €haec circum casiae uirides et olentia late €serpylla et grauiter spirantis copia thymbrae €floreat, inriguumque bibant uiolaria fontem. €ipsa autem, seu corticibus tibi suta cauatis €seu lento fuerint aluaria uimine texta, €angustos habeant aditus; nam frigore mella €cogit hiems, eademque calor liquefacta remittit. €utraque uis apibus pariter metuenda; neque illae €nequiquam in tectis certatim tenuia cera €spiramenta linunt, fucoque et floribus oras €explent, collectumque haec ipsa ad munera gluten €et uisco et Phrygiae seruant pice lentius Idae. €saepe etiam effossis, si uera est fama, latebris €sub terra fouere larem, penitusque repertae €pumicibusque cauis exesaeque arboris antro. €tu tamen et leui rimosa cubilia limo €ungue fouens circum, et raras superinice frondes. €neu propius tectis taxum sine, neue rubentis €ure foco cancros, altae neu crede paludi, €aut ubi odor caeni grauis aut ubi concaua pulsu €saxa sonant uocisque offensa resultat imago. €@@Quod superest, ubi pulsam hiemem sol aureus egit €sub terras caelumque aestiua luce reclusit, €illae continuo saltus siluasque peragrant €purpureosque metunt flores et flumina libant €summa leues. hinc nescio qua dulcedine laetae €progeniem nidosque fouent, hinc arte recentis €excudunt ceras et mella tenacia fingunt. €hinc ubi iam emissum caueis ad sidera caeli €nare per aestatem liquidam suspexeris agmen @1 €obscuramque trahi uento mirabere nubem, €contemplator: aquas dulcis et frondea semper €tecta petunt. huc tu iussos asperge sapores, €trita melisphylla et cerinthae ignobile gramen, €tinnitusque cie et Matris quate cymbala circum: €ipsae consident medicatis sedibus, ipsae €intima more suo sese in cunabula condent. €@@Sin autem ad pugnam exierint_nam saepe duobus €regibus incessit magno discordia motu, €continuoque animos uulgi et trepidantia bello €corda licet longe praesciscere; namque morantis €Martius ille aeris rauci canor increpat, et uox €auditur fractos sonitus imitata tubarum. €tum trepidae inter se coeunt pennisque coruscant €spiculaque exacuunt rostris aptantque lacertos €et circa regem atque ipsa ad praetoria densae €miscentur magnisque uocant clamoribus hostem. €ergo ubi uer nactae sudum camposque patentis, €erumpunt portis, concurritur, aethere in alto €fit sonitus, magnum mixtae glomerantur in orbem €praecipitesque cadunt; non densior ae+re grando, €nec de concussa tantum pluit ilice glandis. €ipsi per medias acies insignibus alis €ingentis animos angusto in pectore uersant, €usque adeo obnixi non cedere dum grauis aut hos €aut hos uersa fuga uictor dare terga subegit. €hi motus animorum atque haec certamina tanta €pulueris exigui iactu compressa quiescent. €@@Verum ubi ductores acie reuocaueris ambo, €deterior qui uisus, eum, ne prodigus obsit, €dede neci; melior uacua sine regnet in aula. €alter erit maculis auro squalentibus ardens_ @1 €nam duo sunt genera: hic melior insignis et ore €et rutilis clarus squamis; ille horridus alter €desidia latamque trahens inglorius aluum. €ut binae regum facies, ita corpora plebis: €namque aliae turpes horrent, ceu puluere ab alto €cum uenit et sicco terram spuit ore uiator €aridus; elucent aliae et fulgore coruscant €ardentes auro et paribus lita corpora guttis. €haec potior suboles, hinc caeli tempore certo €dulcia mella premes, nec tantum dulcia quantum €et liquida et durum Bacchi domitura saporem. €@@At cum incerta uolant caeloque examina ludunt €contemnuntque fauos et frigida tecta relinquunt, €instabilis animos ludo prohibebis inani. €nec magnus prohibere labor: tu regibus alas €eripe; non illis quisquam cunctantibus altum €ire iter aut castris audebit uellere signa. €inuitent croceis halantes floribus horti €et custos furum atque auium cum falce saligna €Hellespontiaci seruet tutela Priapi. €ipse thymum tinosque ferens de montibus altis €tecta serat late circum, cui talia curae; €ipse labore manum duro terat, ipse feracis €figat humo plantas et amicos inriget imbris. €@@Atque equidem, extremo ni iam sub fine laborum €uela traham et terris festinem aduertere proram, €forsitan et pinguis hortos quae cura colendi €ornaret canerem biferique rosaria Paesti, €quoque modo potis gauderent intiba riuis €et uirides apio ripae, tortusque per herbam €cresceret in uentrem cucumis; nec sera comantem €narcissum aut flexi tacuissem uimen acanthi @1 €pallentisque hederas et amantis litora myrtos. €namque sub Oebaliae memini me turribus arcis, €qua niger umectat flauentia culta Galaesus, €Corycium uidisse senem, cui pauca relicti €iugera ruris erant, nec fertilis illa iuuencis €nec pecori opportuna seges nec commoda Baccho. €hic rarum tamen in dumis olus albaque circum €lilia uerbenasque premens uescumque papauer €regum aequabat opes animis, seraque reuertens €nocte domum dapibus mensas onerabat inemptis. €primus uere rosam atque autumno carpere poma, €et cum tristis hiems etiamnum frigore saxa €rumperet et glacie cursus frenaret aquarum, €ille comam mollis iam tondebat hyacinthi €aestatem increpitans seram Zephyrosque morantis. €ergo apibus fetis idem atque examine multo €primus abundare et spumantia cogere pressis €mella fauis; illi tiliae atque uberrima tinus, €quotque in flore nouo pomis se fertilis arbos €induerat, totidem autumno matura tenebat. €ille etiam seras in uersum distulit ulmos €eduramque pirum et spinos iam pruna ferentis €iamque ministrantem platanum potantibus umbras. €uerum haec ipse equidem spatiis exclusus iniquis €praetereo atque aliis post me memoranda relinquo. €@@Nunc age, naturas apibus quas Iuppiter ipse €addidit expediam, pro qua mercede canoros €Curetum sonitus crepitantiaque aera secutae @1 €Dictaeo caeli regem pauere sub antro. €solae communis natos, consortia tecta €urbis habent magnisque agitant sub legibus aeuum, €et patriam solae et certos nouere penatis; €uenturaeque hiemis memores aestate laborem €experiuntur et in medium quaesita reponunt. €namque aliae uictu inuigilant et foedere pacto €exercentur agris; pars intra saepta domorum €narcissi lacrimam et lentum de cortice gluten €prima fauis ponunt fundamina, deinde tenacis €suspendunt ceras; aliae spem gentis adultos €educunt fetus; aliae purissima mella €stipant et liquido distendunt nectare cellas; €sunt quibus ad portas cecidit custodia sorti, €inque uicem speculantur aquas et nubila caeli, €aut onera accipiunt uenientum, aut agmine facto €ignauum fucos pecus a praesepibus arcent: €feruet opus, redolentque thymo fraglantia mella. €ac ueluti lentis Cyclopes fulmina massis €cum properant, alii taurinis follibus auras €accipiunt redduntque, alii stridentia tingunt €aera lacu; gemit impositis incudibus Aetna; €illi inter sese magna ui bracchia tollunt þ¶¹°ÿï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿ”‹¯in numerum, uersantque tenaci forcipe ferrum: €non aliter, si parua licet componere magnis, €Cecropias innatus apes amor urget habendi €munere quamque suo. grandaeuis oppida curae €et munire fauos et daedala fingere tecta. €at fessae multa referunt se nocte minores, €crura thymo plenae; pascuntur et arbuta passim €et glaucas salices casiamque crocumque rubentem €et pinguem tiliam et ferrugineos hyacinthos. @1 €omnibus una quies operum, labor omnibus unus: €mane ruunt portis, nusquam mora; rursus easdem €Vesper ubi e pastu tandem decedere campis €admonuit, tum tecta petunt, tum corpora curant; €fit sonitus, mussantque oras et limina circum. €post, ubi iam thalamis se composuere, siletur €in noctem, fessosque sopor suus occupat artus. €nec uero a stabulis pluuia impendente recedunt €longius, aut credunt caelo aduentantibus Euris, €sed circum tutae sub moenibus urbis aquantur €excursusque breuis temptant, et saepe lapillos, €ut cumbae instabiles fluctu iactante saburram, €tollunt, his sese per inania nubila librant. €@@Illum adeo placuisse apibus mirabere morem, €quod neque concubitu indulgent, nec corpora segnes €in Venerem soluunt aut fetus nixibus edunt; €uerum ipsae e foliis natos, e suauibus herbis €ore legunt, ipsae regem paruosque Quirites €sufficiunt, aulasque et cerea regna refingunt. €saepe etiam duris errando in cotibus alas €attriuere, ultroque animam sub fasce dedere: €tantus amor florum et generandi gloria mellis. €ergo ipsas quamuis angusti terminus aeui €excipiat (neque enim plus septima ducitur aestas), €at genus immortale manet, multosque per annos €stat fortuna domus, et aui numerantur auorum. €@@Praeterea regem non sic Aegyptus et ingens €Lydia nec populi Parthorum aut Medus Hydaspes €obseruant. rege incolumi mens omnibus una est; €amisso rupere fidem, constructaque mella €diripuere ipsae et cratis soluere fauorum. €ille operum custos, illum admirantur et omnes @1 €circumstant fremitu denso stipantque frequentes, €et saepe attollunt umeris et corpora bello €obiectant pulchramque petunt per uulnera mortem. €@@His quidam signis atque haec exempla secuti €esse apibus partem diuinae mentis et haustus €aetherios dixere; deum namque ire per omnis €terrasque tractusque maris caelumque profundum; €hinc pecudes, armenta, uiros, genus omne ferarum, €quemque sibi tenuis nascentem arcessere uitas: €scilicet huc reddi deinde ac resoluta referri €omnia, nec morti esse locum, sed uiua uolare €sideris in numerum atque alto succedere caelo. €@@Si quando sedem augustam seruataque mella €thesauris relines, prius haustu sparsus aquarum €ora foue, fumosque manu praetende sequacis. €bis grauidos cogunt fetus, duo tempora messis: €Taygete simul os terris ostendit honestum €Pleas et Oceani spretos pede reppulit amnis, €aut eadem sidus fugiens ubi Piscis aquosi €tristior hibernas caelo descendit in undas. €illis ira modum supra est, laesaeque uenenum €morsibus inspirant, et spicula caeca relinquunt €adfixae uenis, animasque in uulnere ponunt. €sin duram metues hiemem parcesque futuro €contusosque animos et res miserabere fractas, €at suffire thymo cerasque recidere inanis €quis dubitet? nam saepe fauos ignotus adedit €stelio et lucifugis congesta cubilia blattis @1 €immunisque sedens aliena ad pabula fucus; €aut asper crabro imparibus se immiscuit armis, €aut dirum tiniae genus aut inuisa Mineruae €laxos in foribus suspendit aranea cassis. €quo magis exhaustae fuerint, hoc acrius omnes €incumbent generis lapsi sarcire ruinas €complebuntque foros et floribus horrea texent. €@@Si uero, quoniam casus apibus quoque nostros €uita tulit, tristi languebunt corpora morbo_ €quod iam non dubiis poteris cognoscere signis: €continuo est aegris alius color; horrida uultum €deformat macies; tum corpora luce carentum €exportant tectis et tristia funera ducunt; €aut illae pedibus conexae ad limina pendent €aut intus clausis cunctantur in aedibus omnes €ignauaeque fame et contracto frigore pigrae. €tum sonus auditur grauior, tractimque susurrant, €frigidus ut quondam siluis immurmurat Auster, €ut mare sollicitum stridit refluentibus undis, €aestuat ut clausis rapidus fornacibus ignis. €hic iam galbaneos suadebo incendere odores €mellaque harundineis inferre canalibus, ultro €hortantem et fessas ad pabula nota uocantem. €proderit et tunsum gallae admiscere saporem €arentisque rosas, aut igni pinguia multo €defruta uel psithia passos de uite racemos, €Cecropiumque thymum et graue olentia centaurea. €est etiam flos in pratis cui nomen amello €fecere agricolae, facilis quaerentibus herba; €namque uno ingentem tollit de caespite siluam €aureus ipse, sed in foliis, quae plurima circum €funduntur, uiolae sublucet purpura nigrae; €saepe deum nexis ornatae torquibus arae; @1 €asper in ore sapor; tonsis in uallibus illum €pastores et curua legunt prope flumina Mellae. €huius odorato radices incoque Baccho €pabulaque in foribus plenis appone canistris. €@@Sed si quem proles subito defecerit omnis €nec genus unde nouae stirpis reuocetur habebit, €tempus et Arcadii memoranda inuenta magistri €pandere, quoque modo caesis iam saepe iuuencis €insincerus apes tulerit cruor. altius omnem €expediam prima repetens ab origine famam. €nam qua Pellaei gens fortunata Canopi €accolit effuso stagnantem flumine Nilum €et circum pictis uehitur sua rura phaselis, €quaque pharetratae uicinia Persidis urget, ‹‚¤et diuersa ruens septem discurrit in ora €usque coloratis amnis deuexus ab Indis, ‹‚£et uiridem Aegyptum nigra fecundat harena, ‹‚¦omnis in hac certam regio iacit arte salutem. €exiguus primum atque ipsos contractus in usus €eligitur locus; hunc angustique imbrice tecti €parietibusque premunt artis, et quattuor addunt, €quattuor a uentis obliqua luce fenestras. €tum uitulus bima curuans iam cornua fronte €quaeritur; huic geminae nares et spiritus oris €multa reluctanti obstruitur, plagisque perempto €tunsa per integram soluuntur uiscera pellem. €sic positum in clauso linquunt et ramea costis €subiciunt fragmenta, thymum casiasque recentis. €hoc geritur Zephyris primum impellentibus undas, €ante nouis rubeant quam prata coloribus, ante €garrula quam tignis nidum suspendat hirundo. @1 €interea teneris tepefactus in ossibus umor €aestuat, et uisenda modis animalia miris, €trunca pedum primo, mox et stridentia pennis, €miscentur, tenuemque magis magis ae+ra carpunt, €donec ut aestiuis effusus nubibus imber €erupere, aut ut neruo pulsante sagittae, €prima leues ineunt si quando proelia Parthi. €@@Quis deus hanc, Musae, quis nobis extudit artem? €unde noua ingressus hominum experientia cepit? €pastor Aristaeus fugiens Peneia Tempe, €amissis, ut fama, apibus morboque fameque, €tristis ad extremi sacrum caput astitit amnis €multa querens, atque hac adfatus uoce parentem: €'mater, Cyrene mater, quae gurgitis huius €ima tenes, quid me praeclara stirpe deorum €(si modo, quem perhibes, pater est Thymbraeus Apollo) €inuisum fatis genuisti? aut quo tibi nostri €pulsus amor? quid me caelum sperare iubebas? €en etiam hunc ipsum uitae mortalis honorem, €quem mihi uix frugum et pecudum custodia sollers €omnia temptanti extuderat, te matre relinquo. €quin age et ipsa manu felicis erue siluas, €fer stabulis inimicum ignem atque interfice messis, €ure sata et ualidam in uitis molire bipennem, €tanta meae si te ceperunt taedia laudis.' €@@At mater sonitum thalamo sub fluminis alti €sensit. eam circum Milesia uellera Nymphae €carpebant hyali saturo fucata colore, €Drymoque Xanthoque Ligeaque Phyllodoceque, €caesariem effusae nitidam per candida colla, @1 ‹‚ÓCydippe et flaua Lycorias, altera uirgo, €altera tum primos Lucinae experta labores, €Clioque et Beroe soror, Oceanitides ambae, €ambae auro, pictis incinctae pellibus ambae, €atque Ephyre atque Opis et Asia Deiopea €et tandem positis uelox Arethusa sagittis. €inter quas curam Clymene narrabat inanem €Volcani, Martisque dolos et dulcia furta, €aque Chao densos diuum numerabat amores. €carmine quo captae dum fusis mollia pensa €deuoluunt, iterum maternas impulit auris €luctus Aristaei, uitreisque sedilibus omnes €obstipuere; sed ante alias Arethusa sorores €prospiciens summa flauum caput extulit unda, þ¶¹°ÿï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿ”‹‚áet procul: 'o gemitu non frustra exterrita tanto, €Cyrene soror, ipse tibi, tua maxima cura, €tristis Aristaeus Penei genitoris ad undam €stat lacrimans, et te crudelem nomine dicit.' €huic percussa noua mentem formidine mater €'duc, age, duc ad nos; fas illi limina diuum €tangere' ait. simul alta iubet discedere late €flumina, qua iuuenis gressus inferret. at illum €curuata in montis faciem circumstetit unda €accepitque sinu uasto misitque sub amnem. €iamque domum mirans genetricis et umida regna €speluncisque lacus clausos lucosque sonantis €ibat, et ingenti motu stupefactus aquarum €omnia sub magna labentia flumina terra €spectabat diuersa locis, Phasimque Lycumque, €et caput unde altus primum se erumpit Enipeus, @1 €unde pater Tiberinus et unde Aniena fluenta €saxosusque sonans Hypanis Mysusque Caicus €et gemina auratus taurino cornua uultu €Eridanus, quo non alius per pinguia culta €in mare purpureum uiolentior effluit amnis. €postquam est in thalami pendentia pumice tecta €peruentum et nati fletus cognouit inanis €Cyrene, manibus liquidos dant ordine fontis €germanae, tonsisque ferunt mantelia uillis; €pars epulis onerant mensas et plena reponunt €pocula, Panchaeis adolescunt ignibus arae. €et mater 'cape Maeonii carchesia Bacchi: €Oceano libemus' ait. simul ipsa precatur €Oceanumque patrem rerum Nymphasque sorores, €centum quae siluas, centum quae flumina seruant. €ter liquido ardentem perfundit nectare Vestam, €ter flamma ad summum tecti subiecta reluxit. €omine quo firmans animum sic incipit ipsa: €@@'Est in Carpathio Neptuni gurgite uates €caeruleus Proteus, magnum qui piscibus aequor €et iuncto bipedum curru metitur equorum. €hic nunc Emathiae portus patriamque reuisit €Pallenen; hunc et Nymphae ueneramur et ipse €grandaeuus Nereus: nouit namque omnia uates, €quae sint, quae fuerint, quae mox uentura trahantur; €quippe ita Neptuno uisum est, immania cuius €armenta et turpis pascit sub gurgite phocas. €hic tibi, nate, prius uinclis capiendus, ut omnem €expediat morbi causam euentusque secundet. €nam sine ui non ulla dabit praecepta, neque illum €orando flectes; uim duram et uincula capto @1 €tende; doli circum haec demum frangentur inanes. €ipsa ego te, medios cum sol accenderit aestus, €cum sitiunt herbae et pecori iam gratior umbra est, €in secreta senis ducam, quo fessus ab undis €se recipit, facile ut somno adgrediare iacentem. €uerum ubi correptum manibus uinclisque tenebis, €tum uariae eludent species atque ora ferarum. €fiet enim subito sus horridus atraque tigris €squamosusque draco et fulua ceruice leaena, €aut acrem flammae sonitum dabit atque ita uinclis €excidet, aut in aquas tenuis dilapsus abibit. €sed quanto ille magis formas se uertet in omnis €tam tu, nate, magis contende tenacia uincla, €donec talis erit mutato corpore qualem €uideris incepto tegeret cum lumina somno.' €@@Haec ait et liquidum ambrosiae defundit odorem, €quo totum nati corpus perduxit; at illi €dulcis compositis spirauit crinibus aura €atque habilis membris uenit uigor. est specus ingens €exesi latere in montis, quo plurima uento €cogitur inque sinus scindit sese unda reductos, €deprensis olim statio tutissima nautis; €intus se uasti Proteus tegit obice saxi. €his iuuenem in latebris auersum a lumine Nympha €conlocat, ipsa procul nebulis obscura resistit. €iam rapidus torrens sitientis Sirius Indos €ardebat caelo et medium sol igneus orbem €hauserat, arebant herbae et caua flumina siccis €faucibus ad limum radii tepefacta coquebant, €cum Proteus consueta petens e fluctibus antra @1 €ibat; eum uasti circum gens umida ponti €exsultans rorem late dispergit amarum. €sternunt se somno diuersae in litore phocae; €ipse, uelut stabuli custos in montibus olim, €Vesper ubi e pastu uitulos ad tecta reducit €auditisque lupos acuunt balatibus agni, €consedit scopulo medius, numerumque recenset. €cuius Aristaeo quoniam est oblata facultas, €uix defessa senem passus componere membra €cum clamore ruit magno, manicisque iacentem €occupat. ille suae contra non immemor artis €omnia transformat sese in miracula rerum, €ignemque horribilemque feram fluuiumque liquentem. €uerum ubi nulla fugam reperit fallacia, uictus €in sese redit atque hominis tandem ore locutus €'nam quis te, iuuenum confidentissime, nostras €iussit adire domos? quidue hinc petis?' inquit. at ille: €'scis, Proteu, scis ipse, neque est te fallere quicquam: €sed tu desine uelle. deum praecepta secuti €uenimus hinc lassis quaesitum oracula rebus.' €tantum effatus. ad haec uates ui denique multa €ardentis oculos intorsit lumine glauco, €et grauiter frendens sic fatis ora resoluit: €@@'Non te nullius exercent numinis irae; €magna luis commissa: tibi has miserabilis Orpheus €haudquaquam ob meritum poenas, ni fata resistant, €suscitat, et rapta grauiter pro coniuge saeuit. €illa quidem, dum te fugeret per flumina praeceps, €immanem ante pedes hydrum moritura puella €seruantem ripas alta non uidit in herba. @1 €at chorus aequalis Dryadum clamore supremos €impleuit montis; flerunt Rhodopeiae arces €altaque Pangaea et Rhesi Mauortia tellus €atque Getae atque Hebrus et Actias Orithyia. €ipse caua solans aegrum testudine amorem €te, dulcis coniunx, te solo in litore secum, €te ueniente die, te decedente canebat. €Taenarias etiam fauces, alta ostia Ditis, €et caligantem nigra formidine lucum €ingressus, Manisque adiit regemque tremendum €nesciaque humanis precibus mansuescere corda. €at cantu commotae Erebi de sedibus imis €umbrae ibant tenues simulacraque luce carentum, €quam multa in foliis auium se milia condunt, €Vesper ubi aut hibernus agit de montibus imber, €matres atque uiri defunctaque corpora uita €magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae, €impositique rogis iuuenes ante ora parentum, €quos circum limus niger et deformis harundo €Cocyti tardaque palus inamabilis unda €alligat et nouies Styx interfusa coercet. €quin ipsae stupuere domus atque intima Leti €Tartara caeruleosque implexae crinibus anguis €Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora, €atque Ixionii uento rota constitit orbis. €iamque pedem referens casus euaserat omnis, €redditaque Eurydice superas ueniebat ad auras €pone sequens (namque hanc dederat Proserpina legem), €cum subita incautum dementia cepit amantem, €ignoscenda quidem, scirent si ignoscere Manes: €restitit, Eurydicenque suam iam luce sub ipsa @1 €immemor heu! uictusque animi respexit. ibi omnis €effusus labor atque immitis rupta tyranni €foedera, terque fragor stagnis auditus Auernis. €illa "quis et me" inquit "miseram et te perdidit, Orpheu, €quis tantus furor? en iterum crudelia retro €fata uocant, conditque natantia lumina somnus. €iamque uale: feror ingenti circumdata nocte €inualidasque tibi tendens, heu non tua, palmas." €dixit et ex oculis subito, ceu fumus in auras €commixtus tenuis, fugit diuersa, neque illum €prensantem nequiquam umbras et multa uolentem €dicere praeterea uidit; nec portitor Orci €amplius obiectam passus transire paludem. €quid faceret? quo se rapta bis coniuge ferret? €quo fletu Manis, quae numina uoce moueret? €illa quidem Stygia nabat iam frigida cumba. €septem illum totos perhibent ex ordine mensis €rupe sub ae+ria deserti ad Strymonis undam €flesse sibi, et gelidis haec euoluisse sub antris €mulcentem tigris et agentem carmine quercus: €qualis populea maerens philomela sub umbra €amissos queritur fetus, quos durus arator €obseruans nido implumis detraxit; at illa €flet noctem, ramoque sedens miserabile carmen €integrat, et maestis late loca questibus implet. €nulla Venus, non ulli animum flexere hymenaei: €solus Hyperboreas glacies Tanaimque niualem €aruaque Riphaeis numquam uiduata pruinis €lustrabat, raptam Eurydicen atque inrita Ditis €dona querens. spretae Ciconum quo munere matres €inter sacra deum nocturnique orgia Bacchi €discerptum latos iuuenem sparsere per agros. @1 €tum quoque marmorea caput a ceruice reuulsum €gurgite cum medio portans Oeagrius Hebrus €uolueret, Eurydicen uox ipsa et frigida lingua, €a miseram Eurydicen! anima fugiente uocabat: €Eurydicen toto referebant flumine ripae.' €@@Haec Proteus, et se iactu dedit aequor in altum, €quaque dedit, spumantem undam sub uertice torsit. þ¶¹°ÿï°°²ÿï‚ÇÿïƒÖåòçÿ”‹„’at non Cyrene, namque ultro adfata timentem: €'nate, licet tristis animo deponere curas. €haec omnis morbi causa, hinc miserabile Nymphae, €cum quibus illa choros lucis agitabat in altis, €exitium misere apibus. tu munera supplex €tende petens pacem, et facilis uenerare Napaeas; €namque dabunt ueniam uotis, irasque remittent. €sed modus orandi qui sit prius ordine dicam: €quattuor eximios praestanti corpore tauros, €qui tibi nunc uiridis depascunt summa Lycaei, €delige, et intacta totidem ceruice iuuencas. €quattuor his aras alta ad delubra dearum €constitue, et sacrum iugulis demitte cruorem, €corporaque ipsa boum frondoso desere luco. €post, ubi nona suos Aurora ostenderit ortus, €inferias Orphei Lethaea papauera mittes €et nigram mactabis ouem, lucumque reuises; €placatam Eurydicen uitula uenerabere caesa.' €haud mora, continuo matris praecepta facessit: €ad delubra uenit, monstratas excitat aras, €quattuor eximios praestanti corpore tauros €ducit et intacta totidem ceruice iuuencas. @1 €post, ubi nona suos Aurora induxerat ortus, €inferias Orphei mittit, lucumque reuisit. €hic uero subitum ac dictu mirabile monstrum €aspiciunt, liquefacta boum per uiscera toto €stridere apes utero et ruptis efferuere costis, €immensasque trahi nubes, iamque arbore summa €confluere et lentis uuam demittere ramis. €@@Haec super aruorum cultu pecorumque canebam €et super arboribus, Caesar dum magnus ad altum €fulminat Euphraten bello uictorque uolentis €per populos dat iura uiamque adfectat Olympo. €illo Vergilium me tempore dulcis alebat €Parthenope studiis florentem ignobilis oti, €carmina qui lusi pastorum audaxque iuuenta, €Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi. @1 ï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿŸôÿ@@@@{1AENEIS}1 ‘ôÿ@@@@{1LIBER I}1 Arma uirumque cano, Troiae qui primus ab oris €Italiam fato profugus Lauiniaque uenit €litora, multum ille et terris iactatus et alto €ui superum, saeuae memorem Iunonis ob iram, €multa quoque et bello passus, dum conderet urbem €inferretque deos Latio; genus unde Latinum €Albanique patres atque altae moenia Romae. €Musa, mihi causas memora, quo numine laeso €quidue dolens regina deum tot uoluere casus €insignem pietate uirum, tot adire labores €impulerit. tantaene animis caelestibus irae? €@@Vrbs antiqua fuit (Tyrii tenuere coloni) €Karthago, Italiam contra Tiberinaque longe €ostia, diues opum studiisque asperrima belli, €quam Iuno fertur terris magis omnibus unam €posthabita coluisse Samo. hic illius arma, €hic currus fuit; hoc regnum dea gentibus esse, €si qua fata sinant, iam tum tenditque fouetque. €progeniem sed enim Troiano a sanguine duci €audierat Tyrias olim quae uerteret arces; €hinc populum late regem belloque superbum €uenturum excidio Libyae; sic uoluere Parcas. €id metuens ueterisque memor Saturnia belli, €prima quod ad Troiam pro caris gesserat Argis_ @1 €necdum etiam causae irarum saeuique dolores €exciderant animo; manet alta mente repostum €iudicium Paridis spretaeque iniuria formae €et genus inuisum et rapti Ganymedis honores: €his accensa super iactatos aequore toto €Troas, reliquias Danaum atque immitis Achilli, €arcebat longe Latio, multosque per annos €errabant acti fatis maria omnia circum. €tantae molis erat Romanam condere gentem. €@@Vix e conspectu Siculae telluris in altum €uela dabant laeti et spumas salis aere ruebant, €cum Iuno aeternum seruans sub pectore uulnus €haec secum: 'mene incepto desistere uictam €nec posse Italia Teucrorum auertere regem! €quippe uetor fatis. Pallasne exurere classem €Argiuum atque ipsos potuit summergere ponto €unius ob noxam et furias Aiacis Oilei? €ipsa Iouis rapidum iaculata e nubibus ignem €disiecitque rates euertitque aequora uentis, €illum exspirantem transfixo pectore flammas €turbine corripuit scopuloque infixit acuto; €ast ego, quae diuum incedo regina Iouisque €et soror et coniunx, una cum gente tot annos €bella gero. et quisquam numen Iunonis adorat €praeterea aut supplex aris imponet honorem?' €@@Talia flammato secum dea corde uolutans €nimborum in patriam, loca feta furentibus Austris, €Aeoliam uenit. hic uasto rex Aeolus antro €luctantis uentos tempestatesque sonoras €imperio premit ac uinclis et carcere frenat. €illi indignantes magno cum murmure montis @1 €circum claustra fremunt; celsa sedet Aeolus arce €sceptra tenens mollitque animos et temperat iras. €ni faciat, maria ac terras caelumque profundum €quippe ferant rapidi secum uerrantque per auras; €sed pater omnipotens speluncis abdidit atris €hoc metuens molemque et montis insuper altos €imposuit, regemque dedit qui foedere certo €et premere et laxas sciret dare iussus habenas. €ad quem tum Iuno supplex his uocibus usa est: €@@'Aeole (namque tibi diuum pater atque hominum rex €et mulcere dedit fluctus et tollere uento), €gens inimica mihi Tyrrhenum nauigat aequor €Ilium in Italiam portans uictosque penatis: €incute uim uentis submersasque obrue puppis, €aut age diuersos et dissice corpora ponto. €sunt mihi bis septem praestanti corpore Nymphae, €quarum quae forma pulcherrima Deiopea, €conubio iungam stabili propriamque dicabo, €omnis ut tecum meritis pro talibus annos €exigat et pulchra faciat te prole parentem.' €@@Aeolus haec contra: 'tuus, o regina, quid optes €explorare labor; mihi iussa capessere fas est. €tu mihi quodcumque hoc regni, tu sceptra Iouemque €concilias, tu das epulis accumbere diuum €nimborumque facis tempestatumque potentem.' €@@Haec ubi dicta, cauum conuersa cuspide montem €impulit in latus; ac uenti uelut agmine facto, €qua data porta, ruunt et terras turbine perflant. €incubuere mari totumque a sedibus imis €una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis €Africus, et uastos uoluunt ad litora fluctus. €insequitur clamorque uirum stridorque rudentum; €eripiunt subito nubes caelumque diemque €Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra; €intonuere poli et crebris micat ignibus aether @1 €praesentemque uiris intentant omnia mortem. €extemplo Aeneae soluuntur frigore membra; €ingemit et duplicis tendens ad sidera palmas €talia uoce refert: 'o terque quaterque beati, €quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis €contigit oppetere! o Danaum fortissime gentis €Tydide! mene Iliacis occumbere campis €non potuisse tuaque animam hanc effundere dextra, €saeuus ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingens €Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis €scuta uirum galeasque et fortia corpora uoluit!' €@@Talia iactanti stridens Aquilone procella €uelum aduersa ferit, fluctusque ad sidera tollit. €franguntur remi, tum prora auertit et undis €dat latus, insequitur cumulo praeruptus aquae mons. €hi summo in fluctu pendent; his unda dehiscens €terram inter fluctus aperit, furit aestus harenis. €tris Notus abreptas in saxa latentia torquet €(saxa uocant Itali mediis quae in fluctibus Aras, €dorsum immane mari summo), tris Eurus ab alto €in breuia et Syrtis urget, miserabile uisu, €inliditque uadis atque aggere cingit harenae. €unam, quae Lycios fidumque uehebat Oronten, €ipsius ante oculos ingens a uertice pontus €in puppim ferit: excutitur pronusque magister €uoluitur in caput, ast illam ter fluctus ibidem €torquet agens circum et rapidus uorat aequore uertex. €apparent rari nantes in gurgite uasto, €arma uirum tabulaeque et Troia gaza per undas. €iam ualidam Ilionei nauem, iam fortis Achatae, €et qua uectus Abas, et qua grandaeuus Aletes, €uicit hiems; laxis laterum compagibus omnes @1 €accipiunt inimicum imbrem rimisque fatiscunt. €@@Interea magno misceri murmure pontum €emissamque hiemem sensit Neptunus et imis €stagna refusa uadis, grauiter commotus, et alto €prospiciens summa placidum caput extulit unda. €disiectam Aeneae toto uidet aequore classem, €fluctibus oppressos Troas caelique ruina; €nec latuere doli fratrem Iunonis et irae. €Eurum ad se Zephyrumque uocat, dehinc talia fatur: €@@'Tantane uos generis tenuit fiducia uestri? €iam caelum terramque meo sine numine, uenti, €miscere et tantas audetis tollere moles? €quos ego_sed motos praestat componere fluctus. €post mihi non simili poena commissa luetis. €maturate fugam regique haec dicite uestro: €non illi imperium pelagi saeuumque tridentem, €sed mihi sorte datum. tenet ille immania saxa, þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ‘‹Œuestras, Eure, domos; illa se iactet in aula €Aeolus et clauso uentorum carcere regnet.' €@@Sic ait, et dicto citius tumida aequora placat €collectasque fugat nubes solemque reducit. €Cymothoe simul et Triton adnixus acuto €detrudunt nauis scopulo; leuat ipse tridenti €et uastas aperit Syrtis et temperat aequor €atque rotis summas leuibus perlabitur undas. €ac ueluti magno in populo cum saepe coorta est €seditio saeuitque animis ignobile uulgus €iamque faces et saxa uolant, furor arma ministrat; €tum, pietate grauem ac meritis si forte uirum quem €conspexere, silent arrectisque auribus astant; €ille regit dictis animos et pectora mulcet: €sic cunctus pelagi cecidit fragor, aequora postquam €prospiciens genitor caeloque inuectus aperto @1 €flectit equos curruque uolans dat lora secundo. €@@Defessi Aeneadae quae proxima litora cursu €contendunt petere, et Libyae uertuntur ad oras. €est in secessu longo locus: insula portum €efficit obiectu laterum, quibus omnis ab alto €frangitur inque sinus scindit sese unda reductos. €hinc atque hinc uastae rupes geminique minantur €in caelum scopuli, quorum sub uertice late €aequora tuta silent; tum siluis scaena coruscis €desuper, horrentique atrum nemus imminet umbra. €fronte sub aduersa scopulis pendentibus antrum; €intus aquae dulces uiuoque sedilia saxo, €Nympharum domus. hic fessas non uincula nauis €ulla tenent, unco non alligat ancora morsu. €huc septem Aeneas collectis nauibus omni €ex numero subit, ac magno telluris amore €egressi optata potiuntur Troes harena €et sale tabentis artus in litore ponunt. €ac primum silici scintillam excudit Achates €succepitque ignem foliis atque arida circum €nutrimenta dedit rapuitque in fomite flammam. €tum Cererem corruptam undis Cerealiaque arma €expediunt fessi rerum, frugesque receptas €et torrere parant flammis et frangere saxo. €@@Aeneas scopulum interea conscendit, et omnem €prospectum late pelago petit, Anthea si quem €iactatum uento uideat Phrygiasque biremis €aut Capyn aut celsis in puppibus arma Caici. €nauem in conspectu nullam, tris litore ceruos €prospicit errantis; hos tota armenta sequuntur €a tergo et longum per uallis pascitur agmen. €constitit hic arcumque manu celerisque sagittas €corripuit fidus quae tela gerebat Achates, @1 €ductoresque ipsos primum capita alta ferentis €cornibus arboreis sternit, tum uulgus et omnem €miscet agens telis nemora inter frondea turbam; €nec prius absistit quam septem ingentia uictor €corpora fundat humi et numerum cum nauibus aequet; €hinc portum petit et socios partitur in omnis. €uina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes €litore Trinacrio dederatque abeuntibus heros €diuidit, et dictis maerentia pectora mulcet: €@@'O socii (neque enim ignari sumus ante malorum), €o passi grauiora, dabit deus his quoque finem. €uos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantis €accestis scopulos, uos et Cyclopia saxa €experti: reuocate animos maestumque timorem €mittite; forsan et haec olim meminisse iuuabit. €per uarios casus, per tot discrimina rerum €tendimus in Latium, sedes ubi fata quietas €ostendunt; illic fas regna resurgere Troiae. €durate, et uosmet rebus seruate secundis.' €@@Talia uoce refert curisque ingentibus aeger €spem uultu simulat, premit altum corde dolorem. €illi se praedae accingunt dapibusque futuris: €tergora diripiunt costis et uiscera nudant; €pars in frusta secant ueribusque trementia figunt, €litore ae+na locant alii flammasque ministrant. €tum uictu reuocant uiris, fusique per herbam €implentur ueteris Bacchi pinguisque ferinae. €postquam exempta fames epulis mensaeque remotae, €amissos longo socios sermone requirunt, €spemque metumque inter dubii, seu uiuere credant €siue extrema pati nec iam exaudire uocatos. €praecipue pius Aeneas nunc acris Oronti, @1 €nunc Amyci casum gemit et crudelia secum €fata Lyci fortemque Gyan fortemque Cloanthum. €@@Et iam finis erat, cum Iuppiter aethere summo €despiciens mare ueliuolum terrasque iacentis €litoraque et latos populos, sic uertice caeli €constitit et Libyae defixit lumina regnis. €atque illum talis iactantem pectore curas €tristior et lacrimis oculos suffusa nitentis €adloquitur Venus: 'o qui res hominumque deumque €aeternis regis imperiis et fulmine terres, €quid meus Aeneas in te committere tantum, €quid Troes potuere, quibus tot funera passis €cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis? €certe hinc Romanos olim uoluentibus annis, €hinc fore ductores, reuocato a sanguine Teucri, €qui mare, qui terras omnis dicione tenerent, €pollicitus_quae te, genitor, sententia uertit? €hoc equidem occasum Troiae tristisque ruinas €solabar fatis contraria fata rependens; €nunc eadem fortuna uiros tot casibus actos €insequitur. quem das finem, rex magne, laborum? €Antenor potuit mediis elapsus Achiuis €Illyricos penetrare sinus atque intima tutus €regna Liburnorum et fontem superare Timaui, €unde per ora nouem uasto cum murmure montis €it mare proruptum et pelago premit arua sonanti. €hic tamen ille urbem Pataui sedesque locauit €Teucrorum et genti nomen dedit armaque fixit €Troia, nunc placida compostus pace quiescit: €nos, tua progenies, caeli quibus adnuis arcem, €nauibus (infandum!) amissis unius ob iram €prodimur atque Italis longe disiungimur oris. @1 €hic pietatis honos? sic nos in sceptra reponis?' €@@Olli subridens hominum sator atque deorum €uultu, quo caelum tempestatesque serenat, €oscula libauit natae, dehinc talia fatur: €'parce metu, Cytherea, manent immota tuorum €fata tibi; cernes urbem et promissa Lauini €moenia, sublimemque feres ad sidera caeli €magnanimum Aenean; neque me sententia uertit. €hic tibi (fabor enim, quando haec te cura remordet, €longius et uoluens fatorum arcana mouebo) €bellum ingens geret Italia populosque ferocis €contundet moresque uiris et moenia ponet, €tertia dum Latio regnantem uiderit aestas €ternaque transierint Rutulis hiberna subactis. €at puer Ascanius, cui nunc cognomen Iulo €additur (Ilus erat, dum res stetit Ilia regno), €triginta magnos uoluendis mensibus orbis €imperio explebit, regnumque ab sede Lauini €transferet, et Longam multa ui muniet Albam. €hic iam ter centum totos regnabitur annos €gente sub Hectorea, donec regina sacerdos €Marte grauis geminam partu dabit Ilia prolem. €inde lupae fuluo nutricis tegmine laetus €Romulus excipiet gentem et Mauortia condet €moenia Romanosque suo de nomine dicet. €his ego nec metas rerum nec tempora pono: €imperium sine fine dedi. quin aspera Iuno, €quae mare nunc terrasque metu caelumque fatigat, €consilia in melius referet, mecumque fouebit €Romanos, rerum dominos gentemque togatam. €sic placitum. ueniet lustris labentibus aetas €cum domus Assaraci Pthiam clarasque Mycenas €seruitio premet ac uictis dominabitur Argis. @1 €nascetur pulchra Troianus origine Caesar, €imperium Oceano, famam qui terminet astris, €Iulius, a magno demissum nomen Iulo. €hunc tu olim caelo spoliis Orientis onustum €accipies secura; uocabitur hic quoque uotis. €aspera tum positis mitescent saecula bellis: €cana Fides et Vesta, Remo cum fratre Quirinus €iura dabunt; dirae ferro et compagibus artis €claudentur Belli portae; Furor impius intus €saeua sedens super arma et centum uinctus ae+nis €post tergum nodis fremet horridus ore cruento.' €@@Haec ait et Maia genitum demittit ab alto, €ut terrae utque nouae pateant Karthaginis arces €hospitio Teucris, ne fati nescia Dido €finibus arceret. uolat ille per ae+ra magnum €remigio alarum ac Libyae citus astitit oris. €et iam iussa facit, ponuntque ferocia Poeni €corda uolente deo; in primis regina quietum €accipit in Teucros animum mentemque benignam. €@@At pius Aeneas per noctem plurima uoluens, €ut primum lux alma data est, exire locosque €explorare nouos, quas uento accesserit oras, €qui teneant (nam inculta uidet), hominesne feraene, €quaerere constituit sociisque exacta referre. €classem in conuexo nemorum sub rupe cauata €arboribus clausam circum atque horrentibus umbris €occulit; ipse uno graditur comitatus Achate €bina manu lato crispans hastilia ferro. €cui mater media sese tulit obuia silua €uirginis os habitumque gerens et uirginis arma €Spartanae, uel qualis equos Threissa fatigat þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ‘‹‚½Harpalyce uolucremque fuga praeuertitur Hebrum. @1 €namque umeris de more habilem suspenderat arcum €uenatrix dederatque comam diffundere uentis, €nuda genu nodoque sinus collecta fluentis. €ac prior 'heus,' inquit, 'iuuenes, monstrate, mearum €uidistis si quam hic errantem forte sororum €succinctam pharetra et maculosae tegmine lyncis, €aut spumantis apri cursum clamore prementem.' €@@Sic Venus et Veneris contra sic filius orsus: €'nulla tuarum audita mihi neque uisa sororum, €o quam te memorem, uirgo? namque haud tibi uultus €mortalis, nec uox hominem sonat; o, dea certe €(an Phoebi soror? an Nympharum sanguinis una?), €sis felix nostrumque leues, quaecumque, laborem €et quo sub caelo tandem, quibus orbis in oris €iactemur doceas: ignari hominumque locorumque €erramus uento huc uastis et fluctibus acti. €multa tibi ante aras nostra cadet hostia dextra.' €@@Tum Venus: 'haud equidem tali me dignor honore; €uirginibus Tyriis mos est gestare pharetram €purpureoque alte suras uincire coturno. €Punica regna uides, Tyrios et Agenoris urbem; €sed fines Libyci, genus intractabile bello. €imperium Dido Tyria regit urbe profecta, €germanum fugiens. longa est iniuria, longae €ambages; sed summa sequar fastigia rerum. €huic coniunx Sychaeus erat, ditissimus auri €Phoenicum, et magno miserae dilectus amore, €cui pater intactam dederat primisque iugarat €ominibus. sed regna Tyri germanus habebat €Pygmalion, scelere ante alios immanior omnis. €quos inter medius uenit furor. ille Sychaeum €impius ante aras atque auri caecus amore @1 €clam ferro incautum superat, securus amorum €germanae; factumque diu celauit et aegram €multa malus simulans uana spe lusit amantem. €ipsa sed in somnis inhumati uenit imago €coniugis ora modis attollens pallida miris; €crudelis aras traiectaque pectora ferro €nudauit, caecumque domus scelus omne retexit. €tum celerare fugam patriaque excedere suadet €auxiliumque uiae ueteres tellure recludit €thesauros, ignotum argenti pondus et auri. €his commota fugam Dido sociosque parabat. €conueniunt quibus aut odium crudele tyranni €aut metus acer erat; nauis, quae forte paratae, €corripiunt onerantque auro. portantur auari €Pygmalionis opes pelago; dux femina facti. €deuenere locos ubi nunc ingentia cernes €moenia surgentemque nouae Karthaginis arcem, €mercatique solum, facti de nomine Byrsam, €taurino quantum possent circumdare tergo. €sed uos qui tandem? quibus aut uenistis ab oris? €quoue tenetis iter?' quaerenti talibus ille €suspirans imoque trahens a pectore uocem: €@@'O dea, si prima repetens ab origine pergam €et uacet annalis nostrorum audire laborum, €ante diem clauso componet Vesper Olympo. €nos Troia antiqua, si uestras forte per auris €Troiae nomen iit, diuersa per aequora uectos €forte sua Libycis tempestas appulit oris. €sum pius Aeneas, raptos qui ex hoste penatis €classe ueho mecum, fama super aethera notus; €Italiam quaero patriam, et genus ab Ioue summo. €bis denis Phrygium conscendi nauibus aequor, @1 €matre dea monstrante uiam data fata secutus; €uix septem conuulsae undis Euroque supersunt. €ipse ignotus, egens, Libyae deserta peragro, €Europa atque Asia pulsus.' nec plura querentem €passa Venus medio sic interfata dolore est: €@@'Quisquis es, haud, credo, inuisus caelestibus auras €uitalis carpis, Tyriam qui adueneris urbem; €perge modo atque hinc te reginae ad limina perfer. €namque tibi reduces socios classemque relatam €nuntio et in tutum uersis Aquilonibus actam, €ni frustra augurium uani docuere parentes. €aspice bis senos laetantis agmine cycnos, €aetheria quos lapsa plaga Iouis ales aperto €turbabat caelo; nunc terras ordine longo €aut capere aut captas iam despectare uidentur: €ut reduces illi ludunt stridentibus alis €et coetu cinxere polum cantusque dedere, €haud aliter puppesque tuae pubesque tuorum €aut portum tenet aut pleno subit ostia uelo. €perge modo et, qua te ducit uia, derige gressum.' €@@Dixit et auertens rosea ceruice refulsit, €ambrosiaeque comae diuinum uertice odorem €spirauere; pedes uestis defluxit ad imos, €et uera incessu patuit dea. ille ubi matrem €agnouit tali fugientem est uoce secutus: €'quid natum totiens, crudelis tu quoque, falsis €ludis imaginibus? cur dextrae iungere dextram €non datur ac ueras audire et reddere uoces?' €talibus incusat gressumque ad moenia tendit. €at Venus obscuro gradientis ae+re saepsit, €et multo nebulae circum dea fudit amictu, €cernere ne quis eos neu quis contingere posset @1 €moliriue moram aut ueniendi poscere causas. €ipsa Paphum sublimis abit sedesque reuisit €laeta suas, ubi templum illi, centumque Sabaeo €ture calent arae sertisque recentibus halant. €@@Corripuere uiam interea, qua semita monstrat, €iamque ascendebant collem, qui plurimus urbi €imminet aduersasque aspectat desuper arces. €miratur molem Aeneas, magalia quondam, €miratur portas strepitumque et strata uiarum. €instant ardentes Tyrii: pars ducere muros €molirique arcem et manibus subuoluere saxa, €pars optare locum tecto et concludere sulco; €iura magistratusque legunt sanctumque senatum. €hic portus alii effodiunt; hic alta theatris €fundamenta locant alii, immanisque columnas €rupibus excidunt, scaenis decora apta futuris: €qualis apes aestate noua per florea rura €exercet sub sole labor, cum gentis adultos €educunt fetus, aut cum liquentia mella €stipant et dulci distendunt nectare cellas, €aut onera accipiunt uenientum, aut agmine facto €ignauum fucos pecus a praesepibus arcent; €feruet opus redolentque thymo fraglantia mella. €'o fortunati, quorum iam moenia surgunt!' €Aeneas ait et fastigia suspicit urbis. €infert se saeptus nebula (mirabile dictu) €per medios, miscetque uiris neque cernitur ulli. €@@Lucus in urbe fuit media, laetissimus umbrae, €quo primum iactati undis et turbine Poeni €effodere loco signum, quod regia Iuno @1 €monstrarat, caput acris equi; sic nam fore bello €egregiam et facilem uictu per saecula gentem. €hic templum Iunoni ingens Sidonia Dido €condebat, donis opulentum et numine diuae, €aerea cui gradibus surgebant limina nexaeque €aere trabes, foribus cardo stridebat ae+nis. €hoc primum in luco noua res oblata timorem €leniit, hic primum Aeneas sperare salutem €ausus et adflictis melius confidere rebus. €namque sub ingenti lustrat dum singula templo €reginam opperiens, dum quae fortuna sit urbi €artificumque manus inter se operumque laborem €miratur, uidet Iliacas ex ordine pugnas €bellaque iam fama totum uulgata per orbem, €Atridas Priamumque et saeuum ambobus Achillem. €constitit et lacrimans 'quis iam locus,' inquit, 'Achate, €quae regio in terris nostri non plena laboris? €en Priamus. sunt hic etiam sua praemia laudi, €sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt. €solue metus; feret haec aliquam tibi fama salutem.' €sic ait atque animum pictura pascit inani €multa gemens, largoque umectat flumine uultum. €namque uidebat uti bellantes Pergama circum €hac fugerent Grai, premeret Troiana iuuentus; €hac Phryges, instaret curru cristatus Achilles. €nec procul hinc Rhesi niueis tentoria uelis €agnoscit lacrimans, primo quae prodita somno €Tydides multa uastabat caede cruentus, €ardentisque auertit equos in castra prius quam €pabula gustassent Troiae Xanthumque bibissent. €parte alia fugiens amissis Troilus armis, @1 €infelix puer atque impar congressus Achilli, €fertur equis curruque haeret resupinus inani, €lora tenens tamen; huic ceruixque comaeque trahuntur €per terram, et uersa puluis inscribitur hasta. €interea ad templum non aequae Palladis ibant €crinibus Iliades passis peplumque ferebant €suppliciter, tristes et tunsae pectora palmis; €diua solo fixos oculos auersa tenebat. €ter circum Iliacos raptauerat Hectora muros €exanimumque auro corpus uendebat Achilles. €tum uero ingentem gemitum dat pectore ab imo, €ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici €tendentemque manus Priamum conspexit inermis. €se quoque principibus permixtum agnouit Achiuis, €Eoasque acies et nigri Memnonis arma. €ducit Amazonidum lunatis agmina peltis €Penthesilea furens mediisque in milibus ardet, €aurea subnectens exsertae cingula mammae €bellatrix, audetque uiris concurrere uirgo. €@@Haec dum Dardanio Aeneae miranda uidentur, þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ‘‹ƒïdum stupet obtutuque haeret defixus in uno, €regina ad templum, forma pulcherrima Dido, €incessit magna iuuenum stipante caterua. €qualis in Eurotae ripis aut per iuga Cynthi €exercet Diana choros, quam mille secutae €hinc atque hinc glomerantur Oreades; illa pharetram €fert umero gradiensque deas supereminet omnis €(Latonae tacitum pertemptant gaudia pectus): €talis erat Dido, talem se laeta ferebat €per medios instans operi regnisque futuris. €tum foribus diuae, media testudine templi, €saepta armis solioque alte subnixa resedit. €iura dabat legesque uiris, operumque laborem @1 €partibus aequabat iustis aut sorte trahebat: €cum subito Aeneas concursu accedere magno €Anthea Sergestumque uidet fortemque Cloanthum €Teucrorumque alios, ater quos aequore turbo €dispulerat penitusque alias auexerat oras. €obstipuit simul ipse, simul percussus Achates €laetitiaque metuque; auidi coniungere dextras €ardebant, sed res animos incognita turbat. €dissimulant et nube caua speculantur amicti €quae fortuna uiris, classem quo litore linquant, €quid ueniant; cunctis nam lecti nauibus ibant €orantes ueniam et templum clamore petebant. €@@Postquam introgressi et coram data copia fandi, €maximus Ilioneus placido sic pectore coepit: €'o regina, nouam cui condere Iuppiter urbem €iustitiaque dedit gentis frenare superbas, €Troes te miseri, uentis maria omnia uecti, €oramus: prohibe infandos a nauibus ignis, €parce pio generi et propius res aspice nostras. €non nos aut ferro Libycos populare penatis €uenimus, aut raptas ad litora uertere praedas; €non ea uis animo nec tanta superbia uictis. €est locus, Hesperiam Grai cognomine dicunt, €terra antiqua, potens armis atque ubere glaebae; €Oenotri coluere uiri; nunc fama minores €Italiam dixisse ducis de nomine gentem. €hic cursus fuit, €cum subito adsurgens fluctu nimbosus Orion €in uada caeca tulit penitusque procacibus Austris €perque undas superante salo perque inuia saxa €dispulit; huc pauci uestris adnauimus oris. @1 €quod genus hoc hominum? quaeue hunc tam barbara morem €permittit patria? hospitio prohibemur harenae; €bella cient primaque uetant consistere terra. €si genus humanum et mortalia temnitis arma, €at sperate deos memores fandi atque nefandi. €rex erat Aeneas nobis, quo iustior alter €nec pietate fuit, nec bello maior et armis. €quem si fata uirum seruant, si uescitur aura €aetheria neque adhuc crudelibus occubat umbris, €non metus, officio nec te certasse priorem €paeniteat. sunt et Siculis regionibus urbes €armaque Troianoque a sanguine clarus Acestes. €quassatam uentis liceat subducere classem €et siluis aptare trabes et stringere remos, €si datur Italiam sociis et rege recepto €tendere, ut Italiam laeti Latiumque petamus; €sin absumpta salus, et te, pater optime Teucrum, €pontus habet Libyae nec spes iam restat Iuli, €at freta Sicaniae saltem sedesque paratas, €unde huc aduecti, regemque petamus Acesten.' €talibus Ilioneus; cuncti simul ore fremebant €Dardanidae. €@@Tum breuiter Dido uultum demissa profatur: €'soluite corde metum, Teucri, secludite curas. €res dura et regni nouitas me talia cogunt €moliri et late finis custode tueri. €quis genus Aeneadum, quis Troiae nesciat urbem, €uirtutesque uirosque aut tanti incendia belli? €non obtunsa adeo gestamus pectora Poeni, €nec tam auersus equos Tyria Sol iungit ab urbe. €seu uos Hesperiam magnam Saturniaque arua €siue Erycis finis regemque optatis Acesten, €auxilio tutos dimittam opibusque iuuabo. @1 €uultis et his mecum pariter considere regnis? €urbem quam statuo, uestra est; subducite nauis; €Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur. €atque utinam rex ipse Noto compulsus eodem €adforet Aeneas! equidem per litora certos €dimittam et Libyae lustrare extrema iubebo, €si quibus eiectus siluis aut urbibus errat.' €@@His animum arrecti dictis et fortis Achates €et pater Aeneas iamdudum erumpere nubem €ardebant. prior Aenean compellat Achates: €'nate dea, quae nunc animo sententia surgit? €omnia tuta uides, classem sociosque receptos. €unus abest, medio in fluctu quem uidimus ipsi €submersum; dictis respondent cetera matris.' €uix ea fatus erat cum circumfusa repente €scindit se nubes et in aethera purgat apertum. €restitit Aeneas claraque in luce refulsit €os umerosque deo similis; namque ipsa decoram €caesariem nato genetrix lumenque iuuentae €purpureum et laetos oculis adflarat honores: €quale manus addunt ebori decus, aut ubi flauo €argentum Pariusue lapis circumdatur auro. €tum sic reginam adloquitur cunctisque repente €improuisus ait: 'coram, quem quaeritis, adsum, €Troius Aeneas, Libycis ereptus ab undis. €o sola infandos Troiae miserata labores, €quae nos, reliquias Danaum, terraeque marisque €omnibus exhaustos iam casibus, omnium egenos, €urbe, domo socias, grates persoluere dignas €non opis est nostrae, Dido, nec quidquid ubique est €gentis Dardaniae, magnum quae sparsa per orbem. €di tibi, si qua pios respectant numina, si quid @1 €usquam iustitiae est et mens sibi conscia recti, €praemia digna ferant. quae te tam laeta tulerunt €saecula? qui tanti talem genuere parentes? €in freta dum fluuii current, dum montibus umbrae €lustrabunt conuexa, polus dum sidera pascet, €semper honos nomenque tuum laudesque manebunt, €quae me cumque uocant terrae.' sic fatus amicum €Ilionea petit dextra laeuaque Serestum, €post alios, fortemque Gyan fortemque Cloanthum. €@@Obstipuit primo aspectu Sidonia Dido, €casu deinde uiri tanto, et sic ore locuta est: €'quis te, nate dea, per tanta pericula casus €insequitur? quae uis immanibus applicat oris? €tune ille Aeneas quem Dardanio Anchisae €alma Venus Phrygii genuit Simoentis ad undam? €atque equidem Teucrum memini Sidona uenire €finibus expulsum patriis, noua regna petentem €auxilio Beli; genitor tum Belus opimam €uastabat Cyprum et uictor dicione tenebat. €tempore iam ex illo casus mihi cognitus urbis €Troianae nomenque tuum regesque Pelasgi. €ipse hostis Teucros insigni laude ferebat €seque ortum antiqua Teucrorum a stirpe uolebat. €quare agite, o tectis, iuuenes, succedite nostris. €me quoque per multos similis fortuna labores €iactatam hac demum uoluit consistere terra; €non ignara mali miseris succurrere disco.' €sic memorat; simul Aenean in regia ducit €tecta, simul diuum templis indicit honorem. €nec minus interea sociis ad litora mittit €uiginti tauros, magnorum horrentia centum €terga suum, pinguis centum cum matribus agnos, @1 €munera laetitiamque dii. €at domus interior regali splendida luxu €instruitur, mediisque parant conuiuia tectis: €arte laboratae uestes ostroque superbo, €ingens argentum mensis, caelataque in auro €fortia facta patrum, series longissima rerum €per tot ducta uiros antiqua ab origine gentis. €@@Aeneas (neque enim patrius consistere mentem €passus amor) rapidum ad nauis praemittit Achaten, €Ascanio ferat haec ipsumque ad moenia ducat; €omnis in Ascanio cari stat cura parentis. €munera praeterea Iliacis erepta ruinis €ferre iubet, pallam signis auroque rigentem €et circumtextum croceo uelamen acantho, €ornatus Argiuae Helenae, quos illa Mycenis, €Pergama cum peteret inconcessosque hymenaeos, €extulerat, matris Ledae mirabile donum; €praeterea sceptrum, Ilione quod gesserat olim, €maxima natarum Priami, colloque monile €bacatum, et duplicem gemmis auroque coronam. €haec celerans iter ad nauis tendebat Achates. €@@At Cytherea nouas artis, noua pectore uersat €consilia, ut faciem mutatus et ora Cupido €pro dulci Ascanio ueniat, donisque furentem €incendat reginam atque ossibus implicet ignem. €quippe domum timet ambiguam Tyriosque bilinguis; €urit atrox Iuno et sub noctem cura recursat. €ergo his aligerum dictis adfatur Amorem: €'nate, meae uires, mea magna potentia, solus €nate patris summi qui tela Typhoe+a temnis, €ad te confugio et supplex tua numina posco. €frater ut Aeneas pelago tuus omnia circum @1 €litora iactetur odiis Iunonis acerbae, €nota tibi, et nostro doluisti saepe dolore. €nunc Phoenissa tenet Dido blandisque moratur €uocibus, et uereor quo se Iunonia uertant €hospitia: haud tanto cessabit cardine rerum. €quocirca capere ante dolis et cingere flamma €reginam meditor, ne quo se numine mutet, €sed magno Aeneae mecum teneatur amore. þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ‘‹…¤qua facere id possis nostram nunc accipe mentem: €regius accitu cari genitoris ad urbem €Sidoniam puer ire parat, mea maxima cura, €dona ferens pelago et flammis restantia Troiae; €hunc ego sopitum somno super alta Cythera €aut super Idalium sacrata sede recondam, €ne qua scire dolos mediusue occurrere possit. €tu faciem illius noctem non amplius unam €falle dolo et notos pueri puer indue uultus, €ut, cum te gremio accipiet laetissima Dido €regalis inter mensas laticemque Lyaeum, €cum dabit amplexus atque oscula dulcia figet, €occultum inspires ignem fallasque ueneno.' €paret Amor dictis carae genetricis, et alas €exuit et gressu gaudens incedit Iuli. €at Venus Ascanio placidam per membra quietem €inrigat, et fotum gremio dea tollit in altos €Idaliae lucos, ubi mollis amaracus illum €floribus et dulci aspirans complectitur umbra. €@@Iamque ibat dicto parens et dona Cupido €regia portabat Tyriis duce laetus Achate. €cum uenit, aulaeis iam se regina superbis €aurea composuit sponda mediamque locauit, €iam pater Aeneas et iam Troiana iuuentus @1 €conueniunt, stratoque super discumbitur ostro. €dant manibus famuli lymphas Cereremque canistris €expediunt tonsisque ferunt mantelia uillis. €quinquaginta intus famulae, quibus ordine longam €cura penum struere et flammis adolere penatis; €centum aliae totidemque pares aetate ministri, €qui dapibus mensas onerent et pocula ponant. €nec non et Tyrii per limina laeta frequentes €conuenere; toris iussi discumbere pictis €mirantur dona Aeneae, mirantur Iulum, €flagrantisque dei uultus simulataque uerba, €pallamque et pictum croceo uelamen acantho. €praecipue infelix, pesti deuota futurae, €expleri mentem nequit ardescitque tuendo €Phoenissa, et pariter puero donisque mouetur. €ille ubi complexu Aeneae colloque pependit €et magnum falsi impleuit genitoris amorem, €reginam petit. haec oculis, haec pectore toto €haeret et interdum gremio fouet inscia Dido €insidat quantus miserae deus. at memor ille €matris Acidaliae paulatim abolere Sychaeum €incipit et uiuo temptat praeuertere amore €iam pridem resides animos desuetaque corda. €@@Postquam prima quies epulis mensaeque remotae, €crateras magnos statuunt et uina coronant. €fit strepitus tectis uocemque per ampla uolutant €atria; dependent lychni laquearibus aureis €incensi et noctem flammis funalia uincunt. €hic regina grauem gemmis auroque poposcit @1 €impleuitque mero pateram, quam Belus et omnes €a Belo soliti; tum facta silentia tectis: €'Iuppiter, hospitibus nam te dare iura loquuntur, €hunc laetum Tyriisque diem Troiaque profectis €esse uelis, nostrosque huius meminisse minores. €adsit laetitiae Bacchus dator et bona Iuno; €et uos o coetum, Tyrii, celebrate fauentes.' €dixit et in mensam laticum libauit honorem €primaque, libato, summo tenus attigit ore; €tum Bitiae dedit increpitans; ille impiger hausit €spumantem pateram et pleno se proluit auro; €post alii proceres. cithara crinitus Iopas €personat aurata, docuit quem maximus Atlas. €hic canit errantem lunam solisque labores, €unde hominum genus et pecudes, unde imber et ignes, €Arcturum pluuiasque Hyadas geminosque Triones, €quid tantum Oceano properent se tingere soles €hiberni, uel quae tardis mora noctibus obstet; €ingeminant plausu Tyrii, Troesque sequuntur. €nec non et uario noctem sermone trahebat €infelix Dido longumque bibebat amorem, €multa super Priamo rogitans, super Hectore multa; €nunc quibus Aurorae uenisset filius armis, €nunc quales Diomedis equi, nunc quantus Achilles. €'immo age et a prima dic, hospes, origine nobis €insidias' inquit 'Danaum casusque tuorum €erroresque tuos; nam te iam septima portat €omnibus errantem terris et fluctibus aestas.' @1 ôÿ@@@@{1LIBER II}1 Conticuere omnes intentique ora tenebant; €inde toro pater Aeneas sic orsus ab alto: €@@Infandum, regina, iubes renouare dolorem, €Troianas ut opes et lamentabile regnum €eruerint Danai, quaeque ipse miserrima uidi €et quorum pars magna fui. quis talia fando €Myrmidonum Dolopumue aut duri miles Vlixi €temperet a lacrimis? et iam nox umida caelo €praecipitat suadentque cadentia sidera somnos. €sed si tantus amor casus cognoscere