°±·ÿï°°±ÿï‚ÈåòÆÿïƒÓåîÐèéìÿôÿ@@@@{1HERCVLES}1 @@{&7Ivno&} Soror Tonantis (hoc enim solum mihi €nomen relictum est) semper alienum Iouem €ac templa summi uidua deserui aetheris €locumque caelo pulsa paelicibus dedi; €tellus colenda est, paelices caelum tenent: €hinc Arctos alta parte glacialis poli €sublime classes sidus Argolicas agit; €hinc, qua recenti uere laxatur dies, €Tyriae per undas uector Europae nitet; €illinc timendum ratibus ac ponto gregem €passim uagantes exerunt Atlantides; €ferro minax hinc terret Orion deos €suasque Perseus aureus stellas habet; €hinc clara gemini signa Tyndaridae micant €quibusque natis mobilis tellus stetit. €nec ipse tantum Bacchus aut Bacchi parens €adiere superos: ne qua pars probro uacet, €mundus puellae serta Cnosiacae gerit. €@@Sed uetera sero querimur * * ˆ“* * * * una me dira ac fera €Thebana tellus matribus sparsa impiis @1 €quotiens nouercam fecit! escendat licet €meumque uictrix teneat Alcmene locum, €pariterque natus astra promissa occupet, €in cuius ortus mundus impendit diem €tardusque Eoo Phoebus effulsit mari €retinere mersum iussus Oceano iubar? €non sic abibunt odia; uiuaces aget €uiolentus iras animus et saeuus dolor €aeterna bella pace sublata geret. €@@Quae bella? quidquid horridum tellus creat €inimica, quidquid pontus aut aer tulit €terribile dirum pestilens atrox ferum, €fractum atque domitum est. superat et crescit malis €iraque nostra fruitur; in laudes suas €mea uertit odia: dum nimis saeua impero, €patrem probaui, gloriae feci locum. €qua Sol reducens quaque deponens diem €binos propinqua tinguit Aethiopas face, €indomita uirtus colitur et toto deus €narratur orbe. monstra iam desunt mihi €minorque labor est Herculi iussa exequi, €quam mihi iubere: laetus imperia excipit. €quae fera tyranni iussa uiolento queant €nocere iuueni? nempe pro telis gerit €quae timuit et quae fudit: armatus uenit €leone et hydra. Nec satis terrae patent: €effregit ecce limen inferni Iouis €et opima uicti regis ad superos refert. €parum est reuerti, foedus umbrarum perit: €uidi ipsa, uidi nocte discussa inferum €et Dite domito spolia iactantem patri @1 €fraterna. cur non uinctum et oppressum trahit €ipsum catenis paria sortitum Ioui €Ereboque capto potitur? en retegit Styga! €patefacta ab imis manibus retro uia est €et sacra dirae mortis in aperto iacent. €at ille, rupto carcere umbrarum ferox, €de me triumphat et superbifica manu €atrum per urbes ducit Argolicas canem. €uiso labantem Cerbero uidi diem €pauidumque Solem; me quoque inuasit tremor, €et terna monstri colla deuicti intuens €timui imperasse. Leuia sed nimium queror; €caelo timendum est, regna ne summa occupet €qui uicit ima: sceptra praeripiet patri. €nec in astra lenta ueniet ut Bacchus uia: €iter ruina quaeret et uacuo uolet €regnare mundo. robore experto tumet, €et posse caelum uiribus uinci suis €didicit ferendo; subdidit mundo caput ˆÈmediusque collo sedit Herculeo polus ˆÇnec flexit umeros molis immensae labor; ˆÉimmota ceruix sidera et caelum tulit €et me prementem: quaerit ad superos uiam. €@@Perge, ira, perge et magna meditantem opprime, €congredere, manibus ipsa dilacera tuis: €quid tanta mandas odia? discedant ferae, €ipse imperando fessus Eurystheus uacet. €Titanas ausos rumpere imperium Iouis €emitte, Siculi uerticis laxa specum, @1 €tellus gigante Doris excusso tremens €supposita monstri colla terrifici leuet, €sublimis alias Luna concipiat feras_ €sed uicit ista. quaeris Alcidae parem? €nemo est nisi ipse: bella iam secum gerat. €Adsint ab imo Tartari fundo excitae €Eumenides, ignem flammeae spargant comae, €uiperea saeuae uerbera incutiant manus. €i nunc, superbe, caelitum sedes pete, €humana temne. iam Styga et manes, ferox, €fugisse credis? hic tibi ostendam inferos. €reuocabo in alta conditam caligine, €ultra nocentum exilia, discordem deam €quam munit ingens montis oppositi specus; €educam et imo Ditis e regno extraham €quidquid relictum est: ueniet inuisum Scelus €suumque lambens sanguinem Impietas ferox €Errorque et in se semper armatus Furor_ €hoc hoc ministro noster utatur dolor. €@@Incipite, famulae Ditis, ardentem citae €concutite pinum et agmen horrendum anguibus €Megaera ducat atque luctifica manu €uastam rogo flagrante corripiat trabem. €hoc agite, poenas petite uiolatae Stygis; €concutite pectus, acrior mentem excoquat €quam qui caminis ignis Aetnaeis furit. €ut possit animum captus Alcides agi, €magno furore percitus, nobis prius @1 €insaniendum est: Iuno, cur nondum furis? €me me, sorores, mente deiectam mea €uersate primam, facere si quicquam apparo €dignum nouerca. uota mutentur mea: €natos reuersus uideat incolumes pater €manuque fortis redeat. inueni diem, €inuisa quo nos Herculis uirtus iuuet. €me uicit? et se uincat et cupiat mori €ab inferis reuersus. hic prosit mihi €Ioue esse genitum. stabo et, ut certo exeant €emissa neruo tela, librabo manu, €regam furentis arma, pugnanti Herculi €tandem fauebo_scelere perfecto licet €admittat illas genitor in caelum manus. €@@Mouenda iam sunt bella: clarescit dies €ortuque Titan lucidus croceo subit. €@@{&7Chorvs&} Iam rara micant sidera prono €languida mundo, nox uicta uagos €contrahit ignes luce renata, €cogit nitidum Phosphoros agmen; €signum celsi glaciale poli €septem stellis Arcados ursae €lucem uerso temone uocat. €Iam caeruleis euectus aquis @1 €Titan summa prospicit Oeta; €iam Cadmeis incluta Bacchis €aspersa die dumeta rubent €Phoebique fugit reditura soror. ‹’Pendet summo stridula ramo €pinnasque nouo tradere soli €gestit querulos inter nidos €@@@@Thracia paelex, €turbaque circa confusa sonat €murmure mixto testata diem. ‹‰@@Labor exoritur durus et omnis €agitat curas aperitque domos: €pastor gelida cana pruina €grege dimisso pabula carpit; €ludit prato liber aperto €nondum rupta fronte iuuencus, €uacuae reparant ubera matres; €errat cursu leuis incerto €molli petulans haedus in herba. ‹˜Carbasa uentis credit dubius €@@@@nauita uitae €laxos aura complente sinus. €hic exesis pendens scopulis €aut deceptos instruit hamos €aut suspensus spectat pressa ‹@@@@praemia dextra: €sentit tremulum linea piscem. €@@Haec, innocuae quibus est uitae €@@@@tranquilla quies €et laeta suo paruoque domus. €spes immanes urbibus errant €@@@@trepidique metus: @1 €ille superbos aditus regum €durasque fores expers somni €colit, hic nullo fine beatas €componit opes gazis inhians €et congesto pauper in auro. €Illum populi fauor attonitum €fluctuque magis mobile uulgus €aura tumidum tollit inani; €hic clamosi rabiosa fori €@@@@iurgia uendens €improbus iras et uerba locat. €nouit paucos secura quies, €qui uelocis memores aeui €tempora numquam reditura tenent. €@@Dum fata sinunt, uiuite laeti: €properat cursu uita citato €uolucrique die rota praecipitis ‹´@@@@uertitur anni. €durae peragunt pensa sorores €nec sua retro fila reuoluunt. €At gens hominum fertur rapidis €obuia fatis incerta sui: €Stygias ultro quaerimus undas. €nimium, Alcide, pectore forti €properas maestos uisere manes: €certo ueniunt tempore Parcae, €nulli iusso cessare licet, €nulli scriptum proferre diem: €recipit populos urna citatos. @1 €@@Alium multis gloria terris €tradat et omnes fama per urbes €garrula laudet caeloque parem €@@@@tollat et astris, €alius curru sublimis eat: €me mea tellus lare secreto ‹Å@@@@tutoque tegat. €uenit ad pigros cana senectus, €humilique loco sed certa sedet €sordida paruae fortuna domus: €alte uirtus animosa cadit. €@@Sed maesta uenit crine soluto €@@Megara paruum comitata gregem, €tardusque senio graditur Alcidae parens. €@@{&7Amphitryon&} O magne Olympi rector et mundi arbiter, €iam statue tandem grauibus aerumnis modum €finemque cladi. nulla lux umquam mihi €secura fulsit: finis alterius mali €gradus est futuri. protinus reduci nouus €paratur hostis; antequam laetam domum €contingat, aliud iussus ad bellum meat; €nec ulla requies tempus aut ullum uacat, €nisi dum iubetur. sequitur a primo statim €infesta Iuno: numquid immunis fuit €infantis aetas? monstra superauit prius €quam nosse posset. Gemina cristati caput €angues ferebant ora, quos contra obuius @1 €reptauit infans igneos serpentium €oculos remisso pectore ac placido intuens; þ°±·ÿï°°±ÿï‚ÈåòÆÿïƒÓåîÐèéìÿ‹Üartos serenis uultibus nodos tulit, €et tumida tenera guttura elidens manu €prolusit hydrae. Maenali pernix fera, €multo decorum praeferens auro caput, €deprensa cursu; maximus Nemeae timor €pressus lacertis gemuit Herculeis leo. €quid stabula memorem dira Bistonii gregis €suisque regem pabulum armentis datum, €solitumque densis hispidum Erymanthi iugis €Arcadia quatere nemora Maenalium suem, €taurumque centum non leuem populis metum? €inter remotos gentis Hesperiae greges €pastor triformis litoris Tartesii €peremptus, acta est praeda ab occasu ultimo: €notum Cithaeron pauit Oceano pecus. €penetrare iussus solis aestiui plagas €et adusta medius regna quae torret dies €utrimque montes soluit ac rupto obice €latam ruenti fecit Oceano uiam. €post haec adortus nemoris opulenti domos €aurifera uigilis spolia serpentis tulit. €quid? saeua Lernae monstra, numerosum malum, €non igne demum uicit et docuit mori, €solitasque pinnis condere obductis diem €petit ab ipsis nubibus Stymphalidas? €non uicit illum caelibis semper tori €regina gentis uidua Thermodontiae, @1 €nec ad omne clarum facinus audaces manus €stabuli fugauit turpis Augei labor. €@@Quid ista prosunt? orbe defenso caret. €sensere terrae pacis auctorem suae €abesse terris: prosperum ac felix scelus €uirtus uocatur; sontibus parent boni, €ius est in armis, opprimit leges timor. €Ante ora uidi nostra truculenta manu €gnatos paterni cadere regni uindices €ipsumque, Cadmi nobilis stirpem ultimam, €occidere, uidi regium capiti decus €cum capite raptum_quis satis Thebas fleat? €ferax deorum terra, quem dominum tremit! €e cuius aruis eque fecundo sinu €stricto iuuentus orta cum ferro stetit €cuiusque muros natus Amphion Ioue €struxit canoro saxa modulatu trahens, €in cuius urbem non semel diuum parens €caelo relicto uenit, haec quae caelites €recepit et quae fecit et_fas sit loqui_ €fortasse faciet, sordido premitur iugo. €Cadmea proles atque Ophionium genus, €quo reccidistis? tremitis ignauum exulem, €suis carentem finibus, nostris grauem. €qui scelera terra quique persequitur mari €ac saeua iusta sceptra confregit manu €nunc seruit absens fertque quae fieri uetat, €tenetque Thebas exul Herculeas Lycus._ @1 €sed non tenebit. aderit et poenas petet €subitusque ad astra emerget; inueniet uiam €aut faciet. Adsis sospes et remees tuis €tandemque uenias uictor ad uictam domum. €@@{&7Megara&} Emerge, coniunx, atque dispulsas manu €abrumpe tenebras; nulla si retro uia €iterque clusum est, orbe diducto redi €et quidquid atra nocte possessum latet €emitte tecum. dirutis qualis iugis €praeceps citato flumini quaerens iter €quondam stetisti, scissa cum uasto impetu €patuere Tempe, pectore impulsus tuo €huc mons et illuc cecidit, et rupto aggere €noua cucurrit Thessalus torrens uia: €talis, parentes liberos patriam petens, €erumpe rerum terminos tecum efferens, €et quidquid auida tot per annorum gradus €abscondit aetas redde et oblitos sui €lucisque pauidos ante te populos age: €indigna te sunt spolia, si tantum refers €quantum imperatum est. Magna sed nimium loquor €ignara nostrae sortis. unde illum mihi €quo te tuamque dexteram amplectar diem €reditusque lentos nec mei memores querar? €tum tibi, deorum ductor, indomiti ferent €centena tauri colla; tibi, frugum potens, @1 €secreta reddam sacra; tibi muta fide €longas Eleusin tacita iactabit faces. €tum restitutas fratribus rebor meis €animas et ipsum regna moderantem sua €florere patrem. si qua te maior tenet €clausum potestas, sequimur: aut omnis tuo €defende reditu sospes aut omnes trahe._ €trahes nec ullus eriget fractos deus. €{&7Am.&} O socia nostri sanguinis, casta fide €seruans torum gnatosque magnanimi Herculis, €meliora mente concipe atque animum excita. €aderit profecto, qualis ex omni solet €labore, maior. {&7Me.&} Quod nimis miseri uolunt, €hoc facile credunt. {&7Am.&} Immo quod metuunt nimis €numquam moueri posse nec tolli putant: €prona est timoris semper in peius fides. €{&7Me.&} Demersus ac defossus et toto insuper €oppressus orbe quam uiam ad superos habet? €{&7Am.&} Quam tunc habebat cum per arentem plagam €et fluctuantes more turbati maris €adit harenas bisque discedens fretum €et bis recurrens, cumque deserta rate €deprensus haesit Syrtium breuibus uadis €et puppe fixa maria superauit pedes. €{&7Me.&} Iniqua raro maximis uirtutibus €fortuna parcit; nemo se tuto diu €periculis offerre tam crebris potest: €quem saepe transit casus, aliquando inuenit. €@@Sed ecce saeuus ac minas uultu gerens €et qualis animo est talis incessu uenit €aliena dextra sceptra concutiens Lycus. @1 €@@{&7Lycvs&} Vrbis regens opulenta Thebanae loca €et omne quidquid uberis cingit soli €obliqua Phocis, quidquid Ismenos rigat, €quidquid Cithaeron uertice excelso uidet €et bina findens Isthmos exilis freta, €non uetera patriae iura possideo domus €ignauus heres; nobiles non sunt mihi €aui nec altis inclitum titulis genus, €sed clara uirtus: qui genus iactat suum, €aliena laudat. rapta sed trepida manu €sceptra optinentur; omnis in ferro est salus: €quod ciuibus tenere te inuitis scias, €strictus tuetur ensis. alieno in loco €haut stabile regnum est; una sed nostras potest €fundare uires iuncta regali face €thalamisque Megara: ducet e genere inclito €nouitas colorem nostra. non equidem reor €fore ut recuset ac meos spernat toros; €quod si impotenti pertinax animo abnuet, €stat tollere omnem penitus Herculeam domum. €inuidia factum ac sermo popularis premet? €ars prima regni est posse in inuidia pati. €@@Temptemus igitur, fors dedit nobis locum; €namque ipsa, tristi uestis obtentu caput €uelata, iuxta praesides adstat deos, €laterique adhaeret uerus Alcidae sator. @1 €{&7Me.&} Quidnam iste, nostri generis exitium ac lues, €noui parat? quid temptat? {&7Ly.&} O clarum trahens €a stirpe nomen regia, facilis mea €parumper aure uerba patienti excipe. €si aeterna semper odia mortales gerant, €nec coeptus umquam cedat ex animis furor, €sed arma felix teneat, infelix paret, €nihil relinquent bella; tum uastis ager €squalebit aruis, subdita tectis face €altus sepultas obruet gentes cinis. €pacem reduci uelle uictori expedit, €uicto necesse est_particeps regno ueni; €sociemur animis; pignus hoc fidei cape: €continge dextram. quid truci uultu siles? €{&7Me.&} Egone ut parentis sanguine aspersam manum €fratrumque gemina caede contingam? prius €extinguet ortus, referet occasus diem, €pax ante fida niuibus et flammis erit €et Scylla Siculum iunget Ausonio latus, €priusque multo uicibus alternis fugax €Euripus unda stabit Euboica piger. €patrem abstulisti, regna, germanos, larem €patrium_quid ultra est? una res superest mihi €fratre ac parente carior, regno ac lare: €odium tui, quod esse cum populo mihi €commune doleo: pars quota ex isto mea est? €@@Dominare tumidus, spiritus altos gere: €sequitur superbos ultor a tergo deus. €Thebana noui regna: quid matres loquar €passas et ausas scelera? quid geminum nefas @1 €mixtumque nomen coniugis gnati patris? €quid bina fratrum castra? quid totidem rogos? €riget superbo Tantalis luctu parens €maestusque Phrygio manat in Sipylo lapis. €quin ipse toruum subrigens crista caput €Illyrica Cadmus regna permensus fuga €longas reliquit corporis tracti notas. €haec te manent exempla: dominare ut libet, €dum solita regni fata te nostri uocent. €{&7Ly.&} Agedum efferatas rabida uoces amoue €et disce regum imperia ab Alcide pati. €ego rapta quamuis sceptra uictrici geram €dextra regamque cuncta sine legum metu €quas arma uincunt, pauca pro causa loquar €nostra. cruento cecidit in bello pater? €cecidere fratres? arma non seruant modum; €nec temperari facile nec reprimi potest €stricti ensis ira; bella delectat cruor. €sed ille regno pro suo, nos improba €cupidine acti? quaeritur belli exitus, €non causa. sed nunc pereat omnis memoria: €cum uictor arma posuit, et uictum decet €deponere odia. non ut inflexo genu €regnantem adores petimus: hoc ipsum placet €animo ruinas quod capis magno tuas; €es rege coniunx digna: sociemus toros. €{&7Me.&} Gelidus per artus uadit exanguis tremor. €quod facinus aures pepulit? haut equidem horrui, €cum pace rupta bellicus muros fragor €circumsonaret, pertuli intrepide omnia: þ°±·ÿï°°±ÿï‚ÈåòÆÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ƒ¢thalamos tremesco; capta nunc uideor mihi._ @1 €Grauent catenae corpus et longa fame €mors protrahatur lenta: non uincet fidem €uis ulla nostram; moriar, Alcide, tua. €{&7Ly.&} Animosne mersus inferis coniunx facit? €{&7Me.&} Inferna tetigit, posset ut supera assequi. €{&7Ly.&} Telluris illum pondus immensae premit. €{&7Me.&} Nullo premetur onere, qui caelum tulit. €{&7Ly.&} Cogere. {&7Me.&} Cogi qui potest nescit mori. €{&7Ly.&} Effare thalamis quod nouis potius parem €regale munus. {&7Me.&} Aut tuam mortem aut meam. €{&7Ly.&} Moriere demens. {&7Me.&} Coniugi occurram meo. €{&7Ly.&} Sceptrone nostro famulus est potior tibi? €{&7Me.&} Quot iste famulus tradidit reges neci! €{&7Ly.&} Cur ergo regi seruit et patitur iugum? €{&7Me.&} Imperia dura tolle: quid uirtus erit? €{&7Ly.&} Obici feris monstrisque uirtutem putas? €{&7Me.&} Virtutis est domare quae cuncti pauent. €{&7Ly.&} Tenebrae sequentem magna Tartareae premunt. €{&7Me.&} Non est ad astra mollis e terris uia. €{&7Ly.&} Quo patre genitus caelitum sperat domos? €{&7Am.&} Miseranda coniunx Herculis magni, sile: €partes meae sunt reddere Alcidae patrem €genusque uerum. post tot ingentis uiri €memoranda facta postque pacatum manu €quodcumque Titan ortus et labens uidet, €post monstra tot perdomita, post Phlegram impio €sparsam cruore postque defensos deos €nondum liquet de patre? mentimur Iouem? €Iunonis odio crede. {&7Ly.&} Quid uiolas Iouem? €mortale caelo non potest iungi genus. €{&7Am.&} Communis ista pluribus causa est deis. €{&7Ly.&} Famuline fuerant ante quam fierent dei? €{&7Am.&} Pastor Pheraeos Delius pauit greges. @1 €{&7Ly.&} Sed non per omnes exul errauit plagas. €{&7Am.&} Quem profuga terra mater errante edidit? €{&7Ly.&} Num monstra saeua Phoebus aut timuit feras? €{&7Am.&} Primus sagittas imbuit Phoebi draco. €{&7Ly.&} Quam grauia partus tulerit ignoras mala? €{&7Am.&} E matris utero fulmine eiectus puer €mox fulminanti proximus patri stetit. €quid? qui gubernat astra, qui nubes quatit, €non latuit infans rupis exesae specu? €sollicita tanti pretia natales habent €semperque magno constitit nasci deum. €{&7Ly.&} Quemcumque miserum uideris, hominem scias. €{&7Am.&} Quemcumque fortem uideris, miserum neges. €{&7Ly.&} Fortem uocemus cuius ex umeris leo, €donum puellae factus, et claua excidit €fulsitque pictum ueste Sidonia latus? €fortem uocemus cuius horrentes comae €maduere nardo, laude qui notas manus €ad non uirilem tympani mouit sonum, €mitra ferocem barbara frontem premens? €{&7Am.&} Non erubescit Bacchus effusos tener €sparsisse crines nec manu molli leuem €uibrare thyrsum, cum parum forti gradu €auro decorum syrma barbarico trahit: €post multa uirtus opera laxari solet. €{&7Ly.&} Hoc Euryti fatetur euersi domus €pecorumque ritu uirginum oppressi greges; €hoc nulla Iuno, nullus Eurystheus iubet: €ipsius haec sunt opera. {&7Am.&} Non nosti omnia: @1 €ipsius opus est caestibus fractus suis €Eryx et Eryci iunctus Antaeus Libys, €et qui hospitali caede manantes foci €bibere iustum sanguinem Busiridis; €ipsius opus est uulneri et ferro obuius €mortem coactus integer Cycnus pati, €nec unus una Geryon uictus manu. €eris inter istos_qui tamen nullo stupro €laesere thalamos. {&7Ly.&} Quod Ioui hoc regi licet: €Ioui dedisti coniugem, regi dabit; €et te magistro non nouum hoc discet nurus, €etiam uiro probante meliorem sequi. €sin copulari pertinax taedis negat, €uel ex coacta nobilem partum feram. €{&7Me.&} Vmbrae Creontis et penates Labdaci €et nuptiales impii Oedipodae faces, €nunc solita nostro fata coniugio date. €nunc nunc, cruentae regis Aegypti nurus, €adeste multo sanguine infectae manus. €dest una numero Danais: explebo nefas. €{&7Ly.&} Coniugia quoniam peruicax nostra abnuis €regemque terres, sceptra quid possint scies. €complectere aras: nullus eripiet deus €te mihi, nec orbe si remolito queat €ad supera uictor lumina Alcides uehi. €@@Congerite siluas: templa supplicibus suis €iniecta flagrent, coniugem et totum gregem €consumat unus igne subiecto rogus. €{&7Am.&} Hoc munus a te genitor Alcidae peto, €rogare quod me deceat, ut primus cadam. @1 €{&7Ly.&} Qui morte cunctos luere supplicium iubet €nescit tyrannus esse: diuersa inroga; €miserum ueta perire, felicem iube. €Ego, dum cremandis trabibus accrescit rogus, €sacro regentem maria uotiuo colam. €{&7Am.&} Pro numinum uis summa, pro caelestium €rector parensque, cuius excussis tremunt €humana telis, impiam regis feri €compesce dextram!_quid deos frustra precor? €ubicumque es, audi, gnate._cur subito labant €agitata motu templa? cur mugit solum? €infernus imo sonuit e fundo fragor. €audimur! est est sonitus Herculei gradus. €@@{&7Chorvs&} O Fortuna uiris inuida fortibus, €quam non aequa bonis praemia diuidis! €Eurystheus facili regnet in otio, €Alcmena genitus bella per omnia €monstris exagitet caeliferam manum? €serpentis resecet colla feracia, €deceptis referat mala sororibus, €cum somno dederit peruigiles genas €pomis diuitibus praepositus draco? €@@Intrauit Scythiae multiuagas domos €et gentes patriis sedibus hospitas, €calcauitque freti terga rigentia €et mutis tacitum litoribus mare. €illic dura carent aequora fluctibus, €et qua plena rates carbasa tenderent, €intonsis teritur semita Sarmatis. @1 €stat pontus, uicibus mobilis annuis, €nauem nunc facilis, nunc equitem pati. €illic quae uiduis gentibus imperat, €aurato religans ilia balteo, €detraxit spolium nobile corpori €et peltam et niuei uincula pectoris, €uictorem posito suspiciens genu. €@@Qua spe praecipites actus ad inferos, €audax ire uias inremeabiles, €uidisti Siculae regna Proserpinae? €illic nulla noto nulla fauonio €consurgunt tumidis fluctibus aequora; €non illic geminum Tyndaridae genus €succurrunt timidis sidera nauibus: €stat nigro pelagus gurgite languidum, €et cum Mors auidis pallida dentibus €gentes innumeras manibus intulit, €uno tot populi remige transeunt. €@@Euincas utinam iura ferae Stygis €Parcarumque colos non reuocabiles. €hic qui rex populis pluribus imperat, €bello cum peteres Nestoream Pylon, €tecum conseruit pestiferas manus €telum tergemina cuspide praeferens: €effugit tenui uulnere saucius €et mortis dominus pertimuit mori. €fatum rumpe manu, tristibus inferis €prospectus pateat lucis et inuius €limes det faciles ad superos uias. €@@Immites potuit flectere cantibus €umbrarum dominos et prece supplici @1 €Orpheus, Eurydicen dum repetit suam. €quae siluas et aues saxaque traxerat €ars, quae praebuerat fluminibus moras, €ad cuius sonitum constiterant ferae, €mulcet non solitis uocibus inferos, €et surdis resonat clarius in locis. €deflent Eumenides Threiciam nurum, €deflent et lacrimis difficiles dei, €et qui fronte nimis crimina tetrica €quaerunt ac ueteres excutiunt reos €flentes Eurydicen iuridici sedent. €tandem mortis ait 'uincimur' arbiter, €'euade ad superos, lege tamen data: €tu post terga tui perge uiri comes, €tu non ante tuam respice coniugem, €quam cum clara deos obtulerit dies €Spartanique aderit ianua Taenari.' €odit uerus amor nec patitur moras: €munus dum properat cernere, perdidit. €@@Quae uinci potuit regia carmine, €haec uinci poterit regia uiribus. €@@{&7Hercvles&} O lucis almae rector et caeli decus, €qui alterna curru spatia flammifero ambiens €inlustre laetis exeris terris caput, €da, Phoebe, ueniam, si quid inlicitum tui €uidere uultus: iussus in lucem extuli €arcana mundi. tuque, caelestum arbiter €parensque, uisus fulmine opposito tege; @1 €et tu, secundo maria qui sceptro regis, €imas pete undas. quisquis ex alto aspicit €terrena, facie pollui metuens noua, €aciem reflectat oraque in caelum erigat €portenta fugiens: hoc nefas cernant duo, €qui aduexit et quae iussit. in poenas meas €atque in labores non satis terrae patent €Iunonis odio: uidi inaccessa omnibus, €ignota Phoebo quaeque deterior polus €obscura diro spatia concessit Ioui; €et, si placerent tertiae sortis loca, €regnare potui: noctis aeternae chaos €et nocte quiddam grauius et tristes deos €et fata uici. morte contempta redi: €quid restat aliud? uidi et ostendi inferos: €da si quid ultra est, iam diu pateris manus €cessare nostras, Iuno: quae uinci iubes? €@@Sed templa quare miles infestus tenet þ°±·ÿï°°±ÿï‚ÈåòÆÿïƒÓåîÐèéìÿ‹„élimenque sacrum terror armorum obsidet? €@@{&7Amphitryon&} Vtrumne uisus uota decipiunt meos, €an ille domitor orbis et Graium decus €tristi silentem nubilo liquit domum? €estne ille natus? membra laetitia stupent. €O nate, certa at sera Thebarum salus, €teneone in auras editum an uana fruor €deceptus umbra? tune es? agnosco toros €umerosque et alto nobile in trunco caput. @1 €{&7He.&} Vnde iste, genitor, squalor et lugubribus €amicta coniunx? unde tam foedo obsiti €paedore nati? quae domum clades grauat? €{&7Am.&} Socer est peremptus, regna possedit Lycus, €natos parentem coniugem leto petit. €{&7He.&} Ingrata tellus, nemo ad Herculeae domus €auxilia uenit? uidit hoc tantum nefas €defensus orbis?_cur diem questu tero? €mactetur hostis, hanc ferat uirtus notam €fiatque summus hostis Alcidae Lycus. €ad hauriendum sanguinem inimicum feror; €Theseu, resiste, ne qua uis subita ingruat. €me bella poscunt, differ amplexus, parens, €coniunxque differ. nuntiet Diti Lycus €me iam redisse. {&7Thesevs&} Flebilem ex oculis fuga, €regina, uultum, tuque nato sospite €lacrimas cadentes reprime: si noui Herculem, €Lycus Creonti debitas poenas dabit. €lentum est dabit: dat; hoc quoque est lentum: dedit. €{&7Am.&} Votum secundet qui potest nostrum deus €rebusque lassis adsit. O magni comes €magnanime nati, pande uirtutum ordinem, €quam longa maestos ducat ad manes uia, €ut uincla tulerit dura Tartareus canis. €{&7Th.&} Memorare cogis acta securae quoque €horrenda menti. uix adhuc certa est fides €uitalis aurae, torpet acies luminum €hebetesque uisus uix diem insuetum ferunt. @1 €{&7Am.&} Peruince, Theseu, quidquid alto in pectore €remanet pauoris neue te fructu optimo €frauda laborum: quae fuit durum pati, €meminisse dulce est. fare casus horridos. €{&7Th.&} Fas omne mundi teque dominantem precor €regno capaci teque quam toto inrita €quaesiuit orbe mater, ut iura abdita €et operta terris liceat impune eloqui. €@@Spartana tellus nobile attollit iugum, €densis ubi aequor Taenarus siluis premit; €hic ora soluit Ditis inuisi domus €hiatque rupes alta et immenso specu €ingens uorago faucibus uastis patet €latumque pandit omnibus populis iter. €non caeca tenebris incipit primo uia; €tenuis relictae lucis a tergo nitor €fulgorque dubius solis adflicti cadit €et ludit aciem: nocte sic mixta solet €praebere lumen primus aut serus dies. €hinc ampla uacuis spatia laxantur locis, €in quae omne mersum pergat humanum genus. €nec ire labor est; ipsa deducit uia: €ut saepe puppes aestus inuitas rapit, €sic pronus aer urguet atque auidum chaos, €gradumque retro flectere haut umquam sinunt €umbrae tenaces. Intus immenso sinu €placido quieta labitur Lethe uado €demitque curas, neue remeandi amplius €pateat facultas, flexibus multis grauem @1 €inuoluit amnem: qualis incertis uagus €Maeander undis ludit et cedit sibi €instatque dubius litus an fontem petat. €palus inertis foeda Cocyti iacet; €hic uultur, illic luctifer bubo gemit €omenque triste resonat infaustae strigis. €horrent opaca fronde nigrantes comae €taxo imminente, quam tenet segnis Sopor, €Famesque maesta tabido rictu iacet €Pudorque serus conscios uultus tegit. €Metus Pauorque, Funus et frendens Dolor €aterque Luctus sequitur et Morbus tremens €et cincta ferro Bella; in extremo abdita €iners Senectus adiuuat baculo gradum. €{&7Am.&} Estne aliqua tellus Cereris aut Bacchi ferax? €{&7Th.&} Non prata uiridi laeta facie germinant €nec adulta leni fluctuat Zephyro seges; €non ulla ramos silua pomiferos habet: €sterilis profundi uastitas squalet soli €et foeda tellus torpet aeterno situ. €[rerumque maestus finis et mundi ultima] €immotus aer haeret et pigro sedet €nox atra mundo: cuncta maerore horrida €ipsaque morte peior est mortis locus. €{&7Am.&} Quid ille opaca qui regit sceptro loca? €qua sede positus temperat populos leues? €{&7Th.&} Est in recessu Tartari obscuro locus, €quem grauibus umbris spissa caligo alligat. €a fonte discors manat hinc uno latex, €alter quieto similis (hunc iurant dei) @1 €tacente sacram deuehens fluuio Styga; €at hic tumultu rapitur ingenti ferox €et saxa fluctu uoluit Acheron inuius €renauigari. cingitur duplici uado €aduersa Ditis regia, atque ingens domus €umbrante luco tegitur. hic uasto specu €pendent tyranni limina, hoc umbris iter, €haec porta regni. campus hanc circa iacet, €in quo superbo digerit uultu sedens €animas recentes. dira maiestas deo, €frons torua, fratrum quae tamen specimen gerat €gentisque tantae, uultus est illi Iouis, €sed fulminantis: magna pars regni trucis €est ipse dominus, cuius aspectus timet €quidquid timetur. {&7Am.&} Verane est fama inferis €tam sera reddi iura et oblitos sui €sceleris nocentes debitas poenas dare? €quis iste ueri rector atque aequi arbiter? €{&7Th.&} Non unus alta sede quaesitor sedens €iudicia trepidis sera sortitur reis. €aditur illo Gnosius Minos foro, €Rhadamanthus illo, Thetidis hoc audit socer. €quod quisque fecit, patitur; auctorem scelus €repetit suoque premitur exemplo nocens: €uidi cruentos carcere includi duces €et impotentis terga plebeia manu €scindi tyranni. quisquis est placide potens €dominusque uitae seruat innocuas manus €et incruentum mitis imperium regit €animoque parcit, longa permensus diu €felicis aeui spatia uel caelum petit @1 €uel laeta felix nemoris Elysii loca, €iudex futurus. sanguine humano abstine €quicumque regnas: scelera taxantur modo €maiore uestra. {&7Am.&} Certus inclusos tenet €locus nocentes? utque fert fama, impios €supplicia uinclis saeua perpetuis domant? €{&7Th.&} Rapitur uolucri tortus Ixion rota; €ceruice saxum grande Sisyphia sedet; €in amne medio faucibus siccis senex €sectatur undas, alluit mentum latex, €fidemque cum iam saepe decepto dedit, €perit unda in ore; poma destituunt famem. €praebet uolucri Tityos aeternas dapes €urnasque frustra Danaides plenas gerunt; €errant furentes impiae Cadmeides €terretque mensas auida Phineas auis. €{&7Am.&} Nunc ede nati nobilem pugnam mei. €patrui uolentis munus an spolium refert? €{&7Th.&} Ferale tardis imminet saxum uadis, €stupente ubi unda segne torpescit fretum. €hunc seruat amnem cultu et aspectu horridus €pauidosque manes squalidus gestat senex. €impexa pendet barba, deformem sinum €nodus coercet, concauae lucent genae; €regit ipse longo portitor conto ratem. €hic onere uacuus litori puppem applicans €repetebat umbras; poscit Alcides uiam €cedente turba; dirus exclamat Charon: €'quo pergis, audax? siste properantem gradum.' €non passus ullas natus Alcmena moras @1 €ipso coactum nauitam conto domat €scanditque puppem. cumba populorum capax €succubuit uni; sidit et grauior ratis €utrimque Lethen latere titubanti bibit. €tunc uicta trepidant monstra, Centauri truces €Lapithaeque multo in bella succensi mero; €Stygiae paludis ultimos quaerens sinus €fecunda mergit capita Lernaeus labor. €@@Post haec auari Ditis apparet domus: €hic saeuus umbras territat Stygius canis, €qui trina uasto capita concutiens sono €regnum tuetur. sordidum tabo caput €lambunt colubrae, uiperis horrent iubae €longusque torta sibilat cauda draco. €par ira formae: sensit ut motus pedum, €attollit hirtas angue uibrato comas €missumque captat aure subrecta sonum, €sentire et umbras solitus. ut propior stetit €Ioue natus antro, sedit incertus canis €leuiterque timuit_ecce latratu graui €loca muta terret; sibilat totos minax €serpens per armos. uocis horrendae fragor €per ora missus terna felices quoque €exterret umbras. soluit a laeua feros €tunc ipse rictus et Cleonaeum caput €opponit ac se tegmine ingenti clepit, €uictrice magnum dextera robur gerens. €huc nunc et illuc uerbere assiduo rotat, @1 €ingeminat ictus. domitus infregit minas €et cuncta lassus capita summisit canis €antroque toto cessit. extimuit sedens €uterque solio dominus et duci iubet; €me quoque petenti munus Alcidae dedit. €@@Tum grauia monstri colla permulcens manu €adamante texto uincit; oblitus sui €custos opaci peruigil regni canis €componit aures timidus et patiens trahi €erumque fassus, ore summisso obsequens, €utrumque cauda pulsat anguifera latus. €Postquam est ad oras Taenari uentum et nitor €percussit oculos lucis ignotae, nouos þ°±·ÿï°°±ÿï‚ÈåòÆÿïƒÓåîÐèéìÿ‹†¯resumit animos uictus et uastas furens €quassat catenas; paene uictorem abstulit €pronumque retro uexit et mouit gradu. €tunc et meas respexit Alcides manus; €geminis uterque uiribus tractum canem €ira furentem et bella temptantem inrita €intulimus orbi. uidit ut clarum diem €et pura nitidi spatia conspexit poli, €[oborta nox est, lumina in terram dedit] €compressit oculos et diem inuisum expulit €aciemque retro flexit atque omni petit €ceruice terram; tum sub Herculeas caput €abscondit umbras. Densa sed laeto uenit €clamore turba frontibus laurum gerens €magnique meritas Herculis laudes canit. @1 €@@{&7Chorvs&} Natus Eurystheus properante partu €iusserat mundi penetrare fundum: €derat hoc solum numero laborum, €tertiae regem spoliare sortis. €ausus es caecos aditus inire, €ducit ad manes uia qua remotos €tristis et nigra metuenda silua, €sed frequens magna comitante turba. €@@Quantus incedit populus per urbes €ad noui ludos auidus theatri, €quantus Eleum ruit ad Tonantem, €quinta cum sacrum reuocauit aestas; €quanta, cum longae redit hora nocti €crescere et somnos cupiens quietos €libra Phoebeos tenet aequa currus, €turba secretam Cererem frequentat €et citi tectis properant relictis €Attici noctem celebrare mystae: €tanta per campos agitur silentes €turba; pars tarda graditur senecta €tristis et longa satiata uita; €pars adhuc currit melioris aeui: €uirgines nondum thalamis iugatae €et comis nondum positis ephebi €matris et nomen modo doctus infans. €his datum solis, minus ut timerent, €igne praelato releuare noctem; @1 €ceteri uadunt per opaca tristes. €Qualis est uobis animus, remota €luce cum maestus sibi quisque sensit €obrutum tota caput esse terra? €stat chaos densum tenebraeque turpes €et color noctis malus ac silentis €otium mundi uacuaeque nubes. €@@Sera nos illo referat senectus: €nemo ad id sero uenit, unde numquam, €cum semel uenit, poterit reuerti. €quid iuuat, durum, properare, fatum? €omnis haec magnis uaga turba terris €ibit ad manes facietque inerti €uela Cocyto: tibi crescit omne, €et quod occasus uidet et quod ortus. €parce uenturis: tibi, mors, paramur; €sis licet segnis, properamus ipsi: €prima quae uitam dedit hora carpit. €@@Thebis laeta dies adest. €aras tangite supplices, €pingues caedite uictimas; €permixtae maribus nurus €sollemnes agitent choros; €cessent deposito iugo €arui fertilis incolae. €@@Pax est Herculea manu €Auroram inter et Hesperum, @1 €et qua sol medium tenens €umbras corporibus negat; €quodcumque alluitur solum €longo Tethyos ambitu, €Alcidae domuit labor. €Transuectus uada Tartari €pacatis redit inferis. €iam nullus superest timor: €nil ultra iacet inferos. €@@Stantes sacrificus comas €dilecta tege populo. €@@{&7Hercvles&} Vltrice dextra fusus aduerso Lycus €terram cecidit ore; tum quisquis comes €fuerat tyranni iacuit et poenae comes. €nunc sacra patri uictor et superis feram €caesisque meritas uictimis aras colam. €@@Te te laborum socia et adiutrix precor, €belligera Pallas, cuius in laeua ciet €aegis feroces ore saxifico minas; €adsit Lycurgi domitor et rubri maris, €tectam uirente cuspidem thyrso gerens, €geminumque numen Phoebus et Phoebi soror €(soror sagittis aptior, Phoebus lyrae) €fraterque quisquis incolit caelum meus €non ex nouerca frater. Huc appellite €greges opimos, quidquid Indorum seges Œ‡á* @1 ‹‡ŽArabesque odoris quidquid arboribus legunt €conferte in aras, pinguis exundet uapor. €populea nostras arbor exornet comas, €te ramus oleae fronde gentili tegat, €Theseu; Tonantem nostra adorabit manus, €tu conditores urbis et siluestria €trucis antra Zethi, nobilis Dircen aquae €laremque regis aduenae Tyrium coles. €date tura flammis. {&7Am.&} Nate, manantes prius €manus cruenta caede et hostili expia. €{&7He.&} Vtinam cruore capitis inuisi deis €libare possem: gratior nullus liquor €tinxisset aras; uictima haut ulla amplior €potest magisque opima mactari Ioui, €quam rex iniquus. {&7Am.&} Finiat genitor tuus €opta labores, detur aliquando otium €quiesque fessis. {&7He.&} Ipse concipiam preces €Ioue meque dignas: stet suo caelum loco €tellusque et aether; astra inoffensos agant €aeterna cursus, alta pax gentes alat; €ferrum omne teneat ruris innocui labor €ensesque lateant. nulla tempestas fretum €uiolenta turbet, nullus irato Ioue €exiliat ignis, nullus hiberna niue €nutritus agros amnis euersos trahat. €uenena cessent, nulla nocituro grauis €suco tumescat herba. non saeui ac truces €regnent tyranni; si quod etiamnum est scelus €latura tellus, properet, et si quod parat €monstrum, meum sit._Sed quid hoc? medium diem €cinxere tenebrae. Phoebus obscuro meat €sine nube uultu. quis diem retro fugat @1 €agitque in ortus? unde nox atrum caput €ignota profert? unde tot stellae polum €implent diurnae? primus en noster labor €caeli refulget parte non minima leo €iraque totus feruet et morsus parat. €iam rapiet aliquod sidus: ingenti minax €stat ore et ignes efflat et rutilam iubam €ceruice iactans quidquid autumnus grauis €hiemsque gelido frigida spatio refert €uno impetu transiliet et uerni petet €frangetque tauri colla. {&7Am.&} Quod subitum hoc malum est? €quo, nate, uultus huc et huc acres refers €acieque falsum turbida caelum uides? €{&7He.&} Perdomita tellus, tumida cesserunt freta, €inferna nostros regna sensere impetus: €immune caelum est, dignus Alcide labor. €in alta mundi spatia sublimis ferar, €petatur aether: astra promittit pater. €quid, si negaret? non capit terra Herculem €tandemque superis reddit. en ultro uocat €omnis deorum coetus et laxat fores, €una uetante. recipis et reseras polum? €an contumacis ianuam mundi traho? €dubitatur etiam? uincla Saturno exuam €contraque patris impii regnum impotens €auum resoluam; bella Titanes parent, €me duce furentes; saxa cum siluis feram €rapiamque dextra plena Centauris iuga. €iam monte gemino limitem ad superos agam: €uideat sub Ossa Pelion Chiron suum, €in caelum Olympus tertio positus gradu €perueniet aut mittetur. {&7Am.&} Infandos procul @1 €auerte sensus; pectoris sani parum €magni tamen compesce dementem impetum. €{&7He.&} Quid hoc? Gigantes arma pestiferi mouent. €profugit umbras Tityos ac lacerum gerens €et inane pectus quam prope a caelo stetit. €labat Cithaeron, alta Pallene tremit €Macetumque Tempe. rapuit hic Pindi iuga, €hic rapuit Oeten, saeuit horrendum Mimans. €Flammifera Erinys uerbere excusso sonat €rogisque adustas propius ac propius sudes €in ora tendit; saeua Tisiphone, caput €serpentibus uallata, post raptum canem €portam uacantem clausit opposita face. €@@Sed ecce proles regis inimici latet, €Lyci nefandum semen: inuiso patri €haec dextra iam uos reddet. excutiat leuis €neruus sagittas. tela sic mitti decet €Herculea. {&7Am.&} Quo se caecus impegit furor? €uastum coactis flexit arcum cornibus €pharetramque soluit, stridet emissa impetu €harundo_medio spiculum collo fugit €uulnere relicto. {&7He.&} Ceteram prolem eruam €omnisque latebras. quid moror? maius mihi €bellum Mycenis restat, ut Cyclopia €euersa manibus saxa nostris concidant. €huc eat et illuc claua disiecto obice €rumpatque postes; columen impulsum labet._ €perlucet omnis regia: hic uideo abditum €gnatum scelesti patris. {&7Am.&} En blandas manus @1 €ad genua tendens uoce miseranda rogat. €scelus nefandum, triste et aspectu horridum: €dextra precantem rapuit et circa furens €bis ter rotatum misit; ast illi caput €sonuit, cerebro tecta disperso madent._ €at misera, paruum protegens gnatum sinu, €Megara furenti similis e latebris fugit. €{&7He.&} Licet Tonantis profuga condaris sinu, €petet undecumque temet haec dextra et feret. €{&7Am.&} Quo misera pergis? quam fugam aut latebras petis? €nullus salutis Hercule infesto est locus. €amplectere ipsum potius et blanda prece €lenire tempta. {&7Me.&} Parce iam, coniunx, precor, €agnosce Megaram. gnatus hic uultus tuos €habitusque reddit; cernis, ut tendat manus? €{&7He.&} Teneo nouercam. sequere, da poenas mihi €iugoque pressum libera turpi Iouem; €sed ante matrem paruulum hoc monstrum occidat. €{&7Me.&} Quo tendis amens? sanguinem fundes tuum? €{&7Am.&} Pauefactus infans igneo uultu patris €perit ante uulnus, spiritum eripuit pauor. þ°±·ÿï°°±ÿï‚ÈåòÆÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ˆ€in coniugem nunc claua libratur grauis: €perfregit ossa, corpori trunco caput €abest nec usquam est. cernere hoc audes, nimis €uiuax senectus? si piget luctus, habes €mortem paratam_pectus en telo indue, €uel stipitem istum huc caede monstrorum inlitum €conuerte, falsum ac nomini turpem tuo €remoue parentem, ne tuae laudi obstrepat. @1 €{&7Cho.&} Quo te ipse, senior, obuium morti ingeris? €quo pergis amens? profuge et obtectus late €unumque manibus aufer Herculeis scelus. €{&7He.&} Bene habet, pudendi regis excisa est domus. €tibi hunc dicatum, maximi coniunx Iouis, €gregem cecidi; uota persolui libens €te digna, et Argos uictimas alias dabit. €{&7Am.&} Nondum litasti, nate: consumma sacrum. €stat ecce ad aras hostia, expectat manum €ceruice prona; praebeo, occurro, insequor: €macta_quid hoc est? errat acies luminum €uisusque maeror hebetat? an uideo Herculis €manus trementes? uultus in somnum cadit €et fessa ceruix capite summisso labat; €flexo genu iam totus ad terram ruit, €ut caesa siluis ornus aut portum mari €datura moles. uiuis an leto dedit €idem tuos qui misit ad mortem furor? €sopor est: reciprocos spiritus motus agit. €detur quieti tempus, ut somno grauis €uis uicta morbi pectus oppressum leuet._ €Remouete, famuli, tela, ne repetat furens. €@@{&7Chorvs&} Lugeat aether magnusque parens €aetheris alti tellusque ferax €et uaga ponti mobilis unda, €tuque ante omnis, qui per terras @1 €tractusque maris fundis radios €noctemque fugas ore decoro, €@@@@feruide Titan: €obitus pariter tecum Alcides ‹ˆ¥@@@@uidit et ortus €nouitque tuas utrasque domos. €@@Soluite tantis animum monstris, €@@@@soluite, superi, €rectam in melius flectite mentem. €Tuque, o domitor, Somne, malorum, ‹ˆª@@@@requies animi, €pars humanae melior uitae, €uolucre o matris genus asteriae, €frater durae languide Mortis, €ueris miscens falsa, futuri €certus et idem pessimus auctor, €pax o rerum, portus uitae, €lucis requies noctisque comes, €qui par regi famuloque uenis €placidus fessum lenisque fouens, €pauidum leti genus humanum €cogis longam discere noctem: €preme deuinctum torpore graui, €sopor indomitos alliget artus, €nec torua prius pectora linquat, €quam mens repetat pristina cursum. €@@En fusus humi saeua feroci €corde uolutat somnia: nondum est @1 €tanti pestis superata mali; €clauaeque graui lassum solitus ‹ˆ½@@@@mandare caput €quaerit uacua pondera dextra, €motu iactans bracchia uano, €nec adhuc omnis expulit aestus, €sed ut ingenti uexata noto €seruat longos unda tumultus €et iam uento cessante tumet, ŒˆÃá* ‹ˆÄPelle insanos fluctus animi, €redeat pietas uirtusque uiro_ €uel sit potius mens uesano €@@@@concita motu: €error caecus qua coepit eat; €solus te iam praestare potest €furor insontem: proxima puris €sors est manibus nescire nefas. €@@Nunc Herculeis percussa sonent €@@@@pectora palmis, €mundum solitos ferre lacertos €uerbera pulsent ultrice manu; €gemitus uastos audiat aether, €audiat atri regina poli €uastisque ferox qui colla gerit ‹ˆÒ@@@@uincta catenis €imo latitans Cerberus antro. €resonet maesto clamore chaos €latique patens unda profundi @1 €et qui medius tua tela tamen €@@@@senserat aer. €pectora tantis obsessa malis €non sunt ictu ferienda leui: €uno planctu tria regna sonent. €Et tu collo decus ac telum €suspensa diu, fortis harundo, €@@@@pharetraeque graues, €date saeua fero uerbera tergo. €caedant umeros robora fortes €stipesque potens duris oneret ‹ˆà@@@@pectora nodis: €plangant tantos arma dolores. ‹ˆï@@Ite infaustum genus, o pueri, €noti per iter triste laboris, ‹ˆânon uos patriae laudis comites €ulti saeuos uulnere reges, €non Argiua membra palaestra €flectere docti fortes caestu ‹ˆå@@@@fortesque manu, €iam tamen ausi telum Scythicis €@@@@leue corytis €missum certa librare manu €tutosque fuga figere ceruos €nondumque ferae terga iubatae: €ite ad Stygios, umbrae, portus, €@@@@ite, innocuae, €quas in primo limine uitae €scelus oppressit patriusque furor: ‹ˆñite, iratos uisite reges. @1 €@@{&7Hercvles&} Quis hic locus, quae regio, quae mundi plaga? €ubi sum? sub ortu solis, an sub cardine €glacialis ursae? numquid Hesperii maris €extrema tellus hunc dat Oceano modum? €quas trahimus auras? quod solum fesso subest? €certe redimus_unde prostrata ad domum €uideo cruenta corpora? an nondum exuit €simulacra mens inferna? post reditus quoque €oberrat oculis turba feralis meis? €pudet fateri: paueo; nescioquod mihi, €nescioquod animus grande praesagit malum. €Vbi est parens? ubi illa natorum grege €animosa coniunx? cur latus laeuum uacat €spolio leonis? quonam abit tegimen meum €idemque somno mollis Herculeo torus? €ubi tela? ubi arcus? arma quis uiuo mihi €detrahere potuit? spolia quis tanta abstulit €ipsumque quis non Herculis somnum horruit? €libet meum uidere uictorem, libet, €exurge, uirtus: quem nouum caelo pater €genuit relicto, cuius in fetu stetit €nox longior quam nostra?