nostros €et breuiter Troiae supremum audire laborem, €quamquam animus meminisse horret luctuque refugit, €incipiam. fracti bello fatisque repulsi €ductores Danaum tot iam labentibus annis €instar montis equum diuina Palladis arte €aedificant, sectaque intexunt abiete costas; €uotum pro reditu simulant; ea fama uagatur. €huc delecta uirum sortiti corpora furtim €includunt caeco lateri penitusque cauernas €ingentis uterumque armato milite complent. €est in conspectu Tenedos, notissima fama €insula, diues opum Priami dum regna manebant, €nunc tantum sinus et statio male fida carinis: €huc se prouecti deserto in litore condunt; €nos abiisse rati et uento petiisse Mycenas. €ergo omnis longo soluit se Teucria luctu; €panduntur portae, iuuat ire et Dorica castra @1 €desertosque uidere locos litusque relictum: €hic Dolopum manus, hic saeuus tendebat Achilles; €classibus hic locus, hic acie certare solebant. €pars stupet innuptae donum exitiale Mineruae €et molem mirantur equi; primusque Thymoetes €duci intra muros hortatur et arce locari, €siue dolo seu iam Troiae sic fata ferebant. €at Capys, et quorum melior sententia menti, €aut pelago Danaum insidias suspectaque dona €praecipitare iubent subiectisque urere flammis, €aut terebrare cauas uteri et temptare latebras. €scinditur incertum studia in contraria uulgus. €@@Primus ibi ante omnis magna comitante caterua €Laocoon ardens summa decurrit ab arce, €et procul 'o miseri, quae tanta insania, ciues? €creditis auectos hostis? aut ulla putatis €dona carere dolis Danaum? sic notus Vlixes? €aut hoc inclusi ligno occultantur Achiui, €aut haec in nostros fabricata est machina muros, €inspectura domos uenturaque desuper urbi, €aut aliquis latet error; equo ne credite, Teucri. €quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentis.' €sic fatus ualidis ingentem uiribus hastam €in latus inque feri curuam compagibus aluum €contorsit. stetit illa tremens, uteroque recusso €insonuere cauae gemitumque dedere cauernae. €et, si fata deum, si mens non laeua fuisset, €impulerat ferro Argolicas foedare latebras, €Troiaque nunc staret, Priamique arx alta maneres. €@@Ecce, manus iuuenem interea post terga reuinctum €pastores magno ad regem clamore trahebant @1 €Dardanidae, qui se ignotum uenientibus ultro, €hoc ipsum ut strueret Troiamque aperiret Achiuis, €obtulerat, fidens animi atque in utrumque paratus, €seu uersare dolos seu certae occumbere morti. €undique uisendi studio Troiana iuuentus €circumfusa ruit certantque inludere capto. €accipe nunc Danaum insidias et crimine ab uno €disce omnis. €namque ut conspectu in medio turbatus, inermis €constitit atque oculis Phrygia agmina circumspexit, €'heu, quae nunc tellus,' inquit, 'quae me aequora possunt €accipere? aut quid iam misero mihi denique restat, €cui neque apud Danaos usquam locus, et super ipsi €Dardanidae infensi poenas cum sanguine poscunt?' €quo gemitu conuersi animi compressus et omnis €impetus. hortamur fari quo sanguine cretus, €quidue ferat; memoret quae sit fiducia capto. ˆÍ@@'Cuncta equidem tibi, rex, fuerit quodcumque, fatebor €uera,' inquit; 'neque me Argolica de gente negabo. €hoc primum; nec, si miserum Fortuna Sinonem €finxit, uanum etiam mendacemque improba finget. €fando aliquod si forte tuas peruenit ad auris €Belidae nomen Palamedis et incluta fama €gloria, quem falsa sub proditione Pelasgi €insontem infando indicio, quia bella uetabat, €demisere neci, nunc cassum lumine lugent: €illi me comitem et consanguinitate propinquum €pauper in arma pater primis huc misit ab annis. €dum stabat regno incolumis regumque uigebat @1 €conciliis, et nos aliquod nomenque decusque €gessimus. inuidia postquam pellacis Vlixi €(haud ignota loquor) superis concessit ab oris, €adflictus uitam in tenebris luctuque trahebam €et casum insontis mecum indignabar amici. €nec tacui demens et me, fors si qua tulisset, €si patrios umquam remeassem uictor ad Argos, €promisi ultorem et uerbis odia aspera moui. €hinc mihi prima mali labes, hinc semper Vlixes þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ’ˆâcriminibus terrere nouis, hinc spargere uoces €in uulgum ambiguas et quaerere conscius arma. €nec requieuit enim, donec Calchante ministro_ €sed quid ego haec autem nequiquam ingrata reuoluo, €quidue moror? si omnis uno ordine habetis Achiuos, €idque audire sat est, iamdudum sumite poenas: €hoc Ithacus uelit et magno mercentur Atridae.' €@@Tum uero ardemus scitari et quaerere causas, €ignari scelerum tantorum artisque Pelasgae. €prosequitur pauitans et ficto pectore fatur: €@@'Saepe fugam Danai Troia cupiere relicta €moliri et longo fessi discedere bello; €fecissentque utinam! saepe illos aspera ponti €interclusit hiems et terruit Auster euntis. €praecipue cum iam hic trabibus contextus acernis €staret equus, toto sonuerunt aethere nimbi. €suspensi Eurypylum scitatum oracula Phoebi €mittimus, isque adytis haec tristia dicta reportat: €"sanguine placastis uentos et uirgine caesa, €cum primum Iliacas, Danai, uenistis ad oras; €sanguine quaerendi reditus animaque litandum €Argolica." uulgi quae uox ut uenit ad auris, €obstipuere animi gelidusque per ima cucurrit @1 €ossa tremor, cui fata parent, quem poscat Apollo. €hic Ithacus uatem magno Calchanta tumultu €protrahit in medios; quae sint ea numina diuum €flagitat. et mihi iam multi crudele canebant €artificis scelus, et taciti uentura uidebant. €bis quinos silet ille dies tectusque recusat €prodere uoce sua quemquam aut opponere morti. €uix tandem, magnis Ithaci clamoribus actus, €composito rumpit uocem et me destinat arae. €adsensere omnes et, quae sibi quisque timebat, €unius in miseri exitium conuersa tulere. €iamque dies infanda aderat; mihi sacra parari €et salsae fruges et circum tempora uittae. €eripui, fateor, leto me et uincula rupi, €limosoque lacu per noctem obscurus in ulua €delitui dum uela darent, si forte dedissent. €nec mihi iam patriam antiquam spes ulla uidendi €nec dulcis natos exoptatumque parentem, €quos illi fors et poenas ob nostra reposcent €effugia, et culpam hanc miserorum morte piabunt. €quod te per superos et conscia numina ueri, €per si qua est quae restet adhuc mortalibus usquam €intemerata fides, oro, miserere laborum €tantorum, miserere animi non digna ferentis.' €@@His lacrimis uitam damus et miserescimus ultro. €ipse uiro primus manicas atque arta leuari €uincla iubet Priamus dictisque ita fatur amicis: €'quisquis es, amissos hinc iam obliuiscere Graios €(noster eris) mihique haec edissere uera roganti: €quo molem hanc immanis equi statuere? quis auctor? €quidue petunt? quae religio? aut quae machina belli?' €dixerat. ille dolis instructus et arte Pelasga @1 €sustulit exutas uinclis ad sidera palmas: €'uos, aeterni ignes, et non uiolabile uestrum €testor numen,' ait, 'uos arae ensesque nefandi, €quos fugi, uittaeque deum, quas hostia gessi: €fas mihi Graiorum sacrata resoluere iura, €fas odisse uiros atque omnia ferre sub auras, €si qua tegunt, teneor patriae nec legibus ullis. €tu modo promissis maneas seruataque serues €Troia fidem, si uera feram, si magna rependam. €omnis spes Danaum et coepti fiducia belli €Palladis auxiliis semper stetit. impius ex quo €Tydides sed enim scelerumque inuentor Vlixes, €fatale adgressi sacrato auellere templo €Palladium caesis summae custodibus arcis, €corripuere sacram effigiem manibusque cruentis €uirgineas ausi diuae contingere uittas, €ex illo fluere ac retro sublapsa referri €spes Danaum, fractae uires, auersa deae mens. €nec dubiis ea signa dedit Tritonia monstris. €uix positum castris simulacrum: arsere coruscae €luminibus flammae arrectis, salsusque per artus €sudor iit, terque ipsa solo (mirabile dictu) €emicuit parmamque ferens hastamque trementem. €extemplo temptanda fuga canit aequora Calchas, €nec posse Argolicis exscindi Pergama telis €omina ni repetant Argis numenque reducant €quod pelago et curuis secum auexere carinis. €et nunc quod patrias uento petiere Mycenas, €arma deosque parant comites pelagoque remenso €improuisi aderunt; ita digerit omina Calchas. €hanc pro Palladio moniti, pro numine laeso €effigiem statuere, nefas quae triste piaret. €hanc tamen immensam Calchas attollere molem €roboribus textis caeloque educere iussit, @1 €ne recipi portis aut duci in moenia posset, €neu populum antiqua sub religione tueri. €nam si uestra manus uiolasset dona Mineruae, €tum magnum exitium (quod di prius omen in ipsum €conuertant!) Priami imperio Phrygibusque futurum; €sin manibus uestris uestram ascendisset in urbem, €ultro Asiam magno Pelopea ad moenia bello €uenturam, et nostros ea fata manere nepotes.' €@@Talibus insidiis periurique arte Sinonis €credita res, captique dolis lacrimisque coactis €quos neque Tydides nec Larisaeus Achilles, €non anni domuere decem, non mille carinae. €@@Hic aliud maius miseris multoque tremendum €obicitur magis atque improuida pectora turbat. €Laocoon, ductus Neptuno sorte sacerdos, €sollemnis taurum ingentem mactabat ad aras. €ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta €(horresco referens) immensis orbibus angues €incumbunt pelago pariterque ad litora tendunt; €pectora quorum inter fluctus arrecta iubaeque €sanguineae superant undas, pars cetera pontum €pone legit sinuatque immensa uolumine terga. €fit sonitus spumante salo; iamque arua tenebant €ardentisque oculos suffecti sanguine et igni €sibila lambebant linguis uibrantibus ora. €diffugimus uisu exsangues. illi agmine certo €Laocoonta petunt; et primum parua duorum €corpora natorum serpens amplexus uterque €implicat et miseros morsu depascitur artus; €post ipsum auxilio subeuntem ac tela ferentem €corripiunt spirisque ligant ingentibus; et iam €bis medium amplexi, bis collo squamea circum €terga dati superant capite et ceruicibus altis. @1 €ille simul manibus tendit diuellere nodos €perfusus sanie uittas atroque ueneno, €clamores simul horrendos ad sidera tollit: €qualis mugitus, fugit cum saucius aram €taurus et incertam excussit ceruice securim. €at gemini lapsu delubra ad summa dracones €effugiunt saeuaeque petunt Tritonidis arcem, €sub pedibusque deae clipeique sub orbe teguntur. €tum uero tremefacta nouus per pectora cunctis €insinuat pauor, et scelus expendisse merentem €Laocoonta ferunt, sacrum qui cuspide robur €laeserit et tergo sceleratam intorserit hastam. €ducendum ad sedes simulacrum orandaque diuae €numina conclamant. €diuidimus muros et moenia pandimus urbis. €accingunt omnes operi pedibusque rotarum €subiciunt lapsus, et stuppea uincula collo €intendunt; scandit fatalis machina muros €feta armis. pueri circum innuptaeque puellae €sacra canunt funemque manu contingere gaudent; €illa subit mediaeque minans inlabitur urbi. €o patria, o diuum domus Ilium et incluta bello €moenia Dardanidum! quater ipso in limine portae €substitit atque utero sonitum quater arma dedere; €instamus tamen immemores caecique furore €et monstrum infelix sacrata sistimus arce. €tunc etiam fatis aperit Cassandra futuris €ora dei iussu non umquam credita Teucris. €nos delubra deum miseri, quibus ultimus esset €ille dies, festa uelamus fronde per urbem. €@@Vertitur interea caelum et ruit Oceano nox €inuoluens umbra magna terramque polumque €Myrmidonumque dolos; fusi per moenia Teucri €conticuere; sopor fessos complectitur artus. @1 €et iam Argiua phalanx instructis nauibus ibat €a Tenedo tacitae per amica silentia lunae €litora nota petens, flammas cum regia puppis €extulerat, fatisque deum defensus iniquis €inclusos utero Danaos et pinea furtim €laxat claustra Sinon. illos patefactus ad auras €reddit equus laetique cauo se robore promunt €Thessandrus Sthenelusque duces et dirus Vlixes, €demissum lapsi per funem, Acamasque Thoasque €Pelidesque Neoptolemus primusque Machaon €et Menelaus et ipse doli fabricator Epeos. €inuadunt urbem somno uinoque sepultam; €caeduntur uigiles, portisque patentibus omnis €accipiunt socios atque agmina conscia iungunt. €@@Tempus erat quo prima quies mortalibus aegris €incipit et dono diuum gratissima serpit. €in somnis, ecce, ante oculos maestissimus Hector €uisus adesse mihi largosque effundere fletus, €raptatus bigis ut quondam, aterque cruento €puluere perque pedes traiectus lora tumentis. €ei mihi, qualis erat, quantum mutatus ab illo þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ’‹‚“Hectore qui redit exuuias indutus Achilli €uel Danaum Phrygios iaculatus puppibus ignis! €squalentem barbam et concretos sanguine crinis €uulneraque illa gerens, quae circum plurima muros €accepit patrios. ultro flens ipse uidebar €compellare uirum et maestas expromere uoces: €'o lux Dardaniae, spes o fidissima Teucrum, €quae tantae tenuere morae? quibus Hector ab oris €exspectate uenis? ut te post multa tuorum €funera, post uarios hominumque urbisque labores €defessi aspicimus! quae causa indigna serenos €foedauit uultus? aut cur haec uulnera cerno?' €ille nihil, nec me quaerentem uana moratur, @1 €sed grauiter gemitus imo de pectore ducens, €'heu fuge, nate dea, teque his' ait 'eripe flammis. €hostis habet muros; ruit alto a culmine Troia. €sat patriae Priamoque datum: si Pergama dextra €defendi possent, etiam hac defensa fuissent. €sacra suosque tibi commendat Troia penatis; €hos cape fatorum comites, his moenia quaere €magna pererrato statues quae denique ponto.' €sic ait et manibus uittas Vestamque potentem €aeternumque adytis effert penetralibus ignem. €@@Diuerso interea miscentur moenia luctu, €et magis atque magis, quamquam secreta parentis €Anchisae domus arboribusque obtecta recessit, €clarescunt sonitus armorumque ingruit horror. €excutior somno et summi fastigia tecti €ascensu supero atque arrectis auribus asto: €in segetem ueluti cum flamma furentibus Austris €incidit, aut rapidus montano flumine torrens €sternit agros, sternit sata laeta boumque labores €praecipitisque trahit siluas; stupet inscius alto €accipiens sonitum saxi de uertice pastor. €tum uero manifesta fides, Danaumque patescunt €insidiae. iam Deiphobi dedit ampla ruinam €Volcano superante domus, iam proximus ardet €Vcalegon; Sigea igni freta lata relucent. €exoritur clamorque uirum clangorque tubarum. €arma amens capio; nec sat rationis in armis, €sed glomerare manum bello et concurrere in arcem €cum sociis ardent animi; furor iraque mentem €praecipitat, pulchrumque mori succurrit in armis. €@@Ecce autem telis Panthus elapsus Achiuum, €Panthus Othryades, arcis Phoebique sacerdos, @1 €sacra manu uictosque deos paruumque nepotem €ipse trahit cursuque amens ad limina tendit. €'quo res summa loco, Panthu? quam prendimus arcem?' €uix ea fatus eram gemitu cum talia reddit: €'uenit summa dies et ineluctabile tempus €Dardaniae. fuimus Troes, fuit Ilium et ingens €gloria Teucrorum; ferus omnia Iuppiter Argos €transtulit; incensa Danai dominantur in urbe. €arduus armatos mediis in moenibus astans €fundit equus uictorque Sinon incendia miscet €insultans. portis alii bipatentibus adsunt, €milia quot magnis umquam uenere Mycenis; €obsedere alii telis angusta uiarum €oppositis; stat ferri acies mucrone corusco €stricta, parata neci; uix primi proelia temptant €portarum uigiles et caeco Marte resistunt.' €talibus Othryadae dictis et numine diuum €in flammas et in arma feror, quo tristis Erinys, €quo fremitus uocat et sublatus ad aethera clamor. €addunt se socios Rhipeus et maximus armis €Epytus, oblati per lunam, Hypanisque Dymasque €et lateri adglomerant nostro, iuuenisque Coroebus €Mygdonides_illis ad Troiam forte diebus €uenerat insano Cassandrae incensus amore €et gener auxilium Priamo Phrygibusque ferebat, €infelix qui non sponsae praecepta furentis €audierit! €quos ubi confertos ardere in proelia uidi, €incipio super his: 'iuuenes, fortissima frustra €pectora, si uobis audentem extrema cupido €certa sequi, quae sit rebus fortuna uidetis: @1 €excessere omnes adytis arisque relictis €di quibus imperium hoc steterat; succurritis urbi €incensae. moriamur et in media arma ruamus. €una salus uictis nullam sperare salutem.' €sic animis iuuenum furor additus. inde, lupi ceu €raptores atra in nebula, quos improba uentris €exegit caecos rabies catulique relicti €faucibus exspectant siccis, per tela, per hostis €uadimus haud dubiam in mortem mediaeque tenemus €urbis iter; nox atra caua circumuolat umbra. €quis cladem illius noctis, quis funera fando €explicet aut possit lacrimis aequare labores? €urbs antiqua ruit multos dominata per annos; €plurima perque uias sternuntur inertia passim €corpora perque domos et religiosa deorum €limina. nec soli poenas dant sanguine Teucri; €quondam etiam uictis redit in praecordia uirtus €uictoresque cadunt Danai. crudelis ubique €luctus, ubique pauor et plurima mortis imago. €@@Primus se Danaum magna comitante caterua €Androgeos offert nobis, socia agmina credens €inscius, atque ultro uerbis compellat amicis: €'festinate, uiri! nam quae tam sera moratur €segnities? alii rapiunt incensa feruntque €Pergama: uos celsis nunc primum a nauibus itis?' €dixit, et extemplo (neque enim responsa dabantur €fida satis) sensit medios delapsus in hostis. €obstipuit retroque pedem cum uoce repressit. €improuisum aspris ueluti qui sentibus anguem €pressit humi nitens trepidusque repente refugit €attollentem iras et caerula colla tumentem, €haud secus Androgeos uisu tremefactus abibat. €inruimus densis et circumfundimur armis, €ignarosque loci passim et formidine captos @1 €sternimus; aspirat primo Fortuna labori. €atque hic successu exsultans animisque Coroebus €'o socii, qua prima' inquit 'Fortuna salutis €monstrat iter, quaque ostendit se dextra, sequamur: €mutemus clipeos Danaumque insignia nobis €aptemus. dolus an uirtus, quis in hoste requirat? €arma dabunt ipsi.' sic fatus deinde comantem €Androgei galeam clipeique insigne decorum €induitur laterique Argiuum accommodat ensem. €hoc Rhipeus, hoc ipse Dymas omnisque iuuentus €laeta facit: spoliis se quisque recentibus armat. €uadimus immixti Danais haud numine nostro €multaque per caecam congressi proelia noctem €conserimus, multos Danaum demittimus Orco. €diffugiunt alii ad nauis et litora cursu €fida petunt; pars ingentem formidine turpi €scandunt rursus equum et nota conduntur in aluo. €@@Heu nihil inuitis fas quemquam fidere diuis! €ecce trahebatur passis Priameia uirgo €crinibus a templo Cassandra adytisque Mineruae €ad caelum tendens ardentia lumina frustra, €lumina, nam teneras arcebant uincula palmas. €non tulit hanc speciem furiata mente Coroebus €et sese medium iniecit periturus in agmen; €consequimur cuncti et densis incurrimus armis. €hic primum ex alto delubri culmine telis €nostrorum obruimur oriturque miserrima caedes €armorum facie et Graiarum errore iubarum. €tum Danai gemitu atque ereptae uirginis ira €undique collecti inuadunt, acerrimus Aiax €et gemini Atridae Dolopumque exercitus omnis: €aduersi rupto ceu quondam turbine uenti @1 €confligunt, Zephyrusque Notusque et laetus Eois €Eurus equis; stridunt siluae saeuitque tridenti €spumeus atque imo Nereus ciet aequora fundo. €illi etiam, si quos obscura nocte per umbram €fudimus insidiis totaque agitauimus urbe, €apparent; primi clipeos mentitaque tela €agnoscunt atque ora sono discordia signant. €ilicet obruimur numero, primusque Coroebus €Penelei dextra diuae armipotentis ad aram €procumbit; cadit et Rhipeus, iustissimus unus €qui fuit in Teucris et seruantissimus aequi €(dis aliter uisum); pereunt Hypanisque Dymasque €confixi a sociis; nec te tua plurima, Panthu, €labentem pietas nec Apollinis infula texit. €Iliaci cineres et flamma extrema meorum, €testor, in occasu uestro nec tela nec ullas €uitauisse uices, Danaum et, si fata fuissent €ut caderem, meruisse manu. diuellimur inde, €Iphitus et Pelias mecum (quorum Iphitus aeuo €iam grauior, Pelias et uulnere tardus Vlixi), €protinus ad sedes Priami clamore uocati. €hic uero ingentem pugnam, ceu cetera nusquam €bella forent, nulli tota morerentur in urbe, €sic Martem indomitum Danaosque ad tecta ruentis €cernimus obsessumque acta testudine limen. €haerent parietibus scalae postisque sub ipsos €nituntur gradibus clipeosque ad tela sinistris €protecti obiciunt, prensant fastigia dextris. €Dardanidae contra turris ac tota domorum €culmina conuellunt; his se, quando ultima cernunt, €extrema iam in morte parant defendere telis, €auratasque trabes, ueterum decora alta parentum, @1 €deuoluunt; alii strictis mucronibus imas €obsedere fores, has seruant agmine denso. €instaurati animi regis succurrere tectis €auxilioque leuare uiros uimque addere uictis. þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ’‹ƒÅ@@Limen erat caecaeque fores et peruius usus €tectorum inter se Priami, postesque relicti €a tergo, infelix qua se, dum regna manebant, €saepius Andromache ferre incomitata solebat €ad soceros et auo puerum Astyanacta trahebat. €euado ad summi fastigia culminis, unde €tela manu miseri iactabant inrita Teucri. €turrim in praecipiti stantem summisque sub astra €eductam tectis, unde omnis Troia uideri €et Danaum solitae naues et Achaica castra, €adgressi ferro circum, qua summa labantis €iuncturas tabulata dabant, conuellimus altis €sedibus impulimusque; ea lapsa repente ruinam €cum sonitu trahit et Danaum super agmina late €incidit. ast alii subeunt, nec saxa nec ullum €telorum interea cessat genus. €@@Vestibulum ante ipsum primoque in limine Pyrrhus €exsultat telis et luce coruscus ae+na: €qualis ubi in lucem coluber mala gramina pastus, €frigida sub terra tumidum quem bruma tegebat, €nunc, positis nouus exuuiis nitidusque iuuenta, €lubrica conuoluit sublato pectore terga €arduus ad solem, et linguis micat ore trisulcis. €una ingens Periphas et equorum agitator Achillis, €armiger Automedon, una omnis Scyria pubes €succedunt tecto et flammas ad culmina iactant. €ipse inter primos correpta dura bipenni €limina perrumpit postisque a cardine uellit €aeratos; iamque excisa trabe firma cauauit @1 €robora et ingentem lato dedit ore fenestram. €apparet domus intus et atria longa patescunt; €apparent Priami et ueterum penetralia regum, €armatosque uident stantis in limine primo. €at domus interior gemitu miseroque tumultu €miscetur, penitusque cauae plangoribus aedes €femineis ululant; ferit aurea sidera clamor. €tum pauidae tectis matres ingentibus errant €amplexaeque tenent postis atque oscula figunt. €instat ui patria Pyrrhus; nec claustra nec ipsi €custodes sufferre ualent; labat ariete crebro €ianua, et emoti procumbunt cardine postes. €fit uia ui; rumpunt aditus primosque trucidant €immissi Danai et late loca milite complent. €non sic, aggeribus ruptis cum spumeus amnis €exiit oppositasque euicit gurgite moles, €fertur in arua furens cumulo camposque per omnis €cum stabulis armenta trahit. uidi ipse furentem €caede Neoptolemum geminosque in limine Atridas, €uidi Hecubam centumque nurus Priamumque per aras €sanguine foedantem quos ipse sacrauerat ignis. €quinquaginta illi thalami, spes tanta nepotum, €barbarico postes auro spoliisque superbi €procubuere; tenent Danai qua deficit ignis. €@@Forsitan et Priami fuerint quae fata requiras. €urbis uti captae casum conuulsaque uidit €limina tectorum et medium in penetralibus hostem, €arma diu senior desueta trementibus aeuo €circumdat nequiquam umeris et inutile ferrum €cingitur, ac densos fertur moriturus in hostis. €aedibus in mediis nudoque sub aetheris axe €ingens ara fuit iuxtaque ueterrima laurus @1 €incumbens arae atque umbra complexa penatis. €hic Hecuba et natae nequiquam altaria circum, €praecipites atra ceu tempestate columbae, €condensae et diuum amplexae simulacra sedebant. €ipsum autem sumptis Priamum iuuenalibus armis €ut uidit, 'quae mens tam dira, miserrime coniunx, €impulit his cingi telis? aut quo ruis?' inquit. €'non tali auxilio nec defensoribus istis €tempus eget; non, si ipse meus nunc adforet Hector. €huc tandem concede; haec ara tuebitur omnis, €aut moriere simul.' sic ore effata recepit €ad sese et sacra longaeuum in sede locauit. €@@Ecce autem elapsus Pyrrhi de caede Polites, €unus natorum Priami, per tela, per hostis €porticibus longis fugit et uacua atria lustrat €saucius. illum ardens infesto uulnere Pyrrhus €insequitur, iam iamque manu tenet et premit hasta. €ut tandem ante oculos euasit et ora parentum, €concidit ac multo uitam cum sanguine fudit. €hic Priamus, quamquam in media iam morte tenetur, €non tamen abstinuit nec uoci iraeque pepercit: €'at tibi pro scelere,' exclamat, 'pro talibus ausis €di, si qua est caelo pietas quae talia curet, €persoluant grates dignas et praemia reddant €debita, qui nati coram me cernere letum €fecisti et patrios foedasti funere uultus. €at non ille, satum quo te mentiris, Achilles €talis in hoste fuit Priamo; sed iura fidemque €supplicis erubuit corpusque exsangue sepulcro €reddidit Hectoreum meque in mea regna remisit.' €sic fatus senior telumque imbelle sine ictu €coniecit, rauco quod protinus aere repulsum, €et summo clipei nequiquam umbone pependit. €cui Pyrrhus: 'referes ergo haec et nuntius ibis €Pelidae genitori. illi mea tristia facta @1 €degeneremque Neoptolemum narrare memento. €nunc morere.' hoc dicens altaria ad ipsa trementem €traxit et in multo lapsantem sanguine nati, €implicuitque comam laeua, dextraque coruscum €extulit ac lateri capulo tenus abdidit ensem. €haec finis Priami fatorum, hic exitus illum €sorte tulit Troiam incensam et prolapsa uidentem €Pergama, tot quondam populis terrisque superbum €regnatorem Asiae. iacet ingens litore truncus, €auulsumque umeris caput et sine nomine corpus. €@@At me tum primum saeuus circumstetit horror. €obstipui; subiit cari genitoris imago, €ut regem aequaeuum crudeli uulnere uidi €uitam exhalantem, subiit deserta Creusa €et direpta domus et parui casus Iuli. €respicio et quae sit me circum copia lustro. €deseruere omnes defessi, et corpora saltu €ad terram misere aut ignibus aegra dedere. €@@[Iamque adeo super unus eram, cum limina Vestae €seruantem et tacitam secreta in sede latentem €Tyndarida aspicio; dant claram incendia lucem €erranti passimque oculos per cuncta ferenti. €illa sibi infestos euersa ob Pergama Teucros €et Danaum poenam et deserti coniugis iras €praemetuens, Troiae et patriae communis Erinys, €abdiderat sese atque aris inuisa sedebat. €exarsere ignes animo; subit ira cadentem €ulcisci patriam et sceleratas sumere poenas. @1 €'scilicet haec Spartam incolumis patriasque Mycenas €aspiciet, partoque ibit regina triumpho? €coniugiumque domumque patris natosque uidebit €Iliadum turba et Phrygiis comitata ministris? €occiderit ferro Priamus? Troia arserit igni? €Dardanium totiens sudarit sanguine litus? €non ita. namque etsi nullum memorabile nomen €feminea in poena est, habet haec uictoria laudem; €exstinxisse nefas tamen et sumpsisse merentis €laudabor poenas, animumque explesse iuuabit €ultricis $%&famam et cineres satiasse meorum.' €talia iactabam et furiata mente ferebar,] €cum mihi se, non ante oculis tam clara, uidendam €obtulit et pura per noctem in luce refulsit €alma parens, confessa deam qualisque uideri €caelicolis et quanta solet, dextraque prehensum €continuit roseoque haec insuper addidit ore: €'nate, quis indomitas tantus dolor excitat iras? €quid furis? aut quonam nostri tibi cura recessit? €non prius aspicies ubi fessum aetate parentem €liqueris Anchisen, superet coniunxne Creusa €Ascaniusque puer? quos omnis undique Graiae €circum errant acies et, ni mea cura resistat, €iam flammae tulerint inimicus et hauserit ensis. €non tibi Tyndaridis facies inuisa Lacaenae €culpatusue Paris, diuum inclementia, diuum €has euertit opes sternitque a culmine Troiam. €aspice (namque omnem, quae nunc obducta tuenti €mortalis hebetat uisus tibi et umida circum €caligat, nubem eripiam; tu ne qua parentis €iussa time neu praeceptis parere recusa): €hic, ubi disiectas moles auulsaque saxis @1 €saxa uides, mixtoque undantem puluere fumum, €Neptunus muros magnoque emota tridenti €fundamenta quatit totamque a sedibus urbem €eruit. hic Iuno Scaeas saeuissima portas €prima tenet sociumque furens a nauibus agmen €ferro accincta uocat. €iam summas arces Tritonia, respice, Pallas €insedit nimbo effulgens et Gorgone saeua. €ipse pater Danais animos uirisque secundas €sufficit, ipse deos in Dardana suscitat arma. €eripe, nate, fugam finemque impone labori; €nusquam abero et tutum patrio te limine sistam.' €dixerat et spissis noctis se condidit umbris. €apparent dirae facies inimicaque Troiae €numina magna deum. €@@Tum uero omne mihi uisum considere in ignis €Ilium et ex imo uerti Neptunia Troia: €ac ueluti summis antiquam in montibus ornum €cum ferro accisam crebrisque bipennibus instant €eruere agricolae certatim, illa usque minatur €et tremefacta comam concusso uertice nutat, €uulneribus donec paulatim euicta supremum þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ’‹„÷congemuit traxitque iugis auulsa ruinam. €descendo ac ducente deo flammam inter et hostis €expedior: dant tela locum flammaeque recedunt. €@@Atque ubi iam patriae peruentum ad limina sedis €antiquasque domos, genitor, quem tollere in altos €optabam primum montis primumque petebam, €abnegat excisa uitam producere Troia €exsiliumque pati. 'uos o, quibus integer aeui €sanguis,' ait, 'solidaeque suo stant robore uires, @1 €uos agitate fugam. €me si caelicolae uoluissent ducere uitam, €has mihi seruassent sedes. satis una superque €uidimus excidia et captae superauimus urbi. €sic o sic positum adfati discedite corpus. €ipse manu mortem inueniam; miserebitur hostis €exuuiasque petet. facilis iactura sepulcri. €iam pridem inuisus diuis et inutilis annos €demoror, ex quo me diuum pater atque hominum rex €fulminis adflauit uentis et contigit igni.' €@@Talia perstabat memorans fixusque manebat. €nos contra effusi lacrimis coniunxque Creusa €Ascaniusque omnisque domus, ne uertere secum €cuncta pater fatoque urgenti incumbere uellet. €abnegat inceptoque et sedibus haeret in isdem. €rursus in arma feror mortemque miserrimus opto. €nam quod consilium aut quae iam fortuna dabatur? €'mene efferre pedem, genitor, te posse relicto €sperasti tantumque nefas patrio excidit ore? €si nihil ex tanta superis placet urbe relinqui, €et sedet hoc animo perituraeque addere Troiae €teque tuosque iuuat, patet isti ianua leto, €iamque aderit multo Priami de sanguine Pyrrhus, €natum ante ora patris, patrem qui obtruncat ad aras. €hoc erat, alma parens, quod me per tela, per ignis €eripis, ut mediis hostem in penetralibus utque €Ascanium patremque meum iuxtaque Creusam €alterum in alterius mactatos sanguine cernam? €arma, uiri, ferte arma; uocat lux ultima uictos. €reddite me Danais; sinite instaurata reuisam €proelia. numquam omnes hodie moriemur inulti.' €@@Hinc ferro accingor rursus clipeoque sinistram €insertabam aptans meque extra tecta ferebam. @1 €ecce autem complexa pedes in limine coniunx €haerebat, paruumque patri tendebat Iulum: €'si periturus abis, et nos rape in omnia tecum; €sin aliquam expertus sumptis spem ponis in armis, €hanc primum tutare domum. cui paruus Iulus, €cui pater et coniunx quondam tua dicta relinquor?' €@@Talia uociferans gemitu tectum omne replebat, €cum subitum dictuque oritur mirabile monstrum. €namque manus inter maestorumque ora parentum €ecce leuis summo de uertice uisus Iuli €fundere lumen apex, tactuque innoxia mollis €lambere flamma comas et circum tempora pasci. €nos pauidi trepidare metu crinemque flagrantem €excutere et sanctos restinguere fontibus ignis. €at pater Anchises oculos ad sidera laetus €extulit et caelo palmas cum uoce tetendit: €'Iuppiter omnipotens, precibus si flecteris ullis, €aspice nos, hoc tantum, et si pietate meremur, €da deinde auxilium, pater, atque haec omina firma.' €@@Vix ea fatus erat senior, subitoque fragore €intonuit laeuum, et de caelo lapsa per umbras €stella facem ducens multa cum luce cucurrit. €illam summa super labentem culmina tecti €cernimus Idaea claram se condere silua €signantemque uias; tum longo limite sulcus €dat lucem et late circum loca sulphure fumant. €hic uero uictus genitor se tollit ad auras €adfaturque deos et sanctum sidus adorat. €'iam iam nulla mora est; sequor et qua ducitis adsum, €di patrii; seruate domum, seruate nepotem. €uestrum hoc augurium, uestroque in numine Troia est. €cedo equidem nec, nate, tibi comes ire recuso.' @1 €dixerat ille, et iam per moenia clarior ignis €auditur, propiusque aestus incendia uoluunt. €'ergo age, care pater, ceruici imponere nostrae; €ipse subibo umeris nec me labor iste grauabit; €quo res cumque cadent, unum et commune periclum, €una salus ambobus erit. mihi paruus Iulus €sit comes, et longe seruet uestigia coniunx. €uos, famuli, quae dicam animis aduertite uestris. €est urbe egressis tumulus templumque uetustum €desertae Cereris, iuxtaque antiqua cupressus €religione patrum multos seruata per annos; €hanc ex diuerso sedem ueniemus in unam. €tu, genitor, cape sacra manu patriosque penatis; €me bello e tanto digressum et caede recenti €attrectare nefas, donec me flumine uiuo €abluero.' €haec fatus latos umeros subiectaque colla €ueste super fuluique insternor pelle leonis, €succedoque oneri; dextrae se paruus Iulus €implicuit sequiturque patrem non passibus aequis; €pone subit coniunx. ferimur per opaca locorum, €et me, quem dudum non ulla iniecta mouebant €tela neque aduerso glomerati examine Grai, €nunc omnes terrent aurae, sonus excitat omnis €suspensum et pariter comitique onerique timentem. €iamque propinquabam portis omnemque uidebar €euasisse uiam, subito cum creber ad auris €uisus adesse pedum sonitus, genitorque per umbram €prospiciens 'nate,' exclamat, 'fuge, nate; propinquant. €ardentis clipeos atque aera micantia cerno.' €hic mihi nescio quod trepido male numen amicum €confusam eripuit mentem. namque auia cursu @1 €dum sequor et nota excedo regione uiarum, €heu misero coniunx fatone erepta Creusa €substitit, errauitne uia seu lapsa resedit, €incertum; nec post oculis est reddita nostris. €nec prius amissam respexi animumue reflexi €quam tumulum antiquae Cereris sedemque sacratam €uenimus: hic demum collectis omnibus una €defuit, et comites natumque uirumque fefellit. €quem non incusaui amens hominumque deorumque, €aut quid in euersa uidi crudelius urbe? €Ascanium Anchisenque patrem Teucrosque penatis €commendo sociis et curua ualle recondo; €ipse urbem repeto et cingor fulgentibus armis. €stat casus renouare omnis omnemque reuerti €per Troiam et rursus caput obiectare periclis. €principio muros obscuraque limina portae, €qua gressum extuleram, repeto et uestigia retro €obseruata sequor per noctem et lumine lustro: €horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent. €inde domum, si forte pedem, si forte tulisset, €me refero: inruerant Danai et tectum omne tenebant. €ilicet ignis edax summa ad fastigia uento €uoluitur; exsuperant flammae, furit aestus ad auras. €procedo et Priami sedes arcemque reuiso: €et iam porticibus uacuis Iunonis asylo €custodes lecti Phoenix et dirus Vlixes €praedam adseruabant. huc undique Troia gaza €incensis erepta adytis, mensaeque deorum €crateresque auro solidi, captiuaque uestis €congeritur. pueri et pauidae longo ordine matres €stant circum. €ausus quin etiam uoces iactare per umbram €impleui clamore uias, maestusque Creusam @1 €nequiquam ingeminans iterumque iterumque uocaui. €quaerenti et tectis urbis sine fine ruenti €infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae €uisa mihi ante oculos et nota maior imago. €obstipui, steteruntque comae et uox faucibus haesit. €tum sic adfari et curas his demere dictis: €'quid tantum insano iuuat indulgere dolori, €o dulcis coniunx? non haec sine numine diuum €eueniunt; nec te comitem hinc portare Creusam €fas, aut ille sinit superi regnator Olympi. €longa tibi exsilia et uastum maris aequor arandum, €et terram Hesperiam uenies, ubi Lydius arua €inter opima uirum leni fluit agmine Thybris. €illic res laetae regnumque et regia coniunx €parta tibi; lacrimas dilectae pelle Creusae. €non ego Myrmidonum sedes Dolopumue superbas €aspiciam aut Grais seruitum matribus ibo, €Dardanis et diuae Veneris nurus; €sed me magna deum genetrix his detinet oris. €iamque uale et nati serua communis amorem.' €haec ubi dicta dedit, lacrimantem et multa uolentem €dicere deseruit, tenuisque recessit in auras. €ter conatus ibi collo dare bracchia circum; €ter frustra comprensa manus effugit imago, €par leuibus uentis uolucrique simillima somno. €sic demum socios consumpta nocte reuiso. €@@Atque hic ingentem comitum adfluxisse nouorum €inuenio admirans numerum, matresque uirosque, €collectam exsilio pubem, miserabile uulgus. €undique conuenere animis opibusque parati @1 €in quascumque uelim pelago deducere terras. €iamque iugis summae surgebat Lucifer Idae €ducebatque diem, Danaique obsessa tenebant €limina portarum, nec spes opis ulla dabatur. €cessi et sublato montis genitore petiui. @1 ôÿ@@@@{1LIBER III}1 Postquam res Asiae Priamique euertere gentem €immeritam uisum superis, ceciditque superbum €Ilium et omnis humo fumat Neptunia Troia, þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ“„diuersa exsilia et desertas quaerere terras €auguriis agimur diuum, classemque sub ipsa €Antandro et Phrygiae molimur montibus Idae, €incerti quo fata ferant, ubi sistere detur, €contrahimusque uiros. uix prima inceperat aestas €et pater Anchises dare fatis uela iubebat, €litora cum patriae lacrimans portusque relinquo €et campos ubi Troia fuit. feror exsul in altum €cum sociis natoque penatibus et magnis dis. €@@Terra procul uastis colitur Mauortia campis €(Thraces arant) acri quondam regnata Lycurgo, €hospitium antiquum Troiae sociique penates €dum fortuna fuit. feror huc et litore curuo €moenia prima loco fatis ingressus iniquis €Aeneadasque meo nomen de nomine fingo. €sacra Dionaeae matri diuisque ferebam €auspicibus coeptorum operum, superoque nitentem €caelicolum regi mactabam in litore taurum. €forte fuit iuxta tumulus, quo cornea summo €uirgulta et densis hastilibus horrida myrtus. €accessi uiridemque ab humo conuellere siluam €conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras, @1 €horrendum et dictu uideo mirabile monstrum. €nam quae prima solo ruptis radicibus arbos €uellitur, huic atro liquuntur sanguine guttae €et terram tabo maculant. mihi frigidus horror €membra quatit gelidusque coit formidine sanguis. €rursus et alterius lentum conuellere uimen €insequor et causas penitus temptare latentis; €ater et alterius sequitur de cortice sanguis. €multa mouens animo Nymphas uenerabar agrestis €Gradiuumque patrem, Geticis qui praesidet aruis, €rite secundarent uisus omenque leuarent. €tertia sed postquam maiore hastilia nisu €adgredior genibusque aduersae obluctor harenae, €(eloquar an sileam?) gemitus lacrimabilis imo €auditur tumulo et uox reddita fertur ad auris: €'quid miserum, Aenea, laceras? iam parce sepulto, €parce pias scelerare manus. non me tibi Troia €externum tulit aut cruor hic de stipite manat. €heu fuge crudelis terras, fuge litus auarum: €nam Polydorus ego. hic confixum ferrea texit €telorum seges et iaculis increuit acutis.' €tum uero ancipiti mentem formidine pressus €obstipui steteruntque comae et uox faucibus haesit. €@@Hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno €infelix Priamus furtim mandarat alendum €Threicio regi, cum iam diffideret armis €Dardaniae cingique urbem obsidione uideret. €ille, ut opes fractae Teucrum et Fortuna recessit, €res Agamemnonias uictriciaque arma secutus €fas omne abrumpit: Polydorum obtruncat, et auro €ui potitur. quid non mortalia pectora cogis, €auri sacra fames! postquam pauor ossa reliquit, €delectos populi ad proceres primumque parentem €monstra deum refero, et quae sit sententia posco. @1 €omnibus idem animus, scelerata excedere terra, €linqui pollutum hospitium et dare classibus Austros. €ergo instauramus Polydoro funus, et ingens €aggeritur tumulo tellus; stant Manibus arae €caeruleis maestae uittis atraque cupresso, €et circum Iliades crinem de more solutae; €inferimus tepido spumantia cymbia lacte €sanguinis et sacri pateras, animamque sepulcro €condimus et magna supremum uoce ciemus. €@@Inde ubi prima fides pelago, placataque uenti €dant maria et lenis crepitans uocat Auster in altum, €deducunt socii nauis et litora complent; €prouehimur portu terraeque urbesque recedunt. €sacra mari colitur medio gratissima tellus €Nereidum matri et Neptuno Aegaeo, €quam pius arquitenens oras et litora circum €errantem Mycono e celsa Gyaroque reuinxit, €immotamque coli dedit et contemnere uentos. €huc feror, haec fessos tuto placidissima portu €accipit; egressi ueneramur Apollinis urbem. €rex Anius, rex idem hominum Phoebique sacerdos, €uittis et sacra redimitus tempora lauro €occurrit; ueterem Anchisen agnouit amicum. €iungimus hospitio dextras et tecta subimus. €@@Templa dei saxo uenerabar structa uetusto: €'da propriam, Thymbraee, domum; da moenia fessis €et genus et mansuram urbem; serua altera Troiae €Pergama, reliquias Danaum atque immitis Achilli. €quem sequimur? quoue ire iubes? ubi ponere sedes? €da, pater, augurium atque animis inlabere nostris.' €uix ea fatus eram: tremere omnia uisa repente, €liminaque laurusque dei, totusque moueri €mons circum et mugire adytis cortina reclusis. @1 €summissi petimus terram et uox fertur ad auris: €'Dardanidae duri, quae uos a stirpe parentum €prima tulit tellus, eadem uos ubere laeto €accipiet reduces. antiquam exquirite matrem. €hic domus Aeneae cunctis dominabitur oris €et nati natorum et qui nascentur ab illis.' €haec Phoebus; mixtoque ingens exorta tumultu €laetitia, et cuncti quae sint ea moenia quaerunt, €quo Phoebus uocet errantis iubeatque reuerti. €tum genitor ueterum uoluens monimenta uirorum €'audite, o proceres,' ait 'et spes discite uestras. €Creta Iouis magni medio iacet insula ponto, €mons Idaeus ubi et gentis cunabula nostrae. €centum urbes habitant magnas, uberrima regna, €maximus unde pater, si rite audita recordor, €Teucrus Rhoeteas primum est aduectus in oras, €optauitque locum regno. nondum Ilium et arces €Pergameae steterant; habitabant uallibus imis. €hinc mater cultrix Cybeli Corybantiaque aera €Idaeumque nemus, hinc fida silentia sacris, €et iuncti currum dominae subiere leones. €ergo agite et diuum ducunt qua iussa sequamur: €placemus uentos et Cnosia regna petamus. €nec longo distant cursu: modo Iuppiter adsit, €tertia lux classem Cretaeis sistet in oris.' €sic fatus meritos aris mactauit honores, €taurum Neptuno, taurum tibi, pulcher Apollo, €nigram Hiemi pecudem, Zephyris felicibus albam. €@@Fama uolat pulsum regnis cessisse paternis €Idomenea ducem, desertaque litora Cretae, €hoste uacare domum sedesque astare relictas. €linquimus Ortygiae portus pelagoque uolamus @1 €bacchatamque iugis Naxon uiridemque Donusam, €Olearon niueamque Paron sparsasque per aequor €Cycladas, et crebris legimus freta concita terris. €nauticus exoritur uario certamine clamor: €hortantur socii Cretam proauosque petamus. €prosequitur surgens a puppi uentus euntis, €et tandem antiquis Curetum adlabimur oris. €ergo auidus muros optatae molior urbis €Pergameamque uoco, et laetam cognomine gentem €hortor amare focos arcemque attollere tectis. €@@Iamque fere sicco subductae litore puppes, €conubiis aruisque nouis operata iuuentus, €iura domosque dabam, subito cum tabida membris €corrupto caeli tractu miserandaque uenit €arboribusque satisque lues et letifer annus. €linquebant dulcis animas aut aegra trahebant €corpora; tum sterilis exurere Sirius agros, €arebant herbae et uictum seges aegra negabat. €rursus ad oraclum Ortygiae Phoebumque remenso €hortatur pater ire mari ueniamque precari, €quam fessis finem rebus ferat, unde laborum €temptare auxilium iubeat, quo uertere cursus. €@@Nox erat et terris animalia somnus habebat: €effigies sacrae diuum Phrygiique penates, €quos mecum a Troia mediisque ex ignibus urbis €extuleram, uisi ante oculos astare iacentis €in somnis multo manifesti lumine, qua se €plena per insertas fundebat luna fenestras; €tum sic adfari et curas his demere dictis: €'quod tibi delato Ortygiam dicturus Apollo est, @1 €hic canit et tua nos en ultro ad limina mittit. €nos te Dardania incensa tuaque arma secuti, €nos tumidum sub te permensi classibus aequor, €idem uenturos tollemus in astra nepotes €imperiumque urbi dabimus. tu moenia magnis €magna para longumque fugae ne linque laborem. €mutandae sedes. non haec tibi litora suasit €Delius aut Cretae iussit considere Apollo. €est locus, Hesperiam Grai cognomine dicunt, €terra antiqua, potens armis atque ubere glaebae; €Oenotri coluere uiri; nunc fama minores €Italiam dixisse ducis de nomine gentem. €hae nobis propriae sedes, hinc Dardanus ortus €Iasiusque pater, genus a quo principe nostrum. €surge age et haec laetus longaeuo dicta parenti €haud dubitanda refer: Corythum terrasque requirat €Ausonias; Dictaea negat tibi Iuppiter arua.' €talibus attonitus uisis et uoce deorum €(nec sopor illud erat, sed coram agnoscere uultus €uelatasque comas praesentiaque ora uidebar; €tum gelidus toto manabat corpore sudor) €corripio e stratis corpus tendoque supinas €ad caelum cum uoce manus et munera libo €intemerata focis. perfecto laetus honore €Anchisen facio certum remque ordine pando. €agnouit prolem ambiguam geminosque parentis, þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ“‹µseque nouo ueterum deceptum errore locorum. €tum memorat: 'nate, Iliacis exercite fatis, €sola mihi talis casus Cassandra canebat. €nunc repeto haec generi portendere debita nostro €et saepe Hesperiam, saepe Itala regna uocare. €sed quis ad Hesperiae uenturos litora Teucros €crederet? aut quem tum uates Cassandra moueret? @1 €cedamus Phoebo et moniti meliora sequamur.' €sic ait, et cuncti dicto paremus ouantes. €hanc quoque deserimus sedem paucisque relictis €uela damus uastumque caua trabe currimus aequor. €@@Postquam altum tenuere rates nec iam amplius ullae €apparent terrae, caelum undique et undique pontus, €tum mihi caeruleus supra caput astitit imber €noctem hiememque ferens, et inhorruit unda tenebris. €continuo uenti uoluunt mare magnaque surgunt €aequora, dispersi iactamur gurgite uasto; €inuoluere diem nimbi et nox umida caelum €abstulit, ingeminant abruptis nubibus ignes, €excutimur cursu et caecis erramus in undis. €ipse diem noctemque negat discernere caelo €nec meminisse uiae media Palinurus in unda. €tris adeo incertos caeca caligine soles €erramus pelago, totidem sine sidere noctes. €quarto terra die primum se attollere tandem €uisa, aperire procul montis ac uoluere fumum. €uela cadunt, remis insurgimus; haud mora, nautae €adnixi torquent spumas et caerula uerrunt. €seruatum ex undis Strophadum me litora primum €excipiunt. Strophades Graio stant nomine dictae €insulae Ionio in magno, quas dira Celaeno €Harpyiaeque colunt aliae, Phineia postquam €clausa domus mensasque metu liquere priores. €tristius haud illis monstrum, nec saeuior ulla €pestis et ira deum Stygiis sese extulit undis. €uirginei uolucrum uultus, foedissima uentris €proluuies uncaeque manus et pallida semper €ora fame. €huc ubi delati portus intrauimus, ecce @1 €laeta boum passim campis armenta uidemus €caprigenumque pecus nullo custode per herbas. €inruimus ferro et diuos ipsumque uocamus €in partem praedamque Iouem; tum litore curuo €exstruimusque toros dapibusque epulamur opimis. €at subitae horrifico lapsu de montibus adsunt €Harpyiae et magnis quatiunt clangoribus alas, €diripiuntque dapes contactuque omnia foedant €immundo; tum uox taetrum dira inter odorem. €rursum in secessu longo sub rupe cauata €[arboribus clausam circum atque horrentibus umbris] €instruimus mensas arisque reponimus ignem; €rursum ex diuerso caeli caecisque latebris €turba sonans praedam pedibus circumuolat uncis, €polluit ore dapes. sociis tunc arma capessant €edico, et dira bellum cum gente gerendum. €haud secus ac iussi faciunt tectosque per herbam €disponunt ensis et scuta latentia condunt. €ergo ubi delapsae sonitum per curua dedere €litora, dat signum specula Misenus ab alta €aere cauo. inuadunt socii et noua proelia temptant, €obscenas pelagi ferro foedare uolucris. €sed neque uim plumis ullam nec uulnera tergo €accipiunt, celerique fuga sub sidera lapsae €semesam praedam et uestigia foeda relinquunt. €una in praecelsa consedit rupe Celaeno, €infelix uates, rumpitque hanc pectore uocem; €'bellum etiam pro caede boum stratisque iuuencis, €Laomedontiadae, bellumne inferre paratis €et patrio Harpyias insontis pellere regno? €accipite ergo animis atque haec mea figite dicta, €quae Phoebo pater omnipotens, mihi Phoebus Apollo @1 €praedixit, uobis Furiarum ego maxima pando. €Italiam cursu petitis uentisque uocatis: €ibitis Italiam portusque intrare licebit. €sed non ante datam cingetis moenibus urbem €quam uos dira fames nostraeque iniuria caedis €ambesas subigat malis absumere mensas.' €dixit, et in siluam pennis ablata refugit. €at sociis subita gelidus formidine sanguis €deriguit: cecidere animi, nec iam amplius armis, €sed uotis precibusque iubent exposcere pacem, €siue deae seu sint dirae obscenaeque uolucres. €et pater Anchises passis de litore palmis €numina magna uocat meritosque indicit honores: €'di, prohibete minas; di, talem auertite casum €et placidi seruate pios.' tum litore funem €deripere excussosque iubet laxare rudentis. €tendunt uela Noti: fugimus spumantibus undis €qua cursum uentusque gubernatorque uocabat. €iam medio apparet fluctu nemorosa Zacynthos €Dulichiumque Sameque et Neritos ardua saxis. €effugimus scopulos Ithacae, Laertia regna, €et terram altricem saeui exsecramur Vlixi. €mox et Leucatae nimbosa cacumina montis €et formidatus nautis aperitur Apollo. €hunc petimus fessi et paruae succedimus urbi; €ancora de prora iacitur, stant litore puppes. €@@Ergo insperata tandem tellure potiti €lustramurque Ioui uotisque incendimus aras, €Actiaque Iliacis celebramus litora ludis. €exercent patrias oleo labente palaestras €nudati socii: iuuat euasisse tot urbes €Argolicas mediosque fugam tenuisse per hostis. €interea magnum sol circumuoluitur annum @1 €et glacialis hiems Aquilonibus asperat undas. €aere cauo clipeum, magni gestamen Abantis, €postibus aduersis figo et rem carmine signo: €&7aeneas haec de danais victoribvs arma&; €linquere tum portus iubeo et considere transtris. €certatim socii feriunt mare et aequora uerrunt: €protinus ae+rias Phaeacum abscondimus arces €litoraque Epiri legimus portuque subimus €Chaonio et celsam Buthroti accedimus urbem. €@@Hic incredibilis rerum fama occupat auris, €Priamiden Helenum Graias regnare per urbis €coniugio Aeacidae Pyrrhi sceptrisque potitum, €et patrio Andromachen iterum cessisse marito. €obstipui, miroque incensum pectus amore €compellare uirum et casus cognoscere tantos. €progredior portu classis et litora linquens, €sollemnis cum forte dapes et tristia dona €ante urbem in luco falsi Simoentis ad undam €libabat cineri Andromache manisque uocabat €Hectoreum ad tumulum, uiridi quem caespite inanem €et geminas, causam lacrimis, sacrauerat aras. €ut me conspexit uenientem et Troia circum €arma amens uidit, magnis exterrita monstris €deriguit uisu in medio, calor ossa reliquit, €labitur, et longo uix tandem tempore fatur: €'uerane te facies, uerus mihi nuntius adfers, €nate dea? uiuisne? aut, si lux alma recessit, €Hector ubi est?' dixit, lacrimasque effudit et omnem €impleuit clamore locum. uix pauca furenti €subicio et raris turbatus uocibus hisco: €'uiuo equidem uitamque extrema per omnia duco; €ne dubita, nam uera uides. @1 €heu! quis te casus deiectam coniuge tanto €excipit, aut quae digna satis fortuna reuisit, €Hectoris Andromache? Pyrrhin conubia seruas?' €deiecit uultum et demissa uoce locuta est: €'o felix una ante alias Priameia uirgo, €hostilem ad tumulum Troiae sub moenibus altis €iussa mori, quae sortitus non pertulit ullos €nec uictoris heri tetigit captiua cubile! €nos patria incensa diuersa per aequora uectae €stirpis Achilleae fastus iuuenemque superbum €seruitio enixae tulimus; qui deinde secutus €Ledaeam Hermionen Lacedaemoniosque hymenaeos €me famulo famulamque Heleno transmisit habendam. €ast illum ereptae magno flammatus amore €coniugis et scelerum furiis agitatus Orestes €excipit incautum patriasque obtruncat ad aras. €morte Neoptolemi regnorum reddita cessit €pars Heleno, qui Chaonios cognomine campos €Chaoniamque omnem Troiano a Chaone dixit, €Pergamaque Iliacamque iugis hanc addidit arcem. €sed tibi qui cursum uenti, quae fata dedere? €aut quisnam ignarum nostris deus appulit oris? €quid puer Ascanius? superatne et uescitur aura? €quem tibi iam Troia_ €ecqua tamen puero est amissae cura parentis? €ecquid in antiquam uirtutem animosque uirilis €et pater Aeneas et auunculus excitat Hector?' €talia fundebat lacrimans longosque ciebat €incassum fletus, cum sese a moenibus heros €Priamides multis Helenus comitantibus adfert, €agnoscitque suos laetusque ad limina ducit, €et multum lacrimas uerba inter singula fundit. @1 €procedo et paruam Troiam simulataque magnis €Pergama et arentem Xanthi cognomine riuum €agnosco, Scaeaeque amplector limina portae; €nec non et Teucri socia simul urbe fruuntur. €illos porticibus rex accipiebat in amplis: €aulai medio libabant pocula Bacchi €impositis auro dapibus, paterasque tenebant. €@@Iamque dies alterque dies processit, et aurae €uela uocant tumidoque inflatur carbasus Austro: €his uatem adgredior dictis ac talia quaeso: €'Troiugena, interpres diuum, qui numina Phoebi, €qui tripodas Clarii et laurus, qui sidera sentis þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ“‹‚éet uolucrum linguas et praepetis omina pennae, €fare age (namque omnis cursum mihi prospera dixit €religio, et cuncti suaserunt numine diui €Italiam petere et terras temptare repostas; €sola nouum dictuque nefas Harpyia Celaeno €prodigium canit et tristis denuntiat iras €obscenamque famem), quae prima pericula uito? €quidue sequens tantos possim superare labores?' €hic Helenus caesis primum de more iuuencis €exorat pacem diuum uittasque resoluit €sacrati capitis, meque ad tua limina, Phoebe, €ipse manu multo suspensum numine ducit, €atque haec deinde canit diuino ex ore sacerdos: €@@'Nate dea (nam te maioribus ire per altum €auspiciis manifesta fides; sic fata deum rex €sortitur uoluitque uices, is uertitur ordo), €pauca tibi e multis, quo tutior hospita lustres €aequora et Ausonio possis considere portu, €expediam dictis; prohibent nam cetera Parcae €scire Helenum farique uetat Saturnia Iuno. @1 €principio Italiam, quam tu iam rere propinquam €uicinosque, ignare, paras inuadere portus, €longa procul longis uia diuidit inuia terris. €ante et Trinacria lentandus remus in unda €et salis Ausonii lustrandum nauibus aequor €infernique lacus Aeaeaeque insula Circae, €quam tuta possis urbem componere terra. €signa tibi dicam, tu condita mente teneto: €cum tibi sollicito secreti ad fluminis undam €litoreis ingens inuenta sub ilicibus sus €triginta capitum fetus enixa iacebit, €alba solo recubans, albi circum ubera nati, €is locus urbis erit, requies ea certa laborum. €nec tu mensarum morsus horresce futuros: €fata uiam inuenient aderitque uocatus Apollo. €has autem terras Italique hanc litoris oram, €proxima quae nostri perfunditur aequoris aestu, €effuge; cuncta malis habitantur moenia Grais. €hic et Narycii posuerunt moenia Locri, €et Sallentinos obsedit milite campos €Lyctius Idomeneus; hic illa ducis Meliboei €parua Philoctetae subnixa Petelia muro. €quin ubi transmissae steterint trans aequora classes €et positis aris iam uota in litore solues, €purpureo uelare comas adopertus amictu, €ne qua inter sanctos ignis in honore deorum €hostilis facies occurrat et omina turbet. €hunc socii morem sacrorum, hunc ipse teneto; €hac casti maneant in religione nepotes. €ast ubi digressum Siculae te admouerit orae €uentus, et angusti rarescent claustra Pelori, €laeua tibi tellus et longo laeua petantur €aequora circuitu; dextrum fuge litus et undas. €haec loca ui quondam et uasta conuulsa ruina €(tantum aeui longinqua ualet mutare uetustas) @1 €dissiluisse ferunt, cum protinus utraque tellus €una foret: uenit medio ui pontus et undis €Hesperium Siculo latus abscidit, aruaque et urbes €litore diductas angusto interluit aestu. €dextrum Scylla latus, laeuum implacata Charybdis €obsidet, atque imo barathri ter gurgite uastos €sorbet in abruptum fluctus rursusque sub auras €erigit alternos, et sidera uerberat unda. €at Scyllam caecis cohibet spelunca latebris €ora exsertantem et nauis in saxa trahentem. €prima hominis facies et pulchro pectore uirgo €pube tenus, postrema immani corpore pistrix €delphinum caudas utero commissa luporum. €praestat Trinacrii metas lustrare Pachyni €cessantem, longos et circumflectere cursus, €quam semel informem uasto uidisse sub antro €Scyllam et caeruleis canibus resonantia saxa. €praeterea, si qua est Heleno prudentia uati, €si qua fides, animum si ueris implet Apollo, €unum illud tibi, nate dea, proque omnibus unum €praedicam et repetens iterumque iterumque monebo, €Iunonis magnae primum prece numen adora, €Iunoni cane uota libens dominamque potentem €supplicibus supera donis: sic denique uictor €Trinacria finis Italos mittere relicta. €huc ubi delatus Cumaeam accesseris urbem €diuinosque lacus et Auerna sonantia siluis, €insanam uatem aspicies, quae rupe sub ima €fata canit foliisque notas et nomina mandat. €quaecumque in foliis descripsit carmina uirgo €digerit in numerum atque antro seclusa relinquit: €illa manent immota locis neque ab ordine cedunt. @1 €uerum eadem, uerso tenuis cum cardine uentus €impulit et teneras turbauit ianua frondes, €numquam deinde cauo uolitantia prendere saxo €nec reuocare situs aut iungere carmina curat: €inconsulti abeunt sedemque odere Sibyllae. €hic tibi ne qua morae fuerint dispendia tanti, €quamuis increpitent socii et ui cursus in altum €uela uocet, possisque sinus implere secundos, €quin adeas uatem precibusque oracula poscas €ipsa canat uocemque uolens atque ora resoluat. €illa tibi Italiae populos uenturaque bella €et quo quemque modo fugiasque ferasque laborem €expediet, cursusque dabit uenerata secundos. €haec sunt quae nostra liceat te uoce moneri. €uade age et ingentem factis fer ad aethera Troiam.' €@@Quae postquam uates sic ore effatus amico est, €dona dehinc auro grauia ac secto elephanto €imperat ad nauis ferri, stipatque carinis €ingens argentum Dodonaeosque lebetas, €loricam consertam hamis auroque trilicem, €et conum insignis galeae cristasque comantis, €arma Neoptolemi. sunt et sua dona parenti. €addit equos, additque duces, €remigium supplet, socios simul instruit armis. €@@Interea classem uelis aptare iubebat €Anchises, fieret uento mora ne qua ferenti. €quem Phoebi interpres multo compellat honore: €'coniugio, Anchisa, Veneris dignate superbo, €cura deum, bis Pergameis erepte ruinis, €ecce tibi Ausoniae tellus: hanc arripe uelis. @1 €et tamen hanc pelago praeterlabare necesse est: €Ausoniae pars illa procul quam pandit Apollo. €uade,' ait 'o felix nati pietate. quid ultra €prouehor et fando surgentis demoror Austros?' €nec minus Andromache digressu maesta supremo €fert picturatas auri subtemine uestis €et Phrygiam Ascanio chlamydem (nec cedit honore) €textilibusque onerat donis, ac talia fatur: €'accipe et haec, manuum tibi quae monimenta mearum €sint, puer, et longum Andromachae testentur amorem, €coniugis Hectoreae. cape dona extrema tuorum, €o mihi sola mei super Astyanactis imago. €sic oculos, sic ille manus, sic ora ferebat; €et nunc aequali tecum pubesceret aeuo.' €hos ego digrediens lacrimis adfabar obortis: €'uiuite felices, quibus est fortuna peracta €iam sua: nos alia ex aliis in fata uocamur. €uobis parta quies: nullum maris aequor arandum, €arua neque Ausoniae semper cedentia retro €quaerenda. effigiem Xanthi Troiamque uidetis €quam uestrae fecere manus, melioribus, opto, €auspiciis, et quae fuerit minus obuia Grais. €si quando Thybrim uicinaque Thybridis arua €intraro gentique meae data moenia cernam, €cognatas urbes olim populosque propinquos, €Epiro Hesperiam (quibus idem Dardanus auctor €atque idem casus), unam faciemus utramque €Troiam animis: maneat nostros ea cura nepotes.' €@@Prouehimur pelago uicina Ceraunia iuxta, €unde iter Italiam cursusque breuissimus undis. €sol ruit interea et montes umbrantur opaci; @1 €sternimur optatae gremio telluris ad undam €sortiti remos passimque in litore sicco €corpora curamus, fessos sopor inrigat artus. €necdum orbem medium Nox Horis acta subibat: €haud segnis strato surgit Palinurus et omnis €explorat uentos atque