_quod cerno nefas? €gnati cruenta caede confecti iacent, €perempta coniunx. quis Lycus regnum obtinet? €quis tanta Thebis scelera moliri ausus est €Hercule reuerso? quisquis Ismeni loca, €Actaea quisquis arua, qui gemino mari €pulsata Pelopis regna Dardanii colis, @1 €succurre, saeuae cladis auctorem indica. €ruat ira in omnis: hostis est quisquis mihi €non monstrat hostem. uictor Alcidae, lates? €procede, seu tu uindicas currus truces €Thracis cruenti siue Geryonae pecus €Libyaeue dominos, nulla pugnandi mora est. €en nudus asto; uel meis armis licet €petas inermem._cur meos Theseus fugit €paterque uultus? ora cur condunt sua? €differte fletus; quis meos dederit neci €omnis simul, profare. quid, genitor, siles? €at tu ede, Theseu, sed tua, Theseu, fide._ €uterque tacitus ora pudibunda obtegit €furtimque lacrimas fundit. in tantis malis €quid est pudendum? numquid Argiuae impotens €dominator urbis, numquid infestum Lyci €pereuntis agmen clade nos tanta obruit? €per te meorum facinorum laudem precor, €genitor, tuique nominis semper mihi €numen secundum, fare. quis fudit domum? €cui praeda iacui? {&7Am.&} Tacita sic abeant mala. €{&7He.&} Vt inultus ego sim? {&7Am.&} Saepe uindicta obfuit. €{&7He.&} Quisquamne segnis tanta tolerauit mala? €{&7Am.&} Maiora quisquis timuit. {&7He.&} His etiam, pater, €quicquam timeri maius aut grauius potest? €{&7Am.&} Cladis tuae pars ista quam nosti quota est! €{&7He.&} Miserere, genitor, supplices tendo manus. €quid hoc? manus refugit_hic errat scelus. €unde hic cruor? quid illa puerili madens €harundo leto? tincta Lernaea nece: €iam tela uideo nostra. non quaero manum: @1 €quis potuit arcum flectere aut quae dextera €sinuare neruom uix recedentem mihi? €ad uos reuertor; genitor, hoc nostrum est scelus? €tacuere: nostrum est. {&7Am.&} Luctus est istic tuus, €crimen nouercae: casus hic culpa caret. €{&7He.&} Nunc parte ab omni, genitor, iratus tona; €oblite nostri, uindica sera manu €saltem nepotes. stelliger mundus sonet €flammasque et hic et ille iaculetur polus; €rupes ligatum Caspiae corpus trahant €atque ales auida_cur Promethei uacant €scopuli? paretur uertice immenso feras €uolucresque pascens Caucasi abruptum latus €nudumque siluis. illa quae pontum Scythen €Symplegas artat hinc et hinc uinctas manus €distendat alto, cumque reuocata uice €in se coibunt saxa et in caelum expriment €actis utrimque rupibus medium mare, €ego inquieta montium iaceam mora. €quin structum aceruans nemore congesto aggerem €cruore corpus impio sparsum cremo? €sic, sic agendum est: inferis reddam Herculem. €{&7Am.&} Nondum tumultu pectus attonito carens €mutauit iras, quodque habet proprium furor, €in se ipse saeuit. {&7He.&} Dira Furiarum loca €et inferorum carcer et sonti plaga €decreta turbae_si quod exilium patet €ulterius Erebo, Cerbero ignotum et mihi, €hoc me abde, Tellus; Tartari ad finem ultimum €mansurus ibo. Pectus o nimium ferum! @1 €quis uos per omnem, liberi, sparsos domum €deflere digne poterit? hic durus malis €lacrimare uultus nescit. huc arcum date, €date huc sagittas, stipitem huc uastum date. €tibi tela frangam nostra, tibi nostros, puer, €rumpemus arcus; at tuis stipes grauis €ardebit umbris; ipsa Lernaeis frequens €pharetra telis in tuos ibit rogos: €dent arma poenas. uos quoque infaustas meis þ°±·ÿï°°±ÿï‚ÈåòÆÿïƒÓåîÐèéìÿ‹‰Ôcremabo telis, o nouercales manus. €{&7Am.&} Quis nomen usquam sceleris errori addidit? €{&7He.&} Saepe error ingens sceleris obtinuit locum. €{&7Am.&} Nunc Hercule opus est: perfer hanc molem mali. €{&7He.&} Non sic furore cessit extinctus pudor, €populos ut omnes impio aspectu fugem. €arma, arma, Theseu, flagito propere mihi €subtracta reddi. sana si mens est mihi, €referte manibus tela; si remanet furor, €pater, recede: mortis inueniam uiam. €{&7Am.&} Per sancta generis sacra, per ius nominis €utrumque nostri, siue me altorem uocas €seu tu parentem, perque uenerandos piis €canos, senectae parce desertae, precor, €annisque fessis; unicum lapsae domus €firmamen, unum lumen afflicto malis €temet reserua. nullus ex te contigit €fructus laborum; semper aut dubium mare €aut monstra timui; quisquis in toto furit €rex saeuus orbe, manibus aut aris nocens, @1 €a me timetur; semper absentis pater €fructum tui tactumque et aspectum peto. €{&7He.&} Cur animam in ista luce detineam amplius €morerque nihil est: cuncta iam amisi bona, €mentem arma famam coniugem gnatos manus, €etiam furorem. nemo polluto queat €animo mederi: morte sanandum est scelus. €{&7Am.&} Perimes parentem? {&7He.&} Facere ne possim, occidam. €{&7Am.&} Genitore coram? {&7He.&} Cernere hunc docui nefas. €{&7Am.&} Memoranda potius omnibus facta intuens €unius a te criminis ueniam pete. €{&7He.&} Veniam dabit sibi ipse, qui nulli dedit? €laudanda feci iussus: hoc unum meum est. €succurre, genitor; siue te pietas mouet €seu triste factum siue uiolatum decus €uirtutis, effer arma; uincatur mea €fortuna dextra. {&7Th.&} Sunt quidem patriae preces €satis efficaces, sed tamen nostro quoque €mouere fletu. surge et aduersa impetu €perfringe solito. nunc tuum nulli imparem €animum malo resume, nunc magna tibi €uirtute agendum est: Herculem irasci ueta. €{&7He.&} Si uiuo, feci scelera; si morior, tuli. €purgare terras propero. iamdudum mihi €monstrum impium saeuumque et immite ac ferum €oberrat: agedum, dextra, conare aggredi €ingens opus, labore bis seno amplius. €ignaue, cessas, fortis in pueros modo €pauidasque matres? arma nisi dantur mihi, €altum omne Pindi Thracis excidam nemus @1 €Bacchique lucos et Cithaeronis iuga €mecum cremabo, tota cum domibus suis €dominisque tecta, cum deis templa omnibus €Thebana supra corpus excipiam meum €atque urbe uersa condar, et, si fortibus €leue pondus umeris moenia immissa incident €septemque opertus non satis portis premar, €onus omne media parte quod mundi sedet €dirimitque superos, in meum uertam caput. €{&7Am.&} Reddo arma. {&7He.&} Vox est digna genitore Herculis. €Hoc en peremptus spiculo cecidit puer. €{&7Am.&} Hoc Iuno telum manibus emisit tuis. €{&7He.&} Hoc nunc ego utar. {&7Am.&} Ecce quam miserum metu €cor palpitat pectusque sollicitum ferit. €{&7He.&} Aptata harundo est. {&7Am.&} Ecce iam facies scelus €uolens sciensque. {&7He.&} Pande, quid fieri iubes? €{&7Am.&} Nihil rogamus: noster in tuto est dolor. €natum potes seruare tu solus mihi, €eripere nec tu; maximum euasi metum: €miserum haut potes me facere, felicem potes. €sic statue, quidquid statuis, ut causam tuam €famamque in arto stare et ancipiti scias: €aut uiuis aut occidis. hanc animam leuem €fessamque senio nec minus fessam malis €in ore primo teneo. tam tarde patri €uitam dat aliquis? non feram ulterius moram, @1 €senile ferro pectus impresso induam: €hic, hic iacebit Herculis sani scelus. €{&7He.&} Iam parce, genitor, parce, iam reuoca manum. €succumbe, uirtus, perfer imperium patris. €eat ad labores hic quoque Herculeos labor: €uiuamus. artus alleua afflicti solo, €Theseu, parentis. dextra contactus pios €scelerata refugit. {&7Am.&} Hanc manum amplector libens, €hac nisus ibo, pectori hanc aegro admouens €pellam dolores. {&7He.&} Quem locum profugus petam? €ubi me recondam quaue tellure obruar? €quis Tanais aut quis Nilus aut quis Persica €uiolentus unda Tigris aut Rhenus ferox €Tagusue Hibera turbidus gaza fluens €abluere dextram poterit? Arctoum licet €Maeotis in me gelida transfundat mare €et tota Tethys per meas currat manus, €haerebit altum facinus. in quas impius €terras recedes? ortum an occasum petes? €ubique notus perdidi exilio locum. €me refugit orbis, astra transuersos agunt €obliqua cursus, ipse Titan Cerberum €meliore uultu uidit. O fidum caput, €Theseu, latebram quaere longinquam, abditam; €quoniamque semper sceleris alieni arbiter €amas nocentes, gratiam meritis refer €uicemque nostris: redde me infernis, precor, €umbris reductum, meque subiectum tuis €restitue uinclis: ille me abscondet locus_ @1 €sed et ille nouit. {&7Th.&} Nostra te tellus manet. €illic solutam caede Gradiuus manum €restituit armis: illa te, Alcide, uocat, €facere innocentes terra quae superos solet. @1 ï°°²ÿï‚ÔòïÿïƒÓåîÐèéìÿôÿ@@@@{1TROADES}1 @@{&7Hecvba&} Quicumque regno fidit et magna potens €dominatur aula nec leues metuit deos €animumque rebus credulum laetis dedit, €me uideat et te, Troia: non umquam tulit €documenta fors maiora, quam fragili loco €starent superbi. columen euersum occidit €pollentis Asiae, caelitum egregius labor; €ad cuius arma uenit et qui frigidum €septena Tanain ora pandentem bibit €et qui renatum primus excipiens diem €tepidum rubenti Tigrin inmiscet freto, €et quae uagos uicina prospiciens Scythas €ripam cateruis Ponticam uiduis ferit, €excisa ferro est; Pergamum incubuit sibi. €En alta muri decora congestis iacent €tectis adusti; regiam flammae ambiunt €omnisque late fumat Assaraci domus. €non prohibet auidas flamma uictoris manus: €diripitur ardens Troia, nec caelum patet €undante fumo: nube ceu densa obsitus €ater fauilla squalet Iliaca dies. €stat auidus irae uictor et lentum Ilium €metitur oculis ac decem tandem ferus €ignoscit annis; horret afflictam quoque, €uictamque quamuis uideat, haut credit sibi €potuisse uinci. spolia populator rapit €Dardania; praedam mille non capiunt rates. @1 €@@Testor deorum numen aduersum mihi €patriaeque cineres teque rectorem Phrygum €quem Troia toto conditum regno tegit, €tuosque manes quo stetit stante Ilium, €et uos meorum liberum magni greges, €umbrae minores: quidquid aduersi accidit, €quaecumque Phoebas ore lymphato furens €credi deo uetante praedixit mala, €prior Hecuba uidi grauida nec tacui metus €et uana uates ante Cassandram fui. €non cautus ignes Ithacus aut Ithaci comes €nocturnus in uos sparsit aut fallax Sinon: €meus ignis iste est, facibus ardetis meis. €@@Sed quid ruinas urbis euersae gemis, €uiuax senectus? respice infelix ad hos €luctus recentes: Troia iam uetus est malum. €uidi execrandum regiae caedis nefas €ipsasque ad aras maius admissum scelus, €Aeacius armis cum ferox, saeua manu €coma reflectens regium torta caput, €alto nefandum uulneri ferrum abdidit; €quod penitus actum cum recepisset libens, €ensis senili siccus e iugulo redit. €placare quem non potuit a caede effera €mortalis aeui cardinem extremum premens €superique testes sceleris et quoddam sacrum €regni iacentis? ille tot regum parens €caret sepulcro Priamus et flamma indiget €ardente Troia. Non tamen superis sat est: @1 €dominum ecce Priami nuribus et natis legens €sortitur urna, praedaque en uilis sequar. €hic Hectoris coniugia despondet sibi, €hic optat Heleni coniugem, hic Antenoris; €nec dest tuos, Cassandra, qui thalamos petat. €mea sors timetur, sola sum Danais metus. €@@Lamenta cessant? turba captiuae mea, €ferite palmis pectora et planctus date €et iusta Troiae facite. iamdudum sonet €fatalis Ide, iudicis diri domus. €@@{&7Chorvs&} Non rude uulgus lacrimisque nouum €@@@@lugere iubes: €hoc continuis egimus annis, €ex quo tetigit Phrygius Graiias €hospes Amyclas secuitque fretum €pinus matri sacra Cybebae. €decies niuibus canuit Ide, €Ide nostris nudata rogis, @1 €et Sigeis trepidus campis €decumas secuit messor aristas, €ut nulla dies maerore caret, €sed noua fletus causa ministrat. €@@@@Ite ad planctus, €miseramque leua, regina, manum; €uulgus dominam uile sequemur: €non indociles lugere sumus. €{&7Hec.&} Fidae casus nostri comites, €@@@@soluite crinem; €per colla fluant maesta capilli €tepido Troiae puluere turpes: ˆæ@@@@complete manus, €hoc ex Troia sumpsisse licet. þ°±·ÿï°°²ÿï‚ÔòïÿïƒÓåîÐèéìÿˆ×paret exertos turba lacertos; €ueste remissa substringe sinus €uteroque tenus pateant artus. €cui coniugio pectora uelas, €@@@@captiue pudor? €cingat tunicas palla solutas, €uacet ad crebri uerbera planctus €@@@@furibunda manus_ €placet hic habitus, placet: agnosco ˆß@@@@Troada turbam. €Iterum luctus redeant ueteres, €solitum flendi uincite morem: €@@@@Hectora flemus. €{&7Cho.&} Soluimus omnes lacerum multo ˆã@@@@funere crinem; €coma demissa est libera nodo €sparsitque cinis feruidus ora. @1 ˆècadit ex umeris uestis apertis €imumque tegit suffulta latus; €iam nuda uocant pectora dextras. €Nunc, nunc uires exprome, dolor: €Rhoetea sonent litora planctu, €habitansque cauis montibus Echo €non, ut solita est, extrema breuis ˆî@@@@uerba remittat: €totos reddat Troiae gemitus; €audiat omnis pontus et aether. €@@@@Saeuite manus: €pulsu pectus tundite uasto, €non sum solito contenta sono: €@@@@Hectora flemus. €{&7Hec.&} Tibi nostra ferit dextra lacertos €umerosque ferit tibi sanguineos, €tibi nostra caput dextera pulsat, €tibi maternis ubera palmis ˆø@@@@laniata patent: €fluat et multo sanguine manet €quamcumque tuo funere feci €@@@@rupta cicatrix. €Columen patriae, mora fatorum, €tu praesidium Phrygibus fessis, €tu murus eras umerisque tuis €stetit illa decem fulta per annos: €tecum cecidit summusque dies €Hectoris idem patriaeque fuit. €@@@@Vertite planctus: €Priamo uestros fundite fletus, ‹ƒ@@@@satis Hector habet. @1 €{&7Cho.&} Accipe, rector Phrygiae, planctus, €accipe fletus, bis capte senex. €nil Troia semel te rege tulit, €bis pulsari Dardana Graio €@@@@moenia ferro €bisque pharetras passa Herculeas. €post elatos Hecubae partus ‹Š@@@@regumque gregem €postrema pater funera cludis €magnoque Ioui uictima caesus €Sigea premis litora truncus. €{&7Hec.&} Alio lacrimas flectite uestras: €non est Priami miseranda mei €@@@@mors, Iliades. €'Felix Priamus' dicite cunctae: €liber manes uadit ad imos, €nec feret umquam uicta Graiium ‹“@@@@ceruice iugum; €non ille duos uidet Atridas €nec fallacem cernit Vlixem; €non Argolici praeda triumphi €subiecta feret colla tropaeis; €non adsuetas ad sceptra manus ‹˜@@@@post terga dabit €currusque sequens Agamemnonios €aurea dextra uincula gestans €latis fiet pompa Mycenis. €{&7Cho.&} 'Felix Priamus' dicimus omnes: €secum excedens sua regna tulit. €nunc Elysii nemoris tutis @1 €errat in umbris interque pias €felix animas Hectora quaerit. €@@@@Felix Priamus: €felix quisquis bello moriens €omnia secum consumpta tulit. €@@{&7Talthybivs&} O longa Danais semper in portu mora, €seu petere bellum, petere seu patriam uolunt. €{&7Cho.&} Quae causa ratibus faciat et Danais moram, €effare, reduces quis deus claudat uias. €{&7Ta.&} Pauet animus, artus horridus quassat tremor. €maiora ueris monstra (uix capiunt fidem) €uidi ipse, uidi. summa iam Titan iuga ªâéóÿstringebat ortu, uicerat noctem dies, ‹«cum subito caeco terra mugitu fremens €concussa totos traxit ex imo sinus; €mouere siluae capita et excelsum nemus €fragore uasto tonuit et lucus sacer; €Idaea ruptis saxa ceciderunt iugis. €[nec terra solum tremuit: et pontus suum €adesse Achillem sensit ac strauit uada.] €@@Tum scissa uallis aperit immensos specus €et hiatus Erebi peruium ad superos iter €tellure fracta praebet ac tumulum leuat. €emicuit ingens umbra Thessalici ducis, €Threicia qualis arma proludens tuis @1 €iam, Troia, fatis strauit aut Neptunium €cana nitentem perculit iuuenem coma, €aut cum inter acies Marte uiolento furens €corporibus amnes clusit et quaerens iter €tardus cruento Xanthus errauit uado, €aut cum superbo uictor in curru stetit €egitque habenas Hectorem et Troiam trahens. €Impleuit omne litus irati sonus: €'ite, ite, inertes, debitos manibus meis €auferte honores, soluite ingratas rates €per nostra ituri maria. non paruo luit €iras Achillis Graecia et magno luet: €desponsa nostris cineribus Polyxene €Pyrrhi manu mactetur et tumulum riget.' €haec fatus %alta nocte diuisit% diem €repetensque Ditem mersus ingentem specum €coeunte terra iunxit. immoti iacent €tranquilla pelagi, uentus abiecit minas €placidumque fluctu murmurat leni mare, €Tritonum ab alto cecinit hymenaeum chorus. €@@{&7Pyrrhvs&} Cum laeta pelago uela rediturus dares, €excidit Achilles, cuius unius manu €impulsa Troia, quidquid adiecit morae €illo remoto, dubia quo caderet stetit? @1 €uelis licet quod petitur ac properes dare, €sero es daturus: iam suum cuncti duces €tulere pretium. quae minor merces potest €tantae dari uirtutis? an meruit parum €qui, fugere bellum iussus et longa sedens €aeuum senecta ducere ac Pylii senis €transcendere annos, exuit matris dolos €falsasque uestes, fassus est armis uirum? €Inhospitali Telephus regno impotens, €dum Mysiae ferocis introitus negat, €rudem cruore regio dextram imbuit €fortemque eandem sensit et mitem manum. €cecidere Thebae, uidit Eetion capi €sua regna uictus; clade subuersa est pari €apposita celso parua Lyrnesos iugo, €captaque tellus nobilis Briseide €et causa litis regibus Chryse iacet €et nota fama Tenedos et quae pascuo €fecunda pingui Thracios nutrit greges €Scyros fretumque Lesbos Aegaeum secans €et cara Phoebo Cilla; quid quas alluit €uernis Caycus gurgitem attollens aquis? €@@Haec tanta clades gentium ac tantus pauor, €sparsae tot urbes turbinis uasti modo, €alterius esset gloria ac summum decus: €iter est Achillis; sic meus uenit pater €et tanta gessit bella, dum bellum parat. €ut alia sileam merita, non unus satis €Hector fuisset? Ilium uicit pater, €uos diruistis. inclitas laudes iuuat €et clara magni facta genitoris sequi: @1 €iacuit peremptus Hector ante oculos patris €patruique Memnon, cuius ob luctum parens €pallente maestum protulit uultu diem; €suique uictor operis exemplum horruit €didicitque Achilles et dea natos mori. €tum saeua Amazon ultimus cecidit metus._ €debes Achilli, merita si digne aestimas, €et si ex Mycenis uirginem atque Argis petat. €dubitatur etiam? placida nunc subito probas €Priamique natam Pelei gnato ferum €mactare credis? at tuam gnatam parens €Helenae immolasti: solita iam et facta expeto. €@@{&7Agamemnon&} Iuuenile uitium est regere non posse impetum; €aetatis alios feruor hic primus rapit, €Pyrrhum paternus. spiritus quondam truces €minasque tumidi lentus Aeacidae tuli: €quo plura possis, plura patienter feras. €@@Quid caede dira nobiles clari ducis €aspergis umbras? noscere hoc primum decet, €quid facere uictor debeat, uictus pati. €uiolenta nemo imperia continuit diu, €moderata durant; quoque Fortuna altius €euexit ac leuauit humanas opes, €hoc se magis supprimere felicem decet €uariosque casus tremere metuentem deos €nimium fauentes. magna momento obrui €uincendo didici. Troia nos tumidos facit €nimium ac feroces? stamus hoc Danai loco, @1 €unde illa cecidit. fateor, aliquando impotens €regno ac superbus altius memet tuli; €sed fregit illos spiritus haec quae dare €potuisset aliis causa, Fortunae fauor. €tu me superbum, Priame? tu timidum facis. €ego esse quicquam sceptra nisi uano putem €fulgore tectum nomen et falso comam €uinclo decentem? casus haec rapiet leuis, €nec mille forsan ratibus aut annis decem: €non omnibus Fortuna tam lenta imminet. €@@Equidem fatebor (pace dixisse hoc tua, €Argiua tellus, liceat) affligi Phrygas €uincique uolui: ruere et aequari solo €utinam arcuissem; sed regi frenis nequit €et ira et ardens ensis et uictoria €commissa nocti. quidquid indignum aut ferum €cuiquam uideri potuit, hoc fecit dolor €tenebraeque, per quas ipse se irritat furor, €gladiusque felix, cuius infecti semel €uecors libido est. quidquid euersae potest €superesse Troiae, maneat: exactum satis €poenarum et ultra est. regia ut uirgo occidat €tumuloque donum detur et cineres riget €et facinus atrox caedis ut thalamos uocent, €non patiar. in me culpa cunctorum redit: €qui non uetat peccare, cum possit, iubet. €{&7Py.&} Nullumne Achillis praemium manes ferent? €{&7Ag.&} Ferent, et illum laudibus cuncti canent €magnumque terrae nomen ignotae audient. @1 €quod si leuatur sanguine infuso cinis, €opima Phrygii colla caedantur greges €fluatque nulli flebilis matri cruor. €quis iste mos est? quando in inferias homo est €impensus hominis? detrahe inuidiam tuo þ°±·ÿï°°²ÿï‚ÔòïÿïƒÓåîÐèéìÿ‹‚¬odiumque patri, quem coli poena iubes. €{&7Py.&} O tumide, rerum dum secundarum status €extollit animos, timide, cum increpuit metus, €regum tyranne! iamne flammatum geris €amore subito pectus ac ueneris nouae Œ‚°á* ‹‚±solusne totiens spolia de nobis feres? €hac dextra Achilli uictimam reddam suam. €quam si negas retinesque, maiorem dabo €dignamque quam det Pyrrhus; et nimium diu €a caede nostra regia cessat manus €paremque poscit Priamus. {&7Ag.&} Haud equidem nego €hoc esse Pyrrhi maximum in bello decus, €saeuo peremptus ense quod Priamus iacet, €supplex paternus. {&7Py.&} Supplices nostri patris €hostesque eosdem nouimus. Priamus tamen €praesens rogauit; tu, graui pauidus metu €nec ad rogandum fortis, Aiaci preces €Ithacoque mandas clausus atque hostem tremens. €{&7Ag.&} At non timebat tunc tuus, fateor, parens, €interque caedes Graeciae atque ustas rates €segnis iacebat belli et armorum immemor, €leui canoram uerberans plectro chelyn. €{&7Py.&} Tunc magnus Hector, arma contemnens tua, €cantus Achillis timuit, et tanto in metu €naualibus pax alta Thessalicis fuit. @1 €{&7Ag.&} Nempe isdem in istis Thessalis naualibus €pax alta rursus Hectoris patri fuit. €{&7Py.&} Est regis alti spiritum regi dare. €{&7Ag.&} Cur dextra regi spiritum eripuit tua? €{&7Py.&} Mortem misericors saepe pro uita dabit. €{&7Ag.&} Et nunc misericors uirginem busto petis? €{&7Py.&} Iamne immolari uirgines credis nefas? €{&7Ag.&} Praeferre patriam liberis regem decet. €{&7Py.&} Lex nulla capto parcit aut poenam impedit. €{&7Ag.&} Quod non uetat lex, hoc uetat fieri pudor. €{&7Py.&} Quodcumque libuit facere uictori licet. €{&7Ag.&} Minimum decet libere cui multum licet. €{&7Py.&} His ista iactas, quos decem annorum graui €regno subactos Pyrrhus exsoluet iugo? €{&7Ag.&} Hos Scyros animos? {&7Py.&} Scelere quae fratrum caret. €{&7Ag.&} Inclusa fluctu_{&7Py.&} Nempe cognati maris: €Atrei et Thyestae nobilem noui domum. €{&7Ag.&} Ex uirginis concepte furtiuo stupro €et ex Achille nate, sed nondum uiro_ €{&7Py.&} Illo ex Achille, genere qui mundum suo, €sparsus per omne caelitum regnum, tenet: €Thetide aequor, umbras Aeaco, caelum Ioue. €{&7Ag.&} Illo ex Achille, qui manu Paridis iacet. €{&7Py.&} Quem nec deorum comminus quisquam petit. €{&7Ag.&} Compescere equidem uerba et audacem malo €poteram domare; sed meus captis quoque €scit parcere ensis. potius interpres deum €Calchas uocetur: fata si poscent, dabo. €@@Tu, qui Pelasgae uincla soluisti rati €morasque bellis, arte qui reseras polum, €cui uiscerum secreta, cui mundi fragor @1 €et stella longa semitam flamma trahens €dant signa fati, cuius ingenti mihi €mercede constant ora: quid iubeat deus €effare, Calchas, nosque consilio rege. €@@{&7Calchas&} Dant fata Danais quo solent pretio uiam: €mactanda uirgo est Thessali busto ducis; €sed quo iugari Thessalae cultu solent €Ionidesue uel Mycenaeae nurus, €Pyrrhus parenti coniugem tradat suo: €sic rite dabitur. Non tamen nostras tenet €haec una puppes causa: nobilior tuo, €Polyxene, cruore debetur cruor. €quem fata quaerunt, turre de summa cadat €Priami nepos Hectoreus et letum oppetat. €tum mille uelis impleat classis freta. €@@{&7Chorvs&} Verum est an timidos fabula decipit €umbras corporibus uiuere conditis, €cum coniunx oculis imposuit manum €supremusque dies solibus obstitit €et tristis cineres urna coercuit? €non prodest animam tradere funeri, €sed restat miseris uiuere longius? €an toti morimur nullaque pars manet €nostri, cum profugo spiritus halitu @1 €immixtus nebulis cessit in aera €et nudum tetigit subdita fax latus? €@@Quidquid sol oriens, quidquid et occidens €nouit, caeruleis Oceanus fretis €quidquid bis ueniens et fugiens lauat, €aetas Pegaseo corripiet gradu. €quo bis sena uolant sidera turbine, €quo cursu properat uoluere saecula €astrorum dominus, quo properat modo €obliquis Hecate currere flexibus: €hoc omnes petimus fata nec amplius, €iuratos superis qui tetigit lacus, €usquam est; ut calidis fumus ab ignibus €uanescit, spatium per breue sordidus, €ut nubes, grauidas quas modo uidimus, €arctoi Boreae dissipat impetus: €sic hic, quo regimur, spiritus effluet. €Post mortem nihil est ipsaque mors nihil, €uelocis spatii meta nouissima; €spem ponant auidi, solliciti metum: €tempus nos auidum deuorat et chaos. €mors indiuidua est, noxia corpori €nec parcens animae: Taenara et aspero €regnum sub domino limen et obsidens €custos non facili Cerberus ostio @1 €rumores uacui uerbaque inania €et par sollicito fabula somnio. €quaeris quo iaceas post obitum loco? €@@@@quo non nata iacent. €@@{&7Andromacha&} Quid, maesta Phrygiae turba, laceratis comas €miserumque tunsae pectus effuso genas €fletu rigatis? leuia perpessae sumus, €si flenda patimur. Ilium uobis modo, €mihi cecidit olim, cum ferus curru incito €mea membra raperet et graui gemeret sono €Peliacus axis pondere Hectoreo tremens. €tunc obruta atque euersa quodcumque accidit €torpens malis rigensque sine sensu fero. €Iam erepta Danais coniugem sequerer meum, €nisi hic teneret: hic meos animos domat €morique prohibet; cogit hic aliquid deos €adhuc rogare, tempus aerumnae addidit. €hic mihi malorum maximum fructum abstulit, €nihil timere: prosperis rebus locus €ereptus omnis, dura qua ueniant habent. €miserrimum est timere, cum speres nihil. €{&7Senex&} Quis te repens commouit afflictam metus? €{&7An.&} Exoritur aliquod maius ex magno malum. €nondum ruentis Ilii fatum stetit. @1 €{&7Sen.&} Et quas reperiet, ut uelit, clades deus? €{&7An.&} Stygis profundae claustra et obscuri specus €laxantur et, ne desit euersis metus, €hostes ab imo conditi Dite exeunt_ €solisne retro peruium est Danais iter? €certe aequa mors est!_turbat atque agitat Phrygas €communis iste terror; hic proprie meum €exterret animum, noctis horrendae sopor. €{&7Sen.&} Quae uisa portas? effer in medium metus. €{&7An.&} Partes fere nox alma transierat duas €clarumque septem uerterant stellae iugum; €ignota tandem uenit afflictae quies €breuisque fessis somnus obrepsit genis, €si somnus ille est mentis attonitae stupor: €cum subito nostros Hector ante oculos stetit, €non qualis ultro bella in Argiuos ferens €Graias petebat facibus Idaeis rates, €nec caede multa qualis in Danaos furens €uera ex Achille spolia simulato tulit; €non ille uultus flammeum intendens iubar, €sed fessus ac deiectus et fletu grauis €similisque nostro, squalida obtectus coma. €iuuat tamen uidisse. tum quassans caput: €'dispelle somnos' inquit 'et natum eripe, €o fida coniunx: lateat, haec una est salus. €omitte fletus_Troia quod cecidit gemis? €utinam iaceret tota. festina, amoue €quocumque nostrae paruulam stirpem domus.' €mihi gelidus horror ac tremor somnum excutit, €oculosque nunc huc pauida, nunc illuc ferens €oblita nati misera quaesiui Hectorem: €fallax per ipsos umbra complexus abit. @1 €@@O nate, magni certa progenies patris, €spes una Phrygibus, unica afflictae domus, €ueterisque suboles sanguinis nimium inclita €nimiumque patri similis. hos uultus meus €habebat Hector, talis incessu fuit €habituque talis, sic tulit fortes manus, €sic celsus umeris, fronte sic torua minax €ceruice fusam dissipans iacta comam_ €o nate sero Phrygibus, o matri cito, €eritne tempus illud ac felix dies €quo Troici defensor et uindex soli €recidiua ponas Pergama et sparsos fuga €ciues reducas, nomen et patriae suum €Phrygibusque reddas? sed mei fati memor €tam magna timeo uota_quod captis sat est, €uiuamus. Heu me, quis locus fidus meo €erit timori quaue te sede occulam? €arx illa pollens opibus et muris deum, €gentes per omnes clara et inuidiae grauis, €nunc puluis altus, strata sunt flamma omnia €superestque uasta ex urbe ne tantum quidem, €quo lateat infans. quem locum fraudi legam? €est tumulus ingens coniugis cari sacer, €uerendus hosti, mole quem immensa parens €opibusque magnis struxit, in luctus suos €rex non auarus: optume credam patri_ €sudor per artus frigidus totos cadit: €omen tremesco misera feralis loci. ‹ƒñ{&7Sen.&} Miser occupet praesidia, securus legat. ‹ƒð{&7An.&} Quid quod latere sine metu magno nequit, ‹ƒìne prodat aliquis? {&7Sen.&} Amoue testes doli. @1 €{&7An.&} Si quaeret hostis? {&7Sen.&} Vrbe in euersa perit: þ°±·ÿï°°²ÿï‚ÔòïÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ƒéhaec causa multos una ab interitu arcuit, €credi perisse. {&7An.&} Vix spei quicquam est super: €graue pondus illum magna nobilitas premit; ‹ƒîquid proderit latuisse redituro in manus? €{&7Sen.&} Victor feroces impetus primos habet. ‹ƒò{&7An.&} Quis te locus, quae regio seducta, inuia €tuto reponet? quis feret trepidis opem? €quis proteget? qui semper, etiamnunc tuos, €Hector, tuere: coniugis furtum piae €serua et fideli cinere uicturum excipe. €succede tumulo, nate_quid retro fugis? €turpesne latebras spernis? agnosco indolem: €pudet timere. spiritus magnos fuga €animosque ueteres, sume quos casus dedit. €en intuere, turba quae simus super: €tumulus, puer, captiua: cedendum est malis. €sanctas parentis conditi sedes age €aude subire. fata si miseros iuuant, €habes salutem; fata si uitam negant, €habes sepulcrum. {&7Sen.&} Claustra commissum tegunt; €quem ne tuus producat in medium timor, €procul hinc recede teque diuersam amoue. €{&7An.&} Leuius solet timere, qui propius timet; €sed, si placet, referamus hinc alio pedem. €{&7Sen.&} Cohibe parumper ora questusque opprime: €gressus nefandos dux Cephallanum admouet. @1 €{&7An.&} Dehisce tellus, tuque, coniunx, ultimo €specu reuulsam scinde tellurem et Stygis €sinu profundo conde depositum meum. €adest Vlixes, et quidem dubio gradu €uultuque: nectit pectore astus callidos. €@@{&7Vlixes&} Durae minister sortis hoc primum peto, €ut, ore quamuis uerba dicantur meo, €non esse credas nostra: Graiorum omnium €procerumque uox est, petere quos seras domos €Hectorea suboles prohibet: hanc fata expetunt. €sollicita Danaos pacis incertae fides €semper tenebit, semper a tergo timor €respicere coget arma nec poni sinet, €dum Phrygibus animos natus euersis dabit, €Andromacha, uester. augur haec Calchas canit; €et, si taceret augur haec Calchas, tamen €dicebat Hector, cuius et stirpem horreo. €generosa in ortus semina exsurgunt suos: €sic ille magni paruus armenti comes €primisque nondum cornibus findens cutem €ceruice subito celsus et fronte arduus €gregem paternum ducit ac pecori imperat; €quae tenera caeso uirga de trunco stetit, €par ipsa matri tempore exiguo subit €umbrasque terris reddit et caelo nemus; €sic male relictus igne de magno cinis €uires resumit. Est quidem iniustus dolor €rerum aestimator: si tamen tecum exigas, @1 €ueniam dabis, quod bella post hiemes decem €totidemque messes iam senex miles timet €aliasque clades rursus ac numquam bene €Troiam iacentem. magna res Danaos mouet, €futurus Hector: libera Graios metu. €haec una naues causa deductas tenet, €hic classis haeret. neue crudelem putes, €quod sorte iussus Hectoris natum petam: €petissem Oresten. patere quod uictor tulit. €{&7An.&} Vtinam quidem esses, nate, materna in manu, €nossemque quis te casus ereptum mihi €teneret, aut quae regio_non hostilibus €confossa telis pectus ac uinclis manus €secantibus praestricta, non acri latus €utrumque flamma cincta maternam fidem €umquam exuissem. nate, quis te nunc locus, €fortuna quae possedit? errore auio €uagus arua lustras? uastus an patriae uapor €corripuit artus? saeuus an uictor tuo €lusit cruore? numquid immanis ferae €morsu peremptus pascis Idaeas aues? €{&7Vl.&} Simulata remoue uerba; non facile est tibi €decipere Vlixem: uicimus matrum dolos €etiam dearum. cassa consilia amoue; €ubi natus est? {&7An.&} Vbi Hector? ubi cuncti Phryges? €ubi Priamus? unum quaeris: ego quaero omnia. €{&7Vl.&} Coacta dices sponte quod fari abnuis: ‹„Ëstulta est fides celare quod prodas statim. ‹„¾{&7An.&} Tuta est, perire quae potest debet cupit. €{&7Vl.&} Magnifica uerba mors prope admota excutit. @1 €{&7An.&} Si uis, Vlixe, cogere Andromacham metu, €uitam minare: nam mori uotum est mihi. €{&7Vl.&} Verberibus igni morte cruciatu eloqui €quodcumque celas adiget inuitam dolor €et pectore imo condita arcana eruet: €necessitas plus posse quam pietas solet. €{&7An.&} Propone flammas, uulnera et diras mali €doloris artes et famem et saeuam sitim €uariasque pestes undique et ferrum inditum €uisceribus ipsis, carceris caeci luem, €et quidquid audet uictor iratus tumens: ‹„Ìanimosa nullos mater admittit metus. €{&7Vl.&} Hic ipse, quo nunc contumax perstas, amor €consulere paruis liberis Danaos monet. €post arma tam longinqua, post annos decem €minus timerem quos facit Calchas metus, €si mihi timerem: bella Telemacho paras. €{&7An.&} Inuita, Vlixe, gaudium Danais dabo: €dandum est; fatere quos premis luctus, dolor. €gaudete, Atridae, tuque laetifica, ut soles, €refer Pelasgis: Hectoris proles obit. €{&7Vl.&} Et esse uerum hoc qua probas Danais fide? €{&7An.&} Ita quod minari maximum uictor potest €contingat et me fata maturo exitu €facilique soluant ac meo condant solo €et patria tellus Hectorem leuiter premat, €ut luce caruit: inter extinctos iacet €datusque tumulo debita exanimis tulit. @1 €{&7Vl.&} Expleta fata stirpe sublata Hectoris €solidamque pacem laetus ad Danaos feram_ €quid agis, Vlixe? Danaidae credent tibi: €tu cui? parenti: fingit an quisquam hoc parens, €nec abominandae mortis auspicium pauet? €auspicia metuunt qui nihil maius timent. €fidem alligauit iure iurando suam_ €si peierat, timere quid grauius potest? €nunc aduoca astus, anime, nunc fraudes, dolos, €nunc totum Vlixem; ueritas numquam perit. €scrutare matrem: maeret, illacrimat, gemit; €sed huc et illuc anxios gressus refert €missasque uoces aure sollicita excipit: €magis haec timet, quam maeret. ingenio est opus. €@@Alios parentes alloqui in luctu decet: €tibi gratulandum est, misera, quod nato cares, €quem mors manebat saeua praecipitem datum €e turre, lapsis sola quae muris manet. €{&7An.&} Reliquit animus membra, quatiuntur, labant €torpetque uinctus frigido sanguis gelu. €{&7Vl.&} Intremuit: hac, hac parte quaerenda est mihi; €matrem timor detexit: iterabo metum._ €ite, ite celeres, fraude materna abditum €hostem, Pelasgi nominis pestem ultimam, €ubicumque latitat, erutam in medium date._ €bene est: tenetur. perge, festina, attrahe_ €quid respicis trepidasque? iam certe perit. €{&7An.&} Vtinam timerem. solitus ex longo est metus: €dediscit animus sero quod didicit diu. @1 €{&7Vl.&} Lustrale quoniam debitum muris puer €sacrum antecessit nec potest uatem sequi €meliore fato raptus, hoc Calchas ait €modo piari posse redituras rates, €si placet undas Hectoris sparsi cinis €ac tumulus imo totus aequetur solo. €nunc ille quoniam debitam effugit necem, €erit admouenda sedibus sacris manus. €{&7An.&} Quid agimus? animum distrahit geminus timor: €hinc natus, illinc coniugis cari cinis. €pars utra uincet? testor immites deos, €deosque ueros coniugis manes mei: €non aliud, Hector, in meo nato mihi €placere quam te. uiuat, ut possit tuos €referre uultus_prorutus tumulo cinis €mergetur? ossa fluctibus spargi sinam €disiecta uastis? potius hic mortem oppetat._ €poteris nefandae deditum mater neci €uidere, poteris celsa per fastigia €missum rotari? potero, perpetiar, feram, €dum non meus post fata uictoris manu €iactetur Hector._hic suam poenam potest €sentire, at illum fata iam in tuto locant_ €quid fluctuaris? statue, quem poenae extrahas. €ingrata, dubitas? Hector est illinc tuus_ €erras: utrimque est Hector; hic sensus potens, €forsan futurus ultor extincti patris_ €utrique parci non potest: quidnam facis? €serua e duobus, anime, quem Danai timent. €{&7Vl.&} Responsa peragam: funditus busta eruam. €{&7An.&} Quae uendidistis? {&7Vl.&} Pergam et e summo aggere @1 €traham sepulcra. {&7An.&} Caelitum appello fidem €fidemque Achillis: Pyrrhe, genitoris tui €munus tuere. {&7Vl.&} Tumulus hic campo statim €toto iacebit. {&7An.&} Fuerat hoc prorsus nefas €Danais inausum. templa uiolastis, deos €etiam fauentes: busta transierat furor. €resistam, inermis offeram armatis manus, €dabit ira uires. qualis Argolicas ferox €turmas Amazon strauit, aut qualis deo €percussa Maenas entheo siluas gradu €armata thyrso terret atque expers sui €uulnus dedit nec sensit, in medios ruam €tumuloque cineris socia defenso cadam. €{&7Vl.&} Cessatis et uos flebilis clamor mouet €furorque cassus feminae? iussa ocius €peragite. {&7An.&} Me, me sternite hic ferro prius. €repellor, heu me. rumpe fatorum moras, þ°±·ÿï°°²ÿï‚ÔòïÿïƒÓåîÐèéìÿ‹…ªmolire terras, Hector: ut Vlixem domes, €uel umbra satis es_arma concussit manu, €iaculatur ignes_cernitis, Danai, Hectorem? €an sola uideo? {&7Vl.&} Funditus cuncta eruam. €{&7An.&} Quid agis? ruina mater et gnatum et uirum €prosternis una? forsitan Danaos prece €placare poteris. conditum elidet statim €immane busti pondus_intereat miser €ubicumque potius, ne pater natum obruat €prematque patrem natus._Ad genua accido €supplex, Vlixe, quamque nullius pedes €nouere dextram pedibus admoueo tuis. €miserere matris et preces placidus pias €patiensque recipe, quoque te celsum altius @1 €superi leuarunt, mitius lapsos preme: €misero datur quodcumque, fortunae datur. €sic te reuisat coniugis sanctae torus, €annosque, dum te recipit, extendat suos €Laerta; sic te iuuenis excipiat tuus, €et uota uincens uestra felici indole €aetate auum transcendat, ingenio patrem. €miserere matris: unicum adflictae mihi €solamen hic est. {&7Vl.&} Exhibe natum et roga. €{&7An.&} Huc e latebris procede tuis, €flebile matris furtum miserae. €Hic est, hic est terror, Vlixe, ‹…Ã@@@@mille carinis. €Submitte manus dominique pedes €supplice dextra stratus adora €nec turpe puta quidquid miseros €@@@@Fortuna iubet. €pone ex animo reges atauos €magnique senis iura per omnis €incluta terras, excidat Hector, €gere captiuum positoque genu_ €si tua nondum funera sentis_ €matris fletus imitare tuae. €@@Vidit pueri regis lacrimas €et Troia prior, paruusque minas €trucis Alcidae flexit Priamus. €Ille, ille ferox, cuius uastis €uiribus omnes cessere ferae, €qui perfracto limine Ditis €caecum retro patefecit iter, €hostis parui uictus lacrimis €'suscipe' dixit 'rector habenas @1 €patrioque sede celsus solio; €sed sceptra fide meliore tene': €hoc fuit illo uictore capi. €Discite mites Herculis iras_ €an sola placent Herculis arma? €iacet ante pedes non minor illo €supplice supplex uitamque petit_ €regnum Troiae quocumque uolet €@@@@Fortuna ferat. €{&7Vl.&} Matris quidem me maeror attonitae mouet, €magis Pelasgae me tamen matres mouent, €quarum iste magnos crescit in luctus puer. €{&7An.&} Has, has ruinas urbis in cinerem datae €hic excitabit? hae manus Troiam erigent? €nullas habet spes Troia, si tales habet. €non sic iacemus Troes, ut cuiquam metus €possimus esse. spiritus genitor facit? €sed nempe tractus. ipse post Troiam pater €posuisset animos, magna quos frangunt mala. €si poena petitur (quae peti grauior potest?) €famulare collo nobili subeat iugum, €seruire liceat. aliquis hoc regi negat? €{&7Vl.&} Non hoc Vlixes, sed negat Calchas tibi. €{&7An.&} O machinator fraudis et scelerum artifex, €uirtute cuius bellica nemo occidit, €dolis et astu maleficae mentis iacent €etiam Pelasgi, uatem et insontes deos €praetendis? hoc est pectoris facinus tui. €nocturne miles, fortis in pueri necem €iam solus audes aliquid et claro die. @1 €{&7Vl.&} Virtus Vlixis Danaidis nota est satis €nimisque Phrygibus. non uacat uanis diem €conterere uerbis: ancoras classis legit. €{&7An.&} Breuem moram largire, dum officium parens €nato supremum reddo et amplexu ultimo €auidos dolores satio. {&7Vl.&} Misereri tui €utinam liceret. quod tamen solum licet, €tempus moramque dabimus. arbitrio tuo €implere lacrimis: fletus aerumnas leuat. €{&7An.&} O dulce pignus, o decus lapsae domus €summumque Troiae funus, o Danaum timor, €genetricis o spes uana, cui demens ego €laudes parentis bellicas, annos aui €medios precabar, uota destituit deus. €Iliaca non tu sceptra regali potens €gestabis aula, iura nec populis dabis €uictasque gentes sub tuum mittes iugum, €non Graia caedes terga, non Pyrrhum trahes; €non arma tenera parua tractabis manu €sparsasque passim saltibus latis feras €audax sequeris nec stato lustri die, €sollemne referens Troici lusus sacrum, €puer citatas nobilis turmas ages; €non inter aras mobili uelox pede, €reboante flexo concitos cornu modos, €barbarica prisco templa saltatu coles. €o morte dira tristius leti genus! €flebilius aliquid Hectoris magni nece @1 €muri uidebunt. {&7Vl.&} Rumpe iam fletus, parens: €magnus sibi ipse non facit finem dolor. €{&7An.&} Lacrimis, Vlixe, parua quam petimus mora est; €concede paucas, ut mea condam manu €uiuentis oculos. occidis paruus quidem, €sed iam timendus. Troia te expectat tua: €i, uade liber, liberos Troas uide. €{&7Astyanax&} Miserere, mater. {&7An.&} Quid meos retines sinus €manusque matris cassa praesidia occupas? €fremitu leonis qualis audito tener €timidum iuuencus applicat matri latus, €at ille saeuus matre summota leo €praedam minorem morsibus uastis premens €frangit uehitque: talis e nostro sinu €te rapiet hostis. oscula et fletus, puer, €lacerosque crines excipe et plenus mei €occurre patri; pauca maternae tamen €perfer querelae uerba: 'si manes habent €curas priores nec perit flammis amor, €seruire Graio pateris Andromachen uiro, €crudelis Hector? lentus et segnis iaces? €redit Achilles.' sume nunc iterum comas €et sume lacrimas, quidquid e misero uiri €funere relictum est, sume quae reddas tuo €oscula parenti. matris hanc solacio €relinque uestem: tumulus hanc tetigit meus @1 €manesque cari. si quid hic cineris latet, €scrutabor ore. {&7Vl.&} Nullus est flendi modus: €abripite propere classis Argolicae moram. €@@{&7Chorvs&} Quae uocat sedes habitanda captas? €Thessali montes et opaca Tempe, ‹†³an maris uasti domitrix Iolcos? ‹†µparua Gyrtone sterilisque Tricce, €an frequens riuis leuibus Mothone? ‹†°an uiros tellus dare militares €aptior Pthie meliorque fetu €fortis armenti lapidosa Trachin, ‹†·quae sub Oetaeis latebrosa siluis €misit infestos Troiae ruinis €@@@@non semel arcus? €@@Olenos tectis habitata raris, €uirgini Pleuron inimica diuae, €an maris lati sinuosa Troezen? €Pelion regnum Prothoi superbum, €tertius caelo gradus? (hic recumbens €montis exesi spatiosus antro €iam trucis Chiron pueri magister, €tinnulas plectro feriente chordas, €tunc quoque ingentes acuebat iras €@@@@bella canendo.) @1 €@@An ferax uarii lapidis Carystos, €an premens litus maris inquieti €semper Euripo properante Chalcis? €quolibet uento faciles Calydnae, €an carens numquam Gonoessa uento €quaeque formidat Borean Enispe? ‹†´urbibus centum spatiosa Crete, ‹†ÊAttica pendens Peparethos ora, €an sacris gaudens tacitis Eleusin? Œ†Ëá* ‹†Ìnumquid Aiacis Salamina %ueri €aut fera notam Calydona saeua, €quasque perfundit subiturus aequor €segnibus terras Titaressos undis? €Bessan et Scarphen, Pylon an senilem? €Pharin an Pisas Iouis et coronis €@@@@Elida claram? €@@Quolibet tristis miseras procella €mittat et donet cuicumque terrae, €dum luem tantam Troiae atque Achiuis €quae tulit, Sparte, procul absit, absit €Argos et saeui Pelopis Mycenae, €Neritos parua breuior Zacyntho €et nocens saxis Ithace dolosis. €@@Quod manet fatum dominusque quis te, €aut quibus terris, Hecabe, uidendam €ducet? in cuius moriere regno? @1 €@@{&7Helena&} Quicumque hymen funestus, inlaetabilis €lamenta caedes sanguinem gemitus habet, €est auspice Helena dignus. euersis quoque €nocere cogor Phrygibus: ego Pyrrhi toros €narrare falsos iubeor, ego cultus dare €habitusque Graios. arte capietur mea €meaque fraude concidet Paridis soror. €fallatur; ipsi leuius hoc equidem reor: €optanda mors est sine metu mortis mori. €quid iussa cessas agere? ad auctorem redit €sceleris coacti culpa._Dardaniae domus €generosa uirgo, melior afflictos deus €respicere coepit teque felici parat €dotare thalamo; tale coniugium tibi €non ipsa sospes Troia, non Priamus daret. €nam te Pelasgae maximum gentis decus, ‹†îcui regna campi lata Thessalici patent, ‹†íad sancta lecti iura legitimi petit. ‹†ïte magna Tethys teque tot pelagi deae €placidumque numen aequoris tumidi Thetis €suam uocabunt, te datam Pyrrho socer €Peleus nurum uocabit et Nereus nurum. €depone cultus squalidos, festos cape, €dedisce captam; deprime horrentis comas €crinemque docta patere distingui manu. €hic forsitan te casus excelso magis €solio reponet. profuit multis capi. @1 €@@{&7Andromacha&} Hoc derat unum Phrygibus euersis malum, €gaudere_flagrant strata passim Pergama: €o coniugale tempus! an quisquam audeat €negare? quisquam dubius ad thalamos eat, €quos Helena suadet? pestis exitium lues þ°±·ÿï°°²ÿï‚ÔòïÿïƒÓåîÐèéìÿ‹†ýutriusque populi, cernis hos tumulos ducum €et nuda totis ossa quae passim iacent €inhumata campis? haec hymen sparsit tuus. €tibi fluxit Asiae, fluxit Europae cruor, €cum dimicantes lenta prospiceres uiros, €incerta uoti_perge, thalamos appara. €taedis quid opus est quidue sollemni face? €quid igne? thalamis Troia praelucet nouis. €celebrate Pyrrhi, Troades, conubia, €celebrate digne: planctus et gemitus sonet. €{&7Hel.&} Ratione quamuis careat et flecti neget €magnus dolor sociosque nonnumquam sui €maeroris ipsos oderit, causam tamen €possum tueri iudice infesto meam, €grauiora passa. luget Andromacha Hectorem €et Hecuba Priamum: solus occulte Paris €lugendus Helenae est. durum et inuisum et graue est €seruitia ferre? patior hoc olim iugum, €annis decem captiua. prostratum Ilium est, €uersi penates? perdere est patriam graue, €grauius timere. uos leuat tantus mali €comitatus: in me uictor et uictus furit. €quam quisque famulam traheret incerto diu €casu pependit? me meus traxit statim @1 €sine sorte dominus. causa bellorum fui €tantaeque Teucris cladis? hoc uerum puta, €Spartana puppis uestra si secuit freta; €sin rapta Phrygiis praeda remigibus fui €deditque donum iudici uictrix dea, €ignosce %Paridi: iudicem iratum mea €habitura causa est: ista Menelaum manent €arbitria. Nunc hanc luctibus paulum tuis, €Andromacha, omissis flecte_uix lacrimas queo €retinere. {&7An.&} Quantum est Helena quod lacrimat malum! €cur lacrimat autem? fare quos Ithacus dolos, €quae scelera nectat; utrum ab Idaeis iugis €iactanda uirgo est, arcis an celsae edito €mittenda saxo? num per has uastum in mare €uoluenda rupes, latere quas scisso leuat €altum uadoso Sigeon spectans sinu? €dic, fare, quidquid subdolo uultu tegis. €leuiora mala sunt cuncta, quam Priami gener €Hecubaeque Pyrrhus. fare, quam poenam pares €exprome et unum hoc deme nostris cladibus, €falli: paratas perpeti mortem uides. €{&7Hel.&} Vtinam iuberet me quoque interpres deum €abrumpere ense lucis inuisae moras €uel Achillis ante busta furibunda manu €occidere Pyrrhi, fata comitantem tua, €Polyxene miseranda, quam tradi sibi €cineremque Achilles ante mactari suum, €campo maritus ut sit Elysio, iubet. €{&7An.&} Vide ut animus ingens laetus audierit necem. @1 €cultus decoros regiae uestis petit €et admoueri crinibus patitur manum: €mortem putabat illud, hoc thalamos putat. €At misera luctu mater audito stupet; €labefacta mens succubuit_assurge, alleua €animum et cadentem, misera, firma spiritum. €quam tenuis anima uinculo pendet leui: €minimum est quod Hecubam facere felicem potest_ €spirat, reuixit. prima mors miseros fugit. €@@{&7Hecvba&} Adhuc Achilles uiuit in poenas Phrygum? €adhuc rebellat? o manum Paridis leuem. €cinis ipse nostrum sanguinem ac tumulus sitit. €modo turba felix latera cingebat mea, €lassabar in tot oscula et tantum gregem €diuidere matrem; sola nunc haec est super, €uotum, comes, leuamen afflictae, quies; €haec totus Hecubae fetus, hac sola uocor €iam uoce mater. dura et infelix age €elabere anima, denique hoc unum mihi €remitte funus_inrigat fletus genas €imberque uicto subitus e uultu cadit: €laetare, gaude, nata. quam uellet tuos €Cassandra thalamos, uellet Andromache tuos! €{&7An.&} Nos, Hecuba, nos, nos, Hecuba, lugendae sumus, €quas mota classis huc et huc sparsas feret; €hanc cara tellus sedibus patriis teget. €{&7Hel.&} Magis inuidebis, si tuam sortem scies. €{&7An.&} An aliqua poenae pars meae ignota est mihi? €{&7Hel.&} Versata dominos urna captiuis dedit. €{&7An.&} Cui famula trador? ede: quem dominum uoco? @1 €{&7Hel.&} Te sorte prima Scyrius iuuenis tulit. €{&7An.&} Cassandra felix, quam furor sorti eximit €Phoebusque. {&7Hel.&} Regum hanc maximus rector tenet. €{&7Hec.&} Estne aliquis, Hecubam qui suam dici uelit? €{&7Hel.&} Ithaco obtigisti praeda nolenti breuis. €{&7Hec.&} Quis tam impotens ac durus et iniquae ferus €sortitor urnae regibus reges dedit? €quis tam sinister diuidit captas deus? €quis arbiter crudelis et miseris grauis €eligere dominos nescit et saeua manu €dat iniqua miseris fata? quis matrem Hectoris €armis Achillis miscet? ad Vlixem uocor: €nunc uicta, nunc captiua, nunc cunctis mihi €obsessa uideor cladibus: domini pudet, €non seruitutis. [Hectoris spolium feret €qui tulit Achillis?] sterilis et saeuis fretis €inclusa tellus non capit tumulos meos. €Duc, duc, Vlixe, nil moror, dominum sequor; €me mea sequentur fata (non pelago quies €tranquilla ueniet, saeuiet uentis mare) €et bella et ignes et mea et Priami mala. €dumque ista ueniant, interim hoc poenae loco est: €sortem occupaui, praemium eripui tibi. €@@Sed incitato Pyrrhus accurrit gradu €uultuque toruo. Pyrrhe, quid cessas? age €reclude ferro pectus et Achillis tui €coniunge soceros. perge, mactator senum, €et hic decet te sanguis_abreptam trahit. €maculate superos caede funesta deos, @1 €maculate manes_quid precer uobis? precor €his digna sacris aequora: hoc classi accidat €toti Pelasgae, ratibus hoc mille accidat €meae precabor, cum uehar, quidquid rati. €@@{&7Chorvs&} Dulce maerenti populus dolentum, €dulce lamentis resonare gentes; €lenius luctus lacrimaeque mordent, €turba quas fletu similis frequentat. €semper a semper dolor est malignus: €gaudet in multos sua fata mitti €seque non solum placuisse poenae. €ferre quam sortem patiuntur omnes €@@@@nemo recusat. €@@Nemo se credet miserum, licet sit: €tolle felices; remouete multo €diuites auro, remouete centum €rura qui scindunt opulenta bubus: €pauperi surgent animi iacentes_ €est miser nemo nisi comparatus. €@@Dulce in immensis posito ruinis, €neminem laetos habuisse uultus: €ille deplorat queriturque fatum, €qui secans fluctum rate singulari €nudus in portus cecidit petitos; €aequior casum tulit et procellas, @1 €mille qui ponto pariter carinas €obrui uidit tabulaque litus €naufraga sterni, mare cum coactis €fluctibus Corus prohibet reuerti. €@@Questus est Hellen cecidisse Phrixus, €cum gregis ductor radiante uillo €aureo fratrem simul ac sororem €sustulit tergo medioque iactum €fecit in ponto; tenuit querelas €et uir et Pyrrha, mare cum uiderent, €et nihil praeter mare cum uiderent €unici terris homines relicti. €@@Soluet hunc coetum lacrimasque nostras €sparget huc illuc agitata classis, Œˆ“á* ‹ˆ”et tuba iussi dare uela nautae €cum simul uentis properante remo €prenderint altum fugietque litus. €quis status mentis miseris, ubi omnis €terra decrescet pelagusque crescet, €celsa cum longe latitabit Ide? €tum puer matri genetrixque nato €Troia qua iaceat regione monstrans €dicet et longe digito notabit: €'Ilium est illic, ubi fumus alte €serpit in caelum nebulaeque turpes.' €Troes hoc signo patriam uidebunt. @1 €@@{&7Nvntivs&} O dura fata, saeua miseranda horrida! €quod tam ferum, tam triste bis quinis scelus €Mars uidit annis? quid prius referens gemam, €tuosne potius, an tuos luctus, anus? €@@{&7Hecvba&} Quoscumque luctus fleueris, flebis meos: €sua quemque tantum, me omnium clades premit; €mihi cuncta pereunt: quisquis est Hecubae est miser. €{&7Nvn.&} Mactata uirgo est, missus e muris puer; €sed uterque letum mente generosa tulit. €@@{&7Andromacha&} Expone seriem caedis, et duplex nefas €persequere: gaudet magnus aerumnas dolor €tractare totas. ede et enarra omnia. €{&7Nvn.&} Est una magna turris e Troia super, €assueta Priamo, cuius e fastigio €summisque pinnis arbiter belli sedens €regebat acies. turre in hac blando sinu €fouens nepotem, cum metu uersos graui €Danaos fugaret Hector et ferro et face, €paterna puero bella monstrabat senex. €haec nota quondam turris et muri decus, €nunc saeua cautes, undique adfusa ducum @1 €plebisque turba cingitur; totum coit €ratibus relictis uulgus. his collis procul €aciem patenti liberam praebet loco, €his alta rupes, cuius in fastigio €erecta summos turba librauit pedes. €hunc pinus, illum laurus, hunc fagus gerit €et tota populo silua suspenso tremit. €extrema montis ille praerupti petit, €semusta at ille tecta uel saxum imminens €muri cadentis pressit, atque aliquis (nefas) €tumulo ferus spectator Hectoreo sedet. €@@Per spatia late plena sublimi gradu €incedit Ithacus paruulum dextra trahens €Priami nepotem, nec gradu segni puer þ°±·ÿï°°²ÿï‚ÔòïÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ˆÃad alta pergit moenia. ut summa stetit €pro turre, uultus huc et huc acres tulit €intrepidus animo. qualis ingentis ferae €paruus tenerque fetus et nondum potens €saeuire dente iam tamen tollit minas €morsusque inanes temptat atque animis tumet: €sic ille dextra prensus hostili puer €ferox superbit. mouerat uulgum ac duces €ipsumque Vlixem. non flet e turba omnium €qui fletur; ac, dum uerba fatidici et preces €concipit Vlixes uatis et saeuos ciet €ad sacra superos, sponte desiluit sua €in media Priami regna._ €{&7An.&} Quis Colchus hoc, quis sedis incertae Scytha €commisit, aut quae Caspium tangens mare €gens iuris expers ausa? non Busiridis €puerilis aras sanguis aspersit feri, @1 €nec parua gregibus membra Diomedes suis €epulanda posuit. quis tuos artus teget €tumuloque tradet? {&7Nvn.&} Quos enim praeceps locus €reliquit artus? ossa disiecta et graui €elisa casu; signa clari corporis, €et ora et illas nobiles patris notas, €confundit imam pondus ad terram datum; €soluta ceruix silicis impulsu, caput €ruptum cerebro penitus expresso_iacet €deforme corpus. {&7An.&} Sic quoque est similis patri. €{&7Nvn.&} Praeceps ut altis cecidit e muris puer €fleuitque Achiuum turba quod fecit nefas, €idem ille populus aliud ad facinus redit €tumulumque Achillis. cuius extremum latus €Rhoetea leni uerberant fluctu uada; €aduersa cingit campus et cliuo leui €erecta medium uallis includens locum €crescit theatri more. concursus frequens €impleuit omne litus: hi classis moram €hac morte solui rentur, hi stirpem hostium €gaudent recidi. magna pars uulgi leuis €odit scelus spectatque; nec Troes minus €suum frequentant funus et pauidi metu €partem ruentis ultimam Troiae uident: €cum subito thalami more praecedunt faces €et pronuba illi Tyndaris, maestum caput €demissa. 'tali nubat Hermione modo' €Phryges precantur, 'sic uiro turpis suo €reddatur Helena.' terror attonitos tenet @1 €utrosque populos. ipsa deiectos gerit €uultus pudore, sed tamen fulgent genae €magisque solito splendet extremus decor, €ut esse Phoebi dulcius lumen solet €iamiam cadentis, astra cum repetunt uices €premiturque dubius nocte uicina dies. €stupet omne uulgus: [et fere cuncti magis €peritura laudant] hos mouet formae decus, €hos mollis aetas, hos uagae rerum uices; €mouet animus omnes fortis et leto obuius, €[Pyrrhum antecedit; omnium mentes tremunt] €mirantur ac miserantur. Vt primum ardui €sublime montis tetigit, atque alte edito €iuuenis paterni uertice in busti stetit, €audax uirago non tulit retro gradum; €conuersa ad ictum stat truci uultu ferox. €tam fortis animus omnium mentes ferit, €nouumque monstrum est Pyrrhus ad caedem piger. €ut dextra ferrum penitus exactum abdidit, €subitus recepta morte prorupit cruor €per uulnus ingens. nec tamen moriens adhuc €deponit animos: cecidit, ut Achilli grauem €factura terram, prona et irato impetu. €uterque fleuit coetus; at timidum Phryges €misere gemitum, clarius uictor gemit. €hic ordo sacri. non stetit fusus cruor €humoue summa fluxit: obduxit statim €saeuusque totum sanguinem tumulus bibit. €{&7Hec.&} Ite, ite, Danai, petite iam tuti domos; €optata uelis maria diffusis secet @1 €secura classis: concidit uirgo ac puer; €bellum peractum est. quo meas lacrimas feram? €ubi hanc anilis expuam leti moram? €natam an nepotem, coniugem an patriam fleam? €an omnia an me? sola mors uotum meum, €infantibus, uiolenta, uirginibus uenis, €ubique properas, saeua: me solam times €uitasque, gladios inter ac tela et faces €quaesita tota nocte, cupientem fugis. €non hostis aut ruina, non ignis meos €absumpsit artus: quam prope a Priamo steti. €{&7Nvn.&} Repetite celeri maria, captiuae, gradu: €iam uela puppis laxat et classis mouet. @1 ï°°³ÿï‚ÐèïåîÿïƒÓåîÐèéìÿôÿ@@@@{1PHOENISSAE}1 @@{&7Oedipvs&} Caeci parentis regimen et fessi unicum €patris leuamen, nata, quam tanti est mihi €genuisse uel sic, desere infaustum patrem. €in recta quid deflectis errantem gradum? €permitte labi; melius inueniam uiam, €quam quaero, solus, quae me ab hac uita extrahat €et hoc nefandi capitis aspectu leuet €caelum atque terras. quantulum hac egi manu! €non uideo noxae conscium nostrae diem, €sed uideor. hinc iam solue inhaerentem manum €et patere caecum qua uolet ferri pedem. €Ibo, ibo qua praerupta protendit iuga €meus Cithaeron, qua peragrato celer €per saxa monte iacuit Actaeon suis €noua praeda canibus, qua per obscurum nemus €siluamque opacae uallis instinctas deo €egit sorores mater et gaudens malo €uibrante fixum praetulit thyrso caput; €uel qua cucurrit, corpus inuisum trahens, €Zethi iuuencus, qua per horrentes rubos €tauri ferocis sanguis ostentat fugas; €uel qua alta maria uertice inmenso premit €Inoa rupes, qua scelus fugiens nouum €nouumque faciens mater insiluit freto €mersura natum seque_felices quibus €fortuna melior tam bonas matres dedit. @1 €@@Est alius istis noster in siluis locus, €qui me reposcit: hunc petam cursu incito; €non haesitabit gressus, huc omni duce €spoliatus ibo. quid moror sedes meas? €mortem, Cithaeron, redde et hospitium mihi €illud meum restitue, ut expirem senex €ubi debui infans. recipe supplicium uetus. €semper cruente saeue crudelis ferox, €cum occidis et cum parcis, olim iam tuum €est hoc cadauer: perage mandatum patris, €iam et matris. animus gestit antiqua exsequi €supplicia. quid me, nata, pestifero tenes €amore uinctum? quid tenes? genitor uocat. €sequor, sequor, iam parce_sanguineum gerens €insigne regni Laius rapti furit; €en ecce, inanes manibus infestis petit €foditque uultus. nata, genitorem uides? €ego uideo. Tandem spiritum inimicum expue, €desertor anime, fortis in partem tui. €omitte poenas languidas longae morae €mortemque totam recipe; quid segnis traho €quod uiuo? nullum facere iam possum scelus? €possum miser, praedico_discede a patre, €discede, uirgo. timeo post matrem omnia. €@@{&7Antigona&} Vis nulla, genitor, a tuo nostram manum €corpore resoluet, nemo me comitem tibi €eripiet umquam. Labdaci claram domum, @1 €opulenta ferro regna germani petant_ €pars summa magno patris e regno mea est, €pater ipse. non hunc auferet frater mihi €Thebana rapto sceptra qui regno tenet, €non hunc cateruas alter Argolicas agens; €non si reuulso Iuppiter mundo tonet €mediumque nostros fulmen in nexus cadat, €manum hanc remittam. prohibeas, genitor, licet: €regam abnuentem, derigam inuiti gradum. €in plana tendis? uado; praerupta appetis? €non obsto, sed praecedo; quo uis utere €duce me, duobus omnis eligitur uia: €perire sine me non potes, mecum potes. €hic alta rupes arduo surgit iugo €spectatque longe spatia subiecti maris: €uis hanc petamus? nudus hic pendet silex, €hic scissa tellus faucibus ruptis hiat: €uis hanc petamus? hic rapax torrens cadit €partesque lapsi montis exesas rotat: €in hunc ruamus? dum prior, quo uis eo. €non deprecor, non hortor. extingui cupis €uotumque, genitor, maximum mors est tibi? €si moreris, antecedo, si uiuis, sequor. €@@Sed flecte mentem, pectus antiquum aduoca €uictasque magno robore aerumnas doma; €resiste: tantis in malis uinci mori est. €{&7Oe.&} Vnde in nefanda specimen egregium domo? €unde ista generi uirgo dissimilis suo? €Fortuna, cedis? aliquis est ex me pius? €non esset umquam, fata bene noui mea, @1 €nisi ut noceret. ipsa se in leges nouas €natura uertet: regeret in fontem citas €reuolutus undas amnis et noctem afferet €Phoebea lampas, Hesperus faciet diem; €ut ad miserias aliquid accedat meas, €pii quoque erimus. unica Oedipodae est salus, €non esse saluum. liceat ulcisci patrem €adhuc inultum. dextra quid cessas iners €exigere poenas? quidquid exactum est adhuc, €matri dedisti. Mitte genitoris manum, €animosa uirgo: funus extendis meum €longasque uiui ducis exequias patris. €aliquando terra corpus inuisum tege; €peccas honesta mente, pietatem uocas €patrem insepultum trahere. qui cogit mori €nolentem in aequo est quique properantem impedit; €[occidere est uetare cupientem mori] €nec tamen in aequo est: alterum grauius reor: €malo imperari quam eripi mortem mihi. €desiste coepto, uirgo: ius uitae ac necis €meae penes me est. regna deserui libens, €regnum mei retineo. si fida es comes, €ensem parenti trade, sed notum nece þ°±·ÿï°°³ÿï‚ÐèïåîÿïƒÓåîÐèéìÿˆëensem paterna. tradis? an gnati tenent €cum regno et illum? faciet, ubicumque est, opus. €ibi sit; relinquo. natus hunc habeat meus, €sed uterque._flammas potius et uastum aggerem €compone; in altos ipse me immittam rogos €[haerebo ad ignes, funebrem escendam struem] €pectusque soluam durum et in cinerem dabo @1 €hoc quidquid in me uiuit._ubi saeuum est mare? €duc ubi sit altis prorutum saxis iugum, €ubi torua rapidus ducat Ismenos uada, €duc ubi ferae sunt, ubi fretum, ubi praeceps locus, €si dux es; illuc ire morituro placet, €ubi sedit alta rupe semifero dolos €Sphinx ore nectens. derige huc gressus pedum, €hic siste patrem. dira ne sedes uacet, €monstrum repone maius. hoc saxum insidens €obscura nostrae uerba fortunae loquar, €quae nemo soluat: quisquis Assyrio loca €possessa regi scindis et Cadmi nemus €serpente notum, sacra quo Dirce latet, €supplex adoras, quisquis Eurotan bibis €Spartenque fratre nobilem gemino colis, €quique Elin et Parnason et Boeotios €colonus agros uberis tondes soli: €aduerte mentem. saeua Thebarum lues €luctifica caecis uerba committens modis €quid simile posuit, quid tam inextricabile? €aui gener patrisque riualis sui, €frater suorum liberum et fratrum parens; €uno auia partu liberos peperit uiro, €sibi et nepotes. monstra quis tanta explicet? €ego ipse, uictae spolia qui Sphingis tuli, €haerebo fati tardus interpres mei. €@@Quid perdis ultra uerba? quid pectus ferum €mollire temptas precibus? hoc animo sedet €effundere hanc cum morte luctantem diu @1 €animam et tenebras petere: nam sceleri haec meo €parum alta nox est: Tartaro condi iuuat, €et si quid ultra Tartarum est; tandem libet €quod olim oportet. morte prohiberi haud queo. €ferrum negabis? noxias lapsu uias €cludes et artis colla laqueis inseri €prohibebis? herbas quae ferunt letum auferes? €quid ista tandem cura proficiet tua? €ubique mors est. optume hoc cauit deus: €eripere uitam nemo non homini potest, €at nemo mortem; mille ad hanc aditus patent. €nil quaero: dextra noster et nuda solet €bene animus uti_dextra, nunc toto impetu, €toto dolore, uiribus totis ueni. €non destino unum uulneri nostro locum: €totus nocens sum: qua uoles mortem exige. €effringe pectus corque tot scelerum capax €euelle, totos uiscerum nuda sinus. €fractum incitatis ictibus guttur sonet €laceraeque fixis unguibus uenae fluant. €aut derige iras quo soles: haec uulnera €rescissa multo sanguine ac tabe inriga. €hac extrahe animam duram, inexpugnabilem. €@@Et tu, parens, ubicumque poenarum arbiter €adstas mearum; non ego hoc tantum scelus €ulla expiari credidi poena satis €umquam, nec ista morte contentus fui, €nec me redemi parte: membratim tibi €perire uolui_debitum tandem exige. €nunc soluo poenas, tunc tibi inferias dedi. @1 €ades atque inertem dexteram introrsus preme €magisque merge: timida tunc paruo caput €libauit haustu uixque cupientes sequi €eduxit oculos. haeret etiamnunc mihi €ille animus, haeret, cum recusantem manum €pressere uultus. audies uerum, Oedipu: €minus eruisti lumina audacter tua, €quam praestitisti. nunc manum cerebro indue: €hac parte mortem perage qua coepi mori. €{&7An.&} Pauca, o parens magnanime, miserandae precor €ut uerba natae mente placata audias. €non te ut reducam ueteris ad speciem domus €habitumque regni flore pollentem inclito €peto aut ut iras, temporum haut ipsa mora €fractas, remisso pectore ac placido feras: €at hoc decebat roboris tanti uirum, €non esse sub dolore nec uictum malis €dare terga; non est, ut putas, uirtus, pater, €timere uitam, sed malis ingentibus €obstare nec se uertere ac retro dare. €qui fata proculcauit ac uitae bona €proiecit atque abscidit et casus suos €onerauit ipse, cui deo nullo est opus, €quare ille mortem cupiat aut quare petat? €utrumque timidi est: nemo contempsit mori €qui concupiuit. cuius haut ultra mala €exire possunt, in loco tuto est situs. €quis iam deorum, uelle fac, quicquam potest €malis tuis adicere? iam nec tu potes @1 €nisi hoc, ut esse te putes dignum nece_ €non es nec ulla pectus hoc culpa attigit. €et hoc magis te, genitor, insontem uoca, €quod innocens es dis quoque inuitis. quid est €quod te efferarit, quod nouos suffixerit €stimulos dolori? quid te in infernas agit €sedes, quid ex his pellit? ut careas die? €cares; ut altis nobilem muris domum €patriamque fugias? patria tibi uiuo perit; €natos fugis matremque? ab aspectu omnium €fortuna te summouit, et quidquid potest €auferre cuiquam mors, tibi hoc uita abstulit; €regni tumultus? turba fortunae prior €abscessit a te iussa. quem, genitor, fugis? €{&7Oe.&} Me fugio, fugio conscium scelerum omnium €pectus, manumque hanc fugio et hoc caelum et deos €et dira fugio scelera quae feci innocens. €ego hoc solum, frugifera quo surgit Ceres, €premo? has ego auras ore pestifero traho? €ego laticis haustu satior aut ullo fruor €almae parentis munere? ego castam manum €nefandus incestificus exsecrabilis €attrecto? ego ullos aure concipio sonos, €per quos parentis nomen aut nati audiam? €utinam quidem rescindere has quirem uias €manibusque adactis omne qua uoces meant €aditusque uerbis tramite angusto patet €eruere possem: nata, iam sensum tui, €quae pars meorum es criminum, infelix pater €fugissem. inhaeret ac recrudescit nefas @1 €subinde, et aures ingerunt quidquid mihi €donastis, oculi. cur caput tenebris graue €non mitto ad umbras Ditis aeternas? quid hic €manes meos detineo? quid terram grauo €mixtusque superis erro? quid restat mali? €regnum parentes liberi, uirtus quoque €et ingeni sollertis eximium decus €periere, cuncta sors mihi infesta abstulit; €lacrimae supererant: has quoque eripui mihi. €@@Absiste: nullas animus admittit preces €nouamque poenam sceleribus quaerit parem. €et esse par quae poterit? infanti quoque €decreta mors est. fata quis tam tristia €sortitus umquam? uideram nondum diem €uterique nondum solueram clausi moras, €et iam timebar. protinus quosdam editos €nox occupauit et nouae luci abstulit: €mors me antecessit; aliquis intra uiscera €materna letum praecoquis fati tulit: €sed numquid et peccauit? abstrusum, abditum €dubiumque an essem sceleris infandi reum €deus egit; illo teste damnauit parens €calidoque teneros transuit ferro pedes €et in alta nemora pabulum misit feris €auibusque saeuis quas Cithaeron noxius €cruore saepe regio tinctas alit. €sed quem deus damnauit, abiecit pater, €mors quoque refugit. praestiti Delphis fidem: €genitorem adortus impia straui nece. €hoc alia pietas redimet: occidi patrem, €sed matrem amaui. proloqui hymenaeum pudet €taedasque nostras? has quoque inuitum pati @1 €te coge poenas: facinus ignotum efferum €inusitatum fare quod populi horreant, €quod esse factum nulla non aetas neget, €quod parricidam pudeat: in patrios toros €tuli paterno sanguine aspersas manus €scelerisque pretium maius accepi scelus. €leue est paternum facinus: in thalamos meos €deducta mater, ne parum sceleris foret, €fecunda: nullum crimen hoc maius potest €natura ferre. si quod etiamnum est tamen, €qui facere possent dedimus. abieci necis €pretium paternae sceptrum et hoc iterum manus €armauit alias; optime regni mei €fatum ipse noui: nemo sine sacro feret €illud cruore. magna praesagit mala €paternus animus. iacta iam sunt semina €cladis futurae: spernitur pacti fides; €hic occupato cedere imperio negat, €ius ille et icti foederis testes deos €inuocat et Argos exul atque urbes mouet €Graias in arma: non leuis fessis uenit €ruina Thebis; tela flammae uulnera €instant et istis si quod est maius malum, €ut esse genitos nemo non ex me sciat. €{&7An.&} Si nulla, genitor, causa uiuendi tibi est, €haec una abunde est, ut pater natos regas €grauiter furentes. tu impii belli minas €auertere unus tuque uecordes potes €inhibere iuuenes, ciuibus pacem dare, €patriae quietem, foederi laeso fidem. €uitam tibi ipse si negas, multis negas. @1 €{&7Oe.&} Illis parentis ullus aut aequi est amor, €auidis cruoris imperi armorum doli, €diris, scelestis, breuiter ut dicam, meis? €certant in omne facinus et pensi nihil €ducunt, ubi illos ira praecipites agit, €nefasque nullum per nefas nati putant. €non patris illos tangit afflicti pudor, €non patria: regno pectus attonitum furit. þ°±·ÿï°°³ÿï‚ÐèïåîÿïƒÓåîÐèéìÿ‹‚¯scio quo ferantur, quanta moliri parent, €ideoque leti quaero maturi uiam €morique propero, dum in domo nemo est mea €nocentior me. Nata, quid genibus meis €fles aduoluta? quid prece indomitum domas? €unum hoc habet fortuna quo possim capi, €inuictus aliis: sola tu affectus potes €mollire duros, sola pietatem in domo €docere nostra. nil graue aut miserum est mihi €quod te sciam uoluisse; tu tantum impera: €hic Oedipus Aegaea transnabit freta €iubente te, flammasque quas Siculo uomit €de monte tellus igneos uoluens globos €excipiet ore seque serpenti offeret, €quae saeua furto nemoris Herculeo furit; €iubente te praebebit alitibus iecur, €iubente te uel uiuet. €@@{&7Nvntivs&} Exemplum in ingens regia stirpe editum €Thebae pauentes arma fraterna inuocant @1 €rogantque tectis arceas patriis faces. €non sunt minae, iam propius accessit malum. €nam regna repetens frater et pactas uices €in bella cunctos Graeciae populos agit; €septena muros castra Thebanos premunt. €succurre, prohibe pariter et bellum et scelus. €@@{&7Oedipvs&} Ego ille sum qui scelera committi uetem €et abstineri sanguine a caro manus €doceam? magister iuris et amoris pii €ego sum? meorum facinorum exempla appetunt, €me nunc secuntur; laudo et agnosco libens, €exhortor, aliquid ut patre hoc dignum gerant. €agite, o propago clara, generosam indolem €probate factis, gloriam ac laudes meas €superate et aliquid facite propter quod patrem €adhuc iuuet uixisse. facietis, scio: €sic estis orti. scelere defungi haut leui, €haut usitato tanta nobilitas potest. €ferte arma, facibus petite penetrales deos €frugemque flamma metite natalis soli, €miscete cuncta, rapite in exitium omnia, €disicite passim moenia, in planum date, €templis deos obruite, maculatos lares €conflate, ab imo tota considat domus; €urbs concremetur_primus a thalamis meis @1 €incipiat ignis. {&7Nvn.&} Mitte uiolentum impetum €doloris ac te publica exorent mala €auctorque placidae liberis pacis ueni. €{&7Oe.&} Vides modestae deditum menti senem €placidaeque amantem pacis ad partes uocas? €tumet animus ira, feruet immensum dolor, €maiusque quam quod casus et iuuenum furor €conatur aliquid cupio. non satis est adhuc €ciuile bellum: frater in fratrem ruat. €nec hoc sat est: quod debet, ut fiat nefas €de more nostro, quod meos deceat toros: €date arma matri_nemo me ex his eruat €siluis: latebo rupis exesae cauo €aut saepe densa corpus abstrusum tegam. €hinc aucupabor uerba rumoris uagi €et saeua fratrum bella, quod possum, audiam. €@@{&7Iocasta&} Felix Agaue: facinus horrendum manu, €qua fecerat, gestauit et spolium tulit €cruenta nati maenas in partes dati; €fecit scelus, sed misera non ultra suo €sceleri occucurrit. hoc leue est quod sum nocens: €feci nocentes. hoc quoque etiamnunc leue est: €peperi nocentes. derat aerumnis meis, €ut et hostem amarem. bruma ter posuit niues @1 €et tertia iam falce decubuit Ceres, €ut exul errat natus et patria caret €profugusque regum auxilia Graiorum rogat. €gener est Adrasti, cuius imperio mare €quod scindit Isthmos regitur; hic gentes suas €septemque secum regna ad auxilium trahit €generi_quid optem quidue decernam haut scio. €regnum reposcit: causa repetentis bona est, €mala sic petentis. uota quae faciam parens? €utrimque natum uideo: nil possum pie €pietate salua facere: quodcumque alteri €optabo nato fiet alterius malo. €sed utrumque quamuis diligam affectu pari, €quo causa melior sorsque deterior trahit €inclinat animus semper infirmo fauens: €miseros magis fortuna conciliat suis. €@@{&7Satelles&} Regina, dum tu flebiles questus cies €terisque tempus, saeua nudatis stetit €acies in armis; aera iam bellum cient €aquilaque pugnam signifer mota uocat. €septena reges bella dispositi parant, €animo pari Cadmea progenies subit, €cursu citato miles hinc atque hinc ruit. €uide ut atra nubes puluere abscondat diem €fumoque similes campus in caelum erigat €nebulas, equestri fracta quas tellus pede @1 €summittit. et, si uera metuentes uident, €infesta fulgent signa, subrectis adest €frons prima telis, aurea clarum nota €nomen ducum uexilla praescriptum ferunt. €I, redde amorem fratribus, pacem omnibus, €et impia arma matris oppositu impedi. €@@{&7Antigona&} Perge, o parens, et concita celerem gradum, €compesce tela, fratribus ferrum excute, €nudum inter enses pectus infestos tene: €aut solue bellum, mater, aut prima excipe. €{&7Ioc.&} Ibo, ibo et armis obuium opponam caput, €stabo inter arma; petere qui fratrem uolet, €petat ante matrem. tela, qui fuerit pius, €rogante ponat matre; qui non est pius €incipiat a me. feruidos iuuenes anus €tenebo, nullum teste me fiet nefas; €aut si aliquod et me teste committi potest, €non fiet unum. {&7An.&} Signa collatis micant €uicina signis, clamor hostilis fremit; €scelus in propinquo est: occupa, mater, preces_ €et ecce motos fletibus credas meis, €sic agmen armis segne compositis uenit. €{&7Sat.&} Procedit acies tarda, sed properant duces. €{&7Ioc.&} Quis me procellae turbine insanae uehens €uolucer per auras uentus aetherias aget? €quae Sphinx uel atra nube subtexens diem €Stymphalis auidis praepetem pinnis feret? @1 €aut quae per altas aeris rapiet uias €Harpyia saeui regis obseruans famem €et inter acies proiciet raptam duas? €{&7Sat.&} Vadit furenti similis aut etiam furit. €sagitta qualis Parthica uelox manu €excussa fertur, qualis insano ratis €premente uento rapitur aut qualis cadit €delapsa caelo stella, cum stringens polum €rectam citatis ignibus rumpit uiam, €attonita cursu fugit et binas statim €diduxit acies. uicta materna prece €haesere bella, iamque in alternam necem €illinc et hinc miscere cupientes manus €librata dextra tela suspensa tenent. €paci fauetur, omnium ferrum latet €cessatque tectum_uibrat in fratrum manu. €laniata canas mater ostendit comas, €rogat abnuentis, irrigat fletu genas. €negare matri, qui diu dubitat, potest. €@@{&7Iocasta&} In me arma et ignes uertite, in me omnis ruat €unam iuuentus quaeque ab Inachio uenit €animosa muro quaeque Thebana ferox €descendit arce: ciuis atque hostis simul €[hunc petite uentrem, qui dedit fratres uiro] @1 €haec membra passim spargite ac diuellite: €ego utrumque peperi_ponitis ferrum ocius? €an dico et ex quo? dexteras matri date, €date dum piae sunt. error inuitos adhuc €fecit nocentes, omne Fortunae fuit €peccantis in nos crimen: hoc primum nefas €inter scientes geritur. in uestra manu est, €utrum uelitis: sancta si pietas placet, €donate matri bella; si placuit scelus, €maius paratum est: media se opponit parens. €proinde bellum tollite aut belli moram. €@@Sollicita cui nunc mater alterna prece €uerba admouebo? misera quem amplectar prius? €in utramque partem ducor affectu pari. €hic afuit; sed pacta si fratrum ualent, €nunc alter aberit. ergo iam numquam duos €nisi sic uidebo? iunge complexus prior, €qui tot labores totque perpessus mala €longo parentem fessus exilio uides. €accede propius, clude uagina impium €ensem et trementem iamque cupientem excuti €hastam solo defige; maternum tuo €coire pectus pectori clipeus uetat: €hunc quoque repone. uinculo frontem exue €tegumenque capitis triste belligeri leua €et ora matri redde_quo uultus refers €acieque pauida fratris obseruas manum? €affusa totum corpus amplexu tegam, €tuo cruori per meum fiet uia. €quid dubius haeres? an times matris fidem? @1 €@@{&7Polynices&} Timeo; nihil iam iura naturae ualent. €post ista fratrum exempla ne matri quidem €fides habenda est. {&7Ioc.&} Redde iam capulo manum, €astringe galeam, laeua se clipeo inserat: €dum frater exarmatur, armatus mane. €Tu pone ferrum, causa qui ferri es prior. €si pacis odium est, furere si bello placet: €indutias te mater exiguas rogat, €ferat ut reuerso post fugam nato oscula €uel prima uel suprema. dum pacem peto, €audite inermes. ille te, tu illum times? €ego utrumque, sed pro utroque. quid strictum abnuis €recondere ensem? qualibet gaude mora: €id gerere bellum cupitis, in quo est optimum €uinci. uereris fratris infesti dolos? €quotiens necesse est fallere aut falli a suis, €patiare potius ipse quam facias scelus. €sed ne uerere: mater insidias et hinc €et rursus illinc abiget. exoro? an patri €inuideo uestro? ueni ut arcerem nefas þ°±·ÿï°°³ÿï‚ÐèïåîÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ƒòan ut uiderem propius?_hic ferrum abdidit, €reclinis hastae parma defixae incubat: €ad te preces nunc, nate, maternas feram, €sed ante lacrimas. teneo longo tempore €petita uotis ora. te profugum solo €patrio penates regis externi tegunt, €te maria tot diuersa, tot casus uagum @1 €egere, non te duxit in thalamos parens €comitata primos nec sua festas manu €ornauit aedes nec sacra laetas faces €uitta reuinxit; dona non auro graues €gazas socer, non arua, non urbes dedit: €dotale bellum est. hostium es factus gener, €patria remotus, hospes alieni laris, €externa consecutus, expulsus tuis, €sine crimine exul. ne quid e fatis tibi €desset paternis, hoc quoque ex illis habes, €errasse thalamis. Nate post multos mihi €remisse soles, nate suspensae metus €et spes parentis, cuius aspectum deos €semper rogaui, cum tuus reditus mihi €tantum esset erepturus, aduentu tuo €quantum daturus: 'quando pro te desinam' €dixi 'timere?'; dixit inridens deus: €'ipsum timebis.' nempe nisi bellum foret, €ego te carerem; nempe si tu non fores, €bello carerem. triste conspectus datur €pretium tui durumque, sed matri placet. €@@Hinc modo recedant arma, dum nullum nefas €Mars saeuus audet: hoc quoque est magnum nefas, €tam prope fuisse. stupeo et exanguis tremo, €cum stare fratres hinc et hinc uideo duos €sceleris sub ictu; membra quassantur metu: €quam paene mater maius aspexi nefas, €quam quod miser uidere non potuit pater. €licet timore facinoris tanti uacem @1 €uideamque iam nil tale, sum infelix tamen €quod paene uidi. per decem mensum graues €uteri labores perque pietatem inclitae €precor sororis et per irati sibi €genas parentis, scelere quas nullo nocens, €erroris a se dura supplicia exigens, €hausit: nefandas moenibus patriis faces €auerte, signa bellici retro agminis €flecte_ut recedas, magna pars sceleris tamen €uestri peracta est: uidit hostili grege €campos repleri patria, fulgentes procul €armis cateruas uidit, equitatu leui €Cadmea frangi prata et excelsos rotis €uolitare proceres, igne flagrantes trabes €fumare, cineri quae petunt nostras domos, €fratresque (facinus quod nouum et Thebis fuit) €in se ruentes: totus hoc exercitus, €hoc populus omnis, utraque hoc uidit soror €genetrixque uidi: nam pater debet sibi €quod ista non spectauit. Occurrat tibi €nunc Oedipus, quo iudice erroris quoque €poenae petuntur. ne, precor, ferro erue €patriam ac penates neue, quae regere expetis, €euerte Thebas. quis tenet mentem furor? €petendo patriam perdis? ut fiat tua, €uis esse nullam? quin tuae causae nocet €ipsum hoc quod armis uris infestis solum €segetesque adultas sternis et totos fugam €edis per agros: nemo sic uastat sua; €quae corripi igne, quae meti gladio iubes €aliena credis. rex sit ex uobis uter, @1 €manente regno quaerite. haec telis petes €flammisque tecta? poteris has Amphionis €quassare moles? nulla quas struxit manus €stridente tardum machina ducens onus, €sed conuocatus uocis et citharae sono €per se ipse summas uenit in turres lapis: €haec saxa franges? uictor hinc spolia auferes €uinctosque duces patris aequales tui, €matresque ab ipso coniugum raptas sinu €saeuus catena miles imposita trahet? €adulta uirgo, mixta captiuo gregi, €Thebana nuribus munus Argolicis eat? €an et ipsa, palmas uincta postergum datas, €mater triumphi praeda fraterni uehar? €potesne ciues leto et exitio datos €uidere passim? moenibus caris potes €hostem admouere, sanguine et flamma potes €implere Thebas? tam ferus durum geris €saeuumque in iras pectus? et nondum imperas. €quid sceptra facient? pone uesanos, precor, €animi tumores teque pietati refer. €{&7Pol.&} Vt profugus errem semper? ut patria arcear €opemque gentis hospes externae sequar? €quid paterer aliud, si fefellissem fidem? €si peierassem? fraudis alienae dabo €poenas, at ille praemium scelerum feret? €iubes abire? matris imperio obsequor_ €da quo reuertar. regia frater meus €habitet superba, parua me abscondat casa. €hanc da repulso; liceat exiguo lare @1 €pensare regnum. coniugi donum datus €arbitria thalami dura felicis feram €humilisque socerum lixa dominantem sequar? €in seruitutem cadere de regno graue est. €{&7Ioc.&} Si regna quaeris nec potest sceptro manus €uacare saeuo, multa quae possint peti €in orbe toto quaelibet tellus dabit: €hinc nota Baccho Tmolus attollit iuga, €qua lata terris spatia frugiferis iacent €et qua trahens opulenta Pactolus uada €inundat auro rura, nec laetis minus €Maeandros aruis flectit errantes aquas €rapidusque campos fertiles Hermus secat; €hinc grata Cereri Gargara et diues solum €quod Xanthus ambit niuibus Idaeis tumens; €hinc qua relinquit nomen Ionii mare €faucesque Abydo Sestos opposita premit, €aut qua latus iam propius orienti dedit €tutamque crebris portibus Lyciam uidet, €hac regna ferro quaere, in hos populos ferat €socer arma fortis, has tuo sceptro paret €tradatque gentes_hoc adhuc regnum puta €tenere patrem. Melius exilium est tibi €quam reditus iste: crimine alieno exulas, €tuo redibis. melius istis uiribus €noua regna nullo scelere maculata appetes. €quin ipse frater arma comitatus tua €tibi militabit. uade et id bellum gere €in quo pater materque pugnanti tibi @1 €fauere possint. regna cum scelere omnibus €sunt exilis grauiora. Nunc belli mala €propone, dubias Martis incerti uices: €licet omne tecum Graeciae robur trahas, €licet arma longe miles ac late explicet, €fortuna belli semper ancipiti in loco est. €quodcumque Mars decernit: exaequat duos, €licet impares sint, gladius; et spes et metus €Fors caeca uersat. praemium incertum petis, €certum scelus. Fauisse fac uotis deos €omnes tuis: cessere et auersi fugam €petiere ciues, clade funesta iacens €obtexit agros miles_exultes licet €uictorque fratris spolia deiecti geras: €frangenda palma est. quale tu hoc bellum putas, €in quo execrandum uictor admittit nefas, €si gaudet? hunc quem uincere infelix cupis, €cum uiceris, lugebis. infaustas age €dimitte pugnas, libera patriam metu, €luctu parentes. {&7Pol.&} Sceleris et fraudis suae €poenas nefandus frater ut nullas ferat? €{&7Ioc.&} Ne metue. poenas et quidem soluet graues: €regnabit. est haec poena. si dubitas, auo €patrique crede: Cadmus hoc dicet tibi €Cadmique proles. sceptra Thebarum fuit €impune nulli gerere_nec quisquam fide €rupta tenebat illa: iam numeres licet €fratrem inter istos. {&7Eteocles&} Numeret, est tanti mihi @1 €cum regibus iacere. te turbae exulum €ascribo. {&7Ioc.&} Regna, dummodo inuisus tuis. €{&7Et.&} Regnare non uult, esse qui inuisus timet: €simul ista mundi conditor posuit deus, €odium atque regnum: regis hoc magni reor, €odia ipsa premere. multa dominantem uetat €amor suorum; plus in iratos licet. €qui uult amari, languida regnat manu. €{&7Ioc.&} Inuisa numquam imperia retinentur diu. €{&7Et.&} Praecepta melius imperi reges dabunt; €exilia tu compone. pro regno uelim_ €{&7Ioc.&} Patriam penates coniugem flammis dare? €{&7Et.&} Imperia pretio quolibet constant bene. @1 ï°°´ÿï‚ÍåäÿïƒÓåîÐèéìÿôÿ@@@@{1MEDEA}1 @@{&7Medea&} Di coniugales tuque genialis tori, €Lucina, custos quaeque domituram freta €Tiphyn nouam frenare docuisti ratem, €et tu, profundi saeue dominator maris, €clarumque Titan diuidens orbi diem, €tacitisque praebens conscium sacris iubar €Hecate triformis, quosque iurauit mihi €deos Iason, quosque Medeae magis €fas est precari: noctis aeternae chaos, €auersa superis regna manesque impios €dominumque regni tristis et dominam fide €meliore raptam, uoce non fausta precor. €nunc, nunc adeste sceleris ultrices deae, €crinem solutis squalidae serpentibus, €atram cruentis manibus amplexae facem, €adeste, thalamis horridae quondam meis €quales stetistis: coniugi letum nouae €letumque socero et regiae stirpi date. €@@Num peius aliquid? quod precer sponso malum? €uiuat; per urbes erret ignotas egens €exul pauens inuisus incerti laris, Š—ᬲ²âÿiam notus hospes limen alienum expetat; Š–ᬲ³âÿme coniugem opto, quoque non aliud queam ˆ˜peius precari, liberos similes patri €similesque matri_parta iam, parta ultio est: €peperi. Querelas uerbaque in cassum sero? @1 €non ibo in hostes? manibus excutiam faces €caeloque lucem_spectat hoc nostri sator €Sol generis, et spectatur, et curru insidens þ°±·ÿï°°´ÿï‚ÍåäÿïƒÓåîÐèéìÿˆžper solita puri spatia decurrit poli? €non redit in ortus et remetitur diem? €da, da per auras curribus patriis uehi, €committe habenas, genitor, et flagrantibus €ignifera loris tribue moderari iuga: €gemino Corinthos litori opponens moras €cremata flammis maria committat duo. €hoc restat unum, pronubam thalamo feram €ut ipsa pinum postque sacrificas preces €caedam dicatis uictimas altaribus. €@@Per uiscera ipsa quaere supplicio uiam, €si uiuis, anime, si quid antiqui tibi €remanet uigoris; pelle femineos metus €et inhospitalem Caucasum mente indue. €quodcumque uidit Phasis aut Pontus nefas, €uidebit Isthmos. effera ignota horrida, €tremenda caelo pariter ac terris mala €mens intus agitat: uulnera et caedem et uagum €funus per artus_leuia memoraui nimis: €haec uirgo feci; grauior exurgat dolor: €maiora iam me scelera post partus decent. €accingere ira teque in exitium para €furore toto. paria narrentur tua €repudia thalamis: quo uirum linques modo? €hoc quo secuta es. rumpe iam segnes moras: €quae scelere parta est, scelere linquenda est domus. @1 €@@{&7Chorvs&} Ad regum thalamos numine prospero €qui caelum superi quique regunt fretum €adsint cum populis rite fauentibus. €Primum sceptriferis colla Tonantibus €taurus celsa ferat tergore candido; €Lucinam niuei femina corporis €intemptata iugo placet, et asperi €Martis sanguineas quae cohibet manus, €quae dat belligeris foedera gentibus €et cornu retinet diuite copiam, €donetur tenera mitior hostia. €Et tu, qui facibus legitimis ades, €noctem discutiens auspice dextera €huc incede gradu marcidus ebrio, €praecingens roseo tempora uinculo. €Et tu, quae, gemini praeuia temporis, €tarde, stella, redis semper amantibus: €te matres, auide te cupiunt nurus €quamprimum radios spargere lucidos. €@@Vincit uirgineus decor €longe Cecropias nurus, €et quas Taygeti iugis €exercet iuuenum modo €muris quod caret oppidum, €et quas Aonius latex €Alpheosque sacer lauat. €Si forma uelit aspici, €cedent Aesonio duci €proles fulminis improbi @1 €aptat qui iuga tigribus, €nec non, qui tripodas mouet, €frater uirginis asperae, €cedet Castore cum suo €Pollux caestibus aptior. €Sic, sic, caelicolae, precor, €uincat femina coniuges, €uir longe superet uiros. €@@Haec cum femineo constitit in choro, €unius facies praenitet omnibus. €sic cum sole perit sidereus decor, €et densi latitant Pleiadum greges, €cum Phoebe solidum lumine non suo €orbem circuitis cornibus alligat. €ostro sic niueus puniceo color €perfusus rubuit, sic nitidum iubar €pastor luce noua roscidus aspicit. €Ereptus thalamis Phasidis horridi, €effrenae solitus pectora coniugis €inuita trepidus prendere dextera, €felix Aeoliam corripe uirginem €nunc primum soceris sponse uolentibus. €@@Concesso, iuuenes, ludite iurgio, €hinc illinc, iuuenes, mittite carmina: €rara est in dominos iusta licentia. €@@Candida thyrsigeri proles generosa Lyaei, €multifidam iam tempus erat succendere pinum: €excute sollemnem digitis marcentibus ignem. €festa dicax fundat conuicia fescenninus, €soluat turba iocos_tacitis eat illa tenebris, €si qua peregrino nubit furtiua marito. @1 €@@{&7Medea&} Occidimus: aures pepulit hymenaeus meas. €uix ipsa tantum, uix adhuc credo malum. €hoc facere Iason potuit, erepto patre €patria atque regno sedibus solam exteris €deserere durus? merita contempsit mea €qui scelere flammas uiderat uinci et mare? €adeone credit omne consumptum nefas? €incerta uecors mente non sana feror €partes in omnes; unde me ulcisci queam? €utinam esset illi frater! est coniunx: in hanc €ferrum exigatur. hoc meis satis est malis? €si quod Pelasgae, si quod urbes barbarae €nouere facinus quod tuae ignorent manus, €nunc est parandum. scelera te hortentur tua €et cuncta redeant: inclitum regni decus €raptum et nefandae uirginis paruus comes €diuisus ense, funus ingestum patri €sparsumque ponto corpus et Peliae senis €decocta aeno membra: funestum impie €quam saepe fudi sanguinem_et nullum scelus €irata feci: saeuit infelix amor. €@@Quid tamen Iason potuit, alieni arbitri €iurisque factus? debuit ferro obuium €offerre pectus_melius, a melius, dolor €furiose, loquere. si potest, uiuat meus, €ut fuit, Iason; si minus, uiuat tamen €memorque nostri muneri parcat meo. @1 €Culpa est Creontis tota, qui sceptro impotens €coniugia soluit quique genetricem abstrahit €gnatis et arto pignore astrictam fidem €dirimit: petatur, solus hic poenas luat, €quas debet. alto cinere cumulabo domum; €uidebit atrum uerticem flammis agi €Malea longas nauibus flectens moras. €@@{&7Nvtrix&} Sile, obsecro, questusque secreto abditos €manda dolori. grauia quisquis uulnera €patiente et aequo mutus animo pertulit, €referre potuit: ira quae tegitur nocet; €professa perdunt odia uindictae locum. €{&7Me.&} Leuis est dolor, qui capere consilium potest €et clepere sese: magna non latitant mala. €libet ire contra. {&7Nvt.&} Siste furialem impetum, €alumna: uix te tacita defendit quies. €{&7Me.&} Fortuna fortes metuit, ignauos premit. €{&7Nvt.&} Tunc est probanda, si locum uirtus habet. €{&7Me.&} Numquam potest non esse uirtuti locus. €{&7Nvt.&} Spes nulla rebus monstrat adflictis uiam. €{&7Me.&} Qui nil potest sperare, desperet nihil. €{&7Nvt.&} Abiere Colchi, coniugis nulla est fides €nihilque superest opibus e tantis tibi. €{&7Me.&} Medea superest: hic mare et terras uides €ferrumque et ignes et deos et fulmina. €{&7Nvt.&} Rex est timendus. {&7Me.&} Rex meus fuerat pater. @1 €{&7Nvt.&} Non metuis arma? {&7Me.&} Sint licet terra edita. €{&7Nvt.&} Moriere. {&7Me.&} Cupio. {&7Nvt.&} Profuge. {&7Me.&} Paenituit fugae. €{&7Nvt.&} Medea_{&7Me.&} Fiam. {&7Nvt.&} Mater es. {&7Me.&} Cui sim uide. €{&7Nvt.&} Profugere dubitas? {&7Me.&} Fugiam, at ulciscar prius. €{&7Nvt.&} Vindex sequetur. {&7Me.&} Forsan inueniam moras. €{&7Nvt.&} Compesce uerba, parce iam, demens, minis €animosque minue: tempori aptari decet. €{&7Me.&} Fortuna opes auferre, non animum potest. €@@Sed cuius ictu regius cardo strepit? €ipse est Pelasgo tumidus imperio Creo. €@@{&7Creo&} Medea, Colchi noxium Aeetae genus, €nondum meis exportat e regnis pedem? €molitur aliquid: nota fraus, nota est manus. €cui parcet illa quemue securum sinet? €abolere propere pessimam ferro luem €equidem parabam: precibus euicit gener. €concessa uita est, liberet fines metu €abeatque tuta._fert gradum contra ferox €minaxque nostros propius affatus petit._ €Arcete, famuli, tactu et accessu procul, €iubete sileat. regium imperium pati €aliquando discat. Vade ueloci uia €monstrumque saeuum horribile iamdudum auehe. €{&7Me.&} Quod crimen aut quae culpa multatur fuga? @1 €{&7Cr.&} Quae causa pellat, innocens mulier rogat. €{&7Me.&} Si iudicas, cognosce, si regnas, iube. €{&7Cr.&} Aequum atque iniquum regis imperium feras. €{&7Me.&} Iniqua numquam regna perpetuo manent. €{&7Cr.&} I, querere Colchis. {&7Me.