auribus ae+ra captat; €sidera cuncta notat tacito labentia caelo, €Arcturum pluuiasque Hyadas geminosque Triones, €armatumque auro circumspicit Oriona. €postquam cuncta uidet caelo constare sereno, €dat clarum e puppi signum; nos castra mouemus €temptamusque uiam et uelorum pandimus alas. €@@Iamque rubescebat stellis Aurora fugatis €cum procul obscuros collis humilemque uidemus €Italiam. Italiam primus conclamat Achates, €Italiam laeto socii clamore salutant. €tum pater Anchises magnum cratera corona €induit impleuitque mero, diuosque uocauit €stans celsa in puppi: €'di maris et terrae tempestatumque potentes, €ferte uiam uento facilem et spirate secundi.' €crebrescunt optatae aurae portusque patescit €iam propior, templumque apparet in arce Mineruae; €uela legunt socii et proras ad litora torquent. €portus ab euroo fluctu curuatus in arcum, €obiectae salsa spumant aspergine cautes, €ipse latet: gemino demittunt bracchia muro €turriti scopuli refugitque ab litore templum. €quattuor hic, primum omen, equos in gramine uidi €tondentis campum late, candore niuali. €et pater Anchises 'bellum, o terra hospita, portas: €bello armantur equi, bellum haec armenta minantur. @1 þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ“‹„sed tamen idem olim curru succedere sueti €quadripedes et frena iugo concordia ferre: €spes et pacis' ait. tum numina sancta precamur €Palladis armisonae, quae prima accepit ouantis, €et capita ante aras Phrygio uelamur amictu, €praeceptisque Heleni, dederat quae maxima, rite €Iunoni Argiuae iussos adolemus honores. €@@Haud mora, continuo perfectis ordine uotis €cornua uelatarum obuertimus antemnarum, €Graiugenumque domos suspectaque linquimus arua. €hinc sinus Herculei (si uera est fama) Tarenti €cernitur, attollit se diua Lacinia contra, €Caulonisque arces et nauifragum Scylaceum. €tum procul e fluctu Trinacria cernitur Aetna, €et gemitum ingentem pelagi pulsataque saxa €audimus longe fractasque ad litora uoces, €exsultantque uada atque aestu miscentur harenae. €et pater Anchises 'nimirum hic illa Charybdis: €hos Helenus scopulos, haec saxa horrenda canebat. €eripite, o socii, pariterque insurgite remis.' €haud minus ac iussi faciunt, primusque rudentem €contorsit laeuas proram Palinurus ad undas; €laeuam cuncta cohors remis uentisque petiuit. €tollimur in caelum curuato gurgite, et idem €subducta ad Manis imos desedimus unda. €ter scopuli clamorem inter caua saxa dedere, €ter spumam elisam et rorantia uidimus astra. €interea fessos uentus cum sole reliquit, €ignarique uiae Cyclopum adlabimur oris. €@@Portus ab accessu uentorum immotus et ingens €ipse: sed horrificis iuxta tonat Aetna ruinis, €interdumque atram prorumpit ad aethera nubem @1 €turbine fumantem piceo et candente fauilla, €attollitque globos flammarum et sidera lambit; €interdum scopulos auulsaque uiscera montis €erigit eructans, liquefactaque saxa sub auras €cum gemitu glomerat fundoque exaestuat imo. €fama est Enceladi semustum fulmine corpus €urgeri mole hac, ingentemque insuper Aetnam €impositam ruptis flammam exspirare caminis, €et fessum quotiens mutet latus, intremere omnem €murmure Trinacriam et caelum subtexere fumo. €noctem illam tecti siluis immania monstra €perferimus, nec quae sonitum det causa uidemus. €nam neque erant astrorum ignes nec lucidus aethra €siderea polus, obscuro sed nubila caelo, €et lunam in nimbo nox intempesta tenebat. €@@Postera iamque dies primo surgebat Eoo €umentemque Aurora polo dimouerat umbram, €cum subito e siluis macie confecta suprema €ignoti noua forma uiri miserandaque cultu €procedit supplexque manus ad litora tendit. €respicimus. dira inluuies immissaque barba, €consertum tegimen spinis: at cetera Graius, €et quondam patriis ad Troiam missus in armis. €isque ubi Dardanios habitus et Troia uidit €arma procul, paulum aspectu conterritus haesit €continuitque gradum; mox sese ad litora praeceps €cum fletu precibusque tulit: 'per sidera testor, €per superos atque hoc caeli spirabile lumen, €tollite me, Teucri. quascumque abducite terras: €hoc sat erit. scio me Danais e classibus unum €et bello Iliacos fateor petiisse penatis. €pro quo, si sceleris tanta est iniuria nostri, @1 €spargite me in fluctus uastoque immergite ponto; €si pereo, hominum manibus periisse iuuabit.' €dixerat et genua amplexus genibusque uolutans €haerebat. qui sit fari, quo sanguine cretus, €hortamur, quae deinde agitet fortuna fateri. €ipse pater dextram Anchises haud multa moratus €dat iuueni atque animum praesenti pignore firmat. €ille haec deposita tandem formidine fatur: €'sum patria ex Ithaca, comes infelicis Vlixi, €nomine Achaemenides, Troiam genitore Adamasto €paupere (mansissetque utinam fortuna!) profectus. €hic me, dum trepidi crudelia limina linquunt, €immemores socii uasto Cyclopis in antro €deseruere. domus sanie dapibusque cruentis, €intus opaca, ingens. ipse arduus, altaque pulsat €sidera (di talem terris auertite pestem!) €nec uisu facilis nec dictu adfabilis ulli; €uisceribus miserorum et sanguine uescitur atro. €uidi egomet duo de numero cum corpora nostro €prensa manu magna medio resupinus in antro €frangeret ad saxum, sanieque aspersa natarent €limina; uidi atro cum membra fluentia tabo €manderet et tepidi tremerent sub dentibus artus_ €haud impune quidem, nec talia passus Vlixes €oblitusue sui est Ithacus discrimine tanto. €nam simul expletus dapibus uinoque sepultus €ceruicem inflexam posuit, iacuitque per antrum €immensus saniem eructans et frusta cruento €per somnum commixta mero, nos magna precati €numina sortitique uices una undique circum @1 €fundimur, et telo lumen terebramus acuto €ingens quod torua solum sub fronte latebat, €Argolici clipei aut Phoebeae lampadis instar, €et tandem laeti sociorum ulciscimur umbras. €sed fugite, o miseri, fugite atque ab litore funem €rumpite. €nam qualis quantusque cauo Polyphemus in antro €lanigeras claudit pecudes atque ubera pressat, €centum alii curua haec habitant ad litora uulgo €infandi Cyclopes et altis montibus errant. €tertia iam lunae se cornua lumine complent €cum uitam in siluis inter deserta ferarum €lustra domosque traho uastosque ab rupe Cyclopas €prospicio sonitumque pedum uocemque tremesco. €uictum infelicem, bacas lapidosaque corna, €dant rami, et uulsis pascunt radicibus herbae. €omnia conlustrans hanc primum ad litora classem €conspexi uenientem. huic me, quaecumque fuisset, €addixi: satis est gentem effugisse nefandam. €uos animam hanc potius quocumque absumite leto.' €@@Vix ea fatus erat summo cum monte uidemus €ipsum inter pecudes uasta se mole mouentem €pastorem Polyphemum et litora nota petentem, €monstrum horrendum, informe, ingens, cui lumen ademptum. €trunca manum pinus regit et uestigia firmat; €lanigerae comitantur oues; ea sola uoluptas €solamenque mali. €postquam altos tetigit fluctus et ad aequora uenit, €luminis effossi fluidum lauit inde cruorem €dentibus infrendens gemitu, graditurque per aequor €iam medium, necdum fluctus latera ardua tinxit. @1 €nos procul inde fugam trepidi celerare recepto €supplice sic merito tacitique incidere funem, €uertimus et proni certantibus aequora remis. €sensit, et ad sonitum uocis uestigia torsit. €uerum ubi nulla datur dextra adfectare potestas €nec potis Ionios fluctus aequare sequendo, €clamorem immensum tollit, quo pontus et omnes €intremuere undae, penitusque exterrita tellus €Italiae curuisque immugiit Aetna cauernis. €at genus e siluis Cyclopum et montibus altis €excitum ruit ad portus et litora complent. €cernimus astantis nequiquam lumine toruo €Aetnaeos fratres caelo capita alta ferentis, €concilium horrendum: quales cum uertice celso €ae+riae quercus aut coniferae cyparissi €constiterunt, silua alta Iouis lucusue Dianae. €praecipitis metus acer agit quocumque rudentis €excutere et uentis intendere uela secundis. €contra iussa monent Heleni, Scyllamque Charybdinque €inter, utrimque uiam leti discrimine paruo, €ni teneam cursus: certum est dare lintea retro. €ecce autem Boreas angusta ab sede Pelori €missus adest: uiuo praeteruehor ostia saxo €Pantagiae Megarosque sinus Thapsumque iacentem. €talia monstrabat relegens errata retrorsus €litora Achaemenides, comes infelicis Vlixi. €@@Sicanio praetenta sinu iacet insula contra @1 €Plemyrium undosum; nomen dixere priores €Ortygiam. Alpheum fama est huc Elidis amnem €occultas egisse uias subter mare, qui nunc €ore, Arethusa, tuo Siculis confunditur undis. €iussi numina magna loci ueneramur, et inde €exsupero praepingue solum stagnantis Helori. €hinc altas cautes proiectaque saxa Pachyni €radimus, et fatis numquam concessa moueri €apparet Camerina procul campique Geloi, €immanisque Gela fluuii cognomine dicta. €arduus inde Acragas ostentat maxima longe €moenia, magnanimum quondam generator equorum; €teque datis linquo uentis, palmosa Selinus, €et uada dura lego saxis Lilybeia caecis. €hinc Drepani me portus et inlaetabilis ora €accipit. hic pelagi tot tempestatibus actus €heu, genitorem, omnis curae casusque leuamen, €amitto Anchisen. hic me, pater optime, fessum €deseris, heu, tantis nequiquam erepte periclis! €nec uates Helenus, cum multa horrenda moneret, €hos mihi praedixit luctus, non dira Celaeno. €hic labor extremus, longarum haec meta uiarum, €hinc me digressum uestris deus appulit oris. €@@Sic pater Aeneas intentis omnibus unus €fata renarrabat diuum cursusque docebat. €conticuit tandem factoque hic fine quieuit. @1 þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ”ôÿ@@@@{1LIBER IV}1 At regina graui iamdudum saucia cura €uulnus alit uenis et caeco carpitur igni. €multa uiri uirtus animo multusque recursat €gentis honos; haerent infixi pectore uultus €uerbaque nec placidam membris dat cura quietem. €postera Phoebea lustrabat lampade terras €umentemque Aurora polo dimouerat umbram, €cum sic unanimam adloquitur male sana sororem: €'Anna soror, quae me suspensam insomnia terrent! €quis nouus hic nostris successit sedibus hospes, €quem sese ore ferens, quam forti pectore et armis! €credo equidem, nec uana fides, genus esse deorum. €degeneres animos timor arguit. heu, quibus ille €iactatus fatis! quae bella exhausta canebat! €si mihi non animo fixum immotumque sederet €ne cui me uinclo uellem sociare iugali, €postquam primus amor deceptam morte fefellit; €si non pertaesum thalami taedaeque fuisset, €huic uni forsan potui succumbere culpae. €Anna (fatebor enim) miseri post fata Sychaei €coniugis et sparsos fraterna caede penatis €solus hic inflexit sensus animumque labantem €impulit. agnosco ueteris uestigia flammae. €sed mihi uel tellus optem prius ima dehiscat €uel pater omnipotens adigat me fulmine ad umbras, @1 €pallentis umbras Erebo noctemque profundam, €ante, pudor, quam te uiolo aut tua iura resoluo. €ille meos, primus qui me sibi iunxit, amores €abstulit; ille habeat secum seruetque sepulcro.' €sic effata sinum lacrimis impleuit obortis. €@@Anna refert: 'o luce magis dilecta sorori, €solane perpetua maerens carpere iuuenta €nec dulcis natos Veneris nec praemia noris? €id cinerem aut manis credis curare sepultos? €esto: aegram nulli quondam flexere mariti, €non Libyae, non ante Tyro; despectus Iarbas €ductoresque alii, quos Africa terra triumphis €diues alit: placitone etiam pugnabis amori? €nec uenit in mentem quorum consederis aruis? €hinc Gaetulae urbes, genus insuperabile bello, €et Numidae infreni cingunt et inhospita Syrtis; €hinc deserta siti regio lateque furentes €Barcaei. quid bella Tyro surgentia dicam €germanique minas? €dis equidem auspicibus reor et Iunone secunda €hunc cursum Iliacas uento tenuisse carinas. €quam tu urbem, soror, hanc cernes, quae surgere regna €coniugio tali! Teucrum comitantibus armis €Punica se quantis attollet gloria rebus! €tu modo posce deos ueniam, sacrisque litatis €indulge hospitio causasque innecte morandi, €dum pelago desaeuit hiems et aquosus Orion, €quassataeque rates, dum non tractabile caelum.' €@@His dictis impenso animum flammauit amore @1 €spemque dedit dubiae menti soluitque pudorem. €principio delubra adeunt pacemque per aras €exquirunt; mactant lectas de more bidentis €legiferae Cereri Phoeboque patrique Lyaeo, €Iunoni ante omnis, cui uincla iugalia curae. €ipsa tenens dextra pateram pulcherrima Dido €candentis uaccae media inter cornua fundit, €aut ante ora deum pinguis spatiatur ad aras, €instauratque diem donis, pecudumque reclusis €pectoribus inhians spirantia consulit exta. €heu, uatum ignarae mentes! quid uota furentem, €quid delubra iuuant? est mollis flamma medullas €interea et tacitum uiuit sub pectore uulnus. €uritur infelix Dido totaque uagatur €urbe furens, qualis coniecta cerua sagitta, €quam procul incautam nemora inter Cresia fixit €pastor agens telis liquitque uolatile ferrum €nescius: illa fuga siluas saltusque peragrat €Dictaeos; haeret lateri letalis harundo. €nunc media Aenean secum per moenia ducit €Sidoniasque ostentat opes urbemque paratam, €incipit effari mediaque in uoce resistit; €nunc eadem labente die conuiuia quaerit, €Iliacosque iterum demens audire labores €exposcit pendetque iterum narrantis ab ore. €post ubi digressi, lumenque obscura uicissim €luna premit suadentque cadentia sidera somnos, €sola domo maeret uacua stratisque relictis €incubat. illum absens absentem auditque uidetque, €aut gremio Ascanium genitoris imagine capta €detinet, infandum si fallere possit amorem. €non coeptae adsurgunt turres, non arma iuuentus €exercet portusue aut propugnacula bello @1 €tuta parant: pendent opera interrupta minaeque €murorum ingentes aequataque machina caelo. €@@Quam simul ac tali persensit peste teneri €cara Iouis coniunx nec famam obstare furori, €talibus adgreditur Venerem Saturnia dictis: €'egregiam uero laudem et spolia ampla refertis €tuque puerque tuus (magnum et memorabile numen), €una dolo diuum si femina uicta duorum est. €nec me adeo fallit ueritam te moenia nostra €suspectas habuisse domos Karthaginis altae. €sed quis erit modus, aut quo nunc certamine tanto? €quin potius pacem aeternam pactosque hymenaeos €exercemus? habes tota quod mente petisti: €ardet amans Dido traxitque per ossa furorem. €communem hunc ergo populum paribusque regamus €auspiciis; liceat Phrygio seruire marito €dotalisque tuae Tyrios permittere dextrae.' €@@Olli (sensit enim simulata mente locutam, €quo regnum Italiae Libycas auerteret oras) €sic contra est ingressa Venus: 'quis talia demens €abnuat aut tecum malit contendere bello? €si modo quod memoras factum fortuna sequatur. €sed fatis incerta feror, si Iuppiter unam €esse uelit Tyriis urbem Troiaque profectis, €misceriue probet populos aut foedera iungi. €tu coniunx, tibi fas animum temptare precando. €perge, sequar.' tum sic excepit regia Iuno: €'mecum erit iste labor. nunc qua ratione quod instat €confieri possit, paucis (aduerte) docebo. €uenatum Aeneas unaque miserrima Dido €in nemus ire parant, ubi primos crastinus ortus @1 €extulerit Titan radiisque retexerit orbem. €his ego nigrantem commixta grandine nimbum, €dum trepidant alae saltusque indagine cingunt, €desuper infundam et tonitru caelum omne ciebo. €diffugient comites et nocte tegentur opaca: €speluncam Dido dux et Troianus eandem €deuenient. adero et, tua si mihi certa uoluntas, €conubio iungam stabili propriamque dicabo. €hic hymenaeus erit.' non aduersata petenti €adnuit atque dolis risit Cytherea repertis. €@@Oceanum interea surgens Aurora reliquit. €it portis iubare exorto delecta iuuentus, €retia rara, plagae, lato uenabula ferro, €Massylique ruunt equites et odora canum uis. €reginam thalamo cunctantem ad limina primi €Poenorum exspectant, ostroque insignis et auro €stat sonipes ac frena ferox spumantia mandit. €tandem progreditur magna stipante caterua €Sidoniam picto chlamydem circumdata limbo; €cui pharetra ex auro, crines nodantur in aurum, €aurea purpuream subnectit fibula uestem. €nec non et Phrygii comites et laetus Iulus €incedunt. ipse ante alios pulcherrimus omnis €infert se socium Aeneas atque agmina iungit. €qualis ubi hibernam Lyciam Xanthique fluenta €deserit ac Delum maternam inuisit Apollo €instauratque choros, mixtique altaria circum €Cretesque Dryopesque fremunt pictique Agathyrsi; €ipse iugis Cynthi graditur mollique fluentem €fronde premit crinem fingens atque implicat auro, €tela sonant umeris: haud illo segnior ibat €Aeneas, tantum egregio decus enitet ore. @1 €postquam altos uentum in montis atque inuia lustra, €ecce ferae saxi deiectae uertice caprae €decurrere iugis; alia de parte patentis €transmittunt cursu campos atque agmina cerui €puluerulenta fuga glomerant montisque relinquunt. €at puer Ascanius mediis in uallibus acri €gaudet equo iamque hos cursu, iam praeterit illos, €spumantemque dari pecora inter inertia uotis €optat aprum, aut fuluum descendere monte leonem. €@@Interea magno misceri murmure caelum €incipit, insequitur commixta grandine nimbus, €et Tyrii comites passim et Troiana iuuentus €Dardaniusque nepos Veneris diuersa per agros €tecta metu petiere; ruunt de montibus amnes. €speluncam Dido dux et Troianus eandem €deueniunt. prima et Tellus et pronuba Iuno €dant signum; fulsere ignes et conscius aether €conubiis summoque ulularunt uertice Nymphae. €ille dies primus leti primusque malorum €causa fuit; neque enim specie famaue mouetur €nec iam furtiuum Dido meditatur amorem: €coniugium uocat, hoc praetexit nomine culpam. €@@Extemplo Libyae magnas it Fama per urbes, €Fama, malum qua non aliud uelocius ullum: €mobilitate uiget uirisque adquirit eundo, €parua metu primo, mox sese attollit in auras €ingrediturque solo et caput inter nubila condit. €illam Terra parens ira inritata deorum €extremam, ut perhibent, Coeo Enceladoque sororem þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ”‹´progenuit pedibus celerem et pernicibus alis, €monstrum horrendum, ingens, cui quot sunt corpore plumae, €tot uigiles oculi subter (mirabile dictu), @1 €tot linguae, totidem ora sonant, tot subrigit auris. €nocte uolat caeli medio terraeque per umbram €stridens, nec dulci declinat lumina somno; €luce sedet custos aut summi culmine tecti €turribus aut altis, et magnas territat urbes, €tam ficti prauique tenax quam nuntia ueri. €haec tum multiplici populos sermone replebat €gaudens, et pariter facta atque infecta canebat: €uenisse Aenean Troiano sanguine cretum, €cui se pulchra uiro dignetur iungere Dido; €nunc hiemem inter se luxu, quam longa, fouere €regnorum immemores turpique cupidine captos. €haec passim dea foeda uirum diffundit in ora. €protinus ad regem cursus detorquet Iarban €incenditque animum dictis atque aggerat iras. €@@Hic Hammone satus rapta Garamantide nympha €templa Ioui centum latis immania regnis, €centum aras posuit uigilemque sacrauerat ignem, €excubias diuum aeternas, pecudumque cruore €pingue solum et uariis florentia limina sertis. €isque amens animi et rumore accensus amaro €dicitur ante aras media inter numina diuum €multa Iouem manibus supplex orasse supinis: €'Iuppiter omnipotens, cui nunc Maurusia pictis €gens epulata toris Lenaeum libat honorem, €aspicis haec? an te, genitor, cum fulmina torques €nequiquam horremus, caecique in nubibus ignes €terrificant animos et inania murmura miscent? €femina, quae nostris errans in finibus urbem €exiguam pretio posuit, cui litus arandum €cuique loci leges dedimus, conubia nostra €reppulit ac dominum Aenean in regna recepit. €et nunc ille Paris cum semiuiro comitatu, @1 €Maeonia mentum mitra crinemque madentem €subnexus, rapto potitur: nos munera templis €quippe tuis ferimus famamque fouemus inanem.' €@@Talibus orantem dictis arasque tenentem €audiit Omnipotens, oculosque ad moenia torsit €regia et oblitos famae melioris amantis. €tum sic Mercurium adloquitur ac talia mandat: €'uade age, nate, uoca Zephyros et labere pennis €Dardaniumque ducem, Tyria Karthagine qui nunc €exspectat fatisque datas non respicit urbes, €adloquere et celeris defer mea dicta per auras. €non illum nobis genetrix pulcherrima talem €promisit Graiumque ideo bis uindicat armis; €sed fore qui grauidam imperiis belloque frementem €Italiam regeret, genus alto a sanguine Teucri €proderet, ac totum sub leges mitteret orbem. €si nulla accendit tantarum gloria rerum €nec super ipse sua molitur laude laborem, €Ascanione pater Romanas inuidet arces? €quid struit? aut qua spe inimica in gente moratur €nec prolem Ausoniam et Lauinia respicit arua? €nauiget! haec summa est, hic nostri nuntius esto.' €@@Dixerat. ille patris magni parere parabat €imperio; et primum pedibus talaria nectit €aurea, quae sublimem alis siue aequora supra €seu terram rapido pariter cum flamine portant. €tum uirgam capit: hac animas ille euocat Orco €pallentis, alias sub Tartara tristia mittit, €dat somnos adimitque, et lumina morte resignat. €illa fretus agit uentos et turbida tranat €nubila. iamque uolans apicem et latera ardua cernit €Atlantis duri caelum qui uertice fulcit, €Atlantis, cinctum adsidue cui nubibus atris @1 €piniferum caput et uento pulsatur et imbri, €nix umeros infusa tegit, tum flumina mento €praecipitant senis, et glacie riget horrida barba. €hic primum paribus nitens Cyllenius alis €constitit; hinc toto praeceps se corpore ad undas €misit aui similis, quae circum litora, circum €piscosos scopulos humilis uolat aequora iuxta. €haud aliter terras inter caelumque uolabat €litus harenosum ad Libyae, uentosque secabat €materno ueniens ab auo Cyllenia proles. €ut primum alatis tetigit magalia plantis, €Aenean fundantem arces ac tecta nouantem €conspicit. atque illi stellatus iaspide fulua €ensis erat Tyrioque ardebat murice laena €demissa ex umeris, diues quae munera Dido €fecerat, et tenui telas discreuerat auro. €continuo inuadit: 'tu nunc Karthaginis altae €fundamenta locas pulchramque uxorius urbem €exstruis? heu, regni rerumque oblite tuarum! €ipse deum tibi me claro demittit Olympo €regnator, caelum et terras qui numine torquet, €ipse haec ferre iubet celeris mandata per auras: €quid struis? aut qua spe Libycis teris otia terris? €si te nulla mouet tantarum gloria rerum €[nec super ipse tua moliris laude laborem,] €Ascanium surgentem et spes heredis Iuli €respice, cui regnum Italiae Romanaque tellus €debetur.' tali Cyllenius ore locutus €mortalis uisus medio sermone reliquit €et procul in tenuem ex oculis euanuit auram. @1 €@@At uero Aeneas aspectu obmutuit amens, €arrectaeque horrore comae et uox faucibus haesit. €ardet abire fuga dulcisque relinquere terras, €attonitus tanto monitu imperioque deorum. €heu quid agat? quo nunc reginam ambire furentem €audeat adfatu? quae prima exordia sumat? €atque animum nunc huc celerem nunc diuidit illuc €in partisque rapit uarias perque omnia uersat. €haec alternanti potior sententia uisa est: €Mnesthea Sergestumque uocat fortemque Serestum, €classem aptent taciti sociosque ad litora cogant, €arma parent et quae rebus sit causa nouandis €dissimulent; sese interea, quando optima Dido €nesciat et tantos rumpi non speret amores, €temptaturum aditus et quae mollissima fandi €tempora, quis rebus dexter modus. ocius omnes €imperio laeti parent et iussa facessunt. €@@At regina dolos (quis fallere possit amantem?) €praesensit, motusque excepit prima futuros €omnia tuta timens. eadem impia Fama furenti €detulit armari classem cursumque parari. €saeuit inops animi totamque incensa per urbem €bacchatur, qualis commotis excita sacris €Thyias, ubi audito stimulant trieterica Baccho €orgia nocturnusque uocat clamore Cithaeron. €tandem his Aenean compellat uocibus ultro: €'dissimulare etiam sperasti, perfide, tantum €posse nefas tacitusque mea decedere terra? €nec te noster amor nec te data dextera quondam €nec moritura tenet crudeli funere Dido? @1 €quin etiam hiberno moliri sidere classem €et mediis properas Aquilonibus ire per altum, €crudelis? quid, si non arua aliena domosque €ignotas peteres, et Troia antiqua maneret, €Troia per undosum peteretur classibus aequor? €mene fugis? per ego has lacrimas dextramque tuam te €(quando aliud mihi iam miserae nihil ipsa reliqui), €per conubia nostra, per inceptos hymenaeos, €si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam €dulce meum, miserere domus labentis et istam, €oro, si quis adhuc precibus locus, exue mentem. €te propter Libycae gentes Nomadumque tyranni €odere, infensi Tyrii; te propter eundem €exstinctus pudor et, qua sola sidera adibam, €fama prior. cui me moribundam deseris hospes €(hoc solum nomen quoniam de coniuge restat)? €quid moror? an mea Pygmalion dum moenia frater €destruat aut captam ducat Gaetulus Iarbas? €saltem si qua mihi de te suscepta fuisset €ante fugam suboles, si quis mihi paruulus aula €luderet Aeneas, qui te tamen ore referret, €non equidem omnino capta ac deserta uiderer.' €@@Dixerat. ille Iouis monitis immota tenebat €lumina et obnixus curam sub corde premebat. €tandem pauca refert: 'ego te, quae plurima fando €enumerare uales, numquam, regina, negabo €promeritam, nec me meminisse pigebit Elissae €dum memor ipse mei, dum spiritus hos regit artus. €pro re pauca loquar. neque ego hanc abscondere furto €speraui (ne finge) fugam, nec coniugis umquam €praetendi taedas aut haec in foedera ueni. €me si fata meis paterentur ducere uitam €auspiciis et sponte mea componere curas, @1 €urbem Troianam primum dulcisque meorum €reliquias colerem, Priami tecta alta manerent, €et recidiua manu posuissem Pergama uictis. €sed nunc Italiam magnam Gryneus Apollo, €Italiam Lyciae iussere capessere sortes; €hic amor, haec patria est. si te Karthaginis arces €Phoenissam Libycaeque aspectus detinet urbis, €quae tandem Ausonia Teucros considere terra €inuidia est? et nos fas extera quaerere regna. €me patris Anchisae, quotiens umentibus umbris €nox operit terras, quotiens astra ignea surgunt, €admonet in somnis et turbida terret imago; €me puer Ascanius capitisque iniuria cari, €quem regno Hesperiae fraudo et fatalibus aruis. €nunc etiam interpres diuum Ioue missus ab ipso þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ”‹‚å(testor utrumque caput) celeris mandata per auras €detulit: ipse deum manifesto in lumine uidi €intrantem muros uocemque his auribus hausi. €desine meque tuis incendere teque querelis; €Italiam non sponte sequor.' €@@Talia dicentem iamdudum auersa tuetur €huc illuc uoluens oculos totumque pererrat €luminibus tacitis et sic accensa profatur: €'nec tibi diua parens generis nec Dardanus auctor, €perfide, sed duris genuit te cautibus horrens €Caucasus Hyrcanaeque admorunt ubera tigres. €nam quid dissimulo aut quae me ad maiora reseruo? €num fletu ingemuit nostro? num lumina flexit? €num lacrimas uictus dedit aut miseratus amantem est? €quae quibus anteferam? iam iam nec maxima Iuno €nec Saturnius haec oculis pater aspicit aequis. €nusquam tuta fides. eiectum litore, egentem €excepi et regni demens in parte locaui. @1 €amissam classem, socios a morte reduxi €(heu furiis incensa feror!): nunc augur Apollo, €nunc Lyciae sortes, nunc et Ioue missus ab ipso €interpres diuum fert horrida iussa per auras. €scilicet is superis labor est, ea cura quietos €sollicitat. neque te teneo neque dicta refello: €i, sequere Italiam uentis, pete regna per undas. €spero equidem mediis, si quid pia numina possunt, €supplicia hausurum scopulis et nomine Dido €saepe uocaturum. sequar atris ignibus absens €et, cum frigida mors anima seduxerit artus, €omnibus umbra locis adero. dabis, improbe, poenas. €audiam et haec Manis ueniet mihi fama sub imos.' €his medium dictis sermonem abrumpit et auras €aegra fugit seque ex oculis auertit et aufert, €linquens multa metu cunctantem et multa parantem €dicere. suscipiunt famulae conlapsaque membra €marmoreo referunt thalamo stratisque reponunt. €@@At pius Aeneas, quamquam lenire dolentem €solando cupit et dictis auertere curas, €multa gemens magnoque animum labefactus amore €iussa tamen diuum exsequitur classemque reuisit. €tum uero Teucri incumbunt et litore celsas €deducunt toto nauis. natat uncta carina, €frondentisque ferunt remos et robora siluis €infabricata fugae studio. €migrantis cernas totaque ex urbe ruentis: €ac uelut ingentem formicae farris aceruum €cum populant hiemis memores tectoque reponunt, €it nigrum campis agmen praedamque per herbas €conuectant calle angusto; pars grandia trudunt €obnixae frumenta umeris, pars agmina cogunt €castigantque moras, opere omnis semita feruet. @1 €quis tibi tum, Dido, cernenti talia sensus, €quosue dabas gemitus, cum litora feruere late €prospiceres arce ex summa, totumque uideres €misceri ante oculos tantis clamoribus aequor! €improbe Amor, quid non mortalia pectora cogis! €ire iterum in lacrimas, iterum temptare precando €cogitur et supplex animos summittere amori, €ne quid inexpertum frustra moritura relinquat. €@@'Anna, uides toto properari litore circum: €undique conuenere; uocat iam carbasus auras, €puppibus et laeti nautae imposuere coronas. €hunc ego si potui tantum sperare dolorem, €et perferre, soror, potero. miserae hoc tamen unum €exsequere, Anna, mihi; solam nam perfidus ille €te colere, arcanos etiam tibi credere sensus; €sola uiri mollis aditus et tempora noras. €i, soror, atque hostem supplex adfare superbum: €non ego cum Danais Troianam exscindere gentem €Aulide iuraui classemue ad Pergama misi, €nec patris Anchisae cinerem manisue reuelli: €cur mea dicta negat duras demittere in auris? €quo ruit? extremum hoc miserae det munus amanti: €exspectet facilemque fugam uentosque ferentis. €non iam coniugium antiquum, quod prodidit, oro, €nec pulchro ut Latio careat regnumque relinquat: €tempus inane peto, requiem spatiumque furori, €dum mea me uictam doceat fortuna dolere. €extremam hanc oro ueniam (miserere sororis), €quam mihi cum dederit cumulatam morte remittam.' @1 €@@Talibus orabat, talisque miserrima fletus €fertque refertque soror. sed nullis ille mouetur €fletibus aut uoces ullas tractabilis audit; €fata obstant placidasque uiri deus obstruit auris. €ac uelut annoso ualidam cum robore quercum €Alpini Boreae nunc hinc nunc flatibus illinc €eruere inter se certant; it stridor, et altae €consternunt terram concusso stipite frondes; €ipsa haeret scopulis et quantum uertice ad auras €aetherias, tantum radice in Tartara tendit: €haud secus adsiduis hinc atque hinc uocibus heros €tunditur, et magno persentit pectore curas; €mens immota manet, lacrimae uoluuntur inanes. €@@Tum uero infelix fatis exterrita Dido €mortem orat; taedet caeli conuexa tueri. €quo magis inceptum peragat lucemque relinquat, €uidit, turicremis cum dona imponeret aris, €(horrendum dictu) latices nigrescere sacros €fusaque in obscenum se uertere uina cruorem; €hoc uisum nulli, non ipsi effata sorori. €praeterea fuit in tectis de marmore templum €coniugis antiqui, miro quod honore colebat, €uelleribus niueis et festa fronde reuinctum: €hinc exaudiri uoces et uerba uocantis €uisa uiri, nox cum terras obscura teneret, €solaque culminibus ferali carmine bubo €saepe queri et longas in fletum ducere uoces; €multaque praeterea uatum praedicta priorum €terribili monitu horrificant. agit ipse furentem €in somnis ferus Aeneas, semperque relinqui €sola sibi, semper longam incomitata uidetur €ire uiam et Tyrios deserta quaerere terra, @1 €Eumenidum ueluti demens uidet agmina Pentheus €et solem geminum et duplices se ostendere Thebas, €aut Agamemnonius scaenis agitatus Orestes, €armatam facibus matrem et serpentibus atris €cum fugit ultricesque sedent in limine Dirae. €@@Ergo ubi concepit furias euicta dolore €decreuitque mori, tempus secum ipsa modumque €exigit, et maestam dictis adgressa sororem €consilium uultu tegit ac spem fronte serenat: €'inueni, germana, uiam (gratare sorori) €quae mihi reddat eum uel eo me soluat amantem. €Oceani finem iuxta solemque cadentem €ultimus Aethiopum locus est, ubi maximus Atlas €axem umero torquet stellis ardentibus aptum: €hinc mihi Massylae gentis monstrata sacerdos, €Hesperidum templi custos, epulasque draconi €quae dabat et sacros seruabat in arbore ramos, €spargens umida mella soporiferumque papauer. €haec se carminibus promittit soluere mentes €quas uelit, ast aliis duras immittere curas, €sistere aquam fluuiis et uertere sidera retro, €nocturnosque mouet Manis: mugire uidebis €sub pedibus terram et descendere montibus ornos. €testor, cara, deos et te, germana, tuumque €dulce caput, magicas inuitam accingier artis. €tu secreta pyram tecto interiore sub auras €erige, et arma uiri thalamo quae fixa reliquit €impius exuuiasque omnis lectumque iugalem, €quo perii, super imponas: abolere nefandi €cuncta uiri monimenta iuuat monstratque sacerdos.' €haec effata silet, pallor simul occupat ora. @1 €non tamen Anna nouis praetexere funera sacris €germanam credit, nec tantos mente furores €concipit aut grauiora timet quam morte Sychaei. €ergo iussa parat. €@@At regina, pyra penetrali in sede sub auras €erecta ingenti taedis atque ilice secta, €intenditque locum sertis et fronde coronat €funerea; super exuuias ensemque relictum €effigiemque toro locat haud ignara futuri. €stant arae circum et crinis effusa sacerdos €ter centum tonat ore deos, Erebumque Chaosque €tergeminamque Hecaten, tria uirginis ora Dianae. €sparserat et latices simulatos fontis Auerni, €falcibus et messae ad lunam quaeruntur ae+nis €pubentes herbae nigri cum lacte ueneni; €quaeritur et nascentis equi de fronte reuulsus €et matri praereptus amor. €ipsa mola manibusque piis altaria iuxta €unum exuta pedem uinclis, in ueste recincta, €testatur moritura deos et conscia fati €sidera; tum, si quod non aequo foedere amantis €curae numen habet iustumque memorque, precatur. €@@Nox erat et placidum carpebant fessa soporem €corpora per terras, siluaeque et saeua quierant €aequora, cum medio uoluuntur sidera lapsu, €cum tacet omnis ager, pecudes pictaeque uolucres, €quaeque lacus late liquidos quaeque aspera dumis €rura tenent, somno positae sub nocte silenti. ‹„‘at non infelix animi Phoenissa, neque umquam €soluitur in somnos oculisue aut pectore noctem €accipit: ingeminant curae rursusque resurgens €saeuit amor magnoque irarum fluctuat aestu. @1 €sic adeo insistit secumque ita corde uolutat: €'en, quid ago? rursusne procos inrisa priores €experiar, Nomadumque petam conubia supplex, þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ”‹„˜quos ego sim totiens iam dedignata maritos? €Iliacas igitur classis atque ultima Teucrum €iussa sequar? quiane auxilio iuuat ante leuatos €et bene apud memores ueteris stat gratia facti? €quis me autem, fac uelle, sinet ratibusue superbis €inuisam accipiet? nescis heu, perdita, necdum €Laomedonteae sentis periuria gentis? €quid tum? sola fuga nautas comitabor ouantis? €an Tyriis omnique manu stipata meorum €inferar et, quos Sidonia uix urbe reuelli, €rursus agam pelago et uentis dare uela iubebo? €quin morere ut merita es, ferroque auerte dolorem. €tu lacrimis euicta meis, tu prima furentem €his, germana, malis oneras atque obicis hosti. €non licuit thalami expertem sine crimine uitam €degere more ferae, talis nec tangere curas; €non seruata fides cineri promissa Sychaeo.' €@@Tantos illa suo rumpebat pectore questus: €Aeneas celsa in puppi iam certus eundi €carpebat somnos rebus iam rite paratis. €huic se forma dei uultu redeuntis eodem €obtulit in somnis rursusque ita uisa monere est, €omnia Mercurio similis, uocemque coloremque €et crinis flauos et membra decora iuuenta: €'nate dea, potes hoc sub casu ducere somnos, €nec quae te circum stent deinde pericula cernis, €demens, nec Zephyros audis spirare secundos? €illa dolos dirumque nefas in pectore uersat €certa mori, uariosque irarum concitat aestus. @1 €non fugis hinc praeceps, dum praecipitare potestas? €iam mare turbari trabibus saeuasque uidebis €conlucere faces, iam feruere litora flammis, €si te his attigerit terris Aurora morantem. €heia age, rumpe moras. uarium et mutabile semper €femina.' sic fatus nocti se immiscuit atrae. €@@Tum uero Aeneas subitis exterritus umbris €corripit e somno corpus sociosque fatigat €praecipitis: 'uigilate, uiri, et considite transtris; €soluite uela citi. deus aethere missus ab alto €festinare fugam tortosque incidere funis €ecce iterum instimulat. sequimur te, sancte deorum, €quisquis es, imperioque iterum paremus ouantes. €adsis o placidusque iuues et sidera caelo €dextra feras.' dixit uaginaque eripit ensem €fulmineum strictoque ferit retinacula ferro. €idem omnis simul ardor habet, rapiuntque ruuntque; €litora deseruere, latet sub classibus aequor, €adnixi torquent spumas et caerula uerrunt. €@@Et iam prima nouo spargebat lumine terras €Tithoni croceum linquens Aurora cubile. €regina e speculis ut primam albescere lucem €uidit et aequatis classem procedere uelis, €litoraque et uacuos sensit sine remige portus, €terque quaterque manu pectus percussa decorum €flauentisque abscissa comas 'pro Iuppiter! ibit €hic,' ait 'et nostris inluserit aduena regnis? €non arma expedient totaque ex urbe sequentur, €diripientque rates alii naualibus? ite, €ferte citi flammas, date tela, impellite remos! €quid loquor? aut ubi sum? quae mentem insania mutat? @1 €infelix Dido, nunc te facta impia tangunt? €tum decuit, cum sceptra dabas. en dextra fidesque, €quem secum patrios aiunt portare penatis, €quem subiisse umeris confectum aetate parentem! €non potui abreptum diuellere corpus et undis €spargere? non socios, non ipsum absumere ferro €Ascanium patriisque epulandum ponere mensis? €uerum anceps pugnae fuerat fortuna. fuisset: €quem metui moritura? faces in castra tulissem €implessemque foros flammis natumque patremque €cum genere exstinxem, memet super ipsa dedissem. €Sol, qui terrarum flammis opera omnia lustras, €tuque harum interpres curarum et conscia Iuno, €nocturnisque Hecate triuiis ululata per urbes €et Dirae ultrices et di morientis Elissae, €accipite haec, meritumque malis aduertite numen €et nostras audite preces. si tangere portus €infandum caput ac terris adnare necesse est, €et sic fata Iouis poscunt, hic terminus haeret, €at bello audacis populi uexatus et armis, €finibus extorris, complexu auulsus Iuli €auxilium imploret uideatque indigna suorum €funera; nec, cum se sub leges pacis iniquae €tradiderit, regno aut optata luce fruatur, €sed cadat ante diem mediaque inhumatus harena. €haec precor, hanc uocem extremam cum sanguine fundo. €tum uos, o Tyrii, stirpem et genus omne futurum €exercete odiis, cinerique haec mittite nostro €munera. nullus amor populis nec foedera sunto. €exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor €qui face Dardanios ferroque sequare colonos, @1 €nunc, olim, quocumque dabunt se tempore uires. €litora litoribus contraria, fluctibus undas €imprecor, arma armis: pugnent ipsique nepotesque.' €@@Haec ait, et partis animum uersabat in omnis, €inuisam quaerens quam primum abrumpere lucem. €tum breuiter Barcen nutricem adfata Sychaei, €namque suam patria antiqua cinis ater habebat: €'Annam, cara mihi nutrix, huc siste sororem: €dic corpus properet fluuiali spargere lympha, €et pecudes secum et monstrata piacula ducat. €sic ueniat, tuque ipsa pia tege tempora uitta. €sacra Ioui Stygio, quae rite incepta paraui, €perficere est animus finemque imponere curis €Dardaniique rogum capitis permittere flammae.' €sic ait. illa gradum studio celebrabat anili. €at trepida et coeptis immanibus effera Dido €sanguineam uoluens aciem, maculisque trementis €interfusa genas et pallida morte futura, €interiora domus inrumpit limina et altos €conscendit furibunda rogos ensemque recludit €Dardanium, non hos quaesitum munus in usus. €hic, postquam Iliacas uestis notumque cubile €conspexit, paulum lacrimis et mente morata €incubuitque toro dixitque nouissima uerba: €'dulces exuuiae, dum fata deusque sinebat, €accipite hanc animam meque his exsoluite curis. €uixi et quem dederat cursum Fortuna peregi, €et nunc magna mei sub terras ibit imago. €urbem praeclaram statui, mea moenia uidi, €ulta uirum poenas inimico a fratre recepi, @1 €felix, heu nimium felix, si litora tantum €numquam Dardaniae tetigissent nostra carinae.' €dixit, et os impressa toro 'moriemur inultae, €sed moriamur' ait. 'sic, sic iuuat ire sub umbras. €hauriat hunc oculis ignem crudelis ab alto €Dardanus, et nostrae secum ferat omina mortis.' €dixerat, atque illam media inter talia ferro €conlapsam aspiciunt comites, ensemque cruore €spumantem sparsasque manus. it clamor ad alta €atria: concussam bacchatur Fama per urbem. €lamentis gemituque et femineo ululatu €tecta fremunt, resonat magnis plangoribus aether, €non aliter quam si immissis ruat hostibus omnis €Karthago aut antiqua Tyros, flammaeque furentes €culmina perque hominum uoluantur perque deorum. €audiit exanimis trepidoque exterrita cursu €unguibus ora soror foedans et pectora pugnis €per medios ruit, ac morientem nomine clamat: €'hoc illud, germana, fuit? me fraude petebas? €hoc rogus iste mihi, hoc ignes araeque parabant? €quid primum deserta querar? comitemne sororem €spreuisti moriens? eadem me ad fata uocasses, €idem ambas ferro dolor atque eadem hora tulisset. €his etiam struxi manibus patriosque uocaui €uoce deos, sic te ut posita, crudelis, abessem? €exstinxti te meque, soror, populumque patresque €Sidonios urbemque tuam. date, uulnera lymphis €abluam et, extremus si quis super halitus errat, €ore legam.' sic fata gradus euaserat altos, €semianimemque sinu germanam amplexa fouebat €cum gemitu atque atros siccabat ueste cruores. €illa grauis oculos conata attollere rursus @1 €deficit; infixum stridit sub pectore uulnus. €ter sese attollens cubitoque adnixa leuauit, €ter reuoluta toro est oculisque errantibus alto €quaesiuit caelo lucem ingemuitque reperta. €@@Tum Iuno omnipotens longum miserata dolorem €difficilisque obitus Irim demisit Olympo €quae luctantem animam nexosque resolueret artus. €nam quia nec fato merita nec morte peribat, €sed misera ante diem subitoque accensa furore, €nondum illi flauum Proserpina uertice crinem €abstulerat Stygioque caput damnauerat Orco. €ergo Iris croceis per caelum roscida pennis €mille trahens uarios aduerso sole colores €deuolat et supra caput astitit. 'hunc ego Diti €sacrum iussa fero teque isto corpore soluo': €sic ait et dextra crinem secat, omnis et una €dilapsus calor atque in uentos uita recessit. @1 ôÿ@@@@{1LIBER V}1 Interea medium Aeneas iam classe tenebat €certus iter fluctusque atros Aquilone secabat €moenia respiciens, quae iam infelicis Elissae €conlucent flammis. quae tantum accenderit ignem €causa latet; duri magno sed amore dolores þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ•†polluto, notumque furens quid femina possit, €triste per augurium Teucrorum pectora ducunt. €ut pelagus tenuere rates nec iam amplius ulla €occurrit tellus, maria undique et undique caelum, €olli caeruleus supra caput astitit imber €noctem hiememque ferens et inhorruit unda tenebris. €ipse gubernator puppi Palinurus ab alta: €'heu quianam tanti cinxerunt aethera nimbi? €quidue, pater Neptune, paras?' sic deinde locutus €colligere arma iubet ualidisque incumbere remis, €obliquatque sinus in uentum ac talia fatur: €'magnanime Aenea, non, si mihi Iuppiter auctor €spondeat, hoc sperem Italiam contingere caelo. €mutati transuersa fremunt et uespere ab atro €consurgunt uenti, atque in nubem cogitur ae+r. €nec nos obniti contra nec tendere tantum €sufficimus. superat quoniam Fortuna, sequamur, €quoque uocat uertamus iter. nec litora longe €fida reor fraterna Erycis portusque Sicanos, €si modo rite memor seruata remetior astra.' €tum pius Aeneas: 'equidem sic poscere uentos @1 €iamdudum et frustra cerno te tendere contra. €flecte uiam uelis. an sit mihi gratior ulla, €quoue magis fessas optem dimittere nauis, €quam quae Dardanium tellus mihi seruat Acesten €et patris Anchisae gremio complectitur ossa?' €haec ubi dicta, petunt portus et uela secundi €intendunt Zephyri; fertur cita gurgite classis, €et tandem laeti notae aduertuntur harenae. €@@At procul ex celso miratus uertice montis €aduentum sociasque rates occurrit Acestes, €horridus in iaculis et pelle Libystidis ursae, €Troia Criniso conceptum flumine mater €quem genuit. ueterum non immemor ille parentum €gratatur reduces et gaza laetus agresti €excipit, ac fessos opibus solatur amicis. €@@Postera cum primo stellas Oriente fugarat €clara dies, socios in coetum litore ab omni €aduocat Aeneas tumulique ex aggere fatur: €'Dardanidae magni, genus alto a sanguine diuum, €annuus exactis completur mensibus orbis, €ex quo reliquias diuinique ossa parentis €condidimus terra maestasque sacrauimus aras; €iamque dies, nisi fallor, adest, quem semper acerbum, €semper honoratum (sic di uoluistis) habebo. €hunc ego Gaetulis agerem si Syrtibus exsul, €Argolicoue mari deprensus et urbe Mycenae, €annua uota tamen sollemnisque ordine pompas €exsequerer strueremque suis altaria donis. €nunc ultro ad cineres ipsius et ossa parentis €haud equidem sine mente, reor, sine numine diuum €adsumus et portus delati intramus amicos. €ergo agite et laetum cuncti celebremus honorem: @1 €poscamus uentos, atque haec me sacra quotannis €urbe uelit posita templis sibi ferre dicatis. €bina boum uobis Troia generatus Acestes €dat numero capita in nauis; adhibete penatis €et patrios epulis et quos colit hospes Acestes. €praeterea, si nona diem mortalibus almum €Aurora extulerit radiisque retexerit orbem, €prima citae Teucris ponam certamina classis; €quique pedum cursu ualet, et qui uiribus audax €aut iaculo incedit melior leuibusque sagittis, €seu crudo fidit pugnam committere caestu, €cuncti adsint meritaeque exspectent praemia palmae. €ore fauete omnes et cingite tempora ramis.' €@@Sic fatus uelat materna tempora myrto. €hoc Helymus facit, hoc aeui maturus Acestes, €hoc puer Ascanius, sequitur quos cetera pubes. €ille e concilio multis cum milibus ibat €ad tumulum magna medius comitante caterua. €hic duo rite mero libans carchesia Baccho €fundit humi, duo lacte nouo, duo sanguine sacro, €purpureosque iacit flores ac talia fatur: €'salue, sancte parens, iterum; saluete, recepti €nequiquam cineres animaeque umbraeque paternae. €non licuit finis Italos fataliaque arua €nec tecum Ausonium, quicumque est, quaerere Thybrim.' €dixerat haec, adytis cum lubricus anguis ab imis €septem ingens gyros, septena uolumina traxit €amplexus placide tumulum lapsusque per aras, €caeruleae cui terga notae maculosus et auro €squamam incendebat fulgor, ceu nubibus arcus €mille iacit uarios aduerso sole colores. €obstipuit uisu Aeneas. ille agmine longo €tandem inter pateras et leuia pocula serpens @1 €libauitque dapes rursusque innoxius imo €successit tumulo et depasta altaria liquit. €hoc magis inceptos genitori instaurat honores, €incertus geniumne loci famulumne parentis €esse putet; caedit binas de more bidentis €totque sues, totidem nigrantis terga iuuencos, €uinaque fundebat pateris animamque uocabat €Anchisae magni manisque Acheronte remissos. €nec non et socii, quae cuique est copia, laeti €dona ferunt, onerant aras mactantque iuuencos; €ordine ae+na locant alii fusique per herbam €subiciunt ueribus prunas et uiscera torrent. €@@Exspectata dies aderat nonamque serena €Auroram Phaethontis equi iam luce uehebant, €famaque finitimos et clari nomen Acestae €excierat; laeto complerant litora coetu €uisuri Aeneadas, pars et certare parati. €munera principio ante oculos circoque locantur €in medio, sacri tripodes uiridesque coronae €et palmae pretium uictoribus, armaque et ostro €perfusae uestes, argenti aurique talenta; €et tuba commissos medio canit aggere ludos. €@@Prima pares ineunt grauibus certamina remis €quattuor ex omni delectae classe carinae. €uelocem Mnestheus agit acri remige Pristim, €mox Italus Mnestheus, genus a quo nomine Memmi, €ingentemque Gyas ingenti mole Chimaeram, €urbis opus, triplici pubes quam Dardana uersu €impellunt, terno consurgunt ordine remi; €Sergestusque, domus tenet a quo Sergia nomen, €Centauro inuehitur magna, Scyllaque Cloanthus €caerulea, genus unde tibi, Romane Cluenti. @1 €@@Est procul in pelago saxum spumantia contra €litora, quod tumidis summersum tunditur olim €fluctibus, hiberni condunt ubi sidera Cauri; €tranquillo silet immotaque attollitur unda €campus et apricis statio gratissima mergis. €hic uiridem Aeneas frondenti ex ilice metam €constituit signum nautis pater, unde reuerti €scirent et longos ubi circumflectere cursus. €tum loca sorte legunt ipsique in puppibus auro €ductores longe effulgent ostroque decori; €cetera populea uelatur fronde iuuentus €nudatosque umeros oleo perfusa nitescit. €considunt transtris, intentaque bracchia remis; €intenti exspectant signum, exsultantiaque haurit €corda pauor pulsans laudumque arrecta cupido. €inde ubi clara dedit sonitum tuba, finibus omnes, €haud mora, prosiluere suis; ferit aethera clamor €nauticus, adductis spumant freta uersa lacertis. €infindunt pariter sulcos, totumque dehiscit €conuulsum remis rostrisque tridentibus aequor. €non tam praecipites biiugo certamine campum €corripuere ruuntque effusi carcere currus, €nec sic immissis aurigae undantia lora €concussere iugis pronique in uerbera pendent. €tum plausu fremituque uirum studiisque fauentum €consonat omne nemus, uocemque inclusa uolutant €litora, pulsati colles clamore resultant. €@@Effugit ante alios primisque elabitur undis €turbam inter fremitumque Gyas; quem deinde Cloanthus €consequitur, melior remis, sed pondere pinus €tarda tenet. post hos aequo discrimine Pristis €Centaurusque locum tendunt superare priorem; €et nunc Pristis habet, nunc uictam praeterit ingens @1 €Centaurus, nunc una ambae iunctisque feruntur €frontibus et longa sulcant uada salsa carina. €iamque propinquabant scopulo metamque tenebant, €cum princeps medioque Gyas in gurgite uictor €rectorem nauis compellat uoce Menoeten: €'quo tantum mihi dexter abis? huc derige cursum; €litus ama et laeua stringat sine palmula cautes; €altum alii teneant.' dixit; sed caeca Menoetes €saxa timens proram pelagi detorquet ad undas. €'quo diuersus abis?' iterum 'pete saxa, Menoete!' €cum clamore Gyas reuocabat, et ecce Cloanthum €respicit instantem tergo et propiora tenentem. €ille inter nauemque Gyae scopulosque sonantis €radit iter laeuum interior subitoque priorem €praeterit et metis tenet aequora tuta relictis. €tum uero exarsit iuueni dolor ossibus ingens €nec lacrimis caruere genae, segnemque Menoeten €oblitus decorisque sui sociumque salutis €in mare praecipitem puppi deturbat ab alta; €ipse gubernaclo rector subit, ipse magister €hortaturque uiros clauumque ad litora torquet. €at grauis ut fundo uix tandem redditus imo est €iam senior madidaque fluens in ueste Menoetes €summa petit scopuli siccaque in rupe resedit. €illum et labentem Teucri et risere natantem €et salsos rident reuomentem pectore fluctus. þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ•‹·@@Hic laeta extremis spes est accensa duobus, €Sergesto Mnestheique, Gyan superare morantem. €Sergestus capit ante locum scopuloque propinquat, €nec tota tamen ille prior praeeunte carina; €parte prior, partim rostro premit aemula Pristis. @1 €at media socios incedens naue per ipsos €hortatur Mnestheus: 'nunc, nunc insurgite remis, €Hectorei socii, Troiae quos sorte suprema €delegi comites; nunc illas promite uiris, €nunc animos, quibus in Gaetulis Syrtibus usi €Ionioque mari Maleaeque sequacibus undis. €non iam prima peto Mnestheus neque uincere certo €(quamquam o!_sed superent quibus hoc, Neptune, dedisti); €extremos pudeat rediisse: hoc uincite, ciues, €et prohibete nefas.' olli certamine summo €procumbunt: uastis tremit ictibus aerea puppis €subtrahiturque solum, tum creber anhelitus artus €aridaque ora quatit, sudor fluit undique riuis. €attulit ipse uiris optatum casus honorem: €namque furens animi dum proram ad saxa suburget €interior spatioque subit Sergestus iniquo, €infelix saxis in procurrentibus haesit. €concussae cautes et acuto in murice remi €obnixi crepuere inlisaque prora pependit. €consurgunt nautae et magno clamore morantur €ferratasque trudes et acuta cuspide contos €expediunt fractosque legunt in gurgite remos. €at laetus Mnestheus successuque acrior ipso €agmine remorum celeri uentisque uocatis €prona petit maria et pelago decurrit aperto. €qualis spelunca subito commota columba, €cui domus et dulces latebroso in pumice nidi, €fertur in arua uolans plausumque exterrita pennis €dat tecto ingentem, mox ae+re lapsa quieto €radit iter liquidum celeris neque commouet alas: €sic Mnestheus, sic ipsa fuga secat ultima Pristis €aequora, sic illam fert impetus ipse uolantem. €et primum in scopulo luctantem deserit alto @1 €Sergestum breuibusque uadis frustraque uocantem €auxilia et fractis discentem currere remis. €inde Gyan ipsamque ingenti mole Chimaeram €consequitur; cedit, quoniam spoliata magistro est. €solus iamque ipso superest in fine Cloanthus, €quem petit et summis adnixus uiribus urget. €@@Tum uero ingeminat clamor cunctique sequentem €instigant studiis, resonatque fragoribus aether. €hi proprium decus et partum indignantur honorem €ni teneant, uitamque uolunt pro laude pacisci; €hos successus alit: possunt, quia posse uidentur. €et fors aequatis cepissent praemia rostris, €ni palmas ponto tendens utrasque Cloanthus €fudissetque preces diuosque in uota uocasset: €'di, quibus imperium est pelagi, quorum aequora curro, €uobis laetus ego hoc candentem in litore taurum €constituam ante aras uoti reus, extaque salsos €proiciam in fluctus et uina liquentia fundam.' €dixit, eumque imis sub fluctibus audiit omnis €Nereidum Phorcique chorus Panopeaque uirgo, €et pater ipse manu magna Portunus euntem €impulit: illa Noto citius uolucrique sagitta €ad terram fugit et portu se condidit alto. €tum satus Anchisa cunctis ex more uocatis €uictorem magna praeconis uoce Cloanthum €declarat uiridique aduelat tempora lauro, €muneraque in nauis ternos optare iuuencos €uinaque et argenti magnum dat ferre talentum. €ipsis praecipuos ductoribus addit honores: €uictori chlamydem auratam, quam plurima circum @1 €purpura maeandro duplici Meliboea cucurrit, €intextusque puer frondosa regius Ida €uelocis iaculo ceruos cursuque fatigat €acer, anhelanti similis, quem praepes ab Ida €sublimem pedibus rapuit Iouis armiger uncis; €longaeui palmas nequiquam ad sidera tendunt €custodes, saeuitque canum latratus in auras. €at qui deinde locum tenuit uirtute secundum, €leuibus huic hamis consertam auroque trilicem €loricam, quam Demoleo detraxerat ipse €uictor apud rapidum Simoenta sub Ilio alto, €donat habere, uiro decus et tutamen in armis. €uix illam famuli Phegeus Sagarisque ferebant €multiplicem conixi umeris; indutus at olim €Demoleos cursu palantis Troas agebat. €tertia dona facit geminos ex aere lebetas €cymbiaque argento perfecta atque aspera signis. €iamque adeo donati omnes opibusque superbi €puniceis ibant euincti tempora taenis, €cum saeuo e scopulo multa uix arte reuulsus €amissis remis atque ordine debilis uno €inrisam sine honore ratem Sergestus agebat. €qualis saepe uiae deprensus in aggere serpens, €aerea quem obliquum rota transiit aut grauis ictu €seminecem liquit saxo lacerumque uiator; €nequiquam longos fugiens dat corpore tortus €parte ferox ardensque oculis et sibila colla €arduus attollens; pars uulnere clauda retentat €nexantem nodis seque in sua membra plicantem: €tali remigio nauis se tarda mouebat; €uela facit tamen et uelis subit ostia plenis. €Sergestum Aeneas promisso munere donat @1 €seruatam ob nauem laetus sociosque reductos. €olli serua datur operum haud ignara Mineruae, €Cressa genus, Pholoe, geminique sub ubere nati. €@@Hoc pius Aeneas misso certamine tendit €gramineum in campum, quem collibus undique curuis €cingebant siluae, mediaque in ualle theatri €circus erat; quo se multis cum milibus heros €consessu medium tulit exstructoque resedit. €hic, qui forte uelint rapido contendere cursu, €inuitat pretiis animos, et praemia ponit. €undique conueniunt Teucri mixtique Sicani, €Nisus et Euryalus primi, €Euryalus forma insignis uiridique iuuenta, €Nisus amore pio pueri; quos deinde secutus €regius egregia Priami de stirpe Diores; €hunc Salius simul et Patron, quorum alter Acarnan, €alter ab Arcadio Tegeaeae sanguine gentis; €tum duo Trinacrii iuuenes, Helymus Panopesque €adsueti siluis, comites senioris Acestae; €multi praeterea, quos fama obscura recondit. €Aeneas quibus in mediis sic deinde locutus: €'accipite haec animis laetasque aduertite mentes. €nemo ex hoc numero mihi non donatus abibit. €Cnosia bina dabo leuato lucida ferro €spicula caelatamque argento ferre bipennem; €omnibus hic erit unus honos. tres praemia primi €accipient flauaque caput nectentur oliua. €primus equum phaleris insignem uictor habeto; €alter Amazoniam pharetram plenamque sagittis €Threiciis, lato quam circum amplectitur auro @1 €balteus et tereti subnectit fibula gemma; €tertius Argolica hac galea contentus abito.' €@@Haec ubi dicta, locum capiunt signoque repente €corripiunt spatia audito limenque relinquunt, €effusi nimbo similes. simul ultima signant, €primus abit longeque ante omnia corpora Nisus €emicat et uentis et fulminis ocior alis; €proximus huic, longo sed proximus interuallo, €insequitur Salius; spatio post deinde relicto €tertius Euryalus; €Euryalumque Helymus sequitur; quo deinde sub ipso €ecce uolat calcemque terit iam calce Diores €incumbens umero, spatia et si plura supersint €transeat elapsus prior ambiguumque relinquat. €iamque fere spatio extremo fessique sub ipsam €finem aduentabant, leui cum sanguine Nisus €labitur infelix, caesis ut forte iuuencis €fusus humum uiridisque super madefecerat herbas. €hic iuuenis iam uictor ouans uestigia presso €haud tenuit titubata solo, sed pronus in ipso €concidit immundoque fimo sacroque cruore. €non tamen Euryali, non ille oblitus amorum: €nam sese opposuit Salio per lubrica surgens; €ille autem spissa iacuit reuolutus harena, €emicat Euryalus et munere uictor amici €prima tenet, plausuque uolat fremituque secundo. €post Helymus subit et nunc tertia palma Diores. €hic totum caueae consessum ingentis et ora €prima patrum magnis Salius clamoribus implet, €ereptumque dolo reddi sibi poscit honorem. €tutatur fauor Euryalum lacrimaeque decorae, €gratior et pulchro ueniens in corpore uirtus. @1 €adiuuat et magna proclamat uoce Diores, €qui subiit palmae frustraque ad praemia uenit €ultima, si primi Salio reddentur honores. €tum pater Aeneas 'uestra' inquit 'munera uobis €certa manent, pueri et palmam mouet ordine nemo; €me liceat casus miserari insontis amici.' €sic fatus tergum Gaetuli immane leonis €dat Salio uillis onerosum atque unguibus aureis. €hic Nisus 'si tanta' inquit 'sunt praemia uictis, €et te lapsorum miseret, quae munera Niso €digna dabis, primam merui qui laude coronam €ni me, quae Salium, fortuna inimica tulisset?' €et simul his dictis faciem ostentabat et udo €turpia membra fimo. risit pater optimus olli €et clipeum efferri iussit, Didymaonis artes, €Neptuni sacro Danais de poste refixum. €hoc iuuenem egregium praestanti munere donat. þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ•‹‚ê@@Post, ubi confecti cursus et dona peregit, €'nunc, si cui uirtus animusque in pectore praesens, €adsit et euinctis attollat bracchia palmis': €sic ait, et geminum pugnae proponit honorem, €uictori uelatum auro uittisque iuuencum, €ensem atque insignem galeam solacia uicto. €nec mora; continuo uastis cum uiribus effert €ora Dares magnoque uirum se murmure tollit, €solus qui Paridem solitus contendere contra, €idemque ad tumulum quo maximus occubat Hector €uictorem Buten immani corpore, qui se €Bebrycia ueniens Amyci de gente ferebat, €perculit et fulua moribundum extendit harena. €talis prima Dares caput altum in proelia tollit, @1 €ostenditque umeros latos alternaque iactat €bracchia protendens et uerberat ictibus auras. €quaeritur huic alius; nec quisquam ex agmine tanto €audet adire uirum manibusque inducere caestus. €ergo alacris cunctosque putans excedere palma €Aeneae stetit ante pedes, nec plura moratus €tum laeua taurum cornu tenet atque ita fatur: €'nate dea, si nemo audet se credere pugnae, €quae finis standi? quo me decet usque teneri? €ducere dona iube.' cuncti simul ore fremebant €Dardanidae reddique uiro promissa iubebant. €@@Hic grauis Entellum dictis castigat Acestes, €proximus ut uiridante toro consederat herbae: €'Entelle, heroum quondam fortissime frustra, €tantane tam patiens nullo certamine tolli €dona sines? ubi nunc nobis deus ille, magister €nequiquam memoratus, Eryx? ubi fama per omnem €Trinacriam et spolia illa tuis pendentia tectis?' €ille sub haec: 'non laudis amor nec gloria cessit €pulsa metu; sed enim