&} Redeo: qui auexit, ferat. €{&7Cr.&} Vox constituto sera decreto uenit. €{&7Me.&} Qui statuit aliquid parte inaudita altera, €aequum licet statuerit, haud aequus fuit. €{&7Cr.&} Auditus a te Pelia supplicium tulit? €sed fare, causae detur egregiae locus. €{&7Me.&} Difficile quam sit animum ab ira flectere €iam concitatum quamque regale hoc putet €sceptris superbas quisquis admouit manus, €qua coepit ire, regia didici mea. €quamuis enim sim clade miseranda obruta, €expulsa supplex sola deserta, undique €afflicta, quondam nobili fulsi patre €auoque clarum Sole deduxi genus. €quodcumque placidis flexibus Phasis rigat €Pontusque quidquid Scythicus a tergo uidet, €palustribus qua maria dulcescunt aquis, €armata peltis quidquid exterret cohors €inclusa ripis uidua Thermodontiis, €hoc omne noster genitor imperio regit. €generosa, felix, decore regali potens €fulsi: petebant tunc meos thalamos proci, €qui nunc petuntur. rapida fortuna ac leuis €praecepsque regno eripuit, exilio dedit. @1 €confide regnis, cum leuis magnas opes €huc ferat et illuc casus_hoc reges habent €magnificum et ingens, nulla quod rapiat dies: €prodesse miseris, supplices fido lare €protegere. Solum hoc Colchico regno extuli, €decus illud ingens Graeciae et florem inclitum, €praesidia Achiuae gentis et prolem deum €seruasse memet. munus est Orpheus meum, þ°±·ÿï°°´ÿï‚ÍåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹åqui saxa cantu mulcet et siluas trahit, €geminumque munus Castor et Pollux meum est €satique Borea quique trans Pontum quoque €summota Lynceus lumine immisso uidet, €omnesque Minyae: nam ducum taceo ducem, €pro quo nihil debetur: hunc nulli imputo; €uobis reuexi ceteros, unum mihi. €@@Incesse nunc et cuncta flagitia ingere: €fatebor; obici crimen hoc solum potest, €Argo reuersa. uirgini placeat pudor €paterque placeat: tota cum ducibus ruet €Pelasga tellus, hic tuus primum gener €tauri ferocis ore flagranti occidet. €[fortuna causam quae uolet nostram premat, €non paenitet seruasse tot regum decus] €quodcumque culpa praemium ex omni tuli, €hoc est penes te. si placet, damna ream; €sed redde crimen. sum nocens, fateor, Creo: €talem sciebas esse, cum genua attigi €fidemque supplex praesidis dextra peti; €terra hac miseriis angulum et sedem rogo @1 €latebrasque uiles: urbe si pelli placet, €detur remotus aliquis in regnis locus. €{&7Cr.&} Non esse me qui sceptra uiolentus geram €nec qui superbo miserias calcem pede, €testatus equidem uideor haud clare parum €generum exulem legendo et adflictum et graui €terrore pauidum, quippe quem poenae expetit €letoque Acastus regna Thessalica optinens. €senio trementem debili atque aeuo grauem €patrem peremptum queritur et caesi senis €discissa membra, cum dolo captae tuo €piae sorores impium auderent nefas. €potest Iason, si tuam causam amoues, €suam tueri: nullus innocuum cruor €contaminauit, afuit ferro manus €proculque uestro purus a coetu stetit. €@@Tu, tu malorum machinatrix facinorum, €cui feminae nequitia, ad audendum omnia €robur uirile est, nulla famae memoria, €egredere, purga regna, letales simul €tecum aufer herbas, libera ciues metu, €alia sedens tellure sollicita deos. €{&7Me.&} Profugere cogis? redde fugienti ratem €uel redde comitem_fugere cur solam iubes? €non sola ueni. bella si metuis pati, €utrumque regno pelle. cur sontes duos €distinguis? illi Pelia, non nobis iacet; €fugam, rapinas adice, desertum patrem €lacerumque fratrem, quidquid etiamnunc nouas @1 €docet maritus coniuges, non est meum: €totiens nocens sum facta, sed numquam mihi. €{&7Cr.&} Iam exisse decuit. quid seris fando moras? €{&7Me.&} Supplex recedens illud extremum precor, €ne culpa natos matris insontes trahat. €{&7Cr.&} Vade: hos paterno ut genitor excipiam sinu. €{&7Me.&} Per ego auspicatos regii thalami toros, €per spes futuras perque regnorum status, €Fortuna uaria dubia quos agitat uice, €precor, breuem largire fugienti moram, €dum extrema natis mater infigo oscula, €fortasse moriens. {&7Cr.&} Fraudibus tempus petis. €{&7Me.&} Quae fraus timeri tempore exiguo potest? €{&7Cr.&} Nullum ad nocendum tempus angustum est malis. €{&7Me.&} Parumne miserae temporis lacrimis negas? €{&7Cr.&} Etsi repugnat precibus infixus timor, €unus parando dabitur exilio dies. €{&7Me.&} Nimis est, recidas aliquid ex isto licet; €et ipsa propero. {&7Cr.&} Capite supplicium lues, €clarum priusquam Phoebus attollat diem €nisi cedis Isthmo._Sacra me thalami uocant, €uocat precari festus Hymenaeo dies. €@@{&7Chorvs&} Audax nimium qui freta primus €rate tam fragili perfida rupit €terrasque suas posterga uidens @1 €animam leuibus credidit auris, €dubioque secans aequora cursu €potuit tenui fidere ligno €inter uitae mortisque uices €nimium gracili limite ducto. €Nondum quisquam sidera norat, €stellisque, quibus pingitur aether, €non erat usus, nondum pluuias €Hyadas poterat uitare ratis, €non Oleniae lumina caprae, €nec quae sequitur flectitque senex €Attica tardus plaustra Bootes, €nondum Boreas, nondum Zephyrus €@@@@nomen habebant. €Ausus Tiphys pandere uasto €@@@@carbasa ponto €legesque nouas scribere uentis: €nunc lina sinu tendere toto, €nunc prolato pede transuersos €captare notos, nunc antemnas €medio tutas ponere malo, €nunc in summo religare loco, €cum iam totos auidus nimium €nauita flatus optat et alto €rubicunda tremunt sipara uelo. €@@Candida nostri saecula patres €uidere procul fraude remota. €sua quisque piger litora tangens €patrioque senex factus in aruo, €paruo diues nisi quas tulerat €natale solum non norat opes. @1 €Bene dissaepti foedera mundi €traxit in unum Thessala pinus €iussitque pati uerbera pontum €partemque metus fieri nostri €@@@@mare sepositum. €Dedit illa graues improba poenas €per tam longos ducta timores, €cum duo montes, claustra profundi, €hinc atque illinc subito impulsu €uelut aetherio gemerent sonitu, €spargeret arces nubesque ipsas ‹‚Ù@@@@mare deprensum. €Palluit audax Tiphys et omnes €labente manu misit habenas, €Orpheus tacuit torpente lyra €ipsaque uocem perdidit Argo. €@@Quid cum Siculi uirgo Pelori, €rabidos utero succincta canes, €omnis pariter soluit hiatus? €quis non totos horruit artus €totiens uno latrante malo? €Quid cum Ausonium dirae pestes €uoce canora mare mulcerent, €cum Pieria resonans cithara €@@@@Thracius Orpheus €solitam cantu retinere rates €paene coegit Sirena sequi? €Quod fuit huius pretium cursus? ‹‚é@@@@aurea pellis €maiusque mari Medea malum, €merces prima digna carina. @1 €@@Nunc iam cessit pontus et omnes €@@@@patitur leges: €non Palladia compacta manu €regum referens inclita remos ‹‚ï@@@@quaeritur Argo_ €quaelibet altum cumba pererrat. €Terminus omnis motus et urbes €muros terra posuere noua, €nil qua fuerat sede reliquit €@@@@peruius orbis: €Indus gelidum potat Araxen, €Albin Persae Rhenumque bibunt_ €uenient annis saecula seris, €quibus Oceanus uincula rerum €laxet et ingens pateat tellus €Tethysque nouos detegat orbes €nec sit terris ultima Thule. €@@{&7Nvtrix&} Alumna, celerem quo rapis tectis pedem? €resiste et iras comprime ac retine impetum. €@@Incerta qualis entheos gressus tulit €cum iam recepto maenas insanit deo €Pindi niualis uertice aut Nysae iugis, €talis recursat huc et huc motu effero, €furoris ore signa lymphati gerens. €flammata facies, spiritum ex alto citat, €proclamat, oculos uberi fletu rigat, €renidet: omnis specimen affectus capit. €haeret: minatur aestuat queritur gemit. @1 €quo pondus animi uerget? ubi ponet minas? €ubi se iste fluctus franget? exundat furor. €non facile secum uersat aut medium scelus; €se uincet: irae nouimus ueteris notas. €magnum aliquid instat, efferum immane impium: €uultum Furoris cerno. di fallant metum! €@@{&7Medea&} Si quaeris odio, misera, quem statuas modum, €imitare amorem. regias egone ut faces €inulta patiar? segnis hic ibit dies, €tanto petitus ambitu, tanto datus? €dum terra caelum media libratum feret €nitidusque certas mundus euoluet uices €numerusque harenis derit et solem dies, €noctem sequentur astra, dum siccas polus €uersabit Arctos, flumina in pontum cadent, €numquam meus cessabit in poenas furor €crescetque semper_quae ferarum immanitas, €quae Scylla, quae Charybdis Ausonium mare €Siculumque sorbens quaeue anhelantem premens €Titana tantis Aetna feruebit minis? €non rapidus amnis, non procellosum mare €pontusue coro saeuus aut uis ignium €adiuta flatu possit inhibere impetum €irasque nostras: sternam et euertam omnia. €@@Timuit Creontem ac bella Thessalici ducis? €amor timere neminem uerus potest. @1 €sed cesserit coactus et dederit manus: €adire certe et coniugem extremo alloqui €sermone potuit_hoc quoque extimuit ferox; €laxare certe tempus immitis fugae €genero licebat_liberis unus dies €datus est duobus. non queror tempus breue: €multum patebit. faciet hic faciet dies €quod nullus umquam taceat_inuadam deos €et cuncta quatiam. {&7Nvt.&} Recipe turbatum malis, €era, pectus, animum mitiga. {&7Me.&} Sola est quies, €mecum ruina cuncta si uideo obruta: €mecum omnia abeant. trahere, cum pereas, libet. €{&7Nvt.&} Quam multa sint timenda, si perstas, uide: €nemo potentes aggredi tutus potest. €@@{&7Iason&} O dura fata semper et sortem asperam, €cum saeuit et cum parcit ex aequo malam! €remedia quotiens inuenit nobis deus €periculis peiora: si uellem fidem €praestare meritis coniugis, leto fuit €caput offerendum; si mori nollem, fide €misero carendum. non timor uicit fidem, €sed trepida pietas: quippe sequeretur necem €proles parentum. sancta si caelum incolis €Iustitia, numen inuoco ac testor tuum: €nati patrem uicere. quin ipsam quoque, þ°±·ÿï°°´ÿï‚ÍåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ƒºetsi ferox est corde nec patiens iugi, @1 €consulere natis malle quam thalamis reor. €constituit animus precibus iratam aggredi_ €atque ecce, uiso memet exiluit, furit, €fert odia prae se: totus in uultu est dolor. €{&7Me.&} Fugimus, Iason, fugimus_hoc non est nouum, €mutare sedes; causa fugiendi noua est: €pro te solebam fugere_discedo, exeo, €penatibus profugere quam cogis tuis. €ad quos remittis? Phasin et Colchos petam €patriumque regnum quaeque fraternus cruor €perfudit arua? quas peti terras iubes? €quae maria monstras? Pontici fauces freti €per quas reuexi nobilem regum manum €adulterum secuta per Symplegadas? €patruamne Iolcon, Thessala an Tempe petam? €quascumque aperui tibi uias, clausi mihi_ €quo me remittis? exuli exilium imperas €nec das. eatur. regius iussit gener: €nihil recuso. dira supplicia ingere: €merui. cruentis paelicem poenis premat €regalis ira, uinculis oneret manus €clausamque saxo noctis aeternae obruat: €minora meritis patiar_ingratum caput, €reuoluat animus igneos tauri halitus €interque saeuos gentis indomitae metus €armifero in aruo flammeum Aeetae pecus, @1 €hostisque subiti tela, cum iussu meo €terrigena miles mutua caede occidit; €adice expetita spolia Phrixei arietis €somnoque iussum lumina ignoto dare €insomne monstrum, traditum fratrem neci €et scelere in uno non semel factum scelus, €ausasque natas fraude deceptas mea €secare membra non reuicturi senis: €[aliena quaerens regna, deserui mea] €per spes tuorum liberum et certum larem, €per uicta monstra, per manus, pro te quibus €numquam peperci, perque praeteritos metus, €per caelum et undas, coniugi testes mei, €miserere, redde supplici felix uicem. €ex opibus illis, quas procul raptas Scythae €usque a perustis Indiae populis agunt, €quas quia referta uix domus gazas capit, €ornamus auro nemora, nil exul tuli €nisi fratris artus: hos quoque impendi tibi; €tibi patria cessit, tibi pater frater pudor_ €hac dote nupsi. redde fugienti sua. €{&7Ia.&} Perimere cum te uellet infestus Creo, €lacrimis meis euictus exilium dedit. €{&7Me.&} Poenam putabam: munus, ut uideo, est fuga. €{&7Ia.&} Dum licet abire, profuge teque hinc eripe: €grauis ira regum est semper. {&7Me.&} Hoc suades mihi, €praestas Creusae: paelicem inuisam amoues. €{&7Ia.&} Medea amores obicit? {&7Me.&} Et caedem et dolos. €{&7Ia.&} Obicere crimen quod potes tandem mihi? @1 €{&7Me.&} Quodcumque feci. {&7Ia.&} Restat hoc unum insuper, €tuis ut etiam sceleribus fiam nocens. €{&7Me.&} Tua illa, tua sunt illa: cui prodest scelus, €is fecit_omnes coniugem infamem arguant, €solus tuere, solus insontem uoca: €tibi innocens sit quisquis est pro te nocens. €{&7Ia.&} Ingrata uita est cuius acceptae pudet. €{&7Me.&} Retinenda non est cuius acceptae pudet. €{&7Ia.&} Quin potius ira concitum pectus doma, €placare natis. {&7Me.&} Abdico eiuro abnuo_ €meis Creusa liberis fratres dabit? €{&7Ia.&} Regina natis exulum, afflictis potens. €{&7Me.&} Ne ueniat umquam tam malus miseris dies, €qui prole foeda misceat prolem inclitam, €Phoebi nepotes Sisyphi nepotibus. €{&7Ia.&} Quid, misera, meque teque in exitium trahis? €abscede, quaeso. {&7Me.&} Supplicem audiuit Creo. €{&7Ia.&} Quid facere possim, loquere. {&7Me.&} Pro me uel scelus. €{&7Ia.&} Hinc rex et illinc_{&7Me.&} Est et his maior metus €Medea. nos %confligere. certemus sine, €sit pretium Iason. {&7Ia.&} Cedo defessus malis. €et ipsa casus saepe iam expertos time. €{&7Me.&} Fortuna semper omnis infra me stetit. €{&7Ia.&} Acastus instat. {&7Me.&} Propior est hostis Creo: €utrumque profuge. non ut in socerum manus €armes nec ut te caede cognata inquines €Medea cogit: innocens mecum fuge. €{&7Ia.&} Et quis resistet, gemina si bella ingruant, €Creo atque Acastus arma si iungant sua? @1 €{&7Me.&} His adice Colchos, adice et Aeeten ducem, €Scythas Pelasgis iunge: demersos dabo. €{&7Ia.&} Alta extimesco sceptra. {&7Me.&} Ne cupias uide. €{&7Ia.&} Suspecta ne sint, longa colloquia amputa. €{&7Me.&} Nunc summe toto Iuppiter caelo tona, €intende dextram, uindices flammas para €omnemque ruptis nubibus mundum quate. €nec deligenti tela librentur manu €uel me uel istum: quisquis e nobis cadet €nocens peribit, non potest in nos tuum €errare fulmen. {&7Ia.&} Sana meditari incipe €et placida fare. si quod ex soceri domo €potest fugam leuare solamen, pete. €{&7Me.&} Contemnere animus regias, ut scis, opes €potest soletque; liberos tantum fugae €habere comites liceat, in quorum sinu €lacrimas profundam. te noui gnati manent. €{&7Ia.&} Parere precibus cupere me fateor tuis; €pietas uetat: namque istud ut possim pati, €non ipse memet cogat et rex et socer. €haec causa uitae est, hoc perusti pectoris €curis leuamen. spiritu citius queam €carere, membris, luce. {&7Me.&} Sic natos amat? €bene est, tenetur, uulneri patuit locus._ €Suprema certe liceat abeuntem loqui €mandata, liceat ultimum amplexum dare: €gratum est. et illud uoce iam extrema peto, €ne, si qua noster dubius effudit dolor, €maneant in animo uerba: melioris tibi €memoria nostri sedeat; haec irae data €oblitterentur. {&7Ia.&} Omnia ex animo expuli @1 €precorque et ipse, feruidam ut mentem regas €placideque tractes: miserias lenit quies. €{&7Me.&} Discessit. itane est? uadis oblitus mei €et tot meorum facinorum? excidimus tibi? €numquam excidemus. hoc age, omnis aduoca €uires et artes. fructus est scelerum tibi €nullum scelus putare. uix fraudi est locus: €timemur. hac aggredere, qua nemo potest €quicquam timere. perge, nunc aude, incipe €quidquid potest Medea, quidquid non potest. €@@Tu, fida nutrix, socia maeroris mei €uariique casus, misera consilia adiuua. €est palla nobis, munus aetheriae domus €decusque regni, pignus Aeetae datum €a Sole generis, est et auro textili €monile fulgens quodque gemmarum nitor €distinguit aurum, quo solent cingi comae. €haec nostra nati dona nubenti ferant, €sed ante diris inlita ac tincta artibus. €uocetur Hecate. sacra letifica appara: €statuantur arae, flamma iam tectis sonet. €@@{&7Chorvs&} Nulla uis flammae tumidiue uenti €tanta, nec teli metuenda torti, €quanta cum coniunx uiduata taedis €@@@@ardet et odit; €non ubi hibernos nebulosus imbres €Auster aduexit properatque torrens @1 €Hister et iunctos uetat esse pontes €@@@@ac uagus errat; €non ubi impellit Rhodanus profundum, €aut ubi in riuos niuibus solutis €sole iam forti medioque uere €@@@@tabuit Haemus. €caecus est ignis stimulatus ira €nec regi curat patiturue frenos €aut timet mortem: cupit ire in ipsos €@@@@obuius enses. €@@Parcite, o diui, ueniam precamur, €uiuat ut tutus mare qui subegit. €sed furit uinci dominus profundi €@@@@regna secunda. €ausus aeternos agitare currus €immemor metae iuuenis paternae €quos polo sparsit furiosus ignes €@@@@ipse recepit. €constitit nulli uia nota magno: €uade qua tutum populo priori, €rumpe nec sacro uiolente sancta €@@@@foedera mundi. €@@Quisquis audacis tetigit carinae €nobiles remos nemorisque sacri €Pelion densa spoliauit umbra, €quisquis intrauit scopulos uagantes €et tot emensus pelagi labores €barbara funem religauit ora €raptor externi rediturus auri, €exitu diro temerata ponti €@@@@iura piauit. @1 €Exigit poenas mare prouocatum: €Tiphys, in primis domitor profundi, €liquit indocto regimen magistro; €litore externo, procul a paternis €occidens regnis tumuloque uili €tectus ignotas iacet inter umbras. €Aulis amissi memor inde regis €portibus lentis retinet carinas €@@@@stare querentes. €Ille uocali genitus Camena, €cuius ad chordas modulante plectro €restitit torrens, siluere uenti, €cui suo cantu uolucris relicto €adfuit tota comitante silua, €Thracios sparsus iacuit per agros, €at caput tristi fluitauit Hebro: €contigit notam Styga Tartarumque, €@@@@non rediturus. €Strauit Alcides Aquilone natos, €patre Neptuno genitum necauit €sumere innumeras solitum figuras: €ipse post terrae pelagique pacem, €post feri Ditis patefacta regna €uiuus ardenti recubans in Oeta €praebuit saeuis sua membra flammis €tabe consumptus gemini cruoris, €@@@@munere nuptae. €Strauit Ancaeum uiolentus ictu €saetiger; fratrem, Meleagre, matris @1 €impius mactas morerisque dextra €matris iratae: meruere cuncti_ €morte quod crimen tener expiauit þ°±·ÿï°°´ÿï‚ÍåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹…ˆHerculi magno puer inrepertus, €raptus, heu, tutas puer inter undas? €ite nunc, fortes, perarate pontum €@@@@fonte timendo. €Idmonem, quamuis bene fata nosset, €condidit serpens Libycis harenis; €omnibus uerax, sibi falsus uni €concidit Mopsus caruitque Thebis. €ille si uere cecinit futura, €exul errabit Thetidis maritus; ‹…•fulmine et ponto moriens Oilei Œ…”á* * * patrioque pendet €@@@@crimine poenas. ‹…’Igne fallaci nociturus Argis €Nauplius praeceps cadet in profundum; ‹…–coniugis fatum redimens Pheraei €uxor impendes animam marito. €ipse qui praedam spoliumque iussit €aureum prima reuehi carina €[ustus accenso Pelias aeno] €arsit angustas uagus inter undas. €Iam satis, diui, mare uindicastis: €@@@@parcite iusso. @1 €@@{&7Nvtrix&} Pauet animus, horret: magna pernicies adest. €immane quantum augescit et semet dolor €accendit ipse uimque praeteritam integrat. €uidi furentem saepe et aggressam deos, €caelum trahentem: maius his, maius parat €Medea monstrum. namque ut attonito gradu €euasit et penetrale funestum attigit, €totas opes effundit et quidquid diu €etiam ipsa timuit promit atque omnem explicat €turbam malorum, arcana secreta abdita, €et triste laeua comparans sacrum manu €pestes uocat quascumque feruentis creat €harena Libyae quasque perpetua niue €Taurus coercet frigore Arctoo rigens, €et omne monstrum. tracta magicis cantibus €squamifera latebris turba desertis adest. €hic saeua serpens corpus immensum trahit €trifidamque linguam exertat et quaerit quibus €mortifera ueniat: carmine audito stupet €tumidumque nodis corpus aggestis plicat €cogitque in orbes. 'Parua sunt' inquit 'mala €et uile telum est, ima quod tellus creat: €caelo petam uenena. iam iam tempus est €aliquid mouere fraude uulgari altius. €huc ille uasti more torrentis patens @1 €descendat anguis, cuius immensos duae, €maior minorque, sentiunt nodos ferae €(maior Pelasgis apta, Sidoniis minor), €pressasque tandem soluat Ophiuchus manus €uirusque fundat; adsit ad cantus meos €lacessere ausus gemina Python numina, €et Hydra et omnis redeat Herculea manu €succisa serpens caede se reparans sua. €tu quoque relictis peruigil Colchis ades, €sopite primum cantibus, serpens, meis.' €@@Postquam euocauit omne serpentum genus, €congerit in unum frugis infaustae mala: €quaecumque generat inuius saxis Eryx, €quae fert opertis hieme perpetua iugis €sparsus cruore Caucasus Promethei, ‹…Çet quis sagittas diuites Arabes linunt ‹…Æpharetraque pugnax Medus aut Parthi leues, ‹…Èaut quos sub axe frigido sucos legunt €lucis Suebae nobiles Hyrcaniis; €quodcumque tellus uere nidifico creat €aut rigida cum iam bruma decussit decus €nemorum et niuali cuncta constrinxit gelu, €quodcumque gramen flore mortifero uiret, €dirusue tortis sucus in radicibus €causas nocendi gignit, attrectat manu. €Haemonius illas contulit pestes Athos, €has Pindus ingens, illa Pangaei iugis €teneram cruenta falce deposuit comam; @1 €has aluit altum gurgitem Tigris premens, €Danuuius illas, has per arentis plagas €tepidis Hydaspes gemmifer currens aquis, €nomenque terris qui dedit Baetis suis €Hesperia pulsans maria languenti uado. €haec passa ferrum est, dum parat Phoebus diem, €illius alta nocte succisus frutex; €at huius ungue secta cantato seges. €@@Mortifera carpit gramina ac serpentium €saniem exprimit miscetque et obscenas aues €maestique cor bubonis et raucae strigis €exsecta uiuae uiscera. haec scelerum artifex €discreta ponit: his rapax uis ignium, €his gelida pigri frigoris glacies inest. €addit uenenis uerba non illis minus €metuenda._Sonuit ecce uesano gradu €canitque. mundus uocibus primis tremit. €@@{&7Medea&} Comprecor uulgus silentum uosque ferales deos €et Chaos caecum atque opacam Ditis umbrosi domum, €Tartari ripis ligatos squalidae Mortis specus. €supplicis, animae, remissis currite ad thalamos nouos: €rota resistat membra torquens, tangat Ixion humum, €Tantalus securus undas hauriat Pirenidas, €[grauior uni poena sedeat coniugis socero mei] €lubricus per saxa retro Sisyphum soluat lapis. @1 €uos quoque, urnis quas foratis inritus ludit labor, €Danaides, coite: uestras hic dies quaerit manus._ €nunc meis uocata sacris, noctium sidus, ueni €pessimos induta uultus, fronte non una minax. €@@Tibi more gentis uinculo soluens comam €secreta nudo nemora lustraui pede €et euocaui nubibus siccis aquas €egique ad imum maria, et Oceanus graues €interius undas aestibus uictis dedit, €pariterque mundus lege confusa aetheris €et solem et astra uidit et uetitum mare €tetigistis, ursae. temporum flexi uices: €aestiua tellus horruit cantu meo, €coacta messem uidit hibernam Ceres; €uiolenta Phasis uertit in fontem uada €et Hister, in tot ora diuisus, truces €compressit undas omnibus ripis piger; €sonuere fluctus, tumuit insanum mare €tacente uento; nemoris antiqui domus €amisit umbras uocis imperio meae._ €die relicto Phoebus in medio stetit, €Hyadesque nostris cantibus motae labant: €adesse sacris tempus est, Phoebe, tuis. €Tibi haec cruenta serta texuntur manu, €@@@@nouena quae serpens ligat, €tibi haec Typhoeus membra quae discors tulit, €@@@@qui regna concussit Iouis. €uectoris istic perfidi sanguis inest, €@@@@quem Nessus expirans dedit. @1 €Oetaeus isto cinere defecit rogus, €@@@@qui uirus Herculeum bibit. €piae sororis, impiae matris, facem €@@@@ultricis Althaeae uides. €reliquit istas inuio plumas specu €@@@@Harpyia, dum Zeten fugit. €his adice pinnas sauciae Stymphalidos €@@@@Lernaea passae spicula._ €sonuistis, arae, tripodas agnosco meos €@@@@fauente commotos dea. €@@Video Triuiae currus agiles, €non quos pleno lucida uultu €@@@@pernox agitat, €sed quos facie lurida maesta, €cum Thessalicis uexata minis €caelum freno propiore legit. €sic face tristem pallida lucem ‹†™@@@@funde per auras, €horrore nouo terre populos €inque auxilium, Dictynna, tuum €pretiosa sonent aera Corinthi. €Tibi sanguineo caespite sacrum €@@@@sollemne damus, €tibi de medio rapta sepulcro €fax nocturnos sustulit ignes, €tibi mota caput flexa uoces ‹†¡@@@@ceruice dedi, €tibi funereo de more iacens €passos cingit uitta capillos, €tibi iactatur tristis Stygia €@@@@ramus ab unda, @1 €tibi nudato pectore maenas €sacro feriam bracchia cultro. €manet noster sanguis ad aras: €assuesce, manus, stringere ferrum €carosque pati posse cruores_ €sacrum laticem percussa dedi. €Quodsi nimium saepe uocari €quereris uotis, ignosce, precor: €causa uocandi, Persei, tuos €@@@@saepius arcus €una atque eadem est semper, Iason. €@@Tu nunc uestes tinge Creusae, €quas cum primum sumpserit, imas €urat serpens flamma medullas. €Ignis fuluo clusus in auro €latet obscurus, quem mihi caeli €qui furta luit uiscere feto €dedit et docuit condere uires €arte, Prometheus; dedit et tenui €sulphure tectos Mulciber ignes, €et uiuacis fulgura flammae €de cognato Phaethonte tuli. €habeo mediae dona Chimaerae, €habeo flammas usto tauri €@@@@gutture raptas, €quas permixto felle Medusae €tacitum iussi seruare malum. €@@Adde uenenis stimulos, Hecate, €donisque meis semina flammae ‹†Â@@@@condita serua: €fallant uisus tactusque ferant, €meet in pectus uenasque calor, @1 €stillent artus ossaque fument €uincatque suas flagrante coma €@@@@noua nupta faces. €@@Vota tenentur: ter latratus €audax Hecate dedit et sacros €edidit ignes face luctifera. €@@Peracta uis est omnis: huc gnatos uoca, €pretiosa per quos dona nubenti feram. €@@Ite, ite, nati, matris infaustae genus, €placate uobis munere et multa prece €dominam ac nouercam. uadite et celeres domum €referte gressus, ultimo amplexu ut fruar. €@@{&7Chorvs&} Quonam cruenta maenas €praeceps amore saeuo €rapitur? quod impotenti €facinus parat furore? €uultus citatus ira €riget et caput feroci €quatiens superba motu €regi minatur ultro. €@@quis credat exulem? €Flagrant genae rubentes, €pallor fugat ruborem. €nullum uagante forma €seruat diu colorem. €huc fert pedes et illuc, @1 €ut tigris orba natis €cursu furente lustrat €@@Gangeticum nemus. €Frenare nescit iras €Medea, non amores; €nunc ira amorque causam €iunxere: quid sequetur? €quando efferet Pelasgis €nefanda Colchis aruis €gressum metuque soluet €regnum simulque reges? €Nunc, Phoebe, mitte currus €nullo morante loro, €nox condat alma lucem, þ°±·ÿï°°´ÿï‚ÍåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹†ímergat diem timendum €@@dux noctis Hesperus. €@@{&7Nvntivs&} Periere cuncta, concidit regni status; €nata atque genitor cinere permixto iacent. €{&7Cho.&} Qua fraude capti? {&7Nvn.&} Qua solent reges capi: €donis. {&7Cho.&} In illis esse quis potuit dolus? €{&7Nvn.&} Et ipse miror uixque iam facto malo €potuisse fieri credo. {&7Cho.&} Quis cladis modus? €{&7Nvn.&} Auidus per omnem regiae partem furit €immissus ignis: iam domus tota occidit, €urbi timetur. {&7Cho.&} Vnda flammas opprimat. €{&7Nvn.&} Et hoc in ista clade mirandum accidit: €alit unda flammas, quoque prohibetur magis, €magis ardet ignis; ipsa praesidia occupat. @1 €@@{&7Nvtrix&} Effer citatum sede Pelopea gradum, €Medea, praeceps quaslibet terras pete. €@@{&7Medea&} Egone ut recedam? si profugissem prius, €ad hoc redirem. nuptias specto nouas. €quid, anime, cessas? sequere felicem impetum. €pars ultionis ista, qua gaudes, quota est? €amas adhuc, furiose, si satis est tibi €caelebs Iason. quaere poenarum genus €haut usitatum iamque sic temet para: €fas omne cedat, abeat expulsus pudor; €uindicta leuis est quam ferunt purae manus. €incumbe in iras teque languentem excita €penitusque ueteres pectore ex imo impetus €uiolentus hauri. quidquid admissum est adhuc, €pietas uocetur. hoc age! en faxo sciant €quam leuia fuerint quamque uulgaris notae €quae commodaui scelera. prolusit dolor €per ista noster: quid manus poterant rudes €audere magnum, quid puellaris furor? €Medea nunc sum; creuit ingenium malis: €iuuat, iuuat rapuisse fraternum caput, €artus iuuat secuisse et arcano patrem €spoliasse sacro, iuuat in exitium senis €armasse natas. quaere materiam, dolor: €ad omne facinus non rudem dextram afferes. @1 €@@Quo te igitur, ira, mittis, aut quae perfido €intendis hosti tela? nescioquid ferox €decreuit animus intus et nondum sibi €audet fateri. stulta properaui nimis: €ex paelice utinam liberos hostis meus €aliquos haberet_quidquid ex illo tuum est, €Creusa peperit. placuit hoc poenae genus, €meritoque placuit: ultimum magno scelus €animo parandum est: liberi quondam mei, €uos pro paternis sceleribus poenas date. €@@Cor pepulit horror, membra torpescunt gelu €pectusque tremuit. ira discessit loco €materque tota coniuge expulsa redit. €egone ut meorum liberum ac prolis meae €fundam cruorem? melius, a, demens furor! €incognitum istud facinus ac dirum nefas €a me quoque absit; quod scelus miseri luent? €scelus est Iason genitor et maius scelus €Medea mater_occidant, non sunt mei; €pereant, mei sunt. crimine et culpa carent, €sunt innocentes, fateor: et frater fuit. €quid, anime, titubas? ora quid lacrimae rigant €uariamque nunc huc ira, nunc illuc amor €diducit? anceps aestus incertam rapit; €ut saeua rapidi bella cum uenti gerunt, €utrimque fluctus maria discordes agunt €dubiumque feruet pelagus, haut aliter meum €cor fluctuatur: ira pietatem fugat €iramque pietas_cede pietati, dolor. €@@Huc, cara proles, unicum afflictae domus €solamen, huc uos ferte et infusos mihi @1 €coniungite artus. habeat incolumes pater, €dum et mater habeat_urguet exilium ac fuga: €iam iam meo rapientur auulsi e sinu, €flentes, gementes_osculis pereant patris, €periere matris. rursus increscit dolor €et feruet odium, repetit inuitam manum €antiqua Erinys_ira, qua ducis, sequor. €utinam superbae turba Tantalidos meo €exisset utero bisque septenos parens €natos tulissem! sterilis in poenas fui_ €fratri patrique quod sat est, peperi duos. €@@Quonam ista tendit turba Furiarum impotens? €quem quaerit aut quo flammeos ictus parat, €aut cui cruentas agmen infernum faces €intentat? ingens anguis excusso sonat €tortus flagello. quem trabe infesta petit €Megaera? cuius umbra dispersis uenit €incerta membris? frater est, poenas petit: €dabimus, sed omnes. fige luminibus faces, €lania, perure, pectus en Furiis patet. €@@Discedere a me, frater, ultrices deas €manesque ad imos ire securas iube: €mihi me relinque et utere hac, frater, manu €quae strinxit ensem_uictima manes tuos €placamus ista. Quid repens affert sonus? €parantur arma meque in exitium petunt. €excelsa nostrae tecta conscendam domus €caede incohata. perge tu mecum comes. €tuum quoque ipsa corpus hinc mecum aueham. €nunc hoc age, anime: non in occulto tibi est €perdenda uirtus; approba populo manum. @1 €@@{&7Iason&} Quicumque regum cladibus fidus doles, €concurre, ut ipsam sceleris auctorem horridi €capiamus. huc, huc, fortis armiferi cohors, €conferte tela, uertite ex imo domum. €{&7Me.&} Iam iam recepi sceptra germanum patrem, €spoliumque Colchi pecudis auratae tenent; €rediere regna, rapta uirginitas redit. €o placida tandem numina, o festum diem, €o nuptialem! uade, perfectum est scelus_ €uindicta nondum: perage, dum faciunt manus. €quid nunc moraris, anime? quid dubitas? potens €iam cecidit ira? paenitet facti, pudet. €quid, misera, feci? misera? paeniteat licet, €feci. uoluptas magna me inuitam subit, €et ecce crescit. derat hoc unum mihi, €spectator iste. nil adhuc facti reor: €quidquid sine isto fecimus sceleris perit. €{&7Ia.&} En ipsa tecti parte praecipiti imminet. €huc rapiat ignes aliquis, ut flammis cadat €suis perusta. {&7Me.&} Congere extremum tuis €natis, Iason, funus ac tumulum strue: €coniunx socerque iusta iam functis habent €a me sepulti; gnatus hic fatum tulit, €hic te uidente dabitur exitio pari. €{&7Ia.&} Per numen omne perque communes fugas €torosque, quos non nostra uiolauit fides, @1 €iam parce nato. si quod est crimen, meum est: €me dedo morti; noxium macta caput. €{&7Me.&} Hac qua recusas, qua doles, ferrum exigam. €i nunc, superbe, uirginum thalamos pete, €relinque matres. {&7Ia.&} Vnus est poenae satis. €{&7Me.&} Si posset una caede satiari manus, €nullam petisset. ut duos perimam, tamen €nimium est dolori numerus angustus meo. €in matre si quod pignus etiamnunc latet, €scrutabor ense uiscera et ferro extraham. €{&7Ia.&} Iam perage coeptum facinus, haut ultra precor, €moramque saltem supplicis dona meis. €{&7Me.&} Perfruere lento scelere, ne propera, dolor: €meus dies est; tempore accepto utimur. €{&7Ia.&} Infesta, memet perime. {&7Me.&} Misereri iubes._ €bene est, peractum est. plura non habui, dolor, €quae tibi litarem. lumina huc tumida alleua, €ingrate Iason. coniugem agnoscis tuam? €sic fugere soleo. patuit in caelum uia: €squamosa gemini colla serpentes iugo €summissa praebent. recipe iam gnatos, parens; €ego inter auras aliti curru uehar. €{&7Ia.&} Per alta uade spatia sublime aetheris, €testare nullos esse, qua ueheris, deos. @1 ï°°µÿï‚ÐèáåäÿïƒÓåîÐèéìÿôÿ@@@@{1PHAEDRA}1 @@{&7Hippolytvs&} Ite, umbrosas cingite siluas €summaque montis iuga Cecropii! €celeri planta lustrate uagi €quae saxoso loca Parnetho „@@@@subiecta iacent, €quae Thriasiis uallibus amnis €rapida currens uerberat unda; €scandite colles semper canos €@@@@niue Riphaea. €Hac, hac alii qua nemus alta €texitur alno, qua prata patent €quae rorifera mulcens aura €Zephyrus uernas euocat herbas, €ubi per graciles breuis Ilisos €labitur agros piger et steriles €amne maligno radit harenas. €Vos qua Marathon tramite laeuo €@@@@saltus aperit, €qua comitatae gregibus paruis €nocturna petunt pabula fetae; €uos qua tepidis subditus austris €frigora mollit durus Acharneus. @1 €Alius rupem dulcis Hymetti, €%paruas alius calcet Aphidnas; €pars illa diu uacat immunis, €qua curuati litora ponti €@@@@Sunion urget. €si quem tangit gloria siluae, €@@@@uocat hunc %flius: €hic uersatur, metus agricolis, €uulnere multo iam notus aper. €@@At uos laxas canibus tacitis ˆŸ@@@@mittite habenas; €teneant acres lora Molossos €et pugnaces tendant Cretes €fortia trito uincula collo. €at Spartanos (genus est audax €auidumque ferae) nodo cautus ˆ¤@@@@propiore liga: €ueniet tempus, cum latratu €@@@@caua saxa sonent. €nunc demissi nare sagaci €captent auras lustraque presso €quaerant rostro, dum lux dubia est, €dum signa pedum roscida tellus €@@@@impressa tenet. €@@Alius raras ceruice graui ˆ¬@@@@portare plagas, €alius teretes properet laqueos. €picta rubenti linea pinna €uano cludat terrore feras. €Tibi libretur missile telum, @1 €tu graue dextra laeuaque simul €robur lato derige ferro; €tu praecipites clamore feras ˆ³@@@@subsessor ages; þ°±·ÿï°°µÿï‚ÐèáåäÿïƒÓåîÐèéìÿˆ´tu iam uictor curuo solues €@@@@uiscera cultro. €@@Ades en comiti, diua uirago, €cuius regno pars terrarum €@@@@secreta uacat, €cuius certis petitur telis €fera quae gelidum potat Araxen €et quae stanti ludit in Histro. €tua Gaetulos dextra leones, €tua Cretaeas sequitur ceruas; €nunc ueloces figis dammas ˆ¾@@@@leuiore manu. €tibi dant uariae pectora tigres, €tibi uillosi terga bisontes €latisque feri cornibus uri. €quidquid solis pascitur aruis, €siue illud Arabs diuite silua, €siue illud inops nouit Garamans ˆÇuacuisue uagus Sarmata campis, ˆÅsiue ferocis iuga Pyrenes €siue Hyrcani celant saltus, ˆÈarcus metuit, Diana, tuos. €Tua si gratus numina cultor €@@@@tulit in saltus, €retia uinctas tenuere feras, €nulli laqueum rupere pedes: €fertur plaustro praeda gementi. @1 €tum rostra canes sanguine multo ˆÎ@@@@rubicunda gerunt, €repetitque casas rustica longo €@@@@turba triumpho. €@@En, diua, faue! signum arguti €misere canes: uocor in siluas. €hac, hac pergam qua uia longum €@@@@compensat iter. €@@{&7Phaedra&} O magna uasti Creta dominatrix freti, €cuius per omne litus innumerae rates €tenuere pontum, quidquid Assyria tenus €tellure Nereus peruium rostris secat, €cur me in penates obsidem inuisos datam €hostique nuptam degere aetatem in malis €lacrimisque cogis? profugus en coniunx abest €praestatque nuptae quam solet Theseus fidem. €fortis per altas inuii retro lacus €uadit tenebras miles audacis proci, €solio ut reuulsam regis inferni abstrahat; €pergit furoris socius, haud illum timor €pudorue tenuit: stupra et illicitos toros €Acheronte in imo quaerit Hippolyti pater. €@@Sed maior alius incubat maestae dolor. €non me quies nocturna, non altus sopor €soluere curis: alitur et crescit malum €et ardet intus qualis Aetnaeo uapor €exundat antro. Palladis telae uacant @1 €et inter ipsas pensa labuntur manus; €non colere donis templa uotiuis libet, €non inter aras, Atthidum mixtam choris, €iactare tacitis conscias sacris faces, €nec adire castis precibus aut ritu pio €adiudicatae praesidem terrae deam: €iuuat excitatas consequi cursu feras €et rigida molli gaesa iaculari manu. €@@Quo tendis, anime? quid furens saltus amas? €fatale miserae matris agnosco malum: €peccare noster nouit in siluis amor. €genetrix, tui me miseret? infando malo €correpta pecoris efferum saeui ducem €audax amasti; toruus, impatiens iugi €adulter ille, ductor indomiti gregis_ €sed amabat aliquid. quis meas miserae deus €aut quis iuuare Daedalus flammas queat? €non si ille remeet, arte Mopsopia potens, €qui nostra caeca monstra conclusit domo, €promittat ullam casibus nostris opem. €stirpem perosa Solis inuisi Venus €per nos catenas uindicat Martis sui €suasque, probris omne Phoebeum genus €onerat nefandis: nulla Minois leui €defuncta amore est, iungitur semper nefas. €@@{&7Nvtrix&} Thesea coniunx, clara progenies Iouis, €nefanda casto pectore exturba ocius, €extingue flammas neue te dirae spei @1 €praebe obsequentem: quisquis in primo obstitit €pepulitque amorem, tutus ac uictor fuit; €qui blandiendo dulce nutriuit malum, €sero recusat ferre quod subiit iugum. €nec me fugit, quam durus et ueri insolens €ad recta flecti regius nolit tumor. €quemcumque dederit exitum casus feram: €fortem facit uicina libertas senem. €@@Honesta primum est uelle nec labi uia, €pudor est secundus nosse peccandi modum. €quo, misera, pergis? quid domum infamem aggrauas €superasque matrem? maius est monstro nefas: €nam monstra fato, moribus scelera imputes. €Si, quod maritus supera non cernit loca, €tutum esse facinus credis et uacuum metu, €erras; teneri crede Lethaeo abditum €Thesea profundo et ferre perpetuam Styga: €quid ille, lato maria qui regno premit €populisque reddit iura centenis, pater? €latere tantum facinus occultum sinet? €sagax parentum est cura. Credamus tamen €astu doloque tegere nos tantum nefas: €quid ille rebus lumen infundens suum, €matris parens? quid ille, qui mundum quatit €uibrans corusca fulmen Aetnaeum manu, €sator deorum? credis hoc posse effici, €inter uidentes omnia ut lateas auos? €Sed ut secundus numinum abscondat fauor €coitus nefandos utque contingat stupro €negata magnis sceleribus semper fides: @1 €quid poena praesens, conscius mentis pauor €animusque culpa plenus et semet timens? €scelus aliqua tutum, nulla securum tulit. €@@Compesce amoris impii flammas, precor, €nefasque quod non ulla tellus barbara €commisit umquam, non uagi campis Getae €nec inhospitalis Taurus aut sparsus Scythes; €expelle facinus mente castifica horridum €memorque matris metue concubitus nouos. €miscere thalamos patris et gnati apparas €uteroque prolem capere confusam impio? €perge et nefandis uerte naturam ignibus. €cur monstra cessant? aula cur fratris uacat? €prodigia totiens orbis insueta audiet, €natura totiens legibus cedet suis, €quotiens amabit Cressa? {&7Ph.&} Quae memoras scio €uera esse, nutrix; sed furor cogit sequi €peiora. uadit animus in praeceps sciens €remeatque frustra sana consilia appetens. €sic, cum grauatam nauita aduersa ratem €propellit unda, cedit in uanum labor €et uicta prono puppis aufertur uado. €quid ratio possit? uicit ac regnat furor, €potensque tota mente dominatur deus. €hic uolucer omni pollet in terra impotens €ipsumque flammis torret indomitis Iouem; €Gradiuus istas belliger sensit faces, €opifex trisulci fulminis sensit deus, €et qui furentis semper Aetnaeis iugis €uersat caminos igne tam paruo calet; @1 €ipsumque Phoebum, tela qui neruo regit, €figit sagitta certior missa puer €uolitatque caelo pariter et terris grauis. €{&7Nvt.&} Deum esse amorem turpis et uitio fauens €finxit libido, quoque liberior foret €titulum furori numinis falsi addidit. €natum per omnis scilicet terras uagum €Erycina mittit, ille per caelum uolans €proterua tenera tela molitur manu €regnumque tantum minimus e superis habet: €uana ista demens animus asciuit sibi €Venerisque numen finxit atque arcus dei. €Quisquis secundis rebus exultat nimis €fluitque luxu, semper insolita appetit. €tunc illa magnae dira fortunae comes €subit libido: non placent suetae dapes, €non texta sani moris aut uilis scyphus. €cur in penates rarius tenues subit €haec delicatas eligens pestis domos? €cur sancta paruis habitat in tectis Venus €mediumque sanos uulgus affectus tenet €et se coercent modica, contra diuites €regnoque fulti plura quam fas est petunt? €quod non potest uult posse qui nimium potest. €quid deceat alto praeditam solio uide: €metue ac uerere sceptra remeantis uiri. @1 €{&7Ph.&} Amoris in me maximum regnum reor €reditusque nullos metuo: non umquam amplius €conuexa tetigit supera qui mersus semel €adiit silentem nocte perpetua domum. €{&7Nvt.&} Ne crede Diti. clauserit regnum licet, €canisque diras Stygius obseruet fores: €solus negatas inuenit Theseus uias. €{&7Ph.&} Veniam ille amori forsitan nostro dabit. €{&7Nvt.&} Immitis etiam coniugi castae fuit: €experta saeuam est barbara Antiope manum. €sed posse flecti coniugem iratum puta: €quis huius animum flectet intractabilem? €exosus omne feminae nomen fugit, €immitis annos caelibi uitae dicat, €conubia uitat: genus Amazonium scias. €{&7Ph.&} Hunc in niuosi collis haerentem iugis, €et aspera agili saxa calcantem pede €sequi per alta nemora, per montes placet. €{&7Nvt.&} Resistet ille seque mulcendum dabit €castosque ritus Venere non casta exuet? €tibi ponet odium, cuius odio forsitan €persequitur omnes? {&7Ph.&} Precibus haud uinci potest? €{&7Nvt.&} Ferus est. {&7Ph.&} Amore didicimus uinci feros. €{&7Nvt.&} Fugiet. {&7Ph.&} Per ipsa maria si fugiat, sequar. €{&7Nvt.&} Patris memento. {&7Ph.&} Meminimus matris simul. €{&7Nvt.&} Genus omne profugit. {&7Ph.&} Paelicis careo metu. €{&7Nvt.&} Aderit maritus. {&7Ph.&} Nempe Pirithoi comes? €{&7Nvt.&} Aderitque genitor. {&7Ph.&} Mitis Ariadnae pater. €{&7Nvt.&} Per has senectae splendidas supplex comas €fessumque curis pectus et cara ubera @1 €precor, furorem siste teque ipsa adiuua: €pars sanitatis uelle sanari fuit. €{&7Ph.&} Non omnis animo cessit ingenuo pudor. €paremus, altrix. qui regi non uult amor, €uincatur. haud te, fama, maculari sinam. €haec sola ratio est, unicum effugium mali: €uirum sequamur, morte praeuertam nefas. þ°±·ÿï°°µÿï‚ÐèáåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ÿ{&7Nvt.&} Moderare, alumna, mentis effrenae impetus, €animos coerce. dignam ob hoc uita reor €quod esse temet autumas dignam nece. €{&7Ph.&} Decreta mors est: quaeritur fati genus. €laqueone uitam finiam an ferro incubem? €an missa praeceps arce Palladia cadam? ‹‚†{&7Nvt.&} Sic te senectus nostra praecipiti sinat €perire leto? siste furibundum impetum. €[haud quisquam ad uitam facile reuocari potest] €{&7Ph.&} Prohibere nulla ratio periturum potest, €ubi qui mori constituit et debet mori. ‹‚…proin castitatis uindicem armemus manum. ‹‚‹{&7Nvt.&} Solamen annis unicum fessis, era, €si tam proteruus incubat menti furor, €contemne famam: fama uix uero fauet, €peius merenti melior et peior bono. €temptemus animum tristem et intractabilem. €meus iste labor est aggredi iuuenem ferum €mentemque saeuam flectere immitis uiri. €@@{&7Chorvs&} Diua non miti generata ponto, €quam uocat matrem geminus Cupido: @1 €impotens flammis simul et sagittis €iste lasciuus puer et renidens €tela quam certo moderatur arcu! €[labitur totas furor in medullas €igne furtiuo populante uenas.] €non habet latam data plaga frontem, €sed uorat tectas penitus medullas. €nulla pax isti puero: per orbem €spargit effusas agilis sagittas; €quaeque nascentem uidet ora solem, €quaeque ad Hesperias iacet ora metas, €si qua feruenti subiecta cancro est, €si qua Parrhasiae glacialis ursae €semper errantes patitur colonos, €nouit hos aestus: iuuenum feroces €concitat flammas senibusque fessis €rursus extinctos reuocat calores, €uirginum ignoto ferit igne pectus_ €et iubet caelo superos relicto €uultibus falsis habitare terras. €@@Thessali Phoebus pecoris magister €egit armentum positoque plectro €impari tauros calamo uocauit. €Induit formas quotiens minores €ipse qui caelum nebulasque ducit! €candidas ales modo mouit alas, €dulcior uocem moriente cygno; €fronte nunc torua petulans iuuencus €uirginum strauit sua terga ludo, €perque fraternos, noua regna, fluctus @1 €ungula lentos imitante remos €pectore aduerso domuit profundum, €pro sua uector timidus rapina. €Arsit obscuri dea clara mundi €nocte deserta nitidosque fratri €tradidit currus aliter regendos: €ille nocturnas agitare bigas €discit et gyro breuiore flecti, €nec suum tempus tenuere noctes €et dies tardo remeauit ortu, €dum tremunt axes grauiore curru. €@@Natus Alcmena posuit pharetras €et minax uasti spolium leonis, €passus aptari digitis smaragdos €et dari legem rudibus capillis; €crura distincto religauit auro, €luteo plantas cohibente socco; €et manu, clauam modo qua gerebat, €fila deduxit properante fuso. €@@Vidit Persis ditique ferax €@@@@Lydia harena €deiecta feri terga leonis €umerisque, quibus sederat alti ‹‚È@@@@regia caeli, €tenuem Tyrio stamine pallam. €@@Sacer est ignis (credite laesis) ‹‚Ê@@@@nimiumque potens: €qua terra salo cingitur alto €quaque per ipsum candida mundum €@@@@sidera currunt, @1 €hac regna tenet puer immitis, €spicula cuius sentit in imis €caerulus undis grex Nereidum €flammamque nequit releuare mari. €Ignes sentit genus aligerum; €Venere instinctus suscipit audax €grege pro toto bella iuuencus; €si coniugio timuere suo, €poscunt timidi proelia cerui €et mugitu dant concepti €@@@@signa furoris; ‹‚Útunc uulnificos acuit dentes €aper et toto est spumeus ore: ‹‚Þtunc silua gemit murmure saeuo. ‹‚ÜPoeni quatiunt colla leones, €@@@@cum mouit amor; ‹‚Ùtunc uirgatas India tigres ‹‚Ù@@@@decolor horret. ‹‚ßamat insani belua ponti €Lucaeque boues: uindicat omnes €natura sibi, nihil immune est, €odiumque perit, cum iussit amor; €ueteres cedunt ignibus irae. €quid plura canam? uincit saeuas €@@@@cura nouercas. €@@Altrix, profare quid feras; quonam in loco est €regina? saeuis ecquis est flammis modus? @1 €@@{&7Nvtrix&} Spes nulla tantum posse leniri malum, €finisque flammis nullus insanis erit. €torretur aestu tacito et inclusus quoque, €quamuis tegatur, proditur uultu furor; €erumpit oculis ignis et lassae genae €lucem recusant; nil idem dubiae placet, €artusque uarie iactat incertus dolor: €nunc ut soluto labitur marcens gradu €et uix labante sustinet collo caput, €nunc se quieti reddit et, somni immemor, €noctem querelis ducit; attolli iubet €iterumque poni corpus et solui comas €rursusque fingi: semper impatiens sui €mutatur habitus. nulla iam Cereris subit €cura aut salutis; uadit incerto pede, €iam uiribus defecta: non idem uigor, €non ora tinguens nitida purpureus rubor; €[populatur artus cura, iam gressus tremunt, €tenerque nitidi corporis cecidit decor.] €et qui ferebant signa Phoebeae facis €oculi nihil gentile nec patrium micant. €lacrimae cadunt per ora et assiduo genae €rore irrigantur, qualiter Tauri iugis €tepido madescunt imbre percussae niues. €@@Sed en, patescunt regiae fastigia: €reclinis ipsa sedis auratae toro €solitos amictus mente non sana abnuit. @1 €@@{&7Phaedra&} Remouete, famulae, purpura atque auro inlitas €uestes, procul sit muricis Tyrii rubor, €quae fila ramis ultimi Seres legunt: €breuis expeditos zona constringat sinus, €ceruix monili uacua, nec niueus lapis €deducat auris, Indici donum maris; €odore crinis sparsus Assyrio uacet. €sic temere iactae colla perfundant comae €umerosque summos, cursibus motae citis €uentos sequantur. laeua se pharetrae dabit, €hastile uibret dextra Thessalicum manus: €[talis seueri mater Hippolyti fuit.] €qualis relictis frigidi Ponti plagis €egit cateruas Atticum pulsans solum €Tanaitis aut Maeotis et nodo comas €coegit emisitque, lunata latus €protecta pelta, talis in siluas ferar. €{&7Cho.