gelidus tardante senecta €sanguis hebet, frigentque effetae in corpore uires. €si mihi quae quondam fuerat quaque improbus iste €exsultat fidens, si nunc foret illa iuuentas, €haud equidem pretio inductus pulchroque iuuenco €uenissem, nec dona moror.' sic deinde locutus €in medium geminos immani pondere caestus €proiecit, quibus acer Eryx in proelia suetus €ferre manum duroque intendere bracchia tergo. €obstipuere animi: tantorum ingentia septem €terga boum plumbo insuto ferroque rigebant. €ante omnis stupet ipse Dares longeque recusat, €magnanimusque Anchisiades et pondus et ipsa @1 €huc illuc uinclorum immensa uolumina uersat. €tum senior talis referebat pectore uoces: €'quid, si quis caestus ipsius et Herculis arma €uidisset tristemque hoc ipso in litore pugnam? €haec germanus Eryx quondam tuus arma gerebat €(sanguine cernis adhuc sparsoque infecta cerebro), €his magnum Alciden contra stetit, his ego suetus, €dum melior uiris sanguis dabat, aemula necdum €temporibus geminis canebat sparsa senectus. €sed si nostra Dares haec Troius arma recusat €idque pio sedet Aeneae, probat auctor Acestes, €aequemus pugnas. Erycis tibi terga remitto €(solue metus), et tu Troianos exue caestus.' €haec fatus duplicem ex umeris reiecit amictum €et magnos membrorum artus, magna ossa lacertosque €exuit atque ingens media consistit harena. €tum satus Anchisa caestus pater extulit aequos €et paribus palmas amborum innexuit armis. €constitit in digitos extemplo arrectus uterque €bracchiaque ad superas interritus extulit auras. €abduxere retro longe capita ardua ab ictu €immiscentque manus manibus pugnamque lacessunt, €ille pedum melior motu fretusque iuuenta, €hic membris et mole ualens; sed tarda trementi €genua labant, uastos quatit aeger anhelitus artus. €multa uiri nequiquam inter se uulnera iactant, €multa cauo lateri ingeminant et pectore uastos €dant sonitus, erratque auris et tempora circum €crebra manus, duro crepitant sub uulnere malae. €stat grauis Entellus nisuque immotus eodem €corpore tela modo atque oculis uigilantibus exit. €ille, uelut celsam oppugnat qui molibus urbem @1 €aut montana sedet circum castella sub armis, €nunc hos, nunc illos aditus, omnemque pererrat €arte locum et uariis adsultibus inritus urget. €ostendit dextram insurgens Entellus et alte €extulit, ille ictum uenientem a uertice uelox €praeuidit celerique elapsus corpore cessit; €Entellus uiris in uentum effudit et ultro €ipse grauis grauiterque ad terram pondere uasto €concidit, ut quondam caua concidit aut Erymantho €aut Ida in magna radicibus eruta pinus. €consurgunt studiis Teucri et Trinacria pubes; €it clamor caelo primusque accurrit Acestes €aequaeuumque ab humo miserans attollit amicum. €at non tardatus casu neque territus heros €acrior ad pugnam redit ac uim suscitat ira; €tum pudor incendit uiris et conscia uirtus, €praecipitemque Daren ardens agit aequore toto €nunc dextra ingeminans ictus, nunc ille sinistra. €nec mora nec requies: quam multa grandine nimbi €culminibus crepitant, sic densis ictibus heros €creber utraque manu pulsat uersatque Dareta. €@@Tum pater Aeneas procedere longius iras €et saeuire animis Entellum haud passus acerbis, €sed finem imposuit pugnae fessumque Dareta €eripuit mulcens dictis ac talia fatur: €'infelix, quae tanta animum dementia cepit? €non uiris alias conuersaque numina sentis? €cede deo.' dixitque et proelia uoce diremit. €ast illum fidi aequales genua aegra trahentem €iactantemque utroque caput crassumque cruorem €ore eiectantem mixtosque in sanguine dentes €ducunt ad nauis; galeamque ensemque uocati @1 €accipiunt, palmam Entello taurumque relinquunt. €hic uictor superans animis tauroque superbus €'nate dea, uosque haec' inquit 'cognoscite, Teucri, €et mihi quae fuerint iuuenali in corpore uires €et qua seruetis reuocatum a morte Dareta.' €dixit, et aduersi contra stetit ora iuuenci €qui donum astabat pugnae, durosque reducta €librauit dextra media inter cornua caestus €arduus, effractoque inlisit in ossa cerebro: €sternitur exanimisque tremens procumbit humi bos. €ille super talis effundit pectore uoces: €'hanc tibi, Eryx, meliorem animam pro morte Daretis €persoluo; hic uictor caestus artemque repono.' €@@Protinus Aeneas celeri certare sagitta €inuitat qui forte uelint et praemia dicit, €ingentique manu malum de naue Seresti €erigit et uolucrem traiecto in fune columbam, €quo tendant ferrum, malo suspendit ab alto. €conuenere uiri deiectamque aerea sortem €accepit galea, et primus clamore secundo €Hyrtacidae ante omnis exit locus Hippocoontis; €quem modo nauali Mnestheus certamine uictor €consequitur, uiridi Mnestheus euinctus oliua. €tertius Eurytion, tuus, o clarissime, frater, €Pandare, qui quondam iussus confundere foedus €in medios telum torsisti primus Achiuos. €extremus galeaque ima subsedit Acestes, €ausus et ipse manu iuuenum temptare laborem. €tum ualidis flexos incuruant uiribus arcus €pro se quisque uiri et depromunt tela pharetris, €primaque per caelum neruo stridente sagitta €Hyrtacidae iuuenis uolucris diuerberat auras, @1 €et uenit aduersique infigitur arbore mali. €intremuit malus micuitque exterrita pennis €ales, et ingenti sonuerunt omnia plausu. €post acer Mnestheus adducto constitit arcu €alta petens, pariterque oculos telumque tetendit. €ast ipsam miserandus auem contingere ferro €non ualuit; nodos et uincula linea rupit €quis innexa pedem malo pendebat ab alto; €illa Notos atque atra uolans in nubila fugit. €tum rapidus, iamdudum arcu contenta parato €tela tenens, fratrem Eurytion in uota uocauit, €iam uacuo laetam caelo speculatus et alis €plaudentem nigra figit sub nube columbam. €decidit exanimis uitamque reliquit in astris €aetheriis fixamque refert delapsa sagittam. €@@Amissa solus palma superabat Acestes, €qui tamen ae+rias telum contendit in auras €ostentans artemque pater arcumque sonantem. €hic oculis subitum obicitur magnoque futurum €augurio monstrum; docuit post exitus ingens €seraque terrifici cecinerunt omina uates. €namque uolans liquidis in nubibus arsit harundo €signauitque uiam flammis tenuisque recessit €consumpta in uentos, caelo ceu saepe refixa €transcurrunt crinemque uolantia sidera ducunt. €attonitis haesere animis superosque precati €Trinacrii Teucrique uiri, nec maximus omen €abnuit Aeneas, sed laetum amplexus Acesten €muneribus cumulat magnis ac talia fatur: €'sume, pater, nam te uoluit rex magnus Olympi @1 €talibus auspiciis exsortem ducere honores. €ipsius Anchisae longaeui hoc munus habebis, €cratera impressum signis, quem Thracius olim €Anchisae genitori in magno munere Cisseus þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ•‹„šferre sui dederat monimentum et pignus amoris.' €sic fatus cingit uiridanti tempora lauro €et primum ante omnis uictorem appellat Acesten. €nec bonus Eurytion praelato inuidit honori, €quamuis solus auem caelo deiecit ab alto. €proximus ingreditur donis qui uincula rupit, €extremus uolucri qui fixit harundine malum. €@@At pater Aeneas nondum certamine misso €custodem ad sese comitemque impubis Iuli €Epytiden uocat, et fidam sic fatur ad aurem: €'uade age et Ascanio, si iam puerile paratum €agmen habet secum cursusque instruxit equorum, €ducat auo turmas et sese ostendat in armis €dic' ait. ipse omnem longo decedere circo €infusum populum et campos iubet esse patentis. €incedunt pueri pariterque ante ora parentum €frenatis lucent in equis, quos omnis euntis €Trinacriae mirata fremit Troiaeque iuuentus. €omnibus in morem tonsa coma pressa corona; €cornea bina ferunt praefixa hastilia ferro, €pars leuis umero pharetras; it pectore summo €flexilis obtorti per collum circulus auri. €tres equitum numero turmae ternique uagantur €ductores; pueri bis seni quemque secuti €agmine partito fulgent paribusque magistris. €una acies iuuenum, ducit quam paruus ouantem €nomen aui referens Priamus, tua clara, Polite, €progenies, auctura Italos; quem Thracius albis @1 €portat equus bicolor maculis, uestigia primi €alba pedis frontemque ostentans arduus albam. €alter Atys, genus unde Atii duxere Latini, €paruus Atys pueroque puer dilectus Iulo. €extremus formaque ante omnis pulcher Iulus €Sidonio est inuectus equo, quem candida Dido €esse sui dederat monimentum et pignus amoris. €cetera Trinacriis pubes senioris Acestae €fertur equis. €excipiunt plausu pauidos gaudentque tuentes €Dardanidae, ueterumque agnoscunt ora parentum. €postquam omnem laeti consessum oculosque suorum €lustrauere in equis, signum clamore paratis €Epytides longe dedit insonuitque flagello. €olli discurrere pares atque agmina terni €diductis soluere choris, rursusque uocati €conuertere uias infestaque tela tulere. €inde alios ineunt cursus aliosque recursus €aduersi spatiis, alternosque orbibus orbis €impediunt pugnaeque cient simulacra sub armis; €et nunc terga fuga nudant, nunc spicula uertunt €infensi, facta pariter nunc pace feruntur. €ut quondam Creta fertur Labyrinthus in alta €parietibus textum caecis iter ancipitemque €mille uiis habuisse dolum, qua signa sequendi €frangeret indeprensus et inremeabilis error; €haud alio Teucrum nati uestigia cursu €impediunt texuntque fugas et proelia ludo, €delphinum similes qui per maria umida nando @1 €Carpathium Libycumque secant. €hunc morem cursus atque haec certamina primus €Ascanius, Longam muris cum cingeret Albam, €rettulit et priscos docuit celebrare Latinos, €quo puer ipse modo, secum quo Troia pubes; €Albani docuere suos; hinc maxima porro €accepit Roma et patrium seruauit honorem; €Troiaque nunc pueri, Troianum dicitur agmen. €hac celebrata tenus sancto certamina patri. €@@Hinc primum Fortuna fidem mutata nouauit. €dum uariis tumulo referunt sollemnia ludis, €Irim de caelo misit Saturnia Iuno €Iliacam ad classem uentosque aspirat eunti, €multa mouens necdum antiquum saturata dolorem. €illa uiam celerans per mille coloribus arcum €nulli uisa cito decurrit tramite uirgo. €conspicit ingentem concursum et litora lustrat €desertosque uidet portus classemque relictam. €at procul in sola secretae Troades acta €amissum Anchisen flebant, cunctaeque profundum €pontum aspectabant flentes. heu tot uada fessis €et tantum superesse maris, uox omnibus una; €urbem orant, taedet pelagi perferre laborem. €ergo inter medias sese haud ignara nocendi €conicit et faciemque deae uestemque reponit; €fit Beroe, Tmarii coniunx longaeua Dorycli, €cui genus et quondam nomen natique fuissent, €ac sic Dardanidum mediam se matribus infert. €'o miserae, quas non manus' inquit 'Achaica bello €traxerit ad letum patriae sub moenibus! o gens €infelix, cui te exitio Fortuna reseruat? €septima post Troiae excidium iam uertitur aestas, @1 €cum freta, cum terras omnis, tot inhospita saxa €sideraque emensae ferimur, dum per mare magnum €Italiam sequimur fugientem et uoluimur undis. €hic Erycis fines fraterni atque hospes Acestes: €quis prohibet muros iacere et dare ciuibus urbem? €o patria et rapti nequiquam ex hoste penates, €nullane iam Troiae dicentur moenia? nusquam €Hectoreos amnis, Xanthum et Simoenta, uidebo? €quin agite et mecum infaustas exurite puppis. €nam mihi Cassandrae per somnum uatis imago €ardentis dare uisa faces: "hic quaerite Troiam; €hic domus est" inquit "uobis." iam tempus agi res, €nec tantis mora prodigiis. en quattuor arae €Neptuno; deus ipse faces animumque ministrat.' €haec memorans prima infensum ui corripit ignem €sublataque procul dextra conixa coruscat €et iacit. arrectae mentes stupefactaque corda €Iliadum. hic una e multis, quae maxima natu, €Pyrgo, tot Priami natorum regia nutrix: €'non Beroe uobis, non haec Rhoeteia, matres, €est Dorycli coniunx; diuini signa decoris €ardentisque notate oculos, qui spiritus illi, €qui uultus uocisque sonus uel gressus eunti. €ipsa egomet dudum Beroen digressa reliqui €aegram, indignantem tali quod sola careret €munere nec meritos Anchisae inferret honores.' €haec effata. €at matres primo ancipites oculisque malignis €ambiguae spectare rates miserum inter amorem €praesentis terrae fatisque uocantia regna, €cum dea se paribus per caelum sustulit alis €ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum. @1 €tum uero attonitae monstris actaeque furore €conclamant, rapiuntque focis penetralibus ignem, €pars spoliant aras, frondem ac uirgulta facesque €coniciunt. furit immissis Volcanus habenis €transtra per et remos et pictas abiete puppis. €@@Nuntius Anchisae ad tumulum cuneosque theatri €incensas perfert nauis Eumelus, et ipsi €respiciunt atram in nimbo uolitare fauillam. €primus et Ascanius, cursus ut laetus equestris €ducebat, sic acer equo turbata petiuit €castra, nec exanimes possunt retinere magistri. €'quis furor iste nouus? quo nunc, quo tenditis' inquit €'heu miserae ciues? non hostem inimicaque castra €Argiuum, uestras spes uritis. en, ego uester €Ascanius!'_galeam ante pedes proiecit inanem, €qua ludo indutus belli simulacra ciebat. €accelerat simul Aeneas, simul agmina Teucrum. €ast illae diuersa metu per litora passim €diffugiunt, siluasque et sicubi concaua furtim €saxa petunt; piget incepti lucisque, suosque €mutatae agnoscunt excussaque pectore Iuno est. €@@Sed non idcirco flamma atque incendia uiris €indomitas posuere; udo sub robore uiuit €stuppa uomens tardum fumum, lentusque carinas €est uapor et toto descendit corpore pestis, €nec uires heroum infusaque flumina prosunt. €tum pius Aeneas umeris abscindere uestem €auxilioque uocare deos et tendere palmas: €'Iuppiter omnipotens, si nondum exosus ad unum €Troianos, si quid pietas antiqua labores €respicit humanos, da flammam euadere classi €nunc, pater, et tenuis Teucrum res eripe leto. @1 €uel tu, quod superest, infesto fulmine morti, €si mereor, demitte tuaque hic obrue dextra.' €uix haec ediderat cum effusis imbribus atra €tempestas sine more furit tonitruque tremescunt €ardua terrarum et campi; ruit aethere toto €turbidus imber aqua densisque nigerrimus Austris, €implenturque super puppes, semusta madescunt €robora, restinctus donec uapor omnis et omnes €quattuor amissis seruatae a peste carinae. €@@At pater Aeneas casu concussus acerbo €nunc huc ingentis, nunc illuc pectore curas €mutabat uersans, Siculisne resideret aruis €oblitus fatorum, Italasne capesseret oras. €tum senior Nautes, unum Tritonia Pallas €quem docuit multaque insignem reddidit arte_ €haec responsa dabat, uel quae portenderet ira €magna deum uel quae fatorum posceret ordo; €isque his Aenean solatus uocibus infit: €'nate dea, quo fata trahunt retrahuntque sequamur; €quidquid erit, superanda omnis fortuna ferendo est. €est tibi Dardanius diuinae stirpis Acestes: €hunc cape consiliis socium et coniunge uolentem, €huic trade amissis superant qui nauibus et quos €pertaesum magni incepti rerumque tuarum est. €longaeuosque senes ac fessas aequore matres €et quidquid tecum inualidum metuensque pericli est þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ•‹…Ídelige, et his habeant terris sine moenia fessi; €urbem appellabunt permisso nomine Acestam.' €@@Talibus incensus dictis senioris amici €tum uero in curas animo diducitur omnis; €et Nox atra polum bigis subuecta tenebat. €uisa dehinc caelo facies delapsa parentis @1 €Anchisae subito talis effundere uoces: €'nate, mihi uita quondam, dum uita manebat, €care magis, nate Iliacis exercite fatis, €imperio Iouis huc uenio, qui classibus ignem €depulit, et caelo tandem miseratus ab alto est. €consiliis pare quae nunc pulcherrima Nautes €dat senior; lectos iuuenes, fortissima corda, €defer in Italiam. gens dura atque aspera cultu €debellanda tibi Latio est. Ditis tamen ante €infernas accede domos et Auerna per alta €congressus pete, nate, meos. non me impia namque €Tartara habent, tristes umbrae, sed amoena piorum €concilia Elysiumque colo. huc casta Sibylla €nigrarum multo pecudum te sanguine ducet. €tum genus omne tuum et quae dentur moenia disces. €iamque uale; torquet medios Nox umida cursus €et me saeuus equis Oriens adflauit anhelis.' €dixerat et tenuis fugit ceu fumus in auras. €Aeneas 'quo deinde ruis? quo proripis?' inquit, €'quem fugis? aut quis te nostris complexibus arcet?' €haec memorans cinerem et sopitos suscitat ignis, €Pergameumque Larem et canae penetralia Vestae €farre pio et plena supplex ueneratur acerra. €@@Extemplo socios primumque accersit Acesten €et Iouis imperium et cari praecepta parentis €edocet et quae nunc animo sententia constet. €haud mora consiliis, nec iussa recusat Acestes: €transcribunt urbi matres populumque uolentem €deponunt, animos nil magnae laudis egentis. €ipsi transtra nouant flammisque ambesa reponunt €robora nauigiis, aptant remosque rudentisque, €exigui numero, sed bello uiuida uirtus. @1 €interea Aeneas urbem designat aratro €sortiturque domos; hoc Ilium et haec loca Troiam €esse iubet. gaudet regno Troianus Acestes €indicitque forum et patribus dat iura uocatis. €tum uicina astris Erycino in uertice sedes €fundatur Veneri Idaliae, tumuloque sacerdos €ac lucus late sacer additus Anchiseo. €@@Iamque dies epulata nouem gens omnis, et aris €factus honos: placidi strauerunt aequora uenti €creber et aspirans rursus uocat Auster in altum. €exoritur procurua ingens per litora fletus; €complexi inter se noctemque diemque morantur. €ipsae iam matres, ipsi, quibus aspera quondam €uisa maris facies et non tolerabile numen, €ire uolunt omnemque fugae perferre laborem. €quos bonus Aeneas dictis solatur amicis €et consanguineo lacrimans commendat Acestae. €tris Eryci uitulos et Tempestatibus agnam €caedere deinde iubet soluique ex ordine funem. €ipse caput tonsae foliis euinctus oliuae €stans procul in prora pateram tenet, extaque salsos €proicit in fluctus ac uina liquentia fundit. ‹†Šcertatim socii feriunt mare et aequora uerrunt; ‹†‰prosequitur surgens a puppi uentus euntis. ‹†‹@@At Venus interea Neptunum exercita curis €adloquitur talisque effundit pectore questus: €'Iunonis grauis ira neque exsaturabile pectus €cogunt me, Neptune, preces descendere in omnis; €quam nec longa dies pietas nec mitigat ulla, €nec Iouis imperio fatisque infracta quiescit. @1 €non media de gente Phrygum exedisse nefandis €urbem odiis satis est nec poenam traxe per omnem €reliquias Troiae: cineres atque ossa peremptae €insequitur. causas tanti sciat illa furoris. €ipse mihi nuper Libycis tu testis in undis €quam molem subito excierit: maria omnia caelo €miscuit Aeoliis nequiquam freta procellis, €in regnis hoc ausa tuis. €per scelus ecce etiam Troianis matribus actis €exussit foede puppis et classe subegit €amissa socios ignotae linquere terrae. €quod superest, oro, liceat dare tuta per undas €uela tibi, liceat Laurentem attingere Thybrim, €si concessa peto, si dant ea moenia Parcae.' €tum Saturnius haec domitor maris edidit alti: €'fas omne est, Cytherea, meis te fidere regnis, €unde genus ducis. merui quoque; saepe furores €compressi et rabiem tantam caelique marisque. €nec minor in terris, Xanthum Simoentaque testor, €Aeneae mihi cura tui. cum Troia Achilles €exanimata sequens impingeret agmina muris, €milia multa daret leto, gemerentque repleti €amnes nec reperire uiam atque euoluere posset €in mare se Xanthus, Pelidae tunc ego forti €congressum Aenean nec dis nec uiribus aequis €nube caua rapui, cuperem cum uertere ab imo €structa meis manibus periurae moenia Troiae. €nunc quoque mens eadem perstat mihi; pelle timores. €tutus, quos optas, portus accedet Auerni. €unus erit tantum amissum quem gurgite quaeres; @1 €unum pro multis dabitur caput.' €his ubi laeta deae permulsit pectora dictis, €iungit equos auro genitor, spumantiaque addit €frena feris manibusque omnis effundit habenas. €caeruleo per summa leuis uolat aequora curru; €subsidunt undae tumidumque sub axe tonanti €sternitur aequor aquis, fugiunt uasto aethere nimbi. €tum uariae comitum facies, immania cete, €et senior Glauci chorus Inousque Palaemon €Tritonesque citi Phorcique exercitus omnis; €laeua tenet Thetis et Melite Panopeaque uirgo, €Nisaee Spioque Thaliaque Cymodoceque. €@@Hic patris Aeneae suspensam blanda uicissim €gaudia pertemptant mentem; iubet ocius omnis €attolli malos, intendi bracchia uelis. €una omnes fecere pedem pariterque sinistros, €nunc dextros soluere sinus; una ardua torquent €cornua detorquentque; ferunt sua flamina classem. €princeps ante omnis densum Palinurus agebat €agmen; ad hunc alii cursum contendere iussi. €iamque fere mediam caeli Nox umida metam €contigerat, placida laxabant membra quiete €sub remis fusi per dura sedilia nautae, €cum leuis aetheriis delapsus Somnus ab astris €ae+ra dimouit tenebrosum et dispulit umbras, €te, Palinure, petens, tibi somnia tristia portans €insonti; puppique deus consedit in alta €Phorbanti similis funditque has ore loquelas: €'Iaside Palinure, ferunt ipsa aequora classem, €aequatae spirant aurae, datur hora quieti. €pone caput fessosque oculos furare labori. €ipse ego paulisper pro te tua munera inibo.' @1 €cui uix attollens Palinurus lumina fatur: €'mene salis placidi uultum fluctusque quietos €ignorare iubes? mene huic confidere monstro? €Aenean credam (quid enim?) fallacibus auris €et caeli totiens deceptus fraude sereni?' €talia dicta dabat, clauumque adfixus et haerens €nusquam amittebat oculosque sub astra tenebat. €ecce deus ramum Lethaeo rore madentem €uique soporatum Stygia super utraque quassat €tempora, cunctantique natantia lumina soluit. €uix primos inopina quies laxauerat artus, €et super incumbens cum puppis parte reuulsa €cumque gubernaclo liquidas proiecit in undas €praecipitem ac socios nequiquam saepe uocantem; €ipse uolans tenuis se sustulit ales ad auras. €currit iter tutum non setius aequore classis €promissisque patris Neptuni interrita fertur. €iamque adeo scopulos Sirenum aduecta subibat, €difficilis quondam multorumque ossibus albos €(tum rauca adsiduo longe sale saxa sonabant), €cum pater amisso fluitantem errare magistro €sensit, et ipse ratem nocturnis rexit in undis €multa gemens casuque animum concussus amici: €'o nimium caelo et pelago confise sereno, €nudus in ignota, Palinure, iacebis harena.' @1 ôÿ@@@@{1LIBER VI}1 Sic fatur lacrimans, classique immittit habenas €et tandem Euboicis Cumarum adlabitur oris. €obuertunt pelago proras; tum dente tenaci €ancora fundabat nauis et litora curuae €praetexunt puppes. iuuenum manus emicat ardens €litus in Hesperium; quaerit pars semina flammae €abstrusa in uenis silicis, pars densa ferarum €tecta rapit siluas inuentaque flumina monstrat. €at pius Aeneas arces quibus altus Apollo €praesidet horrendaeque procul secreta Sibyllae, €antrum immane, petit, magnam cui mentem animumque €Delius inspirat uates aperitque futura. €iam subeunt Triuiae lucos atque aurea tecta. €@@Daedalus, ut fama est, fugiens Minoia regna €praepetibus pennis ausus se credere caelo €insuetum per iter gelidas enauit ad Arctos, €Chalcidicaque leuis tandem super astitit arce. €redditus his primum terris tibi, Phoebe, sacrauit €remigium alarum posuitque immania templa. €in foribus letum Androgeo; tum pendere poenas €Cecropidae iussi (miserum!) septena quotannis €corpora natorum; stat ductis sortibus urna. þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ–ˆ—contra elata mari respondet Cnosia tellus: €hic crudelis amor tauri suppostaque furto €Pasiphae mixtumque genus prolesque biformis @1 €Minotaurus inest, Veneris monimenta nefandae, €hic labor ille domus et inextricabilis error; €magnum reginae sed enim miseratus amorem €Daedalus ipse dolos tecti ambagesque resoluit, €caeca regens filo uestigia. tu quoque magnam €partem opere in tanto, sineret dolor, Icare, haberes. €bis conatus erat casus effingere in auro, €bis patriae cecidere manus. quin protinus omnia €perlegerent oculis, ni iam praemissus Achates €adforet atque una Phoebi Triuiaeque sacerdos, €Deiphobe Glauci, fatur quae talia regi: €'non hoc ista sibi tempus spectacula poscit; €nunc grege de intacto septem mactare iuuencos €praestiterit, totidem lectas ex more bidentis.' €talibus adfata Aenean (nec sacra morantur €iussa uiri) Teucros uocat alta in templa sacerdos. €@@Excisum Euboicae latus ingens rupis in antrum, €quo lati ducunt aditus centum, ostia centum, €unde ruunt totidem uoces, responsa Sibyllae. €uentum erat ad limen, cum uirgo 'poscere fata €tempus' ait; 'deus ecce deus!' cui talia fanti €ante fores subito non uultus, non color unus, €non comptae mansere comae; sed pectus anhelum, €et rabie fera corda tument, maiorque uideri €nec mortale sonans, adflata est numine quando €iam propiore dei. 'cessas in uota precesque, €Tros' ait 'Aenea? cessas? neque enim ante dehiscent €attonitae magna ora domus.' et talia fata €conticuit. gelidus Teucris per dura cucurrit €ossa tremor, funditque preces rex pectore ab imo: €'Phoebe, grauis Troiae semper miserate labores, €Dardana qui Paridis derexti tela manusque @1 €corpus in Aeacidae, magnas obeuntia terras €tot maria intraui duce te penitusque repostas €Massylum gentis praetentaque Syrtibus arua: €iam tandem Italiae fugientis prendimus oras. €hac Troiana tenus fuerit fortuna secuta; €uos quoque Pergameae iam fas est parcere genti, €dique deaeque omnes, quibus obstitit Ilium et ingens €gloria Dardaniae. tuque, o sanctissima uates, €praescia uenturi, da (non indebita posco €regna meis fatis) Latio considere Teucros €errantisque deos agitataque numina Troiae. €tum Phoebo et Triuiae solido de marmore templum €instituam festosque dies de nomine Phoebi. €te quoque magna manent regnis penetralia nostris: €hic ego namque tuas sortis arcanaque fata €dicta meae genti ponam, lectosque sacrabo, €alma, uiros. foliis tantum ne carmina manda, €ne turbata uolent rapidis ludibria uentis; €ipsa canas oro.' finem dedit ore loquendi. €@@At Phoebi nondum patiens immanis in antro €bacchatur uates, magnum si pectore possit €excussisse deum; tanto magis ille fatigat €os rabidum, fera corda domans, fingitque premendo. €ostia iamque domus patuere ingentia centum €sponte sua uatisque ferunt responsa per auras: €'o tandem magnis pelagi defuncte periclis €(sed terrae grauiora manent), in regna Lauini €Dardanidae uenient (mitte hanc de pectore curam), €sed non et uenisse uolent. bella, horrida bella, €et Thybrim multo spumantem sanguine cerno. €non Simois tibi nec Xanthus nec Dorica castra €defuerint; alius Latio iam partus Achilles, €natus et ipse dea; nec Teucris addita Iuno @1 €usquam aberit, cum tu supplex in rebus egenis €quas gentis Italum aut quas non oraueris urbes! €causa mali tanti coniunx iterum hospita Teucris €externique iterum thalami. €tu ne cede malis, sed contra audentior ito, €qua tua te Fortuna sinet. uia prima salutis €(quod minime reris) Graia pandetur ab urbe.' €@@Talibus ex adyto dictis Cumaea Sibylla €horrendas canit ambages antroque remugit, €obscuris uera inuoluens: ea frena furenti €concutit et stimulos sub pectore uertit Apollo. €ut primum cessit furor et rabida ora quierunt, €incipit Aeneas heros: 'non ulla laborum, €o uirgo, noua mi facies inopinaue surgit; €omnia praecepi atque animo mecum ante peregi. €unum oro: quando hic inferni ianua regis €dicitur et tenebrosa palus Acheronte refuso, €ire ad conspectum cari genitoris et ora €contingat; doceas iter et sacra ostia pandas. €illum ego per flammas et mille sequentia tela €eripui his umeris medioque ex hoste recepi; €ille meum comitatus iter maria omnia mecum €atque omnis pelagique minas caelique ferebat, €inualidus, uiris ultra sortemque senectae. €quin, ut te supplex peterem et tua limina adirem, €idem orans mandata dabat. gnatique patrisque, €alma, precor, miserere (potes namque omnia, nec te €nequiquam lucis Hecate praefecit Auernis), €si potuit manis accersere coniugis Orpheus €Threicia fretus cithara fidibusque canoris, €si fratrem Pollux alterna morte redemit @1 €itque reditque uiam totiens. quid Thesea, magnum €quid memorem Alciden? et mi genus ab Ioue summo.' €@@Talibus orabat dictis arasque tenebat, €cum sic orsa loqui uates: 'sate sanguine diuum, €Tros Anchisiade, facilis descensus Auerno: €noctes atque dies patet atri ianua Ditis; €sed reuocare gradum superasque euadere ad auras, €hoc opus, hic labor est. pauci, quos aequus amauit €Iuppiter aut ardens euexit ad aethera uirtus, €dis geniti potuere. tenent media omnia siluae, €Cocytusque sinu labens circumuenit atro. €quod si tantus amor menti, si tanta cupido est €bis Stygios innare lacus, bis nigra uidere €Tartara, et insano iuuat indulgere labori, €accipe quae peragenda prius. latet arbore opaca €aureus et foliis et lento uimine ramus, €Iunoni infernae dictus sacer; hunc tegit omnis €lucus et obscuris claudunt conuallibus umbrae. €sed non ante datur telluris operta subire €auricomos quam quis decerpserit arbore fetus. €hoc sibi pulchra suum ferri Proserpina munus €instituit. primo auulso non deficit alter €aureus, et simili frondescit uirga metallo. €ergo alte uestiga oculis et rite repertum €carpe manu; namque ipse uolens facilisque sequetur, €si te fata uocant; aliter non uiribus ullis €uincere nec duro poteris conuellere ferro. €praeterea iacet exanimum tibi corpus amici €(heu nescis) totamque incestat funere classem, €dum consulta petis nostroque in limine pendes. €sedibus hunc refer ante suis et conde sepulcro. €duc nigras pecudes; ea prima piacula sunto. @1 €sic demum lucos Stygis et regna inuia uiuis €aspicies.' dixit, pressoque obmutuit ore. €@@Aeneas maesto defixus lumina uultu €ingreditur linquens antrum, caecosque uolutat €euentus animo secum. cui fidus Achates €it comes et paribus curis uestigia figit. €multa inter sese uario sermone serebant, €quem socium exanimum uates, quod corpus humandum €diceret. atque illi Misenum in litore sicco, €ut uenere, uident indigna morte peremptum, €Misenum Aeoliden, quo non praestantior alter €aere ciere uiros Martemque accendere cantu. €Hectoris hic magni fuerat comes, Hectora circum €et lituo pugnas insignis obibat et hasta. €postquam illum uita uictor spoliauit Achilles, €Dardanio Aeneae sese fortissimus heros €addiderat socium, non inferiora secutus. €sed tum, forte caua dum personat aequora concha, €demens, et cantu uocat in certamina diuos, €aemulus exceptum Triton, si credere dignum est, €inter saxa uirum spumosa immerserat unda. €ergo omnes magno circum clamore fremebant, €praecipue pius Aeneas. tum iussa Sibyllae, €haud mora, festinant flentes aramque sepulcri €congerere arboribus caeloque educere certant. €itur in antiquam siluam, stabula alta ferarum; €procumbunt piceae, sonat icta securibus ilex €fraxineaeque trabes cuneis et fissile robur €scinditur, aduoluunt ingentis montibus ornos. €@@Nec non Aeneas opera inter talia primus €hortatur socios paribusque accingitur armis. €atque haec ipse suo tristi cum corde uolutat @1 €aspectans siluam immensam, et sic forte precatur: €'si nunc se nobis ille aureus arbore ramus €ostendat nemore in tanto! quando omnia uere €heu nimium de te uates, Misene, locuta est.' €uix ea fatus erat, geminae cum forte columbae €ipsa sub ora uiri caelo uenere uolantes, €et uiridi sedere solo. tum maximus heros €maternas agnouit auis laetusque precatur: €'este duces, o, si qua uia est, cursumque per auras €derigite in lucos ubi pinguem diues opacat €ramus humum. tuque, o, dubiis ne defice rebus, €diua parens.' sic effatus uestigia pressit €obseruans quae signa ferant, quo tendere pergant. €pascentes illae tantum prodire uolando þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ–‹Èquantum acie possent oculi seruare sequentum. €inde ubi uenere ad fauces graue olentis Auerni, €tollunt se celeres liquidumque per ae+ra lapsae €sedibus optatis gemina super arbore sidunt, €discolor unde auri per ramos aura refulsit. €quale solet siluis brumali frigore uiscum €fronde uirere noua, quod non sua seminat arbos, €et croceo fetu teretis circumdare truncos, €talis erat species auri frondentis opaca €ilice, sic leni crepitabat brattea uento. €corripit Aeneas extemplo auidusque refringit €cunctantem, et uatis portat sub tecta Sibyllae. €@@Nec minus interea Misenum in litore Teucri €flebant et cineri ingrato suprema ferebant. €principio pinguem taedis et robore secto €ingentem struxere pyram, cui frondibus atris €intexunt latera et feralis ante cupressos €constituunt, decorantque super fulgentibus armis. @1 €pars calidos latices et ae+na undantia flammis €expediunt, corpusque lauant frigentis et unguunt. €fit gemitus. tum membra toro defleta reponunt €purpureasque super uestis, uelamina nota, €coniciunt. pars ingenti subiere feretro, €triste ministerium, et subiectam more parentum €auersi tenuere facem. congesta cremantur €turea dona, dapes, fuso crateres oliuo. €postquam conlapsi cineres et flamma quieuit, €reliquias uino et bibulam lauere fauillam, €ossaque lecta cado texit Corynaeus ae+no. €idem ter socios pura circumtulit unda €spargens rore leui et ramo felicis oliuae, €lustrauitque uiros dixitque nouissima uerba. €at pius Aeneas ingenti mole sepulcrum €imponit suaque arma uiro remumque tubamque €monte sub ae+rio, qui nunc Misenus ab illo €dicitur aeternumque tenet per saecula nomen. €@@His actis propere exsequitur praecepta Sibyllae. €spelunca alta fuit uastoque immanis hiatu, €scrupea, tuta lacu nigro nemorumque tenebris, €quam super haud ullae poterant impune uolantes €tendere iter pennis: talis sese halitus atris €faucibus effundens supera ad conuexa ferebat. €[unde locum Grai dixerunt nomine Aornum.] €quattuor hic primum nigrantis terga iuuencos €constituit frontique inuergit uina sacerdos, €et summas carpens media inter cornua saetas €ignibus imponit sacris, libamina prima, €uoce uocans Hecaten caeloque Ereboque potentem. €supponunt alii cultros tepidumque cruorem @1 €succipiunt pateris. ipse atri uelleris agnam €Aeneas matri Eumenidum magnaeque sorori €ense ferit, sterilemque tibi, Proserpina, uaccam; €tum Stygio regi nocturnas incohat aras €et solida imponit taurorum uiscera flammis, €pingue super oleum fundens ardentibus extis. €ecce autem primi sub limina solis et ortus €sub pedibus mugire solum et iuga coepta moueri €siluarum, uisaeque canes ululare per umbram €aduentante dea. 'procul, o procul este, profani,' €conclamat uates, 'totoque absistite luco; €tuque inuade uiam uaginaque eripe ferrum: €nunc animis opus, Aenea, nunc pectore firmo.' €tantum effata furens antro se immisit aperto; €ille ducem haud timidis uadentem passibus aequat. €@@Di, quibus imperium est animarum, umbraeque silentes €et Chaos et Phlegethon, loca nocte tacentia late, €sit mihi fas audita loqui, sit numine uestro €pandere res alta terra et caligine mersas. €@@Ibant obscuri sola sub nocte per umbram €perque domos Ditis uacuas et inania regna: €quale per incertam lunam sub luce maligna €est iter in siluis, ubi caelum condidit umbra €Iuppiter, et rebus nox abstulit atra colorem. €uestibulum ante ipsum primisque in faucibus Orci €Luctus et ultrices posuere cubilia Curae, €pallentesque habitant Morbi tristisque Senectus, €et Metus et malesuada Fames ac turpis Egestas, €terribiles uisu formae, Letumque Labosque; €tum consanguineus Leti Sopor et mala mentis @1 €Gaudia, mortiferumque aduerso in limine Bellum, €ferreique Eumenidum thalami et Discordia demens €uipereum crinem uittis innexa cruentis. €in medio ramos annosaque bracchia pandit €ulmus opaca, ingens, quam sedem Somnia uulgo €uana tenere ferunt, foliisque sub omnibus haerent. €multaque praeterea uariarum monstra ferarum, €Centauri in foribus stabulant Scyllaeque biformes €et centumgeminus Briareus ac belua Lernae €horrendum stridens, flammisque armata Chimaera, €Gorgones Harpyiaeque et forma tricorporis umbrae. €corripit hic subita trepidus formidine ferrum €Aeneas strictamque aciem uenientibus offert, €et ni docta comes tenuis sine corpore uitas €admoneat uolitare caua sub imagine formae, €inruat et frustra ferro diuerberet umbras. €@@Hinc uia Tartarei quae fert Acherontis ad undas. €turbidus hic caeno uastaque uoragine gurges €aestuat atque omnem Cocyto eructat harenam. €portitor has horrendus aquas et flumina seruat €terribili squalore Charon, cui plurima mento €canities inculta iacet, stant lumina flamma, €sordidus ex umeris nodo dependet amictus. €ipse ratem conto subigit uelisque ministrat €et ferruginea subuectat corpora cumba, €iam senior, sed cruda deo uiridisque senectus. €huc omnis turba ad ripas effusa ruebat, €matres atque uiri defunctaque corpora uita €magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae, €impositique rogis iuuenes ante ora parentum: €quam multa in siluis autumni frigore primo €lapsa cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto @1 €quam multae glomerantur aues, ubi frigidus annus €trans pontum fugat et terris immittit apricis. €stabant orantes primi transmittere cursum €tendebantque manus ripae ulterioris amore. €nauita sed tristis nunc hos nunc accipit illos, €ast alios longe summotos arcet harena. €Aeneas miratus enim motusque tumultu €'dic,' ait, 'o uirgo, quid uult concursus ad amnem? €quidue petunt animae? uel quo discrimine ripas €hae linquunt, illae remis uada liuida uerrunt?' €olli sic breuiter fata est longaeua sacerdos: €'Anchisa generate, deum certissima proles, €Cocyti stagna alta uides Stygiamque paludem, €di cuius iurare timent et fallere numen. €haec omnis, quam cernis, inops inhumataque turba est; €portitor ille Charon; hi, quos uehit unda, sepulti. €nec ripas datur horrendas et rauca fluenta €transportare prius quam sedibus ossa quierunt. €centum errant annos uolitantque haec litora circum; €tum demum admissi stagna exoptata reuisunt.' €constitit Anchisa satus et uestigia pressit €multa putans sortemque animo miseratus iniquam. €cernit ibi maestos et mortis honore carentis €Leucaspim et Lyciae ductorem classis Oronten, €quos simul a Troia uentosa per aequora uectos €obruit Auster, aqua inuoluens nauemque uirosque. €@@Ecce gubernator sese Palinurus agebat, €qui Libyco nuper cursu, dum sidera seruat, €exciderat puppi mediis effusus in undis. €hunc ubi uix multa maestum cognouit in umbra, €sic prior adloquitur: 'quis te, Palinure, deorum €eripuit nobis medioque sub aequore mersit? €dic age. namque mihi, fallax haud ante repertus, €hoc uno responso animum delusit Apollo, @1 €qui fore te ponto incolumem finisque canebat €uenturum Ausonios. en haec promissa fides est?' €ille autem: 'neque te Phoebi cortina fefellit, €dux Anchisiade, nec me deus aequore mersit. €namque gubernaclum multa ui forte reuulsum, €cui datus haerebam custos cursusque regebam, €praecipitans traxi mecum. maria aspera iuro €non ullum pro me tantum cepisse timorem, €quam tua ne spoliata armis, excussa magistro, €deficeret tantis nauis surgentibus undis. €tris Notus hibernas immensa per aequora noctes €uexit me uiolentus aqua; uix lumine quarto €prospexi Italiam summa sublimis ab unda. €paulatim adnabam terrae; iam tuta tenebam, €ni gens crudelis madida cum ueste grauatum €prensantemque uncis manibus capita aspera montis €ferro inuasisset praedamque ignara putasset. €nunc me fluctus habet uersantque in litore uenti. €quod te per caeli iucundum lumen et auras, €per genitorem oro, per spes surgentis Iuli, €eripe me his, inuicte, malis: aut tu mihi terram €inice, namque potes, portusque require Velinos; €aut tu, si qua uia est, si quam tibi diua creatrix €ostendit (neque enim, credo, sine numine diuum €flumina tanta paras Stygiamque innare paludem), €da dextram misero et tecum me tolle per undas, €sedibus ut saltem placidis in morte quiescam.' €talia fatus erat coepit cum talia uates: €'unde haec, o Palinure, tibi tam dira cupido? €tu Stygias inhumatus aquas amnemque seuerum €Eumenidum aspicies, ripamue iniussus adibis? þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ–‹‚ødesine fata deum flecti sperare precando, @1 €sed cape dicta memor, duri solacia casus. €nam tua finitimi, longe lateque per urbes €prodigiis acti caelestibus, ossa piabunt €et statuent tumulum et tumulo sollemnia mittent, €aeternumque locus Palinuri nomen habebit.' €his dictis curae emotae pulsusque parumper €corde dolor tristi; gaudet cognomine terra. €@@Ergo iter inceptum peragunt fluuioque propinquant. €nauita quos iam inde ut Stygia prospexit ab unda €per tacitum nemus ire pedemque aduertere ripae, €sic prior adgreditur dictis atque increpat ultro: €'quisquis es, armatus qui nostra ad flumina tendis, €fare age, quid uenias, iam istinc et comprime gressum. €umbrarum hic locus est, somni noctisque soporae: €corpora uiua nefas Stygia uectare carina. €nec uero Alciden me sum laetatus euntem €accepisse lacu, nec Thesea Pirithoumque, €dis quamquam geniti atque inuicti uiribus essent. €Tartareum ille manu custodem in uincla petiuit €ipsius a solio regis traxitque trementem; €hi dominam Ditis thalamo deducere adorti.' €quae contra breuiter fata est Amphrysia uates: €'nullae hic insidiae tales (absiste moueri), €nec uim tela ferunt; licet ingens ianitor antro €aeternum latrans exsanguis terreat umbras, €casta licet patrui seruet Proserpina limen. €Troius Aeneas, pietate insignis et armis, €ad genitorem imas Erebi descendit ad umbras. €si te nulla mouet tantae pietatis imago, €at ramum hunc' (aperit ramum qui ueste latebat) €'agnoscas.' tumida ex ira tum corda residunt; €nec plura his. ille admirans uenerabile donum €fatalis uirgae longo post tempore uisum @1 €caeruleam aduertit puppim ripaeque propinquat. €inde alias animas, quae per iuga longa sedebant, €deturbat laxatque foros; simul accipit alueo €ingentem Aenean. gemuit sub pondere cumba €sutilis et multam accepit rimosa paludem. €tandem trans fluuium incolumis uatemque uirumque €informi limo glaucaque exponit in ulua. €@@Cerberus haec ingens latratu regna trifauci €personat aduerso recubans immanis in antro. €cui uates horrere uidens iam colla colubris €melle soporatam et medicatis frugibus offam €obicit. ille fame rabida tria guttura pandens €corripit obiectam, atque immania terga resoluit €fusus humi totoque ingens extenditur antro. €occupat Aeneas aditum custode sepulto €euaditque celer ripam inremeabilis undae. €@@Continuo auditae uoces uagitus et ingens €infantumque animae flentes, in limine primo €quos dulcis uitae exsortis et ab ubere raptos €abstulit atra dies et funere mersit acerbo; €hos iuxta falso damnati crimine mortis. €nec uero hae sine sorte datae, sine iudice, sedes: €quaesitor Minos urnam mouet; ille silentum €consiliumque uocat uitasque et crimina discit. €proxima deinde tenent maesti loca, qui sibi letum €insontes peperere manu lucemque perosi €proiecere animas. quam uellent aethere in alto €nunc et pauperiem et duros perferre labores! €fas obstat, tristisque palus inamabilis undae €alligat et nouies Styx interfusa coercet. €nec procul hinc partem fusi monstrantur in omnem @1 €Lugentes campi; sic illos nomine dicunt. €hic quos durus amor crudeli tabe peredit €secreti celant calles et myrtea circum €silua tegit; curae non ipsa in morte relinquunt. €his Phaedram Procrinque locis maestamque Eriphylen €crudelis nati monstrantem uulnera cernit, €Euadnenque et Pasiphaen; his Laodamia €it comes et iuuenis quondam, nunc femina, Caeneus €rursus et in ueterem fato reuoluta figuram. €inter quas Phoenissa recens a uulnere Dido €errabat silua in magna; quam Troius heros €ut primum iuxta stetit agnouitque per umbras €obscuram, qualem primo qui surgere mense €aut uidet aut uidisse putat per nubila lunam, €demisit lacrimas dulcique adfatus amore est: €'infelix Dido, uerus mihi nuntius ergo €uenerat exstinctam ferroque extrema secutam? €funeris heu tibi causa fui? per sidera iuro, €per superos et si qua fides tellure sub ima est, €inuitus, regina, tuo de litore cessi. €sed me iussa deum, quae nunc has ire per umbras, €per loca senta situ cogunt noctemque profundam, €imperiis egere suis; nec credere quiui €hunc tantum tibi me discessu ferre dolorem. €siste gradum teque aspectu ne subtrahe nostro. €quem fugis? extremum fato quod te adloquor hoc est.' €talibus Aeneas ardentem et torua tuentem €lenibat dictis animum lacrimasque ciebat. €illa solo fixos oculos auersa tenebat €nec magis incepto uultum sermone mouetur €quam si dura silex aut stet Marpesia cautes. €tandem corripuit sese atque inimica refugit €in nemus umbriferum, coniunx ubi pristinus illi €respondet curis aequatque Sychaeus amorem. @1 €nec minus Aeneas casu percussus iniquo €prosequitur lacrimis longe et miseratur euntem. €@@Inde datum molitur iter. iamque arua tenebant €ultima, quae bello clari secreta frequentant. €hic illi occurrit Tydeus, hic inclutus armis €Parthenopaeus et Adrasti pallentis imago, €hic multum fleti ad superos belloque caduci €Dardanidae, quos ille omnis longo ordine cernens €ingemuit, Glaucumque Medontaque Thersilochumque, €tris Antenoridas Cererique sacrum Polyboeten, €Idaeumque etiam currus, etiam arma tenentem. €circumstant animae dextra laeuaque frequentes, €nec uidisse semel satis est; iuuat usque morari €et conferre gradum et ueniendi discere causas. €at Danaum proceres Agamemnoniaeque phalanges €ut uidere uirum fulgentiaque arma per umbras, €ingenti trepidare metu; pars uertere terga, €ceu quondam petiere rates, pars tollere uocem €exiguam: inceptus clamor frustratur hiantis. €@@Atque hic Priamiden laniatum corpore toto €Deiphobum uidet et lacerum crudeliter ora, €ora manusque ambas, populataque tempora raptis €auribus et truncas inhonesto uulnere naris. €uix adeo agnouit pauitantem ac dira tegentem €supplicia, et notis compellat uocibus ultro: €'Deiphobe armipotens, genus alto a sanguine Teucri, €quis tam crudelis optauit sumere poenas? €cui tantum de te licuit? mihi fama suprema €nocte tulit fessum uasta te caede Pelasgum €procubuisse super confusae stragis aceruum. @1 €tunc egomet tumulum Rhoeteo in litore inanem €constitui et magna manis ter uoce uocaui. €nomen et arma locum seruant; te, amice, nequiui €conspicere et patria decedens ponere terra.' €ad quae Priamides: 'nihil o tibi, amice, relictum; €omnia Deiphobo soluisti et funeris umbris. €sed me fata mea et scelus exitiale Lacaenae €his mersere malis; illa haec monimenta reliquit. €namque ut supremam falsa inter gaudia noctem €egerimus, nosti: et nimium meminisse necesse est. €cum fatalis equus saltu super ardua uenit €Pergama et armatum peditem grauis attulit aluo, €illa chorum simulans euhantis orgia circum €ducebat Phrygias; flammam media ipsa tenebat €ingentem et summa Danaos ex arce uocabat. €tum me confectum curis somnoque grauatum €infelix habuit thalamus, pressitque iacentem €dulcis et alta quies placidaeque simillima morti. €egregia interea coniunx arma omnia tectis €emouet, et fidum capiti subduxerat ensem: €intra tecta uocat Menelaum et limina pandit, €scilicet id magnum sperans fore munus amanti, €et famam exstingui ueterum sic posse malorum. €quid moror? inrumpunt thalamo, comes additus una €hortator scelerum Aeolides. di, talia Grais €instaurate, pio si poenas ore reposco. €sed te qui uiuum casus, age fare uicissim, €attulerint. pelagine uenis erroribus actus €an monitu diuum? an quae te fortuna fatigat, €ut tristis sine sole domos, loca turbida, adires?' @1 €@@Hac uice sermonum roseis Aurora quadrigis €iam medium aetherio cursu traiecerat axem; €et fors omne datum traherent per talia tempus, €sed comes admonuit breuiterque adfata Sibylla est: €'nox ruit, Aenea; nos flendo ducimus horas. €hic locus est, partis ubi se uia findit in ambas: €dextera quae Ditis magni sub moenia tendit, €hac iter Elysium nobis; at laeua malorum €exercet poenas et ad impia Tartara mittit.' €Deiphobus contra: 'ne saeui, magna sacerdos; €discedam, explebo numerum reddarque tenebris. €i decus, i, nostrum; melioribus utere fatis.' €tantum effatus, et in uerbo uestigia torsit. €@@Respicit Aeneas subito et sub rupe sinistra €moenia lata uidet triplici circumdata muro, €quae rapidus flammis ambit torrentibus amnis, €Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa. €porta aduersa ingens solidoque adamante columnae, þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ–‹„©uis ut nulla uirum, non ipsi exscindere bello €caelicolae ualeant; stat ferrea turris ad auras, €Tisiphoneque sedens palla succincta cruenta €uestibulum exsomnis seruat noctesque diesque. €hinc exaudiri gemitus et saeua sonare €uerbera, tum stridor ferri tractaeque catenae. €constitit Aeneas strepitumque exterritus hausit. €'quae scelerum facies? o uirgo, effare; quibusue €urgentur poenis? quis tantus plangor ad auras?' €tum uates sic orsa loqui: 'dux inclute Teucrum, €nulli fas casto sceleratum insistere limen; €sed me cum lucis Hecate praefecit Auernis, €ipsa deum poenas docuit perque omnia duxit. @1 €Cnosius haec Rhadamanthus habet durissima regna €castigatque auditque dolos subigitque fateri €quae quis apud superos furto laetatus inani €distulit in seram commissa piacula mortem. €continuo sontis ultrix accincta flagello €Tisiphone quatit insultans, toruosque sinistra €intentans anguis uocat agmina saeua sororum. €tum demum horrisono stridentes cardine sacrae €panduntur portae. cernis custodia qualis €uestibulo sedeat, facies quae limina seruet? €quinquaginta atris immanis hiatibus Hydra €saeuior intus habet sedem. tum Tartarus ipse €bis patet in praeceps tantum tenditque sub umbras €quantus ad aetherium caeli suspectus Olympum. €hic genus antiquum Terrae, Titania pubes, €fulmine deiecti fundo uoluuntur in imo. €hic et Aloidas geminos immania uidi €corpora, qui manibus magnum rescindere caelum €adgressi superisque Iouem detrudere regnis. €uidi et crudelis dantem Salmonea poenas, €dum flammas Iouis et sonitus imitatur Olympi. €quattuor hic inuectus equis et lampada quassans €per Graium populos mediaeque per Elidis urbem €ibat ouans, diuumque sibi poscebat honorem, €demens, qui nimbos et non imitabile fulmen €aere et cornipedum pulsu simularet equorum. €at pater omnipotens densa inter nubila telum €contorsit, non ille faces nec fumea taedis €lumina, praecipitemque immani turbine adegit. €nec non et Tityon, Terrae omniparentis alumnum, €cernere erat, per tota nouem cui iugera corpus @1 €porrigitur, rostroque immanis uultur obunco €immortale iecur tondens fecundaque poenis €uiscera rimaturque epulis habitatque sub alto €pectore, nec fibris requies datur ulla renatis. €quid memorem Lapithas, Ixiona Pirithoumque? €quos super atra silex iam iam lapsura cadentique €imminet adsimilis; lucent genialibus altis €aurea fulcra toris, epulaeque ante ora paratae €regifico luxu; Furiarum maxima iuxta €accubat et manibus prohibet contingere mensas, €exsurgitque facem attollens atque intonat ore. €hic, quibus inuisi fratres, dum uita manebat, €pulsatusue parens et fraus innexa clienti, €aut qui diuitiis soli incubuere repertis €nec partem posuere suis (quae maxima turba est), €quique ob adulterium caesi, quique arma secuti €impia nec ueriti dominorum fallere dextras, €inclusi poenam exspectant. ne quaere doceri €quam poenam, aut quae forma uiros fortunaue mersit. €saxum ingens uoluunt alii, radiisque rotarum €districti pendent; sedet aeternumque sedebit €infelix Theseus, Phlegyasque miserrimus omnis €admonet et magna testatur uoce per umbras: €"discite iustitiam moniti et non temnere diuos." €uendidit hic auro patriam dominumque potentem €imposuit; fixit leges pretio atque refixit; €hic thalamum inuasit natae uetitosque hymenaeos: €ausi omnes immane nefas ausoque potiti. €non, mihi si linguae centum sint oraque centum, €ferrea uox, omnis scelerum comprendere formas, €omnia poenarum percurrere nomina possim.' €@@Haec ubi dicta dedit Phoebi longaeua sacerdos, @1 €'sed iam age, carpe uiam et susceptum perfice munus; €acceleremus' ait; 'Cyclopum educta caminis €moenia conspicio atque aduerso fornice portas, €haec ubi nos praecepta iubent deponere dona.' €dixerat et pariter gressi per opaca uiarum €corripiunt spatium medium foribusque propinquant. €occupat Aeneas aditum corpusque recenti €spargit aqua ramumque aduerso in limine figit. €@@His demum exactis, perfecto munere diuae, €deuenere locos laetos et amoena uirecta €fortunatorum nemorum sedesque beatas. €largior hic campos aether et lumine uestit €purpureo, solemque suum, sua sidera norunt. €pars in gramineis exercent membra palaestris, €contendunt ludo et fulua luctantur harena; €pars pedibus plaudunt choreas et carmina dicunt. €nec non Threicius longa cum ueste sacerdos €obloquitur numeris septem discrimina uocum, €iamque eadem digitis, iam pectine pulsat eburno. €hic genus antiquum Teucri, pulcherrima proles, €magnanimi heroes nati melioribus annis, €Ilusque Assaracusque et Troiae Dardanus auctor. €arma procul currusque uirum miratur inanis; €stant terra defixae hastae passimque soluti €per campum pascuntur equi. quae gratia currum €armorumque fuit uiuis, quae cura nitentis €pascere equos, eadem sequitur tellure repostos. €conspicit, ecce, alios dextra laeuaque per herbam €uescentis laetumque choro paeana canentis €inter odoratum lauris nemus, unde superne @1 €plurimus Eridani per siluam uoluitur amnis. €hic manus ob patriam pugnando uulnera passi, €quique sacerdotes casti, dum uita manebat, €quique pii uates et Phoebo digna locuti, €inuentas aut qui uitam excoluere per artis €quique sui memores aliquos fecere merendo: €omnibus his niuea cinguntur tempora uitta. €quos circumfusos sic est adfata Sibylla, €Musaeum ante omnis (medium nam plurima turba €hunc habet atque umeris exstantem suspicit altis): €'dicite, felices animae tuque optime uates, €quae regio Anchisen, quis habet locus? illius ergo €uenimus et magnos Erebi tranauimus amnis.' €atque huic responsum paucis ita reddidit heros: €'nulli certa domus; lucis habitamus opacis, €riparumque toros et prata recentia riuis €incolimus. sed uos, si fert ita corde uoluntas, €hoc superate iugum, et facili iam tramite sistam.' €dixit, et ante tulit gressum camposque nitentis €desuper ostentat; dehinc summa cacumina linquunt. €@@At pater Anchises penitus conualle uirenti €inclusas animas superumque ad lumen ituras €lustrabat studio recolens, omnemque suorum €forte recensebat numerum, carosque nepotes €fataque fortunasque uirum moresque manusque. €isque ubi tendentem aduersum per gramina uidit €Aenean, alacris palmas utrasque tetendit, €effusaeque genis lacrimae et uox excidit ore: €'uenisti tandem, tuaque exspectata parenti €uicit iter durum pietas? datur ora tueri, €nate, tua et notas audire et reddere uoces? €sic equidem ducebam animo rebarque futurum @1 €tempora dinumerans, nec me mea cura fefellit. €quas ego te terras et quanta per aequora uectum €accipio! quantis iactatum, nate, periclis! €quam metui ne quid Libyae tibi regna nocerent!' €ille autem: 'tua me, genitor, tua tristis imago €saepius occurrens haec limina tendere adegit; €stant sale Tyrrheno classes. da iungere dextram, €da, genitor, teque amplexu ne subtrahe nostro.' €sic memorans largo fletu simul ora rigabat. €ter conatus ibi colo dare bracchia circum; €ter frustra comprensa manus effugit imago, €par leuibus uentis uolucrique simillima somno. €@@Interea uidet Aeneas in ualle reducta €seclusum nemus et uirgulta sonantia siluae, €Lethaeumque domos placidas qui praenatat amnem. €hunc circum innumerae gentes populique uolabant: €ac ueluti in pratis ubi apes aestate serena €floribus insidunt uariis et candida circum €lilia funduntur, strepit omnis murmure campus. €horrescit uisu subito causasque requirit €inscius Aeneas, quae sint ea flumina porro, €quiue uiri tanto complerint agmine ripas. €tum pater Anchises: 'animae, quibus altera fato €corpora debentur, Lethaei ad fluminis undam €securos latices et longa obliuia potant. €has equidem memorare tibi atque ostendere coram €iampridem, hanc prolem cupio enumerare meorum, €quo magis Italia mecum laetere reperta.' €'o pater, anne aliquas ad caelum hinc ire putandum est €sublimis animas iterumque ad tarda reuerti €corpora? quae lucis miseris tam dira cupido?' @1 €'dicam equidem nec te suspensum, nate, tenebo' €suscipit Anchises atque ordine singula pandit. €@@'Principio caelum ac terras camposque liquentis €lucentemque globum lunae Titaniaque astra €spiritus intus alit, totamque infusa per artus €mens agitat molem et magno se corpore miscet. €inde hominum pecudumque genus uitaeque uolantum þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ–‹…Ùet quae marmoreo fert monstra sub aequore pontus. €igneus est ollis uigor et caelestis origo €seminibus, quantum non noxia corpora tardant €terrenique hebetant artus moribundaque membra. €hinc metuunt cupiuntque, dolent gaudentque, neque auras €dispiciunt clausae tenebris et carcere caeco. €quin et supremo cum lumine uita reliquit, €non tamen omne malum miseris nec funditus omnes €corporeae excedunt pestes, penitusque necesse est €multa diu concreta modis inolescere miris. €ergo exercentur poenis ueterumque malorum €supplicia expendunt: aliae panduntur inanes €suspensae ad uentos, aliis sub gurgite uasto €infectum eluitur scelus aut exuritur igni: €quisque suos patimur manis. exinde per amplum €mittimur Elysium et pauci laeta arua tenemus, €donec longa dies perfecto temporis orbe €concretam exemit labem, purumque relinquit €aetherium sensum atque aurai simplicis ignem. €has omnis, ubi mille rotam uoluere per annos, €Lethaeum ad fluuium deus euocat agmine magno, @1 €scilicet immemores supera ut conuexa reuisant €rursus, et incipiant in corpora uelle reuerti.' €@@Dixerat Anchises natumque unaque Sibyllam €conuentus trahit in medios turbamque sonantem, €et tumulum capit unde omnis longo ordine posset €aduersos legere et uenientum discere uultus. €@@'Nunc age, Dardaniam prolem quae deinde sequatur €gloria, qui maneant Itala de gente nepotes, €inlustris animas nostrumque in nomen ituras, €expediam dictis, et te tua fata docebo. €ille, uides, pura iuuenis qui nititur hasta, €proxima sorte tenet lucis loca, primus ad auras €aetherias Italo commixtus sanguine surget, €Siluius, Albanum nomen, tua postuma proles, €quem tibi longaeuo serum Lauinia coniunx €educet siluis regem regumque parentem, €unde genus Longa nostrum dominabitur Alba. €proximus ille Procas, Troianae gloria gentis, €et Capys et Numitor et qui te nomine reddet €Siluius Aeneas, pariter pietate uel armis €egregius, si umquam regnandam acceperit Albam. €qui iuuenes! quantas ostentant, aspice, uiris €atque umbrata gerunt ciuili tempora quercu! €hi tibi Nomentum et Gabios urbemque Fidenam, €hi Collatinas imponent montibus arces, €Pometios Castrumque Inui Bolamque Coramque; €haec tum nomina erunt, nunc sunt sine nomine terrae. €quin et auo comitem sese Mauortius addet €Romulus, Assaraci quem sanguinis Ilia mater €educet. uiden, ut geminae stant uertice cristae €et pater ipse suo superum iam signat honore? €en huius, nate, auspiciis illa incluta Roma @1 €imperium terris, animos aequabit Olympo, €septemque una sibi muro circumdabit arces, €felix prole uirum: qualis Berecyntia mater €inuehitur curru Phrygias turrita per urbes €laeta deum partu, centum complexa nepotes, €omnis caelicolas, omnis supera alta tenentis. €huc geminas nunc flecte acies, hanc aspice gentem €Romanosque tuos. hic Caesar et omnis Iuli €progenies magnum caeli uentura sub axem. €hic uir, hic est, tibi quem promitti saepius audis, €Augustus Caesar, diui genus, aurea condet €saecula qui rursus Latio regnata per arua €Saturno quondam, super et Garamantas et Indos €proferet imperium; iacet extra sidera tellus, €extra anni solisque uias, ubi caelifer Atlas €axem umero torquet stellis ardentibus aptum. €huius in aduentum iam nunc et Caspia regna €responsis horrent diuum et Maeotia tellus, €et septemgemini turbant trepida ostia Nili. €nec uero Alcides tantum telluris obiuit, €fixerit aeripedem ceruam licet, aut Erymanthi €pacarit nemora et Lernam tremefecerit arcu; €nec qui pampineis uictor iuga flectit habenis €Liber, agens celso Nysae de uertice tigris. €et dubitamus adhuc uirtutem extendere factis, €aut metus Ausonia prohibet consistere terra? €quis procul ille autem ramis insignis oliuae €sacra ferens? nosco crinis incanaque menta €regis Romani primam qui legibus urbem €fundabit, Curibus paruis et paupere terra @1 €missus in imperium magnum. cui deinde subibit €otia qui rumpet patriae residesque mouebit €Tullus in arma uiros et iam desueta triumphis €agmina. quem iuxta sequitur iactantior Ancus €nunc quoque iam nimium gaudens popularibus auris. €uis et Tarquinios reges animamque superbam €ultoris Bruti, fascisque uidere receptos? €consulis imperium hic primus saeuasque securis €accipiet, natosque pater noua bella mouentis €ad poenam pulchra pro libertate uocabit, €infelix, utcumque ferent ea facta minores: €uincet amor patriae laudumque immensa cupido. €quin Decios Drusosque procul saeuumque securi €aspice Torquatum et referentem signa Camillum. €illae autem paribus quas fulgere cernis in armis, €concordes animae nunc et dum nocte prementur, €heu quantum inter se bellum, si lumina uitae €attigerint, quantas acies stragemque ciebunt, €aggeribus socer Alpinis atque arce Monoeci €descendens, gener aduersis instructus Eois! €ne, pueri, ne tanta animis adsuescite bella €neu patriae ualidas in uiscera uertite uiris; €tuque prior, tu parce, genus qui ducis Olympo, €proice tela manu, sanguis meus!_ €ille triumphata Capitolia ad alta Corintho €uictor aget currum caesis insignis Achiuis. €eruet ille Argos Agamemnoniasque Mycenas €ipsumque Aeaciden, genus armipotentis Achilli, €ultus auos Troiae templa et temerata Mineruae. €quis te, magne Cato, tacitum aut te, Cosse, relinquat? €quis Gracchi genus aut geminos, duo fulmina belli, €Scipiadas, cladem Libyae, paruoque potentem @1 €Fabricium uel te sulco, Serrane, serentem? €quo fessum rapitis, Fabii? tu Maximus ille es, €unus qui nobis cunctando restituis rem. €excudent alii spirantia mollius aera €(credo equidem), uiuos ducent de marmore uultus, €orabunt causas melius, caelique meatus €describent radio et surgentia sidera dicent: €tu regere imperio populos, Romane, memento €(hae tibi erunt artes), pacique imponere morem, €parcere subiectis et debellare superbos.' €@@Sic pater Anchises, atque haec mirantibus addit: €'aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis €ingreditur uictorque uiros supereminet omnis. €hic rem Romanam magno turbante tumultu €sistet eques, sternet Poenos Gallumque rebellem, €tertiaque arma patri suspendet capta Quirino.' €atque hic Aeneas (una namque ire uidebat €egregium forma iuuenem et fulgentibus armis, €sed frons laeta parum et deiecto lumina uultu) €'quis, pater, ille, uirum qui sic comitatur euntem? €filius, anne aliquis magna de stirpe nepotum? €qui strepitus circa comitum! quantum instar in ipso! €sed nox atra caput tristi circumuolat umbra.' €tum pater Anchises lacrimis ingressus obortis: €'o gnate, ingentem luctum ne quaere tuorum; €ostendent terris hunc tantum fata nec ultra €esse sinent. nimium uobis Romana propago €uisa potens, superi, propria haec si dona fuissent. €quantos ille uirum magnam Mauortis ad urbem €campus aget gemitus! uel quae, Tiberine, uidebis €funera, cum tumulum praeterlabere recentem! €nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos @1 €in tantum spe tollet auos, nec Romula quondam €ullo se tantum tellus iactabit alumno. €heu pietas, heu prisca fides inuictaque bello €dextera! non illi se quisquam impune tulisset €obuius armato, seu cum pedes iret in hostem €seu spumantis equi foderet calcaribus armos. €heu, miserande puer, si qua fata aspera rumpas, €tu Marcellus eris. manibus date lilia plenis €purpureos spargam flores animamque nepotis €his saltem accumulem donis, et fungar inani €munere.' sic tota passim regione uagantur €ae+ris in campis latis atque omnia lustrant. €quae postquam Anchises natum per singula duxit €incenditque animum famae uenientis amore, €exim bella uiro memorat quae deinde gerenda, €Laurentisque docet populos urbemque Latini, €et quo quemque modo fugiatque feratque laborem. €@@Sunt geminae Somni portae, quarum altera fertur €cornea, qua ueris facilis datur exitus umbris, €altera candenti perfecta nitens elephanto, €sed falsa ad caelum mittunt insomnia Manes. €his ibi tum natum Anchises unaque Sibyllam €prosequitur dictis portaque emittit eburna, €ille uiam secat ad nauis sociosque reuisit. €@@Tum se ad Caietae recto fert limite portum. €ancora de prora iacitur; stant litore puppes. @1 ôÿ@@@@{1LIBER VII}1 Tu quoque litoribus nostris, Aeneia nutrix, €aeternam moriens famam, Caieta, dedisti; €et nunc seruat honos sedem tuus, ossaque nomen þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ—„Hesperia in magna, si qua est ea gloria, signat. €@@At pius exsequiis Aeneas rite solutis, €aggere composito tumuli, postquam alta quierunt €aequora, tendit iter uelis portumque relinquit. €aspirant aurae in noctem nec candida cursus €luna negat, splendet tremulo sub lumine pontus. €proxima Circaeae raduntur litora terrae, €diues inaccessos ubi Solis filia lucos €adsiduo resonat cantu, tectisque superbis €urit odoratam nocturna in lumina cedrum €arguto tenuis percurrens pectine telas. €hinc exaudiri gemitus iraeque leonum €uincla recusantum et sera sub nocte rudentum, €saetigerique sues atque in praesepibus ursi €saeuire ac formae magnorum ululare luporum, €quos hominum ex facie dea saeua potentibus herbis €induerat Circe in uultus ac terga ferarum. €quae ne monstra pii paterentur talia Troes €delati in portus neu litora dira subirent, @1 €Neptunus uentis impleuit uela secundis, €atque fugam dedit et praeter uada feruida uexit. €@@Iamque rubescebat radiis mare et aethere ab alto €Aurora in roseis fulgebat lutea bigis, €cum uenti posuere omnisque repente resedit €flatus, et in lento luctantur marmore tonsae. €atque hic Aeneas ingentem ex aequore lucum €prospicit. hunc inter fluuio Tiberinus amoeno €uerticibus rapidis et multa flauus harena €in mare prorumpit. uariae circumque supraque €adsuetae ripis uolucres et fluminis alueo €aethera mulcebant cantu lucoque uolabant. €flectere iter sociis terraeque aduertere proras €imperat et laetus fluuio succedit opaco. €@@Nunc age, qui reges, Erato, quae tempora, rerum €quis Latio antiquo fuerit status, aduena classem €cum primum Ausoniis exercitus appulit oris, €expediam, et primae reuocabo exordia pugnae. €tu uatem, tu, diua, mone. dicam horrida bella, €dicam acies actosque animis in funera reges, €Tyrrhenamque manum totamque sub arma coactam €Hesperiam. maior rerum mihi nascitur ordo, €maius opus moueo. ˆ­@@@@@@@Rex arua Latinus et urbes €iam senior longa placidas in pace regebat. €hunc Fauno et nympha genitum Laurente Marica €accipimus; Fauno Picus pater, isque parentem €te, Saturne, refert, tu sanguinis ultimus auctor. €filius huic fato diuum prolesque uirilis €nulla fuit, primaque oriens erepta iuuenta est. €sola domum et tantas seruabat filia sedes €iam matura uiro, iam plenis nubilis annis. €multi illam magno e Latio totaque petebant €Ausonia; petit ante alios pulcherrimus omnis @1 €Turnus, auis atauisque potens, quem regia coniunx €adiungi generum miro properabat amore; €sed uariis portenta deum terroribus obstant. €laurus erat tecti medio in penetralibus altis €sacra comam multosque metu seruata per annos, €quam pater inuentam, primas cum conderet arces, €ipse ferebatur Phoebo sacrasse Latinus, €Laurentisque ab ea nomen posuisse colonis. €huius apes summum densae (mirabile dictu) €stridore ingenti liquidum trans aethera uectae €obsedere apicem, et pedibus per mutua nexis €examen subitum ramo frondente pependit. €continuo uates 'externum cernimus' inquit €'aduentare uirum et partis petere agmen easdem €partibus ex isdem et summa dominarier arce.' €praeterea, castis adolet dum altaria taedis, €et iuxta genitorem astat Lauinia uirgo, €uisa (nefas) longis comprendere crinibus ignem €atque omnem ornatum flamma crepitante cremari, €regalisque accensa comas, accensa coronam €insignem gemmis; tum fumida lumine fuluo €inuolui ac totis Volcanum spargere tectis. €id uero horrendum ac uisu mirabile ferri: €namque fore inlustrem fama fatisque canebant €ipsam, sed populo magnum portendere bellum. €@@At rex sollicitus monstris oracula Fauni, €fatidici genitoris, adit lucosque sub alta €consulit Albunea, nemorum quae maxima sacro €fonte sonat saeuamque exhalat opaca mephitim. €hinc Italae gentes omnisque Oenotria tellus €in dubiis responsa petunt; huc dona sacerdos €cum tulit et caesarum ouium sub nocte silenti @1 €pellibus incubuit stratis somnosque petiuit, €multa modis simulacra uidet uolitantia miris €et uarias audit uoces fruiturque deorum €conloquio atque imis Acheronta adfatur Auernis. €hic et tum pater ipse petens responsa Latinus €centum lanigeras mactabat rite bidentis, €atque harum effultus tergo stratisque iacebat €uelleribus: subita ex alto uox reddita luco est: €'ne pete conubiis natam sociare Latinis, €o mea progenies, thalamis neu crede paratis; €externi uenient generi, qui sanguine nostrum €nomen in astra ferant, quorumque a stirpe nepotes €omnia sub pedibus, qua sol utrumque recurrens €aspicit Oceanum, uertique regique uidebunt.' €haec responsa patris Fauni monitusque silenti €nocte datos non ipse suo premit ore Latinus, €sed circum late uolitans iam Fama per urbes €Ausonias tulerat, cum Laomedontia pubes €gramineo ripae religauit ab aggere classem. €@@Aeneas primique duces et pulcher Iulus €corpora sub ramis deponunt arboris altae, €instituuntque dapes et adorea liba per herbam €subiciunt epulis (sic Iuppiter ipse monebat) €et Cereale solum pomis agrestibus augent. €consumptis hic forte aliis, ut uertere morsus €exiguam in Cererem penuria adegit edendi, €et uiolare manu malisque audacibus orbem €fatalis crusti patulis nec parcere quadris: €'heus, etiam mensas consumimus?' inquit Iulus, €nec plura, adludens. ea uox audita laborum €prima tulit finem, primamque loquentis ab ore €eripuit pater ac stupefactus numine pressit. @1 €continuo 'salue fatis mihi debita tellus €uosque' ait 'o fidi Troiae saluete penates: €hic domus, haec patria est. genitor mihi talia namque €(nunc repeto) Anchises fatorum arcana reliquit: €"cum te, nate, fames ignota ad litora uectum €accisis coget dapibus consumere mensas, €tum sperare domos defessus, ibique memento €prima locare manu molirique aggere tecta." €haec erat illa fames, haec nos suprema manebat €exitiis positura modum. €quare agite et primo laeti cum lumine solis €quae loca, quiue habeant homines, ubi moenia gentis, €uestigemus et a portu diuersa petamus. €nunc pateras libate Ioui precibusque uocate €Anchisen genitorem, et uina reponite mensis.' €@@Sic deinde effatus frondenti tempora ramo €implicat et geniumque loci primamque deorum €Tellurem Nymphasque et adhuc ignota precatur €flumina, tum Noctem Noctisque orientia signa €Idaeumque Iouem Phrygiamque ex ordine matrem €inuocat, et duplicis caeloque Ereboque parentis. €hic pater omnipotens ter caelo clarus ab alto €intonuit, radiisque ardentem lucis et auro €ipse manu quatiens ostendit ab aethere nubem. €diditur hic subito Troiana per agmina rumor €aduenisse diem quo debita moenia condant. €certatim instaurant epulas atque omine magno €crateras laeti statuunt et uina coronant. €@@Postera cum prima lustrabat lampade terras €orta dies, urbem et finis et litora gentis €diuersi explorant: haec fontis stagna Numici, €hunc Thybrim fluuium, hic fortis habitare Latinos. @1 €tum satus Anchisa delectos ordine ab omni €centum oratores augusta ad moenia regis €ire iubet, ramis uelatos Palladis omnis, €donaque ferre uiro pacemque exposcere Teucris. €haud mora, festinant iussi rapidisque feruntur €passibus. ipse humili designat moenia fossa €moliturque locum, primasque in litore sedes €castrorum in morem pinnis atque aggere cingit. €iamque iter emensi turris ac tecta Latinorum €ardua cernebant iuuenes muroque subibant. €ante urbem pueri et primaeuo flore iuuentus €exercentur equis domitantque in puluere currus, €aut acris tendunt arcus aut lenta lacertis €spicula contorquent, cursuque ictuque lacessunt: €cum praeuectus equo longaeui regis ad auris €nuntius ingentis ignota in ueste reportat €aduenisse uiros. ille intra tecta uocari €imperat et solio medius consedit auito. €@@Tectum augustum, ingens, centum sublime columnis €urbe fuit summa, Laurentis regia Pici, €horrendum siluis et religione parentum. €hic sceptra accipere et primos attollere fascis €regibus omen erat; hoc illis curia templum, €hae sacris sedes epulis; hic ariete caeso €perpetuis soliti patres considere mensis. €quin etiam ueterum effigies ex ordine auorum €antiqua e cedro, Italusque paterque Sabinus €uitisator curuam seruans sub imagine falcem, €Saturnusque senex Ianique bifrontis imago €uestibulo astabant, aliique ab origine reges, €Martiaque ob patriam pugnando uulnera passi. þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ—‹·multaque praeterea sacris in postibus arma, @1 €captiui pendent currus curuaeque secures €et cristae capitum et portarum ingentia claustra €spiculaque clipeique ereptaque rostra carinis. €ipse Quirinali lituo paruaque sedebat €succinctus trabea laeuaque ancile gerebat €Picus, equum domitor, quem capta cupidine coniunx €aurea percussum uirga uersumque uenenis €fecit auem Circe sparsitque coloribus alas. €@@Tali intus templo diuum patriaque Latinus €sede sedens Teucros ad sese in tecta uocauit, €atque haec ingressis placido prior edidit ore: €'dicite, Dardanidae (neque enim nescimus et urbem €et genus, auditique aduertitis aequore cursum), €quid petitis? quae causa rates aut cuius egentis €litus ad Ausonium tot per uada caerula uexit? €siue errore uiae seu tempestatibus acti, €qualia multa mari nautae patiuntur in alto, €fluminis intrastis ripas portuque sedetis, €ne fugite hospitium, neue ignorate Latinos €Saturni gentem haud uinclo nec legibus aequam, €sponte sua ueterisque dei se more tenentem. €atque equidem memini (fama est obscurior annis) €Auruncos ita ferre senes, his ortus ut agris €Dardanus Idaeas Phrygiae penetrarit ad urbes €Threiciamque Samum, quae nunc Samothracia fertur. €hinc illum Corythi Tyrrhena ab sede profectum €aurea nunc solio stellantis regia caeli €accipit et numerum diuorum altaribus auget.' €@@Dixerat, et dicta Ilioneus sic uoce secutus: €'rex, genus egregium Fauni, nec fluctibus actos €atra subegit hiems uestris succedere terris, €nec sidus regione uiae litusue fefellit: €consilio hanc omnes animisque uolentibus urbem €adferimur pulsi regnis, quae maxima quondam @1 €extremo ueniens sol aspiciebat Olympo. €ab Ioue principium generis, Ioue Dardana pubes €gaudet auo, rex ipse Iouis de gente suprema: €Troius Aeneas tua nos ad limina misit. €quanta per Idaeos saeuis effusa Mycenis €tempestas ierit campos, quibus actus uterque €Europae atque Asiae fatis concurrerit orbis, €audiit et si quem tellus extrema refuso €summouet Oceano et si quem extenta plagarum €quattuor in medio dirimit plaga solis iniqui. €diluuio ex illo tot uasta per aequora uecti €dis sedem exiguam patriis litusque rogamus €innocuum et cunctis undamque auramque patentem. €non erimus regno indecores, nec uestra feretur €fama leuis tantique abolescet gratia facti, €nec Troiam Ausonios gremio excepisse pigebit. €fata per Aeneae iuro dextramque potentem, €siue fide seu quis bello est expertus et armis: €multi nos populi, multae (ne temne, quod ultro €praeferimus manibus uittas ac uerba precantia) €et petiere sibi et uoluere adiungere gentes; €sed nos fata deum uestras exquirere terras €imperiis egere suis. hinc Dardanus ortus, €huc repetit iussisque ingentibus urget Apollo €Tyrrhenum ad Thybrim et fontis uada sacra Numici. €dat tibi praeterea fortunae parua prioris €munera, reliquias Troia ex ardente receptas. €hoc pater Anchises auro libabat ad aras, €hoc Priami gestamen erat cum iura uocatis €more daret populis, sceptrumque sacerque tiaras €Iliadumque labor uestes.' €@@Talibus Ilionei dictis defixa Latinus €obtutu tenet ora soloque immobilis haeret, @1 €intentos uoluens oculos. nec purpura regem €picta mouet nec sceptra mouent Priameia tantum €quantum in conubio natae thalamoque moratur, €et ueteris Fauni uoluit sub pectore sortem: €hunc illum fatis externa ab sede profectum €portendi generum paribusque in regna uocari €auspiciis, huic progeniem uirtute futuram €egregiam et totum quae uiribus occupet orbem. €tandem laetus ait: 'di nostra incepta secundent €auguriumque suum! dabitur, Troiane, quod optas. €munera nec sperno: non uobis rege Latino €diuitis uber agri Troiaeue opulentia deerit. €ipse modo Aeneas, nostri si tanta cupido est, €si iungi hospitio properat sociusque uocari, €adueniat, uultus neue exhorrescat amicos: €pars mihi pacis erit dextram tetigisse tyranni. €uos contra regi mea nunc mandata referte: €est mihi nata, uiro gentis quam iungere nostrae €non patrio ex adyto sortes, non plurima caelo €monstra sinunt; generos externis adfore ab oris, €hoc Latio restare canunt, qui sanguine nostrum €nomen in astra ferant. hunc illum poscere fata €et reor et, si quid ueri mens augurat, opto.' €haec effatus equos numero pater eligit omni €(stabant ter centum nitidi in praesepibus altis); €omnibus extemplo Teucris iubet ordine duci €instratos ostro alipedes pictisque tapetis €(aurea pectoribus demissa monilia pendent, €tecti auro fuluum mandunt sub dentibus aurum), €absenti Aeneae currum geminosque iugalis €semine ab aetherio spirantis naribus ignem, €illorum de gente patri quos daedala Circe €supposita de matre nothos furata creauit. @1 €talibus Aeneadae donis dictisque Latini €sublimes in equis redeunt pacemque reportant. €@@Ecce autem Inachiis sese referebat ab Argis €saeua Iouis coniunx aurasque inuecta tenebat, €et laetum Aenean classemque ex aethere longe €Dardaniam Siculo prospexit ab usque Pachyno. €moliri iam tecta uidet, iam fidere terrae, €deseruisse rates: stetit acri fixa dolore. €tum quassans caput haec effundit pectore dicta: €'heu stirpem inuisam et fatis contraria nostris €fata Phrygum! num Sigeis occumbere campis, €num capti potuere capi? num incensa cremauit €Troia uiros? medias acies mediosque per ignis €inuenere uiam. at, credo, mea numina tandem €fessa iacent, odiis aut exsaturata quieui. €quin etiam patria excussos infesta per undas €ausa sequi et profugis toto me opponere ponto. €absumptae in Teucros uires caelique marisque. €quid Syrtes aut Scylla mihi, quid uasta Charybdis €profuit? optato conduntur Thybridis alueo €securi pelagi atque mei. Mars perdere gentem €immanem Lapithum ualuit, concessit in iras €ipse deum antiquam genitor Calydona Dianae, €quod scelus aut Lapithas tantum aut Calydona merentem? €ast ego, magna Iouis coniunx, nil linquere inausum €quae potui infelix, quae memet in omnia uerti, €uincor ab Aenea. quod si mea numina non sunt €magna satis, dubitem haud equidem implorare quod usquam est: €flectere si nequeo superos, Acheronta mouebo. €non dabitur regnis, esto, prohibere Latinis, @1 €atque immota manet fatis Lauinia coniunx: €at trahere atque moras tantis licet addere rebus, €at licet amborum populos exscindere regum. €hac gener atque socer coeant mercede suorum: €sanguine Troiano et Rutulo dotabere, uirgo, €et Bellona manet te pronuba. nec face tantum €Cisseis praegnas ignis enixa iugalis; €quin idem Veneri partus suus et Paris alter, €funestaeque iterum recidiua in Pergama taedae.' €@@Haec ubi dicta dedit, terras horrenda petiuit; €luctificam Allecto dirarum ab sede dearum €infernisque ciet tenebris, cui tristia bella €iraeque insidiaeque et crimina noxia cordi. €odit et ipse pater Pluton, odere sorores €Tartareae monstrum: tot sese uertit in ora, €tam saeuae facies, tot pullulat atra colubris. €quam Iuno his acuit uerbis ac talia fatur: €'hunc mihi da proprium, uirgo sata Nocte, laborem, €hanc operam, ne noster honos infractaue cedat €fama loco, neu conubiis ambire Latinum €Aeneadae possint Italosue obsidere finis. €tu potes unanimos armare in proelia fratres €atque odiis uersare domos, tu uerbera tectis €funereasque inferre faces, tibi nomina mille, €mille nocendi artes. fecundum concute pectus, €dissice compositam pacem, sere crimina belli; €arma uelit poscatque simul rapiatque iuuentus.' €@@Exim Gorgoneis Allecto infecta uenenis €principio Latium et Laurentis tecta tyranni €celsa petit, tacitumque obsedit limen Amatae, €quam super aduentu Teucrum Turnique hymenaeis €femineae ardentem curaeque iraeque coquebant. @1 €huic dea caeruleis unum de crinibus anguem €conicit, inque sinum praecordia ad intima subdit, €quo furibunda domum monstro permisceat omnem. €ille inter uestis et leuia pectora lapsus €uoluitur attactu nullo, fallitque furentem €uipeream inspirans animam; fit tortile collo €aurum ingens coluber, fit longae taenia uittae €innectitque comas et membris lubricus errat. €ac dum prima lues udo sublapsa ueneno €pertemptat sensus atque ossibus implicat ignem €necdum animus toto percepit pectore flammam, €mollius et solito matrum de more locuta est, €multa super natae lacrimans Phrygiisque hymenaeis: €'exsulibusne datur ducenda Lauinia Teucris, þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ—‹‚èo genitor, nec te miseret nataeque tuique? €nec matris miseret, quam primo Aquilone relinquet €perfidus alta petens abducta uirgine praedo? €at non sic Phrygius penetrat Lacedaemona pastor, €Ledaeamque Helenam Troianas uexit ad urbes? €quid tua sancta fides? quid cura antiqua tuorum €et consanguineo totiens data dextera Turno? €si gener externa petitur de gente Latinis, €idque sedet, Faunique premunt te iussa parentis, €omnem equidem sceptris terram quae libera nostris €dissidet externam reor et sic dicere diuos. €et Turno, si prima domus repetatur origo, €Inachus Acrisiusque patres mediaeque Mycenae.' €@@His ubi nequiquam dictis experta Latinum €contra stare uidet, penitusque in uiscera lapsum €serpentis furiale malum totamque pererrat, €tum uero infelix ingentibus excita monstris €immensam sine more furit lymphata per urbem. @1 €ceu quondam torto uolitans sub uerbere turbo, €quem pueri magno in gyro uacua atria circum €intenti ludo exercent_ille actus habena €curuatis fertur spatiis; stupet inscia supra €impubesque manus mirata uolubile buxum; €dant animos plagae: non cursu segnior illo €per medias urbes agitur populosque ferocis. €quin etiam in siluas simulato numine Bacchi €maius adorta nefas maioremque orsa furorem €euolat et natam frondosis montibus abdit, €quo thalamum eripiat Teucris taedasque moretur, €euhoe Bacche fremens, solum te uirgine dignum €uociferans: etenim mollis tibi sumere thyrsos, €te lustrare choro, sacrum tibi pascere crinem. €fama uolat, furiisque accensas pectore matres €idem omnis simul ardor agit noua quaerere tecta. €deseruere domos, uentis dant colla comasque; €ast aliae tremulis ululatibus aethera complent €pampineasque gerunt incinctae pellibus hastas. €ipsa inter medias flagrantem feruida pinum €sustinet ac natae Turnique canit hymenaeos €sanguineam torquens aciem, toruumque repente €clamat: 'io matres, audite, ubi quaeque, Latinae: €si qua piis animis manet infelicis Amatae €gratia, si iuris materni cura remordet, €soluite crinalis uittas, capite orgia mecum.' €talem inter siluas, inter deserta ferarum €reginam Allecto stimulis agit undique Bacchi. €@@Postquam uisa satis primos acuisse furores €consiliumque omnemque domum uertisse Latini, €protinus hinc fuscis tristis dea tollitur alis €audacis Rutuli ad muros, quam dicitur urbem €Acrisioneis Danae fundasse colonis @1 €praecipiti delata Noto. locus Ardea quondam €dictus auis, et nunc magnum manet Ardea nomen, €sed fortuna fuit. tectis hic Turnus in altis €iam mediam nigra carpebat nocte quietem. €Allecto toruam faciem et furialia membra €exuit, in uultus sese transformat anilis €et frontem obscenam rugis arat, induit albos €cum uitta crinis, tum ramum innectit oliuae; €fit Calybe Iunonis anus templique sacerdos, €et iuueni ante oculos his se cum uocibus offert: €'Turne, tot incassum fusos patiere labores, €et tua Dardaniis transcribi sceptra colonis? €rex tibi coniugium et quaesitas sanguine dotes €abnegat, externusque in regnum quaeritur heres. €i nunc, ingratis offer te, inrise, periclis; €Tyrrhenas, i, sterne acies, tege pace Latinos. €haec adeo tibi me, placida cum nocte iaceres, €ipsa palam fari omnipotens Saturnia iussit. €quare age et armari pubem portisque moueri €laetus in arua para, et Phrygios qui flumine pulchro €consedere duces pictasque exure carinas. €caelestum uis magna iubet. rex ipse Latinus, €ni dare coniugium et dicto parere fatetur, €sentiat et tandem Turnum experiatur in armis.' €@@Hic iuuenis uatem inridens sic orsa uicissim €ore refert: 'classis inuectas Thybridis undam €non, ut rere, meas effugit nuntius auris; €ne tantos mihi finge metus. nec regia Iuno €immemor est nostri. €sed te uicta situ uerique effeta senectus, €o mater, curis nequiquam exercet, et arma €regum inter falsa uatem formidine ludit. @1 €cura tibi diuum effigies et templa tueri; €bella uiri pacemque gerent quis bella gerenda.' €@@Talibus Allecto dictis exarsit in iras. €at iuueni oranti subitus tremor occupat artus, €deriguere oculi: tot Erinys sibilat hydris €tantaque se facies aperit; tum flammea torquens €lumina cunctantem et quaerentem dicere plura €reppulit, et geminos erexit crinibus anguis, €uerberaque insonuit rabidoque haec addidit ore: €'en ego uicta situ, quam ueri effeta senectus €arma inter regum falsa formidine ludit. €respice ad haec: adsum dirarum ab sede sororum, €bella manu letumque gero.' €sic effata facem iuueni coniecit et atro €lumine fumantis fixit sub pectore taedas. €olli somnum ingens rumpit pauor, ossaque et artus €perfundit toto proruptus corpore sudor. €arma amens fremit, arma toro tectisque requirit; €saeuit amor ferri et scelerata insania belli, €ira super: magno ueluti cum flamma sonore €uirgea suggeritur costis undantis ae+ni €exsultantque aestu latices, furit intus aquai €fumidus atque alte spumis exuberat amnis, €nec iam se capit unda, uolat uapor ater ad auras. €ergo iter ad regem polluta pace Latinum €indicit primis iuuenum et iubet arma parari, €tutari Italiam, detrudere finibus hostem; €se satis ambobus Teucrisque uenire Latinisque. €haec ubi dicta dedit diuosque in uota uocauit, €certatim sese Rutuli exhortantur in arma. €hunc decus egregium formae mouet atque iuuentae, @1 €hunc ataui reges, hunc claris dextera factis. €@@Dum Turnus Rutulos animis audacibus implet, €Allecto in Teucros Stygiis se concitat alis, €arte noua, speculata locum, quo litore pulcher €insidiis cursuque feras agitabat Iulus. €hic subitam canibus rabiem Cocytia uirgo €obicit et noto naris contingit odore, €ut ceruum ardentes agerent; quae prima laborum €causa fuit belloque animos accendit agrestis. €ceruus erat forma praestanti et cornibus ingens, €Tyrrhidae pueri quem matris ab ubere raptum €nutribant Tyrrhusque pater, cui regia parent €armenta et late custodia credita campi. €adsuetum imperiis soror omni Siluia cura €mollibus intexens ornabat cornua sertis, €pectebatque ferum puroque in fonte lauabat. €ille manum patiens mensaeque adsuetus erili €errabat siluis rursusque ad limina nota €ipse domum sera quamuis se nocte ferebat. €hunc procul errantem rabidae uenantis Iuli €commouere canes, fluuio cum forte secundo €deflueret ripaque aestus uiridante leuaret. €ipse etiam eximiae laudis succensus amore €Ascanius curuo derexit spicula cornu; €nec dextrae erranti deus afuit, actaque multo €perque uterum sonitu perque ilia uenit harundo. €saucius at quadripes nota intra tecta refugit €successitque gemens stabulis, questuque cruentus €atque imploranti similis tectum omne replebat. €Siluia prima soror palmis percussa lacertos €auxilium uocat et duros conclamat agrestis. @1 €olli (pestis enim tacitis latet aspera siluis) €improuisi adsunt, hic torre armatus obusto, €stipitis hic grauidi nodis; quod cuique repertum €rimanti telum ira facit. uocat agmina Tyrrhus, €quadrifidam quercum cuneis ut forte coactis €scindebat rapta spirans immane securi. €@@At saeua e speculis tempus dea nacta nocendi €ardua tecta petit stabuli et de culmine summo €pastorale canit signum cornuque recuruo €Tartaream intendit uocem, qua protinus omne €contremuit nemus et siluae insonuere profundae; €audiit et Triuiae longe lacus, audiit amnis €sulpurea Nar albus aqua fontesque Velini, €et trepidae matres pressere ad pectora natos. €tum uero ad uocem celeres, qua bucina signum €dira dedit, raptis concurrunt undique telis €indomiti agricolae, nec non et Troia pubes €Ascanio auxilium castris effundit apertis. €derexere acies. non iam certamine agresti €stipitibus duris agitur sudibusue praeustis, €sed ferro ancipiti decernunt atraque late €horrescit strictis seges ensibus, aeraque fulgent €sole lacessita et lucem sub nubila iactant: €fluctus uti primo coepit cum albescere uento, €paulatim sese tollit mare et altius undas €erigit, inde imo consurgit ad aethera fundo. €hic iuuenis primam ante aciem stridente sagitta, €natorum Tyrrhi fuerat qui maximus, Almo, €sternitur; haesit enim sub gutture uulnus et udae €uocis iter tenuemque inclusit sanguine uitam. €corpora multa uirum circa seniorque Galaesus, €dum paci medium se offert, iustissimus unus @1 €qui fuit Ausoniisque olim ditissimus aruis: €quinque greges illi balantum, quina redibant þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ—‹„›armenta, et terram centum uertebat aratris. €@@Atque ea per campos aequo dum Marte geruntur, €promissi dea facta potens, ubi sanguine bellum €imbuit et primae commisit funera pugnae, €deserit Hesperiam et caeli conuersa per auras €Iunonem uictrix adfatur uoce superba: €'en, perfecta tibi bello discordia tristi; €dic in amicitiam coeant et foedera iungant. €quandoquidem Ausonio respersi sanguine Teucros, €hoc etiam his addam, tua si mihi certa uoluntas: €finitimas in bella feram rumoribus urbes, €accendamque animos insani Martis amore €undique ut auxilio ueniant; spargam arma per agros.' €tum contra Iuno: 'terrorum et fraudis abunde est: €stant belli causae, pugnatur comminus armis, €quae fors prima dedit sanguis nouus imbuit arma. €talia coniugia et talis celebrent hymenaeos €egregium Veneris genus et rex ipse Latinus. €te super aetherias errare licentius auras €haud pater ille uelit, summi regnator Olympi. €cede locis. ego, si qua super fortuna laborum est, €ipsa regam.' talis dederat Saturnia uoces; €illa autem attollit stridentis anguibus alas €Cocytique petit sedem supera ardua linquens. €est locus Italiae medio sub montibus altis, €nobilis et fama multis memoratus in oris, €Amsancti ualles; densis hunc frondibus atrum €urget utrimque latus nemoris, medioque fragosus €dat sonitum saxis et torto uertice torrens. €hic specus horrendum et saeui spiracula Ditis @1 €monstrantur, ruptoque ingens Acheronte uorago €pestiferas aperit fauces, quis condita Erinys, €inuisum numen, terras caelumque leuabat. €@@Nec minus interea extremam Saturnia bello €imponit regina manum. ruit omnis in urbem €pastorum ex acie numerus, caesosque reportant €Almonem puerum foedatique ora Galaesi, €implorantque deos obtestanturque Latinum. €Turnus adest medioque in crimine caedis et igni €terrorem ingeminat: Teucros in regna uocari, €stirpem admisceri Phrygiam, se limine pelli. €tum quorum attonitae Baccho nemora auia matres €insultant thiasis (neque enim leue nomen Amatae) €undique collecti coeunt Martemque fatigant. €ilicet infandum cuncti contra omina bellum, €contra fata deum peruerso numine poscunt. €certatim regis circumstant tecta Latini; €ille uelut pelago rupes immota resistit, €ut pelagi rupes magno ueniente fragore, €quae sese multis circum latrantibus undis €mole tenet; scopuli nequiquam et spumea circum €saxa fremunt laterique inlisa refunditur alga. €uerum ubi nulla datur caecum exsuperare potestas €consilium, et saeuae nutu Iunonis eunt res, €multa deos aurasque pater testatus inanis €'frangimur heu fatis' inquit 'ferimurque procella! €ipsi has sacrilego pendetis sanguine poenas, €o miseri. te, Turne, nefas, te triste manebit €supplicium, uotisque deos uenerabere seris. €nam mihi parta quies, omnisque in limine portus @1 €funere felici spolior.' nec plura locutus €saepsit se tectis rerumque reliquit habenas. €@@Mos erat Hesperio in Latio, quem protinus urbes €Albanae coluere sacrum, nunc maxima rerum €Roma colit, cum prima mouent in proelia Martem, €siue Getis inferre manu lacrimabile bellum €Hyrcanisue Arabisue parant, seu tendere ad Indos €Auroramque sequi Parthosque reposcere signa: €sunt geminae Belli portae (sic nomine dicunt) €religione sacrae et saeui formidine Martis; €centum aerei claudunt uectes aeternaque ferri €robora, nec custos absistit limine Ianus. €has, ubi certa sedet patribus sententia pugnae, €ipse Quirinali trabea cinctuque Gabino €insignis reserat stridentia limina consul, €ipse uocat pugnas; sequitur tum cetera pubes, €aereaque adsensu conspirant cornua rauco. €hoc et tum Aeneadis indicere bella Latinus €more iubebatur tristisque recludere portas. €abstinuit tactu pater auersusque refugit €foeda ministeria, et caecis se condidit umbris. €tum regina deum caelo delapsa morantis €impulit ipsa manu portas, et cardine uerso €Belli ferratos rumpit Saturnia postis. €ardet inexcita Ausonia atque immobilis ante; €pars pedes ire parat campis, pars arduus altis €puluerulentus equis furit; omnes arma requirunt. €pars leuis clipeos et spicula lucida tergent €aruina pingui subiguntque in cote securis; €signaque ferre iuuat sonitusque audire tubarum. €quinque adeo magnae positis incudibus urbes €tela nouant, Atina potens Tiburque superbum, €Ardea Crustumerique et turrigerae Antemnae. @1 €tegmina tuta cauant capitum flectuntque salignas €umbonum cratis; alii thoracas ae+nos €aut leuis ocreas lento ducunt argento; €uomeris huc et falcis honos, huc omnis aratri €cessit amor; recoquunt patrios fornacibus ensis. €classica iamque sonant, it bello tessera signum; €hic galeam tectis trepidus rapit, ille trementis €ad iuga cogit equos, clipeumque auroque trilicem €loricam induitur fidoque accingitur ense. €@@Pandite nunc Helicona, deae, cantusque mouete, €qui bello exciti reges, quae quemque secutae €complerint campos acies, quibus Itala iam tum €floruerit terra alma uiris, quibus arserit armis; €et meministis enim, diuae, et memorare potestis; €ad nos uix tenuis famae perlabitur aura. €@@Primus init bellum Tyrrhenis asper ab oris €contemptor diuum Mezentius agminaque armat. €filius huic iuxta Lausus, quo pulchrior alter €non fuit excepto Laurentis corpore Turni; €Lausus, equum domitor debellatorque ferarum, €ducit Agyllina nequiquam ex urbe secutos €mille uiros, dignus patriis qui laetior esset €imperiis et cui pater haud Mezentius esset. €@@Post hos insignem palma per gramina currum €uictoresque ostentat equos satus Hercule pulchro €pulcher Auentinus, clipeoque insigne paternum €centum anguis cinctamque gerit serpentibus Hydram; €collis Auentini silua quem Rhea sacerdos €furtiuum partu sub luminis edidit oras, €mixta deo mulier, postquam Laurentia uictor €Geryone exstincto Tirynthius attigit arua, €Tyrrhenoque boues in flumine lauit Hiberas. @1 €pila manu saeuosque gerunt in bella dolones, €et tereti pugnant mucrone ueruque Sabello. €ipse pedes, tegimen torquens immane leonis, €terribili impexum saeta cum dentibus albis €indutus capiti, sic regia tecta subibat, €horridus Herculeoque umeros innexus amictu. €@@Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt, €fratris Tiburti dictam cognomine gentem, €Catillusque acerque Coras, Argiua iuuentus, €et primam ante aciem densa inter tela feruntur: €ceu duo nubigenae cum uertice montis ab alto €descendunt Centauri Homolen Othrymque niualem €linquentes cursu rapido; dat euntibus ingens €silua locum et magno cedunt uirgulta fragore. €@@Nec Praenestinae fundator defuit urbis, €Volcano genitum pecora inter agrestia regem €inuentumque focis omnis quem credidit aetas, €Caeculus. hunc legio late comitatur agrestis: €quique altum Praeneste uiri quique arua Gabinae €Iunonis gelidumque Anienem et roscida riuis €Hernica saxa colunt, quos diues Anagnia pascis, €quos Amasene pater. non illis omnibus arma €nec clipei currusue sonant; pars maxima glandes €liuentis plumbi spargit, pars spicula gestat €bina manu, fuluosque lupi de pelle galeros €tegmen habent capiti; uestigia nuda sinistri €instituere pedis, crudus tegit altera pero. €@@At Messapus, equum domitor, Neptunia proles, €quem neque fas igni cuiquam nec sternere ferro, €iam pridem resides populos desuetaque bello €agmina in arma uocat subito ferrumque retractat. @1 €hi Fescenninas acies Aequosque Faliscos, €hi Soractis habent arces Flauiniaque arua €et Cimini cum monte lacum lucosque Capenos. €ibant aequati numero regemque canebant: €ceu quondam niuei liquida inter nubila cycni €cum sese e pastu referunt et longa canoros €dant per colla modos, sonat amnis et Asia longe €pulsa palus. €nec quisquam aeratas acies examine tanto €misceri putet, ae+riam sed gurgite ab alto €urgeri uolucrum raucarum ad litora nubem. €@@Ecce Sabinorum prisco de sanguine magnum €agmen agens Clausus magnique ipse agminis instar, €Claudia nunc a quo diffunditur et tribus et gens €per Latium, postquam in partem data Roma Sabinis. €una ingens Amiterna cohors priscique Quirites, €Ereti manus omnis oliuiferaeque Mutuscae; €qui Nomentum urbem, qui Rosea rura Velini, €qui Tetricae horrentis rupes montemque Seuerum €Casperiamque colunt Forulosque et flumen Himellae, €qui Tiberim Fabarimque bibunt, quos frigida misit €Nursia, et Ortinae classes populique Latini, þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ—‹…Íquosque secans infaustum interluit Allia nomen: €quam multi Libyco uoluuntur marmore fluctus €saeuus ubi Orion hibernis conditur undis, €uel cum sole nouo densae torrentur aristae €aut Hermi campo aut Lyciae flauentibus aruis. €scuta sonant pulsuque pedum conterrita tellus. €@@Hinc Agamemnonius, Troiani nominis hostis, €curru iungit Halaesus equos Turnoque ferocis €mille rapit populos, uertunt felicia Baccho @1 €Massica qui rastris, et quos de collibus altis €Aurunci misere patres Sidicinaque iuxta €aequora, quique Cales linquunt amnisque uadosi €accola Volturni, pariterque Saticulus asper €Oscorumque manus. teretes sunt aclydes illis €tela, sed haec lento mos est aptare flagello. €laeuas caetra tegit, falcati comminus enses. €@@Nec tu carminibus nostris indictus abibis, €Oebale, quem generasse Telon Sebethide nympha €fertur, Teleboum Capreas cum regna teneret, €iam senior; patriis sed non et filius aruis €contentus late iam tum dicione premebat €Sarrastis populos et quae rigat aequora Sarnus, €quique Rufras Batulumque tenent atque arua Celemnae, €et quos maliferae despectant moenia Abellae, €Teutonico ritu soliti torquere cateias; €tegmina quis capitum raptus de subere cortex €aerataeque micant peltae, micat aereus ensis. €@@Et te montosae misere in proelia Nersae, €Vfens, insignem fama et felicibus armis, €horrida praecipue cui gens adsuetaque multo €uenatu nemorum, duris Aequicula glaebis. €armati terram exercent semperque recentis €conuectare iuuat praedas et uiuere rapto. €@@Quin et Marruuia uenit de gente sacerdos €fronde super galeam et felici comptus oliua €Archippi regis missu, fortissimus Vmbro, €uipereo generi et grauiter spirantibus hydris €spargere qui somnos cantuque manuque solebat, €mulcebatque iras et morsus arte leuabat. €sed non Dardaniae medicari cuspidis ictum €eualuit neque eum iuuere in uulnera cantus @1 €somniferi et Marsis quaesitae montibus herbae. €te nemus Angitiae, uitrea te Fucinus unda, €te liquidi fleuere lacus. €@@Ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello, €Virbius, insignem quem mater Aricia misit, €eductum Egeriae lucis umentia circum €litora, pinguis ubi et placabilis ara Dianae. €namque ferunt fama Hippolytum, postquam arte nouercae €occiderit patriasque explerit sanguine poenas €turbatis distractus equis, ad sidera rursus €aetheria et superas caeli uenisse sub auras, €Paeoniis reuocatum herbis et amore Dianae. €tum pater omnipotens aliquem indignatus ab umbris €mortalem infernis ad lumina surgere uitae, €ipse repertorem medicinae talis et artis €fulmine Phoebigenam Stygias detrusit ad undas. €at Triuia Hippolytum secretis alma recondit €sedibus et nymphae Egeriae nemorique relegat, €solus ubi in siluis Italis ignobilis aeuum €exigeret uersoque ubi nomine Virbius esset. €unde etiam templo Triuiae lucisque sacratis €cornipedes arcentur equi, quod litore currum €et iuuenem monstris pauidi effudere marinis. €filius ardentis haud setius aequore campi €exercebat equos curruque in bella ruebat. €@@Ipse inter primos praestanti corpore Turnus €uertitur arma tenens et toto uertice supra est. €cui triplici crinita iuba galea alta Chimaeram €sustinet Aetnaeos efflantem faucibus ignis; €tam magis illa fremens et tristibus effera flammis €quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae. €at leuem clipeum sublatis cornibus Io @1 €auro insignibat, iam saetis obsita, iam bos, €argumentum ingens, et custos uirginis Argus, €caelataque amnem fundens pater Inachus urna. €insequitur nimbus peditum clipeataque totis €agmina densentur campis, Argiuaque pubes €Auruncaeque manus, Rutuli ueteresque Sicani, €et Sacranae acies et picti scuta Labici; €qui saltus, Tiberine, tuos sacrumque Numici €litus arant Rutulosque exercent uomere collis €Circaeumque iugum, quis Iuppiter Anxurus aruis €praesidet et uiridi gaudens Feronia luco; €qua Saturae iacet atra palus gelidusque per imas €quaerit iter uallis atque in mare conditur Vfens. €@@Hos super aduenit Volsca de gente Camilla €agmen agens equitum et florentis aere cateruas, €bellatrix, non illa colo calathisue Mineruae €femineas adsueta manus, sed proelia uirgo €dura pati cursuque pedum praeuertere uentos. €illa uel intactae segetis per summa uolaret €gramina nec teneras cursu laesisset aristas, €uel mare per medium fluctu suspensa tumenti €ferret iter celeris nec tingeret aequore plantas. €illam omnis tectis agrisque effusa iuuentus €turbaque miratur matrum et prospectat euntem, €attonitis inhians animis ut regius ostro €uelet honos leuis umeros, ut fibula crinem €auro internectat, Lyciam ut gerat ipsa pharetram €et pastoralem praefixa cuspide myrtum. @1 ôÿ@@@@{1LIBER VIII}1 Vt belli signum Laurenti Turnus ab arce €extulit et rauco strepuerunt cornua cantu, €utque acris concussit equos utque impulit arma, €extemplo turbati animi, simul omne tumultu €coniurat trepido Latium saeuitque iuuentus €effera. ductores primi Messapus et Vfens €contemptorque deum Mezentius undique cogunt €auxilia et latos uastant cultoribus agros. €mittitur et magni Venulus Diomedis ad urbem €qui petat auxilium, et Latio consistere Teucros, €aduectum Aenean classi uictosque penatis €inferre et fatis regem se dicere posci €edoceat, multasque uiro se adiungere gentis €Dardanio et late Latio increbrescere nomen: €quid struat his coeptis, quem, si fortuna sequatur, €euentum pugnae cupiat, manifestius ipsi €quam Turno regi aut regi apparere Latino. €@@Talia per Latium. quae Laomedontius heros €cuncta uidens magno curarum fluctuat aestu, €atque animum nunc huc celerem nunc diuidit illuc €in partisque rapit uarias perque omnia uersat, €sicut aquae tremulum labris ubi lumen ae+nis €sole repercussum aut radiantis imagine lunae €omnia peruolitat late loca, iamque sub auras €erigitur summique ferit laquearia tecti. €nox erat et terras animalia fessa per omnis @1 €alituum pecudumque genus sopor altus habebat, €cum pater in ripa gelidique sub aetheris axe €Aeneas, tristi turbatus pectora bello, €procubuit seramque dedit per membra quietem. €huic deus ipse loci fluuio Tiberinus amoeno €populeas inter senior se attollere frondes €uisus (eum tenuis glauco uelabat amictu €carbasus, et crinis umbrosa tegebat harundo), €tum sic adfari et curas his demere dictis: €@@'O sate gente deum, Troianam ex hostibus urbem €qui reuehis nobis aeternaque Pergama seruas, €exspectate solo Laurenti aruisque Latinis, €hic tibi certa domus, certi (ne absiste) penates. €neu belli terrere minis; tumor omnis et irae €concessere deum. €iamque tibi, ne uana putes haec fingere somnum, €litoreis ingens inuenta sub ilicibus sus €triginta capitum fetus enixa iacebit, €alba solo recubans, albi circum ubera nati. €[hic locus urbis erit, requies ea certa laborum,] €ex quo ter denis urbem redeuntibus annis €Ascanius clari condet cognominis Albam. €haud incerta cano. nunc qua ratione quod instat €expedias uictor, paucis (aduerte) docebo. €Arcades his oris, genus a Pallante profectum, €qui regem Euandrum comites, qui signa secuti, €delegere locum et posuere in montibus urbem €Pallantis proaui de nomine Pallanteum. €hi bellum adsidue ducunt cum gente Latina; €hos castris adhibe socios et foedera iunge. €ipse ego te ripis et recto flumine ducam, @1 €aduersum remis superes subuectus ut amnem. €surge age, nate dea, primisque cadentibus astris €Iunoni fer rite preces, iramque minasque €supplicibus supera uotis. mihi uictor honorem €persolues. ego sum pleno quem flumine cernis €stringentem ripas et pinguia culta secantem, €caeruleus Thybris, caelo gratissimus amnis. €hic mihi magna domus, celsis caput urbibus exit.' €@@Dixit, deinde lacu fluuius se condidit alto €ima petens; nox Aenean somnusque reliquit. €surgit et aetherii spectans orientia solis €lumina rite cauis undam de flumine palmis €sustinet ac talis effundit ad aethera uoces: €'Nymphae, Laurentes Nymphae, genus amnibus unde est, €tuque, o Thybri tuo genitor cum flumine sancto, €accipite Aenean et tandem arcete periclis. €quo te cumque lacus miserantem incommoda nostra €fonte tenent, quocumque solo pulcherrimus exis, €semper honore meo, semper celebrabere donis €corniger Hesperidum fluuius regnator aquarum. €adsis o tantum et propius tua numina firmes.' þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜ˆˆÏsic memorat, geminasque legit de classe biremis €remigioque aptat, socios simul instruit armis. €@@Ecce autem subitum atque oculis mirabile monstrum, €candida per siluam cum fetu concolor albo €procubuit uiridique in litore conspicitur sus; €quam pius Aeneas tibi enim, tibi, maxima Iuno, €mactat sacra ferens et cum grege sistit ad aram. €Thybris ea fluuium, quam longa est, nocte tumentem €leniit, et tacita refluens ita substitit unda, €mitis ut in morem stagni placidaeque paludis @1 €sterneret aequor aquis, remo ut luctamen abesset. €ergo iter inceptum celerant rumore secundo: €labitur uncta uadis abies; mirantur et undae, €miratur nemus insuetum fulgentia longe €scuta uirum fluuio pictasque innare carinas. €olli remigio noctemque diemque fatigant €et longos superant flexus, uariisque teguntur €arboribus, uiridisque secant placido aequore siluas. €sol medium caeli conscenderat igneus orbem €cum muros arcemque procul ac rara domorum €tecta uident, quae nunc Romana potentia caelo €aequauit, tum res inopes Euandrus habebat. €ocius aduertunt proras urbique propinquant. €@@Forte die sollemnem illo rex Arcas honorem €Amphitryoniadae magno diuisque ferebat €ante urbem in luco. Pallas huic filius una, €una omnes iuuenum primi pauperque senatus €tura dabant, tepidusque cruor fumabat ad aras. €ut celsas uidere rates atque inter opacum €adlabi nemus et tacitos incumbere remis, €terrentur uisu subito cunctique relictis €consurgunt mensis. audax quos rumpere Pallas €sacra uetat raptoque uolat telo obuius ipse, €et procul e tumulo: 'iuuenes, quae causa subegit €ignotas temptare uias? quo tenditis?' inquit. €'qui genus? unde domo? pacemne huc fertis an arma?' €tum pater Aeneas puppi sic fatur ab alta €paciferaeque manu ramum praetendit oliuae: €'Troiugenas ac tela uides inimica Latinis, €quos illi bello profugos egere superbo. €Euandrum petimus. ferte haec et dicite lectos €Dardaniae uenisse duces socia arma rogantis.' @1 €obstipuit tanto percussus nomine Pallas: €'egredere o quicumque es' ait 'coramque parentem €adloquere ac nostris succede penatibus hospes.' €excepitque manu dextramque amplexus inhaesit; €progressi subeunt luco fluuiumque relinquunt. €@@Tum regem Aeneas dictis adfatur amicis: €'optime Graiugenum, cui me Fortuna precari €et uitta comptos uoluit praetendere ramos, €non equidem extimui Danaum quod ductor et Arcas €quodque a stirpe fores geminis coniunctus Atridis; €sed mea me uirtus et sancta oracula diuum €cognatique patres, tua terris didita fama, €coniunxere tibi et fatis egere uolentem. €Dardanus, Iliacae primus pater urbis et auctor, €Electra, ut Grai perhibent, Atlantide cretus, €aduehitur Teucros; Electram maximus Atlas €edidit, aetherios umero qui sustinet orbis. €uobis Mercurius pater est, quem candida Maia €Cyllenae gelido conceptum uertice fudit; €at Maiam, auditis si quicquam credimus, Atlas, €idem Atlas generat caeli qui sidera tollit. €sic genus amborum scindit se sanguine ab uno. €his fretus non legatos neque prima per artem €temptamenta tui pepigi; me, me ipse meumque €obieci caput et supplex ad limina ueni. €gens eadem, quae te, crudeli Daunia bello €insequitur; nos si pellant nihil afore credunt €quin omnem Hesperiam penitus sua sub iuga mittant, €et mare quod supra teneant quodque adluit infra. €accipe daque fidem. sunt nobis fortia bello €pectora, sunt animi et rebus spectata iuuentus.' @1 €@@Dixerat Aeneas. ille os oculosque loquentis €iamdudum et totum lustrabat lumine corpus. €tum sic pauca refert: 'ut te, fortissime Teucrum, €accipio agnoscoque libens! ut uerba parentis €et uocem Anchisae magni uultumque recordor! €nam memini Hesionae uisentem regna sororis €Laomedontiaden Priamum Salamina petentem €protinus Arcadiae gelidos inuisere finis. €tum mihi prima genas uestibat flore iuuentas, €mirabarque duces Teucros, mirabar et ipsum €Laomedontiaden; sed cunctis altior ibat €Anchises. mihi mens iuuenali ardebat amore €compellare uirum et dextrae coniungere dextram; €accessi et cupidus Phenei sub moenia duxi. €ille mihi insignem pharetram Lyciasque sagittas €discedens chlamydemque auro dedit intertextam, €frenaque bina meus quae nunc habet aurea Pallas. €ergo et quam petitis iuncta est mihi foedere dextra, €et lux cum primum terris se crastina reddet, €auxilio laetos dimittam opibusque iuuabo. €interea sacra haec, quando huc uenistis amici, €annua, quae differre nefas, celebrate fauentes €nobiscum, et iam nunc sociorum adsuescite mensis.' €@@Haec ubi dicta, dapes iubet et sublata reponi €pocula gramineoque uiros locat ipse sedili, €praecipuumque toro et uillosi pelle leonis €accipit Aenean solioque inuitat acerno. €tum lecti iuuenes certatim araeque sacerdos €uiscera tosta ferunt taurorum, onerantque canistris €dona laboratae Cereris, Bacchumque ministrant. €uescitur Aeneas simul et Troiana iuuentus €perpetui tergo bouis et lustralibus extis. €@@Postquam exempta fames et amor compressus edendi, €rex Euandrus ait: 'non haec sollemnia nobis, @1 €has ex more dapes, hanc tanti numinis aram €uana superstitio ueterumque ignara deorum €imposuit: saeuis, hospes Troiane, periclis €seruati facimus meritosque nouamus honores. €iam primum saxis suspensam hanc aspice rupem, €disiectae procul ut moles desertaque montis €stat domus et scopuli ingentem traxere ruinam. €hic spelunca fuit uasto summota recessu, €semihominis Caci facies quam dira tenebat €solis inaccessam radiis; semperque recenti €caede tepebat humus, foribusque adfixa superbis €ora uirum tristi pendebant pallida tabo. €huic monstro Volcanus erat pater: illius atros €ore uomens ignis magna se mole ferebat. €attulit et nobis aliquando optantibus aetas €auxilium aduentumque dei. nam maximus ultor €tergemini nece Geryonae spoliisque superbus €Alcides aderat taurosque hac uictor agebat €ingentis, uallemque boues amnemque tenebant. €at furis Caci mens effera, ne quid inausum €aut intractatum scelerisue doliue fuisset, €quattuor a stabulis praestanti corpore tauros €auertit, totidem forma superante iuuencas. €atque hos, ne qua forent pedibus uestigia rectis, €cauda in speluncam tractos uersisque uiarum €indiciis raptor saxo occultabat opaco; €quaerenti nulla ad speluncam signa ferebant. €interea, cum iam stabulis saturata moueret €Amphitryoniades armenta abitumque pararet, €discessu mugire boues atque omne querelis @1 €impleri nemus et colles clamore relinqui. €reddidit una boum uocem uastoque sub antro €mugiit et Caci spem custodita fefellit. €hic uero Alcidae furiis exarserat atro €felle dolor: rapit arma manu nodisque grauatum €robur, et ae+rii cursu petit ardua montis. €tum primum nostri Cacum uidere timentem €turbatumque oculis; fugit ilicet ocior Euro €speluncamque petit, pedibus timor addidit alas. €ut sese inclusit ruptisque immane catenis €deiecit saxum, ferro quod et arte paterna €pendebat, fultosque emuniit obice postis, €ecce furens animis aderat Tirynthius omnemque €accessum lustrans huc ora ferebat et illuc, €dentibus infrendens. ter totum feruidus ira €lustrat Auentini montem, ter saxea temptat €limina nequiquam, ter fessus ualle resedit. €stabat acuta silex praecisis undique saxis €speluncae dorso insurgens, altissima uisu, €dirarum nidis domus opportuna uolucrum. €hanc, ut prona iugo laeuum incumbebat ad amnem, €dexter in aduersum nitens concussit et imis €auulsam soluit radicibus, inde repente €impulit; impulsu quo maximus intonat aether, €dissultant ripae refluitque exterritus amnis. €at specus et Caci detecta apparuit ingens €regia, et umbrosae penitus patuere cauernae, €non secus ac si qua penitus ui terra dehiscens €infernas reseret sedes et regna recludat €pallida, dis inuisa, superque immane barathrum €cernatur, trepident immisso lumine Manes. @1 €ergo insperata deprensum luce repente €inclusumque cauo saxo atque insueta rudentem €desuper Alcides telis premit, omniaque arma €aduocat et ramis uastisque molaribus instat. €ille autem, neque enim fuga iam super ulla pericli, €faucibus ingentem fumum (mirabile dictu) €euomit inuoluitque domum caligine caeca €prospectum eripiens oculis, glomeratque sub antro €fumiferam noctem commixtis igne tenebris. €non tulit Alcides animis, seque ipse per ignem þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜ˆ‹‚praecipiti iecit saltu, qua plurimus undam €fumus agit nebulaque ingens specus aestuat atra. €hic Cacum in tenebris incendia uana uomentem €corripit in nodum complexus, et angit inhaerens €elisos oculos et siccum sanguine guttur. €panditur extemplo foribus domus atra reuulsis €abstractaeque boues abiurataeque rapinae €caelo ostenduntur, pedibusque informe cadauer €protrahitur. nequeunt expleri corda tuendo €terribilis oculos, uultum uillosaque saetis €pectora semiferi atque exstinctos faucibus ignis. €ex illo celebratus honos laetique minores €seruauere diem, primusque Potitius auctor €et domus Herculei custos Pinaria sacri €hanc aram luco statuit, quae maxima semper €dicetur nobis et erit quae maxima semper. €quare agite, o iuuenes, tantarum in munere laudum €cingite fronde comas et pocula porgite dextris, €communemque uocate deum et date uina uolentes.' €dixerat, Herculea bicolor cum populus umbra €uelauitque comas foliisque innexa pependit, €et sacer impleuit dextram scyphus. ocius omnes €in mensam laeti libant diuosque precantur. @1 €@@Deuexo interea propior fit Vesper Olympo. €iamque sacerdotes primusque Potitius ibant €pellibus in morem cincti, flammasque ferebant. €instaurant epulas et mensae grata secundae €dona ferunt cumulantque oneratis lancibus aras. €tum Salii ad cantus incensa altaria circum €populeis adsunt euincti tempora ramis, €hic iuuenum chorus, ille senum, qui carmine laudes €Herculeas et facta ferunt: ut prima nouercae €monstra manu geminosque premens eliserit anguis, €ut bello egregias idem disiecerit urbes, €Troiamque Oechaliamque, ut duros mille labores €rege sub Eurystheo fatis Iunonis iniquae €pertulerit. 