&} Sepone questus: non leuat miseros dolor; €agreste placa uirginis numen deae. €{&7Nvt.&} Regina nemorum, sola quae montes colis €et una solis montibus coleris dea, €conuerte tristes ominum in melius minas. €o magna siluas inter et lucos dea, €clarumque caeli sidus et noctis decus, €cuius relucet mundus alterna uice, €Hecate triformis, en ades coeptis fauens. €animum rigentem tristis Hippolyti doma: €det facilis aures; mitiga pectus ferum: @1 €amare discat, mutuos ignes ferat. €innecte mentem: toruus auersus ferox €in iura Veneris redeat. huc uires tuas €intende: sic te lucidi uultus ferant €et nube rupta cornibus puris eas, €sic te regentem frena nocturni aetheris €detrahere numquam Thessali cantus queant €nullusque de te gloriam pastor ferat. €@@Ades inuocata, iam faue uotis, dea: €ipsum intuor sollemne uenerantem sacrum €nullo latus comitante_quid dubitas? dedit €tempus locumque casus: utendum artibus. €trepidamus? haud est facile mandatum scelus €audere, uerum iusta qui reges timet €deponat, omne pellat ex animo decus: €malus est minister regii imperii pudor. €@@{&7Hippolytvs&} Quid huc seniles fessa moliris gradus, €o fida nutrix, turbidam frontem gerens €et maesta uultu? sospes est certe parens €sospesque Phaedra stirpis et geminae iugum? €{&7Nvt.&} Metus remitte, prospero regnum in statu est €domusque florens sorte felici uiget. €sed tu beatis mitior rebus ueni: €namque anxiam me cura sollicitat tui, €quod te ipse poenis grauibus infestus domas. €quem fata cogunt, ille cum uenia est miser; €at si quis ultro se malis offert uolens @1 €seque ipse torquet, perdere est dignus bona €quis nescit uti. potius annorum memor €mentem relaxa: noctibus festis facem €attolle, curas Bacchus exoneret graues; €aetate fruere: mobili cursu fugit. €nunc facile pectus, grata nunc iuueni Venus: €exultet animus. cur toro uiduo iaces? €tristem iuuentam solue; nunc cursus rape, €effunde habenas, optimos uitae dies €effluere prohibe. propria descripsit deus €officia et aeuum per suos ducit gradus: €laetitia iuuenem, frons decet tristis senem. €Quid te coerces et necas rectam indolem? €seges illa magnum fenus agricolae dabit €quaecumque laetis tenera luxuriat satis, €arborque celso uertice euincet nemus €quam non maligna caedit aut resecat manus: €ingenia melius recta se in laudes ferunt, €si nobilem animum uegeta libertas alit. €truculentus et siluester ac uitae inscius €tristem iuuentam Venere deserta coles? €hoc esse munus credis indictum uiris, €ut dura tolerent, cursibus domitent equos €et saeua bella Marte sanguineo gerant? €@@Prouidit ille maximus mundi parens, €cum tam rapaces cerneret Fati manus, þ°±·ÿï°°µÿï‚ÐèáåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ƒÔut damna semper subole repararet noua. €excedat agedum rebus humanis Venus, €quae supplet ac restituit exhaustum genus: @1 €orbis iacebit squalido turpis situ, €uacuum sine ullis piscibus stabit mare, €alesque caelo derit et siluis fera, €solis et aer peruius uentis erit. €quam uaria leti genera mortalem trahunt €carpuntque turbam, pontus et ferrum et doli! €sed fata credas desse: sic atram Styga €iam petimus ultro. caelibem uitam probet €sterilis iuuentus: hoc erit, quidquid uides, €unius aeui turba et in semet ruet. €proinde uitae sequere naturam ducem: €urbem frequenta, ciuium coetus cole. €{&7Hi.&} Non alia magis est libera et uitio carens €ritusque melius uita quae priscos colat, €quam quae relictis moenibus siluas amat. €non illum auarae mentis inflammat furor €qui se dicauit montium insontem iugis, €non aura populi et uulgus infidum bonis, €non pestilens inuidia, non fragilis fauor; €non ille regno seruit aut regno imminens €uanos honores sequitur aut fluxas opes, €spei metusque liber, haud illum niger €edaxque liuor dente degeneri petit; €nec scelera populos inter atque urbes sata €nouit nec omnes conscius strepitus pauet €aut uerba fingit; mille non quaerit tegi €diues columnis nec trabes multo insolens €suffigit auro; non cruor largus pias €inundat aras, fruge nec sparsi sacra €centena niuei colla summittunt boues: @1 €sed rure uacuo potitur et aperto aethere €innocuus errat. callidas tantum feris €struxisse fraudes nouit et fessus graui €labore niueo corpus Iliso fouet; €nunc ille ripam celeris Alphei legit, €nunc nemoris alti densa metatur loca, €ubi Lerna puro gelida perlucet uado, €solesque uitat. hinc aues querulae fremunt €ramique uentis lene percussi tremunt Œƒýá* ‹ƒþueteresque fagi. iuuat [2et]2 aut amnis uagi €pressisse ripas, caespite aut nudo leues €duxisse somnos, siue fons largus citas €defundit undas, siue per flores nouos €fugiente dulcis murmurat riuo sonus. €excussa siluis poma compescunt famem €et fraga paruis uulsa dumetis cibos €faciles ministrant. regios luxus procul €est impetus fugisse: sollicito bibunt €auro superbi; quam iuuat nuda manu €captasse fontem! certior somnus premit €secura duro membra laxantem toro. €non in recessu furta et obscuro improbus €quaerit cubili seque multiplici timens €domo recondit: aethera ac lucem petit €et teste caelo uiuit. Hoc equidem reor €uixisse ritu prima quos mixtos deis €profudit aetas. nullus his auri fuit @1 €caecus cupido, nullus in campo sacer €diuisit agros arbiter populis lapis; €nondum secabant credulae pontum rates: €sua quisque norat maria; non uasto aggere €crebraque turre cinxerant urbes latus; €non arma saeua miles aptabat manu €nec torta clausas fregerat saxo graui €ballista portas, iussa nec dominum pati €iuncto ferebat terra seruitium boue: €sed arua per se feta poscentes nihil €pauere gentes, silua natiuas opes €et opaca dederant antra natiuas domos. €@@Rupere foedus impius lucri furor €et ira praeceps quaeque succensas agit €libido mentes; uenit imperii sitis €cruenta, factus praeda maiori minor: €pro iure uires esse. tum primum manu €bellare nuda saxaque et ramos rudes €uertere in arma: non erat gracili leuis €armata ferro cornus aut longo latus €mucrone cingens ensis aut crista procul €galeae micantes: tela faciebat dolor. €inuenit artes bellicus Mauors nouas €et mille formas mortis. hinc terras cruor €infecit omnis fusus et rubuit mare. €tum scelera dempto fine per cunctas domos €iere, nullum caruit exemplo nefas: €a fratre frater, dextera gnati parens €cecidit, maritus coniugis ferro iacet €perimuntque fetus impiae matres suos; €taceo nouercas: mitius nil est feris. @1 €@@Sed dux malorum femina: haec scelerum artifex €obsedit animos, huius incestae stupris €fumant tot urbes, bella tot gentes gerunt €et uersa ab imo regna tot populos premunt. €sileantur aliae: sola coniunx Aegei, €Medea, reddet feminas dirum genus. €{&7Nvt.&} Cur omnium fit culpa paucarum scelus? €{&7Hi.&} Detestor omnis, horreo fugio execror. €sit ratio, sit natura, sit dirus furor: €odisse placuit. ignibus iunges aquas €et amica ratibus ante promittet uada €incerta Syrtis, ante ab extremo sinu €Hesperia Tethys lucidum attollet diem €et ora dammis blanda praebebunt lupi, €quam uictus animum feminae mitem geram. €{&7Nvt.&} Saepe obstinatis induit frenos Amor €et odia mutat. regna materna aspice: €illae feroces sentiunt Veneris iugum; €testaris istud unicus gentis puer. €{&7Hi.&} Solamen unum matris amissae fero, €odisse quod iam feminas omnis licet. €{&7Nvt.&} Vt dura cautes undique intractabilis €resistit undis et lacessentes aquas €longe remittit, uerba sic spernit mea. €@@Sed Phaedra praeceps graditur, impatiens morae. €quo se dabit fortuna? quo uerget furor? €terrae repente corpus exanimum accidit €et ora morti similis obduxit color. €attolle uultus, dimoue uocis moras: €tuus en, alumna, temet Hippolytus tenet. @1 €@@{&7Phaedra&} Quis me dolori reddit atque aestus graues €reponit animo? quam bene excideram mihi! €{&7Hi.&} Cur dulce munus redditae lucis fugis? €{&7Ph.&} Aude, anime, tempta, perage mandatum tuum. €intrepida constent uerba: qui timide rogat €docet negare. magna pars sceleris mei €olim peracta est; serus est nobis pudor: €admouimus nefanda. si coepta exequor, €forsan iugali crimen abscondam face: €honesta quaedam scelera successus facit. €en, incipe, anime!_Commodes paulum, precor, €secretus aures. si quis est abeat comes. €{&7Hi.&} En locus ab omni liber arbitrio uacat. €{&7Ph.&} Sed ora coeptis transitum uerbis negant; €uis magna uocem mittit et maior tenet. €uos testor omnis, caelites, hoc quod uolo €me nolle. €{&7Hi.&} Animusne cupiens aliquid effari nequit? €{&7Ph.&} Curae leues locuntur, ingentes stupent. €{&7Hi.&} Committe curas auribus, mater, meis. €{&7Ph.&} Matris superbum est nomen et nimium potens: €nostros humilius nomen affectus decet; €me uel sororem, Hippolyte, uel famulam uoca, €famulamque potius: omne seruitium feram. €non me per altas ire si iubeas niues €pigeat gelatis ingredi Pindi iugis; €non, si per ignes ire et infesta agmina, @1 €cuncter paratis ensibus pectus dare. €mandata recipe sceptra, me famulam accipe: €[te imperia regere, me decet iussa exequi] €muliebre non est regna tutari urbium. €tu qui iuuentae flore primaeuo uiges, €ciues paterno fortis imperio rege; €sinu receptam supplicem ac seruam tege: €miserere uiduae. {&7Hi.&} Summus hoc omen deus €auertat. aderit sospes actutum parens. €{&7Ph.&} Regni tenacis dominus et tacitae Stygis €nullam relictos fecit ad superos uiam: €thalami remittet ille raptorem sui? €nisi forte amori placidus et Pluton sedet. €{&7Hi.&} Illum quidem aequi caelites reducem dabunt. €sed dum tenebit uota in incerto deus, €pietate caros debita fratres colam, €et te merebor esse ne uiduam putes €ac tibi parentis ipse supplebo locum. €{&7Ph.&} O spes amantum credula, o fallax Amor! €satisne dixi?_precibus admotis agam. €Miserere, pauidae mentis exaudi preces_ €libet loqui pigetque. {&7Hi.&} Quodnam istud malum est? €{&7Ph.&} Quod in nouercam cadere uix credas malum. €{&7Hi.&} Ambigua uoce uerba perplexa iacis: €effare aperte. {&7Ph.&} Pectus insanum uapor €amorque torret. intimis saeuit ferus €[penitus medullas atque per uenas meat] €uisceribus ignis mersus et uenas latens €ut agilis altas flamma percurrit trabes. @1 €{&7Hi.&} Amore nempe Thesei casto furis? €{&7Ph.&} Hippolyte, sic est: Thesei uultus amo €illos priores, quos tulit quondam puer, €cum prima puras barba signaret genas €monstrique caecam Gnosii uidit domum €et longa curua fila collegit uia. €quis tum ille fulsit! presserant uittae comam €et ora flauus tenera tinguebat pudor; €inerant lacertis mollibus fortes tori, €tuaeque Phoebes uultus aut Phoebi mei, €tuusue potius_talis, en talis fuit €cum placuit hosti, sic tulit celsum caput. €in te magis refulget incomptus decor: €est genitor in te totus et toruae tamen €pars aliqua matris miscet ex aequo decus: €in ore Graio Scythicus apparet rigor. €si cum parente Creticum intrasses fretum, €tibi fila potius nostra neuisset soror. €Te te, soror, quacumque siderei poli €in parte fulges, inuoco ad causam parem: €domus sorores una corripuit duas, þ°±·ÿï°°µÿï‚ÐèáåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹…šte genitor, at me gnatus._en supplex iacet €adlapsa genibus regiae proles domus. €respersa nulla labe et intacta, innocens €tibi mutor uni. certa descendi ad preces: €finem hic dolori faciet aut uitae dies. €miserere amantis._{&7Hi.&} Magne regnator deum, €tam lentus audis scelera? tam lentus uides? €et quando saeua fulmen emittes manu, €si nunc serenum est? omnis impulsus ruat @1 €aether et atris nubibus condat diem, €ac uersa retro sidera obliquos agant €retorta cursus. tuque, sidereum caput, €radiate Titan, tu nefas stirpis tuae €speculare? lucem merge et in tenebras fuge. €cur dextra, diuum rector atque hominum, uacat €tua, nec trisulca mundus ardescit face? €in me tona, me fige, me uelox cremet €transactus ignis: sum nocens, merui mori: €placui nouercae. dignus en stupris ego? €scelerique tanto uisus ego solus tibi €materia facilis? hoc meus meruit rigor? €o scelere uincens omne femineum genus, €o maius ausa matre monstrifera malum €genetrice peior! illa se tantum stupro €contaminauit, et tamen tacitum diu €crimen biformi partus exhibuit nota, €scelusque matris arguit uultu truci €ambiguus infans_ille te uenter tulit. €o ter quaterque prospero fato dati €quos hausit et peremit et leto dedit €odium dolusque_genitor, inuideo tibi: €Colchide nouerca maius hoc, maius malum est. €{&7Ph.&} Et ipsa nostrae fata cognosco domus: €fugienda petimus; sed mei non sum potens. €te uel per ignes, per mare insanum sequar €rupesque et amnes, unda quos torrens rapit; €quacumque gressus tuleris hac amens agar_ €iterum, superbe, genibus aduoluor tuis. €{&7Hi.&} Procul impudicos corpore a casto amoue €tactus_quid hoc est? etiam in amplexus ruit? €stringatur ensis, merita supplicia exigat. @1 €en impudicum crine contorto caput €laeua reflexi: iustior numquam focis €datus tuis est sanguis, arquitenens dea. €{&7Ph.&} Hippolyte, nunc me compotem uoti facis; €sanas furentem. maius hoc uoto meo est, €saluo ut pudore manibus immoriar tuis. €{&7Hi.&} Abscede, uiue, ne quid exores, et hic €contactus ensis deserat castum latus. €quis eluet me Tanais aut quae barbaris €Maeotis undis Pontico incumbens mari? €non ipse toto magnus Oceano pater €tantum expiarit sceleris. o siluae, o ferae! €{&7Nvt.&} Deprensa culpa est. anime, quid segnis stupes? €regeramus ipsi crimen atque ultro impiam €Venerem arguamus: scelere uelandum est scelus; €tutissimum est inferre, cum timeas, gradum. €ausae priores simus an passae nefas, €secreta cum sit culpa, quis testis sciet? €@@Adeste, Athenae! fida famulorum manus, €fer opem! nefandi raptor Hippolytus stupri €instat premitque, mortis intentat metum, €ferro pudicam terret_en praeceps abit €ensemque trepida liquit attonitus fuga. €pignus tenemus sceleris. hanc maestam prius €recreate. crinis tractus et lacerae comae €ut sunt remaneant, facinoris tanti notae. €perferte in urbem!_Recipe iam sensus, era. €quid te ipsa lacerans omnium aspectus fugis? €mens impudicam facere, non casus, solet. @1 €@@{&7Chorvs&} Fugit insanae similis procellae, €ocior nubes glomerante Coro, €ocior cursum rapiente flamma, €stella cum uentis agitata longos €@@@@porrigit ignes. €Conferat tecum decus omne priscum €fama miratrix senioris aeui: €pulcrior tanto tua forma lucet, €clarior quanto micat orbe pleno €cum suos ignes coeunte cornu €iunxit et curru properante pernox €exerit uultus rubicunda Phoebe €nec tenent stellae faciem minores; €talis est, primas referens tenebras, €nuntius noctis, modo lotus undis €Hesperus, pulsis iterum tenebris €@@@@Lucifer idem. €Et tu, thyrsigera Liber ab India, €intonsa iuuenis perpetuum coma, €tigres pampinea cuspide temperans €ac mitra cohibens cornigerum caput, €non uinces rigidas Hippolyti comas. €ne uultus nimium suspicias tuos: €omnis per populos fabula distulit, €Phaedrae quem Bromio praetulerit soror. €@@Anceps forma bonum mortalibus, €exigui donum breue temporis, €ut uelox celeri pede laberis! €non sic prata nouo uere decentia @1 €aestatis calidae despoliat uapor €(saeuit solstitio cum medius dies €et noctes breuibus praecipitat rotis), €languescunt folio lilia pallido €et gratae capiti deficiunt rosae, €ut fulgor teneris qui radiat genis €momento rapitur nullaque non dies €formosi spolium corporis abstulit. €res est forma fugax: quis sapiens bono €confidat fragili? dum licet, utere. €tempus te tacitum subruit, horaque €semper praeterita deterior subit. €@@Quid deserta petis? tutior auiis €non est forma locis: te nemore abdito, €cum Titan medium constituit diem, €cingent, turba licens, Naides improbae, €formosos solitae claudere fontibus, €et somnis facient insidias tuis €@@@@lasciuae nemorum deae €@@@@montiuagiue Panes. €Aut te stellifero despiciens polo €sidus post ueteres Arcadas editum €currus non poterit flectere candidos. €en nuper rubuit, nullaque lucidis €nubes sordidior uultibus obstitit; €at nos solliciti numine turbido, €tractam Thessalicis carminibus rati, €tinnitus dedimus: tu fueras labor @1 €et tu causa morae, te dea noctium €dum spectat celeres sustinuit uias. €@@Vexent hanc faciem frigora parcius, €haec solem facies rarius appetat: €lucebit Pario marmore clarius. €quam grata est facies torua uiriliter €et pondus ueteris triste supercili! €Phoebo colla licet splendida compares: €illum caesaries nescia colligi €perfundens umeros ornat et integit; €te frons hirta decet, te breuior coma €nulla lege iacens; tu licet asperos €pugnacesque deos uiribus audeas €et uasti spatio uincere corporis: €aequas Herculeos nam iuuenis toros, €Martis belligeri pectore latior. €si dorso libeat cornipedis uehi, €frenis Castorea mobilior manu €Spartanum poteris flectere Cyllaron. €Ammentum digitis tende prioribus €et totis iaculum derige uiribus: €tam longe, dociles spicula figere, €non mittent gracilem Cretes harundinem. €aut si tela modo spargere Parthico €in caelum placeat, nulla sine alite €descendent, tepido uiscere condita €praedam de mediis nubibus afferent. €@@Raris forma uiris (saecula perspice) €impunita fuit. te melior deus €tutum praetereat formaque nobilis €deformis senii monstret imaginem. @1 €@@Quid sinat inausum feminae praeceps furor? €nefanda iuueni crimina insonti apparat. €en scelera! quaerit crine lacerato fidem, €decus omne turbat capitis, umectat genas: €instruitur omni fraude feminea dolus. €@@Sed iste quisnam est regium in uultu decus €gerens et alto uertice attollens caput? €ut ora iuueni paria Pittheo gerit, €ni languido pallore canderent genae €staretque recta squalor incultus coma! €en ipse Theseus redditus terris adest. €@@{&7Thesevs&} Tandem profugi noctis aeternae plagam €uastoque manes carcere umbrantem polum, €et uix cupitum sufferunt oculi diem. €iam quarta Eleusin dona Triptolemi secat €paremque totiens libra composuit diem, €ambiguus ut me sortis ignotae labor €detinuit inter mortis et uitae mala. €pars una uitae mansit extincto mihi, €sensus malorum; finis Alcides fuit, €qui cum reuulsum Tartaro abstraheret canem, €me quoque supernas pariter ad sedes tulit. €sed fessa uirtus robore antiquo caret €trepidantque gressus. heu, labor quantus fuit €Phlegethonte ab imo petere longinquum aethera €pariterque mortem fugere et Alciden sequi. @1 €@@Quis fremitus aures flebilis pepulit meas? €expromat aliquis. luctus et lacrimae et dolor, €in limine ipso maesta lamentatio? €hospitia digna prorsus inferno hospite. €@@{&7Nvtrix&} Tenet obstinatum Phaedra consilium necis €fletusque nostros spernit ac morti imminet. €{&7Th.&} Quae causa leti? reduce cur moritur uiro? €{&7Nvt.&} Haec ipsa letum causa maturum attulit. €{&7Th.&} Perplexa magnum uerba nescioquid tegunt. €effare aperte, quis grauet mentem dolor. €{&7Nvt.&} Haut pandit ulli; maesta secretum occulit €statuitque secum ferre quo moritur malum. €iam perge, quaeso, perge: properato est opus. €{&7Th.&} Reserate clausos regii postes laris. €@@O socia thalami, sicine aduentum uiri €et expetiti coniugis uultum excipis? €quin ense uiduas dexteram atque animum mihi €restituis et te quidquid e uita fugat €expromis? {&7Ph.&} Eheu, per tui sceptrum imperi, €magnanime Theseu, perque natorum indolem €tuosque reditus perque iam cineres meos, €permitte mortem. {&7Th.&} Causa quae cogit mori? þ°±·ÿï°°µÿï‚ÐèáåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹†è{&7Ph.&} Si causa leti dicitur, fructus perit. €{&7Th.&} Nemo istud alius, me quidem excepto, audiet. €{&7Ph.&} Aures pudica coniugis solas timet. €{&7Th.&} Effare: fido pectore arcana occulam. @1 €{&7Ph.&} Alium silere quod uoles, primus sile. €{&7Th.&} Leti facultas nulla continget tibi. €{&7Ph.&} Mori uolenti desse mors numquam potest. €{&7Th.&} Quod sit luendum morte delictum indica. €{&7Ph.&} Quod uiuo. {&7Th.&} Lacrimae nonne te nostrae mouent? €{&7Ph.&} Mors optima est perire lacrimandum suis. €{&7Th.&} Silere pergit._uerbere ac uinclis anus €altrixque prodet quidquid haec fari abnuit. €Vincite ferro. uerberum uis extrahat €secreta mentis. {&7Ph.&} Ipsa iam fabor, mane. €{&7Th.&} Quidnam ora maesta auertis et lacrimas genis €subito coortas ueste praetenta optegis? €{&7Ph.&} Te te, creator caelitum, testem inuoco, €et te, coruscum lucis aetheriae iubar, €ex cuius ortu nostra dependet domus: €temptata precibus restiti; ferro ac minis €non cessit animus: uim tamen corpus tulit. €labem hanc pudoris eluet noster cruor. €{&7Th.&} Quis, ede, nostri decoris euersor fuit? €{&7Ph.&} Quem rere minime. {&7Th.&} Quis sit audire expeto. €{&7Ph.&} Hic dicet ensis, quem tumultu territus €liquit stuprator ciuium accursum timens. €{&7Th.&} Quod facinus, heu me, cerno? quod monstrum intuor? €regale patriis asperum signis ebur €capulo refulget, gentis Actaeae decus. €sed ipse quonam euasit? {&7Ph.&} Hi trepidum fuga €uidere famuli concitum celeri pede. €{&7Th.&} Pro sancta Pietas, pro gubernator poli @1 €et qui secundum fluctibus regnum moues, €unde ista uenit generis infandi lues? €hunc Graia tellus aluit an Taurus Scythes €Colchusque Phasis? redit ad auctores genus €stirpemque primam degener sanguis refert. €est prorsus iste gentis armiferae furor, €odisse Veneris foedera et castum diu €uulgare populis corpus. o taetrum genus €nullaque uictum lege melioris soli! €ferae quoque ipsae Veneris euitant nefas, €generisque leges inscius seruat pudor. €@@Vbi uultus ille et ficta maiestas uiri €atque habitus horrens, prisca et antiqua appetens, €morumque senium triste et affectus graues? €o uita fallax, abditos sensus geris €animisque pulcram turpibus faciem induis: €pudor impudentem celat, audacem quies, €pietas nefandum; uera fallaces probant €simulantque molles dura. siluarum incola €ille efferatus castus intactus rudis, €mihi te reseruas? a meo primum toro €et scelere tanto placuit ordiri uirum? €iam iam superno numini grates ago, €quod icta nostra cecidit Antiope manu, €quod non ad antra Stygia descendens tibi €matrem reliqui. Profugus ignotas procul €percurre gentes: te licet terra ultimo €summota mundo dirimat Oceani plagis €orbemque nostris pedibus obuersum colas, €licet in recessu penitus extremo abditus €horrifera celsi regna transieris poli @1 €hiemesque supra positus et canas niues €gelidi frementes liqueris Boreae minas €post te furentes, sceleribus poenas dabis. €profugum per omnis pertinax latebras premam: €longinqua clausa abstrusa diuersa inuia €emetiemur, nullus obstabit locus: €scis unde redeam. tela quo mitti haud queunt, €huc uota mittam: genitor aequoreus dedit €ut uota prono terna concipiam deo, €et inuocata munus hoc sanxit Styge. €@@En perage donum triste, regnator freti! €non cernat ultra lucidum Hippolytus diem €adeatque manes iuuenis iratos patri. €fer abominandam nunc opem gnato, parens: €numquam supremum numinis munus tui €consumeremus, magna ni premerent mala; €inter profunda Tartara et Ditem horridum €et imminentes regis inferni minas, €uoto peperci: redde nunc pactam fidem._ €genitor, moraris? cur adhuc undae silent? €nunc atra uentis nubila impellentibus €subtexe noctem, sidera et caelum eripe, €effunde pontum, uulgus aequoreum cie €fluctusque ab ipso tumidus Oceano uoca. €@@{&7Chorvs&} O magna parens, Natura, deum €tuque igniferi rector Olympi, @1 €qui sparsa cito sidera mundo €cursusque uagos rapis astrorum €celerique polos cardine uersas, €cur tanta tibi cura perennes €agitare uices aetheris alti, €ut nunc canae frigora brumae €@@@@nudent siluas, €nunc arbustis redeant umbrae, €nunc aestiui colla leonis €Cererem magno feruore coquant €uiresque suas temperet annus? €sed cur idem qui tanta regis, €sub quo uasti pondera mundi €librata suos ducunt orbes, €hominum nimium securus abes, €non sollicitus prodesse bonis, €@@@@nocuisse malis? €@@Res humanas ordine nullo €Fortuna regit sparsitque manu €munera caeca peiora fouens: €uincit sanctos dira libido, €fraus sublimi regnat in aula; €tradere turpi fasces populus €gaudet, eosdem colit atque odit. €tristis uirtus peruersa tulit ‹‡Ù@@@@praemia recti: @1 €castos sequitur mala paupertas €uitioque potens regnat adulter_ €o uane pudor falsumque decus! €@@Sed quid citato nuntius portat gradu €rigatque maestis lugubrem uultum genis? €@@{&7Nvntivs&} O sors acerba et dura, famulatus grauis, €cur me ad nefandi nuntium casus uocas? €{&7Th.&} Ne metue cladis fortiter fari asperas: €non imparatum pectus aerumnis gero. €{&7Nvn.&} Vocem dolori lingua luctificam negat. €{&7Th.&} Proloquere, quae sors aggrauet quassam domum. €{&7Nvn.&} Hippolytus, heu me, flebili leto occubat. €{&7Th.&} Gnatum parens obisse iam pridem scio: €nunc raptor obiit. mortis effare ordinem. €{&7Nvn.&} Vt profugus urbem liquit infesto gradu €celerem citatis passibus cursum explicans, €celso sonipedes ocius subigit iugo €et ora frenis domita substrictis ligat. €tum multa secum effatus et patrium solum €abominatus saepe genitorem ciet €acerque habenis lora permissis quatit: €cum subito uastum tonuit ex alto mare €creuitque in astra. nullus inspirat salo @1 €uentus, quieti nulla pars caeli strepit €placidumque pelagus propria tempestas agit. €non tantus Auster Sicula disturbat freta €nec tam furens Ionius exsurgit sinus €regnante Coro, saxa cum fluctu tremunt €et cana summum spuma Leucaten ferit. €consurgit ingens pontus in uastum aggerem, €[tumidumque monstro pelagus in terras ruit] €nec ista ratibus tanta construitur lues: €terris minatur; fluctus haud cursu leui €prouoluitur; nescioquid onerato sinu €grauis unda portat. quae nouum tellus caput €ostendet astris? Cyclas exoritur noua? €latuere rupes numine Epidauri dei €et scelere petrae nobiles Scironides €et quae duobus terra comprimitur fretis. €Haec dum stupentes sequimur, en totum mare €immugit, omnes undique scopuli adstrepunt; €summum cacumen rorat expulso sale, €spumat uomitque uicibus alternis aquas €qualis per alta uehitur Oceani freta €fluctum refundens ore physeter capax. €inhorruit concussus undarum globus €soluitque sese et litori inuexit malum €maius timore, pontus in terras ruit €suumque monstrum sequitur_os quassat tremor. €@@Quis habitus ille corporis uasti fuit! €caerulea taurus colla sublimis gerens @1 €erexit altam fronte uiridanti iubam; €stant hispidae aures, orbibus uarius color, €et quem feri dominator habuisset gregis €et quem sub undis natus: hinc flammam uomunt €oculi, hinc relucent caerula insignes nota; €opima ceruix arduos tollit toros €naresque hiulcis haustibus patulae fremunt; €musco tenaci pectus ac palear uiret, €longum rubenti spargitur fuco latus; €tum pone tergus ultima in monstrum coit €facies et ingens belua immensam trahit €squamosa partem. talis extremo mari €pistrix citatas sorbet aut frangit rates. €@@Tremuere terrae, fugit attonitum pecus €passim per agros, nec suos pastor sequi €meminit iuuencos; omnis e saltu fera €diffugit, omnis frigido exsanguis metu €uenator horret. solus immunis metu €Hippolytus artis continet frenis equos €pauidosque notae uocis hortatu ciet. €Est alta ad Argos collibus ruptis uia, €uicina tangens spatia suppositi maris; €hic se illa moles acuit atque iras parat. €ut cepit animos seque praetemptans satis €prolusit irae, praepeti cursu euolat, €summam citato uix gradu tangens humum, €et torua currus ante trepidantis stetit. €contra feroci gnatus insurgens minax €uultu nec ora mutat et magnum intonat: @1 €'haud frangit animum uanus hic terror meum: €nam mihi paternus uincere est tauros labor.' €@@Inobsequentes protinus frenis equi €rapuere cursum iamque derrantes uia, €quacumque rabidos pauidus euexit furor, €hac ire pergunt seque per scopulos agunt. þ°±·ÿï°°µÿï‚ÐèáåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ˆ°at ille, qualis turbido rector mari €ratem retentat, ne det obliquum latus, €et arte fluctum fallit, haud aliter citos €currus gubernat: ora nunc pressis trahit €constricta frenis, terga nunc torto frequens €uerbere coercet. sequitur adsiduus comes, €nunc aequa carpens spatia, nunc contra obuius €oberrat, omni parte terrorem mouens. €non licuit ultra fugere: nam toto obuius €incurrit ore corniger ponti horridus. €tum uero pauida sonipedes mente exciti €imperia soluunt seque luctantur iugo €eripere rectique in pedes iactant onus. €@@Praeceps in ora fusus implicuit cadens €laqueo tenaci corpus et quanto magis €pugnat, sequaces hoc magis nodos ligat. €sensere pecudes facinus_et curru leui, €dominante nullo, qua timor iussit ruunt. €talis per auras non suum agnoscens onus €Solique falso creditum indignans diem €Phaethonta currus deuium excussit polo. €Late cruentat arua et inlisum caput €scopulis resultat; auferunt dumi comas, €et ora durus pulcra populatur lapis €peritque multo uulnere infelix decor. @1 €moribunda celeres membra peruoluunt rotae; €tandemque raptum truncus ambusta sude €medium per inguen stipite ingesto tenet; €[paulumque domino currus affixo stetit] €haesere biiuges uulnere_et pariter moram €dominumque rumpunt. inde semianimem secant €uirgulta, acutis asperi uepres rubis €omnisque ruscus corporis partem tulit. €@@Errant per agros funebris famuli manus, €per illa qua distractus Hippolytus loca €longum cruenta tramitem signat nota, €maestaeque domini membra uestigant canes. €necdum dolentum sedulus potuit labor €explere corpus_hocine est formae decus? €qui modo paterni clarus imperii comes €et certus heres siderum fulsit modo, €passim ad supremos ille colligitur rogos €et funeri confertur. {&7Th.&} O nimium potens €quanto parentes sanguinis uinclo tenes €natura! quam te colimus inuiti quoque! €occidere uolui noxium, amissum fleo. €{&7Nvn.&} Haud flere honeste quisque quod uoluit potest. €{&7Th.&} Equidem malorum maximum hunc cumulum reor, €si abominanda casus optanda efficit. €{&7Nvn.&} Et si odia seruas, cur madent fletu genae? €{&7Th.&} Quod interemi, non quod amisi, fleo. @1 €@@{&7Chorvs&} Quanti casus, heu, magna rotant! €minor in paruis Fortuna furit €leuiusque ferit leuiora deus; €seruat placidos obscura quies €praebetque senes casa securos. €@@Admota aetheriis culmina sedibus €Euros excipiunt, excipiunt Notos, €@@@@insani Boreae minas €@@@@imbriferumque Corum. €@@Raros patitur fulminis ictus €@@@@umida uallis: €tremuit telo Iouis altisoni €Caucasus ingens Phrygiumque nemus €matris Cybeles: metuens caelo €Iuppiter alto uicina petit; €non capit umquam magnos motus €humilis tecti plebeia domus. €@@@@[circa regna tonat] €@@Volat ambiguis mobilis alis €hora, nec ulli praestat uelox €@@@@Fortuna fidem: €hic qui clari sidera mundi €nitidumque diem * * * morte relicta €luget maestos tristis reditus €ipsoque magis flebile Auerno €sedis patriae uidet hospitium. @1 €@@Pallas Actaeae ueneranda genti, €quod tuus caelum superosque Theseus €spectat et fugit Stygias paludes, €casta nil debes patruo rapaci: €constat inferno numerus tyranno. €@@Quae uox ab altis flebilis tectis sonat €strictoque uecors Phaedra quid ferro parat? €@@{&7Thesevs&} Quis te dolore percitam instigat furor? €quid ensis iste quidue uociferatio €planctusque supra corpus inuisum uolunt? €@@{&7Phaedra&} Me me, profundi saeue dominator freti, €inuade et in me monstra caerulei maris €emitte, quidquid intimo Tethys sinu €extrema gestat, quidquid Oceanus uagis €complexus undis ultimo fluctu tegit. €O dure Theseu semper, o numquam tuis €tuto reuerse: gnatus et genitor nece €reditus tuos luere; peruertis domum €amore semper coniugum aut odio nocens. €@@Hippolyte, tales intuor uultus tuos €talesque feci? membra quis saeuus Sinis €aut quis Procrustes sparsit aut quis Cresius, €Daedalea uasto claustra mugitu replens, €taurus biformis ore cornigero ferox €diuulsit? heu me, quo tuus fugit decor @1 €oculique nostrum sidus? exanimis iaces? €ades parumper uerbaque exaudi mea. €nil turpe loquimur: hac manu poenas tibi €soluam et nefando pectori ferrum inseram, €animaque Phaedram pariter ac scelere exuam. €[et te per undas perque Tartareos lacus, €per Styga, per amnes igneos amens sequar] €placemus umbras: capitis exuuias cape €laceraeque frontis accipe abscisam comam. €non licuit animos iungere, at certe licet €iunxisse fata. morere, si casta es, uiro; €si incesta, amori. coniugis thalamos petam €tanto impiatos facinore? hoc derat nefas, €ut uindicato sancta fruereris toro. €o mors amoris una sedamen mali, €o mors pudoris maximum laesi decus, €confugimus ad te: pande placatos sinus. €@@Audite, Athenae, tuque, funesta pater €peior nouerca: falsa memoraui et nefas, €quod ipsa demens pectore insano hauseram, €mentita finxi. uana punisti pater, €iuuenisque castus crimine incesto iacet, €pudicus, insons_recipe iam mores tuos. €mucrone pectus impium iusto patet €cruorque sancto soluit inferias uiro. €{&7Th.&} Quid facere rapto debeas gnato parens, €disce a nouerca: condere Acherontis plagis. €Pallidi fauces Auerni uosque, Taenarii specus, €unda miseris grata Lethes uosque, torpentes lacus, €impium rapite atque mersum premite perpetuis malis. @1 €nunc adeste, saeua ponti monstra, nunc uasti maris, €ultimo quodcumque Proteus aequorum abscondit sinu, €meque ouantem scelere tanto rapite in altos gurgites. €Tuque semper, genitor, irae facilis assensor meae: €morte facili dignus haud sum qui noua natum nece €segregem sparsi per agros quique, dum falsum nefas €exsequor uindex seuerus, incidi in uerum scelus. €sidera et manes et undas scelere compleui meo: €amplius sors nulla restat; regna me norunt tria. €@@In hoc redimus? patuit ad caelum uia, €bina ut uiderem funera et geminam necem, €caelebs et orbus funebres una face €ut concremarem prolis ac thalami rogos? €donator atrae lucis, Alcide, tuum €Diti remitte munus; ereptos mihi €restitue manes._impius frustra inuoco €mortem relictam: crudus et leti artifex, €exitia machinatus insolita effera, €nunc tibimet ipse iusta supplicia irroga. €pinus coacto uertice attingens humum €caelo remissum findat in geminas trabes, €mittarue praeceps saxa per Scironia? €grauiora uidi, quae pati clausos iubet €Phlegethon nocentes igneo cingens uado. €quae poena memet maneat et sedes, scio: €umbrae nocentes, cedite et ceruicibus €his, his repositum degrauet fessas manus @1 €saxum, seni perennis Aeolio labor; €me ludat amnis ora uicina alluens; €uultur relicto transuolet Tityo ferus €meumque poenae semper accrescat iecur; €et tu mei requiesce Pirithoi pater: €haec incitatis membra turbinibus ferat €nusquam resistens orbe reuoluto rota. €Dehisce tellus, recipe me dirum chaos, €recipe, haec ad umbras iustior nobis uia est: €gnatum sequor_ne metue qui manes regis: €casti uenimus; recipe me aeterna domo €non exiturum._non mouent diuos preces; €at, si rogarem scelera, quam proni forent! €{&7Cho.&} Theseu, querelis tempus aeternum manet: €nunc iusta nato solue et absconde ocius €dispersa foede membra laniatu effero. €{&7Th.&} Huc, huc, reliquias uehite cari corporis €pondusque et artus temere congestos date. €Hippolytus hic est? crimen agnosco meum: €ego te peremi; neu nocens tantum semel €solusue fierem, facinus ausurus parens €patrem aduocaui. munere en patrio fruor. €o triste fractis orbitas annis malum! €complectere artus, quodque de nato est super, €miserande, maesto pectore incumbens, foue. €@@Disiecta, genitor, membra laceri corporis €in ordinem dispone et errantes loco €restitue partes: fortis hic dextrae locus, €hic laeua frenis docta moderandis manus €ponenda: laeui lateris agnosco notas. €quam magna lacrimis pars adhuc nostris abest! @1 €durate trepidae lugubri officio manus, €fletusque largos sistite, arentes genae, €dum membra nato genitor adnumerat suo €corpusque fingit. hoc quid est forma carens €et turpe, multo uulnere abruptum undique? €quae pars tui sit dubito; sed pars est tui: €hic, hic repone, non suo, at uacuo loco. €haecne illa facies igne sidereo nitens, €%inimica flectens lumina? huc cecidit decor? €o dira fata, numinum o saeuus fauor! €sic ad parentem natus ex uoto redit? þ°±·ÿï°°µÿï‚ÐèáåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹‰ùen haec suprema dona genitoris cape, €saepe efferendus; interim haec ignes ferant. €@@Patefacite acerbam caede funesta domum; €Mopsopia claris tota lamentis sonet. €uos apparate regii flammam rogi; €at uos per agros corporis partes uagas €inquirite._istam terra defossam premat, €grauisque tellus impio capiti incubet. @1 ï°°¶ÿï‚ÏåäÿïƒÓåîÐèéìÿôÿ@@@@{1OEDIPVS}1 @@{&7Oedipvs&} Iam nocte Titan dubius expulsa redit €et nube maestum squalida exoritur iubar, €lumenque flamma triste luctifica gerens €prospiciet auida peste solatas domos, €stragemque quam nox fecit ostendet dies. €@@Quisquamne regno gaudet? o fallax bonum, €quantum malorum fronte quam blanda tegis! €ut alta uentos semper excipiunt iuga €rupemque saxis uasta dirimentem freta €quamuis quieti uerberat fluctus maris, €imperia sic excelsa Fortunae obiacent. €Quam bene parentis sceptra Polybi fugeram! €curis solutus exul, intrepidus uagans €(caelum deosque testor) in regnum incidi; €infanda timeo: ne mea genitor manu €perimatur; hoc me Delphicae laurus monent, €aliudque nobis maius indicunt scelus. €est maius aliquod patre mactato nefas? €pro misera pietas (eloqui fatum pudet), €thalamos parentis Phoebus et diros toros €gnato minatur impia incestos face. €hic me paternis expulit regnis timor, €hoc ego penates profugus excessi meos: €parum ipse fidens mihimet in tuto tua, €natura, posui iura. cum magna horreas, @1 €quod posse fieri non putes metuas tamen: €cuncta expauesco meque non credo mihi. €@@Iam iam aliquid in nos fata moliri parant. €nam quid rear quod ista Cadmeae lues €infesta genti strage tam late edita €mihi parcit uni? cui reseruamur malo? €inter ruinas urbis et semper nouis €deflenda lacrimis funera ac populi struem €incolumis asto_scilicet Phoebi reus. €sperare poteras sceleribus tantis dari €regnum salubre? fecimus caelum nocens. €@@Non aura gelido lenis afflatu fouet €anhela flammis corda, non Zephyri leues €spirant, sed ignes auget aestiferi canis €Titan, leonis terga Nemeaei premens. €deseruit amnes umor atque herbas color €aretque Dirce, tenuis Ismenos fluit €et tinguit inopi nuda uix unda uada. €obscura caelo labitur Phoebi soror, €tristisque mundus nubilo pallet nouo. €nullum serenis noctibus sidus micat, €sed grauis et ater incubat terris uapor: €obtexit arces caelitum ac summas domos €inferna facies. denegat fructum Ceres €adulta, et altis flaua cum spicis tremat, €arente culmo sterilis emoritur seges. €Nec ulla pars immunis exitio uacat, €sed omnis aetas pariter et sexus ruit, €iuuenesque senibus iungit et gnatis patres €funesta pestis, una fax thalamos cremat, €fletuque acerbo funera et questu carent. @1 €quin ipsa tanti peruicax clades mali €siccauit oculos, quodque in extremis solet, €periere lacrimae. portat hunc aeger parens €supremum ad ignem, mater hunc amens gerit €properatque ut alium repetat in eundem rogum. €quin luctu in ipso luctus exoritur nouus, €suaeque circa funus exequiae cadunt. €tum propria flammis corpora alienis cremant; €diripitur ignis: nullus est miseris pudor. €non ossa tumuli lecta discreti tegunt: €arsisse satis est_pars quota in cineres abit? €dest terra tumulis, iam rogos siluae negant. €non uota, non ars ulla correptos leuat: €cadunt medentes, morbus auxilium trahit. €@@Adfusus aris supplices tendo manus €matura poscens fata, praecurram ut prior €patriam ruentem neue post omnis cadam €fiamque regni funus extremum mei. €o saeua nimium numina, o fatum graue! €negatur uni nempe in hoc populo mihi €mors tam parata? sperne letali manu €contacta regna, linque lacrimas, funera, €tabifica caeli uitia quae tecum inuehis €infaustus hospes, profuge iamdudum ocius_ €uel ad parentes. {&7Iocasta&} Quid iuuat, coniunx, mala €grauare questu? regium hoc ipsum reor: @1 €aduersa capere, quoque sit dubius magis €status et cadentis imperi moles labet, €hoc stare certo pressius fortem gradu: €haud est uirile terga Fortunae dare. €{&7Oe.&} Abest pauoris crimen ac probrum procul, €uirtusque nostra nescit ignauos metus: €si tela contra stricta, si uis horrida €Mauortis in me rueret_aduersus feros €audax Gigantas obuias ferrem manus. €nec Sphinga caecis uerba nectentem modis €fugi: cruentos uatis infandae tuli €rictus et albens ossibus sparsis solum; €cumque e superna rupe iam praedae imminens €aptaret alas uerbera et caudae mouens €saeui leonis more conciperet minas, €carmen poposci: sonuit horrendum insuper, €crepuere malae, saxaque impatiens morae €reuulsit unguis uiscera expectans mea; €nodosa sortis uerba et implexos dolos €ac triste carmen alitis solui ferae. €@@Quid sera mortis uota nunc demens facis? €licuit perire. laudis hoc pretium tibi €sceptrum et peremptae Sphingis haec merces datur. €ille, ille dirus callidi monstri cinis €in nos rebellat, illa nunc Thebas lues €perempta perdit. Vna iam superest salus, €si quam salutis Phoebus ostendat uiam. @1 €@@{&7Chorvs&} Occidis, Cadmi generosa proles, €urbe cum tota; uiduas colonis €respicis terras, miseranda Thebe. €carpitur leto tuus ille, Bacche, €miles, extremos comes usque ad Indos, €ausus Eois equitare campis €figere et mundo tua signa primo: €cinnami siluis Arabas beatos €uidit et uersas equitis sagittas, €terga fallacis metuenda Parthi; €litus intrauit pelagi rubentis: €promit hinc ortus aperitque lucem €Phoebus et flamma propiore nudos €@@@@inficit Indos. €Stirpis inuictae genus interimus, €labimur saeuo rapiente fato; €ducitur semper noua pompa Morti: €longus ad manes properatur ordo €agminis maesti, seriesque tristis €haeret et turbae tumulos petenti €non satis septem patuere portae. €stat grauis strages premiturque iuncto €@@@@funere funus. €Prima uis tardas tetigit bidentes: €laniger pingues male carpsit herbas; @1 €colla tacturus steterat sacerdos: €dum manus certum parat alta uulnus, €aureo taurus rutilante cornu €labitur segnis; patuit sub ictu €ponderis uasti resoluta ceruix: €nec cruor, ferrum maculauit atra €turpis e plaga sanies profusa. €segnior cursu sonipes in ipso €concidit gyro dominumque prono €@@@@prodidit armo. €Incubant agris pecudes relictae; €taurus armento pereunte marcet: €deficit pastor grege deminuto €tabidos inter moriens iuuencos. €non lupos cerui metuunt rapaces, €cessat irati fremitus leonis, €nulla uillosis feritas in ursis; €perdidit pestem latebrosa serpens: €aret et sicco moritur ueneno. €@@Non silua sua decorata coma €fundit opacis montibus umbras, €non rura uirent ubere glebae, €non plena suo uitis Iaccho €@@@@bracchia curuat: €omnia nostrum sensere malum. €Rupere Erebi claustra profundi €turba sororum face Tartarea €Phlegethonque sua motam ripa €miscuit undis Styga Sidoniis. @1 €Mors atra auidos oris hiatus €pandit et omnis explicat alas; €quique capaci turbida cumba ‹¦@@@@flumina seruat €durus senio nauita crudo, €uix assiduo bracchia conto €@@@@lassata refert, €fessus turbam uectare nouam. €Quin Taenarii uincula ferri €rupisse canem fama et nostris €errare locis, mugisse solum, €uaga per lucos * * * €simulacra uirum maiora uiris, €bis Cadmeum niue discussa ‹°@@@@tremuisse nemus, €bis turbatam sanguine Dircen, €nocte silenti * * * €Amphionios ululasse canes. €@@O dira noui facies leti €@@@@grauior leto: €piger ignauos alligat artus €languor, et aegro rubor in uultu, €maculaeque cutem sparsere leues. €tum uapor ipsam corporis arcem ‹¹@@@@flammeus urit €multoque genas sanguine tendit, »á¬±¸¸âÿoculique rigent, resonant aures ‹½stillatque niger naris aduncae €cruor et uenas rumpit hiantes; @1 €intima creber uiscera quassat ŒÀá@@@@gemitus stridens »â¬±¸¸áÿet sacer ignis pascitur artus. À⬱¹³áÿIamque amplexu frigida presso ŒÁâ@@@@saxa fatigant; €quos liberior domus elato ‹Ãcustode sinit, petitis fontes €aliturque sitis latice ingesto. €Prostrata iacet turba per aras ‹Å@@@@oratque mori: €solum hoc faciles tribuere dei. €delubra petunt, haut ut uoto €@@@@numina placent, €sed iuuat ipsos satiare deos. €@@Quisnam ille propero regiam gressu petit? €adestne clarus sanguine ac factis Creo €an aeger animus falsa pro ueris uidet? €adest petitus omnibus uotis Creo. €@@{&7Oedipvs&} Horrore quatior, fata quo uergant timens, €trepidumque gemino pectus affectu labat: €ubi laeta duris mixta in ambiguo iacent, þ°±·ÿï°°¶ÿï‚ÏåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹Ñincertus animus scire cum cupiat timet. €@@Germane nostrae coniugis, fessis opem €si quam reportas, uoce properata edoce. @1 €{&7Creo&} Responsa dubia sorte perplexa iacent. €{&7Oe.&} Dubiam salutem qui dat adflictis negat. €{&7Cr.&} Ambage flexa Delphico mos est deo €arcana tegere. {&7Oe.&} Fare, sit dubium licet: €ambigua soli noscere Oedipodae datur. €{&7Cr.&} Caedem expiari regiam exilio deus €et interemptum Laium ulcisci iubet: €non ante caelo lucidus curret dies €haustusque tutos aetheris puri dabit. €{&7Oe.&} Et quis peremptor incluti regis fuit? €quem memoret ede Phoebus, ut poenas luat. €{&7Cr.&} Sit, precor, dixisse tutum uisu et auditu horrida; €torpor insedit per artus, frigidus sanguis coit. €ut sacrata templa Phoebi supplici intraui pede €et pias numen precatus rite summisi manus, €gemina Parnasi niualis arx trucem fremitum dedit; €imminens Phoebea laurus tremuit et mouit domum €ac repente sancta fontis lympha Castalii stetit. €incipit Letoa uates spargere horrentes comas €et pati commota Phoebum; contigit nondum specum, €emicat uasto fragore maior humano sonus: €'mitia Cadmeis remeabunt sidera Thebis, €si profugus Dircen Ismenida liquerit hospes €regis caede nocens, Phoebo iam notus et infans. €nec tibi longa manent sceleratae gaudia caedis: @1 €tecum bella geres, natis quoque bella relinques, €turpis maternos iterum reuolutus in ortus.' €{&7Oe.&} Quod facere monitu caelitum iussus paro, €functi cineribus regis hoc decuit dari, €ne sancta quisquam sceptra uiolaret dolo. €regi tuenda maxime regum est salus: €quaerit peremptum nemo quem incolumem timet. €{&7Cr.&} Curam perempti maior excussit timor. €{&7Oe.&} Pium prohibuit ullus officium metus? €{&7Cr.&} Prohibent nefandi carminis tristes minae. €{&7Oe.&} Nunc expietur numinum imperio scelus. €@@Quisquis deorum regna placatus uides: €tu, tu penes quem iura praecipitis poli, €tuque, o sereni maximum mundi decus, €bis sena cursu signa qui uario legis, €qui tarda celeri saecula euoluis rota, €sororque fratri semper occurrens tuo, €noctiuaga Phoebe, quique uentorum potens €aequor per altum caerulos currus agis, €et qui carentis luce disponis domos, €adeste: cuius Laius dextra occidit, €hunc non quieta tecta, non fidi lares, €non hospitalis exulem tellus ferat: €thalamis pudendis doleat et prole impia; €hic et parentem dextera perimat sua, €faciatque (num quid grauius optari potest?) €quidquid ego fugi. Non erit ueniae locus: €per regna iuro quaeque nunc hospes gero €et quae reliqui perque penetrales deos, €per te, pater Neptune, qui fluctu leui @1 €utrimque nostro geminus alludis solo; €et ipse nostris uocibus testis ueni, €fatidica uatis ora Cirrhaeae mouens: €ita molle senium ducat et summum diem €securus alto reddat in solio parens €solasque Merope nouerit Polybi faces, €ut nulla sontem gratia eripiet mihi. €@@Sed quo nefandum facinus admissum loco est, €memorate: aperto Marte an insidiis iacet? €{&7Cr.&} Frondifera sanctae nemora Castaliae petens €calcauit artis obsitum dumis iter, €trigemina qua se spargit in campos uia. €secat una gratum Phocidos Baccho solum, €unde altus arua deserit, caelum petens, €clementer acto colle Parnasos biceps; €at una bimaris Sisyphi terras adit €Olenia in arua; tertius trames caua €conualle serpens tangit errantes aquas €gelidumque dirimit amnis Olmii uadum: €hic pace fretum subita praedonum manus €aggressa ferro facinus occultum tulit. €@@In tempore ipso sorte Phoebea excitus €Tiresia tremulo tardus accelerat genu €comesque Manto luce uiduatum trahens. €{&7Oe.&} Sacrate diuis, proximum Phoebo caput, €responsa solue; fare, quem poenae petant. @1 €@@{&7Tiresia&} Quod tarda fatu est lingua, quod quaerit moras €haut te quidem, magnanime, mirari addecet: €uisu carenti magna pars ueri patet. €sed quo uocat me patria, quo Phoebus, sequar: €fata eruantur; si foret uiridis mihi €calidusque sanguis, pectore exciperem deum. €@@Appellite aris candidum tergo bouem €curuoque numquam colla depressam iugo. €Tu lucis inopem, gnata, genitorem regens €manifesta sacri signa fatidici refer. €{&7Manto&} Opima sanctas uictima ante aras stetit. €{&7Ti.&} In uota superos uoce sollemni uoca €arasque dono turis Eoi extrue. €{&7Ma.&} Iam tura sacris caelitum ingessi focis. €{&7Ti.&} Quid flamma? largas iamne comprendit dapes? €{&7Ma.&} Subito refulsit lumine et subito occidit. €{&7Ti.&} Vtrumne clarus ignis et nitidus stetit €rectusque purum uerticem caelo tulit €et summam in auras fusus explicuit comam? €an latera circa serpit incertus uiae €et fluctuante turbidus fumo labat? €{&7Ma.&} Non una facies mobilis flammae fuit: €imbrifera qualis implicat uarios sibi €Iris colores, parte quae magna poli @1 €curuata picto nuntiat nimbos sinu €(quis desit illi quiue sit dubites color), €caerulea fuluis mixta oberrauit notis, €sanguinea rursus; ultima in tenebras abit. €sed ecce pugnax ignis in partes duas €discedit et se scindit unius sacri €discors fauilla_genitor, horresco intuens: €libata Bacchi dona permutat cruor €ambitque densus regium fumus caput €ipsosque circa spissior uultus sedet €et nube densa sordidam lucem abdidit. €quid sit, parens, effare. {&7Ti.&} Quid fari queam €inter tumultus mentis attonitae uagus? €quidnam loquar? sunt dira, sed in alto mala; €solet ira certis numinum ostendi notis: €quid istud est quod esse prolatum uolunt €iterumque nolunt et truces iras tegunt? €pudet deos nescioquid. Huc propere admoue €et sparge salsa colla taurorum mola. €placidone uultu sacra et admotas manus €patiuntur? {&7Ma.&} Altum taurus attollens caput €primos ad ortus positus expauit diem €trepidusque uultum obliquat et radios fugit. €{&7Ti.&} Vnone terram uulnere afflicti petunt? €{&7Ma.&} Iuuenca ferro semet opposito induit €et uulnere uno cecidit, at taurus duos €perpessus ictus huc et huc dubius ruit €animamque fessus uix reluctantem exprimit. €{&7Ti.&} Vtrum citatus uulnere angusto micat €an lentus altas irrigat plagas cruor? €{&7Ma.&} Huius per ipsam qua patet pectus uiam €effusus amnis, huius exiguo graues @1 €maculantur ictus imbre; sed uersus retro €per ora multus sanguis atque oculos redit. €{&7Ti.&} Infausta magnos sacra terrores cient. €sed ede certas uiscerum nobis notas. €{&7Ma.&} Genitor, quid hoc est? non leui motu, ut solent, €agitata trepidant exta, sed totas manus €quatiunt nouusque prosilit uenis cruor. €cor marcet aegrum penitus ac mersum latet €liuentque uenae; magna pars fibris abest €et felle nigro tabidum spumat iecur, €ac (semper omen unico imperio graue) €en capita paribus bina consurgunt toris; €sed utrumque caesum tenuis abscondit caput €membrana latebram rebus occultis negans. €hostile ualido robore insurgit latus €septemque uenas tendit; has omnis retro €prohibens reuerti limes oblicus secat. €mutatus ordo est, sede nil propria iacet, €sed acta retro cuncta: non animae capax €in parte dextra pulmo sanguineus iacet, €non laeua cordi regio, non molli ambitu €omenta pingues uisceri obtendunt sinus: €natura uersa est; nulla lex utero manet. €Scrutemur, unde tantus hic extis rigor. €quod hoc nefas? conceptus innuptae bouis, €nec more solito positus alieno in loco, €implet parentem; membra cum gemitu mouet, €rigore tremulo debiles artus micant; €infecit atras liuidus fibras cruor €temptantque turpes mobilem trunci gradum, @1 €et inane surgit corpus ac sacros petit €cornu ministros; uiscera effugiunt manum. €neque ista, quae te pepulit, armenti grauis €uox est nec usquam territi resonant greges: €immugit aris ignis et trepidant foci. €{&7Oe.&} Quid ista sacri signa terrifici ferant, €exprome; uoces aure non timida hauriam: €solent suprema facere securos mala. €{&7Ti.&} His inuidebis quibus opem quaeris malis. €{&7Oe.&} Memora quod unum scire caelicolae uolunt, €contaminarit rege quis caeso manus. €{&7Ti.&} Nec alta caeli quae leui pinna secant €nec fibra uiuis rapta pectoribus potest €ciere nomen; alia temptanda est uia: €ipse euocandus noctis aeternae plagis, €emissus Erebo ut caedis auctorem indicet. €reseranda tellus, Ditis implacabile €numen precandum, populus infernae Stygis €huc extrahendus: ede cui mandes sacrum; €nam te, penes quem summa regnorum, nefas €inuisere umbras. {&7Oe.&} Te, Creo, hic poscit labor, þ°±·ÿï°°¶ÿï‚ÏåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ƒad quem secundum regna respiciunt mea. €{&7Ti.&} Dum nos profundae claustra laxamus Stygis, €populare Bacchi laudibus carmen sonet. @1 €{&7Chorvs&} Effusam redimite comam nutante corymbo, €mollia Nysaeis armatus bracchia thyrsis, €lucidum caeli decus. huc ades €uotis, quae tibi nobiles €Thebae, Bacche, tuae ‹ƒ—palmis supplicibus ferunt. €huc aduerte fauens uirgineum caput, €uultu sidereo discute nubila €et tristes Erebi minas €auidumque fatum. €Te decet cingi comam floribus uernis, €te caput Tyria cohibere mitra €hederaue mollem €bacifera religare frontem, €spargere effusos sine lege crines, €rursus adducto reuocare nodo, €qualis iratam metuens nouercam €creueras falsos imitatus artus, €crine flauenti simulata uirgo, €lutea uestem retinente zona: €inde tam molles placuere cultus €et sinus laxi fluidumque syrma. €Vidit aurato residere curru €ueste cum longa regere et leones €omnis Eoae plaga uasta terrae, @1 €qui bibit Gangen niueumque quisquis €@@@@frangit Araxen. €Te senior turpi sequitur Silenus asello, €turgida pampineis redimitus tempora sertis; €condita lasciui deducunt orgia mystae. €Te Bassaridum comitata cohors €nunc Edono pede pulsauit €@@@@sola Pangaeo, €nunc Threicio uertice Pindi; €nunc Cadmeas inter matres ‹ƒ´@@@@impia maenas €comes Ogygio uenit Iaccho, €nebride sacra praecincta latus. €Tibi commotae pectora matres €@@@@fudere comam €thyrsumque leuem uibrante manu Œƒ¹á* ‹ƒºiam post laceros Pentheos artus €thyades oestro membra remissae €uelut ignotum uidere nefas. €Ponti regna tenet nitidi matertera Bacchi €Nereidumque choris Cadmeia cingitur Ino; €ius habet in fluctus magni puer aduena ponti, €cognatus Bacchi, numen non uile Palaemon. €Te Tyrrhena, puer, rapuit manus, €et tumidum Nereus posuit mare, €caerula cum pratis mutat freta: €hinc uerno platanus folio uiret @1 €et Phoebo laurus carum nemus; €garrula per ramos auis obstrepit; €uiuaces hederas remus tenet, €summa ligat uitis carchesia. €Idaeus prora fremuit leo, €tigris puppe sedet Gangetica. €Tum pirata freto pauidus natat, €et noua demersos facies habet: €bracchia prima cadunt praedonibus €inlisumque utero pectus coit, €paruula dependet lateri manus, €et dorso fluctum curuo subit, €lunata scindit cauda mare: €et sequitur curuus fugientia ‹ƒÒ@@@@carbasa delphin. €Diuite Pactolos uexit te Lydius unda, €aurea torrenti deducens flumina ripa; €laxauit uictos arcus Geticasque sagittas €lactea Massagetes qui pocula sanguine miscet; €regna securigeri Bacchum sensere Lycurgi, €sensere terrae %Zalacum feroces €et quos uicinus Boreas ferit €arua mutantes quasque Maeotis €alluit gentes frigido fluctu €quasque despectat uertice e summo €sidus Arcadium geminumque plaustrum. €Ille dispersos domuit Gelonos, @1 €arma detraxit trucibus puellis: €ore deiecto petiere terram €Thermodontiacae cateruae, €positisque tandem leuibus sagittis €@@@@Maenades factae. €Sacer Cithaeron sanguine undauit €Ophioniaque caede; €Proetides siluas petiere, et Argos €praesente Bacchum coluit nouerca. €@@Naxos Aegaeo redimita ponto €tradidit thalamis uirginem relictam €meliore pensans damna marito: €pumice ex sicco €fluxit Nyctelius latex; €garruli gramen secuere riui, €conbibit dulces humus alta sucos €niueique lactis candidos fontes €et mixta odoro Lesbia cum thymo. €Ducitur magno noua nupta caelo: €sollemne Phoebus €carmen infusis humero capillis €cantat et geminus Cupido ‹ƒô@@@@concutit taedas; €telum deposuit Iuppiter igneum €conditque Baccho ueniente fulmen. €Lucida dum current annosi sidera mundi, €Oceanus clausum dum fluctibus ambiet orbem @1 €Lunaque dimissos dum plena recolliget ignes, €dum matutinos praedicet Lucifer ortus €altaque caeruleum dum Nerea nesciet Arctos, €candida formosi uenerabimur ora Lyaei. €@@{&7Oedipvs&} Etsi ipse uultus flebiles praefert notas, €exprome cuius capite placemus deos. €{&7Creo&} Fari iubes tacere quae suadet metus. €{&7Oe.&} Si te ruentes non satis Thebae mouent, €at sceptra moueant lapsa cognatae domus. €{&7Cr.&} Nescisse cupies nosse quae nimium expetis. €{&7Oe.&} Iners malorum remedium ignorantia est. €itane et salutis publicae indicium obrues? €{&7Cr.&} Vbi turpis est medicina, sanari piget. €{&7Oe.&} Audita fare, uel malo domitus graui €quid arma possint regis irati scies. €{&7Cr.&} Odere reges dicta quae dici iubent. €{&7Oe.&} Mitteris Erebo uile pro cunctis caput, €arcana sacri uoce ni retegis tua. €{&7Cr.&} Tacere liceat. ulla libertas minor €a rege petitur? {&7Oe.&} Saepe uel lingua magis €regi atque regno muta libertas obest. €{&7Cr.&} Vbi non licet tacere, quid cuiquam licet? €{&7Oe.&} Imperia soluit qui tacet iussus loqui. @1 €{&7Cr.&} Coacta uerba placidus accipias precor. €{&7Oe.&} Vlline poena uocis expressae fuit? €{&7Cr.&} Est procul ab urbe lucus ilicibus niger €Dircaea circa uallis inriguae loca. €cupressus altis exerens siluis caput €uirente semper alligat trunco nemus, €curuosque tendit quercus et putres situ €annosa ramos: huius abrupit latus €edax uetustas; illa, iam fessa cadens €radice, fulta pendet aliena trabe. Œ„™á* €amara bacas laurus et tiliae leues €et Paphia myrtus et per immensum mare ‹„œmotura remos alnus et Phoebo obuia €enode Zephyris pinus opponens latus. €medio stat ingens arbor atque umbra graui €siluas minores urguet et magno ambitu €diffusa ramos una defendit nemus. €tristis sub illa, lucis et Phoebi inscius, €restagnat umor frigore aeterno rigens; €limosa pigrum circumit fontem palus. €@@Huc ut sacerdos intulit senior gradum, €haut est moratus: * * * * ‹„¥* * * praestitit noctem locus. €tum effossa tellus, et super rapti rogis €iaciuntur ignes. ipse funesto integit €uates amictu corpus et frondem quatit; ‹„ªsqualente cultu maestus ingreditur senex, ‹„©lugubris imos palla perfundit pedes, @1 ‹„«mortifera canam taxus adstringit comam. €nigro bidentes uellere atque atrae boues €antro trahuntur. flamma praedatur dapes €uiuumque trepidat igne ferali pecus. €@@Vocat inde manes teque qui manes regis €et obsidentem claustra Lethaei lacus, €carmenque magicum uoluit et rabido minax €decantat ore quidquid aut placat leues €aut cogit umbras; sanguinem libat focis €solidasque pecudes urit et multo specum €saturat cruore; libat et niueum insuper €lactis liquorem, fundit et Bacchum manu €laeua canitque rursus ac terram intuens €grauiore manes uoce et attonita citat. €latrauit Hecates turba; ter ualles cauae €sonuere maestum, tota succusso solo €pulsata tellus. 'audior' uates ait, €'rata uerba fudi: rumpitur caecum chaos €iterque populis Ditis ad superos datur.' €Subsedit omnis silua et erexit comas, €duxere rimas robora et totum nemus €concussit horror, terra se retro dedit €gemuitque penitus: siue temptari abditum €Acheron profundum mente non aequa tulit, €siue ipsa tellus, ut daret functis uiam, €compage rupta sonuit, aut ira furens €triceps catenas Cerberus mouit graues. €@@Subito dehiscit terra et immenso sinu €laxata patuit_ipse pallentes deos €uidi inter umbras, ipse torpentes lacus @1 €noctemque ueram; gelidus in uenis stetit €haesitque sanguis. saeua prosiluit cohors €et stetit in armis omne uipereum genus, €fratrum cateruae dente Dircaeo satae. ‹„Îtum torua Erinys sonuit et caecus Furor €Horrorque et una quidquid aeternae creant €celantque tenebrae: Luctus auellens comam €aegreque lassum sustinens Morbus caput, €grauis Senectus sibimet et pendens Metus ‹„Íauidumque populi Pestis Ogygii malum_ ‹„Ónos liquit animus; ipsa quae ritus senis €artesque norat stupuit. Intrepidus parens €audaxque damno conuocat Ditis feri €exsangue uulgus: ilico, ut nebulae leues, €uolitant et auras libero caelo trahunt. €non tot caducas educat frondes Eryx €nec uere flores Hybla tot medio creat, €cum examen arto nectitur densum globo, €fluctusque non tot frangit Ionium mare, €nec tanta gelidi Strymonis fugiens minas €permutat hiemes ales et caelum secans €tepente Nilo pensat Arctoas niues, €quot ille populos uatis eduxit sonus. €@@Pauide latebras nemoris umbrosi petunt €animae trementes: primus emergit solo, €dextra ferocem cornibus taurum premens, €Zethus, manuque sustinet laeua chelyn €qui saxa dulci traxit Amphion sono, €interque natos Tantalis tandem suos €tuto superba fert caput fastu graue þ°±·ÿï°°¶ÿï‚ÏåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹„çet numerat umbras. peior hac genetrix adest @1 €furibunda Agaue, tota quam sequitur manus €partita regem: sequitur et Bacchas lacer €Pentheus tenetque saeuus etiamnunc minas. €@@Tandem uocatus saepe pudibundum extulit €caput atque ab omni dissidet turba procul €celatque semet (instat et Stygias preces €geminat sacerdos, donec in apertum efferat €uultus opertos) Laius_fari horreo: €stetit per artus sanguine effuso horridus, €paedore foedo squalidam obtentus comam, €et ore rabido fatur: 'O Cadmi effera, €cruore semper laeta cognato domus, €uibrate thyrsos, enthea gnatos manu €lacerate potius_maximum Thebis scelus €maternus amor est. patria, non ira deum, €sed scelere raperis: non graui flatu tibi €luctificus Auster nec parum pluuio aethere €satiata tellus halitu sicco nocet, €sed rex cruentus, pretia qui saeuae necis €sceptra et nefandos occupat thalamos patris €[inuisa proles: sed tamen peior parens €quam gnatus, utero rursus infausto grauis] €egitque in ortus semet et matri impios €fetus regessit, quique uix mos est feris, €fratres sibi ipse genuit_implicitum malum €magisque monstrum Sphinge perplexum sua. €Te, te cruenta sceptra qui dextra geris, €te pater inultus urbe cum tota petam €et mecum Erinyn pronubam thalami traham, €traham sonantis uerbera, incestam domum €uertam et penates impio Marte obteram. @1 €Proinde pulsum finibus regem ocius €agite exulem quocumque; funesto gradu €solum relinquat: uere florifero uirens €reparabit herbas; spiritus puros dabit €uitalis aura, ueniet et siluis decor; €Letum Luesque, Mors Labor Tabes Dolor, €comitatus illo dignus, excedent simul; €et ipse rapidis gressibus sedes uolet €effugere nostras, sed graues pedibus moras €addam et tenebo: reptet incertus uiae, €baculo senili triste praetemptans iter: €eripite terras, auferam caelum pater.' €{&7Oe.&} Et ossa et artus gelidus inuasit tremor: €quidquid timebam facere fecisse arguor_ €tori iugalis abnuit Merope nefas €sociata Polybo; sospes absoluit manus €Polybus meas: uterque defendit parens €caedem stuprumque. quis locus culpae est super? €multo ante Thebae Laium amissum gemunt, €Boeota gressu quam meo tetigi loca. €falsusne senior an deus Thebis grauis? €@@Iam iam tenemus callidi socios doli: €mentitur ista praeferens fraudi deos €uates, tibique sceptra despondet mea. €{&7Cr.&} Egone ut sororem regia expelli uelim? €si me fides sacrata cognati laris €non contineret in meo certum statu, €tamen ipsa me fortuna terreret nimis €sollicita semper. liceat hoc tuto tibi €exuere pondus nec recedentem opprimat: €iam te minore tutior pones loco. @1 €{&7Oe.&} Hortaris etiam, sponte deponam ut mea €tam grauia regna? {&7Cr.&} Suadeam hoc illis ego, €in utrumque quis est liber etiamnunc status: €tibi iam necesse est ferre fortunam tuam. €{&7Oe.&} Certissima est regnare cupienti uia €laudare modica et otium ac somnum loqui; €ab inquieto saepe simulatur quies. €{&7Cr.&} Parumne me tam longa defendit fides? €{&7Oe.&} Aditum nocendi perfido praestat fides. €{&7Cr.&} Solutus onere regio regni bonis €fruor domusque ciuium coetu uiget, €nec ulla uicibus surgit alternis dies €qua non propinqui munera ad nostros lares €sceptri redundent; cultus, opulentae dapes, €donata multis gratia nostra salus: €quid tam beatae desse fortunae rear? €{&7Oe.&} Quod dest: secunda non habent umquam modum. €{&7Cr.&} Incognita igitur ut nocens causa cadam? €{&7Oe.&} Num ratio uobis reddita est uitae meae? €num audita causa est nostra Tiresiae? tamen €sontes uidemur. facitis exemplum: sequor. €{&7Cr.&} Quid si innocens sum? {&7Oe.&} Dubia pro certis solent €timere reges. {&7Cr.&} Qui pauet uanos metus, €ueros meretur. {&7Oe.&} Quisquis in culpa fuit, €dimissus odit: omne quod dubium est cadat. €{&7Cr.&} Sic odia fiunt. {&7Oe.&} Odia qui nimium timet €regnare nescit: regna custodit metus. @1 €{&7Cr.&} Qui sceptra duro saeuus imperio gerit, €timet timentis: metus in auctorem redit. €{&7Oe.&} Seruate sontem saxeo inclusum specu. €ipse ad penates regios referam gradum. €@@{&7Chorvs&} Non tu tantis causa periclis, €non haec Labdacidas petunt €fata, sed ueteres deum €irae secuntur: Castalium nemus €umbram Sidonio praebuit hospiti €lauitque Dirce Tyrios colonos, €ut primum magni natus Agenoris, €fessus per orbem furta sequi Iouis, €sub nostra pauidus constitit arbore €praedonem uenerans suum, ‹…Îmonituque Phoebi €iussus erranti comes ire uaccae, €quam non flexerat €uomer aut tardi iuga curua plaustri, €deseruit fugas nomenque genti €inauspicata de boue tradidit. €@@Tempore ex illo noua monstra semper €protulit tellus: €aut anguis imis uallibus editus €annosa circa robora sibilat ‹…×superatque pinus, @1 €supra Chaonias celsior arbores €erexit caeruleum caput, €cum maiore sui parte recumberet; €aut feta tellus impio partu ‹…Ûeffudit arma: €sonuit reflexo classicum cornu €lituusque adunco stridulos cantus €elisit aere Œ…Þá* ‹…ßnon ante linguas agiles et ora €uocis ignotae clamore primum €hostico experti. €@@Agmina campos cognata tenent, €dignaque iacto semine proles €uno aetatem permensa die €post Luciferi nata meatus €ante Hesperios occidit ortus. €horret tantis aduena monstris €populique timet bella recentis, €donec cecidit saeua iuuentus €genetrixque suo reddi gremio €modo productos uidit alumnos_ €hac transierit ciuile nefas! €illa Herculeae norint Thebae €@@@@proelia fratrum. €@@Quid? Cadmei fata nepotis, €cum uiuacis cornua cerui €frontem ramis texere nouis €dominumque canes egere suum? €praeceps siluas montesque fugit @1 €citus Actaeon agilique magis €pede per saltus ac saxa uagus €metuit motas zephyris plumas €et quae posuit retia uitat_ €donec placidi fontis in unda €cornua uidit uultusque feros, €ubi uirgineos fouerat artus €nimium saeui diua pudoris. €@@{&7Oedipvs&} Curas reuoluit animus et repetit metus. €obisse nostro Laium scelere autumant €superi inferique, sed animus contra innocens €sibique melius quam deis notus negat. €redit memoria tenue per uestigium, €cecidisse nostri stipitis pulsu obuium €datumque Diti, cum prior iuuenem senex €curru superbus pelleret, Thebis procul €Phocaea trifidas regio qua scindit uias. €@@Vnanima coniunx, explica errores, precor: €quae spatia moriens Laius uitae tulit? €primone in aeuo uiridis an fracto occidit? €{&7Iocasta&} Inter senem iuuenemque, sed propior seni. €{&7Oe.&} Frequensne turba regium cinxit latus? @1 €{&7Ioc.&} Plures fefellit error ancipitis uiae, €paucos fidelis curribus iunxit labor. €{&7Oe.&} Aliquisne cecidit regio fato comes? €{&7Ioc.&} Vnum fides uirtusque consortem addidit. €{&7Oe.&} Teneo nocentem: conuenit numerus, locus_ €sed tempus adde. {&7Ioc.&} Decima iam metitur seges. €@@{&7Senex Corinthivs&} Corinthius te populus in regnum uocat €patrium: quietem Polybus aeternam obtinet. €{&7Oe.&} Vt undique in me saeua Fortuna irruit! €edissere agedum, quo cadat fato parens. €{&7Sen.&} Animam senilem mollis exsoluit sopor. €{&7Oe.&} Genitor sine ulla caede defunctus iacet: €testor, licet iam tollere ad caelum pie €puras nec ulla scelera metuentes manus. €Sed pars magis metuenda fatorum manet. €{&7Sen.&} Omnem paterna regna discutient metum. €{&7Oe.&} Repetam paterna regna; sed matrem horreo. €{&7Sen.&} Metuis parentem, quae tuum reditum expetens €sollicita pendet? {&7Oe.&} Ipsa me pietas fugat. €{&7Sen.&} Viduam relinques? {&7Oe.&} Tangis en ipsos metus. €{&7Sen.&} Effare mersus quis premat mentem timor; €praestare tacitam regibus soleo fidem. €{&7Oe.&} Conubia matris Delphico monitu tremo. €{&7Sen.&} Timere uana desine et turpes metus €depone. Merope uera non fuerat parens. €{&7Oe.&} Quod subditiui praemium gnati petit? €{&7Sen.&} Regum superbam liberi astringunt fidem. @1 €{&7Oe.&} Secreta thalami fare quo excipias modo. €{&7Sen.&} Hae te parenti paruulum tradunt manus. €{&7Oe.&} Tu me parenti tradis; at quis me tibi? €{&7Sen.&} Pastor niuoso sub Cithaeronis iugo. €{&7Oe.&} In illa temet nemora quis casus tulit? €{&7Sen.&} Illo sequebar monte cornigeros greges. €{&7Oe.&} Nunc adice certas corporis nostri notas. €{&7Sen.&} Forata ferro gesseras uestigia, €tumore nactus nomen ac uitio pedum. €{&7Oe.&} Quis fuerit ille qui meum dono dedit €corpus requiro. {&7Sen.&} Regios pauit greges; þ°±·ÿï°°¶ÿï‚ÏåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹†°minor sub illo turba pastorum fuit. €{&7Oe.&} Eloquere nomen. {&7Sen.&} Prima languescit senum €memoria longo lassa sublabens situ. €{&7Oe.&} Potesne facie noscere ac uultu uirum? €{&7Sen.&} Fortasse noscam: saepe iam spatio obrutam €leuis exoletam memoriam reuocat nota. €{&7Oe.&} Ad sacra et aras omne compulsum pecus €duces sequuntur: ite, propere accersite, €famuli, penes quem summa consistit gregum. €{&7Ioc.&} Siue ista ratio siue fortuna occulit, €latere semper patere quod latuit diu: €saepe eruentis ueritas patuit malo. €{&7Oe.&} Malum timeri maius his aliquod potest? €{&7Ioc.&} Magnum esse magna mole quod petitur scias: €concurrit illinc publica, hinc regis salus, €utrimque paria; contine medias manus: €ut nil lacessas, ipsa se fata explicant. @1 €{&7Oe.&} Non expedit concutere felicem statum: €tuto mouetur quidquid extremo in loco est. €{&7Ioc.&} Nobilius aliquid genere regali appetis? €ne te parentis pigeat inuenti uide. €{&7Oe.&} Vel paenitendi sanguinis quaeram fidem: €sic nosse certum est._Ecce grandaeuus senex, €arbitria sub quo regii fuerant gregis, €Phorbas. refersne nomen aut uultum senis? €{&7Sen.&} Adridet animo forma; nec notus satis, €nec rursus iste uultus ignotus mihi. €{&7Oe.&} Regnum optinente Laio famulus greges €agitasti opimos sub Cithaeronis plaga? €@@{&7Phorbas&} Laetus Cithaeron pabulo semper nouo €aestiua nostro prata summittit gregi. €{&7Sen.&} Noscisne memet? {&7Ph.&} Dubitat anceps memoria. €{&7Oe.&} Huic aliquis a te traditur quondam puer? €effare. dubitas? cur genas mutat color? €quid uerba quaeris? ueritas odit moras. €{&7Ph.&} Obducta longo temporum tractu moues. €{&7Oe.&} Fatere, ne te cogat ad uerum dolor. €{&7Ph.&} Inutile isti munus infantem dedi: €non potuit ille luce, non caelo frui. €{&7Sen.&} Procul sit omen; uiuit et uiuat precor. €{&7Oe.&} Superesse quare traditum infantem negas? €{&7Ph.&} Ferrum per ambos tenue transactum pedes €ligabat artus, uulneri innatus tumor €puerile foeda corpus urebat lue. €{&7Oe.&} Quid quaeris ultra? fata iam accedunt prope._ @1 €quis fuerit infans edoce. {&7Ph.&} Prohibet fides. €{&7Oe.&} Huc aliquis ignem! flamma iam excutiet fidem. €{&7Ph.&} Per tam cruentas uera quaerentur uias? €ignosce quaeso. {&7Oe.&} Si ferus uideor tibi €et impotens, parata uindicta in manu est: €dic uera: quisnam? quoue generatus patre? €qua matre genitus? {&7Ph.&} Coniuge est genitus tua. €{&7Oe.&} Dehisce, tellus, tuque tenebrarum potens, €in Tartara ima, rector umbrarum, rape €retro reuersas generis ac stirpis uices. €congerite, ciues, saxa in infandum caput, €mactate telis: me petat ferro parens, €me gnatus, in me coniuges arment manus €fratresque, et aeger populus ereptos rogis €iaculetur ignes. saeculi crimen uagor, €odium deorum, iuris exitium sacri, €qua luce primum spiritus hausi rudes €iam morte dignus. redde nunc animos pares, €nunc aliquid aude sceleribus dignum tuis._ €i, perge, propero regiam gressu pete: €gratare matri liberis auctam domum. €@@{&7Chorvs&} Fata si liceat mihi €fingere arbitrio meo, €temperem Zephyro leui €uela, ne pressae graui €spiritu antennae tremant: @1 €lenis et modice fluens €aura nec uergens latus €ducat intrepidam ratem; €tuta me media uehat €uita decurrens uia. €@@Gnosium regem timens €astra dum demens petit €artibus fisus nouis €certat et ueras aues €uincere ac falsis nimis €imperat pinnis puer, €nomen eripuit freto. €Callidus medium senex €Daedalus librans iter €nube sub media stetit €alitem expectans suum €(qualis accipitris minas €fugit et sparsos metu €conligit fetus auis), €donec in ponto manus €mouit implicitas puer. €[comes audacis uiae] €quidquid excessit modum €pendet instabili loco. €@@Sed quid hoc? postes sonant, €maestus et famulus manu €regius quassat caput._ €Ede quid portes noui. @1 €@@{&7Nvntivs&} Praedicta postquam fata et infandum genus €deprendit ac se scelere conuictum Oedipus €damnauit ipse, regiam infestus petens €inuisa propero tecta penetrauit gradu, €qualis per arua Libycus insanit leo, €fuluam minaci fronte concutiens iubam; €uultus furore toruus atque oculi truces, €gemitus et altum murmur, et gelidus uolat €sudor per artus, spumat et uoluit minas €ac mersus alte magnus exundat dolor. €secum ipse saeuus grande nescioquid parat €suisque fatis simile. 'quid poenas moror?' €ait 'hoc scelestum pectus aut ferro petat €aut feruido aliquis igne uel saxo domet. €quae tigris aut quae saeua uisceribus meis €incurret ales? ipse tu scelerum capax, €sacer Cithaeron, uel feras in me tuis €emitte siluis, mitte uel rabidos canes_ €nunc redde Agauen. anime, quid mortem times? €mors innocentem sola Fortunae eripit.' €@@Haec fatus aptat impiam capulo manum €ensemque ducit. 'itane? tam magnis breues €poenas sceleribus soluis atque uno omnia €pensabis ictu? moreris: hoc patri sat est; €quid deinde matri, quid male in lucem editis €gnatis, quid ipsi, quae tuum magna luit €scelus ruina, flebili patriae dabis? €soluendo non es: illa quae leges ratas @1 €Natura in uno uertit Oedipoda, nouos €commenta partus, supplicis eadem meis €nouetur. iterum uiuere atque iterum mori €liceat, renasci semper ut totiens noua €supplicia pendas_utere ingenio, miser: €quod saepe fieri non potest fiat diu; €mors eligatur longa. quaeratur uia €qua nec sepultis mixtus et uiuis tamen €exemptus erres: morere, sed citra patrem. €cunctaris, anime? subitus en uultus grauat €profusus imber ac rigat fletu genas_ €et flere satis est? hactenus fundent leuem €oculi liquorem? sedibus pulsi suis €lacrimas sequantur: hi maritales statim €fodiantur oculi.' Dixit atque ira furit: €ardent minaces igne truculento genae €oculique uix se sedibus retinent suis; €uiolentus audax uultus, iratus ferox €iamiam eruentis; gemuit et dirum fremens €manus in ora torsit. at contra truces €oculi steterunt et suam intenti manum €ultro insecuntur, uulneri occurrunt suo. €scrutatur auidus manibus uncis lumina, €radice ab ima funditus uulsos simul €euoluit orbes; haeret in uacuo manus €et fixa penitus unguibus lacerat cauos €alte recessus luminum et inanes sinus €saeuitque frustra plusque quam satis est furit. €tantum est periclum lucis? attollit caput €cauisque lustrans orbibus caeli plagas €noctem experitur. quidquid effossis male €dependet oculis rumpit, et uictor deos @1 €conclamat omnis: 'parcite en patriae, precor: €iam iusta feci, debitas poenas tuli; €inuenta thalamis digna nox tandem meis.' €rigat ora foedus imber et lacerum caput €largum reuulsis sanguinem uenis uomit. €@@{&7Chorvs&} Fatis agimur: cedite fatis; €non sollicitae possunt curae €mutare rati stamina fusi. €quidquid patimur mortale genus, €quidquid facimus uenit ex alto, €seruatque suae decreta colus €Lachesis dura reuoluta manu. €omnia certo tramite uadunt €primusque dies dedit extremum: €non illa deo uertisse licet, €quae nexa suis currunt causis. €it cuique ratus prece non ulla ‹‡ß@@@@mobilis ordo: €multis ipsum metuisse nocet, €multi ad fatum uenere suum €@@@@dum fata timent. €@@Sonuere fores atque ipse suum €duce non ullo molitur iter €@@@@luminis orbus. @1 €@@{&7Oedipvs&} Bene habet, peractum est: iusta persolui patri. €iuuant tenebrae. quis deus tandem mihi €placatus atra nube perfundit caput? €quis scelera donat? conscium euasi diem. €nil, parricida, dexterae debes tuae: €lux te refugit. uultus Oedipodam hic decet. €{&7Cho.&} En ecce, rapido saeua prosiluit gradu €Iocasta uaecors, qualis attonita et furens €Cadmea mater abstulit gnato caput €sensitue raptum. dubitat afflictum alloqui, €cupit pauetque. iam malis cessit pudor, €sed haeret ore prima uox. {&7Iocasta&} Quid te uocem? €gnatumne? dubitas? gnatus es: gnatum pudet; €inuite loquere gnate_quo auertis caput €uacuosque uultus? {&7Oe.&} Quis frui tenebris uetat? €quis reddit oculos? matris, en matris sonus! €perdidimus operam. congredi fas amplius €haut est nefandos. diuidat uastum mare €dirimatque tellus abdita et quisquis sub hoc €in alia uersus sidera ac solem auium €dependet orbis alterum ex nobis ferat. @1 €{&7Ioc.&} Fati ista culpa est: nemo fit fato nocens. €{&7Oe.&} Iam parce uerbis, mater, et parce auribus: €per has reliquias corporis trunci precor, €per inauspicatum sanguinis pignus mei, þ°±·ÿï°°¶ÿï‚ÏåäÿïƒÓåîÐèéìÿ‹‡ÿper omne nostri nominis fas ac nefas. €{&7Ioc.&} Quid, anime, torpes? socia cur scelerum dare €poenas recusas? omne confusum perit, €incesta, per te iuris humani decus: €morere et nefastum spiritum ferro exige. €non si ipse mundum concitans diuum sator €corusca saeua tela iaculetur manu, €umquam rependam sceleribus poenas pares €mater nefanda. mors placet: mortis uia €quaeratur._Agedum, commoda matri manum, €si parricida es. restat hoc operi ultimum: €rapiatur ensis; hoc iacet ferro meus €coniunx_quid illum nomine haud uero uocas? €socer est. utrumne pectori infigam meo €telum an patenti conditum iugulo inprimam? €eligere nescis uulnus: hunc, dextra, hunc pete €uterum capacem, qui uirum et gnatos tulit. €{&7Cho.&} Iacet perempta. uulneri immoritur manus €ferrumque secum nimius eiecit cruor. €{&7Oe.&} Fatidice te, te praesidem ueri deum €compello: solum debui fatis patrem; €bis parricida plusque quam timui nocens €matrem peremi: scelere confecta est meo. €o Phoebe mendax, fata superaui impia. @1 €@@Pauitante gressu sequere fallentes uias; €suspensa plantis efferens uestigia €caecam tremente dextera noctem rege. €ingredere praeceps, lubricos ponens gradus, €i profuge uade_siste, ne in matrem incidas. €Quicumque fessi corpore et morbo graues €semanima trahitis pectora, en fugio, exeo: €releuate colla. mitior caeli status €posterga sequitur: quisquis exilem iacens €animam retentat, uiuidos haustus leuis €concipiat. ite, ferte depositis opem: €mortifera mecum uitia terrarum extraho. €Violenta Fata et horridus Morbi tremor, €Maciesque et atra Pestis et rabidus Dolor, €mecum ite, mecum. ducibus his uti libet. @1 ï°°·ÿï‚ÁçÿïƒÓåîÐèéìÿôÿ@@@@{1AGAMEMNON}1 @@{&7Thyestis Vmbra&} Opaca linquens Ditis inferni loca, €adsum profundo Tartari emissus specu, €incertus utras oderim sedes magis: €fugio Thyestes inferos, superos fugo. €En horret animus et pauor membra excutit: €uideo paternos, immo fraternos lares. €hoc est uetustum Pelopiae limen domus; €hinc auspicari regium capiti decus €mos est Pelasgis, hoc sedent alti toro €quibus superba sceptra gestantur manu, €locus hic habendae curiae_hic epulis locus. €@@Libet reuerti. nonne uel tristes lacus €incolere satius? nonne custodem Stygis €trigemina nigris colla iactantem iubis ‰Žá* ˆubi ille celeri corpus euinctus rotae €in se refertur, ubi per aduersum irritus €redeunte totiens luditur saxo labor, €ubi tondet ales auida fecundum iecur, €et inter undas feruida exustus siti €aquas fugaces ore decepto appetit €poenas daturus caelitum dapibus graues? €@@Sed ille nostrae pars quota est culpae senex? €reputemus omnes quos ob infandas manus €quaesitor urna Gnosius uersat reos: €uincam Thyestes sceleribus cunctos meis. @1 €a fratre uincar? liberis plenus tribus €in me sepultis? uiscera exedi mea. €Nec hactenus Fortuna maculauit patrem, €sed maius aliud ausa commisso scelus €gnatae nefandos petere concubitus iubet. €non pauidus hausi dicta, sed cepi nefas. €ergo ut per omnis liberos irem parens, €coacta fatis gnata fert utero graui €me patre dignum. uersa natura est retro: €auo parentem, pro nefas, patri uirum, €gnatis nepotes miscui_nocti diem. €@@Sed sera tandem respicit fessos malis €post fata demum sortis incertae fides: €rex ille regum, ductor Agamemnon ducum, €cuius secutae mille uexillum rates €Iliaca uelis maria texerunt suis, €post decima Phoebi lustra deuicto Ilio €adest_daturus coniugi iugulum suae. €Iam iam natabit sanguine alterno domus: €enses secures tela, diuisum graui €ictu bipennis regium uideo caput; €iam scelera prope sunt, iam dolus caedes cruor_ €parantur epulae. causa natalis tui, €Aegisthe, uenit. quid pudor uultus grauat? €quid dextra dubio trepida consilio labat? €quid ipse temet consulis torques rogas, €an deceat hoc te? respice ad patrem: decet. €@@Sed cur repente noctis aestiuae uices €hiberna longa spatia producunt mora, €aut quid cadentes detinet stellas polo? €Phoebum moramur. redde iam mundo diem. @1 €@@{&7Chorvs&} O regnorum magnis fallax ˆ¹@@@@Fortuna bonis, €in praecipiti dubioque locas €@@@@excelsa nimis. €Numquam placidam sceptra quietem €certumue sui tenuere diem: €alia ex aliis cura fatigat €uexatque animos noua tempestas. €non sic Libycis Syrtibus aequor €furit alternos uoluere fluctus, €non Euxini turget ab imis €@@@@commota uadis €unda niuali uicina polo, €ubi caeruleis immunis aquis €lucida uersat plaustra Bootes, €ut praecipites regum casus €@@@@Fortuna rotat. €metui cupiunt metuique timent, €non nox illis alma recessus ˆÊ@@@@praebet tutos, €non curarum somnus domitor €@@@@pectora soluit. €@@Quas non arces scelus alternum €dedit in praeceps? impia quas non €arma fatigant? iura pudorque €et coniugii sacrata fides €fugiunt aulas; sequitur tristis @1 €sanguinolenta Bellona manu €quaeque superbos urit Erinys, €nimias semper comitata domos, €quas in planum quaelibet hora €@@@@tulit ex alto. €Licet arma uacent cessentque doli, €sidunt ipso pondere magna €ceditque oneri fortuna suo: €uela secundis inflata Notis €uentos nimium timuere suos; €nubibus ipsis inserta caput €turris pluuio uapulat Austro, €densasque nemus spargens umbras €annosa uidet robora frangi; €feriunt celsos fulmina colles, €corpora morbis maiora patent, €et cum in pastus armenta uagos €@@@@uilia currant, €placet in uulnus maxima ceruix: €quidquid in altum Fortuna tulit, ˆå@@@@ruitura leuat. €Modicis rebus longius aeuum est: €felix mediae quisquis turbae €@@@@sorte quietus €aura stringit litora tuta €timidusque mari credere cumbam €remo terras propiore legit. €@@{&7Clytemestra&} Quid, segnis anime, tuta consilia expetis? €quid fluctuaris? clausa iam melior uia est. @1 €licuit pudicos coniugis quondam toros €et sceptra casta uidua tutari fide; €periere mores ius decus pietas fides €et qui redire cum perit nescit pudor; €da frena et omnem prona nequitiam incita: €per scelera semper sceleribus tutum est iter. €Tecum ipsa nunc euolue femineos dolos, €quod ulla coniunx perfida atque impos sui €amore caeco, quod nouercales manus €ausae, quod ardens impia uirgo face €Phasiaca fugiens regna Thessalica trabe: €ferrum, uenena_uel Mycenaeas domos €coniuncta socio profuge furtiua rate. €Quid timida loqueris furta et exilium et fugas? €soror ista fecit: te decet maius nefas. €@@{&7Nvtrix&} Regina Danaum et inclitum Ledae genus, €quid tacita uersas quidue consilii impotens €tumido feroces impetus animo geris? €licet ipsa sileas, totus in uultu est dolor. €proin quidquid est, da tempus ac spatium tibi: €quod ratio non quit, saepe sanauit mora. €{&7Cl.&} Maiora cruciant quam ut moras possim pati; €flammae medullas et cor exurunt meum; €mixtus dolori subdidit stimulos timor; €inuidia pulsat pectus, hinc animum iugo €premit cupido turpis et uinci uetat; @1 €et inter istas mentis obsessae faces €fessus quidem et deiectus et pessumdatus €pudor rebellat. fluctibus uariis agor, €ut, cum hinc profundum uentus, hinc aestus rapit, €incerta dubitat unda cui cedat malo. €proinde omisi regimen e manibus meis: €quocumque me ira, quo dolor, quo spes feret, €hoc ire pergam; fluctibus dedimus ratem. €ubi animus errat, optimum est casum sequi. €{&7Nvt.&} Caeca est temeritas quae petit casum ducem. €{&7Cl.&} Cui ultima est fortuna, quid dubiam timet? €{&7Nvt.&} Tuta est latetque culpa, si pateris, tua. €{&7Cl.&} Perlucet omne regiae uitium domus. €{&7Nvt.&} Piget prioris et nouum crimen struis? €{&7Cl.&} Res est profecto stulta nequitiae modus. €{&7Nvt.&} Quod metuit auget qui scelus scelere obruit. €{&7Cl.&} Et ferrum et ignis saepe medicinae loco est. €{&7Nvt.&} Extrema primo nemo temptauit loco. €{&7Cl.&} Rapienda rebus in malis praeceps uia est. €{&7Nvt.&} At te reflectat coniugi nomen sacrum. €{&7Cl.&} Decem per annos uidua respiciam uirum? €{&7Nvt.&} Meminisse debes sobolis ex illo tuae. €{&7Cl.&} Equidem et iugales filiae memini faces €et generum Achillem: praestitit matri fidem. €{&7Nvt.&} Redemit illa classis immotae moras €et maria pigro fixa languore impulit. €{&7Cl.&} Pudet doletque: Tyndaris, caeli genus, €lustrale classi Doricae peperi caput! €reuoluit animus uirginis thalamos meae €quos ille dignos Pelopia fecit domo, €cum stetit ad aras ore sacrifico pater @1 þ°±·ÿï°°·ÿï‚ÁçÿïƒÓåîÐèéìÿ‹§quam nuptialis! horruit Calchas suae €responsa uocis et recedentes focos. €o scelera semper sceleribus uincens domus: €cruore uentos emimus, bellum nece! €sed uela pariter mille fecerunt rates? €non est soluta prospero classis deo; €eiecit Aulis impias portu rates. €@@Sic auspicatus bella non melius gerit: €amore captae captus, immotus prece €Zminthea tenuit spolia Phoebei senis, €ardore sacrae uirginis iam tum furens. €non illum Achilles flexit indomitus minis, €non ille solus fata qui mundi uidet €(in nos fidelis augur, in captas leuis), €non populus aeger et relucentes rogi; €inter ruentis Graeciae stragem ultimam €sine hoste uictus marcet ac Veneri uacat €reparatque amores; neue desertus foret €a paelice umquam barbara caelebs torus, €ablatam Achilli diligit Lyrnesida €nec rapere puduit e sinu auulsam uiri_ €en Paridis hostem! nunc nouum uulnus gerens €amore Phrygiae uatis incensus furit, €et post tropaea Troica ac uersum Ilium €captae maritus remeat et Priami gener. €@@Accingere, anime: bella non leuia apparas. €scelus occupandum est; pigra, quem expectas diem? €Pelopia Phrygiae sceptra dum teneant nurus? €an te morantur uirgines uiduae domi €patrique Orestes similis? horum te mala @1 €uentura moueant, turbo quis rerum imminet. €quid, misera, cessas? [en adest gnatis tuis €furens nouerca] per tuum, si aliter nequit, €latus exigatur ensis et perimat duos; €misce cruorem, perde pereundo uirum: €mors misera non est commori cum quo uelis. €{&7Nvt.&} Regina, frena temet et siste impetus €et quanta temptes cogita: uictor uenit €Asiae ferocis, ultor Europae, trahit €captiua Pergama et diu uictos Phrygas; €hunc fraude nunc conaris et furto aggredi? €quem non Achilles ense uiolauit fero, €quamuis procacem toruus armasset manum, €non melior Aiax morte decreta furens, €non sola Danais Hector et bello mora, €non tela Paridis certa, non Memnon niger, €non Xanthus armis corpora immixta aggerens €fluctusque Simois caede purpureos agens, €non niuea proles Cycnus aequorei dei, €non bellicoso Thressa cum Rheso phalanx, €non picta pharetras et securigera manu €peltata Amazon, hunc domi reducem paras €mactare et aras caede maculare impia? €Vltrix inultum Graecia hoc facinus feret? €equos et arma classibusque horrens fretum €propone et alto sanguine exundans solum €et tota captae fata Dardaniae domus €regesta Danais_comprime adfectus truces €mentemque tibimet ipsa pacifica tuam. @1 €@@{&7Aegisthvs&} Quod tempus animo semper ac mente horrui €adest profecto, rebus extremum meis. €quid terga uertis, anime? quid primo impetu €deponis arma? crede perniciem tibi €et dira saeuos fata moliri deos: €oppone cunctis uile suppliciis caput, €ferrumque et ignes pectore aduerso excipe, €Aegisthe: non est poena sic nato mori. €@@Tu nos pericli socia, tu, Leda sata, €comitare tantum: sanguinem reddet tibi €ignauus iste ductor ac fortis pater. €sed quid trementis circuit pallor genas €iacensque uultu languido optutus stupet? €{&7Cl.&} Amor iugalis uincit ac flectit retro, €referimur illuc, unde non decuit prius €abire; sed nunc casta repetatur fides, €nam sera numquam est ad bonos mores uia: €quem paenitet peccasse paene est innocens. €{&7Ae.&} Quo raperis amens? credis aut speras tibi €Agamemnonis fidele coniugium? ut nihil €subesset animo quod graues faceret metus, €tamen superba et impotens flatu nimis €Fortuna magno spiritus tumidos daret. €grauis ille sociis stante adhuc Troia fuit: €quid rere ad animum suapte natura trucem €Troiam addidisse? rex Mycenarum fuit, €ueniet tyrannus: prospera animos efferunt. @1 €Effusa circa paelicum quanto uenit €turba apparatu! sola sed turba eminet €tenetque regem famula ueridici dei. €feresne thalami uicta consortem tui? €at illa nolet. ultimum est nuptae malum €palam maritam possidens paelex domum. €nec regna socium ferre nec taedae sciunt. €{&7Cl.&} Aegisthe, quid me rursus in praeceps agis €iramque flammis iam residentem incitas? €permisit aliquid uictor in captam sibi: €nec coniugem hoc respicere nec dominam decet. €lex alia solio est, alia priuato in toro. €quid, quod seueras ferre me leges uiro €non patitur animus turpis admissi memor? €det ille ueniam facile cui uenia est opus. €{&7Ae.&} Ita est? pacisci mutuam ueniam licet? €ignota tibi sunt iura regnorum aut noua? €nobis maligni iudices, aequi sibi, €id esse regni maximum pignus putant, €si quidquid aliis non licet solis licet. Œ‚á{&7Cl.&} * * * ‹‚‘ignouit Helenae: iuncta Menelao redit €quae Europam et Asiam paribus afflixit malis. €{&7Ae.&} Sed nulla Atriden Venere furtiua abstulit €nec cepit animum coniugi obstrictum suae. €iam crimen ille quaerit et causas parat. €nil esse crede turpe commissum tibi: €quid honesta prodest uita, flagitio uacans? €ubi dominus odit, fit nocens, non quaeritur. @1 €Spartenne repetes spreta et Eurotan tuum €patriasque sedes profuga? non dant exitum €repudia regum: spe metus falsa leuas. €{&7Cl.&} Delicta nouit nemo nisi fidus mea. €{&7Ae.&} Non intrat umquam regium limen fides. €{&7Cl.&} Opibus merebor, ut fidem pretio obligem. €{&7Ae.&} Pretio parata uincitur pretio fides. €{&7Cl.&} Surgit residuus pristinae mentis pudor; €quid obstrepis? quid uoce blandiloqua mala €consilia dictas? scilicet nubam tibi, €regum relicto rege, generosa exuli? €{&7Ae.