'tu nubigenas, inuicte, bimembris €Hylaeumque Pholumque manu, tu Cresia mactas €prodigia et uastum Nemeae sub rupe leonem. €te Stygii tremuere lacus, te ianitor Orci €ossa super recubans antro semesa cruento; €nec te ullae facies, non terruit ipse Typhoeus €arduus arma tenens; non te rationis egentem €Lernaeus turba capitum circumstetit anguis. €salue, uera Iouis proles, decus addite diuis, €et nos et tua dexter adi pede sacra secundo.' €talia carminibus celebrant; super omnia Caci €speluncam adiciunt spirantemque ignibus ipsum. €consonat omne nemus strepitu collesque resultant. €@@Exim se cuncti diuinis rebus ad urbem €perfectis referunt. ibat rex obsitus aeuo, €et comitem Aenean iuxta natumque tenebat €ingrediens uarioque uiam sermone leuabat. €miratur facilisque oculos fert omnia circum €Aeneas, capiturque locis et singula laetus @1 €exquiritque auditque uirum monimenta priorum. €tum rex Euandrus Romanae conditor arcis: €'haec nemora indigenae Fauni Nymphaeque tenebant €gensque uirum truncis et duro robore nata, €quis neque mos neque cultus erat, nec iungere tauros €aut componere opes norant aut parcere parto, €sed rami atque asper uictu uenatus alebat. €primus ab aetherio uenit Saturnus Olympo €arma Iouis fugiens et regnis exsul ademptis. €is genus indocile ac dispersum montibus altis €composuit legesque dedit, Latiumque uocari €maluit, his quoniam latuisset tutus in oris. €aurea quae perhibent illo sub rege fuere €saecula: sic placida populos in pace regebat, €deterior donec paulatim ac decolor aetas €et belli rabies et amor successit habendi. €tum manus Ausonia et gentes uenere Sicanae, €saepius et nomen posuit Saturnia tellus; €tum reges asperque immani corpore Thybris, €a quo post Itali fluuium cognomine Thybrim €diximus; amisit uerum uetus Albula nomen. €me pulsum patria pelagique extrema sequentem €Fortuna omnipotens et ineluctabile fatum €his posuere locis, matrisque egere tremenda €Carmentis nymphae monita et deus auctor Apollo.' €@@Vix ea dicta, dehinc progressus monstrat et aram €et Carmentalem Romani nomine portam €quam memorant, nymphae priscum Carmentis honorem, €uatis fatidicae, cecinit quae prima futuros €Aeneadas magnos et nobile Pallanteum. €hinc lucum ingentem, quem Romulus acer asylum €rettulit, et gelida monstrat sub rupe Lupercal @1 €Parrhasio dictum Panos de more Lycaei. €nec non et sacri monstrat nemus Argileti €testaturque locum et letum docet hospitis Argi. €hinc ad Tarpeiam sedem et Capitolia ducit €aurea nunc, olim siluestribus horrida dumis. €iam tum religio pauidos terrebat agrestis €dira loci, iam tum siluam saxumque tremebant. €'hoc nemus, hunc' inquit 'frondoso uertice collem €(quis deus incertum est) habitat deus; Arcades ipsum €credunt se uidisse Iouem, cum saepe nigrantem €aegida concuteret dextra nimbosque cieret. €haec duo praeterea disiectis oppida muris, €reliquias ueterumque uides monimenta uirorum. €hanc Ianus pater, hanc Saturnus condidit arcem; €Ianiculum huic, illi fuerat Saturnia nomen.' €talibus inter se dictis ad tecta subibant €pauperis Euandri, passimque armenta uidebant €Romanoque foro et lautis mugire Carinis. €ut uentum ad sedes, 'haec' inquit 'limina uictor €Alcides subiit, haec illum regia cepit. €aude, hospes, contemnere opes et te quoque dignum €finge deo, rebusque ueni non asper egenis.' €dixit, et angusti subter fastigia tecti €ingentem Aenean duxit stratisque locauit €effultum foliis et pelle Libystidis ursae: €nox ruit et fuscis tellurem amplectitur alis. €@@At Venus haud animo nequiquam exterrita mater €Laurentumque minis et duro mota tumultu €Volcanum adloquitur, thalamoque haec coniugis aureo €incipit et dictis diuinum aspirat amorem: €'dum bello Argolici uastabant Pergama reges €debita casurasque inimicis ignibus arces, €non ullum auxilium miseris, non arma rogaui @1 €artis opisque tuae, nec te, carissime coniunx, €incassumue tuos uolui exercere labores, €quamuis et Priami deberem plurima natis, €et durum Aeneae fleuissem saepe laborem. €nunc Iouis imperiis Rutulorum constitit oris: €ergo eadem supplex uenio et sanctum mihi numen €arma rogo, genetrix nato. te filia Nerei, €te potuit lacrimis Tithonia flectere coniunx. €aspice qui coeant populi, quae moenia clausis €ferrum acuant portis in me excidiumque meorum.' €dixerat et niueis hinc atque hinc diua lacertis €cunctantem amplexu molli fouet. ille repente €accepit solitam flammam, notusque medullas €intrauit calor et labefacta per ossa cucurrit, €non secus atque olim tonitru cum rupta corusco €ignea rima micans percurrit lumine nimbos; €sensit laeta dolis et formae conscia coniunx. €tum pater aeterno fatur deuinctus amore: €'quid causas petis ex alto? fiducia cessit €quo tibi, diua, mei? similis si cura fuisset, €tum quoque fas nobis Teucros armare fuisset; €nec pater omnipotens Troiam nec fata uetabant €stare decemque alios Priamum superesse per annos. €et nunc, si bellare paras atque haec tibi mens est, €quidquid in arte mea possum promittere curae, €quod fieri ferro liquidoue potest electro, €quantum ignes animaeque ualent, absiste precando €uiribus indubitare tuis.' ea uerba locutus €optatos dedit amplexus placidumque petiuit €coniugis infusus gremio per membra soporem. €@@Inde ubi prima quies medio iam noctis abactae @1 €curriculo expulerat somnum, cum femina primum, €cui tolerare colo uitam tenuique Minerua €impositum, cinerem et sopitos suscitat ignis €noctem addens operi, famulasque ad lumina longo €exercet penso, castum ut seruare cubile €coniugis et possit paruos educere natos: €haud secus ignipotens nec tempore segnior illo €mollibus e stratis opera ad fabrilia surgit. €insula Sicanium iuxta latus Aeoliamque €erigitur Liparen fumantibus ardua saxis, €quam subter specus et Cyclopum exesa caminis €antra Aetnaea tonant, ualidique incudibus ictus €auditi referunt gemitus, striduntque cauernis €stricturae Chalybum et fornacibus ignis anhelat, €Volcani domus et Volcania nomine tellus. €hoc tunc ignipotens caelo descendit ab alto. €ferrum exercebant uasto Cyclopes in antro, €Brontesque Steropesque et nudus membra Pyragmon. €his informatum manibus iam parte polita €fulmen erat, toto genitor quae plurima caelo €deicit in terras, pars imperfecta manebat. €tris imbris torti radios, tris nubis aquosae €addiderant, rutuli tris ignis et alitis Austri. €fulgores nunc terrificos sonitumque metumque €miscebant operi flammisque sequacibus iras. €parte alia Marti currumque rotasque uolucris €instabant, quibus ille uiros, quibus excitat urbes; þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜ˆ‹ƒ³aegidaque horriferam, turbatae Palladis arma, €certatim squamis serpentum auroque polibant €conexosque anguis ipsamque in pectore diuae €Gorgona desecto uertentem lumina collo. €'tollite cuncta' inquit 'coeptosque auferte labores, @1 €Aetnaei Cyclopes, et huc aduertite mentem: €arma acri facienda uiro. nunc uiribus usus, €nunc manibus rapidis, omni nunc arte magistra. €praecipitate moras.' nec plura effatus, at illi €ocius incubuere omnes pariterque laborem €sortiti. fluit aes riuis aurique metallum €uulnificusque chalybs uasta fornace liquescit. €ingentem clipeum informant, unum omnia contra €tela Latinorum, septenosque orbibus orbis €impediunt. alii uentosis follibus auras €accipiunt redduntque, alii stridentia tingunt €aera lacu; gemit impositis incudibus antrum; €illi inter sese multa ui bracchia tollunt €in numerum, uersantque tenaci forcipe massam. €@@Haec pater Aeoliis properat dum Lemnius oris, €Euandrum ex humili tecto lux suscitat alma €et matutini uolucrum sub culmine cantus. €consurgit senior tunicaque inducitur artus €et Tyrrhena pedum circumdat uincula plantis. €tum lateri atque umeris Tegeaeum subligat ensem €demissa ab laeua pantherae terga retorquens. €nec non et gemini custodes limine ab alto €praecedunt gressumque canes comitantur erilem. €hospitis Aeneae sedem et secreta petebat €sermonum memor et promissi muneris heros. €nec minus Aeneas se matutinus agebat; €filius huic Pallas, illi comes ibat Achates. €congressi iungunt dextras mediisque residunt €aedibus et licito tandem sermone fruuntur. €rex prior haec: €'maxime Teucrorum ductor, quo sospite numquam €res equidem Troiae uictas aut regna fatebor, @1 €nobis ad belli auxilium pro nomine tanto €exiguae uires; hinc Tusco claudimur amni, €hinc Rutulus premit et murum circumsonat armis. €sed tibi ego ingentis populos opulentaque regnis €iungere castra paro, quam fors inopina salutem €ostentat: fatis huc te poscentibus adfers. €haud procul hinc saxo incolitur fundata uetusto €urbis Agyllinae sedes, ubi Lydia quondam €gens, bello praeclara, iugis insedit Etruscis. €hanc multos florentem annos rex deinde superbo €imperio et saeuis tenuit Mezentius armis. €quid memorem infandas caedes, quid facta tyranni €effera? di capiti ipsius generique reseruent! €mortua quin etiam iungebat corpora uiuis €componens manibusque manus atque oribus ora, €tormenti genus, et sanie taboque fluentis €complexu in misero longa sic morte necabat. €at fessi tandem ciues infanda furentem €armati circumsistunt ipsumque domumque, €obtruncant socios, ignem ad fastigia iactant. €ille inter caedem Rutulorum elapsus in agros €confugere et Turni defendier hospitis armis. €ergo omnis furiis surrexit Etruria iustis, €regem ad supplicium praesenti Marte reposcunt. €his ego te, Aenea, ductorem milibus addam. €toto namque fremunt condensae litore puppes €signaque ferre iubent, retinet longaeuus haruspex €fata canens: "o Maeoniae delecta iuuentus, €flos ueterum uirtusque uirum, quos iustus in hostem €fert dolor et merita accendit Mezentius ira, €nulli fas Italo tantam subiungere gentem: €externos optate duces." tum Etrusca resedit €hoc acies campo monitis exterrita diuum. @1 €ipse oratores ad me regnique coronam €cum sceptro misit mandatque insignia Tarchon, €succedam castris Tyrrhenaque regna capessam. €sed mihi tarda gelu saeclisque effeta senectus €inuidet imperium seraeque ad fortia uires. €natum exhortarer, ni mixtus matre Sabella €hinc partem patriae traheret. tu, cuius et annis €et generi fatum indulget, quem numina poscunt, €ingredere, o Teucrum atque Italum fortissime ductor. €hunc tibi praeterea, spes et solacia nostri, €Pallanta adiungam; sub te tolerare magistro €militiam et graue Martis opus, tua cernere facta €adsuescat, primis et te miretur ab annis. €Arcadas huic equites bis centum, robora pubis €lecta dabo, totidemque suo tibi nomine Pallas.' €@@Vix ea fatus erat, defixique ora tenebant €Aeneas Anchisiades et fidus Achates, €multaque dura suo tristi cum corde putabant, €ni signum caelo Cytherea dedisset aperto. €namque improuiso uibratus ab aethere fulgor €cum sonitu uenit et ruere omnia uisa repente, €Tyrrhenusque tubae mugire per aethera clangor. €suspiciunt, iterum atque iterum fragor increpat ingens. €arma inter nubem caeli in regione serena €per sudum rutilare uident et pulsa tonare. €obstipuere animis alii, sed Troius heros €agnouit sonitum et diuae promissa parentis. €tum memorat: 'ne uero, hospes, ne quaere profecto €quem casum portenta ferant: ego poscor Olympo. €hoc signum cecinit missuram diua creatrix, @1 €si bellum ingrueret, Volcaniaque arma per auras €laturam auxilio. €heu quantae miseris caedes Laurentibus instant! €quas poenas mihi, Turne, dabis! quam multa sub undas €scuta uirum galeasque et fortia corpora uolues, €Thybri pater! poscant acies et foedera rumpant.' €@@Haec ubi dicta dedit, solio se tollit ab alto €et primum Herculeis sopitas ignibus aras €excitat, hesternumque larem paruosque penatis €laetus adit; mactat lectas de more bidentis €Euandrus pariter, pariter Troiana iuuentus. €post hinc ad nauis graditur sociosque reuisit, €quorum de numero qui sese in bella sequantur €praestantis uirtute legit; pars cetera prona €fertur aqua segnisque secundo defluit amni, €nuntia uentura Ascanio rerumque patrisque. €dantur equi Teucris Tyrrhena petentibus arua; €ducunt exsortem Aeneae, quem fulua leonis €pellis obit totum praefulgens unguibus aureis. €@@Fama uolat paruam subito uulgata per urbem €ocius ire equites Tyrrheni ad limina regis. €uota metu duplicant matres, propiusque periclo €it timor et maior Martis iam apparet imago. €tum pater Euandrus dextram complexus euntis €haeret inexpletus lacrimans ac talia fatur: €'o mihi praeteritos referat si Iuppiter annos, €qualis eram cum primam aciem Praeneste sub ipsa €straui scutorumque incendi uictor aceruos €et regem hac Erulum dextra sub Tartara misi, @1 €nascenti cui tris animas Feronia mater €(horrendum dictu) dederat, terna arma mouenda_ €ter leto sternendus erat; cui tunc tamen omnis €abstulit haec animas dextra et totidem exuit armis: €non ego nunc dulci amplexu diuellerer usquam, €nate, tuo, neque finitimo Mezentius umquam €huic capiti insultans tot ferro saeua dedisset €funera, tam multis uiduasset ciuibus urbem. €at uos, o superi, et diuum tu maxime rector €Iuppiter, Arcadii, quaeso, miserescite regis €et patrias audite preces. si numina uestra €incolumem Pallanta mihi, si fata reseruant, €si uisurus eum uiuo et uenturus in unum, €uitam oro, patior quemuis durare laborem. €sin aliquem infandum casum, Fortuna, minaris, €nunc, nunc o liceat crudelem abrumpere uitam, €dum curae ambiguae, dum spes incerta futuri, €dum te, care puer, mea sola et sera uoluptas, €complexu teneo, grauior neu nuntius auris €uulneret.' haec genitor digressu dicta supremo €fundebat; famuli conlapsum in tecta ferebant. €@@Iamque adeo exierat portis equitatus apertis €Aeneas inter primos et fidus Achates, €inde alii Troiae proceres; ipse agmine Pallas €it medio chlamyde et pictis conspectus in armis, €qualis ubi Oceani perfusus Lucifer unda, €quem Venus ante alios astrorum diligit ignis, €extulit os sacrum caelo tenebrasque resoluit. €stant pauidae in muris matres oculisque sequuntur €pulueream nubem et fulgentis aere cateruas. @1 €olli per dumos, qua proxima meta uiarum, €armati tendunt; it clamor, et agmine facto €quadripedante putrem sonitu quatit ungula campum. €est ingens gelidum lucus prope Caeritis amnem, €religione patrum late sacer; undique colles €inclusere caui et nigra nemus abiete cingunt. €Siluano fama est ueteres sacrasse Pelasgos, €aruorum pecorisque deo, lucumque diemque, €qui primi finis aliquando habuere Latinos. €haud procul hinc Tarcho et Tyrrheni tuta tenebant €castra locis, celsoque omnis de colle uideri €iam poterat legio et latis tendebat in aruis. €huc pater Aeneas et bello lecta iuuentus €succedunt, fessique et equos et corpora curant. €@@At Venus aetherios inter dea candida nimbos €dona ferens aderat; natumque in ualle reducta €ut procul egelido secretum flumine uidit, €talibus adfata est dictis seque obtulit ultro: €'en perfecta mei promissa coniugis arte þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜ˆ‹„åmunera. ne mox aut Laurentis, nate, superbos €aut acrem dubites in proelia poscere Turnum.' €dixit, et amplexus nati Cytherea petiuit, €arma sub aduersa posuit radiantia quercu. €ille deae donis et tanto laetus honore €expleri nequit atque oculos per singula uoluit, €miraturque interque manus et bracchia uersat €terribilem cristis galeam flammasque uomentem, €fatiferumque ensem, loricam ex aere rigentem, €sanguineam, ingentem, qualis cum caerula nubes €solis inardescit radiis longeque refulget; €tum leuis ocreas electro auroque recocto, €hastamque et clipei non enarrabile textum. €illic res Italas Romanorumque triumphos @1 €haud uatum ignarus uenturique inscius aeui €fecerat ignipotens, illic genus omne futurae €stirpis ab Ascanio pugnataque in ordine bella. €fecerat et uiridi fetam Mauortis in antro €procubuisse lupam, geminos huic ubera circum €ludere pendentis pueros et lambere matrem €impauidos, illam tereti ceruice reflexa €mulcere alternos et corpora fingere lingua. €nec procul hinc Romam et raptas sine more Sabinas €consessu caueae, magnis Circensibus actis, €addiderat, subitoque nouum consurgere bellum €Romulidis Tatioque seni Curibusque seueris. €post idem inter se posito certamine reges €armati Iouis ante aram paterasque tenentes €stabant et caesa iungebant foedera porca. €haud procul inde citae Mettum in diuersa quadrigae €distulerant (at tu dictis, Albane, maneres!), €raptabatque uiri mendacis uiscera Tullus €per siluam, et sparsi rorabant sanguine uepres. €nec non Tarquinium eiectum Porsenna iubebat €accipere ingentique urbem obsidione premebat; €Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant. €illum indignanti similem similemque minanti €aspiceres, pontem auderet quia uellere Cocles €et fluuium uinclis innaret Cloelia ruptis. €in summo custos Tarpeiae Manlius arcis €stabat pro templo et Capitolia celsa tenebat, €Romuleoque recens horrebat regia culmo. €atque hic auratis uolitans argenteus anser €porticibus Gallos in limine adesse canebat; €Galli per dumos aderant arcemque tenebant €defensi tenebris et dono noctis opacae. @1 €aurea caesaries ollis atque aurea uestis, €uirgatis lucent sagulis, tum lactea colla €auro innectuntur, duo quisque Alpina coruscant €gaesa manu, scutis protecti corpora longis. €hic exsultantis Salios nudosque Lupercos €lanigerosque apices et lapsa ancilia caelo €extuderat, castae ducebant sacra per urbem €pilentis matres in mollibus. hinc procul addit €Tartareas etiam sedes, alta ostia Ditis, €et scelerum poenas, et te, Catilina, minaci €pendentem scopulo Furiarumque ora trementem, €secretosque pios, his dantem iura Catonem. €haec inter tumidi late maris ibat imago €aurea, sed fluctu spumabant caerula cano, €et circum argento clari delphines in orbem €aequora uerrebant caudis aestumque secabant. €in medio classis aeratas, Actia bella, €cernere erat, totumque instructo Marte uideres €feruere Leucaten auroque effulgere fluctus. €hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar €cum patribus populoque, penatibus et magnis dis, €stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas €laeta uomunt patriumque aperitur uertice sidus. €parte alia uentis et dis Agrippa secundis €arduus agmen agens, cui, belli insigne superbum, €tempora nauali fulgent rostrata corona. €hinc ope barbarica uariisque Antonius armis, €uictor ab Aurorae populis et litore rubro, €Aegyptum uirisque Orientis et ultima secum €Bactra uehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx. €una omnes ruere ac totum spumare reductis €conuulsum remis rostrisque tridentibus aequor. @1 €alta petunt; pelago credas innare reuulsas €Cycladas aut montis concurrere montibus altos, €tanta mole uiri turritis puppibus instant. €stuppea flamma manu telisque uolatile ferrum €spargitur, arua noua Neptunia caede rubescunt. €regina in mediis patrio uocat agmina sistro, €necdum etiam geminos a tergo respicit anguis. €omnigenumque deum monstra et latrator Anubis €contra Neptunum et Venerem contraque Mineruam €tela tenent. saeuit medio in certamine Mauors €caelatus ferro, tristesque ex aethere Dirae, €et scissa gaudens uadit Discordia palla, €quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello. €Actius haec cernens arcum intendebat Apollo €desuper; omnis eo terrore Aegyptus et Indi, €omnis Arabs, omnes uertebant terga Sabaei. €ipsa uidebatur uentis regina uocatis €uela dare et laxos iam iamque immittere funis. €illam inter caedes pallentem morte futura €fecerat ignipotens undis et Iapyge ferri, €contra autem magno maerentem corpore Nilum €pandentemque sinus et tota ueste uocantem €caeruleum in gremium latebrosaque flumina uictos. €at Caesar, triplici inuectus Romana triumpho €moenia, dis Italis uotum immortale sacrabat, €maxima ter centum totam delubra per urbem. €laetitia ludisque uiae plausuque fremebant; €omnibus in templis matrum chorus, omnibus arae; €ante aras terram caesi strauere iuuenci. €ipse sedens niueo candentis limine Phoebi €dona recognoscit populorum aptatque superbis €postibus; incedunt uictae longo ordine gentes, €quam uariae linguis, habitu tam uestis et armis. @1 €hic Nomadum genus et discinctos Mulciber Afros, €hic Lelegas Carasque sagittiferosque Gelonos €finxerat; Euphrates ibat iam mollior undis, €extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis, €indomitique Dahae, et pontem indignatus Araxes. €@@Talia per clipeum Volcani, dona parentis, €miratur rerumque ignarus imagine gaudet €attollens umero famamque et fata nepotum. @1 ôÿ@@@@{1LIBER IX}1 Atque ea diuersa penitus dum parte geruntur, €Irim de caelo misit Saturnia Iuno €audacem ad Turnum. luco tum forte parentis €Pilumni Turnus sacrata ualle sedebat. €ad quem sic roseo Thaumantias ore locuta est: €'Turne, quod optanti diuum promittere nemo €auderet, uoluenda dies en attulit ultro. €Aeneas urbe et sociis et classe relicta €sceptra Palatini sedemque petit Euandri. €nec satis: extremas Corythi penetrauit ad urbes €Lydorumque manum, collectos armat agrestis. €quid dubitas? nunc tempus equos, nunc poscere currus. €rumpe moras omnis et turbata arripe castra.' €dixit, et in caelum paribus se sustulit alis €ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum. €agnouit iuuenis duplicisque ad sidera palmas €sustulit ac tali fugientem est uoce secutus: €'Iri, decus caeli, quis te mihi nubibus actam €detulit in terras? unde haec tam clara repente €tempestas? medium uideo discedere caelum €palantisque polo stellas. sequor omina tanta, €quisquis in arma uocas.' et sic effatus ad undam €processit summoque hausit de gurgite lymphas €multa deos orans, onerauitque aethera uotis. @1 €@@Iamque omnis campis exercitus ibat apertis €diues equum, diues pictai uestis et auri; €Messapus primas acies, postrema coercent €Tyrrhidae iuuenes, medio dux agmine Turnus: ˆžceu septem surgens sedatis amnibus altus €per tacitum Ganges aut pingui flumine Nilus €cum refluit campis et iam se condidit alueo. €hic subitam nigro glomerari puluere nubem €prospiciunt Teucri ac tenebras insurgere campis. €primus ab aduersa conclamat mole Caicus: €'quis globus, o ciues, caligine uoluitur atra? €ferte citi ferrum, date tela, ascendite muros, €hostis adest, heia!' ingenti clamore per omnis €condunt se Teucri portas et moenia complent. €namque ita discedens praeceperat optimus armis €Aeneas: si qua interea fortuna fuisset, €neu struere auderent aciem neu credere campo; €castra modo et tutos seruarent aggere muros. €ergo etsi conferre manum pudor iraque monstrat, €obiciunt portas tamen et praecepta facessunt, €armatique cauis exspectant turribus hostem. €@@Turnus, ut ante uolans tardum praecesserat agmen €uiginti lectis equitum comitatus et urbi €improuisus adest, maculis quem Thracius albis €portat equus cristaque tegit galea aurea rubra, €'ecquis erit mecum, iuuenes, qui primus in hostem_? €en,' ait et iaculum attorquens emittit in auras, €principium pugnae, et campo sese arduus infert. €clamorem excipiunt socii fremituque sequuntur €horrisono; Teucrum mirantur inertia corda, @1 €non aequo dare se campo, non obuia ferre €arma uiros, sed castra fouere. huc turbidus atque huc €lustrat equo muros aditumque per auia quaerit. €ac ueluti pleno lupus insidiatus ouili €cum fremit ad caulas uentos perpessus et imbris þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜‰ˆ½nocte super media; tuti sub matribus agni €balatum exercent, ille asper et improbus ira €saeuit in absentis; collecta fatigat edendi €ex longo rabies et siccae sanguine fauces: €haud aliter Rutulo muros et castra tuenti €ignescunt irae, duris dolor ossibus ardet. €qua temptet ratione aditus, et quae uia clausos €excutiat Teucros uallo atque effundat in aequum? €classem, quae lateri castrorum adiuncta latebat, €aggeribus saeptam circum et fluuialibus undis, €inuadit sociosque incendia poscit ouantis €atque manum pinu flagranti feruidus implet. €tum uero incumbunt (urget praesentia Turni), €atque omnis facibus pubes accingitur atris. €diripuere focos: piceum fert fumida lumen €taeda et commixtam Volcanus ad astra fauillam. €@@Quis deus, o Musae, tam saeua incendia Teucris €auertit? tantos ratibus quis depulit ignis? €dicite: prisca fides facto, sed fama perennis. €tempore quo primum Phrygia formabat in Ida €Aeneas classem et pelagi petere alta parabat, €ipsa deum fertur genetrix Berecyntia magnum €uocibus his adfata Iouem: 'da, nate, petenti, €quod tua cara parens domito te poscit Olympo. €pinea silua mihi multos dilecta per annos, €lucus in arce fuit summa, quo sacra ferebant, €nigranti picea trabibusque obscurus acernis. @1 €has ego Dardanio iuueni, cum classis egeret, €laeta dedi; nunc sollicitam timor anxius angit. €solue metus atque hoc precibus sine posse parentem, €ne cursu quassatae ullo neu turbine uenti €uincantur: prosit nostris in montibus ortas.' €filius huic contra, torquet qui sidera mundi: €'o genetrix, quo fata uocas? aut quid petis istis? €mortaline manu factae immortale carinae €fas habeant? certusque incerta pericula lustret €Aeneas? cui tanta deo permissa potestas? €immo, ubi defunctae finem portusque tenebunt €Ausonios olim, quaecumque euaserit undis €Dardaniumque ducem Laurentia uexerit arua, €mortalem eripiam formam magnique iubebo €aequoris esse deas, qualis Nereia Doto €et Galatea secant spumantem pectore pontum.' €dixerat idque ratum Stygii per flumina fratris, €per pice torrentis atraque uoragine ripas €adnuit, et totum nutu tremefecit Olympum. €@@Ergo aderat promissa dies et tempora Parcae €debita complerant, cum Turni iniuria Matrem €admonuit ratibus sacris depellere taedas. €hic primum noua lux oculis offulsit et ingens €uisus ab Aurora caelum transcurrere nimbus €Idaeique chori; tum uox horrenda per auras €excidit et Troum Rutulorumque agmina complet: €'ne trepidate meas, Teucri, defendere nauis €neue armate manus; maria ante exurere Turno €quam sacras dabitur pinus. uos ite solutae, €ite deae pelagi; genetrix iubet.' et sua quaeque €continuo puppes abrumpunt uincula ripis €delphinumque modo demersis aequora rostris @1 €ima petunt. hinc uirgineae (mirabile monstrum) ˆúreddunt se totidem facies pontoque feruntur. €@@Obstipuere animis Rutuli, conterritus ipse €turbatis Messapus equis, cunctatur et amnis €rauca sonans reuocatque pedem Tiberinus ab alto. €at non audaci Turno fiducia cessit; €ultro animos tollit dictis atque increpat ultro: €'Troianos haec monstra petunt, his Iuppiter ipse €auxilium solitum eripuit: non tela neque ignis €exspectant Rutulos. ergo maria inuia Teucris, €nec spes ulla fugae: rerum pars altera adempta est, €terra autem in nostris manibus, tot milia gentes €arma ferunt Italae. nil me fatalia terrent, €si qua Phryges prae se iactant, responsa deorum; €sat fatis Venerique datum, tetigere quod arua €fertilis Ausoniae Troes. sunt et mea contra €fata mihi, ferro sceleratam exscindere gentem €coniuge praerepta; nec solos tangit Atridas €iste dolor, solisque licet capere arma Mycenis. €"sed periisse semel satis est": peccare fuisset €ante satis, penitus modo non genus omne perosos €femineum. quibus haec medii fiducia ualli €fossarumque morae, leti discrimina parua, €dant animos; at non uiderunt moenia Troiae €Neptuni fabricata manu considere in ignis? €sed uos, o lecti, ferro qui scindere uallum €apparat et mecum inuadit trepidantia castra? @1 €non armis mihi Volcani, non mille carinis €est opus in Teucros. addant se protinus omnes €Etrusci socios. tenebras et inertia furta €Palladii caesis late custodibus arcis €ne timeant, nec equi caeca condemur in aluo: €luce palam certum est igni circumdare muros. €haud sibi cum Danais rem faxo et pube Pelasga €esse ferant, decimum quos distulit Hector in annum. €nunc adeo, melior quoniam pars acta diei, €quod superest, laeti bene gestis corpora rebus €procurate, uiri, et pugnam sperate parari.' €interea uigilum excubiis obsidere portas €cura datur Messapo et moenia cingere flammis. €bis septem Rutuli muros qui milite seruent €delecti, ast illos centeni quemque sequuntur €purpurei cristis iuuenes auroque corusci. €discurrunt uariantque uices, fusique per herbam €indulgent uino et uertunt crateras ae+nos. €conlucent ignes, noctem custodia ducit €insomnem ludo. €@@Haec super e uallo prospectant Troes et armis €alta tenent, nec non trepidi formidine portas €explorant pontisque et propugnacula iungunt, €tela gerunt. instat Mnestheus acerque Serestus, €quos pater Aeneas, si quando aduersa uocarent, €rectores iuuenum et rerum dedit esse magistros. €omnis per muros legio sortita periclum €excubat exercetque uices, quod cuique tuendum est. €@@Nisus erat portae custos, acerrimus armis, €Hyrtacides, comitem Aeneae quem miserat Ida @1 €uenatrix iaculo celerem leuibusque sagittis, €et iuxta comes Euryalus, quo pulchrior alter €non fuit Aeneadum Troiana neque induit arma, €ora puer prima signans intonsa iuuenta. €his amor unus erat pariterque in bella ruebant; €tum quoque communi portam statione tenebant. €Nisus ait: 'dine hunc ardorem mentibus addunt, €Euryale, an sua cuique deus fit dira cupido? €aut pugnam aut aliquid iamdudum inuadere magnum €mens agitat mihi, nec placida contenta quiete est. €cernis quae Rutulos habeat fiducia rerum: €lumina rara micant, somno uinoque soluti €procubuere, silent late loca. percipe porro €quid dubitem et quae nunc animo sententia surgat. €Aenean acciri omnes, populusque patresque, €exposcunt, mittique uiros qui certa reportent. €si tibi quae posco promittunt (nam mihi facti €fama sat est), tumulo uideor reperire sub illo €posse uiam ad muros et moenia Pallantea.' €obstipuit magno laudum percussus amore €Euryalus, simul his ardentem adfatur amicum: €'mene igitur socium summis adiungere rebus, €Nise, fugis? solum te in tanta pericula mittam? €non ita me genitor, bellis adsuetus Opheltes, €Argolicum terrorem inter Troiaeque labores €sublatum erudiit, nec tecum talia gessi €magnanimum Aenean et fata extrema secutus: €est hic, est animus lucis contemptor et istum €qui uita bene credat emi, quo tendis, honorem.' €Nisus ad haec: 'equidem de te nil tale uerebar, €nec fas; non ita me referat tibi magnus ouantem €Iuppiter aut quicumque oculis haec aspicit aequis. €sed si quis (quae multa uides discrimine tali) @1 €si quis in aduersum rapiat casusue deusue, €te superesse uelim, tua uita dignior aetas. €sit qui me raptum pugna pretioue redemptum €mandet humo, solita aut si qua id Fortuna uetabit, €absenti ferat inferias decoretque sepulcro. €neu matri miserae tanti sim causa doloris, €quae te sola, puer, multis e matribus ausa €persequitur, magni nec moenia curat Acestae.' €ille autem: 'causas nequiquam nectis inanis €nec mea iam mutata loco sententia cedit. €acceleremus' ait, uigiles simul excitat. illi €succedunt seruantque uices; statione relicta €ipse comes Niso graditur regemque requirunt. €@@Cetera per terras omnis animalia somno €laxabant curas et corda oblita laborum: €ductores Teucrum primi, delecta iuuentus, €consilium summis regni de rebus habebant, €quid facerent quisue Aeneae iam nuntius esset. €stant longis adnixi hastis et scuta tenentes €castrorum et campi medio. tum Nisus et una €Euryalus confestim alacres admittier orant: €rem magnam pretiumque morae fore. primus Iulus €accepit trepidos ac Nisum dicere iussit. €tum sic Hyrtacides: 'audite o mentibus aequis €Aeneadae, neue haec nostris spectentur ab annis €quae ferimus. Rutuli somno uinoque soluti €conticuere. locum insidiis conspeximus ipsi, €qui patet in biuio portae quae proxima ponto. €interrupti ignes aterque ad sidera fumus þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜‰‹ðerigitur. si fortuna permittitis uti €quaesitum Aenean et moenia Pallantea, €mox hic cum spoliis ingenti caede peracta €adfore cernetis. nec nos uia fallit euntis: @1 €uidimus obscuris primam sub uallibus urbem €uenatu adsiduo et totum cognouimus amnem.' €hic annis grauis atque animi maturus Aletes: €'di patrii, quorum semper sub numine Troia est, €non tamen omnino Teucros delere paratis, €cum talis animos iuuenum et tam certa tulistis €pectora.' sic memorans umeros dextrasque tenebat €amborum et uultum lacrimis atque ora rigabat. €'quae uobis, quae digna, uiri, pro laudibus istis €praemia posse rear solui? pulcherrima primum €di moresque dabunt uestri: tum cetera reddet €actutum pius Aeneas atque integer aeui €Ascanius meriti tanti non immemor umquam.' €'immo ego uos, cui sola salus genitore reducto,' €excipit Ascanius 'per magnos, Nise, penatis €Assaracique larem et canae penetralia Vestae €obtestor, quaecumque mihi fortuna fidesque est, €in uestris pono gremiis. reuocate parentem, €reddite conspectum; nihil illo triste recepto. €bina dabo argento perfecta atque aspera signis €pocula, deuicta genitor quae cepit Arisba, €et tripodas geminos, auri duo magna talenta, €cratera antiquum quem dat Sidonia Dido. €si uero capere Italiam sceptrisque potiri €contigerit uictori et praedae dicere sortem, €uidisti, quo Turnus equo, quibus ibat in armis €aureus; ipsum illum, clipeum cristasque rubentis €excipiam sorti, iam nunc tua praemia, Nise. €praeterea bis sex genitor lectissima matrum €corpora captiuosque dabit suaque omnibus arma, €insuper his campi quod rex habet ipse Latinus. @1 €te uero, mea quem spatiis propioribus aetas €insequitur, uenerande puer, iam pectore toto €accipio et comitem casus complector in omnis. €nulla meis sine te quaeretur gloria rebus: €seu pacem seu bella geram, tibi maxima rerum €uerborumque fides.' contra quem talia fatur €Euryalus: 'me nulla dies tam fortibus ausis €dissimilem arguerit; tantum fortuna secunda €haud aduersa cadat. sed te super omnia dona €unum oro: genetrix Priami de gente uetusta €est mihi, quam miseram tenuit non Ilia tellus €mecum excedentem, non moenia regis Acestae. €hanc ego nunc ignaram huius quodcumque pericli €inque salutatam linquo (nox et tua testis €dextera), quod nequeam lacrimas perferre parentis. €at tu, oro, solare inopem et succurre relictae. €hanc sine me spem ferre tui, audentior ibo €in casus omnis.' percussa mente dedere €Dardanidae lacrimas, ante omnis pulcher Iulus, €atque animum patriae strinxit pietatis imago. €tum sic effatur: €'sponde digna tuis ingentibus omnia coeptis. €namque erit ista mihi genetrix nomenque Creusae €solum defuerit, nec partum gratia talem €parua manet. casus factum quicumque sequentur, €per caput hoc iuro, per quod pater ante solebat: €quae tibi polliceor reduci rebusque secundis, €haec eadem matrique tuae generique manebunt.' €sic ait inlacrimans; umero simul exuit ensem €auratum, mira quem fecerat arte Lycaon €Cnosius atque habilem uagina aptarat eburna. €dat Niso Mnestheus pellem horrentisque leonis @1 €exuuias, galeam fidus permutat Aletes. €protinus armati incedunt; quos omnis euntis €primorum manus ad portas, iuuenumque senumque, €prosequitur uotis. nec non et pulcher Iulus, €ante annos animumque gerens curamque uirilem, €multa patri mandata dabat portanda; sed aurae €omnia discerpunt et nubibus inrita donant. €@@Egressi superant fossas noctisque per umbram €castra inimica petunt, multis tamen ante futuri €exitio. passim somno uinoque per herbam €corpora fusa uident, arrectos litore currus, €inter lora rotasque uiros, simul arma iacere, €uina simul. prior Hyrtacides sic ore locutus: €'Euryale, audendum dextra: nunc ipsa uocat res. €hac iter est. tu, ne qua manus se attollere nobis €a tergo possit, custodi et consule longe; €haec ego uasta dabo et lato te limite ducam.' €sic memorat uocemque premit, simul ense superbum €Rhamnetem adgreditur, qui forte tapetibus altis €exstructus toto proflabat pectore somnum, €rex idem et regi Turno gratissimus augur, €sed non augurio potuit depellere pestem. €tris iuxta famulos temere inter tela iacentis €armigerumque Remi premit aurigamque sub ipsis €nactus equis ferroque secat pendentia colla. €tum caput ipsi aufert domino truncumque relinquit €sanguine singultantem; atro tepefacta cruore €terra torique madent. nec non Lamyrumque Lamumque €et iuuenem Serranum, illa qui plurima nocte €luserat, insignis facie, multoque iacebat €membra deo uictus_felix, si protinus illum €aequasset nocti ludum in lucemque tulisset: €impastus ceu plena leo per ouilia turbans @1 €(suadet enim uesana fames) manditque trahitque €molle pecus mutumque metu, fremit ore cruento. €nec minor Euryali caedes; incensus et ipse €perfurit ac multam in medio sine nomine plebem, €Fadumque Herbesumque subit Rhoetumque Abarimque €ignaros; Rhoetum uigilantem et cuncta uidentem, €sed magnum metuens se post cratera tegebat. €pectore in aduerso totum cui comminus ensem €condidit adsurgenti et multa morte recepit. €purpuream uomit ille animam et cum sanguine mixta €uina refert moriens, hic furto feruidus instat. €iamque ad Messapi socios tendebat; ibi ignem €deficere extremum et religatos rite uidebat €carpere gramen equos, breuiter cum talia Nisus €(sensit enim nimia caede atque cupidine ferri) €'absistamus' ait, 'nam lux inimica propinquat. €poenarum exhaustum satis est, uia facta per hostis.' €multa uirum solido argento perfecta relinquunt €armaque craterasque simul pulchrosque tapetas. €Euryalus phaleras Rhamnetis et aurea bullis €cingula, Tiburti Remulo ditissimus olim €quae mittit dona, hospitio cum iungeret absens, €Caedicus; ille suo moriens dat habere nepoti; €post mortem bello Rutuli pugnaque potiti: €haec rapit atque umeris nequiquam fortibus aptat. €tum galeam Messapi habilem cristisque decoram €induit. excedunt castris et tuta capessunt. €@@Interea praemissi equites ex urbe Latina, €cetera dum legio campis instructa moratur, €ibant et Turno regi responsa ferebant, €ter centum, scutati omnes, Volcente magistro. @1 €iamque propinquabant castris murosque subibant €cum procul hos laeuo flectentis limite cernunt, €et galea Euryalum sublustri noctis in umbra €prodidit immemorem radiisque aduersa refulsit. €haud temere est uisum. conclamat ab agmine Volcens: €'state, uiri. quae causa uiae? quiue estis in armis? €quoue tenetis iter?' nihil illi tendere contra, €sed celerare fugam in siluas et fidere nocti. €obiciunt equites sese ad diuortia nota €hinc atque hinc, omnemque aditum custode coronant. €silua fuit late dumis atque ilice nigra €horrida, quam densi complerant undique sentes; €rara per occultos lucebat semita callis. €Euryalum tenebrae ramorum onerosaque praeda €impediunt, fallitque timor regione uiarum. €Nisus abit; iamque imprudens euaserat hostis €atque locos qui post Albae de nomine dicti €Albani (tum rex stabula alta Latinus habebat), €ut stetit et frustra absentem respexit amicum: €'Euryale infelix, qua te regione reliqui? €quaue sequar?' rursus perplexum iter omne reuoluens €fallacis siluae simul et uestigia retro €obseruata legit dumisque silentibus errat. €audit equos, audit strepitus et signa sequentum; €nec longum in medio tempus, cum clamor ad auris €peruenit ac uidet Euryalum, quem iam manus omnis €fraude loci et noctis, subito turbante tumultu, €oppressum rapit et conantem plurima frustra. €quid faciat? qua ui iuuenem, quibus audeat armis @1 €eripere? an sese medios moriturus in enses €inferat et pulchram properet per uulnera mortem? €ocius adducto torquet hastile lacerto €suspiciens altam Lunam et sic uoce precatur: €'tu, dea, tu praesens nostro succurre labori, €astrorum decus et nemorum Latonia custos. €si qua tuis umquam pro me pater Hyrtacus aris €dona tulit, si qua ipse meis uenatibus auxi €suspendiue tholo aut sacra ad fastigia fixi, €hunc sine me turbare globum et rege tela per auras.' €dixerat et toto conixus corpore ferrum €conicit. hasta uolans noctis diuerberat umbras €et uenit auersi in tergum Sulmonis ibique €frangitur, ac fisso transit praecordia ligno. €uoluitur ille uomens calidum de pectore flumen €frigidus et longis singultibus ilia pulsat. þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜‰‹ƒ diuersi circumspiciunt. hoc acrior idem €ecce aliud summa telum librabat ab aure. €dum trepidant, it hasta Tago per tempus utrumque €stridens traiectoque haesit tepefacta cerebro. €saeuit atrox Volcens nec teli conspicit usquam €auctorem nec quo se ardens immittere possit. €'tu tamen interea calido mihi sanguine poenas €persolues amborum' inquit; simul ense recluso €ibat in Euryalum. tum uero exterritus, amens, €conclamat Nisus nec se celare tenebris €amplius aut tantum potuit perferre dolorem: €'me, me, adsum qui feci, in me conuertite ferrum, €o Rutuli! mea fraus omnis, nihil iste nec ausus @1 €nec potuit; caelum hoc et conscia sidera testor; €tantum infelicem nimium dilexit amicum.' €talia dicta dabat, sed uiribus ensis adactus €transadigit costas et candida pectora rumpit. €uoluitur Euryalus leto, pulchrosque per artus €it cruor inque umeros ceruix conlapsa recumbit: €purpureus ueluti cum flos succisus aratro €languescit moriens, lassoue papauera collo €demisere caput pluuia cum forte grauantur. €at Nisus ruit in medios solumque per omnis €Volcentem petit, in solo Volcente moratur. €quem circum glomerati hostes hinc comminus atque hinc €proturbant. instat non setius ac rotat ensem €fulmineum, donec Rutuli clamantis in ore €condidit aduerso et moriens animam abstulit hosti. €tum super exanimum sese proiecit amicum €confossus, placidaque ibi demum morte quieuit. €@@Fortunati ambo! si quid mea carmina possunt, €nulla dies umquam memori uos eximet aeuo, €dum domus Aeneae Capitoli immobile saxum €accolet imperiumque pater Romanus habebit. €@@Victores praeda Rutuli spoliisque potiti €Volcentem exanimum flentes in castra ferebant. €nec minor in castris luctus Rhamnete reperto €exsangui et primis una tot caede peremptis, €Serranoque Numaque. ingens concursus ad ipsa €corpora seminecisque uiros, tepidaque recentem €caede locum et pleno spumantis sanguine riuos. €agnoscunt spolia inter se galeamque nitentem €Messapi et multo phaleras sudore receptas. @1 €@@Et iam prima nouo spargebat lumine terras €Tithoni croceum linquens Aurora cubile. €iam sole infuso, iam rebus luce retectis €Turnus in arma uiros armis circumdatus ipse €suscitat: aeratasque acies in proelia cogunt, €quisque suos, uariisque acuunt rumoribus iras. €quin ipsa arrectis (uisu miserabile) in hastis €praefigunt capita et multo clamore sequuntur €Euryali et Nisi. €Aeneadae duri murorum in parte sinistra €opposuere aciem (nam dextera cingitur amni), €ingentisque tenent fossas et turribus altis €stant maesti; simul ora uirum praefixa mouebant €nota nimis miseris atroque fluentia tabo. €@@Interea pauidam uolitans pennata per urbem €nuntia Fama ruit matrisque adlabitur auris €Euryali. at subitus miserae calor ossa reliquit, €excussi manibus radii reuolutaque pensa. €euolat infelix et femineo ululatu €scissa comam muros amens atque agmina cursu €prima petit, non illa uirum, non illa pericli €telorumque memor, caelum dehinc questibus implet: €'hunc ego te, Euryale, aspicio? tune ille senectae €sera meae requies, potuisti linquere solam, €crudelis? nec te sub tanta pericula missum €adfari extremum miserae data copia matri? €heu, terra ignota canibus data praeda Latinis €alitibusque iaces! nec te tua funere mater €produxi pressiue oculos aut uulnera laui, €ueste tegens tibi quam noctes festina diesque €urgebam, et tela curas solabar anilis. @1 €quo sequar? aut quae nunc artus auulsaque membra €et funus lacerum tellus habet? hoc mihi de te, €nate, refers? hoc sum terraque marique secuta? €figite me, si qua est pietas, in me omnia tela €conicite, o Rutuli, me primam absumite ferro; €aut tu, magne pater diuum, miserere, tuoque €inuisum hoc detrude caput sub Tartara telo, €quando aliter nequeo crudelem abrumpere uitam.' €hoc fletu concussi animi, maestusque per omnis €it gemitus, torpent infractae ad proelia uires. €illam incendentem luctus Idaeus et Actor €Ilionei monitu et multum lacrimantis Iuli €corripiunt interque manus sub tecta reponunt. €@@At tuba terribilem sonitum procul aere canoro €increpuit, sequitur clamor caelumque remugit. €accelerant acta pariter testudine Volsci €et fossas implere parant ac uellere uallum; €quaerunt pars aditum et scalis ascendere muros, €qua rara est acies interlucetque corona €non tam spissa uiris. telorum effundere contra €omne genus Teucri ac duris detrudere contis, €adsueti longo muros defendere bello. €saxa quoque infesto uoluebant pondere, si qua €possent tectam aciem perrumpere, cum tamen omnis €ferre iuuet subter densa testudine casus. €nec iam sufficiunt. nam qua globus imminet ingens, €immanem Teucri molem uoluuntque ruuntque, €quae strauit Rutulos late armorumque resoluit €tegmina. nec curant caeco contendere Marte €amplius audaces Rutuli, sed pellere uallo €missilibus certant. @1 €parte alia horrendus uisu quassabat Etruscam €pinum et fumiferos infert Mezentius ignis; €at Messapus equum domitor, Neptunia proles, €rescindit uallum et scalas in moenia poscit. €@@Vos, o Calliope, precor, aspirate canenti €quas ibi tum ferro strages, quae funera Turnus €ediderit, quem quisque uirum demiserit Orco, €et mecum ingentis oras euoluite belli. ‹„’@@Turris erat uasto suspectu et pontibus altis, €opportuna loco, summis quam uiribus omnes €expugnare Itali summaque euertere opum ui €certabant, Troes contra defendere saxis €perque cauas densi tela intorquere fenestras. €princeps ardentem coniecit lampada Turnus €et flammam adfixit lateri, quae plurima uento €corripuit tabulas et postibus haesit adesis. €turbati trepidare intus frustraque malorum €uelle fugam. dum se glomerant retroque residunt €in partem quae peste caret, tum pondere turris €procubuit subito et caelum tonat omne fragore. €semineces ad terram immani mole secuta €confixique suis telis et pectora duro €transfossi ligno ueniunt. uix unus Helenor €et Lycus elapsi; quorum primaeuus Helenor, €Maeonio regi quem serua Licymnia furtim €sustulerat uetitisque ad Troiam miserat armis, €ense leuis nudo parmaque inglorius alba. €isque ubi se Turni media inter milia uidit, €hinc acies atque hinc acies astare Latinas, €ut fera, quae densa uenantum saepta corona €contra tela furit seseque haud nescia morti €inicit et saltu supra uenabula fertur_ €haud aliter iuuenis medios moriturus in hostis @1 €inruit et qua tela uidet densissima tendit. €at pedibus longe melior Lycus inter et hostis €inter et arma fuga muros tenet, altaque certat €prendere tecta manu sociumque attingere dextras. €quem Turnus pariter cursu teloque secutus €increpat his uictor: 'nostrasne euadere, demens, €sperasti te posse manus?' simul arripit ipsum €pendentem et magna muri cum parte reuellit: €qualis ubi aut leporem aut candenti corpore cycnum €sustulit alta petens pedibus Iouis armiger uncis, €quaesitum aut matri multis balatibus agnum €Martius a stabulis rapuit lupus. undique clamor €tollitur: inuadunt et fossas aggere complent, €ardentis taedas alii ad fastigia iactant. €Ilioneus saxo atque ingenti fragmine montis €Lucetium portae subeuntem ignisque ferentem, €Emathiona Liger, Corynaeum sternit Asilas, €hic iaculo bonus, hic longe fallente sagitta, €Ortygium Caeneus, uictorem Caenea Turnus, €Turnus Ityn Cloniumque, Dioxippum Promolumque €et Sagarim et summis stantem pro turribus Idan, €Priuernum Capys. hunc primo leuis hasta Themillae €strinxerat, ille manum proiecto tegmine demens €ad uulnus tulit; ergo alis adlapsa sagitta €et laeuo infixa est alte lateri, abditaque intus €spiramenta animae letali uulnere rupit. €stabat in egregiis Arcentis filius armis €pictus acu chlamydem et ferrugine clarus Hibera, €insignis facie, genitor quem miserat Arcens €eductum Martis luco Symaethia circum €flumina, pinguis ubi et placabilis ara Palici: €stridentem fundam positis Mezentius hastis @1 €ipse ter adducta circum caput egit habena €et media aduersi liquefacto tempora plumbo €diffidit ac multa porrectum extendit harena. €@@Tum primum bello celerem intendisse sagittam €dicitur ante feras solitus terrere fugacis €Ascanius, fortemque manu fudisse Numanum, €cui Remulo cognomen erat, Turnique minorem €germanam nuper thalamo sociatus habebat. €is primam ante aciem digna atque indigna relatu þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜‰‹„Ôuociferans tumidusque nouo praecordia regno €ibat et ingentem sese clamore ferebat: €'non pudet obsidione iterum ualloque teneri, €bis capti Phryges, et morti praetendere muros? €en qui nostra sibi bello conubia poscunt! €quis deus Italiam, quae uos dementia adegit? €non hic Atridae nec fandi fictor Vlixes: €durum a stirpe genus natos ad flumina primum €deferimus saeuoque gelu duramus et undis; €uenatu inuigilant pueri siluasque fatigant, €flectere ludus equos et spicula tendere cornu. €at patiens operum paruoque adsueta iuuentus €aut rastris terram domat aut quatit oppida bello. €omne aeuum ferro teritur, uersaque iuuencum €terga fatigamus hasta, nec tarda senectus €debilitat uiris animi mutatque uigorem: €canitiem galea premimus, semperque recentis €comportare iuuat praedas et uiuere rapto. €uobis picta croco et fulgenti murice uestis, €desidiae cordi, iuuat indulgere choreis, €et tunicae manicas et habent redimicula mitrae. €o uere Phrygiae, neque enim Phryges, ite per alta €Dindyma, ubi adsuetis biforem dat tibia cantum. €tympana uos buxusque uocat Berecyntia Matris €Idaeae; sinite arma uiris et cedite ferro.' @1 €@@Talia iactantem dictis ac dira canentem €non tulit Ascanius, neruoque obuersus equino €contendit telum diuersaque bracchia ducens €constitit, ante Iouem supplex per uota precatus: €'Iuppiter omnipotens, audacibus adnue coeptis. €ipse tibi ad tua templa feram sollemnia dona, €et statuam ante aras aurata fronte iuuencum €candentem pariterque caput cum matre ferentem, €iam cornu petat et pedibus qui spargat harenam.' €audiit et caeli genitor de parte serena €intonuit laeuum, sonat una fatifer arcus. €effugit horrendum stridens adducta sagitta €perque caput Remuli uenit et caua tempora ferro €traicit. 'i, uerbis uirtutem inlude superbis! €bis capti Phryges haec Rutulis responsa remittunt': €hoc tantum Ascanius. Teucri clamore sequuntur €laetitiaque fremunt animosque ad sidera tollunt. €@@Aetheria tum forte plaga crinitus Apollo €desuper Ausonias acies urbemque uidebat €nube sedens, atque his uictorem adfatur Iulum: €'macte noua uirtute, puer, sic itur ad astra, €dis genite et geniture deos. iure omnia bella €gente sub Assaraci fato uentura resident, €nec te Troia capit.' simul haec effatus ab alto €aethere se mittit, spirantis dimouet auras €Ascaniumque petit; forma tum uertitur oris €antiquum in Buten. hic Dardanio Anchisae €armiger ante fuit fidusque ad limina custos; €tum comitem Ascanio pater addidit. ibat Apollo @1 €omnia longaeuo similis uocemque coloremque €et crinis albos et saeua sonoribus arma, €atque his ardentem dictis adfatur Iulum: €'sit satis, Aenide, telis impune Numanum €oppetiisse tuis. primam hanc tibi magnus Apollo €concedit laudem et paribus non inuidet armis; €cetera parce, puer, bello.' sic orsus Apollo €mortalis medio aspectus sermone reliquit €et procul in tenuem ex oculis euanuit auram. €agnouere deum proceres diuinaque tela €Dardanidae pharetramque fuga sensere sonantem. €ergo auidum pugnae dictis ac numine Phoebi €Ascanium prohibent, ipsi in certamina rursus €succedunt animasque in aperta pericula mittunt. €it clamor totis per propugnacula muris, €intendunt acris arcus amentaque torquent. €sternitur omne solum telis, tum scuta cauaeque €dant sonitum flictu galeae, pugna aspera surgit: €quantus ab occasu ueniens pluuialibus Haedis €uerberat imber humum, quam multa grandine nimbi €in uada praecipitant, cum Iuppiter horridus Austris €torquet aquosam hiemem et caelo caua nubila rumpit. €@@Pandarus et Bitias, Idaeo Alcanore creti, €quos Iouis eduxit luco siluestris Iaera €abietibus iuuenes patriis et montibus aequos, €portam, quae ducis imperio commissa, recludunt €freti armis, ultroque inuitant moenibus hostem. €ipsi intus dextra ac laeua pro turribus astant €armati ferro et cristis capita alta corusci: €quales ae+riae liquentia flumina circum €siue Padi ripis Athesim seu propter amoenum @1 €consurgunt geminae quercus intonsaque caelo €attollunt capita et sublimi uertice nutant. €inrumpunt aditus Rutuli ut uidere patentis: €continuo Quercens et pulcher Aquiculus armis €et praeceps animi Tmarus et Mauortius Haemon €agminibus totis aut uersi terga dedere €aut ipso portae posuere in limine uitam. €tum magis increscunt animis discordibus irae, €et iam collecti Troes glomerantur eodem €et conferre manum et procurrere longius audent. €@@Ductori Turno diuersa in parte furenti €turbantique uiros perfertur nuntius, hostem €feruere caede noua et portas praebere patentis. €deserit inceptum atque immani concitus ira €Dardaniam ruit ad portam fratresque superbos. €et primum Antiphaten (is enim se primus agebat), €Thebana de matre nothum Sarpedonis alti, €coniecto sternit iaculo: uolat Itala cornus €ae+ra per tenerum stomachoque infixa sub altum €pectus abit; reddit specus atri uulneris undam €spumantem, et fixo ferrum in pulmone tepescit. €tum Meropem atque Erymanta manu, tum sternit Aphidnum, €tum Bitian ardentem oculis animisque frementem, €non iaculo (neque enim iaculo uitam ille dedisset), €sed magnum stridens contorta phalarica uenit €fulminis acta modo, quam nec duo taurea terga €nec duplici squama lorica fidelis et auro €sustinuit; conlapsa ruunt immania membra, €dat tellus gemitum et clipeum super intonat ingens. €talis in Euboico Baiarum litore quondam €saxea pila cadit, magnis quam molibus ante €constructam ponto iaciunt, sic illa ruinam €prona trahit penitusque uadis inlisa recumbit; @1 €miscent se maria et nigrae attolluntur harenae, €tum sonitu Prochyta alta tremit durumque cubile €Inarime Iouis imperiis imposta Typhoeo. €@@Hic Mars armipotens animum uirisque Latinis €addidit et stimulos acris sub pectore uertit, €immisitque Fugam Teucris atrumque Timorem. €undique conueniunt, quoniam data copia pugnae, €bellatorque animo deus incidit. €Pandarus, ut fuso germanum corpore cernit €et quo sit fortuna loco, qui casus agat res, €portam ui multa conuerso cardine torquet €obnixus latis umeris, multosque suorum €moenibus exclusos duro in certamine linquit; €ast alios secum includit recipitque ruentis, €demens, qui Rutulum in medio non agmine regem €uiderit inrumpentem ultroque incluserit urbi, €immanem ueluti pecora inter inertia tigrim. €continuo noua lux oculis effulsit et arma €horrendum sonuere, tremunt in uertice cristae €sanguineae clipeoque micantia fulmina mittit. €agnoscunt faciem inuisam atque immania membra €turbati subito Aeneadae. tum Pandarus ingens €emicat et mortis fraternae feruidus ira €effatur: 'non haec dotalis regia Amatae, €nec muris cohibet patriis media Ardea Turnum. €castra inimica uides, nulla hinc exire potestas.' €olli subridens sedato pectore Turnus: €'incipe, si qua animo uirtus, et consere dextram, €hic etiam inuentum Priamo narrabis Achillem.' €dixerat. ille rudem nodis et cortice crudo €intorquet summis adnixus uiribus hastam; @1 €excepere aurae, uulnus Saturnia Iuno €detorsit ueniens, portaeque infigitur hasta. €'at non hoc telum, mea quod ui dextera uersat, €effugies, neque enim is teli nec uulneris auctor': €sic ait, et sublatum alte consurgit in ensem €et mediam ferro gemina inter tempora frontem €diuidit impubisque immani uulnere malas. €fit sonus, ingenti concussa est pondere tellus; €conlapsos artus atque arma cruenta cerebro €sternit humi moriens, atque illi partibus aequis €huc caput atque illuc umero ex utroque pependit. €@@Diffugiunt uersi trepida formidine Troes, €et si continuo uictorem ea cura subisset, €rumpere claustra manu sociosque immittere portis, €ultimus ille dies bello gentique fuisset. €sed furor ardentem caedisque insana cupido €egit in aduersos. €principio Phalerim et succiso poplite Gygen €excipit, hinc raptas fugientibus ingerit hastas €in tergus, Iuno uiris animumque ministrat. €addit Halyn comitem et confixa Phegea parma, €ignaros deinde in muris Martemque cientis €Alcandrumque Haliumque Noemonaque Prytanimque. €Lyncea tendentem contra sociosque uocantem €uibranti gladio conixus ab aggere dexter €occupat, huic uno deiectum comminus ictu €cum galea longe iacuit caput. inde ferarum €uastatorem Amycum, quo non felicior alter €unguere tela manu ferrumque armare ueneno, €et Clytium Aeoliden et amicum Crethea Musis, þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜‰‹†‡Crethea Musarum comitem, cui carmina semper €et citharae cordi numerosque intendere neruis, @1 €semper equos atque arma uirum pugnasque canebat. €@@Tandem ductores audita caede suorum €conueniunt Teucri, Mnestheus acerque Serestus, €palantisque uident socios hostemque receptum. €et Mnestheus: 'quo deinde fugam, quo tenditis?' inquit. €'quos alios muros, quaeue ultra moenia habetis? €unus homo et uestris, o ciues, undique saeptus €aggeribus tantas strages impune per urbem €ediderit? iuuenum primos tot miserit Orco? €non infelicis patriae ueterumque deorum €et magni Aeneae, segnes, miseretque pudetque?' €talibus accensi firmantur et agmine denso €consistunt. Turnus paulatim excedere pugna €et fluuium petere ac partem quae cingitur unda. €acrius hoc Teucri clamore incumbere magno €et glomerare manum, ceu saeuum turba leonem €cum telis premit infensis; at territus ille, €asper, acerba tuens, retro redit et neque terga €ira dare aut uirtus patitur, nec tendere contra €ille quidem hoc cupiens potis est per tela uirosque. €haud aliter retro dubius uestigia Turnus €improperata refert et mens exaestuat ira. €quin etiam bis tum medios inuaserat hostis, €bis confusa fuga per muros agmina uertit; €sed manus e castris propere coit omnis in unum €nec contra uiris audet Saturnia Iuno €sufficere; ae+riam caelo nam Iuppiter Irim €demisit germanae haud mollia iussa ferentem, €ni Turnus cedat Teucrorum moenibus altis. €ergo nec clipeo iuuenis subsistere tantum €nec dextra ualet, iniectis sic undique telis €obruitur. strepit adsiduo caua tempora circum @1 €tinnitu galea et saxis solida aera fatiscunt €discussaeque iubae, capiti nec sufficit umbo €ictibus; ingeminant hastis et Troes et ipse €fulmineus Mnestheus. tum toto corpore sudor €liquitur et piceum (nec respirare potestas) €flumen agit, fessos quatit aeger anhelitus artus. €tum demum praeceps saltu sese omnibus armis €in fluuium dedit. ille suo cum gurgite flauo €accepit uenientem ac mollibus extulit undis €et laetum sociis abluta caede remisit. @1 ôÿ@@@@{1LIBER X}1 Panditur interea domus omnipotentis Olympi €conciliumque uocat diuum pater atque hominum rex €sideream in sedem, terras unde arduus omnis €castraque Dardanidum aspectat populosque Latinos. €considunt tectis bipatentibus, incipit ipse: €'caelicolae magni, quianam sententia uobis €uersa retro tantumque animis certatis iniquis? €abnueram bello Italiam concurrere Teucris. €quae contra uetitum discordia? quis metus aut hos €aut hos arma sequi ferrumque lacessere suasit? €adueniet iustum pugnae (ne arcessite) tempus, €cum fera Karthago Romanis arcibus olim €exitium magnum atque Alpis immittet apertas: €tum certare odiis, tum res rapuisse licebit. €nunc sinite et placitum laeti componite foedus.' €@@Iuppiter haec paucis; at non Venus aurea contra €pauca refert: €'o pater, o hominum rerumque aeterna potestas €(namque aliud quid sit quod iam implorare queamus?), €cernis ut insultent Rutuli, Turnusque feratur €per medios insignis equis tumidusque secundo €Marte ruat? non clausa tegunt iam moenia Teucros; €quin intra portas atque ipsis proelia miscent €aggeribus murorum et inundant sanguine fossae. @1 €Aeneas ignarus abest. numquamne leuari €obsidione sines? muris iterum imminet hostis €nascentis Troiae nec non exercitus alter, €atque iterum in Teucros Aetolis surgit ab Arpis €Tydides. equidem credo, mea uulnera restant €et tua progenies mortalia demoror arma. €si sine pace tua atque inuito numine Troes €Italiam petiere, luant peccata neque illos €iuueris auxilio; sin tot responsa secuti €quae superi manesque dabant, cur nunc tua quisquam €uertere iussa potest aut cur noua condere fata? €quid repetam exustas Erycino in litore classis, €quid tempestatum regem uentosque furentis €Aeolia excitos aut actam nubibus Irim? €nunc etiam manis (haec intemptata manebat €sors rerum) mouet et superis immissa repente €Allecto medias Italum bacchata per urbes. €nil super imperio moueor. sperauimus ista, €dum fortuna fuit. uincant, quos uincere mauis. €si nulla est regio Teucris quam det tua coniunx €dura, per euersae, genitor, fumantia Troiae €excidia obtestor: liceat dimittere ab armis €incolumem Ascanium, liceat superesse nepotem. €Aeneas sane ignotis iactetur in undis €et quacumque uiam dederit Fortuna sequatur: €hunc tegere et dirae ualeam subducere pugnae. €est Amathus, est celsa mihi Paphus atque Cythera €Idaliaeque domus: positis inglorius armis €exigat hic aeuum. magna dicione iubeto €Karthago premat Ausoniam; nihil urbibus inde €obstabit Tyriis. quid pestem euadere belli €iuuit et Argolicos medium fugisse per ignis @1 €totque maris uastaeque exhausta pericula terrae, €dum Latium Teucri recidiuaque Pergama quaerunt? €non satius cineres patriae insedisse supremos €atque solum quo Troia fuit? Xanthum et Simoenta €redde, oro, miseris iterumque reuoluere casus €da, pater, Iliacos Teucris.' tum regia Iuno €acta furore graui: 'quid me alta silentia cogis €rumpere et obductum uerbis uulgare dolorem? €Aenean hominum quisquam diuumque subegit €bella sequi aut hostem regi se inferre Latino? €Italiam petiit fatis auctoribus (esto) €Cassandrae impulsus furiis: num linquere castra €hortati sumus aut uitam committere uentis? €num puero summam belli, num credere muros, €Tyrrhenamque fidem aut gentis agitare quietas? €quis deus in fraudem, quae dura potentia nostra €egit? ubi hic Iuno demissaue nubibus Iris? €indignum est Italos Troiam circumdare flammis €nascentem et patria Turnum consistere terra, €cui Pilumnus auus, cui diua Venilia mater: €quid face Troianos atra uim ferre Latinis, €arua aliena iugo premere atque auertere praedas? €quid soceros legere et gremiis abducere pactas, €pacem orare manu, praefigere puppibus arma? €tu potes Aenean manibus subducere Graium €proque uiro nebulam et uentos obtendere inanis, €et potes in totidem classem conuertere nymphas: €nos aliquid Rutulos contra iuuisse nefandum est? €"Aeneas ignarus abest": ignarus et absit. €est Paphus Idaliumque tibi, sunt alta Cythera: @1 €quid grauidam bellis urbem et corda aspera temptas? €nosne tibi fluxas Phrygiae res uertere fundo €conamur? nos? an miseros qui Troas Achiuis €obiecit? quae causa fuit consurgere in arma €Europamque Asiamque et foedera soluere furto? €me duce Dardanius Spartam expugnauit adulter, €aut ego tela dedi fouiue Cupidine bella? €tum decuit metuisse tuis: nunc sera querelis €haud iustis adsurgis et inrita iurgia iactas.' €@@Talibus orabat Iuno, cunctique fremebant €caelicolae adsensu uario, ceu flamina prima €cum deprensa fremunt siluis et caeca uolutant €murmura uenturos nautis prodentia uentos. €tum pater omnipotens, rerum cui prima potestas, €infit (eo dicente deum domus alta silescit €et tremefacta solo tellus, silet arduus aether, €tum Zephyri posuere, premit placida aequora pontus): €'accipite ergo animis atque haec mea figite dicta. €quandoquidem Ausonios coniungi foedere Teucris €haud licitum, nec uestra capit discordia finem, €quae cuique est fortuna hodie, quam quisque secat spem, €Tros Rutulusne fuat, nullo discrimine habebo, €seu fatis Italum castra obsidione tenentur €siue errore malo Troiae monitisque sinistris. €nec Rutulos soluo. sua cuique exorsa laborem €fortunamque ferent. rex Iuppiter omnibus idem. €fata uiam inuenient.' Stygii per flumina fratris, €per pice torrentis atraque uoragine ripas €adnuit et totum nutu tremefecit Olympum. €hic finis fandi. solio tum Iuppiter aureo @1 €surgit, caelicolae medium quem ad limina ducunt. €@@Interea Rutuli portis circum omnibus instant €sternere caede uiros et moenia cingere flammis. €at legio Aeneadum uallis obsessa tenetur €nec spes ulla fugae. miseri stant turribus altis €nequiquam et rara muros cinxere corona €Asius Imbrasides Hicetaoniusque Thymoetes €Assaracique duo et senior cum Castore Thymbris, €prima acies; hos germani Sarpedonis ambo €et Clarus et Thaemon Lycia comitantur ab alta. €fert ingens toto conixus corpore saxum, €haud partem exiguam montis, Lyrnesius Acmon, €nec Clytio genitore minor nec fratre Menestheo. €hi iaculis, illi certant defendere saxis €molirique ignem neruoque aptare sagittas. €ipse inter medios, Veneris iustissima cura, þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜Š‹…Dardanius caput, ecce, puer detectus honestum, €qualis gemma micat fuluum quae diuidit aurum, €aut collo decus aut capiti, uel quale per artem €inclusum buxo aut Oricia terebintho €lucet ebur; fusos ceruix cui lactea crinis €accipit et molli subnectens circulus auro. €te quoque magnanimae uiderunt, Ismare, gentes €uulnera derigere et calamos armare ueneno, €Maeonia generose domo, ubi pinguia culta €exercentque uiri Pactolusque inrigat auro. €adfuit et Mnestheus, quem pulsi pristina Turni €aggere murorum sublimem gloria tollit, €et Capys: hinc nomen Campanae ducitur urbi. €@@Illi inter sese duri certamina belli €contulerant: media Aeneas freta nocte secabat. €namque ut ab Euandro castris ingressus Etruscis @1 €regem adit et regi memorat nomenque genusque €quidue petat quidue ipse ferat, Mezentius arma €quae sibi conciliet, uiolentaque pectora Turni €edocet, humanis quae sit fiducia rebus €admonet immiscetque preces, haud fit mora, Tarchon €iungit opes foedusque ferit; tum libera fati €classem conscendit iussis gens Lydia diuum €externo commissa duci. Aeneia puppis €prima tenet rostro Phrygios subiuncta leones, €imminet Ida super, profugis gratissima Teucris. €hic magnus sedet Aeneas secumque uolutat €euentus belli uarios, Pallasque sinistro €adfixus lateri iam quaerit sidera, opacae €noctis iter, iam quae passus terraque marique. €@@Pandite nunc Helicona, deae, cantusque mouete, €quae manus interea Tuscis comitetur ab oris €Aenean armetque rates pelagoque uehatur. €@@Massicus aerata princeps secat aequora Tigri, €sub quo mille manus iuuenum, qui moenia Clusi €quique urbem liquere Cosas, quis tela sagittae €gorytique leues umeris et letifer arcus. €una toruus Abas: huic totum insignibus armis €agmen et aurato fulgebat Apolline puppis. €sescentos illi dederat Populonia mater €expertos belli iuuenes, ast Ilua trecentos €insula inexhaustis Chalybum generosa metallis. €tertius ille hominum diuumque interpres Asilas, €cui pecudum fibrae, caeli cui sidera parent €et linguae uolucrum et praesagi fulminis ignes, €mille rapit densos acie atque horrentibus hastis. €hos parere iubent Alpheae ab origine Pisae, €urbs Etrusca solo. sequitur pulcherrimus Astyr, €Astyr equo fidens et uersicoloribus armis. @1 €ter centum adiciunt (mens omnibus una sequendi) €qui Caerete domo, qui sunt Minionis in aruis, €et Pyrgi ueteres intempestaeque Grauiscae. €@@Non ego te, Ligurum ductor fortissime bello, €transierim, Cunare, et paucis comitate Cupauo, €cuius olorinae surgunt de uertice pennae €(crimen, Amor, uestrum) formaeque insigne paternae. €namque ferunt luctu Cycnum Phaethontis amati, €populeas inter frondes umbramque sororum €dum canit et maestum Musa solatur amorem, €canentem molli pluma duxisse senectam €linquentem terras et sidera uoce sequentem. €filius aequalis comitatus classe cateruas €ingentem remis Centaurum promouet: ille €instat aquae saxumque undis immane minatur €arduus, et longa sulcat maria alta carina. €@@Ille etiam patriis agmen ciet Ocnus ab oris, €fatidicae Mantus et Tusci filius amnis, €qui muros matrisque dedit tibi, Mantua, nomen, €Mantua diues auis, sed non genus omnibus unum: €gens illi triplex, populi sub gente quaterni, €ipsa caput populis, Tusco de sanguine uires. €hinc quoque quingentos in se Mezentius armat, €quos patre Benaco uelatus harundine glauca €Mincius infesta ducebat in aequora pinu. €it grauis Aulestes centenaque arbore fluctum €uerberat adsurgens, spumant uada marmore uerso. €hunc uehit immanis Triton et caerula concha €exterrens freta, cui laterum tenus hispida nanti €frons hominem praefert, in pristim desinit aluus, €spumea semifero sub pectore murmurat unda. @1 €@@Tot lecti proceres ter denis nauibus ibant €subsidio Troiae et campos salis aere secabant. €@@Iamque dies caelo concesserat almaque curru €noctiuago Phoebe medium pulsabat Olympum: €Aeneas (neque enim membris dat cura quietem) €ipse sedens clauumque regit uelisque ministrat. €atque illi medio in spatio chorus, ecce, suarum €occurrit comitum: nymphae, quas alma Cybebe €numen habere maris nymphasque e nauibus esse €iusserat, innabant pariter fluctusque secabant, €quot prius aeratae steterant ad litora prorae. €agnoscunt longe regem lustrantque choreis; €quarum quae fandi doctissima Cymodocea €pone sequens dextra puppim tenet ipsaque dorso €eminet ac laeua tacitis subremigat undis. €tum sic ignarum adloquitur: 'uigilasne, deum gens, €Aenea? uigila et uelis immitte rudentis. €nos sumus, Idaeae sacro de uertice pinus, €nunc pelagi nymphae, classis tua. perfidus ut nos €praecipitis ferro Rutulus flammaque premebat, €rupimus inuitae tua uincula teque per aequor €quaerimus. hanc genetrix faciem miserata refecit €et dedit esse deas aeuumque agitare sub undis. €at puer Ascanius muro fossisque tenetur €tela inter media atque horrentis Marte Latinos. €iam loca iussa tenent forti permixtus Etrusco €Arcas eques; medias illis opponere turmas, €ne castris iungant, certa est sententia Turno. €surge age et Aurora socios ueniente uocari €primus in arma iube, et clipeum cape quem dedit ipse €inuictum ignipotens atque oras ambiit auro. @1 €crastina lux, mea si non inrita dicta putaris, €ingentis Rutulae spectabit caedis aceruos.' €dixerat et dextra discedens impulit altam €haud ignara modi puppim: fugit illa per undas €ocior et iaculo et uentos aequante sagitta. €inde aliae celerant cursus. stupet inscius ipse €Tros Anchisiades, animos tamen omine tollit. €tum breuiter supera aspectans conuexa precatur: €'alma parens Idaea deum, cui Dindyma cordi €turrigeraeque urbes biiugique ad frena leones, €tu mihi nunc pugnae princeps, tu rite propinques €augurium Phrygibusque adsis pede, diua, secundo.' €tantum effatus, et interea reuoluta ruebat €matura iam luce dies noctemque fugarat; €principio sociis edicit signa sequantur €atque animos aptent armis pugnaeque parent se. €@@Iamque in conspectu Teucros habet et sua castra €stans celsa in puppi, clipeum cum deinde sinistra €extulit ardentem. clamorem ad sidera tollunt €Dardanidae e muris, spes addita suscitat iras, €tela manu iaciunt, quales sub nubibus atris €Strymoniae dant signa grues atque aethera tranant €cum sonitu, fugiuntque Notos clamore secundo. €at Rutulo regi ducibusque ea mira uideri €Ausoniis, donec uersas ad litora puppis €respiciunt totumque adlabi classibus aequor. €ardet apex capiti cristisque a uertice flamma €funditur et uastos umbo uomit aureus ignis: €non secus ac liquida si quando nocte cometae €sanguinei lugubre rubent, aut Sirius ardor €ille sitim morbosque ferens mortalibus aegris €nascitur et laeuo contristat lumine caelum. @1 €@@Haud tamen audaci Turno fiducia cessit €litora praecipere et uenientis pellere terra. €[ultro animos tollit dictis atque increpat ultro:] €'quod uotis optastis adest, perfringere dextra. €in manibus Mars ipse uiris. nunc coniugis esto €quisque suae tectique memor, nunc magna referto €facta, patrum laudes. ultro occurramus ad undam €dum trepidi egressisque labant uestigia prima. €audentis Fortuna iuuat.' €haec ait, et secum uersat quos ducere contra €uel quibus obsessos possit concredere muros. €@@Interea Aeneas socios de puppibus altis €pontibus exponit. multi seruare recursus €languentis pelagi et breuibus se credere saltu, €per remos alii. speculatus litora Tarchon, €qua uada non sperat nec fracta remurmurat unda, €sed mare inoffensum crescenti adlabitur aestu, €aduertit subito proras sociosque precatur: €'nunc, o lecta manus, ualidis incumbite remis; €tollite, ferte rates, inimicam findite rostris €hanc terram, sulcumque sibi premat ipsa carina. €frangere nec tali puppim statione recuso €arrepta tellure semel.' quae talia postquam €effatus Tarchon, socii consurgere tonsis €spumantisque rates aruis inferre Latinis, €donec rostra tenent siccum et sedere carinae €omnes innocuae. sed non puppis tua, Tarchon: €namque inflicta uadis, dorso dum pendet iniquo €anceps sustentata diu fluctusque fatigat, @1 €soluitur atque uiros mediis exponit in undis, €fragmina remorum quos et fluitantia transtra €impediunt retrahitque pedes simul unda relabens. €@@Nec Turnum segnis retinet mora, sed rapit acer €totam aciem in Teucros et contra in litore sistit. þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜Š‹‚¶signa canunt. primus turmas inuasit agrestis €Aeneas, omen pugnae, strauitque Latinos €occiso Therone, uirum qui maximus ultro €Aenean petit. huic gladio perque aerea suta, €per tunicam squalentem auro latus haurit apertum. €inde Lichan ferit exsectum iam matre perempta €et tibi, Phoebe, sacrum: casus euadere ferri €quo licuit paruo? nec longe Cissea durum €immanemque Gyan sternentis agmina claua €deiecit leto; nihil illos Herculis arma €nec ualidae iuuere manus genitorque Melampus, €Alcidae comes usque grauis dum terra labores €praebuit. ecce Pharo, uoces dum iactat inertis, €intorquens iaculum clamanti sistit in ore. €tu quoque, flauentem prima lanugine malas €dum sequeris Clytium infelix, noua gaudia, Cydon, €Dardania stratus dextra, securus amorum €qui iuuenum tibi semper erant, miserande iaceres, €ni fratrum stipata cohors foret obuia, Phorci €progenies, septem numero, septenaque tela €coniciunt; partim galea clipeoque resultant €inrita, deflexit partim stringentia corpus €alma Venus. fidum Aeneas adfatur Achaten: €'suggere tela mihi, non ullum dextera frustra €torserit in Rutulos, steterunt quae in corpore Graium €Iliacis campis.' tum magnam corripit hastam €et iacit: illa uolans clipei transuerberat aera @1 €Maeonis et thoraca simul cum pectore rumpit. €huic frater subit Alcanor fratremque ruentem €sustentat dextra: traiecto missa lacerto €protinus hasta fugit seruatque cruenta tenorem, €dexteraque ex umero neruis moribunda pependit. €tum Numitor iaculo fratris de corpore rapto €Aenean petiit: sed non et figere contra €est licitum, magnique femur perstrinxit Achatae. €@@Hic Curibus fidens primaeuo corpore Clausus €aduenit et rigida Dryopem ferit eminus hasta €sub mentum grauiter pressa, pariterque loquentis €uocem animamque rapit traiecto gutture; at ille €fronte ferit terram et crassum uomit ore cruorem. €tris quoque Threicios Boreae de gente suprema €et tris quos Idas pater et patria Ismara mittit, €per uarios sternit casus. accurrit Halaesus €Auruncaeque manus, subit et Neptunia proles, €insignis Messapus equis. expellere tendunt €nunc hi, nunc illi: certatur limine in ipso €Ausoniae. magno discordes aethere uenti €proelia ceu tollunt animis et uiribus aequis; €non ipsi inter se, non nubila, non mare cedit; €anceps pugna diu, stant obnixa omnia contra: €haud aliter Troianae acies aciesque Latinae €concurrunt, haeret pede pes densusque uiro uir. €@@At parte ex alia, qua saxa rotantia late €intulerat torrens arbustaque diruta ripis, €Arcadas insuetos acies inferre pedestris €ut uidit Pallas Latio dare terga sequaci, €aspera aquis natura loci dimittere quando @1 €suasit equos, unum quod rebus restat egenis, €nunc prece, nunc dictis uirtutem accendit amaris; €'quo fugitis, socii? per uos et fortia facta, €per ducis Euandri nomen deuictaque bella €spemque meam, patriae quae nunc subit aemula laudi, €fidite ne pedibus. ferro rumpenda per hostis €est uia. qua globus ille uirum densissimus urget, €hac uos et Pallanta ducem patria alta reposcit. €numina nulla premunt, mortali urgemur ab hoste €mortales; totidem nobis animaeque manusque. €ecce maris magna claudit nos obice pontus, €deest iam terra fugae: pelagus Troiamne petamus?' €haec ait, et medius densos prorumpit in hostis. €@@Obuius huic primum fatis adductus iniquis €fit Lagus. hunc, uellit magno dum pondere saxum, €intorto figit telo, discrimina costis €per medium qua spina dabat, hastamque receptat €ossibus haerentem. quem non super occupat Hisbo, €ille quidem hoc sperans; nam Pallas ante ruentem, €dum furit, incautum crudeli morte sodalis €excipit atque ensem tumido in pulmone recondit. €hinc Sthenium petit et Rhoeti de gente uetusta €Anchemolum thalamos ausum incestare nouercae. €uos etiam, gemini, Rutulis cecidistis in aruis, €Daucia, Laride Thymberque, simillima proles, €indiscreta suis gratusque parentibus error; €at nunc dura dedit uobis discrimina Pallas. €nam tibi, Thymbre, caput Euandrius abstulit ensis; €te decisa suum, Laride, dextera quaerit €semianimesque micant digiti ferrumque retractant. €Arcadas accensos monitu et praeclara tuentis @1 €facta uiri mixtus dolor et pudor armat in hostis. €@@Tum Pallas biiugis fugientem Rhoetea praeter €traicit. hoc spatium tantumque morae fuit Ilo; €Ilo namque procul ualidam derexerat hastam, €quam medius Rhoeteus intercipit, optime Teuthra, €te fugiens fratremque Tyren, curruque uolutus €caedit semianimis Rutulorum calcibus arua. €ac uelut optato uentis aestate coortis €dispersa immittit siluis incendia pastor, €correptis subito mediis extenditur una €horrida per latos acies Volcania campos, €ille sedens uictor flammas despectat ouantis: €non aliter socium uirtus coit omnis in unum €teque iuuat, Palla. sed bellis acer Halaesus €tendit in aduersos seque in sua colligit arma. €hic mactat Ladona Pheretaque Demodocumque, €Strymonio dextram fulgenti deripit ense €elatam in iugulum, saxo ferit ora Thoantis €ossaque dispersit cerebro permixta cruento. €fata canens siluis genitor celarat Halaesum; €ut senior leto canentia lumina soluit, €iniecere manum Parcae telisque sacrarunt €Euandri. quem sic Pallas petit ante precatus: €'da nunc, Thybri pater, ferro, quod missile libro, €fortunam atque uiam duri per pectus Halaesi. €haec arma exuuiasque uiri tua quercus habebit.' €audiit illa deus; dum texit Imaona Halaesus, €Arcadio infelix telo dat pectus inermum. €@@At non caede uiri tanta perterrita Lausus, €pars ingens belli, sinit agmina: primus Abantem €oppositum interimit, pugnae nodumque moramque. €sternitur Arcadiae proles, sternuntur Etrusci €et uos, o Grais imperdita corpora, Teucri. @1 €agmina concurrunt ducibusque et uiribus aequis; €extremi addensent acies nec turba moueri €tela manusque sinit. hinc Pallas instat et urget, €hinc contra Lausus, nec multum discrepat aetas, €egregii forma, sed quis Fortuna negarat €in patriam reditus. ipsos concurrere passus €haud tamen inter se magni regnator Olympi; €mox illos sua fata manent maiore sub hoste. €@@Interea soror alma monet succedere Lauso €Turnum, qui uolucri curru medium secat agmen. €ut uidit socios: 'tempus desistere pugnae; €solus ego in Pallanta feror, soli mihi Pallas €debetur; cuperem ipse parens spectator adesset.' €haec ait, et socii cesserunt aequore iusso. €at Rutulum abscessu iuuenis tum iussa superba €miratus stupet in Turno corpusque per ingens €lumina uoluit obitque truci procul omnia uisu, €talibus et dictis it contra dicta tyranni: €'aut spoliis ego iam raptis laudabor opimis €aut leto insigni: sorti pater aequus utrique est. €tolle minas.' fatus medium procedit in aequor; €frigidus Arcadibus coit in praecordia sanguis. €desiluit Turnus biiugis, pedes apparat ire €comminus; utque leo, specula cum uidit ab alta €stare procul campis meditantem in proelia taurum, €aduolat, haud alia est Turni uenientis imago. €hunc ubi contiguum missae fore credidit hastae, €ire prior Pallas, si qua fors adiuuet ausum €uiribus imparibus, magnumque ita ad aethera fatur: €'per patris hospitium et mensas, quas aduena adisti, €te precor, Alcide, coeptis ingentibus adsis. €cernat semineci sibi me rapere arma cruenta @1 €uictoremque ferant morientia lumina Turni.' €audiit Alcides iuuenem magnumque sub imo €corde premit gemitum lacrimasque effundit inanis. €tum genitor natum dictis adfatur amicis: €'stat sua cuique dies, breue et inreparabile tempus €omnibus est uitae; sed famam extendere factis, €hoc uirtutis opus. Troiae sub moenibus altis €tot gnati cecidere deum, quin occidit una €Sarpedon, mea progenies; etiam sua Turnum €fata uocant metasque dati peruenit ad aeui.' €sic ait, atque oculos Rutulorum reicit aruis. €@@At Pallas magnis emittit uiribus hastam €uaginaque caua fulgentem deripit ensem. €illa uolans umeri surgunt qua tegmina summa €incidit, atque uiam clipei molita per oras €tandem etiam magno strinxit de corpore Turni. €hic Turnus ferro praefixum robur acuto €in Pallanta diu librans iacit atque ita fatur: €'aspice num mage sit nostrum penetrabile telum.' €dixerat; at clipeum, tot ferri terga, tot aeris, €quem pellis totiens obeat circumdata tauri, €uibranti cuspis medium transuerberat ictu €loricaeque moras et pectus perforat ingens. þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜Š‹ƒæille rapit calidum frustra de uulnere telum: €una eademque uia sanguis animusque sequuntur. €corruit in uulnus (sonitum super arma dedere) €et terram hostilem moriens petit ore cruento. €quem Turnus super adsistens: €'Arcades, haec' inquit 'memores mea dicta referte €Euandro: qualem meruit, Pallanta remitto. €quisquis honos tumuli, quidquid solamen humandi est, @1 €largior. haud illi stabunt Aeneia paruo €hospitia.' et laeuo pressit pede talia fatus €exanimem rapiens immania pondera baltei €impressumque nefas: una sub nocte iugali €caesa manus iuuenum foede thalamique cruenti, €quae Clonus Eurytides multo caelauerat auro; €quo nunc Turnus ouat spolio gaudetque potitus. €nescia mens hominum fati sortisque futurae €et seruare modum rebus sublata secundis! €Turno tempus erit magno cum optauerit emptum €intactum Pallanta, et cum spolia ista diemque €oderit. at socii multo gemitu lacrimisque €impositum scuto referunt Pallanta frequentes. €o dolor atque decus magnum rediture parenti, €haec te prima dies bello dedit, haec eadem aufert, €cum tamen ingentis Rutulorum linquis aceruos! €@@Nec iam fama mali tanti, sed certior auctor €aduolat Aeneae tenui discrimine leti €esse suos, tempus uersis succurrere Teucris. €proxima quaeque metit gladio latumque per agmen €ardens limitem agit ferro, te, Turne, superbum €caede noua quaerens. Pallas, Euander, in ipsis €omnia sunt oculis, mensae quas aduena primas €tunc adiit, dextraeque datae. Sulmone creatos €quattuor hic iuuenes, totidem quos educat Vfens, €uiuentis rapit, inferias quos immolet umbris €captiuoque rogi perfundat sanguine flammas. €inde Mago procul infensam contenderat hastam: €ille astu subit, at tremibunda superuolat hasta, €et genua amplectens effatur talia supplex: €'per patrios manis et spes surgentis Iuli €te precor, hanc animam serues gnatoque patrique. @1 €est domus alta, iacent penitus defossa talenta €caelati argenti, sunt auri pondera facti €infectique mihi. non hic uictoria Teucrum €uertitur aut anima una dabit discrimina tanta.' €dixerat. Aeneas contra cui talia reddit: €'argenti atque auri memoras quae multa talenta €gnatis parce tuis. belli commercia Turnus €sustulit ista prior iam tum Pallante perempto. €hoc patris Anchisae manes, hoc sentit Iulus.' €sic fatus galeam laeua tenet atque reflexa €ceruice orantis capulo tenus applicat ensem. €nec procul Haemonides, Phoebi Triuiaeque sacerdos, €infula cui sacra redimibat tempora uitta, €totus conlucens ueste atque insignibus albis. €quem congressus agit campo, lapsumque superstans €immolat ingentique umbra tegit, arma Serestus €lecta refert umeris tibi, rex Gradiue, tropaeum. €@@Instaurant acies Volcani stirpe creatus €Caeculus et ueniens Marsorum montibus Vmbro. €Dardanides contra furit: Anxuris ense sinistram €et totum clipei ferro deiecerat orbem €(dixerat ille aliquid magnum uimque adfore uerbo €crediderat, caeloque animum fortasse ferebat €canitiemque sibi et longos promiserat annos); €Tarquitus exsultans contra fulgentibus armis, €siluicolae Fauno Dryope quem nympha crearat, €obuius ardenti sese obtulit. ille reducta €loricam clipeique ingens onus impedit hasta, €tum caput orantis nequiquam et multa parantis €dicere deturbat terrae, truncumque tepentem €prouoluens super haec inimico pectore fatur: @1 €'istic nunc, metuende, iace. non te optima mater €condet humi patrioque onerabit membra sepulcro: €alitibus linquere feris, aut gurgite mersum €unda feret piscesque impasti uulnera lambent.' €protinus Antaeum et Lucam, prima agmina Turni, €persequitur, fortemque Numam fuluumque Camertem, €magnanimo Volcente satum, ditissimus agri €qui fuit Ausonidum et tacitis regnauit Amyclis. €Aegaeon qualis, centum cui bracchia dicunt €centenasque manus, quinquaginta oribus ignem €pectoribusque arsisse, Iouis cum fulmina contra €tot paribus streperet clipeis, tot stringeret ensis: €sic toto Aeneas desaeuit in aequore uictor €ut semel intepuit mucro. quin ecce Niphaei €quadriiugis in equos aduersaque pectora tendit. €atque illi longe gradientem et dira frementem €ut uidere, metu uersi retroque ruentes €effunduntque ducem rapiuntque ad litora currus. €@@Interea biiugis infert se Lucagus albis €in medios fraterque Liger; sed frater habenis €flectit equos, strictum rotat acer Lucagus ensem. €haud tulit Aeneas tanto feruore furentis; €inruit aduersaque ingens apparuit hasta. €cui Liger: €'non Diomedis equos nec currum cernis Achilli €aut Phrygiae campos: nunc belli finis et aeui €his dabitur terris.' uesano talia late €dicta uolant Ligeri. sed non et Troius heros €dicta parat contra, iaculum nam torquet in hostis. €Lucagus ut pronus pendens in uerbera telo €admonuit biiugos, proiecto dum pede laeuo €aptat se pugnae, subit oras hasta per imas @1 €fulgentis clipei, tum laeuum perforat inguen; €excussus curru moribundus uoluitur aruis. €quem pius Aeneas dictis adfatur amaris: €'Lucage, nulla tuos currus fuga segnis equorum €prodidit aut uanae uertere ex hostibus umbrae: €ipse rotis saliens iuga deseris.' haec ita fatus €arripuit biiugos; frater tendebat inertis €infelix palmas curru delapsus eodem: €'per te, per qui te talem genuere parentes, €uir Troiane, sine hanc animam et miserere precantis.' €pluribus oranti Aeneas: 'haud talia dudum €dicta dabas. morere et fratrem ne desere frater.' €tum latebras animae pectus mucrone recludit. €talia per campos edebat funera ductor €Dardanius torrentis aquae uel turbinis atri €more furens. tandem erumpunt et castra relinquunt €Ascanius puer et nequiquam obsessa iuuentus. €@@Iunonem interea compellat Iuppiter ultro: €'o germana mihi atque eadem gratissima coniunx, €ut rebare, Venus (nec te sententia fallit) €Troianas sustentat opes, non uiuida bello €dextra uiris animusque ferox patiensque pericli.' €cui Iuno summissa: 'quid, o pulcherrime coniunx, €sollicitas aegram et tua tristia dicta timentem? €si mihi, quae quondam fuerat quamque esse decebat, €uis in amore foret, non hoc mihi namque negares, €omnipotens, quin et pugnae subducere Turnum €et Dauno possem incolumem seruare parenti. €nunc pereat Teucrisque pio det sanguine poenas. €ille tamen nostra deducit origine nomen €Pilumnusque illi quartus pater, et tua larga €saepe manu multisque onerauit limina donis.' €cui rex aetherii breuiter sic fatur Olympi: @1 €'si mora praesentis leti tempusque caduco €oratur iuueni meque hoc ita ponere sentis, €tolle fuga Turnum atque instantibus eripe fatis: €hactenus indulsisse uacat. sin altior istis €sub precibus uenia ulla latet totumque moueri €mutariue putas bellum, spes pascis inanis.' €et Iuno adlacrimans: 'quid si, quae uoce grauaris, €mente dares atque haec Turno rata uita maneret? €nunc manet insontem grauis exitus, aut ego ueri €uana feror. quod ut o potius formidine falsa €ludar, et in melius tua, qui potes, orsa reflectas!' €@@Haec ubi dicta dedit, caelo se protinus alto €misit agens hiemem nimbo succincta per auras, €Iliacamque aciem et Laurentia castra petiuit. €tum dea nube caua tenuem sine uiribus umbram €in faciem Aeneae (uisu mirabile monstrum) €Dardaniis ornat telis, clipeumque iubasque €diuini adsimulat capitis, dat inania uerba, €dat sine mente sonum gressusque effingit euntis, €morte obita qualis fama est uolitare figuras €aut quae sopitos deludunt somnia sensus. €at primas laeta ante acies exsultat imago €inritatque uirum telis et uoce lacessit. €instat cui Turnus stridentemque eminus hastam €conicit; illa dato uertit uestigia tergo. €tum uero Aenean auersum ut cedere Turnus €credidit atque animo spem turbidus hausit inanem: €'quo fugis, Aenea? thalamos ne desere pactos; €hac dabitur dextra tellus quaesita per undas.' €talia uociferans sequitur strictumque coruscat €mucronem, nec ferre uidet sua gaudia uentos. €@@Forte ratis celsi coniuncta crepidine saxi @1 €expositis stabat scalis et ponte parato, €qua rex Clusinis aduectus Osinius oris. €huc sese trepida Aeneae fugientis imago €conicit in latebras, nec Turnus segnior instat €exsuperatque moras et pontis transilit altos. €uix proram attigerat, rumpit Saturnia funem €auulsamque rapit reuoluta per aequora nauem. ‹…—tum leuis haud ultra latebras iam quaerit imago, €sed sublime uolans nubi se immiscuit atrae, þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜Š‹…•illum autem Aeneas absentem in proelia poscit; €obuia multa uirum demittit corpora morti, ‹…™cum Turnum medio interea fert aequore turbo. €respicit ignarus rerum ingratusque salutis €et duplicis cum uoce manus ad sidera tendit: €'omnipotens genitor, tanton me crimine dignum €duxisti et talis uoluisti expendere poenas? €quo feror? unde abii? quae me fuga quemue reducit? €Laurentisne iterum muros aut castra uidebo? €quid manus illa uirum, qui me meaque arma secuti? €quosque (nefas) omnis infanda in morte reliqui €et nunc palantis uideo, gemitumque cadentum €accipio? quid ago? aut quae iam satis ima dehiscat €terra mihi? uos o potius miserescite, uenti; €in rupes, in saxa (uolens uos Turnus adoro) €ferte ratem saeuisque uadis immittite syrtis, €quo nec me Rutuli nec conscia fama sequatur.' €haec memorans animo nunc huc, nunc fluctuat illuc, €an sese mucrone ob tantum dedecus amens @1 €induat et crudum per costas exigat ensem, €fluctibus an iaciat mediis et litora nando €curua petat Teucrumque iterum se reddat in arma. €ter conatus utramque uiam, ter maxima Iuno €continuit iuuenemque animi miserata repressit. €labitur alta secans fluctuque aestuque secundo €et patris antiquam Dauni defertur ad urbem. €@@At Iouis interea monitis Mezentius ardens €succedit pugnae Teucrosque inuadit ouantis. €concurrunt Tyrrhenae acies atque omnibus uni, €uni odiisque uiro telisque frequentibus instant. €ille (uelut rupes uastum quae prodit in aequor, €obuia uentorum furiis expostaque ponto, €uim cunctam atque minas perfert caelique marisque €ipsa immota manens) prolem Dolichaonis Hebrum €sternit humi, cum quo Latagum Palmumque fugacem, €sed Latagum saxo atque ingenti fragmine montis €occupat os faciemque aduersam, poplite Palmum €succiso uolui segnem sinit, armaque Lauso €donat habere umeris et uertice figere cristas. €nec non Euanthen Phrygium Paridisque Mimanta €aequalem comitemque, una quem nocte Theano €in lucem genitore Amyco dedit et face praegnas €Cisseis regina Parim; Paris urbe paterna €occubat, ignarum Laurens habet ora Mimanta. €ac uelut ille canum morsu de montibus altis €actus aper, multos Vesulus quem pinifer annos €defendit multosque palus Laurentia silua €pascit harundinea, postquam inter retia uentum est, €substitit infremuitque ferox et inhorruit armos, €nec cuiquam irasci propiusue accedere uirtus, @1 €sed iaculis tutisque procul clamoribus instant; ‹…Íille autem impauidus partis cunctatur in omnis €dentibus infrendens et tergo decutit hastas: ‹…Êhaud aliter, iustae quibus est Mezentius irae, €non ulli est animus stricto concurrere ferro, €missilibus longe et uasto clamore lacessunt. ‹…Ï@@Venerat antiquis Corythi de finibus Acron, €Graius homo, infectos linquens profugus hymenaeos. €hunc ubi miscentem longe media agmina uidit, €purpureum pennis et pactae coniugis ostro, €impastus stabula alta leo ceu saepe peragrans €(suadet enim uesana fames), si forte fugacem €conspexit capream aut surgentem in cornua ceruum, €gaudet hians immane comasque arrexit et haeret €uisceribus super incumbens; lauit improba taeter €ora cruor_ €sic ruit in densos alacer Mezentius hostis. €sternitur infelix Acron et calcibus atram €tundit humum exspirans infractaque tela cruentat. €atque idem fugientem haud est dignatus Oroden €sternere nec iacta caecum dare cuspide uulnus; €obuius aduersoque occurrit seque uiro uir €contulit, haud furto melior sed fortibus armis. €tum super abiectum posito pede nixus et hasta: €'pars belli haud temnenda, uiri, iacet altus Orodes.' €conclamant socii laetum paeana secuti; €ille autem exspirans: 'non me, quicumque es, inulto, €uictor, nec longum laetabere; te quoque fata €prospectant paria atque eadem mox arua tenebis.' €ad quem subridens mixta Mezentius ira: @1 €'nunc morere. ast de me diuum pater atque hominum rex €uiderit.' hoc dicens eduxit corpore telum. €olli dura quies oculos et ferreus urget €somnus, in aeternam clauduntur lumina noctem. €@@Caedicus Alcathoum obtruncat, Sacrator Hydaspen €partheniumque Rapo et praedurum uiribus Orsen, €Messapus Cloniumque Lycaoniumque Erichaeten, €illum infrenis equi lapsu tellure iacentem, €hunc peditem. pedes et Lycius processerat Agis, €quem tamen haud expers Valerus uirtutis auitae €deicit; at Thronium Salius Saliumque Nealces €insidiis, iaculo et longe fallente sagitta. €@@Iam grauis aequabat luctus et mutua Mauors €funera; caedebant pariter pariterque ruebant €uictores uictique, neque his fuga nota neque illis. €di Iouis in tectis iram miserantur inanem €amborum et tantos mortalibus esse labores; €hinc Venus, hinc contra spectat Saturnia Iuno. €pallida Tisiphone media inter milia saeuit. €@@At uero ingentem quatiens Mezentius hastam €turbidus ingreditur campo. quam magnus Orion, €cum pedes incedit medii per maxima Nerei €stagna uiam scindens, umero supereminet undas, €aut summis referens annosam montibus ornum €ingrediturque solo et caput inter nubila condit, €talis se uastis infert Mezentius armis. €huic contra Aeneas speculatus in agmine longo €obuius ire parat. manet imperterritus ille €hostem magnanimum opperiens, et mole sua stat; €atque oculis spatium emensus quantum satis hastae: €'dextra mihi deus et telum, quod missile libro, €nunc adsint! uoueo praedonis corpore raptis @1 €indutum spoliis ipsum te, Lause, tropaeum €Aeneae.' dixit, stridentemque eminus hastam €iecit. at illa uolans clipeo est excussa proculque €egregium Antoren latus inter et ilia figit, €Herculis Antoren comitem, qui missus ab Argis €haeserat Euandro atque Itala consederat urbe. €sternitur infelix alieno uulnere, caelumque €aspicit et dulcis moriens reminiscitur Argos. €tum pius Aeneas hastam iacit; illa per orbem €aere cauum triplici, per linea terga tribusque €transiit intextum tauris opus, imaque sedit €inguine, sed uiris haud pertulit. ocius ensem €Aeneas uiso Tyrrheni sanguine laetus €eripit a femine et trepidanti feruidus instat. €ingemuit cari grauiter genitoris amore, €ut uidit, Lausus, lacrimaeque per ora uolutae_ €hic mortis durae casum tuaque optima facta, €si qua fidem tanto est operi latura uetustas, €non equidem nec te, iuuenis memorande, silebo_ €ille pedem referens et inutilis inque ligatus €cedebat clipeoque inimicum hastile trahebat. €proripuit iuuenis seseque immiscuit armis, €iamque adsurgentis dextra plagamque ferentis €Aeneae subiit mucronem ipsumque morando €sustinuit; socii magno clamore sequuntur, €dum genitor nati parma protectus abiret, €telaque coniciunt perturbantque eminus hostem €missilibus. furit Aeneas tectusque tenet se. €ac uelut effusa si quando grandine nimbi €praecipitant, omnis campis diffugit arator €omnis et agricola, et tuta latet arce uiator @1 €aut amnis ripis aut alti fornice saxi, €dum pluit in terris, ut possint sole reducto €exercere diem: sic obrutus undique telis €Aeneas nubem belli, dum detonet omnis, €sustinet et Lausum increpitat Lausoque minatur: €'quo moriture ruis maioraque uiribus audes? €fallit te incautum pietas tua.' nec minus ille €exsultat demens, saeuae iamque altius irae €Dardanio surgunt ductori, extremaque Lauso €Parcae fila legunt. ualidum namque exigit ensem €per medium Aeneas iuuenem totumque recondit; €transiit et parmam mucro, leuia arma minacis, €et tunicam molli mater quam neuerat auro, €impleuitque sinum sanguis; tum uita per auras €concessit maesta ad Manis corpusque reliquit. €@@At uero ut uultum uidit morientis et ora, €ora modis Anchisiades pallentia miris, €ingemuit miserans grauiter dextramque tetendit, €et mentem patriae subiit pietatis imago. €'quid tibi nunc, miserande puer, pro laudibus istis, €quid pius Aeneas tanta dabit indole dignum? €arma, quibus laetatus, habe tua; teque parentum €manibus et cineri, si qua est ea cura, remitto. €hoc tamen infelix miseram solabere mortem: €Aeneae magni dextra cadis.' increpat ultro €cunctantis socios et terra subleuat ipsum €sanguine turpantem comptos de more capillos. €@@Interea genitor Tiberini ad fluminis undam €uulnera siccabat lymphis corpusque leuabat €arboris acclinis trunco. procul aerea ramis @1 €dependet galea et prato grauia arma quiescunt. €stant lecti circum iuuenes; ipse aeger anhelans €colla fouet fusus propexam in pectore barbam; þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜Š‹†Çmulta super Lauso rogitat, multumque remittit €qui reuocent maestique ferant mandata parentis. €at Lausum socii exanimem super arma ferebant €flentes, ingentem atque ingenti uulnere uictum. €agnouit longe gemitum praesaga mali mens. €canitiem multo deformat puluere et ambas €ad caelum tendit palmas et corpore inhaeret. €'tantane me tenuit uiuendi, nate, uoluptas, €ut pro me hostili paterer succedere dextrae, €quem genui? tuane haec genitor per uulnera seruor €morte tua uiuens? heu, nunc misero mihi demum €exitium infelix, nunc alte uulnus adactum! €idem ego, nate, tuum maculaui crimine nomen, €pulsus ob inuidiam solio sceptrisque paternis. €debueram patriae poenas odiisque meorum: €omnis per mortis animam sontem ipse dedissem! €nunc uiuo neque adhuc homines lucemque relinquo. €sed linquam.' simul hoc dicens attollit in aegrum €se femur et, quamquam uis alto uulnere tardat, €haud deiectus equum duci iubet. hoc decus illi, €hoc solamen erat, bellis hoc uictor abibat €omnibus. adloquitur maerentem et talibus infit: €'Rhaebe, diu, res si qua diu mortalibus ulla est, €uiximus. aut hodie uictor spolia illa cruenti €et caput Aeneae referes Lausique dolorum €ultor eris mecum, aut, aperit si nulla uiam uis, @1 €occumbes pariter; neque enim, fortissime, credo, €iussa aliena pati et dominos dignabere Teucros.' €dixit, et exceptus tergo consueta locauit €membra manusque ambas iaculis onerauit acutis, €aere caput fulgens cristaque hirsutus equina. €sic cursum in medios rapidus dedit. aestuat ingens €uno in corde pudor mixtoque insania luctu. ‹†éatque hic Aenean magna ter uoce uocauit. €Aeneas agnouit enim laetusque precatur: €'sic pater ille deum faciat, sic altus Apollo! €incipias conferre manum.' €tantum effatus et infesta subit obuius hasta. €ille autem: 'quid me erepto, saeuissime, nato €terres? haec uia sola fuit qua perdere posses: €nec mortem horremus nec diuum parcimus ulli. €desine, nam uenio moriturus et haec tibi porto €dona prius.' dixit, telumque intorsit in hostem; €inde aliud super atque aliud figitque uolatque €ingenti gyro, sed sustinet aureus umbo. €ter circum astantem laeuos equitauit in orbis €tela manu iaciens, ter secum Troius heros €immanem aerato circumfert tegmine siluam. €inde ubi tot traxisse moras, tot spicula taedet €uellere, et urgetur pugna congressus iniqua, €multa mouens animo iam tandem erumpit et inter €bellatoris equi caua tempora conicit hastam. €tollit se arrectum quadripes et calcibus auras €uerberat, effusumque equitem super ipse secutus €implicat eiectoque incumbit cernuus armo. €clamore incendunt caelum Troesque Latinique. €aduolat Aeneas uaginaque eripit ensem €et super haec: 'ubi nunc Mezentius acer et illa €effera uis animi?' contra Tyrrhenus, ut auras @1 €suspiciens hausit caelum mentemque recepit: €'hostis amare, quid increpitas mortemque minaris? €nullum in caede nefas, nec sic ad proelia ueni, €nec tecum meus haec pepigit mihi foedera Lausus. €unum hoc per si qua est uictis uenia hostibus oro: €corpus humo patiare tegi. scio acerba meorum €circumstare odia: hunc, oro, defende furorem €et me consortem nati concede sepulcro.' €haec loquitur, iuguloque haud inscius accipit ensem €undantique animam diffundit in arma cruore. @1 ôÿ@@@@{1LIBER XI}1 Oceanum interea surgens Aurora reliquit: €Aeneas, quamquam et sociis dare tempus humandis €praecipitant curae turbataque funere mens est, €uota deum primo uictor soluebat Eoo. €ingentem quercum decisis undique ramis €constituit tumulo fulgentiaque induit arma, €Mezenti ducis exuuias, tibi magne tropaeum €bellipotens; aptat rorantis sanguine cristas €telaque trunca uiri, et bis sex thoraca petitum €perfossumque locis, clipeumque ex aere sinistrae €subligat atque ensem collo suspendit eburnum. €tum socios (namque omnis eum stipata tegebat €turba ducum) sic incipiens hortatur ouantis: €'maxima res effecta, uiri; timor omnis abesto, €quod superest; haec sunt spolia et de rege superbo €primitiae manibusque meis Mezentius hic est. €nunc iter ad regem nobis murosque Latinos. €arma parate, animis et spe praesumite bellum, €ne qua mora ignaros, ubi primum uellere signa €adnuerint superi pubemque educere castris, €impediat segnisue metu sententia tardet. €interea socios inhumataque corpora terrae €mandemus, qui solus honos Acheronte sub imo est. €ite,' ait 'egregias animas, quae sanguine nobis €hanc patriam peperere suo, decorate supremis €muneribus, maestamque Euandri primus ad urbem @1 €mittatur Pallas, quem non uirtutis egentem €abstulit atra dies et funere mersit acerbo.' €@@Sic ait inlacrimans, recipitque ad limina gressum €corpus ubi exanimi positum Pallantis Acoetes €seruabat senior, qui Parrhasio Euandro €armiger ante fuit, sed non felicibus aeque €tum comes auspiciis caro datus ibat alumno. €circum omnis famulumque manus Troianaque turba €et maestum Iliades crinem de more solutae. €ut uero Aeneas foribus sese intulit altis €ingentem gemitum tunsis ad sidera tollunt €pectoribus, maestoque immugit regia luctu. €ipse caput niuei fultum Pallantis et ora €ut uidit leuique patens in pectore uulnus €cuspidis Ausoniae, lacrimis ita fatur obortis: €'tene,' inquit 'miserande puer, cum laeta ueniret, €inuidit Fortuna mihi, ne regna uideres €nostra neque ad sedes uictor ueherere paternas? €non haec Euandro de te promissa parenti €discedens dederam, cum me complexus euntem €mitteret in magnum imperium metuensque moneret €acris esse uiros, cum dura proelia gente. €et nunc ille quidem spe multum captus inani €fors et uota facit cumulatque altaria donis, €nos iuuenem exanimum et nil iam caelestibus ullis €debentem uano maesti comitamur honore. €infelix, nati funus crudele uidebis! €hi nostri reditus exspectatique triumphi? €haec mea magna fides? at non, Euandre, pudendis €uulneribus pulsum aspicies, nec sospite dirum €optabis nato funus pater. ei mihi quantum €praesidium, Ausonia, et quantum tu perdis, Iule!' €@@Haec ubi defleuit, tolli miserabile corpus @1 €imperat, et toto lectos ex agmine mittit €mille uiros qui supremum comitentur honorem €intersintque patris lacrimis, solacia luctus €exigua ingentis, misero sed debita patri. €haud segnes alii cratis et molle feretrum €arbuteis texunt uirgis et uimine querno €exstructosque toros obtentu frondis inumbrant. €hic iuuenem agresti sublimem stramine ponunt: €qualem uirgineo demessum pollice florem €seu mollis uiolae seu languentis hyacinthi, €cui neque fulgor adhuc nec dum sua forma recessit, €non iam mater alit tellus uirisque ministrat. €tum geminas uestis auroque ostroque rigentis €extulit Aeneas, quas illi laeta laborum €ipsa suis quondam manibus Sidonia Dido €fecerat et tenui telas discreuerat auro. €harum unam iuueni supremum maestus honorem €induit arsurasque comas obnubit amictu, €multaque praeterea Laurentis praemia pugnae €aggerat et longo praedam iubet ordine duci; €addit equos et tela quibus spoliauerat hostem. €uinxerat et post terga manus, quos mitteret umbris €inferias, caeso sparsurus sanguine flammas, €indutosque iubet truncos hostilibus armis €ipsos ferre duces inimicaque nomina figi. €ducitur infelix aeuo confectus Acoetes, €pectora nunc foedans pugnis, nunc unguibus ora, €sternitur et toto proiectus corpore terrae; €ducunt et Rutulo perfusos sanguine currus. €post bellator equus positis insignibus Aethon €it lacrimans guttisque umectat grandibus ora. €hastam alii galeamque ferunt, nam cetera Turnus €uictor habet. tum maesta phalanx Teucrique sequuntur @1 €Tyrrhenique omnes et uersis Arcades armis. €postquam omnis longe comitum praecesserat ordo, €substitit Aeneas gemituque haec addidit alto: €'nos alias hinc ad lacrimas eadem horrida belli €fata uocant: salue aeternum mihi, maxime Palla, €aeternumque uale.' nec plura effatus ad altos €tendebat muros gressumque in castra ferebat. €@@Iamque oratores aderant ex urbe Latina €uelati ramis oleae ueniamque rogantes: €corpora, per campos ferro quae fusa iacebant, €redderet ac tumulo sineret succedere terrae; €nullum cum uictis certamen et aethere cassis; €parceret hospitibus quondam socerisque uocatis. €quos bonus Aeneas haud aspernanda precantis €prosequitur uenia et uerbis haec insuper addit: þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜‹ˆì'quaenam uos tanto fortuna indigna, Latini, €implicuit bello, qui nos fugiatis amicos? €pacem me exanimis et Martis sorte peremptis €oratis? equidem et uiuis concedere uellem. €nec ueni, nisi fata locum sedemque dedissent, €nec bellum cum gente gero; rex nostra reliquit €hospitia et Turni potius se credidit armis. €aequius huic Turnum fuerat se opponere morti. €si bellum finire manu, si pellere Teucros €apparat, his mecum decuit concurrere telis: €uixet cui uitam deus aut sua dextra dedisset. €nunc ite et miseris supponite ciuibus ignem.' €dixerat Aeneas. illi obstipuere silentes €conuersique oculos inter se atque ora tenebant. €@@Tum senior semperque odiis et crimine Drances €infensus iuueni Turno sic ore uicissim €orsa refert: 'o fama ingens, ingentior armis, @1 €uir Troiane, quibus caelo te laudibus aequem? €iustitiaene prius mirer belline laborum? €nos uero haec patriam grati referemus ad urbem €et te, si qua uiam dederit Fortuna, Latino €iungemus regi. quaerat sibi foedera Turnus. €quin et fatalis murorum attollere moles €saxaque subuectare umeris Troiana iuuabit.' €dixerat haec unoque omnes eadem ore fremebant. €bis senos pepigere dies, et pace sequestra €per siluas Teucri mixtique impune Latini €errauere iugis. ferro sonat alta bipenni €fraxinus, euertunt actas ad sidera pinus, €robora nec cuneis et olentem scindere cedrum €nec plaustris cessant uectare gementibus ornos. €@@Et iam Fama uolans, tanti praenuntia luctus, €Euandrum Euandrique domos et moenia replet, €quae modo uictorem Latio Pallanta ferebat. €Arcades ad portas ruere et de more uetusto €funereas rapuere faces; lucet uia longo €ordine flammarum et late discriminat agros. €contra turba Phrygum ueniens plangentia iungit €agmina. quae postquam matres succedere tectis €uiderunt, maestam incendunt clamoribus urbem. €at non Euandrum potis est uis ulla tenere, €sed uenit in medios. feretro Pallante reposto €procubuit super atque haeret lacrimansque gemensque, €et uia uix tandem uoci laxata dolore est: €'non haec, o Palla, dederas promissa parenti, €cautius ut saeuo uelles te credere Marti. €haud ignarus eram quantum noua gloria in armis @1 €et praedulce decus primo certamine posset. €primitiae iuuenis miserae bellique propinqui €dura rudimenta, et nulli exaudita deorum €uota precesque meae! tuque, o sanctissima coniunx, €felix morte tua neque in hunc seruata dolorem! €contra ego uiuendo uici mea fata, superstes €restarem ut genitor. Troum socia arma secutum €obruerent Rutuli telis! animam ipse dedissem €atque haec pompa domum me, non Pallanta, referret! €nec uos arguerim, Teucri, nec foedera nec quas €iunximus hospitio dextras: sors ista senectae €debita erat nostrae. quod si immatura manebat €mors gnatum, caesis Volscorum milibus ante €ducentem in Latium Teucros cecidisse iuuabit. €quin ego non alio digner te funere, Palla, €quam pius Aeneas et quam magni Phryges et quam €Tyrrhenique duces, Tyrrhenum exercitus omnis. €magna tropaea ferunt quos dat tua dextera leto; €tu quoque nunc stares immanis truncus in aruis, €esset par aetas et idem si robur ab annis, €Turne. sed infelix Teucros quid demoror armis? €uadite et haec memores regi mandata referte: €quod uitam moror inuisam Pallante perempto €dextera causa tua est, Turnum gnatoque patrique €quam debere uides. meritis uacat hic tibi solus €fortunaeque locus. non uitae gaudia quaero, €nec fas, sed gnato manis perferre sub imos.' €@@Aurora interea miseris mortalibus almam €extulerat lucem referens opera atque labores: €iam pater Aeneas, iam curuo in litore Tarchon €constituere pyras. huc corpora quisque suorum €more tulere patrum, subiectisque ignibus atris @1 €conditur in tenebras altum caligine caelum. €ter circum accensos cincti fulgentibus armis €decurrere rogos, ter maestum funeris ignem €lustrauere in equis ululatusque ore dedere. €spargitur et tellus lacrimis, sparguntur et arma, €it caelo clamorque uirum clangorque tubarum. €hic alii spolia occisis derepta Latinis €coniciunt igni, galeas ensisque decoros €frenaque feruentisque rotas; pars munera nota, €ipsorum clipeos et non felicia tela. €multa boum circa mactantur corpora Morti, €saetigerosque sues raptasque ex omnibus agris €in flammam iugulant pecudes. tum litore toto €ardentis spectant socios semustaque seruant €busta, neque auelli possunt, nox umida donec €inuertit caelum stellis ardentibus aptum. €@@Nec minus et miseri diuersa in parte Latini €innumeras struxere pyras, et corpora partim €multa uirum terrae infodiunt, auectaque partim €finitimos tollunt in agros urbique remittunt. €cetera confusaeque ingentem caedis aceruum €nec numero nec honore cremant; tunc undique uasti €certatim crebris conlucent ignibus agri. €tertia lux gelidam caelo dimouerat umbram: €maerentes altum cinerem et confusa ruebant €ossa focis tepidoque onerabant aggere terrae. €iam uero in tectis, praediuitis urbe Latini, €praecipuus fragor et longi pars maxima luctus. €hic matres miseraeque nurus, hic cara sororum €pectora maerentum puerique parentibus orbi €dirum exsecrantur bellum Turnique hymenaeos; €ipsum armis ipsumque iubent decernere ferro, @1 €qui regnum Italiae et primos sibi poscat honores. €ingrauat haec saeuus Drances solumque uocari €testatur, solum posci in certamina Turnum. €multa simul contra uariis sententia dictis €pro Turno, et magnum reginae nomen obumbrat, €multa uirum meritis sustentat fama tropaeis. €@@Hos inter motus, medio in flagrante tumultu, €ecce super maesti magna Diomedis ab urbe €legati responsa ferunt: nihil omnibus actum €tantorum impensis operum, nil dona neque aurum €nec magnas ualuisse preces, alia arma Latinis €quaerenda, aut pacem Troiano ab rege petendum. €deficit ingenti luctu rex ipse Latinus: €fatalem Aenean manifesto numine ferri €admonet ira deum tumulique ante ora recentes. €ergo concilium magnum primosque suorum €imperio accitos alta intra limina cogit. €olli conuenere fluuntque ad regia plenis €tecta uiis. sedet in mediis et maximus aeuo €et primus sceptris haud laeta fronte Latinus. €atque hic legatos Aetola ex urbe remissos €quae referant fari iubet, et responsa reposcit €ordine cuncta suo. tum facta silentia linguis, €et Venulus dicto parens ita farier infit: €@@'Vidimus, o ciues, Diomedem Argiuaque castra, €atque iter emensi casus superauimus omnis, €contigimusque manum qua concidit Ilia tellus. €ille urbem Argyripam patriae cognomine gentis €uictor Gargani condebat Iapygis agris. €postquam introgressi et coram data copia fandi, @1 €munera praeferimus, nomen patriamque docemus, €qui bellum intulerint, quae causa attraxerit Arpos. €auditis ille haec placido sic reddidit ore: €"o fortunatae gentes, Saturnia regna, €antiqui Ausonii, quae uos fortuna quietos €sollicitat suadetque ignota lacessere bella? €quicumque Iliacos ferro uiolauimus agros €(mitto ea quae muris bellando exhausta sub altis, €quos Simois premat ille uiros) infanda per orbem €supplicia et scelerum poenas expendimus omnes, €uel Priamo miseranda manus; scit triste Mineruae €sidus et Euboicae cautes ultorque Caphereus. €militia ex illa diuersum ad litus abacti €Atrides Protei Menelaus adusque columnas €exsulat, Aetnaeos uidit Cyclopas Vlixes. €regna Neoptolemi referam uersosque penatis €Idomenei? Libycone habitantis litore Locros? €ipse Mycenaeus magnorum ductor Achiuum €coniugis infandae prima inter limina dextra €oppetiit, deuictam Asiam subsedit adulter. €inuidisse deos, patriis ut redditus aris €coniugium optatum et pulchram Calydona uiderem? €nunc etiam horribili uisu portenta sequuntur €et socii amissi petierunt aethera pennis €fluminibusque uagantur aues (heu, dira meorum €supplicia!) et scopulos lacrimosis uocibus implent. €haec adeo ex illo mihi iam speranda fuerunt €tempore cum ferro caelestia corpora demens €appetii et Veneris uiolaui uulnere dextram. €ne uero, ne me ad talis impellite pugnas. @1 €nec mihi cum Teucris ullum post eruta bellum €Pergama nec ueterum memini laetorue malorum. €munera quae patriis ad me portatis ab oris €uertite ad Aenean. stetimus tela aspera contra €contulimusque manus: experto credite quantus €in clipeum adsurgat, quo turbine torqueat hastam. €si duo praeterea talis Idaea tulisset þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜‹‹‚žterra uiros, ultro Inachias uenisset ad urbes €Dardanus, et uersis lugeret Graecia fatis. €quidquid apud durae cessatum est moenia Troiae, €Hectoris Aeneaeque manu uictoria Graium €haesit et in decimum uestigia rettulit annum. €ambo animis, ambo insignes praestantibus armis, €hic pietate prior. coeant in foedera dextrae, €qua datur; ast armis concurrant arma cauete." €et responsa simul quae sint, rex optime, regis €audisti et quae sit magno sententia bello.' €@@Vix ea legati, uariusque per ora cucurrit €Ausonidum turbata fremor, ceu saxa morantur €cum rapidos amnis, fit clauso gurgite murmur €uicinaeque fremunt ripae crepitantibus undis. €ut primum placati animi et trepida ora quierunt, €praefatus diuos solio rex infit ab alto: €@@'Ante equidem summa de re statuisse, Latini, €et uellem et fuerat melius, non tempore tali €cogere concilium, cum muros adsidet hostis. €bellum importunum, ciues, cum gente deorum €inuictisque uiris gerimus, quos nulla fatigant €proelia nec uicti possunt absistere ferro. €spem si quam ascitis Aetolum habuistis in armis, €ponite. spes sibi quisque; sed haec quam angusta uidetis. €cetera qua rerum iaceant perculsa ruina, €ante oculos interque manus sunt omnia uestras. @1 €nec quemquam incuso: potuit quae plurima uirtus €esse, fuit; toto certatum est corpore regni. €nunc adeo quae sit dubiae sententia menti, €expediam et paucis (animos adhibete) docebo. €est antiquus ager Tusco mihi proximus amni, €longus in occasum, finis super usque Sicanos; €Aurunci Rutulique serunt, et uomere duros €exercent collis atque horum asperrima pascunt. €haec omnis regio et celsi plaga pinea montis €cedat amicitiae Teucrorum, et foederis aequas €dicamus leges sociosque in regna uocemus: €considant, si tantus amor, et moenia condant. €sin alios finis aliamque capessere gentem €est animus possuntque solo decedere nostro, €bis denas Italo texamus robore nauis; €seu pluris complere ualent, iacet omnis ad undam €materies: ipsi numerumque modumque carinis €praecipiant, nos aera, manus, naualia demus. €praeterea, qui dicta ferant et foedera firment €centum oratores prima de gente Latinos €ire placet pacisque manu praetendere ramos, €munera portantis aurique eborisque talenta €et sellam regni trabeamque insignia nostri. €consulite in medium et rebus succurrite fessis.' €@@Tum Drances idem infensus, quem gloria Turni €obliqua inuidia stimulisque agitabat amaris, €largus opum et lingua melior, sed frigida bello €dextera, consiliis habitus non futtilis auctor, €seditione potens (genus huic materna superbum €nobilitas dabat, incertum de patre ferebat), €surgit et his onerat dictis atque aggerat iras: €'rem nulli obscuram nostrae nec uocis egentem €consulis, o bone rex: cuncti se scire fatentur @1 €quid fortuna ferat populi, sed dicere mussant. €det libertatem fandi flatusque remittat, €cuius ob auspicium infaustum moresque sinistros €(dicam equidem, licet arma mihi mortemque minetur) €lumina tot cecidisse ducum totamque uidemus €consedisse urbem luctu, dum Troia temptat €castra fugae fidens et caelum territat armis. €unum etiam donis istis, quae plurima mitti €Dardanidis dicique iubes, unum, optime regum, €adicias, nec te ullius uiolentia uincat €quin natam egregio genero dignisque hymenaeis €des pater, et pacem hanc aeterno foedere iungas. €quod si tantus habet mentes et pectora terror, €ipsum obtestemur ueniamque oremus ab ipso: €cedat, ius proprium regi patriaeque remittat. €quid miseros totiens in aperta pericula ciuis €proicis, o Latio caput horum et causa malorum? €nulla salus bello, pacem te poscimus omnes, €Turne, simul pacis solum inuiolabile pignus. €primus ego, inuisum quem tu tibi fingis (et esse €nil moror), en supplex uenio. miserere tuorum, €pone animos et pulsus abi. sat funera fusi €uidimus ingentis et desolauimus agros. €aut, si fama mouet, si tantum pectore robur €concipis et si adeo dotalis regia cordi est, €aude atque aduersum fidens fer pectus in hostem. €scilicet ut Turno contingat regia coniunx, €nos animae uiles, inhumata infletaque turba, €sternamur campis. etiam tu, si qua tibi uis, €si patrii quid Martis habes, illum aspice contra €qui uocat.' €@@Talibus exarsit dictis uiolentia Turni. @1 €dat gemitum rumpitque has imo pectore uoces: €'larga quidem semper, Drance, tibi copia fandi €tum cum bella manus poscunt, patribusque uocatis €primus ades. sed non replenda est curia uerbis, €quae tuto tibi magna uolant, dum distinet hostem €agger murorum nec inundant sanguine fossae. €proinde tona eloquio (solitum tibi) meque timoris €argue tu, Drance, quando tot stragis aceruos €Teucrorum tua dextra dedit, passimque tropaeis €insignis agros. possit quid uiuida uirtus €experiare licet, nec longe scilicet hostes €quaerendi nobis; circumstant undique muros. €imus in aduersos_quid cessas? an tibi Mauors €uentosa in lingua pedibusque fugacibus istis €semper erit? €pulsus ego? aut quisquam merito, foedissime, pulsum €arguet, Iliaco tumidum qui crescere Thybrim €sanguine et Euandri totam cum stirpe uidebit €procubuisse domum atque exutos Arcadas armis? €haud ita me experti Bitias et Pandarus ingens €et quos mille die uictor sub Tartara misi, €inclusus muris hostilique aggere saeptus. €nulla salus bello? capiti cane talia, demens, €Dardanio rebusque tuis. proinde omnia magno €ne cessa turbare metu atque extollere uiris €gentis bis uictae, contra premere arma Latini. €nunc et Myrmidonum proceres Phrygia arma tremescunt, €nunc et Tydides et Larisaeus Achilles, €amnis et Hadriacas retro fugit Aufidus undas. €uel cum se pauidum contra mea iurgia fingit, €artificis scelus, et formidine crimen acerbat. €numquam animam talem dextra hac (absiste moueri) @1 €amittes: habitet tecum et sit pectore in isto. €nunc ad te et tua magna, pater, consulta reuertor. €si nullam nostris ultra spem ponis in armis, €si tam deserti sumus et semel agmine uerso €funditus occidimus neque habet Fortuna regressum, €oremus pacem et dextras tendamus inertis. €quamquam o si solitae quicquam uirtutis adesset! €ille mihi ante alios fortunatusque laborum €egregiusque animi, qui, ne quid tale uideret, €procubuit moriens et humum semel ore momordit. €sin et opes nobis et adhuc intacta iuuentus €auxilioque urbes Italae populique supersunt, €sin et Troianis cum multo gloria uenit €sanguine (sunt illis sua funera, parque per omnis €tempestas), cur indecores in limine primo €deficimus? cur ante tubam tremor occupat artus? €multa dies uariique labor mutabilis aeui €rettulit in melius, multos alterna reuisens €lusit et in solido rursus Fortuna locauit. €non erit auxilio nobis Aetolus et Arpi: €at Messapus erit felixque Tolumnius et quos €tot populi misere duces, nec parua sequetur €gloria delectos Latio et Laurentibus agris. €est et Volscorum egregia de gente Camilla €agmen agens equitum et florentis aere cateruas. €quod si me solum Teucri in certamina poscunt €idque placet tantumque bonis communibus obsto, €non adeo has exosa manus Victoria fugit €ut tanta quicquam pro spe temptare recusem. €ibo animis contra, uel magnum praestet Achillem €factaque Volcani manibus paria induat arma @1 €ille licet. uobis animam hanc soceroque Latino €Turnus ego, haud ulli ueterum uirtute secundus, €deuoui. solum Aeneas uocat? et uocet oro; €nec Drances potius, siue est haec ira deorum, €morte luat, siue est uirtus et gloria, tollat.' €@@Illi haec inter se dubiis de rebus agebant €certantes: castra Aeneas aciemque mouebat. €nuntius ingenti per regia tecta tumultu €ecce ruit magnisque urbem terroribus implet: €instructos acie Tiberino a flumine Teucros €Tyrrhenamque manum totis descendere campis. €extemplo turbati animi concussaque uulgi €pectora et arrectae stimulis haud mollibus irae. €arma manu trepidi poscunt, fremit arma iuuentus, €flent maesti mussantque patres. hic undique clamor €dissensu uario magnus se tollit in auras, €haud secus atque alto in luco cum forte cateruae €consedere auium, piscosoue amne Padusae €dant sonitum rauci per stagna loquacia cycni. €'immo,' ait 'o ciues,' arrepto tempore Turnus, €'cogite concilium et pacem laudate sedentes; €illi armis in regna ruunt.' nec plura locutus €corripuit sese et tectis citus extulit altis. þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜‹‹ƒÏ'tu, Voluse, armari Volscorum edice maniplis, €duc' ait 'et Rutulos. equitem Messapus in armis, €et cum fratre Coras latis diffundite campis. €pars aditus urbis firment turrisque capessant; €cetera, qua iusso, mecum manus inferat arma.' €@@Ilicet in muros tota discurritur urbe. €concilium ipse pater et magna incepta Latinus €deserit ac tristi turbatus tempore differt, @1 €multaque se incusat qui non acceperit ultro €Dardanium Aenean generumque asciuerit urbi. €praefodiunt alii portas aut saxa sudesque €subuectant. bello dat signum rauca cruentum €bucina. tum muros uaria cinxere corona €matronae puerique, uocat labor ultimus omnis. €nec non ad templum summasque ad Palladis arces €subuehitur magna matrum regina caterua €dona ferens, iuxtaque comes Lauinia uirgo, €causa mali tanti, oculos deiecta decoros. €succedunt matres et templum ture uaporant €et maestas alto fundunt de limine uoces: €'armipotens, praeses belli, Tritonia uirgo, €frange manu telum Phrygii praedonis, et ipsum €pronum sterne solo portisque effunde sub altis.' €cingitur ipse furens certatim in proelia Turnus. €iamque adeo rutilum thoraca indutus ae+nis €horrebat squamis surasque incluserat auro, €tempora nudus adhuc, laterique accinxerat ensem, €fulgebatque alta decurrens aureus arce €exsultatque animis et spe iam praecipit hostem: €qualis ubi abruptis fugit praesepia uinclis €tandem liber equus, campoque potitus aperto €aut ille in pastus armentaque tendit equarum €aut adsuetus aquae perfundi flumine noto €emicat, arrectisque fremit ceruicibus alte €luxurians luduntque iubae per colla, per armos. €@@Obuia cui Volscorum acie comitante Camilla €occurrit portisque ab equo regina sub ipsis €desiluit, quam tota cohors imitata relictis €ad terram defluxit equis; tum talia fatur: €'Turne, sui merito si qua est fiducia forti, @1 €audeo et Aeneadum promitto occurrere turmae €solaque Tyrrhenos equites ire obuia contra. €me sine prima manu temptare pericula belli, €tu pedes ad muros subsiste et moenia serua.' €Turnus ad haec oculos horrenda in uirgine fixus: €'o decus Italiae uirgo, quas dicere grates €quasue referre parem? sed nunc, est omnia quando €iste animus supra, mecum partire laborem. €Aeneas, ut fama fidem missique reportant €exploratores, equitum leuia improbus arma €praemisit, quaterent campos; ipse ardua montis €per deserta iugo superans aduentat ad urbem. €furta paro belli conuexo in tramite siluae, €ut biuias armato obsidam milite fauces. €tu Tyrrhenum equitem conlatis excipe signis; €tecum acer Messapus erit turmaeque Latinae €Tiburtique manus, ducis et tu concipe curam.' €sic ait, et paribus Messapum in proelia dictis €hortatur sociosque duces et pergit in hostem. €@@Est curuo anfractu ualles, accommoda fraudi €armorumque dolis, quam densis frondibus atrum €urget utrimque latus, tenuis quo semita ducit €angustaeque ferunt fauces aditusque maligni. €hanc super in speculis summoque in uertice montis €planities ignota iacet tutique receptus, €seu dextra laeuaque uelis occurrere pugnae €siue instare iugis et grandia uoluere saxa. €huc iuuenis nota fertur regione uiarum €arripuitque locum et siluis insedit iniquis. €@@Velocem interea superis in sedibus Opim, €unam ex uirginibus sociis sacraque caterua, @1 €compellabat et has tristis Latonia uoces €ore dabat: 'graditur bellum ad crudele Camilla, €o uirgo, et nostris nequiquam cingitur armis, €cara mihi ante alias. neque enim nouus iste Dianae €uenit amor subitaque animum dulcedine mouit. €pulsus ob inuidiam regno uirisque superbas €Priuerno antiqua Metabus cum excederet urbe, €infantem fugiens media inter proelia belli €sustulit exsilio comitem, matrisque uocauit €nomine Casmillae mutata parte Camillam. €ipse sinu prae se portans iuga longa petebat €solorum nemorum: tela undique saeua premebant €et circumfuso uolitabant milite Volsci. €ecce fugae medio summis Amasenus abundans €spumabat ripis, tantus se nubibus imber €ruperat. ille innare parans infantis amore €tardatur caroque oneri timet. omnia secum €uersanti subito uix haec sententia sedit: €telum immane manu ualida quod forte gerebat €bellator, solidum nodis et robore cocto, €huic natam libro et siluestri subere clausam €implicat atque habilem mediae circumligat hastae; €quam dextra ingenti librans ita ad aethera fatur: €"alma, tibi hanc, nemorum cultrix, Latonia uirgo, €ipse pater famulam uoueo; tua prima per auras €tela tenens supplex hostem fugit. accipe, testor, €diua tuam, quae nunc dubiis committitur auris." €dixit, et adducto contortum hastile lacerto €immittit: sonuere undae, rapidum super amnem €infelix fugit in iaculo stridente Camilla. €at Metabus magna propius iam urgente caterua €dat sese fluuio, atque hastam cum uirgine uictor €gramineo, donum Triuiae, de caespite uellit. €non illum tectis ullae, non moenibus urbes @1 €accepere (neque ipse manus feritate dedisset), €pastorum et solis exegit montibus aeuum. €hic