&} Et cur Atrida uideor inferior tibi, €gnatus Thyestae? {&7Cl.&} Si parum est, adde et nepos. €{&7Ae.&} Auctore Phoebo gignor; haud generis pudet. €{&7Cl.&} Phoebum nefandae stirpis auctorem uocas, €quem nocte subita frena reuocantem sua €caelo expulistis? quid deos probro addimus? €subripere doctus fraude geniales toros, €quem Venere tantum scimus inlicita uirum, €facesse propere ac dedecus nostrae domus €asporta ab oculis: haec uacat regi ac uiro. €{&7Ae.&} Exilia mihi sunt haud noua; assueui malis. €si tu imperas, regina, non tantum domo €Argisue cedo: nil moror iussu tuo €aperire ferro pectus aerumnis graue. @1 €{&7Cl.&} Siquidem hoc cruenta Tyndaris fieri sinam. €quae iuncta peccat debet et culpae fidem. €secede mecum potius, ut rerum statum €dubium ac minacem iuncta consilia explicent. €@@{&7Chorvs&} Canite, o pubes inclita, Phoebum! €tibi festa caput turba coronat, €tibi uirgineas laurum quatiens €@@@@de more comas €innuba fudit stirps Inachia. €Tu quoque nostros, Thespias hospes, ‹‚»@@@@comitare choros, €quaeque Erasini gelidos fontes, €@@@@quaeque Eurotan, €quaeque uirenti tacitum ripa ‹‚¾@@@@bibis Ismenon, €quam fatorum praescia Manto, €@@@@sata Tiresia, €Latonigenas monuit sacris ‹‚Á@@@@celebrare deos. €@@Arcus, uictor, pace relata, €@@@@Phoebe, relaxa €umeroque graues leuibus telis €@@@@pone pharetras €resonetque manu pulsa citata ‹‚Æ@@@@uocale chelys: @1 €nil acre uelim magnumque modis €@@@@intonet altis, €sed quale soles leuiore lyra €@@@@flectere carmen €simplex, lusus cum docta tuos ‹‚Ë@@@@Musa recenset. €licet et chorda grauiore sones, €@@@@quale canebas €cum Titanas fulmine uictos ‹‚Î@@@@uidere dei, €uel cum montes montibus altis €@@@@super impositi €struxere gradus trucibus monstris, €stetit imposita Pelion Ossa, €pinifer ambos pressit Olympus. €@@Ades, o magni, soror et coniunx, €consors sceptri, regia Iuno: €tua te colimus turba Mycenae, €tu sollicitum supplexque tui €numinis Argos sola tueris, €tu bella manu pacemque geris; €tu nunc laurus Agamemnonias €@@@@accipe uictrix. €Tibi multifora tibia buxo ‹‚Ü@@@@sollemne canit, €tibi fila mouent docta puellae €@@@@carmine molli, €tibi uotiuam matres Graiae €@@@@lampada iactant: €ad tua coniunx candida tauri @1 €delubra cadet nescia aratri, €nullo collum signata iugo. €@@Tuque, o magni gnata Tonantis, €@@@@incluta Pallas, €quae Dardanias saepe petisti ‹‚æ@@@@cuspide turres, €te permixto matrona minor €@@@@maiorque choro €colit et reserat ueniente dea €@@@@templa sacerdos: €tibi nexilibus turba coronis ‹‚ë@@@@redimita uenit, €tibi grandaeui lassique senes €compote uoto reddunt grates €libantque manu uina trementi. €@@Et te Triuiam nota memores €@@@@uoce precamur: €tu maternam sistere Delon, ‹‚ñ@@@@Lucina, iubes, €huc atque illuc prius errantem ‹‚ò@@@@Cyclada uentis; €nunc iam stabilis fixa terras €@@@@radice tenet, €respuit auras religatque rates €@@@@assueta sequi. €tu Tantalidos funera matris þ°±·ÿï°°·ÿï‚ÁçÿïƒÓåîÐèéìÿ‹‚÷@@@@uictrix numeras: €stat nunc Sipyli uertice summo €@@@@flebile saxum @1 €et adhuc lacrimas marmora fundunt €@@@@antiqua nouas. €colit impense femina uirque €@@@@numen geminum. €@@Tuque ante omnis, pater ac rector €@@@@fulmine pollens, €cuius nutu simul extremi ‹ƒ€@@@@tremuere poli, €generis nostri, Iuppiter, auctor, ‹ƒ@@@@cape dona libens €abauusque tuam non degenerem €@@@@respice prolem. €@@Sed ecce, uasto concitus miles gradu €manifesta properat signa laetitiae ferens €(namque hasta summo lauream ferro gerit) €fidusque regi semper Eurybates adest. €@@{&7Evrybates&} Delubra et aras caelitum et patrios lares €post longa fessus spatia, uix credens mihi, €supplex adoro. uota superis soluite: €telluris altum remeat Argolicae decus €tandem ad penates uictor Agamemnon suos. €@@{&7Clytemestra&} Felix ad aures nuntius uenit meas. €ubinam petitus per decem coniunx mihi €annos moratur? pelagus an terras premit? @1 €{&7Ev.&} Incolumis, auctus gloria, laude inclitus €reducem expetito litori impressit pedem. €{&7Cl.&} Sacris colamus prosperum tandem diem €et si propitios attamen lentos deos. €@@Tu pande uiuat coniugis frater mei €et pande teneat quas soror sedes mea. €{&7Ev.&} Meliora uotis posco et obtestor deos: €nam certa fari sors maris dubii uetat. €ut sparsa tumidum classis excepit mare, €ratis uidere socia non potuit ratem. €quin ipse Atrides aequore immenso uagus €grauiora pelago damna quam bello tulit €remeatque uicto similis, exiguas trahens €lacerasque uictor classe de tanta rates. €{&7Cl.&} Quis fare nostras hauserit casus rates €aut quae maris fortuna dispulerit duces. €{&7Ev.&} Acerba fatu poscis, infaustum iubes €miscere laeto nuntium. refugit loqui €mens aegra tantis atque inhorrescit malis. €{&7Cl.&} Exprome: clades scire qui refugit suas €grauat timorem; dubia plus torquent mala. €{&7Ev.&} Vt Pergamum omne Dorica cecidit face, €diuisa praeda est, maria properantes petunt. €iamque ense fessum miles exonerat latus, €neglecta summas scuta per puppes iacent; €ad militares remus aptatur manus €omnisque nimium longa properanti mora est. €signum recursus regia ut fulsit rate €et clara laetum remigem monuit tuba, €aurata primas prora designat uias €aperitque cursus, mille quos puppes secent. @1 €@@Hinc aura primo lenis impellit rates €adlapsa uelis; unda uix actu leui €tranquilla Zephyri mollis afflatu tremit, €splendetque classe pelagus et pariter latet. €iuuat uidere nuda Troiae litora, €iuuat relicti sola Sigei loca. €properat iuuentus omnis adductos simul €lentare remos, adiuuat uentos manu €et ualida nisu bracchia alterno mouet. €sulcata uibrant aequora et latera increpant €dirimuntque canae caerulum spumae mare. €@@Vt aura plenos fortior tendit sinus, €posuere tonsas, credita est uento ratis €fususque transtris miles aut terras procul, €quantum recedunt uela, fugientes notat, €aut bella narrat: Hectoris fortis minas €currusque et empto redditum corpus rogo, €sparsum cruore regis Herceum Iouem. €tunc qui iacente reciprocus ludit salo €tumidumque pando transilit dorso mare €Tyrrhenus omni piscis exultat freto €agitatque gyros et comes lateri adnatat, €anteire naues laetus et rursus sequi; €nunc prima tangens rostra lasciuit chorus, €millesimam nunc ambit et lustrat ratem. €iam litus omne tegitur et campi latent €et dubia pereunt montis Idaei iuga; €et uix (quod unum peruicax acies uidet) €Iliacus atra fumus apparet nota. €@@Iam lassa Titan colla releuabat iugo, €in astra iam lux prona, iam praeceps dies: @1 €exigua nubes sordido crescens globo €nitidum cadentis inquinat Phoebi iubar; €suspecta uarius occidens fecit freta. €nox prima caelum sparserat stellis, iacent €deserta uento uela. tum murmur graue, €maiora minitans, collibus summis cadit €tractuque longo litus ac petrae gemunt; €agitata uentis unda uenturis tumet: €cum subito luna conditur, stellae latent; ‹ƒØnec una nox est: densa tenebras obruit €caligo et omni luce subducta fretum €caelumque miscet. undique incumbunt simul €rapiuntque pelagus infimo euersum solo €aduersus Euro Zephyrus et Boreae Notus. €sua quisque mittunt tela et infesti fretum €emoliuntur, turbo conuoluit mare: €Strymonius altas Aquilo contorquet niues €Libycusque harenas Auster ac Syrtes agit, €[nec manet in Austro; fit grauis nimbis Notus] €imbre auget undas; Eurus orientem mouet €Nabataea quatiens regna et Eoos sinus. €quid rabidus ora Corus Oceano exerens? €mundum reuelli sedibus totum suis €ipsosque rupto crederes caelo deos €decidere et atrum rebus induci chaos. €uento resistit aestus et uentus retro €aestum reuoluit; non capit sese mare: ‹ƒ×in astra pontus tollitur, caelum perit @1 ‹ƒêundasque miscent imber et fluctus suas. €nec hoc leuamen denique aerumnis datur, €uidere saltem et nosse quo pereant malo: €premunt tenebrae lumina et dirae Stygis €inferna nox est. excidunt ignes tamen €et nube dirum fulmen elisa micat; €miserisque lucis tanta dulcedo est malae: €hoc lumen optant. Ipsa se classis premit €et prora prorae nocuit et lateri latus. €illam dehiscens pontus in praeceps rapit €hauritque et alto redditam reuomit mari; €haec onere sidit, illa conuulsum latus €submittit undis, fluctus hanc decimus tegit; €haec lacera et omni decore populato leuis €fluitat nec illi uela nec tonsae manent €nec rectus altas malus antemnas ferens, €sed trunca toto puppis Ionio natat. €@@Nil ratio et usus audet: ars cessit malis; €tenet horror artus, omnis officio stupet €nauita relicto, remus effugit manus. €in uota miseros ultimus cogit timor €eademque superos Troes et Danai rogant. €quid fata possunt! inuidet Pyrrhus patri, €Aiaci Vlixes, Hectori Atrides minor, €Agamemno Priamo: quisquis ad Troiam iacet €felix uocatur, cadere qui meruit gradu, €quem fama seruat, uicta quem tellus tegit. €'Nil nobile ausos pontus atque undae ferent? €ignaua fortes fata consument uiros? @1 €perdenda mors est? quisquis es, nondum malis €satiate tantis, caelitum, tandem tuum €numen serena: cladibus nostris daret €uel Troia lacrimas. odia si durant tua €placetque mitti Doricum exitio genus, €quid hos simul perire nobiscum iuuat, €quibus perimus? sistite infestum mare: €uehit ista Danaos classis? et Troas uehit!' €nec plura possunt: occupat uocem mare. €@@Ecce alia clades. fulmine irati Iouis €armata Pallas quidquid aut hasta minax €aut aegide et furore Gorgoneo potest, €hoc igne patrio temptat, et caelo nouae €spirant procellae. solus inuictus malis €luctatur Aiax. uela cogentem hunc sua €tento rudente flamma perstrinxit cadens. €libratur aliud fulmen: hoc toto impetu €certum reducta Pallas excussit manu, €imitata patrem. transit Aiacem et ratem €ratisque partem secum et Aiacem tulit. €nil ille motus, ardua ut cautes, salo €ambustus extat, dirimit insanum mare €fluctusque rumpit pectore et nauem manu €complexus ignes traxit et caeco mari €conlucet Aiax; omne resplendet fretum. €Tandem occupata rupe furibundum intonat: €'superasse %nunc pelagus atque ignes iuuat, €uicisse caelum Palladem fulmen mare. @1 €non me fugauit bellici terror dei, €[et Hectorem una solus et Martem tuli] €Phoebea nec me tela pepulerunt gradu: €cum Phrygibus istos uicimus_tene horream €aliena inerti tela iaculantem manu? €quid si ipse mittat?' plura cum auderet furens, €tridente rupem subruit pulsam pater €Neptunus imis exerens undis caput €soluitque montem; quem cadens secum tulit €terraque et igne uictus et pelago iacet. €@@Nos alia maior naufragos pestis uocat. €est humilis unda, scrupeis mendax uadis, €ubi saxa rapidis clausa uerticibus tegit €fallax Caphereus; aestuat scopulis fretum €feruetque semper fluctus alterna uice. €arx imminet praerupta quae spectat mare €utrimque geminum: Pelopis hinc oras tui €et Isthmon, arto qui recuruatus solo €Ionia iungi maria Phrixeis uetat, €hinc scelere Lemnon nobilem, hinc Anthedona €tardamque ratibus Aulida: hanc arcem occupat €Palamedis ille genitor et clarum manu €lumen nefanda uertice e summo efferens €in saxa ducit perfida classem face. €haerent acutis rupibus fixae rates; €has inopis undae breuia comminuunt uada, €pars uehitur huius prima, pars scopulo sedet; €hanc alia retro spatia relegentem ferit €et fracta frangit. iam timent terram rates þ°±·ÿï°°·ÿï‚ÁçÿïƒÓåîÐèéìÿ‹„Àet maria malunt. cecidit in lucem furor: @1 €postquam litatum est Ilio, Phoebus redit €et damna noctis tristis ostendit dies. €{&7Cl.&} Vtrumne doleam laeter an reducem uirum? €remeasse laetor, uulnus et regni graue €lugere cogor. redde iam Grais, pater €altisona quatiens regna, placatos deos. €nunc omne laeta fronde ueletur caput, €sacrifica dulces tibia effundat modos €et niuea magnas uictima ante aras cadat. €@@Sed ecce, turba tristis incomptae comas €Iliades adsunt, quas super celso gradu €effrena Phoebas entheas laurus quatit. €@@{&7Chorvs&} Heu quam dulce malum mortalibus additum €uitae dirus amor, cum pateat malis €effugium et miseros libera mors uocet, €portus aeterna placidus quiete. €nullus hunc terror nec impotentis €procella Fortunae mouet aut iniqui €@@@@flamma Tonantis. €pax alta nullos ciuium coetus €timet aut minaces uictoris iras, €non maria asperis insana Coris, €non acies feras puluereamue nubem €motam barbaricis equitum cateruis, €non urbe cum tota populos cadentis @1 €hostica muros populante flamma €@@@@indomitumque bellum. €Solus seruitium perrumpet omne €contemptor leuium deorum, €qui uultus Acherontis atri, €qui Styga tristem non tristis uidet €audetque uitae ponere finem: €par ille regi, par superis erit. €o quam miserum est nescire mori! €@@Vidimus patriam ruentem €nocte funesta, cum Dardana tecta ‹„äDorici raperetis ignes. €non illa bello uicta, non armis, €ut quondam Herculea cecidit pharetra; €quam non Pelei Thetidisque natus €carusque Pelidae nimium feroci €uicit, acceptis cum fulsit armis €fuditque Troas falsus Achilles, €aut cum ipse Pelides animos feroces €sustulit luctu celeremque saltu €Troades summis timuere muris, €perdidit in malis extremum decus €fortiter uinci: restitit annis €Troia bis quinis unius noctis ‹„ð@@@@peritura furto. @1 €@@Vidimus simulata dona €molis immensae Danaumque €fatale munus duximus nostra €creduli dextra tremuitque saepe €limine in primo sonipes cauernis €conditos reges bellumque gestans. €et licuit dolos uersare ut ipsi €fraude sua caderent Pelasgi: €saepe commotae sonuere parmae €tacitumque murmur percussit aures, €ut fremuit male subdolo €@@@@parens Pyrrhus Vlixi. €@@Secura metus Troica pubes €sacros gaudet tangere funes. €hinc aequaeui gregis Astyanax, €hinc Haemonio desponsa rogo €ducunt turmas, haec femineas, €@@@@ille uiriles. €festae matres uotiua ferunt €@@@@munera diuis, €festi patres adeunt aras; €unus tota est uultus in urbe; €et, quod numquam post Hectoreos €uidimus ignes, laeta est Hecabe. €@@Quid nunc primum, dolor infelix, €quidue extremum deflere paras? €moenia diuum fabricata manu, €@@@@diruta nostra? @1 €an templa deos super usta suos? €non uacat istis lacrimare malis: €te, magne parens, flent Iliades. €uidi, uidi senis in iugulo €telum Pyrrhi uix exiguo €@@@@sanguine tingui. €@@{&7Cassandra&} Cohibete lacrimas omne quas tempus petet, €Troades, et ipsae uestra lamentabili €lugete gemitu funera: aerumnae meae €socium recusant. cladibus questus meis €remouete: nostris ipsa sufficiam malis. €{&7Cho.&} Lacrimas lacrimis miscere iuuat: €magis exurunt quos secretae ‹…™@@@@lacerant curae, €iuuat in medium deflere suos. €Nec tu, quamuis dura uirago €@@@@patiensque mali, €poteris tantas flere ruinas. €non quae uerno mobile carmen €ramo cantat tristis aedon €Ityn in uarios modulata sonos, €non quae tectis Bistonis ales €residens summis impia diri @1 €furta mariti garrula narrat, €lugere tuam poterit digne €@@@@conquesta domum, €licet ipse uelit clarus niueos €inter olores Histrum cycnus €Tanainque colens extrema loqui, €licet alcyones Ceyca suum €fluctu leuiter plangente sonent, €cum tranquillo male confisae €credunt iterum pelago audaces €fetusque suos nido pauidae ‹…­@@@@titubante fouent, €non si molles imitata uiros €tristis laceret bracchia tecum €quae turritae turba parenti €pectora rauco concita buxo €ferit ut Phrygium lugeat Attin. €non est lacrimis, Cassandra, modus, €quia quae patimur uicere modum. €@@Sed cur sacratas deripis capiti infulas? €miseris colendos maxime superos putem. €{&7Ca.&} Vicere nostra iam metus omnis mala. €equidem nec ulla caelites placo prece €nec, si uelint saeuire, quo noceant habent. €Fortuna uires ipsa consumpsit suas. €quae patria restat, quis pater, quae iam soror? €bibere tumuli sanguinem atque arae meum. €quid illa felix turba fraterni gregis? €exhausta nempe: regia miseri senes €uacua relicti, totque per thalamos uident @1 €praeter Lacaenam ceteras uiduas nurus. €tot illa regum mater et regimen Phrygum, €fecunda in ignes Hecuba fatorum nouas €experta leges induit uultos feros: €circa ruinas rabida latrauit suas, €Troiae superstes, Hectori, Priamo, sibi. €{&7Cho.&} Silet repente Phoebas et pallor genas €creberque totum possidet corpus tremor; €stetere uittae, mollis horrescit coma, €anhela corda murmure incluso fremunt, €incerta nutant lumina et uersi retro €torquentur oculi, rursus immoti rigent. €nunc leuat in auras altior solito caput €graditurque celsa, nunc reluctantis parat €reserare fauces, uerba nunc clauso male €custodit ore maenas impatiens dei. €{&7Ca.&} Quid me furoris incitam stimulis noui, €quid mentis inopem, sacra Parnasi iuga, €rapitis? recede, Phoebe, iam non sum tua, €extingue flammas pectori infixas meo. €cui nunc uagor uesana? cui bacchor furens? €iam Troia cecidit_falsa quid uates agor? €@@Vbi sum? fugit lux alma et obscurat genas €nox alta et aether abditus tenebris latet. €sed ecce gemino sole praefulget dies €geminumque duplices Argos attollit domus. €Idaea cerno nemora: fatalis sedet @1 €inter potentes arbiter pastor deas. €timete, reges, moneo, furtiuum genus: €agrestis iste alumnus euertet domum. €Quid ista uecors tela feminea manu €destricta praefert? quem petit dextra uirum €Lacaena cultu, ferrum Amazonium gerens? €quae uersat oculos alia nunc facies meos? €uictor ferarum colla sublimis iacet €ignobili sub dente Marmaricus leo, €morsus cruentos passus audacis leae. €@@Quid me uocatis sospitem solam e meis, €umbrae meorum? te sequor, tota pater €Troia sepulte; frater, auxilium Phrygum €terrorque Danaum, non ego antiquum decus €uideo aut calentes ratibus exustis manus, €sed lacera membra et saucios uinclo graui €illos lacertos. te sequor, nimium cito €congresse Achilli Troile; incertos geris, €Deiphobe, uultus, coniugis munus nouae. €iuuat per ipsos ingredi Stygios lacus, €iuuat uidere Tartari saeuum canem €auidique regna Ditis! haec hodie ratis €Phlegethontis atri regias animas uehet, €uictamque uictricemque. uos, umbrae, precor, €iurata superis unda, te pariter precor: €reserate paulum terga nigrantis poli, @1 €leuis ut Mycenas turba prospiciat Phrygum. €spectate, miseri: fata se uertunt retro. €@@Instant sorores squalidae, €anguinea iactant uerbera, €fert laeua semustas faces €turgentque pallentes genae €et uestis atri funeris €exesa cingit ilia Œ…üá* ‹…ýstrepuntque nocturni metus €et ossa uasti corporis €corrupta longinquo situ €palude limosa iacent. €@@Et ecce, defessus senex €ad ora ludentes aquas €non captat oblitus sitim, €maestus futuro funere. €exultat et ponit gradus €pater decoros Dardanus. €{&7Cho.&} Iam peruagatus ipse se fregit furor, €caditque flexo qualis ante aras genu €ceruice taurus uulnus incertum gerens. €releuemus artus._En deos tandem suos €uictrice lauru cinctus Agamemnon adit, €et festa coniunx obuios illi tulit €gressus reditque iuncta concordi gradu. @1 €@@{&7Agamemnon&} Tandem reuertor sospes ad patrios lares; €o cara salue terra! tibi tot barbarae €dedere gentes spolia, tibi felix diu €potentis Asiae domina summisit manus. €@@Quid ista uates corpus effusa ac tremens €dubia labat ceruice? famuli, attollite, €refouete gelido latice. iam recipit diem €marcente uisu. Suscita sensus tuos: €optatus ille portus aerumnis adest. €festus dies est. {&7Ca.&} Festus et Troiae fuit. €{&7Ag.&} Veneremur aras. {&7Ca.&} Cecidit ante aras pater. €{&7Ag.&} Iouem precemur pariter. {&7Ca.&} Herceum Iouem? €{&7Ag.&} Credis uidere te Ilium? {&7Ca.&} Et Priamum simul. €{&7Ag.&} Hic Troia non est. {&7Ca.&} Vbi Helena est, Troiam puta. €{&7Ag.&} Ne metue dominam famula. {&7Ca.&} Libertas adest. €{&7Ag.&} Secura uiue. {&7Ca.&} Mihi mori est securitas. þ°±·ÿï°°·ÿï‚ÁçÿïƒÓåîÐèéìÿ‹†ž{&7Ag.&} Nullum est periclum tibimet. {&7Ca.&} At magnum tibi. €{&7Ag.&} Victor timere quid potest? {&7Ca.&} Quod non timet. €{&7Ag.&} Hanc fida famuli turba, dum excutiat deum, €retinete ne quid impotens peccet furor. €@@At te, pater, qui saeua torques fulmina €pellisque nubes, sidera et terras regis, €ad quem triumphi spolia uictores ferunt, €et te sororem cuncta pollentis uiri, €Argolica Iuno, pecore uotiuo libens €Arabumque donis supplice et fibra colam. @1 €@@{&7Chorvs&} Argos nobilibus nobile ciuibus, €Argos iratae carum nouercae, €semper ingentes educas alumnos, €imparem aequasti numerum deorum: €tuus ille bis seno meruit labore €adlegi caelo magnus Alcides, €cui lege mundi Iuppiter rupta €roscidae noctis geminauit horas €iussitque Phoebum €tardius celeres agitare currus €et tuas lente remeare bigas, ‹†²@@@@candida Phoebe. €* * * rettulitque pedem €nomen alternis stella quae mutat €seque mirata est Hesperum dici. ‹†µAurora mouit €ad solitas uices caput et relabens €imposuit seni collum marito. €Sensit ortus, sensit occasus €Herculem nasci: uiolentus ille €nocte non una poterat creari. €tibi concitatus substitit mundus, €o puer subiture caelum. @1 €@@Te sensit Nemeaeus arto €pressus lacerto fulmineus leo €ceruaque Parrhasis, €sensit Arcadii populator agri €gemuitque taurus Dictaea linquens €@@@@horridus arua. €Morte fecundum domuit draconem €uetuitque collo pereunte nasci, €geminosque fratres €pectore ex uno tria monstra natos €stipite incusso fregit insultans €duxitque ad ortus Hesperium pecus, €Geryonae spolium triformis. €Egit Threicium gregem, €quem non Strymonii gramine fluminis €Hebriue ripis pauit tyrannus: €hospitum dirus stabulis cruorem €praebuit saeuis tinxitque crudos €ultimus rictus sanguis aurigae. €Vidit Hippolyte ferox €pectore e medio rapi €spolium, et sagittis nube percussa €Stymphalis alto decidit caelo €arborque pomis fertilis aureis €extimuit manus insueta carpi €fugitque in auras leuiore ramo. €audiuit sonitum crepitante lamna €frigidus custos nescius somni, @1 €linqueret cum iam nemus omne fuluo €plenus Alcides uacuum metallo. €Tractus ad caelum canis inferorum €triplici catena tacuit nec ullo ‹†Ü@@@@latrauit ore, €lucis ignotae metuens colorem. €Te duce succidit €mendax Dardanidae domus €et sensit arcus iterum timendos; €te duce concidit totidem diebus €@@@@Troia quot annis. €{&7Ca.&} Res agitur intus magna, par annis decem. €eheu quid hoc est? anime, consurge et cape €pretium furoris: uicimus uicti Phryges. €bene est, resurgis Troia; traxisti iacens €pares Mycenas, terga dat uictor tuus! €Tam clara numquam prouidae mentis furor €ostendit oculis: uideo et intersum et fruor; €imago uisus dubia non fallit meos: €spectemus! epulae regia instructae domo, €quales fuerunt ultimae Phrygibus dapes, €celebrantur: ostro lectus Iliaco nitet €merumque in auro ueteris Assaraci trahunt. €et ipse picta ueste sublimis iacet, €Priami superbas corpore exuuias gerens. €@@Detrahere cultus uxor hostiles iubet, €induere potius coniugis fidae manu @1 €textos amictus_horreo atque animo tremo: €regemne perimet exul et adulter uirum? €uenere fata. sanguinem extremae dapes €domini uidebunt et cruor Baccho incidet. €Mortifera uinctum perfidae tradit neci €induta uestis: exitum manibus negant €caputque laxi et inuii cludunt sinus. €haurit trementi semiuir dextra latus, €nec penitus egit: uulnere in medio stupet. €At ille, ut altis hispidus siluis aper €cum casse uinctus temptat egressus tamen €artatque motu uincla et in cassum furit, €cupit fluentes undique et caecos sinus €dissicere et hostem quaerit implicitus suum. €@@Armat bipenni Tyndaris dextram furens, €qualisque ad aras colla taurorum prius €designat oculis * * * * ‹‡ƒ* * * antequam ferro petat, €sic huc et illuc impiam librat manum. €habet, peractum est. pendet exigua male €caput amputatum parte et hinc trunco cruor €exundat, illinc ora cum fremitu iacent. €Nondum recedunt: ille iam exanimem petit €laceratque corpus, illa fodientem adiuuat. €uterque tanto scelere respondet suis: €est hic Thyestae natus, haec Helenae soror. €@@Stat ecce Titan dubius emerito die, €suane currat an Thyestea uia. @1 €@@{&7Electra&} Fuge, o paternae mortis auxilium unicum, €fuge et scelestas hostium euita manus. €euersa domus est funditus, regna occidunt. €@@Quis iste celeres concitus currus agit? €germane, uultus ueste furabor tuos. €quid, anime demens, refugis? externos times? €domus timenda est. pone iam trepidos metus, €Oresta: amici fida praesidia intuor. €@@{&7Strophivs&} Phocide relicta Strophius Elea inclutus €palma reuertor. causa ueniendi fuit €gratari amico, cuius impulsum manu €cecidit decenni Marte concussum Ilium. €@@Quaenam ista lacrimis lugubrem uultum rigat €pauetque maesta? regium agnosco genus. €Electra, fletus causa quae laeta in domo est? €{&7El.&} Pater peremptus scelere materno iacet, €comes paternae quaeritur natus neci, €Aegisthus arces Venere quaesitas tenet. €{&7St.&} O nulla longi temporis felicitas! €{&7El.&} Per te parentis memoriam obtestor mei, €per sceptra terris nota, per dubios deos: €recipe hunc Oresten ac pium furtum occule. €{&7St.&} Etsi timendum caesus Agamemnon docet, €aggrediar et te, Oresta, furabor libens. @1 €[fidem secunda poscunt, aduersa exigunt] €cape hoc decorum ludicri certaminis, €insigne frontis; laeua uictricem tenens €frondem uirenti protegat ramo caput, €et ista donum palma Pisaei Iouis €uelamen eadem praestet atque omen tibi. €Tuque, o paternis assidens frenis comes, €condisce, Pylade, patris exemplo fidem. €@@Vos Graecia nunc teste ueloces equi €infida cursu fugite praecipiti loca. €{&7El.&} Excessit, abiit, currus effreno impetu €effugit aciem. tuta iam opperiar meos €hostes et ultro uulneri opponam caput. €@@Adest cruenta coniugis uictrix sui, €et signa caedis ueste maculata gerit. €manus recenti sanguine etiamnunc madent €uultusque prae se scelera truculenti ferunt. €concedam ad aras._Patere me uittis tuis, €Cassandra, iungi paria metuentem tibi. €@@{&7Clytemestra&} Hostis parentis, impium atque audax caput, €quo more coetus publicos uirgo petis? €{&7El.&} Adulterorum uirgo deserui domum. €{&7Cl.&} Quis esse credat uirginem_{&7El.&} Gnatam tuam? €{&7Cl.&} Modestius cum matre. {&7El.&} Pietatem doces? €{&7Cl.&} Animos uiriles corde tumefacto geris; €sed agere domita feminam disces malo. €{&7El.&} Nisi forte fallor, feminas ferrum decet. @1 €{&7Cl.&} Et esse demens te parem nobis putas? €{&7El.&} Vobis? quis iste est alter Agamemnon tuus? €ut uidua loquere: uir caret uita tuus. €{&7Cl.&} Indomita posthac uirginis uerba impiae €regina frangam; citius interea mihi €edissere ubi sit gnatus, ubi frater tuus. €{&7El.&} Extra Mycenas. {&7Cl.&} Redde nunc gnatum mihi. €{&7El.&} Et tu parentem redde. {&7Cl.&} Quo latitat loco? €{&7El.&} Tuto quietus, regna non metuens noua: €iustae parenti satis. {&7Cl.&} At iratae parum. €morieris hodie. {&7El.&} Dummodo hac moriar manu. €recedo ab aris. siue te iugulo iuuat €mersisse ferrum, praebeo iugulum tibi; €seu more pecudum colla resecari placet, €intenta ceruix uulnus expectat tuum. €scelus paratum est: caede respersam uiri €atque obsoletam sanguine hoc dextram ablue. €{&7Cl.&} Consors pericli pariter ac regni mei, €Aegisthe, gradere. gnata genetricem impie €probris lacessit, occulit fratrem abditum. €@@{&7Aegisthvs&} Furibunda uirgo, uocis infandae sonum €et aure uerba indigna materna opprime. €{&7El.&} Etiam monebit sceleris infandi artifex, €per scelera natus, nomen ambiguum suis, €idem sororis gnatus et patris nepos? €{&7Cl.&} Aegisthe, cessas impium ferro caput @1 €demetere? fratrem reddat aut animam statim. €{&7Ae.&} Abstrusa caeco carcere et saxo exigat €aeuum; per omnes torta poenarum modos €referre quem nunc occulit forsan uolet. €inops egens inclusa, paedore obruta, €uidua ante thalamos, exul, inuisa omnibus €aethere negato sero subcumbet malis. €{&7El.&} Concede mortem. {&7Ae.&} Si recusares, darem: €rudis est tyrannus morte qui poenam exigit. €{&7El.&} Mortem aliquid ultra est? {&7Ae.&} Vita, si cupias mori._ €Abripite, famuli, monstrum et auectam procul €ultra Mycenas ultimo in regni angulo €uincite saeptam nocte tenebrosi specus, þ°±·ÿï°°·ÿï‚ÁçÿïƒÓåîÐèéìÿ‹‡èut inquietam uirginem carcer domet. €{&7Cl.&} At ista poenas capite persoluet suo €captiua coniunx, regii paelex tori. €trahite, ut sequatur coniugem ereptum mihi. €{&7Ca.&} Ne trahite, uestros ipsa praecedam gradus. €perferre prima nuntium Phrygibus meis €propero: repletum ratibus euersis mare, €captas Mycenas, mille ductorem ducum, €ut paria fata Troicis lueret malis, €perisse dono, feminae stupro, dolo. €nihil moramur, rapite, quin grates ago: €iam, iam iuuat uixisse post Troiam, iuuat. €{&7Cl.&} Furiosa, morere. {&7Ca.&} Veniet et uobis furor. @1 ï°°¸ÿï‚ÔèùÿïƒÓåîÐèéìÿôÿ@@@@{1THYESTES}1 @@{&7Tantali Vmbra&} Quis inferorum sede ab infausta extrahit €auido fugaces ore captantem cibos? €quis male deorum Tantalo uisas domos €ostendit iterum? peius inuentum est siti €arente in undis aliquid et peius fame €hiante semper? Sisyphi numquid lapis €gestandus umeris lubricus nostris uenit €aut membra celeri differens cursu rota, €aut poena Tityi qui specu uasto patens €uulneribus atras pascit effossis aues €et nocte reparans quidquid amisit die €plenum recenti pabulum monstro iacet? €in quod malum transcribor? o quisquis noua €supplicia functis durus umbrarum arbiter €disponis, addi si quid ad poenas potest €quod ipse custos carceris diri horreat, €quod maestus Acheron paueat, ad cuius metum €nos quoque tremamus, quaere: iam nostra subit €e stirpe turba quae suum uincat genus €ac me innocentem faciat et inausa audeat. €regione quidquid impia cessat loci €complebo_numquam stante Pelopea domo €Minos uacabit. {&7Fvria&} Perge, detestabilis @1 €umbra, et penates impios furiis age. €certetur omni scelere et alterna uice €stringatur ensis; nec sit irarum modus €pudorue, mentes caecus instiget furor, €rabies parentum duret et longum nefas €eat in nepotes; nec uacet cuiquam uetus €odisse crimen: semper oriatur nouum, €nec unum in uno, dumque punitur scelus, €crescat. superbis fratribus regna excidant €repetantque profugos; dubia uiolentae domus €fortuna reges inter incertos labet: €miser ex potente fiat, ex misero potens, €fluctuque regnum casus assiduo ferat. €ob scelera pulsi, cum dabit patriam deus €in scelera redeant, sintque tam inuisi omnibus €quam sibi; nihil sit ira quod uetitum putet: €fratrem expauescat frater et gnatum parens €gnatusque patrem, liberi pereant male, €peius tamen nascantur; immineat uiro €infesta coniunx, bella trans pontum uehant, €effusus omnis irriget terras cruor, €supraque magnos gentium exultet duces €Libido uictrix: impia stuprum in domo €leuissimum sit fratris; et fas et fides €iusque omne pereat. non sit a uestris malis €immune caelum_cur micant stellae polo €flammaeque seruant debitum mundo decus? €nox alta fiat, excidat caelo dies. @1 €@@Misce penates, odia caedes funera €accerse et imple Tantalo totam domum. €ornetur altum columen et lauro fores €laetae uirescant, dignus aduentu tuo €splendescat ignis_Thracium fiat nefas €maiore numero. dextra cur patrui uacat? €nondum Thyestes liberos deflet suos? €et quando tollet? ignibus iam subditis €spument aena, membra per partes eant €discerpta, patrios polluat sanguis focos, €epulae instruantur_non noui sceleris tibi €conuiua uenies. liberum dedimus diem €tuamque ad istas soluimus mensas famem: €ieiunia exple, mixtus in Bacchum cruor €spectante te potetur; inueni dapes €quas ipse fugeres_siste, quo praeceps ruis? €{&7Ta.&} Ad stagna et amnes et recedentes aquas €labrisque ab ipsis arboris plenae fugas. €abire in atrum carceris liceat mei €cubile, liceat, si parum uideor miser, €mutare ripas: alueo medius tuo, €Phlegethon, relinquar igneo cinctus freto. €Quicumque poenas lege fatorum datas €pati iuberis, quisquis exeso iaces €pauidus sub antro iamque uenturi times €montis ruinam, quisquis auidorum feros €rictus leonum et dira Furiarum agmina €implicitus horres, quisquis immissas faces €semiustus abigis, Tantali uocem excipe €properantis ad uos: credite experto mihi, @1 €amate poenas. quando continget mihi €effugere superos? {&7Fv.&} Ante perturba domum €inferque tecum proelia et ferri malum €regibus amorem, concute insano ferum €pectus tumultu. {&7Ta.&} Me pati poenas decet, €non esse poenam. mittor ut dirus uapor €tellure rupta uel grauem populis luem €sparsura pestis? ducam in horrendum nefas €auus nepotes? magne diuorum parens €nosterque (quamuis pudeat), ingenti licet €taxata poena lingua crucietur loquax, €nec hoc tacebo: moneo, ne sacra manus €uiolate caede neue furiali malo €aspergite aras. stabo et arcebo scelus. €@@Quid ora terres uerbere et tortos ferox €minaris angues? quid famem infixam intimis €agitas medullis? flagrat incensum siti €cor et perustis flamma uisceribus micat. €sequor. €{&7Fv.&} Hunc, hunc furorem diuide in totam domum. €sic, sic ferantur et suum infensi inuicem €sitiant cruorem._sentit introitus tuos €domus et nefando tota contactu horruit. €Actum est abunde. gradere ad infernos specus €amnemque notum; iam tuum maestae pedem €terrae grauantur: cernis ut fontis liquor €introrsus actus linquat, ut ripae uacent €uentusque raras igneus nubes ferat? @1 €pallescit omnis arbor ac nudus stetit €fugiente pomo ramus, et qui fluctibus €illinc propinquis Isthmos atque illinc fremit €uicina gracili diuidens terra uada, €longe remotos latus exaudit sonos. €iam Lerna retro cessit et Phoronides €latuere uenae nec suas profert sacer €Alpheos undas et Cithaeronis iuga €stant parte nulla cana deposita niue €timentque ueterem nobiles Argi sitim. €En ipse Titan dubitat an iubeat sequi €cogatque habenis ire periturum diem. €@@{&7Chorvs&} Argos de superis si quis Achaicum €Pisaeasque domos curribus inclitas, €Isthmi si quis amat regna Corinthii, €et portus geminos et mare dissidens, €si quis Taygeti conspicuas niues, €quas cum Sarmaticus tempore frigido €in summis Boreas composuit iugis, €aestas ueliferis soluit Etesiis, €quem tangit gelido flumine lucidus €Alpheos, stadio notus Olympico, €aduertat placidum numen et arceat, €alternae scelerum ne redeant uices €nec succedat auo deterior nepos €et maior placeat culpa minoribus. €@@Tandem lassa feros exuat impetus €sicci progenies impia Tantali. @1 €peccatum satis est; fas ualuit nihil €aut commune nefas. Proditus occidit €deceptor domini Myrtilus, et fide €uectus qua tulerat nobile reddidit €mutato pelagus nomine: notior €nulla est Ioniis fabula nauibus. €Exceptus gladio paruulus impio €dum currit patrium natus ad osculum, €immatura focis uictima concidit €diuisusque tua est, Tantale, dextera, €mensas ut strueres hospitibus deis. €hos aeterna fames persequitur cibos, €hos aeterna sitis; nec dapibus feris €decerni potuit poena decentior. €@@Stat lassus uacuo gutture Tantalus: €impendet capiti plurima noxio €Phineis auibus praeda fugacior; €hinc illinc grauidis frondibus incubat €et curuata suis fetibus ac tremens €alludit patulis arbor hiatibus. €haec, quamuis auidus nec patiens morae, €deceptus totiens tangere neglegit €obliquatque oculos oraque comprimit €inclusisque famem dentibus alligat. €Sed tunc diuitias omne nemus suas €demittit propius pomaque desuper €insultant foliis mitia languidis €accenduntque famem, quae iubet irritas €exercere manus_has ubi protulit €et falli libuit, totus in arduum €autumnus rapitur siluaque mobilis. @1 €Instat deinde sitis non leuior fame; €qua cum percaluit sanguis et igneis €exarsit facibus, stat miser obuios €fluctus ore petens, quos profugus latex €auertit sterili deficiens uado €conantemque sequi deserit; hic bibit €altum de rapido gurgite puluerem. €@@{&7Atrevs&} Ignaue, iners, eneruis et (quod maximum €probrum tyranno rebus in summis reor) €inulte, post tot scelera, post fratris dolos €fasque omne ruptum questibus uanis agis €iratus Atreus? fremere iam totus tuis €debebat armis orbis et geminum mare €utrimque classes agere, iam flammis agros €lucere et urbes decuit ac strictum undique €micare ferrum. tota sub nostro sonet €Argolica tellus equite; non siluae tegant €hostem nec altis montium structae iugis €arces; relictis bellicum totus canat €populus Mycenis, quisquis inuisum caput €tegit ac tuetur, clade funesta occidat. €haec ipsa pollens incliti Pelopis domus €ruat uel in me, dummodo in fratrem ruat. þ°±·ÿï°°¸ÿï‚ÔèùÿïƒÓåîÐèéìÿ‹À@@Age, anime, fac quod nulla posteritas probet, €sed nulla taceat. aliquod audendum est nefas €atrox, cruentum, tale quod frater meus @1 €suum esse mallet_scelera non ulcisceris, €nisi uincis. et quid esse tam saeuum potest €quod superet illum? numquid abiectus iacet? €numquid secundis patitur in rebus modum, €fessis quietem? noui ego ingenium uiri €indocile: flecti non potest_frangi potest. €proinde antequam se firmat aut uires parat, €petatur ultro, ne quiescentem petat. €aut perdet aut peribit: in medio est scelus €positum occupanti. {&7Satelles&} Fama te populi nihil €aduersa terret? {&7At.&} Maximum hoc regni bonum est, €quod facta domini cogitur populus sui €tam ferre quam laudare. {&7Sat.&} Quos cogit metus €laudare, eosdem reddit inimicos metus. €at qui fauoris gloriam ueri petit, €animo magis quam uoce laudari uolet. €{&7At.&} Laus uera et humili saepe contingit uiro, €non nisi potenti falsa. quod nolunt uelint. €{&7Sat.&} Rex uelit honesta: nemo non eadem uolet. €{&7At.&} Vbicumque tantum honesta dominanti licent, €precario regnatur. {&7Sat.&} Vbi non est pudor €nec cura iuris sanctitas pietas fides, €instabile regnum est. {&7At.&} Sanctitas pietas fides €priuata bona sunt; qua iuuat reges eant. €{&7Sat.&} Nefas nocere uel malo fratri puta. €{&7At.&} Fas est in illo quidquid in fratre est nefas. €quid enim reliquit crimine intactum aut ubi €sceleri pepercit? coniugem stupro abstulit @1 €regnumque furto: specimen antiquum imperi €fraude est adeptus, fraude turbauit domum. €Est Pelopis altis nobile in stabulis pecus, €arcanus aries, ductor opulenti gregis, €cuius per omne corpus effuso coma €dependet auro, cuius e tergo noui €aurata reges sceptra Tantalici gerunt; €possessor huius regnat, hunc tantae domus €fortuna sequitur. tuta seposita sacer €in parte carpit prata, quae cludit lapis €fatale saxeo pascuum muro tegens. €hunc facinus ingens ausus assumpta in scelus €consorte nostri perfidus thalami auehit. €Hinc omne cladis mutuae fluxit malum: €per regna trepidus exul erraui mea, €pars nulla nostri tuta ab insidiis uacat, €corrupta coniunx, imperi quassa est fides, €domus aegra, dubius sanguis et certi nihil €nisi frater hostis. quid stupes? tandem incipe €animosque sume: Tantalum et Pelopem aspice; €ad haec manus exempla poscuntur meae._ €Profare, dirum qua caput mactem uia. €{&7Sat.&} Ferro peremptus spiritum inimicum expuat. €{&7At.&} De fine poenae loqueris; ego poenam uolo. €perimat tyrannus lenis: in regno meo €mors impetratur. {&7Sat.&} Nulla te pietas mouet? €{&7At.&} Excede, Pietas, si modo in nostra domo €umquam fuisti. dira Furiarum cohors €discorsque Erinys ueniat et geminas faces €Megaera quatiens: non satis magno meum @1 €ardet furore pectus, impleri iuuat €maiore monstro. {&7Sat.&} Quid noui rabidus struis? €{&7At.&} Nil quod doloris capiat assueti modum; €nullum relinquam facinus et nullum est satis. €{&7Sat.&} Ferrum? {&7At.&} Parum est. {&7Sat.&} Quid ignis? {&7At.&} Etiamnunc parum est. €{&7Sat.&} Quonam ergo telo tantus utetur dolor? €{&7At.&} Ipso Thyeste. {&7Sat.&} Maius hoc ira est malum. €{&7At.&} Fateor. tumultus pectora attonitus quatit €penitusque uoluit; rapior et quo nescio, €sed rapior._imo mugit e fundo solum, €tonat dies serenus ac totis domus €ut fracta tectis crepuit et moti lares €uertere uultum: fiat hoc, fiat nefas €quod, di, timetis. {&7Sat.&} Facere quid tandem paras? €{&7At.&} Nescioquid animus maius et solito amplius €supraque fines moris humani tumet €instatque pigris manibus_haud quid sit scio, €sed grande quiddam est. ita sit. hoc, anime, occupa €(dignum est Thyeste facinus et dignum Atreo, €quod uterque faciat): uidit infandas domus €Odrysia mensas_fateor, immane est scelus, €sed occupatum: maius hoc aliquid dolor €inueniat. animum Daulis inspira parens €sororque; causa est similis: assiste et manum €impelle nostram. liberos auidus pater €gaudensque laceret et suos artus edat. €bene est, abunde est: hic placet poenae modus €tantisper. ubinam est? tam diu cur innocens €seruatur Atreus? tota iam ante oculos meos @1 €imago caedis errat, ingesta orbitas €in ora patris_anime, quid rursus times €et ante rem subsidis? audendum est, age: €quod est in isto scelere praecipuum nefas, €hoc ipse faciet. {&7Sat.&} Sed quibus captus dolis €nostros dabit perductus in laqueos pedem? €inimica credit cuncta. {&7At.&} Non poterat capi, €nisi capere uellet. regna nunc sperat mea: ‹‚£hac spe subibit gurgitis tumidi minas €dubiumque Libycae Syrtis intrabit fretum, ‹‚¢hac spe minanti fulmen occurret Ioui, ‹‚¥hac spe, quod esse maximum retur malum, €fratrem uidebit. {&7Sat.&} Quis fidem pacis dabit? €cui tanta credet? {&7At.&} Credula est spes improba. €gnatis tamen mandata quae patruo ferant €dabimus: relictis exul hospitiis uagus €regno ut miserias mutet atque Argos regat €ex parte dominus. si nimis durus preces €spernet Thyestes, liberos eius rudes €malisque fessos grauibus et faciles capi €prece commouebo. * * * ‹‚®* * * hinc uetus regni furor, €illinc egestas tristis ac durus labor €quamuis rigentem tot malis subigent uirum. €{&7Sat.&} Iam tempus illi fecit aerumnas leues. €{&7At.&} Erras: malorum sensus accrescit die. €leue est miserias ferre, perferre est graue. €{&7Sat.&} Alios ministros consili tristis lege: €peiora iuuenes facile praecepta audiunt; €in patre facient quidquid in patruo doces: @1 €saepe in magistrum scelera redierunt sua. €{&7At.&} Vt nemo doceat fraudis et sceleris uias, €regnum docebit. ne mali fiant times? €nascuntur. istud quod uocas saeuum asperum, €agique dure credis et nimium impie, €fortasse et illic agitur. {&7Sat.&} Hanc fraudem scient €gnati parari? tacita tam rudibus fides €non est in annis; detegent forsan dolos: €tacere multis discitur uitae malis. €ipsosne, per quos fallere alium cogitas, €falles? {&7At.&} Vt ipsi crimine et culpa uacent. €quid enim necesse est liberos sceleri meo €inserere? per nos odia se nostra explicent._ €male agis, recedis, anime: si parcis tuis, €parces et illis. consili Agamemnon mei €sciens minister fiat et fratri sciens €Menelaus adsit. prolis incertae fides €ex hoc petatur scelere: si bella abnuunt €et gerere nolunt odia, si patruum uocant, €pater est. eatur._multa sed trepidus solet €detegere uultus, magna nolentem quoque €consilia produnt: nesciant quantae rei €fiant ministri. Nostra tu coepta occule. €{&7Sat.&} Haud sum monendus: ista nostro in pectore €fides timorque, sed magis claudet fides. @1 €@@{&7Chorvs&} Tandem regia nobilis, €antiqui genus Inachi, €fratrum composuit minas. €Quis uos exagitat furor, €alternis dare sanguinem €et sceptrum scelere aggredi? €nescitis, cupidi arcium, €regnum quo iaceat loco. €@@Regem non faciunt opes, €non uestis Tyriae color, €non frontis nota regia, €non auro nitidae trabes: €rex est qui posuit metus €et diri mala pectoris; €quem non ambitio impotens €et numquam stabilis fauor €uulgi praecipitis mouet, €non quidquid fodit Occidens €aut unda Tagus aurea €claro deuehit alueo, €non quidquid Libycis terit €feruens area messibus, €quem non concutiet cadens €obliqui uia fulminis, €non Eurus rapiens mare @1 €aut saeuo rabidus freto €uentosi tumor Hadriae, €quem non lancea militis, €non strictus domuit chalybs, €qui tuto positus loco €infra se uidet omnia €occurritque suo libens €fato nec queritur mori. €@@Reges conueniant licet €qui sparsos agitant Dahas, €qui rubri uada litoris €et gemmis mare lucidis €late sanguineum tenent, €aut qui Caspia fortibus €recludunt iuga Sarmatis, €certet Danuuii uadum €audet qui pedes ingredi €et (quocumque loco iacent) €Seres uellere nobiles: €mens regnum bona possidet. €nil ullis opus est equis, €nil armis et inertibus €telis, quae procul ingerit €Parthus, cum simulat fugas, €admotis nihil est opus €urbes sternere machinis €longe saxa rotantibus. €Rex est qui metuet nihil, €rex est qui cupiet nihil: €hoc regnum sibi quisque dat. €@@Stet quicumque uolet potens €aulae culmine lubrico: @1 €me dulcis saturet quies; €obscuro positus loco €leni perfruar otio, €nullis nota Quiritibus €aetas per tacitum fluat. €sic cum transierint mei €nullo cum strepitu dies, €plebeius moriar senex. €illi mors grauis incubat €qui, notus nimis omnibus, þ°±·ÿï°°¸ÿï‚ÔèùÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ƒ“ignotus moritur sibi. €@@{&7Thyestes&} Optata patriae tecta et Argolicas opes €miserisque summum ac maximum exulibus bonum, €tractum soli natalis et patrios deos €(si sunt tamen di) cerno, Cyclopum sacras €turres, labore maius humano decus, €celebrata iuueni stadia, per quae nobilis €palmam paterno non semel curru tuli. €occurret Argos, populus occurret frequens_ €sed nempe et Atreus. Repete siluestres fugas €saltusque densos potius et mixtam feris €similemque uitam; clarus hic regni nitor €fulgore non est quod oculos falso auferat: €cum quod datur spectabis, et dantem aspice. €modo inter illa, quae putant cuncti aspera, @1 €fortis fui laetusque; nunc contra in metus €reuoluor: animus haeret ac retro cupit €corpus referre, moueo nolentem gradum. €@@{&7Tantalvs&} Pigro (quid hoc est?) genitor incessu stupet €uultumque uersat seque in incerto tenet. €{&7Th.&} Quid, anime, pendes, quidue consilium diu €tam facile torques? rebus incertissimis, €fratri atque regno, credis ac metuis mala €iam uicta, iam mansueta et aerumnas fugis €bene collocatas? esse iam miserum iuuat. €reflecte gressum, dum licet, teque eripe. €{&7Ta.&} Quae causa cogit, genitor, a patria gradum €referre uisa? cur bonis tantis sinum €subducis? ira frater abiecta redit €partemque regni reddit et lacerae domus €componit artus teque restituit tibi. €{&7Th.&} Causam timoris ipse quam ignoro exigis. €nihil timendum uideo, sed timeo tamen. €placet ire, pigris membra sed genibus labant, €alioque quam quo nitor abductus feror. €sic concitatam remige et uelo ratem €aestus resistens remigi et uelo refert. €{&7Ta.&} Euince quidquid obstat et mentem impedit €reducemque quanta praemia expectent uide. €pater, potes regnare. {&7Th.&} Cum possim mori. €{&7Ta.&} Summa est potestas_{&7Th.&} Nulla, si cupias nihil. €{&7Ta.&} Gnatis relinques. {&7Th.&} Non capit regnum duos. €{&7Ta.&} Miser esse mauult esse qui felix potest? @1 €{&7Th.