natam in dumis interque horrentia lustra €armentalis equae mammis et lacte ferino €nutribat teneris immulgens ubera labris. €utque pedum primis infans uestigia plantis €institerat, iaculo palmas armauit acuto €spiculaque ex umero paruae suspendit et arcum. €pro crinali auro, pro longae tegmine pallae €tigridis exuuiae per dorsum a uertice pendent. €tela manu iam tum tenera puerilia torsit €et fundam tereti circum caput egit habena €Strymoniamque gruem aut album deiecit olorem. €multae illam frustra Tyrrhena per oppida matres €optauere nurum; sola contenta Diana €aeternum telorum et uirginitatis amorem €intemerata colit. uellem haud correpta fuisset €militia tali conata lacessere Teucros: €cara mihi comitumque foret nunc una mearum. €uerum age, quandoquidem fatis urgetur acerbis, €labere, nympha, polo finisque inuise Latinos, €tristis ubi infausto committitur omine pugna. €haec cape et ultricem pharetra deprome sagittam: €hac, quicumque sacrum uiolarit uulnere corpus, €Tros Italusque, mihi pariter det sanguine poenas. €post ego nube caua miserandae corpus et arma €inspoliata feram tumulo patriaeque reponam.' €dixit, at illa leuis caeli delapsa per auras €insonuit nigro circumdata turbine corpus. €@@At manus interea muris Troiana propinquat, €Etruscique duces equitumque exercitus omnis €compositi numero in turmas. fremit aequore toto @1 €insultans sonipes et pressis pugnat habenis €huc conuersus et huc; tum late ferreus hastis €horret ager campique armis sublimibus ardent. €nec non Messapus contra celeresque Latini €et cum fratre Coras et uirginis ala Camillae €aduersi campo apparent, hastasque reductis €protendunt longe dextris et spicula uibrant, €aduentusque uirum fremitusque ardescit equorum. €iamque intra iactum teli progressus uterque €substiterat: subito erumpunt clamore furentisque €exhortantur equos, fundunt simul undique tela €crebra niuis ritu, caelumque obtexitur umbra. €continuo aduersis Tyrrhenus et acer Aconteus €conixi incurrunt hastis primique ruinam €dant sonitu ingenti perfractaque quadripedantum €pectora pectoribus rumpunt; excussus Aconteus €fulminis in morem aut tormento ponderis acti €praecipitat longe et uitam dispergit in auras. €@@Extemplo turbatae acies, uersique Latini €reiciunt parmas et equos ad moenia uertunt; €Troes agunt, princeps turmas inducit Asilas. €iamque propinquabant portis rursusque Latini €clamorem tollunt et mollia colla reflectunt; €hi fugiunt penitusque datis referuntur habenis. €qualis ubi alterno procurrens gurgite pontus €nunc ruit ad terram scopulosque superiacit unda €spumeus extremamque sinu perfundit harenam, €nunc rapidus retro atque aestu reuoluta resorbens €saxa fugit litusque uado labente relinquit: @1 €bis Tusci Rutulos egere ad moenia uersos, €bis reiecti armis respectant terga tegentes. €tertia sed postquam congressi in proelia totas €implicuere inter se acies legitque uirum uir, €tum uero et gemitus morientum et sanguine in alto €armaque corporaque et permixti caede uirorum €semianimes uoluuntur equi, pugna aspera surgit. €Orsilochus Remuli, quando ipsum horrebat adire, €hastam intorsit equo ferrumque sub aure reliquit; €quo sonipes ictu furit arduus altaque iactat €uulneris impatiens arrecto pectore crura, €uoluitur ille excussus humi. Catillus Iollan þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜‹‹…ingentemque animis, ingentem corpore et armis €deicit Herminium, nudo cui uertice fulua €caesaries nudique umeri nec uulnera terrent; €tantus in arma patet. latos huic hasta per armos €acta tremit duplicatque uirum transfixa dolore. €funditur ater ubique cruor; dant funera ferro €certantes pulchramque petunt per uulnera mortem. €@@At medias inter caedes exsultat Amazon €unum exserta latus pugnae, pharetrata Camilla, €et nunc lenta manu spargens hastilia denset, €nunc ualidam dextra rapit indefessa bipennem; €aureus ex umero sonat arcus et arma Dianae. €illa etiam, si quando in tergum pulsa recessit, €spicula conuerso fugientia derigit arcu. €at circum lectae comites, Larinaque uirgo €Tullaque et aeratam quatiens Tarpeia securim, €Italides, quas ipsa decus sibi dia Camilla €delegit pacisque bonas bellique ministras: @1 €quales Threiciae cum flumina Thermodontis €pulsant et pictis bellantur Amazones armis, €seu circum Hippolyten seu cum se Martia curru €Penthesilea refert, magnoque ululante tumultu €feminea exsultant lunatis agmina peltis. €@@Quem telo primum, quem postremum, aspera uirgo, €deicis? aut quot humi morientia corpora fundis? €Eunaeum Clytio primum patre, cuius apertum €aduersi longa transuerberat abiete pectus. €sanguinis ille uomens riuos cadit atque cruentam €mandit humum moriensque suo se in uulnere uersat. €tum Lirim Pagasumque super, quorum alter habenas €suffuso reuolutus equo dum colligit, alter €dum subit ac dextram labenti tendit inermem, €praecipites pariterque ruunt. his addit Amastrum €Hippotaden, sequiturque incumbens eminus hasta €Tereaque Harpalycumque et Demophoonta Chromimque; €quotque emissa manu contorsit spicula uirgo, €tot Phrygii cecidere uiri. procul Ornytus armis €ignotis et equo uenator Iapyge fertur, €cui pellis latos umeros erepta iuuenco €pugnatori operit, caput ingens oris hiatus €et malae texere lupi cum dentibus albis, €agrestisque manus armat sparus; ipse cateruis €uertitur in mediis et toto uertice supra est. €hunc illa exceptum (neque enim labor agmine uerso) €traicit et super haec inimico pectore fatur: €'siluis te, Tyrrhene, feras agitare putasti? €aduenit qui uestra dies muliebribus armis €uerba redargueret. nomen tamen haud leue patrum €manibus hoc referes, telo cecidisse Camillae.' €@@Protinus Orsilochum et Buten, duo maxima Teucrum @1 €corpora, sed Buten auersum cuspide fixit €loricam galeamque inter, qua colla sedentis €lucent et laeuo dependet parma lacerto; €Orsilochum fugiens magnumque agitata per orbem €eludit gyro interior sequiturque sequentem; €tum ualidam perque arma uiro perque ossa securim €altior exsurgens oranti et multa precanti €congeminat; uulnus calido rigat ora cerebro. €incidit huic subitoque aspectu territus haesit €Appenninicolae bellator filius Auni, €haud Ligurum extremus, dum fallere fata sinebant. €isque ubi se nullo iam cursu euadere pugnae €posse neque instantem reginam auertere cernit, €consilio uersare dolos ingressus et astu €incipit haec: 'quid tam egregium, si femina forti €fidis equo? dimitte fugam et te comminus aequo €mecum crede solo pugnaeque accinge pedestri: €iam nosces uentosa ferat cui gloria fraudem.' €dixit, at illa furens acrique accensa dolore €tradit equum comiti paribusque resistit in armis €ense pedes nudo puraque interrita parma. €at iuuenis uicisse dolo ratus auolat ipse €(haud mora), conuersisque fugax aufertur habenis €quadripedemque citum ferrata calce fatigat. €'uane Ligus frustraque animis elate superbis, €nequiquam patrias temptasti lubricus artis, €nec fraus te incolumem fallaci perferet Auno.' €haec fatur uirgo, et pernicibus ignea plantis €transit equum cursu frenisque aduersa prehensis €congreditur poenasque inimico ex sanguine sumit: €quam facile accipiter saxo sacer ales ab alto €consequitur pennis sublimem in nube columbam €comprensamque tenet pedibusque euiscerat uncis; @1 €tum cruor et uulsae labuntur ab aethere plumae. €@@At non haec nullis hominum sator atque deorum €obseruans oculis summo sedet altus Olympo. €Tyrrhenum genitor Tarchonem in proelia saeua €suscitat et stimulis haud mollibus inicit iras. €ergo inter caedes cedentiaque agmina Tarchon €fertur equo uariisque instigat uocibus alas €nomine quemque uocans, reficitque in proelia pulsos. €'quis metus, o numquam dolituri, o semper inertes €Tyrrheni, quae tanta animis ignauia uenit? €femina palantis agit atque haec agmina uertit! €quo ferrum quidue haec gerimus tela inrita dextris? €at non in Venerem segnes nocturnaque bella, €aut ubi curua choros indixit tibia Bacchi. €exspectate dapes et plenae pocula mensae €(hic amor, hoc studium) dum sacra secundus haruspex €nuntiet ac lucos uocet hostia pinguis in altos!' €haec effatus equum in medios moriturus et ipse €concitat, et Venulo aduersum se turbidus infert €dereptumque ab equo dextra complectitur hostem €et gremium ante suum multa ui concitus aufert. €tollitur in caelum clamor cunctique Latini €conuertere oculos. uolat igneus aequore Tarchon €arma uirumque ferens; tum summa ipsius ab hasta €defringit ferrum et partis rimatur apertas, €qua uulnus letale ferat; contra ille repugnans €sustinet a iugulo dextram et uim uiribus exit. €utque uolans alte raptum cum fulua draconem €fert aquila implicuitque pedes atque unguibus haesit, €saucius at serpens sinuosa uolumina uersat €arrectisque horret squamis et sibilat ore €arduus insurgens, illa haud minus urget obunco @1 €luctantem rostro, simul aethera uerberat alis: €haud aliter praedam Tiburtum ex agmine Tarchon €portat ouans. ducis exemplum euentumque secuti €Maeonidae incurrunt. tum fatis debitus Arruns €uelocem iaculo et multa prior arte Camillam €circuit, et quae sit fortuna facillima temptat. €qua se cumque furens medio tulit agmine uirgo, €hac Arruns subit et tacitus uestigia lustrat; €qua uictrix redit illa pedemque ex hoste reportat, €hac iuuenis furtim celeris detorquet habenas. €hos aditus iamque hos aditus omnemque pererrat €undique circuitum et certam quatit improbus hastam. €@@Forte sacer Cybelo Chloreus olimque sacerdos €insignis longe Phrygiis fulgebat in armis €spumantemque agitabat equum, quem pellis ae+nis €in plumam squamis auro conserta tegebat. €ipse peregrina ferrugine clarus et ostro €spicula torquebat Lycio Gortynia cornu; €aureus ex umeris erat arcus et aurea uati €cassida; tum croceam chlamydemque sinusque crepantis €carbaseos fuluo in nodum collegerat auro €pictus acu tunicas et barbara tegmina crurum. €hunc uirgo, siue ut templis praefigeret arma €Troia, captiuo siue ut se ferret in auro €uenatrix, unum ex omni certamine pugnae €caeca sequebatur totumque incauta per agmen €femineo praedae et spoliorum ardebat amore, €telum ex insidiis cum tandem tempore capto €concitat et superos Arruns sic uoce precatur: €'summe deum, sancti custos Soractis Apollo, €quem primi colimus, cui pineus ardor aceruo @1 €pascitur, et medium freti pietate per ignem €cultores multa premimus uestigia pruna, €da, pater, hoc nostris aboleri dedecus armis, €omnipotens. non exuuias pulsaeue tropaeum €uirginis aut spolia ulla peto, mihi cetera laudem €facta ferent; haec dira meo dum uulnere pestis €pulsa cadat, patrias remeabo inglorius urbes.' €@@Audiit et uoti Phoebus succedere partem €mente dedit, partem uolucris dispersit in auras: €sterneret ut subita turbatam morte Camillam €adnuit oranti; reducem ut patria alta uideret €non dedit, inque Notos uocem uertere procellae. €ergo ut missa manu sonitum dedit hasta per auras, €conuertere animos acris oculosque tulere €cuncti ad reginam Volsci. nihil ipsa nec aurae €nec sonitus memor aut uenientis ab aethere teli, €hasta sub exsertam donec perlata papillam €haesit uirgineumque alte bibit acta cruorem. €concurrunt trepidae comites dominamque ruentem €suscipiunt. fugit ante omnis exterritus Arruns €laetitia mixtoque metu, nec iam amplius hastae €credere nec telis occurrere uirginis audet. €ac uelut ille, prius quam tela inimica sequantur, €continuo in montis sese auius abdidit altos €occiso pastore lupus magnoue iuuenco, €conscius audacis facti, caudamque remulcens €subiecit pauitantem utero siluasque petiuit: €haud secus ex oculis se turbidus abstulit Arruns þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜‹‹†¯contentusque fuga mediis se immiscuit armis. €illa manu moriens telum trahit, ossa sed inter €ferreus ad costas alto stat uulnere mucro. €labitur exsanguis, labuntur frigida leto @1 €lumina, purpureus quondam color ora reliquit. €tum sic exspirans Accam ex aequalibus unam €adloquitur, fida ante alias quae sola Camillae €quicum partiri curas, atque haec ita fatur: €'hactenus, Acca soror, potui: nunc uulnus acerbum €conficit, et tenebris nigrescunt omnia circum. €effuge et haec Turno mandata nouissima perfer: €succedat pugnae Troianosque arceat urbe. €iamque uale.' simul his dictis linquebat habenas €ad terram non sponte fluens. tum frigida toto €paulatim exsoluit se corpore, lentaque colla €et captum leto posuit caput, arma relinquens, €uitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras. €tum uero immensus surgens ferit aurea clamor €sidera: deiecta crudescit pugna Camilla; €incurrunt densi simul omnis copia Teucrum €Tyrrhenique duces Euandrique Arcades alae. €@@At Triuiae custos iamdudum in montibus Opis €alta sedet summis spectatque interrita pugnas. €utque procul medio iuuenum in clamore furentum €prospexit tristi mulcatam morte Camillam, €ingemuitque deditque has imo pectore uoces: €'heu nimium, uirgo, nimium crudele luisti €supplicium Teucros conata lacessere bello! €nec tibi desertae in dumis coluisse Dianam €profuit aut nostras umero gessisse pharetras. €non tamen indecorem tua te regina reliquit €extrema iam in morte, neque hoc sine nomine letum @1 €per gentis erit aut famam patieris inultae. €nam quicumque tuum uiolauit uulnere corpus €morte luet merita.' fuit ingens monte sub alto €regis Dercenni terreno ex aggere bustum €antiqui Laurentis opacaque ilice tectum; €hic dea se primum rapido pulcherrima nisu €sistit et Arruntem tumulo speculatur ab alto. €ut uidit fulgentem armis ac uana tumentem, €'cur' inquit 'diuersus abis? huc derige gressum, €huc periture ueni, capias ut digna Camillae €praemia. tune etiam telis moriere Dianae?' €dixit, et aurata uolucrem Threissa sagittam €deprompsit pharetra cornuque infensa tetendit €et duxit longe, donec curuata coirent €inter se capita et manibus iam tangeret aequis, €laeua aciem ferri, dextra neruoque papillam. €extemplo teli stridorem aurasque sonantis €audiit una Arruns haesitque in corpore ferrum. €illum exspirantem socii atque extrema gementem €obliti ignoto camporum in puluere linquunt; €Opis ad aetherium pennis aufertur Olympum. €@@Prima fugit domina amissa leuis ala Camillae, €turbati fugiunt Rutuli, fugit acer Atinas, €disiectique duces desolatique manipli €tuta petunt et equis auersi ad moenia tendunt. €nec quisquam instantis Teucros letumque ferentis €sustentare ualet telis aut sistere contra, €sed laxos referunt umeris languentibus arcus, €quadripedumque putrem cursu quatit ungula campum. €uoluitur ad muros caligine turbidus atra €puluis, et e speculis percussae pectora matres @1 €femineum clamorem ad caeli sidera tollunt. €qui cursu portas primi inrupere patentis, €hos inimica super mixto premit agmine turba, €nec miseram effugiunt mortem, sed limine in ipso, €moenibus in patriis atque inter tuta domorum €confixi exspirant animas. pars claudere portas, €nec sociis aperire uiam nec moenibus audent €accipere orantis, oriturque miserrima caedes €defendentum armis aditus inque arma ruentum. €exclusi ante oculos lacrimantumque ora parentum €pars in praecipitis fossas urgente ruina €uoluitur, immissis pars caeca et concita frenis €arietat in portas et duros obice postis. €ipsae de muris summo certamine matres €(monstrat amor uerus patriae, ut uidere Camillam) €tela manu trepidae iaciunt ac robore duro €stipitibus ferrum sudibusque imitantur obustis €praecipites, primaeque mori pro moenibus ardent. €@@Interea Turnum in siluis saeuissimus implet €nuntius et iuueni ingentem fert Acca tumultum: €deletas Volscorum acies, cecidisse Camillam, €ingruere infensos hostis et Marte secundo €omnia corripuisse, metum iam ad moenia ferri. €ille furens (et saeua Iouis sic numina poscunt) €deserit obsessos collis, nemora aspera linquit. €uix e conspectu exierat campumque tenebat, €cum pater Aeneas saltus ingressus apertos €exsuperatque iugum siluaque euadit opaca. €sic ambo ad muros rapidi totoque feruntur €agmine nec longis inter se passibus absunt; €ac simul Aeneas fumantis puluere campos €prospexit longe Laurentiaque agmina uidit, @1 €et saeuum Aenean agnouit Turnus in armis €aduentumque pedum flatusque audiuit equorum. €continuoque ineant pugnas et proelia temptent, €ni roseus fessos iam gurgite Phoebus Hibero €tingat equos noctemque die labente reducat. €considunt castris ante urbem et moenia uallant. @1 ôÿ@@@@{1LIBER XII}1 Turnus ut infractos aduerso Marte Latinos €defecisse uidet, sua nunc promissa reposci, €se signari oculis, ultro implacabilis ardet €attollitque animos. Poenorum qualis in aruis €saucius ille graui uenantum uulnere pectus €tum demum mouet arma leo, gaudetque comantis €excutiens ceruice toros fixumque latronis €impauidus frangit telum et fremit ore cruento: €haud secus accenso gliscit uiolentia Turno. €tum sic adfatur regem atque ita turbidus infit: €'nulla mora in Turno; nihil est quod dicta retractent €ignaui Aeneadae, nec quae pepigere recusent: €congredior. fer sacra, pater, et concipe foedus. €aut hac Dardanium dextra sub Tartara mittam €desertorem Asiae (sedeant spectentque Latini), €et solus ferro crimen commune refellam, €aut habeat uictos, cedat Lauinia coniunx.' €@@Olli sedato respondit corde Latinus: €'o praestans animi iuuenis, quantum ipse feroci €uirtute exsuperas, tanto me impensius aequum est €consulere atque omnis metuentem expendere casus. €sunt tibi regna patris Dauni, sunt oppida capta €multa manu, nec non aurumque animusque Latino est; €sunt aliae innuptae Latio et Laurentibus aruis €nec genus indecores. sine me haec haud mollia fatu @1 €sublatis aperire dolis, simul hoc animo hauri: €me natam nulli ueterum sociare procorum €fas erat, idque omnes diuique hominesque canebant. €uictus amore tui, cognato sanguine uictus €coniugis et maestae lacrimis, uincla omnia rupi; €promissam eripui genero, arma impia sumpsi. €ex illo qui me casus, quae, Turne, sequantur €bella, uides, quantos primus patiare labores. €bis magna uicti pugna uix urbe tuemur €spes Italas; recalent nostro Thybrina fluenta €sanguine adhuc campique ingentes ossibus albent. €quo referor totiens? quae mentem insania mutat? €si Turno exstincto socios sum ascire paratus, €cur non incolumi potius certamina tollo? €quid consanguinei Rutuli, quid cetera dicet €Italia, ad mortem si te (fors dicta refutet!) €prodiderim, natam et conubia nostra petentem? €respice res bello uarias, miserere parentis €longaeui, quem nunc maestum patria Ardea longe €diuidit.' haudquaquam dictis uiolentia Turni €flectitur; exsuperat magis aegrescitque medendo. €ut primum fari potuit, sic institit ore: €'quam pro me curam geris, hanc precor, optime, pro me €deponas letumque sinas pro laude pacisci. €et nos tela, pater, ferrumque haud debile dextra €spargimus, et nostro sequitur de uulnere sanguis. €longe illi dea mater erit, quae nube fugacem €feminea tegat et uanis sese occulat umbris.' €@@At regina noua pugnae conterrita sorte €flebat et ardentem generum moritura tenebat: €'Turne, per has ego te lacrimas, per si quis Amatae €tangit honos animum: spes tu nunc una, senectae @1 €tu requies miserae, decus imperiumque Latini €te penes, in te omnis domus inclinata recumbit. €unum oro: desiste manum committere Teucris. €qui te cumque manent isto certamine casus €et me, Turne, manent; simul haec inuisa relinquam €lumina nec generum Aenean captiua uidebo.' €accepit uocem lacrimis Lauinia matris €flagrantis perfusa genas, cui plurimus ignem €subiecit rubor et calefacta per ora cucurrit. €Indum sanguineo ueluti uiolauerit ostro €si quis ebur, aut mixta rubent ubi lilia multa €alba rosa, talis uirgo dabat ore colores. €illum turbat amor figitque in uirgine uultus; €ardet in arma magis paucisque adfatur Amatam: €'ne, quaeso, ne me lacrimis neue omine tanto €prosequere in duri certamina Martis euntem, €o mater; neque enim Turno mora libera mortis. €nuntius haec, Idmon, Phrygio mea dicta tyranno þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜ŒˆÌhaud placitura refer. cum primum crastina caelo €puniceis inuecta rotis Aurora rubebit, €non Teucros agat in Rutulos, Teucrum arma quiescant €et Rutuli; nostro dirimamus sanguine bellum, €illo quaeratur coniunx Lauinia campo.' €@@Haec ubi dicta dedit rapidusque in tecta recessit, €poscit equos gaudetque tuens ante ora frementis, €Pilumno quos ipsa decus dedit Orithyia, €qui candore niues anteirent, cursibus auras. €circumstant properi aurigae manibusque lacessunt €pectora plausa cauis et colla comantia pectunt. €ipse dehinc auro squalentem alboque orichalco €circumdat loricam umeris, simul aptat habendo €ensemque clipeumque et rubrae cornua cristae, €ensem quem Dauno ignipotens deus ipse parenti @1 €fecerat et Stygia candentem tinxerat unda. €exim quae mediis ingenti adnixa columnae €aedibus astabat, ualidam ui corripit hastam, €Actoris Aurunci spolium, quassatque trementem €uociferans: 'nunc, o numquam frustrata uocatus €hasta meos, nunc tempus adest: te maximus Actor, €te Turni nunc dextra gerit; da sternere corpus €loricamque manu ualida lacerare reuulsam €semiuiri Phrygis et foedare in puluere crinis €uibratos calido ferro murraque madentis.' €his agitur furiis, totoque ardentis ab ore €scintillae absistunt, oculis micat acribus ignis, €mugitus ueluti cum prima in proelia taurus €terrificos ciet aut irasci in cornua temptat €arboris obnixus trunco, uentosque lacessit €ictibus aut sparsa ad pugnam proludit harena. €@@Nec minus interea maternis saeuus in armis €Aeneas acuit Martem et se suscitat ira, €oblato gaudens componi foedere bellum. €tum socios maestique metum solatur Iuli €fata docens, regique iubet responsa Latino €certa referre uiros et pacis dicere leges. €@@Postera uix summos spargebat lumine montis €orta dies, cum primum alto se gurgite tollunt €Solis equi lucemque elatis naribus efflant: €campum ad certamen magnae sub moenibus urbis €dimensi Rutulique uiri Teucrique parabant €in medioque focos et dis communibus aras €gramineas. alii fontemque ignemque ferebant €uelati limo et uerbena tempora uincti. @1 €procedit legio Ausonidum, pilataque plenis €agmina se fundunt portis. hinc Troius omnis €Tyrrhenusque ruit uariis exercitus armis, €haud secus instructi ferro quam si aspera Martis €pugna uocet. nec non mediis in milibus ipsi €ductores auro uolitant ostroque superbi, €et genus Assaraci Mnestheus et fortis Asilas €et Messapus equum domitor, Neptunia proles; €utque dato signo spatia in sua quisque recessit, €defigunt tellure hastas et scuta reclinant. €tum studio effusae matres et uulgus inermum €inualidique senes turris ac tecta domorum €obsedere, alii portis sublimibus astant. €@@At Iuno ex summo (qui nunc Albanus habetur; €tum neque nomen erat neque honos aut gloria monti) €prospiciens tumulo campum aspectabat et ambas €Laurentum Troumque acies urbemque Latini. €extemplo Turni sic est adfata sororem €diua deam, stagnis quae fluminibusque sonoris €praesidet (hunc illi rex aetheris altus honorem €Iuppiter erepta pro uirginitate sacrauit): €'nympha, decus fluuiorum, animo gratissima nostro, €scis ut te cunctis unam, quaecumque Latinae €magnanimi Iouis ingratum ascendere cubile, €praetulerim caelique libens in parte locarim: €disce tuum, ne me incuses, Iuturna, dolorem. €qua uisa est Fortuna pati Parcaeque sinebant €cedere res Latio, Turnum et tua moenia texi; €nunc iuuenem imparibus uideo concurrere fatis, €Parcarumque dies et uis inimica propinquat. €non pugnam aspicere hanc oculis, non foedera possum. @1 €tu pro germano si quid praesentius audes, €perge; decet. forsan miseros meliora sequentur.' €uix ea, cum lacrimas oculis Iuturna profundit €terque quaterque manu pectus percussit honestum. €'non lacrimis hoc tempus' ait Saturnia Iuno: €'accelera et fratrem, si quis modus, eripe morti; €aut tu bella cie conceptumque excute foedus. €auctor ego audendi.' sic exhortata reliquit €incertam et tristi turbatam uulnere mentis. €@@Interea reges ingenti mole Latinus €quadriiugo uehitur curru (cui tempora circum €aurati bis sex radii fulgentia cingunt, €Solis aui specimen), bigis it Turnus in albis, €bina manu lato crispans hastilia ferro. €hinc pater Aeneas, Romanae stirpis origo, €sidereo flagrans clipeo et caelestibus armis €et iuxta Ascanius, magnae spes altera Romae, €procedunt castris, puraque in ueste sacerdos €saetigeri fetum suis intonsamque bidentem €attulit admouitque pecus flagrantibus aris. €illi ad surgentem conuersi lumina solem €dant fruges manibus salsas et tempora ferro €summa notant pecudum, paterisque altaria libant. €@@Tum pius Aeneas stricto sic ense precatur: €'esto nunc Sol testis et haec mihi terra uocanti, €quam propter tantos potui perferre labores, €et pater omnipotens et tu Saturnia coniunx €(iam melior, iam, diua, precor), tuque inclute Mauors, €cuncta tuo qui bella, pater, sub numine torques; €fontisque fluuiosque uoco, quaeque aetheris alti €religio et quae caeruleo sunt numina ponto: €cesserit Ausonio si fors uictoria Turno, @1 €conuenit Euandri uictos discedere ad urbem, €cedet Iulus agris, nec post arma ulla rebelles €Aeneadae referent ferroue haec regna lacessent. €sin nostrum adnuerit nobis uictoria Martem €(ut potius reor et potius di numine firment), €non ego nec Teucris Italos parere iubebo €nec mihi regna peto: paribus se legibus ambae €inuictae gentes aeterna in foedera mittant. €sacra deosque dabo; socer arma Latinus habeto, €imperium sollemne socer; mihi moenia Teucri €constituent urbique dabit Lauinia nomen.' €@@Sic prior Aeneas, sequitur sic deinde Latinus €suspiciens caelum, tenditque ad sidera dextram: €'haec eadem, Aenea, terram, mare, sidera, iuro €Latonaeque genus duplex Ianumque bifrontem, €uimque deum infernam et duri sacraria Ditis; €audiat haec genitor qui foedera fulmine sancit. €tango aras, medios ignis et numina testor: €nulla dies pacem hanc Italis nec foedera rumpet, €quo res cumque cadent; nec me uis ulla uolentem €auertet, non, si tellurem effundat in undas €diluuio miscens caelumque in Tartara soluat, €ut sceptrum hoc' (dextra sceptrum nam forte gerebat) €'numquam fronde leui fundet uirgulta nec umbras, €cum semel in siluis imo de stirpe recisum €matre caret posuitque comas et bracchia ferro, €olim arbos, nunc artificis manus aere decoro €inclusit patribusque dedit gestare Latinis.' €talibus inter se firmabant foedera dictis €conspectu in medio procerum. tum rite sacratas €in flammam iugulant pecudes et uiscera uiuis €eripiunt, cumulantque oneratis lancibus aras. @1 €@@At uero Rutulis impar ea pugna uideri €iamdudum et uario misceri pectora motu, €tum magis ut propius cernunt non uiribus aequos. €adiuuat incessu tacito progressus et aram €suppliciter uenerans demisso lumine Turnus €pubentesque genae et iuuenali in corpore pallor. €quem simul ac Iuturna soror crebrescere uidit €sermonem et uulgi uariare labantia corda, €in medias acies formam adsimulata Camerti, €cui genus a proauis ingens clarumque paternae €nomen erat uirtutis, et ipse acerrimus armis, €in medias dat sese acies haud nescia rerum €rumoresque serit uarios ac talia fatur: €'non pudet, o Rutuli, pro cunctis talibus unam €obiectare animam? numerone an uiribus aequi €non sumus? en, omnes et Troes et Arcades hi sunt, €fatalisque manus, infensa Etruria Turno: €uix hostem, alterni si congrediamur, habemus. €ille quidem ad superos, quorum se deuouet aris, €succedet fama uiuusque per ora feretur; €nos patria amissa dominis parere superbis €cogemur, qui nunc lenti consedimus aruis.' €@@Talibus incensa est iuuenum sententia dictis €iam magis atque magis, serpitque per agmina murmur: €ipsi Laurentes mutati ipsique Latini. €qui sibi iam requiem pugnae rebusque salutem €sperabant, nunc arma uolunt foedusque precantur €infectum et Turni sortem miserantur iniquam. €his aliud maius Iuturna adiungit et alto €dat signum caelo, quo non praesentius ullum @1 €turbauit mentes Italas monstroque fefellit. €namque uolans rubra fuluus Iouis ales in aethra €litoreas agitabat auis turbamque sonantem €agminis aligeri, subito cum lapsus ad undas €cycnum excellentem pedibus rapit improbus uncis. €arrexere animos Itali, cunctaeque uolucres €conuertunt clamore fugam (mirabile uisu), þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜Œ‹ýaetheraque obscurant pennis hostemque per auras €facta nube premunt, donec ui uictus et ipso €pondere defecit praedamque ex unguibus ales €proiecit fluuio, penitusque in nubila fugit. €@@Tum uero augurium Rutuli clamore salutant €expediuntque manus, primusque Tolumnius augur €'hoc erat, hoc uotis' inquit 'quod saepe petiui. €accipio agnoscoque deos; me, me duce ferrum €corripite, o miseri, quos improbus aduena bello €territat inualidas ut auis, et litora uestra €ui populat. petet ille fugam penitusque profundo €uela dabit. uos unanimi densete cateruas €et regem uobis pugna defendite raptum.' €dixit, et aduersos telum contorsit in hostis €procurrens; sonitum dat stridula cornus et auras €certa secat. simul hoc, simul ingens clamor et omnes €turbati cunei calefactaque corda tumultu. €hasta uolans, ut forte nouem pulcherrima fratrum €corpora constiterant contra, quos fida crearat €una tot Arcadio coniunx Tyrrhena Gylippo, €horum unum ad medium, teritur qua sutilis aluo €balteus et laterum iuncturas fibula mordet, €egregium forma iuuenem et fulgentibus armis, €transadigit costas fuluaque effundit harena. €at fratres, animosa phalanx accensaque luctu, €pars gladios stringunt manibus, pars missile ferrum @1 €corripiunt caecique ruunt. quos agmina contra €procurrunt Laurentum, hinc densi rursus inundant €Troes Agyllinique et pictis Arcades armis: €sic omnis amor unus habet decernere ferro. €diripuere aras, it toto turbida caelo €tempestas telorum ac ferreus ingruit imber, €craterasque focosque ferunt. fugit ipse Latinus €pulsatos referens infecto foedere diuos. €infrenant alii currus aut corpora saltu €subiciunt in equos et strictis ensibus adsunt. €Messapus regem regisque insigne gerentem €Tyrrhenum Aulesten, auidus confundere foedus, €aduerso proterret equo; ruit ille recedens €et miser oppositis a tergo inuoluitur aris €in caput inque umeros. at feruidus aduolat hasta €Messapus teloque orantem multa trabali €desuper altus equo grauiter ferit atque ita fatur: €'hoc habet, haec melior magnis data uictima diuis.' €concurrunt Itali spoliantque calentia membra. €obuius ambustum torrem Corynaeus ab ara €corripit et uenienti Ebyso plagamque ferenti €occupat os flammis: olli ingens barba reluxit €nidoremque ambusta dedit. super ipse secutus €caesariem laeua turbati corripit hostis €impressoque genu nitens terrae applicat ipsum; €sic rigido latus ense ferit. Podalirius Alsum €pastorem primaque acie per tela ruentem €ense sequens nudo superimminet; ille securi €aduersi frontem mediam mentumque reducta €dissicit et sparso late rigat arma cruore. €olli dura quies oculos et ferreus urget €somnus, in aeternam conduntur lumina noctem. @1 €@@At pius Aeneas dextram tendebat inermem €nudato capite atque suos clamore uocabat: €'quo ruitis? quaeue ista repens discordia surgit? €o cohibete iras! ictum iam foedus et omnes €compositae leges. mihi ius concurrere soli; €me sinite atque auferte metus. ego foedera faxo €firma manu; Turnum debent haec iam mihi sacra.' €has inter uoces, media inter talia uerba €ecce uiro stridens alis adlapsa sagitta est, €incertum qua pulsa manu, quo turbine adacta, €quis tantam Rutulis laudem, casusne deusne, €attulerit; pressa est insignis gloria facti, €nec sese Aeneae iactauit uulnere quisquam. €Turnus ut Aenean cedentem ex agmine uidit €turbatosque duces, subita spe feruidus ardet; €poscit equos atque arma simul, saltuque superbus €emicat in currum et manibus molitur habenas. €multa uirum uolitans dat fortia corpora leto. €seminecis uoluit multos: aut agmina curru €proterit aut raptas fugientibus ingerit hastas. €qualis apud gelidi cum flumina concitus Hebri €sanguineus Mauors clipeo increpat atque furentis €bella mouens immittit equos, illi aequore aperto €ante Notos Zephyrumque uolant, gemit ultima pulsu €Thraca pedum circumque atrae Formidinis ora €Iraeque Insidiaeque, dei comitatus, aguntur: €talis equos alacer media inter proelia Turnus €fumantis sudore quatit, miserabile caesis €hostibus insultans; spargit rapida ungula rores €sanguineos mixtaque cruor calcatur harena. €iamque neci Sthenelumque dedit Thamyrumque Pholumque, €hunc congressus et hunc, illum eminus; eminus ambo @1 €Imbrasidas, Glaucum atque Laden, quos Imbrasus ipse €nutrierat Lycia paribusque ornauerat armis €uel conferre manum uel equo praeuertere uentos. €@@Parte alia media Eumedes in proelia fertur, €antiqui proles bello praeclara Dolonis, €nomine auum referens, animo manibusque parentem, €qui quondam, castra ut Danaum speculator adiret, €ausus Pelidae pretium sibi poscere currus; €illum Tydides alio pro talibus ausis €adfecit pretio nec equis aspirat Achilli. €hunc procul ut campo Turnus prospexit aperto, €ante leui iaculo longum per inane secutus €sistit equos biiugis et curru desilit atque €semianimi lapsoque superuenit, et pede collo €impresso dextrae mucronem extorquet et alto €fulgentem tingit iugulo atque haec insuper addit: €'en agros et, quam bello, Troiane, petisti, €Hesperiam metire iacens: haec praemia, qui me €ferro ausi temptare, ferunt, sic moenia condunt.' €huic comitem Asbyten coniecta cuspide mittit €Chloreaque Sybarimque Daretaque Thersilochumque €et sternacis equi lapsum ceruice Thymoeten. €ac uelut Edoni Boreae cum spiritus alto €insonat Aegaeo sequiturque ad litora fluctus, €qua uenti incubuere, fugam dant nubila caelo: €sic Turno, quacumque uiam secat, agmina cedunt €conuersaeque ruunt acies; fert impetus ipsum €et cristam aduerso curru quatit aura uolantem. €non tulit instantem Phegeus animisque frementem €obiecit sese ad currum et spumantia frenis €ora citatorum dextra detorsit equorum. €dum trahitur pendetque iugis, hunc lata retectum @1 €lancea consequitur rumpitque infixa bilicem €loricam et summum degustat uulnere corpus. €ille tamen clipeo obiecto conuersus in hostem €ibat et auxilium ducto mucrone petebat, €cum rota praecipitem et procursu concitus axis €impulit effunditque solo, Turnusque secutus €imam inter galeam summi thoracis et oras €abstulit ense caput truncumque reliquit harenae. €@@Atque ea dum campis uictor dat funera Turnus, €interea Aenean Mnestheus et fidus Achates €Ascaniusque comes castris statuere cruentum €alternos longa nitentem cuspide gressus. €saeuit et infracta luctatur harundine telum €eripere auxilioque uiam, quae proxima, poscit: €ense secent lato uulnus telique latebram €rescindant penitus, seseque in bella remittant. €iamque aderat Phoebo ante alios dilectus Iapyx €Iasides, acri quondam cui captus amore €ipse suas artis, sua munera, laetus Apollo €augurium citharamque dabat celerisque sagittas. €ille, ut depositi proferret fata parentis, €scire potestates herbarum usumque medendi €maluit et mutas agitare inglorius artis. €stabat acerba fremens ingentem nixus in hastam €Aeneas magno iuuenum et maerentis Iuli €concursu, lacrimis immobilis. ille retorto €Paeonium in morem senior succinctus amictu €multa manu medica Phoebique potentibus herbis €nequiquam trepidat, nequiquam spicula dextra €sollicitat prensatque tenaci forcipe ferrum. €nulla uiam Fortuna regit, nihil auctor Apollo @1 €subuenit, et saeuus campis magis ac magis horror €crebrescit propiusque malum est. iam puluere caelum €stare uident: subeunt equites et spicula castris €densa cadunt mediis. it tristis ad aethera clamor €bellantum iuuenum et duro sub Marte cadentum. €@@Hic Venus indigno nati concussa dolore €dictamnum genetrix Cretaea carpit ab Ida, €puberibus caulem foliis et flore comantem €purpureo; non illa feris incognita capris €gramina, cum tergo uolucres haesere sagittae. €hoc Venus obscuro faciem circumdata nimbo €detulit, hoc fusum labris splendentibus amnem €inficit occulte medicans, spargitque salubris €ambrosiae sucos et odoriferam panaceam. €fouit ea uulnus lympha longaeuus Iapyx €ignorans, subitoque omnis de corpore fugit €quippe dolor, omnis stetit imo uulnere sanguis. €iamque secuta manum nullo cogente sagitta €excidit, atque nouae rediere in pristina uires. €'arma citi properate uiro! quid statis?' Iapyx €conclamat primusque animos accendit in hostem. €'non haec humanis opibus, non arte magistra €proueniunt, neque te, Aenea, mea dextera seruat: þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜Œ‹ƒ­maior agit deus atque opera ad maiora remittit.' €ille auidus pugnae suras incluserat auro €hinc atque hinc oditque moras hastamque coruscat. €postquam habilis lateri clipeus loricaque tergo est, €Ascanium fusis circum complectitur armis €summaque per galeam delibans oscula fatur: €'disce, puer, uirtutem ex me uerumque laborem, €fortunam ex aliis. nunc te mea dextera bello €defensum dabit et magna inter praemia ducet. @1 €tu facito, mox cum matura adoleuerit aetas, €sis memor et te animo repetentem exempla tuorum €et pater Aeneas et auunculus excitet Hector.' €@@Haec ubi dicta dedit, portis sese extulit ingens €telum immane manu quatiens; simul agmine denso €Antheusque Mnestheusque ruunt, omnisque relictis €turba fluit castris. tum caeco puluere campus €miscetur pulsuque pedum tremit excita tellus. €uidit ab aduerso uenientis aggere Turnus, €uidere Ausonii, gelidusque per ima cucurrit €ossa tremor; prima ante omnis Iuturna Latinos €audiit agnouitque sonum et tremefacta refugit. €ille uolat campoque atrum rapit agmen aperto. €qualis ubi ad terras abrupto sidere nimbus €it mare per medium (miseris, heu, praescia longe €horrescunt corda agricolis: dabit ille ruinas €arboribus stragemque satis, ruet omnia late), €ante uolant sonitumque ferunt ad litora uenti: €talis in aduersos ductor Rhoeteius hostis €agmen agit, densi cuneis se quisque coactis €adglomerant. ferit ense grauem Thymbraeus Osirim, €Arcetium Mnestheus, Epulonem obtruncat Achates €Vfentemque Gyas; cadit ipse Tolumnius augur, €primus in aduersos telum qui torserat hostis. €tollitur in caelum clamor, uersique uicissim €puluerulenta fuga Rutuli dant terga per agros. €ipse neque auersos dignatur sternere morti €nec pede congressos aequo nec tela ferentis €insequitur: solum densa in caligine Turnum €uestigat lustrans, solum in certamina poscit. €@@Hoc concussa metu mentem Iuturna uirago €aurigam Turni media inter lora Metiscum @1 €excutit et longe lapsum temone reliquit; €ipsa subit manibusque undantis flectit habenas €cuncta gerens, uocemque et corpus et arma Metisci. €nigra uelut magnas domini cum diuitis aedes €peruolat et pennis alta atria lustrat hirundo €pabula parua legens nidisque loquacibus escas, €et nunc porticibus uacuis, nunc umida circum €stagna sonat: similis medios Iuturna per hostis €fertur equis rapidoque uolans obit omnia curru, €iamque hic germanum iamque hic ostentat ouantem €nec conferre manum patitur, uolat auia longe. €haud minus Aeneas tortos legit obuius orbis, €uestigatque uirum et disiecta per agmina magna €uoce uocat. quotiens oculos coniecit in hostem €alipedumque fugam cursu temptauit equorum, €auersos totiens currus Iuturna retorsit. €heu, quid agat? uario nequiquam fluctuat aestu, €diuersaeque uocant animum in contraria curae. €huic Messapus, uti laeua duo forte gerebat €lenta, leuis cursu, praefixa hastilia ferro, €horum unum certo contorquens derigit ictu. €substitit Aeneas et se collegit in arma €poplite subsidens; apicem tamen incita summum €hasta tulit summasque excussit uertice cristas. €tum uero adsurgunt irae, insidiisque subactus, €diuersos ubi sensit equos currumque referri, €multa Iouem et laesi testatus foederis aras €iam tandem inuadit medios et Marte secundo €terribilis saeuam nullo discrimine caedem €suscitat, irarumque omnis effundit habenas. €@@Quis mihi nunc tot acerba deus, quis carmine caedes €diuersas obitumque ducum, quos aequore toto @1 €inque uicem nunc Turnus agit, nunc Troius heros, €expediat? tanton placuit concurrere motu, €Iuppiter, aeterna gentis in pace futuras? €Aeneas Rutulum Sucronem (ea prima ruentis €pugna loco statuit Teucros) haud multa morantem €excipit in latus et, qua fata celerrima, crudum €transadigit costas et cratis pectoris ensem. €Turnus equo deiectum Amycum fratremque Dioren, €congressus pedes, hunc uenientem cuspide longa, €hunc mucrone ferit, curruque abscisa duorum €suspendit capita et rorantia sanguine portat. €ille Talon Tanaimque neci fortemque Cethegum, €tris uno congressu, et maestum mittit Oniten, €nomen Echionium matrisque genus Peridiae; €hic fratres Lycia missos et Apollinis agris €et iuuenem exosum nequiquam bella Menoeten, €Arcada, piscosae cui circum flumina Lernae €ars fuerat pauperque domus nec nota potentum €munera, conductaque pater tellure serebat. €ac uelut immissi diuersis partibus ignes €arentem in siluam et uirgulta sonantia lauro, €aut ubi decursu rapido de montibus altis €dant sonitum spumosi amnes et in aequora currunt €quisque suum populatus iter: non segnius ambo €Aeneas Turnusque ruunt per proelia; nunc, nunc €fluctuat ira intus, rumpuntur nescia uinci €pectora, nunc totis in uulnera uiribus itur. €@@Murranum hic, atauos et auorum antiqua sonantem €nomina per regesque actum genus omne Latinos, €praecipitem scopulo atque ingentis turbine saxi €excutit effunditque solo; hunc lora et iuga subter @1 €prouoluere rotae, crebro super ungula pulsu €incita nec domini memorum proculcat equorum. €ille ruenti Hyllo animisque immane frementi €occurrit telumque aurata ad tempora torquet: €olli per galeam fixo stetit hasta cerebro. €dextera nec tua te, Graium fortissime Cretheu, €eripuit Turno, nec di texere Cupencum €Aenea ueniente sui: dedit obuia ferro €pectora, nec misero clipei mora profuit aerei. €te quoque Laurentes uiderunt, Aeole, campi €oppetere et late terram consternere tergo. €occidis, Argiuae quem non potuere phalanges €sternere nec Priami regnorum euersor Achilles; €hic tibi mortis erant metae, domus alta sub Ida, €Lyrnesi domus alta, solo Laurente sepulcrum. €totae adeo conuersae acies omnesque Latini, €omnes Dardanidae, Mnestheus acerque Serestus €et Messapus equum domitor et fortis Asilas €Tuscorumque phalanx Euandrique Arcades alae, €pro se quisque uiri summa nituntur opum ui; €nec mora nec requies, uasto certamine tendunt. €@@Hic mentem Aeneae genetrix pulcherrima misit €iret ut ad muros urbique aduerteret agmen €ocius et subita turbaret clade Latinos. €ille ut uestigans diuersa per agmina Turnum €huc atque huc acies circumtulit, aspicit urbem €immunem tanti belli atque impune quietam. €continuo pugnae accendit maioris imago: €Mnesthea Sergestumque uocat fortemque Serestum €ductores, tumulumque capit quo cetera Teucrum €concurrit legio, nec scuta aut spicula densi €deponunt. celso medius stans aggere fatur: €'ne qua meis esto dictis mora, Iuppiter hac stat, €neu quis ob inceptum subitum mihi segnior ito. @1 €urbem hodie, causam belli, regna ipsa Latini, €ni frenum accipere et uicti parere fatentur, €eruam et aequa solo fumantia culmina ponam. €scilicet exspectem libeat dum proelia Turno €nostra pati rursusque uelit concurrere uictus? €hoc caput, o ciues, haec belli summa nefandi. €ferte faces propere foedusque reposcite flammis.' €dixerat, atque animis pariter certantibus omnes €dant cuneum densaque ad muros mole feruntur; €scalae improuiso subitusque apparuit ignis. €discurrunt alii ad portas primosque trucidant, €ferrum alii torquent et obumbrant aethera telis. €ipse inter primos dextram sub moenia tendit €Aeneas, magnaque incusat uoce Latinum €testaturque deos iterum se ad proelia cogi, €bis iam Italos hostis, haec altera foedera rumpi. €exoritur trepidos inter discordia ciuis: €urbem alii reserare iubent et pandere portas €Dardanidis ipsumque trahunt in moenia regem; €arma ferunt alii et pergunt defendere muros, €inclusas ut cum latebroso in pumice pastor €uestigauit apes fumoque impleuit amaro; €illae intus trepidae rerum per cerea castra €discurrunt magnisque acuunt stridoribus iras; €uoluitur ater odor tectis, tum murmure caeco €intus saxa sonant, uacuas it fumus ad auras. €@@Accidit haec fessis etiam fortuna Latinis, €quae totam luctu concussit funditus urbem. €regina ut tectis uenientem prospicit hostem, €incessi muros, ignis ad tecta uolare, €nusquam acies contra Rutulas, nulla agmina Turni, €infelix pugnae iuuenem in certamine credit @1 €exstinctum et subito mentem turbata dolore €se causam clamat crimenque caputque malorum, €multaque per maestum demens effata furorem €purpureos moritura manu discindit amictus €et nodum informis leti trabe nectit ab alta. €quam cladem miserae postquam accepere Latinae, þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜Œ‹„Ýfilia prima manu flauos Lauinia crinis €et roseas laniata genas, tum cetera circum €turba furit, resonant late plangoribus aedes. €hinc totam infelix uulgatur fama per urbem: €demittunt mentes, it scissa ueste Latinus €coniugis attonitus fatis urbisque ruina, €canitiem immundo perfusam puluere turpans. ‹„æ@@Interea extremo bellator in aequore Turnus €palantis sequitur paucos iam segnior atque €iam minus atque minus successu laetus equorum. €attulit hunc illi caecis terroribus aura €commixtum clamorem, arrectasque impulit auris €confusae sonus urbis et inlaetabile murmur. €'ei mihi! quid tanto turbantur moenia luctu? €quisue ruit tantus diuersa clamor ab urbe?' €sic ait, adductisque amens subsistit habenis. €atque huic, in faciem soror ut conuersa Metisci €aurigae currumque et equos et lora regebat, €talibus occurrit dictis: 'hac, Turne, sequamur €Troiugenas, qua prima uiam uictoria pandit; €sunt alii qui tecta manu defendere possint. €ingruit Aeneas Italis et proelia miscet, €et nos saeua manu mittamus funera Teucris. €nec numero inferior pugnae neque honore recedes.' €Turnus ad haec: @1 €'o soror, et dudum agnoui, cum prima per artem €foedera turbasti teque haec in bella dedisti, €et nunc nequiquam fallis dea. sed quis Olympo €demissam tantos uoluit te ferre labores? €an fratris miseri letum ut crudele uideres? €nam quid ago? aut quae iam spondet Fortuna salutem? €uidi oculos ante ipse meos me uoce uocantem €Murranum, quo non superat mihi carior alter, €oppetere ingentem atque ingenti uulnere uictum. €occidit infelix ne nostrum dedecus Vfens €aspiceret; Teucri potiuntur corpore et armis. €exscindine domos (id rebus defuit unum) €perpetiar, dextra nec Drancis dicta refellam? €terga dabo et Turnum fugientem haec terra uidebit? €usque adeone mori miserum est? uos o mihi, Manes, €este boni, quoniam superis auersa uoluntas. €sancta ad uos anima atque istius inscia culpae €descendam magnorum haud umquam indignus auorum.' €@@Vix ea fatus erat: medios uolat ecce per hostis €uectus equo spumante Saces, aduersa sagitta €saucius ora, ruitque implorans nomine Turnum: €'Turne, in te suprema salus, miserere tuorum. €fulminat Aeneas armis summasque minatur €deiecturum arces Italum excidioque daturum, €iamque faces ad tecta uolant. in te ora Latini, €in te oculos referunt; mussat rex ipse Latinus €quos generos uocet aut quae sese ad foedera flectat. €praeterea regina, tui fidissima, dextra €occidit ipsa sua lucemque exterrita fugit. €soli pro portis Messapus et acer Atinas €sustentant acies. circum hos utrimque phalanges €stant densae strictisque seges mucronibus horret €ferrea; tu currum deserto in gramine uersas.' @1 €obstipuit uaria confusus imagine rerum €Turnus et obtutu tacito stetit; aestuat ingens €uno in corde pudor mixtoque insania luctu €et furiis agitatus amor et conscia uirtus. €ut primum discussae umbrae et lux reddita menti, €ardentis oculorum orbis ad moenia torsit €turbidus eque rotis magnam respexit ad urbem. €@@Ecce autem flammis inter tabulata uolutus €ad caelum undabat uertex turrimque tenebat, €turrim compactis trabibus quam eduxerat ipse €subdideratque rotas pontisque instrauerat altos. €'iam iam fata, soror, superant, absiste morari; €quo deus et quo dura uocat Fortuna sequamur. €stat conferre manum Aeneae, stat, quidquid acerbi est, €morte pati, neque me indecorem, germana, uidebis €amplius. hunc, oro, sine me furere ante furorem.' €dixit, et e curru saltum dedit ocius aruis €perque hostis, per tela ruit maestamque sororem €deserit ac rapido cursu media agmina rumpit. €ac ueluti montis saxum de uertice praeceps €cum ruit auulsum uento, seu turbidus imber €proluit aut annis soluit sublapsa uetustas; €fertur in abruptum magno mons improbus actu €exsultatque solo, siluas armenta uirosque €inuoluens secum: disiecta per agmina Turnus €sic urbis ruit ad muros, ubi plurima fuso €sanguine terra madet striduntque hastilibus aurae, €significatque manu et magno simul incipit ore: €'parcite iam, Rutuli, et uos tela inhibete, Latini. €quaecumque est fortuna, mea est; me uerius unum €pro uobis foedus luere et decernere ferro.' €discessere omnes medii spatiumque dedere. €@@At pater Aeneas audito nomine Turni €deserit et muros et summas deserit arces @1 €praecipitatque moras omnis, opera omnia rumpit €laetitia exsultans horrendumque intonat armis: €quantus Athos aut quantus Eryx aut ipse coruscis €cum fremit ilicibus quantus gaudetque niuali €uertice se attollens pater Appenninus ad auras. €iam uero et Rutuli certatim et Troes et omnes €conuertere oculos Itali, quique alta tenebant €moenia quique imos pulsabant ariete muros, €armaque deposuere umeris. stupet ipse Latinus €ingentis, genitos diuersis partibus orbis, €inter se coiisse uiros et cernere ferro. €atque illi, ut uacuo patuerunt aequore campi, €procursu rapido coniectis eminus hastis €inuadunt Martem clipeis atque aere sonoro. €dat gemitum tellus; tum crebros ensibus ictus €congeminant, fors et uirtus miscetur in unum. €ac uelut ingenti Sila summoue Taburno €cum duo conuersis inimica in proelia tauri €frontibus incurrunt, pauidi cessere magistri, €stat pecus omne metu mutum, mussantque iuuencae €quis nemori imperitet, quem tota armenta sequantur; €illi inter sese multa ui uulnera miscent €cornuaque obnixi infigunt et sanguine largo €colla armosque lauant, gemitu nemus omne remugit: €non aliter Tros Aeneas et Daunius heros €concurrunt clipeis, ingens fragor aethera complet. €Iuppiter ipse duas aequato examine lances €sustinet et fata imponit diuersa duorum, €quem damnet labor et quo uergat pondere letum. @1 €@@Emicat hic impune putans et corpore toto €alte sublatum consurgit Turnus in ensem €et ferit; exclamant Troes trepidique Latini, €arrectaeque amborum acies. at perfidus ensis €frangitur in medioque ardentem deserit ictu, €ni fuga subsidio subeat. fugit ocior Euro €ut capulum ignotum dextramque aspexit inermem. €fama est praecipitem, cum prima in proelia iunctos €conscendebat equos, patrio mucrone relicto, €dum trepidat, ferrum aurigae rapuisse Metisci; €idque diu, dum terga dabant palantia Teucri, €suffecit; postquam arma dei ad Volcania uentum est, €mortalis mucro glacies ceu futtilis ictu €dissiluit, fulua resplendent fragmina harena. €ergo amens diuersa fuga petit aequora Turnus €et nunc huc, inde huc incertos implicat orbis; €undique enim densa Teucri inclusere corona €atque hinc uasta palus, hinc ardua moenia cingunt. €@@Nec minus Aeneas, quamquam tardata sagitta €interdum genua impediunt cursumque recusant, €insequitur trepidique pedem pede feruidus urget: €inclusum ueluti si quando flumine nactus €ceruum aut puniceae saeptum formidine pennae €uenator cursu canis et latratibus instat; €ille autem insidiis et ripa territus alta €mille fugit refugitque uias, at uiuidus Vmber €haeret hians, iam iamque tenet similisque tenenti €increpuit malis morsuque elusus inani est; €tum uero exoritur clamor ripaeque lacusque €responsant circa et caelum tonat omne tumultu. €ille simul fugiens Rutulos simul increpat omnis €nomine quemque uocans notumque efflagitat ensem. @1 €Aeneas mortem contra praesensque minatur €exitium, si quisquam adeat, terretque trementis €excisurum urbem minitans et saucius instat. €quinque orbis explent cursu totidemque retexunt €huc illuc; neque enim leuia aut ludicra petuntur €praemia, sed Turni de uita et sanguine certant. €@@Forte sacer Fauno foliis oleaster amaris €hic steterat, nautis olim uenerabile lignum, €seruati ex undis ubi figere dona solebant €Laurenti diuo et uotas suspendere uestis; €sed stirpem Teucri nullo discrimine sacrum €sustulerant, puro ut possent concurrere campo. €hic hasta Aeneae stabat, huc impetus illam €detulerat fixam et lenta radice tenebat. €incubuit uoluitque manu conuellere ferrum €Dardanides, teloque sequi quem prendere cursu €non poterat. tum uero amens formidine Turnus €'Faune, precor, miserere' inquit 'tuque optima ferrum €Terra tene, colui uestros si semper honores, €quos contra Aeneadae bello fecere profanos.' €dixit, opemque dei non cassa in uota uocauit. €namque diu luctans lentoque in stirpe moratus €uiribus haud ullis ualuit discludere morsus €roboris Aeneas. dum nititur acer et instat, þ¶¹°ÿï°°³ÿï‚ÁÿïƒÖåòçÿ˜Œ‹†rursus in aurigae faciem mutata Metisci €procurrit fratrique ensem dea Daunia reddit. €quod Venus audaci nymphae indignata licere €accessit telumque alta ab radice reuellit. €olli sublimes armis animisque refecti, €hic gladio fidens, hic acer et arduus hasta, €adsistunt contra certamina Martis anheli. €@@Iunonem interea rex omnipotentis Olympi @1 €adloquitur fulua pugnas de nube tuentem: €'quae iam finis erit, coniunx? quid denique restat? €indigetem Aenean scis ipsa et scire fateris €deberi caelo fatisque ad sidera tolli. €quid struis? aut qua spe gelidis in nubibus haeres? €mortalin decuit uiolari uulnere diuum? €aut ensem (quid enim sine te Iuturna ualeret?) €ereptum reddi Turno et uim crescere uictis? €desine iam tandem precibusque inflectere nostris, €ne te tantus edit tacitam dolor et mihi curae €saepe tuo dulci tristes ex ore recursent. €uentum ad supremum est. terris agitare uel undis €Troianos potuisti, infandum accendere bellum, €deformare domum et luctu miscere hymenaeos: €ulterius temptare ueto.' sic Iuppiter orsus; €sic dea summisso contra Saturnia uultu: €'ista quidem quia nota mihi tua, magne, uoluntas, €Iuppiter, et Turnum et terras inuita reliqui; €nec tu me ae+ria solam nunc sede uideres €digna indigna pati, sed flammis cincta sub ipsa €starem acie traheremque inimica in proelia Teucros. €Iuturnam misero (fateor) succurrere fratri €suasi et pro uita maiora audere probaui, €non ut tela tamen, non ut contenderet arcum; €adiuro Stygii caput implacabile fontis, €una superstitio superis quae reddita diuis. €et nunc cedo equidem pugnasque exosa relinquo. €illud te, nulla fati quod lege tenetur, €pro Latio obtestor, pro maiestate tuorum: €cum iam conubiis pacem felicibus (esto) €component, cum iam leges et foedera iungent, €ne uetus indigenas nomen mutare Latinos €neu Troas fieri iubeas Teucrosque uocari @1 €aut uocem mutare uiros aut uertere uestem. €sit Latium, sint Albani per saecula reges, €sit Romana potens Itala uirtute propago: €occidit, occideritque sinas cum nomine Troia.' €olli subridens hominum rerumque repertor: €'es germana Iouis Saturnique altera proles, €irarum tantos uoluis sub pectore fluctus. €uerum age et inceptum frustra summitte furorem: €do quod uis, et me uictusque uolensque remitto. €sermonem Ausonii patrium moresque tenebunt, €utque est nomen erit; commixti corpore tantum €subsident Teucri. morem ritusque sacrorum €adiciam faciamque omnis uno ore Latinos. €hinc genus Ausonio mixtum quod sanguine surget, €supra homines, supra ire deos pietate uidebis, €nec gens ulla tuos aeque celebrabit honores.' €adnuit his Iuno et mentem laetata retorsit; €interea excedit caelo nubemque relinquit. €@@His actis aliud genitor secum ipse uolutat €Iuturnamque parat fratris dimittere ab armis. €dicuntur geminae pestes cognomine Dirae, €quas et Tartaream Nox intempesta Megaeram €uno eodemque tulit partu, paribusque reuinxit €serpentum spiris uentosasque addidit alas. €hae Iouis ad solium saeuique in limine regis €apparent acuuntque metum mortalibus aegris, €si quando letum horrificum morbosque deum rex €molitur, meritas aut bello territat urbes. €harum unam celerem demisit ab aethere summo €Iuppiter inque omen Iuturnae occurrere iussit: €illa uolat celerique ad terram turbine fertur. €non secus ac neruo per nubem impulsa sagitta, €armatam saeui Parthus quam felle ueneni, €Parthus siue Cydon, telum immedicabile, torsit, @1 €stridens et celeris incognita transilit umbras: €talis se sata Nocte tulit terrasque petiuit. €postquam acies uidet Iliacas atque agmina Turni, €alitis in paruae subitam collecta figuram, €quae quondam in bustis aut culminibus desertis €nocte sedens serum canit importuna per umbras_ €hanc uersa in faciem Turni se pestis ob ora €fertque refertque sonans clipeumque euerberat alis. €illi membra nouus soluit formidine torpor, €arrectaeque horrore comae et uox faucibus haesit. €@@At procul ut Dirae stridorem agnouit et alas, €infelix crinis scindit Iuturna solutos €unguibus ora soror foedans et pectora pugnis: €'quid nunc te tua, Turne, potest germana iuuare? €aut quid iam durae superat mihi? qua tibi lucem €arte morer? talin possum me opponere monstro? €iam iam linquo acies. ne me terrete timentem, €obscenae uolucres: alarum uerbera nosco €letalemque sonum, nec fallunt iussa superba €magnanimi Iouis. haec pro uirginitate reponit? €quo uitam dedit aeternam? cur mortis adempta est €condicio? possem tantos finire dolores €nunc certe, et misero fratri comes ire per umbras! €immortalis ego? aut quicquam mihi dulce meorum €te sine, frater, erit? o quae satis ima dehiscat €terra mihi, Manisque deam demittat ad imos?' €tantum effata caput glauco contexit amictu €multa gemens et se fluuio dea condidit alto. €@@Aeneas instat contra telumque coruscat €ingens arboreum, et saeuo sic pectore fatur: @1 €'quae nunc deinde mora est? aut quid iam, Turne, retractas? €non cursu, saeuis certandum est comminus armis. €uerte omnis tete in facies et contrahe quidquid €siue animis siue arte uales; opta ardua pennis €astra sequi clausumque caua te condere terra.' €ille caput quassans: 'non me tua feruida terrent €dicta, ferox; di me terrent et Iuppiter hostis.' €nec plura effatus saxum circumspicit ingens, €saxum antiquum ingens, campo quod forte iacebat, €limes agro positus litem ut discerneret aruis. €uix illum lecti bis sex ceruice subirent, €qualia nunc hominum producit corpora tellus; €ille manu raptum trepida torquebat in hostem €altior insurgens et cursu concitus heros. €sed neque currentem se nec cognoscit euntem €tollentemue manu saxumue immane mouentem; €genua labant, gelidus concreuit frigore sanguis. €tum lapis ipse uiri uacuum per inane uolutus €nec spatium euasit totum neque pertulit ictum. €ac uelut in somnis, oculos ubi languida pressit €nocte quies, nequiquam auidos extendere cursus €uelle uidemur et in mediis conatibus aegri €succidimus; non lingua ualet, non corpore notae €sufficiunt uires nec uox aut uerba sequuntur: €sic Turno, quacumque uiam uirtute petiuit, €successum dea dira negat. tum pectore sensus €uertuntur uarii; Rutulos aspectat et urbem €cunctaturque metu letumque instare tremescit, €nec quo se eripiat, nec qua ui tendat in hostem, €nec currus usquam uidet aurigamue sororem. @1 €@@Cunctanti telum Aeneas fatale coruscat, €sortitus fortunam oculis, et corpore toto €eminus intorquet. murali concita numquam €tormento sic saxa fremunt nec fulmine tanti €dissultant crepitus. uolat atri turbinis instar €exitium dirum hasta ferens orasque recludit €loricae et clipei extremos septemplicis orbis; €per medium stridens transit femur. incidit ictus €ingens ad terram duplicato poplite Turnus. €consurgunt gemitu Rutuli totusque remugit €mons circum et uocem late nemora alta remittunt. €ille humilis supplex oculos dextramque precantem €protendens 'equidem merui nec deprecor' inquit; €'utere sorte tua. miseri te si qua parentis €tangere cura potest, oro (fuit et tibi talis €Anchises genitor) Dauni miserere senectae €et me, seu corpus spoliatum lumine mauis, €redde meis. uicisti et uictum tendere palmas €Ausonii uidere; tua est Lauinia coniunx, €ulterius ne tende odiis.' stetit acer in armis €Aeneas uoluens oculos dextramque repressit; €et iam iamque magis cunctantem flectere sermo €coeperat, infelix umero cum apparuit alto €balteus et notis fulserunt cingula bullis €Pallantis pueri, uictum quem uulnere Turnus €strauerat atque umeris inimicum insigne gerebat. €ille, oculis postquam saeui monimenta doloris €exuuiasque hausit, furiis accensus et ira €terribilis: 'tune hinc spoliis indute meorum €eripiare mihi? Pallas te hoc uulnere, Pallas €immolat et poenam scelerato ex sanguine sumit.' €hoc dicens ferrum aduerso sub pectore condit €feruidus; ast illi soluuntur frigore membra €uitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras. @1 ðþ