&} Mihi crede, falsis magna nominibus placent, €frustra timentur dura. dum excelsus steti, €numquam pauere destiti atque ipsum mei €ferrum timere lateris. o quantum bonum est €obstare nulli, capere securas dapes €humi iacentem! scelera non intrant casas, €tutusque mensa capitur angusta scyphus; €uenenum in auro bibitur_expertus loquor: €malam bonae praeferre fortunam licet. €Non uertice alti montis impositam domum €et imminentem ciuitas humilis tremit €nec fulget altis splendidum tectis ebur €somnosque non defendit excubitor meos; €non classibus piscamur et retro mare €iacta fugamus mole, nec uentrem improbum €alimus tributo gentium; nullus mihi €ultra Getas metatur et Parthos ager; €non ture colimur nec meae excluso Ioue €ornantur arae; nulla culminibus meis €imposita nutat silua, nec fumant manu €succensa multa stagna, nec somno dies €Bacchoque nox iungenda peruigili datur: €sed non timemur, tuta sine telo est domus €rebusque paruis magna praestatur quies_ €immane regnum est posse sine regno pati. €{&7Ta.&} Nec abnuendum est, si dat imperium deus. €nec appetendum est: frater ut regnes rogat. €{&7Th.&} Rogat? timendum est. errat hic aliquis dolus. €{&7Ta.&} Redire pietas unde summota est solet, €reparatque uires iustus amissas amor. €{&7Th.&} Amat Thyesten frater? aetherias prius €perfundet Arctos pontus et Siculi rapax @1 €consistet aestus unda et Ionio seges €matura pelago surget et lucem dabit €nox atra terris, ante cum flammis aquae, €cum morte uita, cum mari uentus fidem €foedusque iungent. {&7Ta.&} Quam tamen fraudem times? €{&7Th.&} Omnem: timori quem meo statuam modum? €tantum potest quantum odit. {&7Ta.&} In te quid potest? €{&7Th.&} Pro me nihil iam metuo: uos facitis mihi €Atrea timendum. {&7Ta.&} Decipi cautus times? €{&7Th.&} Serum est cauendi tempus in mediis malis. €eatur. unum genitor hoc testor tamen: €ego uos sequor, non duco. {&7Ta.&} Respiciet deus €bene cogitata. perge non dubio gradu. €@@{&7Atrevs&} Plagis tenetur clausa dispositis fera: €et ipsum et una generis inuisi indolem €iunctam parenti cerno. iam tuto in loco €uersantur odia. uenit in nostras manus €tandem Thyestes, uenit, et totus quidem. €uix tempero animo, uix dolor frenos capit. €sic, cum feras uestigat et longo sagax €loro tenetur Vmber ac presso uias €scrutatur ore, dum procul lento suem €odore sentit, paret et tacito locum €rostro pererrat; praeda cum propior fuit, @1 €ceruice tota pugnat et gemitu uocat €dominum morantem seque retinenti eripit: €cum sperat ira sanguinem, nescit tegi_ €tamen tegatur. aspice, ut multo grauis €squalore uultus obruat maestos coma, €quam foeda iaceat barba. praestetur fides. €@@Fratrem iuuat uidere. complexus mihi €redde expetitos. quidquid irarum fuit €transierit; ex hoc sanguis ac pietas die €colantur, animis odia damnata excidant. €{&7Th.&} Diluere possem cuncta, nisi talis fores. €sed fateor, Atreu, fateor, admisi omnia €quae credidisti. pessimam causam meam €hodierna pietas fecit. est prorsus nocens €quicumque uisus tam bono fratri est nocens. €lacrimis agendum est: supplicem primus uides; €hae te precantur pedibus intactae manus: €ponatur omnis ira et ex animo tumor €erasus abeat. obsides fidei accipe €hos innocentes, frater. {&7At.&} A genibus manum €aufer meosque potius amplexus pete. €Vos quoque, senum praesidia, tot iuuenes, meo €pendete collo. Squalidam uestem exue, €oculisque nostris parce, et ornatus cape €pares meis, laetusque fraterni imperi €capesse partem. maior haec laus est mea, €fratri paternum reddere incolumi decus: €habere regnum casus est, uirtus dare. €{&7Th.&} Di paria, frater, pretia pro tantis tibi €meritis rependant. regiam capitis notam €squalor recusat noster et sceptrum manus @1 €infausta refugit. liceat in media mihi €latere turba. {&7At.&} Recipit hoc regnum duos. €{&7Th.&} Meum esse credo quidquid est, frater, tuum. €{&7At.&} Quis influentis dona fortunae abnuit? €{&7Th.&} Expertus est quicumque quam facile effluant. €{&7At.&} Fratrem potiri gloria ingenti uetas? €{&7Th.&} Tua iam peracta gloria est, restat mea: €respuere certum est regna consilium mihi. €{&7At.&} Meam relinquam, nisi tuam partem accipis. €{&7Th.&} Accipio: regni nomen impositi feram, €sed iura et arma seruient mecum tibi. €{&7At.&} Imposita capiti uincla uenerando gere; €ego destinatas uictimas superis dabo. €@@{&7Chorvs&} Credat hoc quisquam? ferus ille et acer €nec potens mentis truculentus Atreus €fratris aspectu stupefactus haesit. €nulla uis maior pietate uera est: €iurgia externis inimica durant, €quos amor uerus tenuit, tenebit. €Ira cum magnis agitata causis €gratiam rupit cecinitque bellum, €cum leues frenis sonuere turmae, €fulsit hinc illinc agitatus ensis, €quem mouet crebro furibundus ictu €sanguinem Mauors cupiens recentem_ €opprimit ferrum manibusque iunctis €ducit ad pacem Pietas negantes. €@@Otium tanto subitum e tumultu €quis deus fecit? modo per Mycenas @1 €arma ciuilis crepuere belli: €pallidae natos tenuere matres; €uxor armato timuit marito, €cum manum inuitus sequeretur ensis, €sordidus pacis uitio quietae; €ille labentes renouare muros, €hic situ quassas stabilire turres, €ferreis portas cohibere claustris €ille certabat, pauidusque pinnis €anxiae noctis uigil incubabat: €peior est bello timor ipse belli. €@@Iam minae saeui cecidere ferri, €iam silet murmur graue classicorum, €iam tacet stridor litui strepentis: €alta pax urbi reuocata laetae est. €sic, ubi ex alto tumuere fluctus €Bruttium Coro feriente pontum, €Scylla pulsatis resonat cauernis €ac mare in portu timuere nautae €quod rapax haustum reuomit Charybdis, €et ferus Cyclops metuit parentem €rupe feruentis residens in Aetnae, €ne superfusis uioletur undis €ignis aeternis resonans caminis, €et putat mergi sua posse pauper €regna Laertes Ithaca tremente: €si suae uentis cecidere uires, €mitius stagno pelagus recumbit; €alta, quae nauis timuit secare €hinc et hinc fusis speciosa uelis, @1 €strata ludenti patuere cumbae, €et uacat mersos numerare pisces €hic ubi ingenti modo sub procella €Cyclades pontum timuere motae. €@@Nulla sors longa est: dolor ac uoluptas €inuicem cedunt; breuior uoluptas. €ima permutat leuis hora summis. €Ille qui donat diadema fronti, €quem genu nixae tremuere gentes, €cuius ad nutum posuere bella þ°±·ÿï°°¸ÿï‚ÔèùÿïƒÓåîÐèéìÿ‹„ÚMedus et Phoebi propioris Indus €et Dahae Parthis equitem minati, €anxius sceptrum tenet et mouentes €cuncta diuinat metuitque casus €mobiles rerum dubiumque tempus. €Vos quibus rector maris atque terrae €ius dedit magnum necis atque uitae, €ponite inflatos tumidosque uultus: €quidquid a uobis minor expauescit, €maior hoc uobis dominus minatur: €omne sub regno grauiore regnum est. €quem dies uidit ueniens superbum, €hunc dies uidit fugiens iacentem. €@@Nemo confidat nimium secundis, €nemo desperet meliora lassis: €miscet haec illis prohibetque Clotho €stare Fortunam, rotat omne fatum. €nemo tam diuos habuit fauentes, €crastinum ut posset sibi polliceri: €res deus nostras celeri citatas €@@@@turbine uersat. @1 €@@{&7Nvntivs&} Quis me per auras turbo praecipitem uehet €atraque nube inuoluet, ut tantum nefas €eripiat oculis? o domus Pelopi quoque €et Tantalo pudenda! {&7Cho.&} Quid portas noui? €{&7Nvn.&} Quaenam ista regio est? Argos et Sparte, pios €sortita fratres, et maris gemini premens €fauces Corinthos, an feris Hister fugam €praebens Alanis, an sub aeterna niue €Hyrcana tellus, an uagi passim Scythae? €quis hic nefandi est conscius monstri locus? €{&7Cho.&} Effare, et istud pande, quodcumque est, malum. €{&7Nvn.&} Si steterit animus, si metu corpus rigens €remittet artus. haeret in uultu trucis €imago facti. ferte me insanae procul, €illo, procellae, ferte quo fertur dies €hinc raptus. {&7Cho.&} Animos grauius incertos tenes. €quid sit quod horres ede et auctorem indica: €non quaero quis sit, sed uter. effare ocius. €{&7Nvn.&} In arce summa Pelopiae pars est domus €conuersa ad Austros, cuius extremum latus €aequale monti crescit atque urbem premit €et contumacem regibus populum suis €habet sub ictu; fulget hic turbae capax €immane tectum, cuius auratas trabes €uariis columnae nobiles maculis ferunt. €post ista uulgo nota, quae populi colunt, €in multa diues spatia discedit domus. €Arcana in imo regio secessu iacet, @1 €alta uetustum ualle compescens nemus, €penetrale regni, nulla qua laetos solet €praebere ramos arbor aut ferro coli, €sed taxus et cupressus et nigra ilice €obscura nutat silua, quam supra eminens €despectat alte quercus et uincit nemus. €hinc auspicari regna Tantalidae solent, €hinc petere lassis rebus ac dubiis opem. €affixa inhaerent dona: uocales tubae €fractique currus, spolia Myrtoi maris, €uictaeque falsis axibus pendent rotae €et omne gentis facinus; hoc Phrygius loco €fixus tiaras Pelopis, hic praeda hostium €et de triumpho picta barbarico chlamys. €@@Fons stat sub umbra tristis et nigra piger €haeret palude: talis est dirae Stygis €deformis unda quae facit caelo fidem. €hinc nocte caeca gemere feralis deos €fama est, catenis lucus excussis sonat €ululantque manes. quidquid audire est metus €illic uidetur: errat antiquis uetus €emissa bustis turba et insultant loco €maiora notis monstra; quin tota solet €micare silua flamma, et excelsae trabes €ardent sine igne. saepe latratu nemus €trino remugit, saepe simulacris domus €attonita magnis. nec dies sedat metum: €nox propria luco est, et superstitio inferum €in luce media regnat. hinc orantibus €responsa dantur certa, cum ingenti sono €laxantur adyto fata et immugit specus @1 €uocem deo soluente. Quo postquam furens €intrauit Atreus liberos fratris trahens, €ornantur arae_quis queat digne eloqui? €post terga iuuenum nobiles reuocat manus €et maesta uitta capita purpurea ligat; €non tura desunt, non sacer Bacchi liquor €tangensque salsa uictimam culter mola. €seruatur omnis ordo, ne tantum nefas €non rite fiat. {&7Cho.&} Quis manum ferro admouet? €{&7Nvn.&} Ipse est sacerdos, ipse funesta prece €letale carmen ore uiolento canit. €stat ipse ad aras, ipse deuotos neci €contrectat et componit et ferro %admouet; €attendit ipse: nulla pars sacri perit. €Lucus tremescit, tota succusso solo €nutauit aula, dubia quo pondus daret €ac fluctuanti similis; e laeuo aethere €atrum cucurrit limitem sidus trahens. €libata in ignes uina mutato fluunt €cruenta Baccho, regium capiti decus €bis terque lapsum est, fleuit in templis ebur. €Mouere cunctos monstra, sed solus sibi €immotus Atreus constat, atque ultro deos €terret minantes. iamque dimissa mora €adsistit aris, toruum et obliquum intuens. €ieiuna siluis qualis in Gangeticis €inter iuuencos tigris errauit duos, €utriusque praedae cupida quo primum ferat €incerta morsus (flectit hoc rictus suos, €illo reflectit et famem dubiam tenet), €sic dirus Atreus capita deuota impiae @1 €speculatur irae. quem prius mactet sibi €dubitat, secunda deinde quem caede immolet. €nec interest_sed dubitat et saeuum scelus €iuuat ordinare. {&7Cho.&} Quem tamen ferro occupat? €{&7Nvn.&} Primus locus (ne desse pietatem putes) €auo dicatur: Tantalus prima hostia est. €{&7Cho.&} Quo iuuenis animo, quo tulit uultu necem? €{&7Nvn.&} Stetit sui securus et non est preces €perire frustra passus; ast illi ferus €in uulnere ensem abscondit et penitus premens €iugulo manum commisit: educto stetit €ferro cadauer, cumque dubitasset diu €hac parte an illa caderet, in patruum cadit. €@@Tunc ille ad aras Plisthenem saeuus trahit €adicitque fratri; colla percussa amputat; €ceruice caesa truncus in pronum ruit, €querulum cucurrit murmure incerto caput. €{&7Cho.&} Quid deinde gemina caede perfunctus facit? €puerone parcit, an scelus sceleri ingerit? €{&7Nvn.&} Silua iubatus qualis Armenia leo €in caede multa uictor armento incubat €(cruore rictus madidus et pulsa fame €non ponit iras: hinc et hinc tauros premens €uitulis minatur dente iam lasso inpiger), €non aliter Atreus saeuit atque ira tumet, €ferrumque gemina caede perfusum tenens, €oblitus in quem fureret, infesta manu €exegit ultra corpus, ac pueri statim €pectore receptus ensis in tergo exstitit; €cadit ille et aras sanguine extinguens suo €per utrumque uulnus moritur. {&7Cho.&} O saeuum scelus! @1 €{&7Nvn.&} Exhorruistis? hactenus si stat nefas, €pius est. {&7Cho.&} An ultra maius aut atrocius €natura recipit? {&7Nvn.&} Sceleris hunc finem putas? €gradus est. {&7Cho.&} Quid ultra potuit? obiecit feris €lanianda forsan corpora atque igne arcuit? €{&7Nvn.&} Vtinam arcuisset! ne tegat functos humus €nec soluat ignis! auibus epulandos licet €ferisque triste pabulum saeuis trahat_ €uotum est sub hoc quod esse supplicium solet: €pater insepultos spectet! o nullo scelus €credibile in aeuo quodque posteritas neget: €erepta uiuis exta pectoribus tremunt €spirantque uenae corque adhuc pauidum salit; €at ille fibras tractat ac fata inspicit €et adhuc calentes uiscerum uenas notat. €postquam hostiae placuere, securus uacat €iam fratris epulis: ipse diuisum secat €in membra corpus, amputat trunco tenus €umeros patentis et lacertorum moras, €denudat artus durus atque ossa amputat; €tantum ora seruat et datas fidei manus. €haec ueribus haerent uiscera et lentis data €stillant caminis, illa flammatus latex €candente aeno iactat. impositas dapes €transiluit ignis inque trepidantes focos €bis ter regestus et pati iussus moram €inuitus ardet. stridet in ueribus iecur; €nec facile dicas corpora an flammae gemant: €gemuere. piceos ignis in fumos abit; €et ipse fumus, tristis ac nebula grauis, @1 €non rectus exit, seque in excelsum leuat: €ipsos penates nube deformi obsidet. €@@O Phoebe patiens, fugeris retro licet €medioque raptum merseris caelo diem, €sero occidisti_lancinat gnatos pater €artusque mandit ore funesto suos; €nitet fluente madidus unguento comam €grauisque uino; saepe praeclusae cibum €tenuere fauces_in malis unum hoc tuis €bonum est, Thyesta, quod mala ignoras tua. €sed et hoc peribit. uerterit currus licet €sibi ipse Titan obuium ducens iter €tenebrisque facinus obruat taetrum nouis €nox missa ab ortu tempore alieno grauis, €tamen uidendum est. tota patefient mala. €@@{&7Chorvs&} Quo terrarum superumque potens, €cuius ad ortus noctis opacae €decus omne fugit, quo uertis iter €medioque diem perdis Olympo? €cur, Phoebe, tuos rapis aspectus? €nondum serae nuntius horae €nocturna uocat lumina Vesper; €nondum Hesperiae flexura rotae €iubet emeritos soluere currus; €nondum in noctem uergente die €tertia misit bucina signum: €stupet ad subitae tempora cenae @1 þ°±·ÿï°°¸ÿï‚ÔèùÿïƒÓåîÐèéìÿ‹†¡nondum fessis bubus arator. €Quid te aetherio pepulit cursu? €quae causa tuos limite certo €@@@@deiecit equos? €numquid aperto carcere Ditis €uicti temptant bella Gigantes? €numquid Tityos pectore fesso €renouat ueteres saucius iras? €num reiecto latus explicuit €monte Typhoeus? numquid struitur €uia Phlegraeos alta per hostes €et Thessalicum Thressa premitur ‹†¬@@@@Pelion Ossa? €@@Solitae mundi periere uices? €nihil occasus, nihil ortus erit? €Stupet Eoos assueta deo €@@@@tradere frenos €genetrix primae roscida lucis €peruersa sui limina regni: €nescit fessos tinguere currus €nec fumantes sudore iubas ‹†´@@@@mergere ponto. €Ipse insueto nouus hospitio €Sol Auroram uidet occiduus €tenebrasque iubet surgere nondum €@@@@nocte parata: €non succedunt astra nec ullo ‹†¹@@@@micat igne polus, €non Luna grauis digerit umbras. €@@Sed quidquid id est, utinam nox sit! €trepidant, trepidant pectora magno €@@@@percussa metu, @1 €ne fatali cuncta ruina €quassata labent iterumque deos €hominesque premat deforme chaos, €iterum terras et mare cingens €et uaga picti sidera mundi ‹†Â@@@@natura tegat. €Non aeternae facis exortu €dux astrorum saecula ducens €dabit aestatis brumaeque notas, €non Phoebeis obuia flammis €demet nocti Luna timores €uincetque sui fratris habenas €curuo breuius limite currens. €@@Ibit in unum congesta sinum €@@@@turba deorum: €hic qui sacris peruius astris €secat obliquo tramite zonas, €flectens longos signifer annos, €lapsa uidebit sidera labens. €hic qui nondum uere benigno €reddit Zephyro uela tepenti €Aries praeceps ibit in undas, €per quas pauidam uexerat Hellen. €hic qui nitido Taurus cornu €praefert Hyadas, secum Geminos €trahet et curui bracchia Cancri. €@@Leo flammiferis aestibus ardens €iterum e caelo cadet Herculeus, €cadet in terras Virgo relictas €iustaeque cadent pondera Librae €secumque trahent Scorpion acrem. €et qui neruo tenet Haemonio @1 €pinnata senex spicula Chiron, €rupto perdet spicula neruo. €Pigram referens hiemem gelidus €@@@@cadet Aegoceros €frangesque tuam, quisquis es, urnam; €tecum excedent ultima caeli ‹†â@@@@sidera Pisces, €monstraque numquam perfusa mari €merget condens omnia gurges. €et qui medias diuidit Vrsas, €fluminis instar lubricus Anguis €magnoque minor iuncta Draconi €frigida duro Cynosura gelu, €custosque sui tardus plaustri €iam non stabilis ruet Arctophylax. €@@Nos e tanto uisi populo €digni, premeret quos euerso €@@@@cardine mundus? €in nos aetas ultima uenit? €o nos dura sorte creatos, €seu perdidimus solem miseri, €@@@@siue expulimus! €Abeant questus, discede timor: €uitae est auidus quisquis non uult €mundo secum pereunte mori. €@@{&7Atrevs&} Aequalis astris gradior et cunctos super €altum superbo uertice attingens polum. €nunc decora regni teneo, nunc solium patris. @1 €dimitto superos: summa uotorum attigi. €bene est, abunde est, iam sat est etiam mihi. €sed cur satis sit? pergam et implebo patrem €funere suorum. ne quid obstaret pudor, €dies recessit: perge dum caelum uacat. €utinam quidem tenere fugientes deos €possem, et coactos trahere, ut ultricem dapem €omnes uiderent_quod sat est, uideat pater. €etiam die nolente discutiam tibi €tenebras, miseriae sub quibus latitant tuae. €nimis diu conuiua securo iaces €hilarique uultu; iam satis mensis datum est €satisque Baccho: sobrio tanta ad mala €opus est Thyeste._Turba famularis, fores €templi relaxa, festa patefiat domus. €libet uidere, capita natorum intuens, €quos det colores, uerba quae primus dolor €effundat aut ut spiritu expulso stupens €corpus rigescat. fructus hic operis mei est. €miserum uidere nolo, sed dum fit miser. €@@Aperta multa tecta conlucent face. €resupinus ipse purpurae atque auro incubat, €uino grauatum fulciens laeua caput. €eructat. o me caelitum excelsissimum, €regumque regem! uota transcendi mea. €satur est; capaci ducit argento merum_ €ne parce potu: restat etiamnunc cruor €tot hostiarum; ueteris hunc Bacchi color €abscondet_hoc, hoc mensa cludatur scypho. €mixtum suorum sanguinem genitor bibat: €meum bibisset. ecce, iam cantus ciet €festasque uoces, nec satis menti imperat. @1 €@@{&7Thyestes&} Pectora longis hebetata malis, €iam sollicitas ponite curas. €fugiat maeror fugiatque pauor, €fugiat trepidi comes exilii €@@@@tristis egestas €rebusque grauis pudor afflictis: €magis unde cadas quam quo refert. €Magnum, ex alto culmine lapsum €stabilem in plano figere gressum; €magnum, ingenti strage malorum €pressum fracti pondera regni €non inflexa ceruice pati, €nec degenerem uictumque malis €rectum impositas ferre ruinas. €Sed iam saeui nubila fati €pelle ac miseri temporis omnes ‹‡§@@@@dimitte notas; €redeant uultus ad laeta boni, €ueterem ex animo mitte Thyesten. €@@Proprium hoc miseros sequitur uitium, €numquam rebus credere laetis: €redeat felix fortuna licet, €tamen afflictos gaudere piget. €Quid me reuocas festumque uetas €celebrare diem, quid flere iubes, €nulla surgens dolor ex causa? @1 €quis me prohibet flore decenti €uincire comam, prohibet, prohibet? €Vernae capiti fluxere rosae, €pingui madidus crinis amomo €inter subitos stetit horrores, €imber uultu nolente cadit, €uenit in medias uoces gemitus. €Maeror lacrimas amat assuetas, €flendi miseris dira cupido est. €libet infaustos mittere questus, €libet et Tyrio saturas ostro €rumpere uestes, ululare libet. €@@Mittit luctus signa futuri €mens ante sui praesaga mali: €instat nautis fera tempestas, €cum sine uento tranquilla tument. €Quos tibi luctus quosue tumultus ‹‡Á@@@@fingis, demens? €credula praesta pectora fratri: €iam, quidquid id est, uel sine causa €@@@@uel sero times. €Nolo infelix, sed uagus intra €terror oberrat, subitos fundunt €oculi fletus, nec causa subest. €dolor an metus est? an habet lacrimas €@@@@magna uoluptas? €{&7At.&} Festum diem, germane, consensu pari €celebremus: hic est, sceptra qui firmet mea €solidamque pacis alliget certae fidem. €{&7Th.&} Satias dapis me nec minus Bacchi tenet. €augere cumulus hic uoluptatem potest, €si cum meis gaudere felici datur. @1 €{&7At.&} Hic esse natos crede in amplexu patris. €hic sunt eruntque; nulla pars prolis tuae €tibi subtrahetur. ora quae exoptas dabo €totumque turba iam sua implebo patrem. €satiaberis, ne metue. nunc mixti meis €iucunda mensae sacra iuuenilis colunt; €sed accientur. poculum infuso cape €gentile Baccho. {&7Th.&} Capio fraternae dapis €donum. paternis uina libentur deis, €tunc hauriantur_sed quid hoc? nolunt manus €parere, crescit pondus et dextram grauat; €admotus ipsis Bacchus a labris fugit €circaque rictus ore decepto fluit, €et ipsa trepido mensa subsiluit solo. €uix lucet ignis; ipse quin aether grauis €inter diem noctemque desertus stupet. €quid hoc? magis magisque concussi labant €conuexa caeli; spissior densis coit €caligo tenebris noxque se in noctem abdidit: €fugit omne sidus. quidquid est, fratri precor €natisque parcat, omnis in uile hoc caput €abeat procella. Redde iam gnatos mihi! €{&7At.&} Reddam, et tibi illos nullus eripiet dies. €{&7Th.&} Quis hic tumultus uiscera exagitat mea? €quid tremuit intus? sentio impatiens onus €meumque gemitu non meo pectus gemit. €adeste, nati, genitor infelix uocat, €adeste. uisis fugiet hic uobis dolor._ €unde obloquuntur? {&7At.&} Expedi amplexus, pater; €uenere. natos ecquid agnoscis tuos? €{&7Th.&} Agnosco fratrem. Sustines tantum nefas €gestare, Tellus? non ad infernam Styga @1 €te nosque mergis rupta et ingenti uia €ad chaos inane regna cum rege abripis? €non tota ab imo tecta conuellens solo €uertis Mycenas? stare circa Tantalum €uterque iam debuimus: hinc compagibus €et hinc reuulsis, si quid infra Tartara est €auosque nostros, hoc tuam immani sinu €demitte uallem, nosque defossos tege €Acheronte toto. noxiae supra caput €animae uagentur nostrum et ardenti freto €Phlegethon harenas igneus totas agens €exilia supra nostra uiolentus fluat_ €immota tellus, pondus ignauum iaces? €fugere superi. {&7At.&} Iam accipe hos potius libens €diu expetitos: nulla per fratrem est mora; €fruere, osculare, diuide amplexus tribus. €{&7Th.&} Hoc foedus? haec est gratia, haec fratris fides? €sic odia ponis? non peto, incolumis pater €natos ut habeam; scelere quod saluo dari þ°±·ÿï°°¸ÿï‚ÔèùÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ˆƒodioque possit, frater hoc fratrem rogo: €sepelire liceat. redde quod cernas statim €uri; nihil te genitor habiturus rogo, €sed perditurus. {&7At.&} Quidquid e natis tuis €superest habes, quodcumque non superest habes. €{&7Th.&} Vtrumne saeuis pabulum alitibus iacent, €an beluis uorantur, an pascunt feras? @1 €{&7At.&} Epulatus ipse es impia natos dape. €{&7Th.&} Hoc est deos quod puduit, hoc egit diem €auersum in ortus. quas miser uoces dabo €questusque quos? quae uerba sufficient mihi? €abscisa cerno capita et auulsas manus €et rupta fractis cruribus uestigia_ €hoc est quod auidus capere non potuit pater. €Voluuntur intus uiscera et clusum nefas €sine exitu luctatur et quaerit fugam: €da, frater, ensem (sanguinis multum mei €habet ille): ferro liberis detur uia. €negatur ensis? pectora inliso sonent €contusa planctu_sustine, infelix, manum, €parcamus umbris. tale quis uidit nefas? €quis inhospitalis Caucasi rupem asperam €Heniochus habitans quisue Cecropiis metus €terris Procrustes? genitor en natos premo €premorque natis_sceleris est aliquis modus. €{&7At.&} Sceleri modus debetur ubi facias scelus, €non ubi reponas. hoc quoque exiguum est mihi: €ex uulnere ipso sanguinem calidum in tua €defundere ora debui, ut uiuentium €biberes cruorem_uerba sunt irae data €dum propero. ferro uulnera impresso dedi, €cecidi ad aras, caede uotiua focos €placaui, et artus, corpora exanima amputans, €in parua carpsi frusta et haec feruentibus €demersi aenis; illa lentis ignibus €stillare iussi; membra neruosque abscidi €uiuentibus, gracilique traiectas ueru @1 €mugire fibras uidi et aggessi manu €mea ipse flammas_omnia haec melius pater €fecisse potuit, cecidit in cassum dolor: €scidit ore natos impio, sed nesciens, €sed nescientes. {&7Th.&} Clausa litoribus uagis €audite maria, uos quoque audite hoc scelus, €quocumque, di, fugistis. audite inferi, €audite terrae, Noxque Tartarea grauis €et atra nube, uocibus nostris uaca €(tibi sum relictus, sola tu miserum uides, €tu quoque sine astris), uota non faciam improba. €pro me nihil precabor_et quid iam potest €pro me esse? uobis uota prospicient mea. €@@Tu, summe caeli rector, aetheriae potens €dominator aulae, nubibus totum horridis €conuolue mundum, bella uentorum undique €committe et omni parte uiolentum intona, €manuque non qua tecta et immeritas domos €telo petis minore, sed qua montium €tergemina moles cecidit et qui montibus €stabant pares Gigantes, hac arma expedi €ignesque torque. uindica amissum diem, €iaculare flammas, lumen ereptum polo €fulminibus exple. causa, ne dubites diu, €utriusque mala sit; si minus, mala sit mea: €me pete, trisulco flammeam telo facem €per pectus hoc transmitte_si gnatos pater €humare et igni tradere extremo uolo, €ego sum cremandus. si nihil superos mouet €nullumque telis impios numen petit, €aeterna nox permaneat et tenebris tegat @1 €immensa longis scelera. nil, Titan, queror, €si perseueras. {&7At.&} Nunc meas laudo manus, €nunc parta uera est palma. perdideram scelus, €nisi sic doleres. liberos nasci mihi €nunc credo, castis nunc fidem reddi toris. €{&7Th.&} Quid liberi meruere? {&7At.&} Quod fuerant tui. €{&7Th.&} Natos parenti_{&7At.&} Fateor, et, quod me iuuat, €certos. {&7Th.&} Piorum praesides testor deos. €{&7At.&} Quid? coniugales? {&7Th.&} Scelere quis pensat scelus? €{&7At.&} Scio quid queraris: scelere praerepto doles; €nec quod nefandas hauseris angit dapes: €quod non pararis! fuerat hic animus tibi €instruere similes inscio fratri cibos €et adiuuante liberos matre aggredi €similique leto sternere_hoc unum obstitit: €tuos putasti. {&7Th.&} Vindices aderunt dei; €his puniendum uota te tradunt mea. €{&7At.&} Te puniendum liberis trado tuis. @1 ï°°¹ÿï‚ÈåòÏÿïƒÓåîÐèéìÿôÿ@@@@{1HERCVLES [OETAEVS]}1 @@{&7Hercvles&} Sator deorum, cuius excussum manu €utraeque Phoebi sentiunt fulmen domus, €secure regna: protuli pacem tibi, €quacumque Nereus porrigi terras uetat. €non est tonandum; perfidi reges iacent, €saeui tyranni. fregimus quidquid fuit €tibi fulminandum. sed mihi caelum, parens, €adhuc negatur? parui certe Ioue €ubique dignus teque testata est meum €patrem nouerca. quid tamen nectis moras? €numquid timemur? numquid impositum sibi €non poterit Atlas ferre cum caelo Herculem? €quid astra, genitor, quid negas? mors me tibi €certe remisit, omne concessit malum €quod terra genuit, pontus aer inferi: €nullus per urbes errat Argolicas leo, €Stymphalis icta est, Maenali nulla est fera; €sparsit peremptus aureum serpens nemus €et hydra uires posuit et notos Hebro €cruore pingues hospitum fregi greges €hostique traxi spolia Thermodontiae. €uici regentem fata nec tantum redi, €sed trepidus atrum Cerberum uidit dies €et ille solem. nullus Antaeus Libys €animam resumit, cecidit ante aras suas €Busiris, una Geryon sparsus manu €taurusque populis horridus centum pauor. @1 €quodcumque tellus genuit infesta occidit €meaque fusum est dextera: iratis deis €non licuit esse. si negat mundus feras, €animum nouerca, redde nunc nato patrem €uel astra forti. nec peto ut monstres iter; €permitte tantum, genitor: inueniam uiam. €Vel si times ne terra concipiat feras, €properet malum quodcumque, dum terra Herculem €habet uidetque: nam quis inuadet mala €aut quis per urbes rursus Argolicas erit €Iunonis odio dignus? in tutum meas €laudes redegi, nulla me tellus silet: €me sensit ursae frigidum Scythicae genus €Indusque Phoebo subditus, cancro Libys; €te, clare Titan, testor: occurri tibi €quacumque fulges, nec meos lux prosequi €potuit triumphos, solis excessi uices €intraque nostras substitit metas dies. €natura cessit, terra defecit gradum: €lassata prior est. nox et extremum chaos €in me incucurrit: inde ad hunc orbem redi, €nemo unde retro est. tulimus Oceani minas, €nec ulla ualuit quatere tempestas ratem €quamcumque pressi_pars quota est Perseus mei? €Iam uacuus aether non potest odio tuae €sufficere nuptae quasque deuincam feras €tellus timet concipere nec monstra inuenit. @1 €ferae negantur: Hercules monstri loco €iam coepit esse; quanta non fregi mala, €quot scelera nudus? quidquid immane obstitit, €solae manus strauere; nec iuuenis feras €timui nec infans. quidquid est iussum leue est, €nec ulla nobis segnis illuxit dies. €o quanta fudi monstra quae nullus mihi €rex imperauit! institit uirtus mihi €Iunone peior. Sed quid inpauidum genus €fecisse prodest? non habent pacem dei: €purgata tellus omnis in caelo uidet €quodcumque timuit: transtulit Iuno feras. €ambit peremptus cancer ardentem plagam €Libyaeque sidus fertur et messes alit; €annum fugacem tradit Astraeae leo, €at ille, iactans feruidam collo iubam, €austrum madentem siccat et nimbos rapit. €inuasit omnis ecce iam caelum fera €meque antecessit: uictor e terris meos €specto labores, astra portentis prius €ferisque Iuno tribuit, ut caelum mihi €faceret timendum_sparserit mundum licet €caelumque terris peius ac peius Styge €irata faciat, dabitur Alcidae locus. €Si post feras, post bella, post Stygium canem €hauddum astra merui, Siculus Hesperium latus €tangat Pelorus, una iam tellus erit: €illinc fugabo maria; si iungi iubes, €committat undas Isthmos, et iuncto salo €noua ferantur Atticae puppes uia. @1 €mutetur orbis, uallibus currat nouis €Hister nouasque Tanais accipiat uias. €Da, da tuendos, Iuppiter, saltem deos: €illa licebit fulmen a parte auferas, €ego quam tuebor. siue glacialem polum, €seu me tueri feruidam partem iubes, €hac esse superos parte securos puta. €Cirrhaea Paean templa et aetheriam domum €serpente caeso meruit_o quotiens iacet €Python in hydra! Bacchus et Perseus deis €iam se intulere_sed quota est mundi plaga €oriens subactus aut quota est Gorgon fera? €quis astra natus laudibus meruit suis €ex te et nouerca? quem tuli mundum peto. €@@Sed tu, comes laboris Herculei, Licha, €perfer triumphos, Euryti uictos lares €stratumque regnum. uos pecus rapite ocius €qua templa tollens ora Cenaei Iouis €aestu timendum spectat Euboicum mare. €@@{&7Chorvs&} Par ille est superis cui pariter dies €et fortuna fuit; mortis habet uices €lente cum trahitur uita gementibus. €Quisquis sub pedibus fata rapacia €et puppem posuit fluminis ultimi, €non captiua dabit bracchia uinculis þ°±·ÿï°°¹ÿï‚ÈåòÏÿïƒÓåîÐèéìÿˆînec pompae ueniet nobile ferculum: €numquam est ille miser cui facile est mori. €Illum si medio decipiat ratis €ponto, cum Borean expulit Africus @1 €aut Eurus Zephyrum, cum mare diuidunt, €non puppis lacerae fragmina conligit, €ut litus medio speret in aequore: €uitam qui poterit reddere protinus, €solus non poterit naufragium pati. €@@Nos turpis macies et lacrimae tenent €et crinis patrio puluere sordidus. €nos non flamma rapax, non fragor obruit: €felices sequeris, mors, miseros fugis. €Stamus, sed patriae messibus heu locus €et siluis dabitur, lapsaque sordidae €fient templa casae; iam gelidus Dolops €hac ducet pecudes qua tepet obrutus €stratae qui superest Oechaliae cinis. €illo Thessalicus pastor in oppido €indocta referens carmina fistula €cantu nostra canet tempora flebili; €et dum pauca deus saecula contrahet, €quaeretur patriae quis fuerit locus. €Felix incolui non steriles focos €nec ieiuna soli iugera Thessali: €ad Trachina uocor, saxa rigentia €et dumeta iugis horrida torridis, €uix gratum pecori montiuago nemus. €At si quas melior sors famulas uocat, €illas aut uolucer transferet Inachus €aut Dircaea colent moenia, qua fluit €Ismenos tenui flumine languidus_ €hic mater tumidi nupserat Herculis? @1 ‹“@@Falsa est de geminis fabula noctibus, €aether cum tenuit sidera longius €commisitque uices Lucifer Hespero €et Solem uetuit Delia tardior: ‹quae cautes Scythiae, quis genuit lapis? €num Titana ferum te Rhodope tulit, €te praeruptus Athos, te fera Caspia, €quae uirgata tibi praebuit ubera? ‹—nullis uulneribus peruia membra sunt: €ferrum sentit hebes, lentior est chalybs; €in nudo gladius corpore frangitur €et saxum resilit, fataque neglegit €et mortem indomito pectore prouocat. €Non illum poterant figere cuspides, €non arcus Scythica tensus harundine, €non quae tela gerit Sarmata frigidus €aut qui soliferae suppositus plagae €uicino Nabatae uulnera derigit €Parthus Gnosiacis certior ictibus. €@@Muros Oechaliae corpore propulit; €nil obstare ualet; uincere quod parat €iam uictum est_quota pars uulnere concidit? €pro fato potuit uultus iniquior €et uidisse sat est Herculeas minas. €quis uastus Briareus, quis tumidus Gyges, €supra Thessalicum cum stetit aggerem @1 €caeloque insereret uipereas manus, €hoc uultu riguit? commoda cladibus €magnis magna patent, nil superest mali: €iratum miserae uidimus Herculem. €@@{&7Iole&} At ego infelix non templa suis €conlapsa deis sparsosue focos, €natis mixtos arsisse patres €hominique deos, templa sepulcris: €nullum querimur commune malum. €alio nostras fortuna uocat €lacrimas, alias flere ruinas €@@@@mea fata iubent. €quae prima querar? quae summa gemam? €pariter cunctas deflere iuuat, €nec plura dedit pectora Tellus, €ut digna sonent uerbera fatis. €@@Me uel Sipylum flebile saxum ‹¹@@@@fingite, superi, €uel in Eridani ponite ripis, €ubi maesta sonat Phaethontiadum €@@@@silua sororum; @1 €me uel Siculis addite saxis, €ubi fata gemam Thessala Siren, €uel in Edonas tollite siluas, €qualis natum Daulias ales €solet Ismaria flere sub umbra: €formam lacrimis aptate meis €resonetque malis aspera Trachin. €Cypria lacrimas Myrrha tuetur, €raptum coniunx Ceyca gemit, €sibi Tantalis est facta superstes; €fugit uultus Philomela suos €natumque sonat flebilis Atthis: €cur mea nondum capiunt uolucres ‹É@@@@bracchia plumas? €felix, felix, cum silua domus €@@@@nostra feretur €patrioque sedens ales in agro €referam querulo murmure casus €uolucremque Iolen fama loquetur. €@@Vidi, uidi miseranda mei ‹Ï@@@@fata parentis, €cum letifero stipite pulsus €tota iacuit sparsus in aula: €pro, si tumulum fata dedissent, €quotiens, genitor, quaerendus eras! €potuine tuam spectare necem, €nondum teneras uestite genas €necdum forti sanguine, Toxeu? @1 €Quid uestra queror fata, parentes, €quos in tutum mors aequa tulit? €mea me lacrimas fortuna rogat: €iam iam dominae captiua colus ‹Ú@@@@fusosque legam. €Pro, saeue decor formaque mortem €@@@@paritura mihi, €tibi cuncta domus concidit uni, €dum me genitor negat Alcidae €atque Herculeus socer esse timet. €@@Sed iam dominae tecta petantur. €@@{&7Chorvs&} Quid regna tui clara parentis €proauosque tuos respicis amens? €fugiat uultus fortuna prior. €felix quisquis nouit famulum €@@@@regemque pati €uultusque suos uariare potest. €rapuit uires pondusque mali €casus animo qui tulit aequo. €@@{&7Nvtrix&} O quam cruentus feminas stimulat furor, €cum patuit una paelici et nuptae domus! €Scylla et Charybdis Sicula contorquens freta €minus est timenda, nulla non melior fera est. @1 €Namque ut reluxit paelicis captae decus €et fulsit Iole qualis innubis dies €purisue clarum noctibus sidus micat, €stetit furenti similis ac toruum intuens €Herculea coniunx; feta ut Armenia iacens €sub rupe tigris hoste conspecto exilit €aut iussa thyrsum quatere conceptum ferens €Maenas Lyaeum dubia quo gressus agat €haesit parumper; tum per Herculeos lares €lymphata rapitur, tota uix satis est domus: €incurrit, errat, sistit, in uultus dolor €processit omnis, pectori paene intimo €nihil est relictum; fletus insequitur minas. €nec unus habitus durat aut uno furit €contenta uultu: nunc inardescunt genae, €pallor ruborem pellit et formas dolor €errat per omnes; queritur implorat gemit. €@@Sonuere postes ecce praecipiti gradu, €secreta mentis ore confuso exerit. €@@{&7Deianira&} Quamcumque partem sedis aetheriae premis, €coniunx Tonantis, mitte in Alciden feram €quae mihi satis sit. si qua fecundum caput €palude tota uastior serpens mouet, €ignara uinci, si quid excessit feras €immane dirum horribile, quo uiso Hercules €auertat oculos, hoc specu immenso exeat. @1 €Vel si ferae negantur, hanc animam, precor, €conuerte in aliquod_quodlibet possum malum €hac mente fieri. commoda effigiem mihi €parem dolori: non capit pectus minas. €quid excutis telluris extremae sinus €orbemque uersas? quid rogas Ditem mala? €omnes in isto pectore inuenies feras €quas timuit; odiis accipe hoc telum tuis: €ego sum, nouerca, perdere Alciden potens: €perfer manus quocumque; quid cessas, dea? €utere furente! quod iubes fieri nefas? €reperi, quid haeres? ipsa iam cesses licet, €haec ira satis est. {&7Nvt.&} Pectoris sani parum, €alumna, questus comprime et flammas doma; €frena dolorem. coniugem ostende Herculis. €{&7De.&} Iole meis captiua germanos dabit €natis Iouisque fiet ex famula nurus? €num flamma cursus pariter et torrens feret €et ursa pontum sicca caeruleum bibet? €non ibo inulta: gesseris caelum licet €totusque pacem debeat mundus tibi, €est aliquid hydra peius: iratae dolor €nuptae. quis ignis tantus in caelum furit €ardentis Aetnae? quidquid est uictum tibi €hic uincet animus_capta praeripiet toros? €adhuc timebam monstra, iam nullum est malum: €cessere pestes, in locum uenit ferae €inuisa paelex. summe pro rector deum €et clare Titan, Herculis tantum fui €coniunx timentis; uota quae superis tuli @1 €cessere captae, paelici felix fui, €illi meas audistis, o superi, preces, €incolumis illi remeat_o nulla dolor €contente poena, quaere supplicia horrida, €incogitata, infanda, Iunonem doce €quid odia ualeant: nescit irasci satis. €@@Pro me gerebas bella, propter me uagas €Achelous undas sanguine infecit suo, €cum lenta serpens fieret, in taurum trucem €nunc flecteret serpente deposita minas, €et mille in hoste uinceres uno feras. €iam displicemus, capta praelata est mihi_ €non praeferetur: qui dies thalami ultimus €nostri est futurus, hic erit uitae tuae. €Quid hoc? recedit animus et ponit minas; €iam cessat ira_quid miser langues dolor? €perdis furorem, coniugis sanctae fidem €mihi reddis iterum. quid uetas flammas ali? €quid frangis ignes? hunc mihi serua impetum, €pares eamus_non erit uotis opus: €aderit nouerca quae manus nostras regat €nec inuocata. {&7Nvt.&} Quod paras demens scelus? €perimes maritum, cuius extremus dies €primusque laudes nouit et caelo tenus €erecta terras fama suppositas habet? €iam tota in istos terra consurget lares €domusque soceri prima et Aetolum genus €sternetur omne, saxa iam dudum ac faces €in te ferentur, uindicem tellus suum €defendet omnis: una quot poenas dabis! @1 €Effugere terras crede et humanum genus €te posse_fulmen genitor Alcidae gerit: þ°±·ÿï°°¹ÿï‚ÈåòÏÿïƒÓåîÐèéìÿ‹‚Åiam iam minaces ire per caelum faces €specta et tonantem fulmine excusso diem. €mortem quoque ipsam, quam putes tutam, time: €dominatur illic patruus Alcidae tui. €quocumque perges, misera, cognatos deos €illi uidebis. {&7De.&} Maximum fieri scelus €et ipsa fateor, sed dolor fieri iubet. €{&7Nvt.&} Moriere. {&7De.&} Moriar Herculis nempe incluti €coniunx nec ullus nocte discussa dies €uiduam notabit nec meos paelex toros €captiua capiet. ante ab occasu dies €nascetur, Indos ante glacialis polus €Scythasue tepida Phoebus inficiet rota, €quam me relictam Thessalae inspiciant nurus. €meo iugales sanguine extinguam faces. €aut pereat aut me perimat; elisis feris €et coniugem addat, inter Herculeos licet €me quoque labores numeret: Alcidae toros €moritura certe corpore amplectar meo. €Ire, ire ad umbras Herculis nuptam libet, €sed non inultam: si quid ex nostro Hercule €concepit Iole, manibus euellam meis €ante et per ipsas paelicem inuadam faces. €me nuptiali uictimam feriat die €infestus, Iolen dum supra exanimem ruam: €felix iacet quicumque quos odit premit. €{&7Nvt.&} Quid ipsa flammas pascis et uastum foues €ultro dolorem? misera, quid cassum times? @1 €dilexit Iolen: nempe cum staret parens €regisque natam peteret_in famulae locum €regina cecidit: perdidit uires amor €multumque ab illa traxit infelix status. €illicita amantur, excidit quidquid licet. €{&7De.&} Fortuna amorem peior inflammat magis: €amat uel ipsum quod caret patrio lare, €quod nudus auro crinis et gemma iacet, €ipsas misericors forsan aerumnas amat; €hoc usitatum est Herculi: captas amat. €{&7Nvt.&} Dilecta Priami nempe Dardanii soror €concessa famula est; adice quot nuptas prius, €quot uirgines dilexit: errauit uagus. €Arcadia nempe uirgo, Palladios choros €dum nectit, Auge, uim stupri passa excidit, €nullamque amoris Hercules retinet notam. €referam quid alias? nempe Thespiades uacant €breuique in illis arsit Alcides face. €hospes Timoli Lydiam fouit nurum €et amore captus ad leues sedit colos, €tenerum feroci stamen intorquens manu. €nempe illa ceruix spolia deposuit ferae €crinemque mitra pressit et famulus stetit, €hirtam Sabaea marcidus myrrha comam: €ubique caluit, sed leui caluit face. €{&7De.&} Haerere amantes post uagos ignes solent. €{&7Nvt.&} Famulamne et hostis praeferet gnatam tibi? @1 €{&7De.&} Vt laeta siluas forma uernantes habet, €quas nemore nudo primus inuestit tepor, €at cum solutos expulit Boreas Notos €et saeua totas bruma decussit comas, €deforme solis aspicis truncis nemus: €sic nostra longum forma percurrens iter €deperdit aliquid semper et fulget minus, €nec illa uenus est: quidquid in nobis fuit €olim petitum cecidit et periit labans, ‹ƒ†aetas citato senior eripuit gradu ‹ƒ…materque multum rapuit ex illo mihi. ‹ƒ‡Vides ut altum famula non perdat decus? €cessere cultus penitus et paedor sedet; €tamen per ipsas fulget aerumnas decor €nihilque ab illa casus et fatum graue €nisi regna traxit. hic meum pectus timor, €altrix, lacessit, hic rapit somnos pauor. €Praeclara totis gentibus coniunx eram €thalamosque nostros inuido uoto nurus €optabat omnis, quae nimis quicquam deos €orabat ullos: nuribus Argolicis fui €mensura uoti. quem Ioui socerum parem, €altrix, habebo? quis sub hoc mundo mihi €dabitur maritus? ipse qui Alcidae imperat, €facibus suis me iungat Eurystheus licet, €minus est. toris caruisse regnantis leue est: @1 €alte illa cecidit quae uiro caret Hercule. €{&7Nvt.&} Conciliat animos coniugum partus fere. €{&7De.&} Hic ipse forsan diuidet partus toros. €{&7Nvt.&} Famula illa trahitur interim donum tibi. €{&7De.&} Hic quem per urbes ire praeclarum uides €et uiua tergo spolia gestantem ferae, €qui regna miseris donat et celsis rapit €uasta grauatus horridam claua manum, €cuius triumphos ultimi Seres canunt €et quisquis alius orbe consaepto iacet, €leuis est nec illum gloriae stimulat decor. €errat per orbem, non ut aequetur Ioui €nec ut per urbes magnus Argolicas eat: €quod amet requirit, uirginum thalamos petit. €si qua est negata, rapitur; in populos furit, €nuptas ruinis quaerit et uitium impotens €uirtus uocatur. cecidit Oechalia inclita €unusque Titan uidit atque unus dies €stantem et cadentem; causa bellandi est amor. €totiens timebit Herculi natam parens €quotiens negabit, hostis est quotiens socer €fieri recusat: si gener non est, ferit. €@@Post haec quid istas innocens seruo manus, €donec furentem simulet ac saeua manu €intendat arcus meque natumque opprimat? €sic coniuges expellit Alcides suas, €haec sunt repudia; nec potest fieri nocens: €terris uideri sceleribus causam suis €fecit nouercam. quid stupes segnis, furor? €scelus occupandum est: perage, dum feruet manus. €{&7Nvt.&} Perimes maritum? {&7De.&} Paelicis certe meae. @1 €{&7Nvt.&} At Ioue creatum. {&7De.&} Nempe et Alcmena satum. €{&7Nvt.&} Ferrone? {&7De.&} Ferro. {&7Nvt.&} Si nequis? {&7De.&} Perimam dolo. €{&7Nvt.&} Quis iste furor est? {&7De.&} Quem meus coniunx docet. €{&7Nvt.&} Quem nec nouerca potuit, hunc perimes uirum? €{&7De.&} Caelestis ira quos premit, miseros facit: €humana nullos. {&7Nvt.&} Parce, miseranda, et time. €{&7De.&} Contempsit omnes ille qui mortem prius; €libet ire in enses. {&7Nvt.&} Maior admisso tuus, €alumna, dolor est; culpa par odium exigat. €cur saeua modicis statuis? ut laesa es, dole. €{&7De.&} Leue esse credis paelicem nuptae malum? €quidquid dolorem pascit, hoc nimium puta. €{&7Nvt.&} Amorne clari fugit Alcidae tibi? €{&7De.&} Non fugit, altrix, remanet et penitus sedet €fixus medullis, crede; sed magnus dolor €iratus amor est. {&7Nvt.&} Artibus magicis fere €coniugia nuptae precibus admixtis ligant. €uernare iussi frigore in medio nemus €missumque fulmen stare; concussi fretum €cessante uento, turbidum explicui mare €et sicca tellus fontibus patuit nouis. €habuere motum saxa, discussi fores €umbrasque Ditis, et mea iussi prece €manes locuntur, siluit infernus canis; ‹ƒÎnox media solem uidit et noctem dies: ‹ƒÍmare terra caelum et Tartarus seruit mihi @1 ‹ƒÏnihilque leges ad meos cantus tenet: €flectemus illum, carmina inuenient iter. €{&7De.&} Quas Pontus herbas generat aut quas Thessala €sub rupe Pindus aluit inueniam malum €cui cedat ille? carmine in terras mago €descendat astris Luna desertis licet €et bruma messes uideat et cantu fugax €stet deprehensum fulmen et uersa uice €medius coactis ferueat stellis dies: €non flectet illum. {&7Nvt.&} Vicit et superos Amor. €{&7De.&} Vincetur uni forsan et spolium dabit €Amorque summus fiet Alcidae labor. €@@Sed te per omne caelitum numen precor, €per hunc timorem: quidquid arcani apparo €penitus recondas et fide tacita premas. €{&7Nvt.&} Quid istud est quod esse secretum petis? €{&7De.&} Non tela sunt, non arma, non ignis minax. €{&7Nvt.&} Praestare fateor posse me tacitam fidem, €si scelere careat: interim scelus est fides. €{&7De.&} Circumspice agedum, ne quis arcana occupet, €partemque in omnem uultus inquirens eat. €{&7Nvt.&} En locus ab omni tutus arbitrio uacat. €{&7De.&} Est in remoto regiae sedis loco €arcana tacitus nostra defendens specus. €non ille primos accipit soles locus, €non ille seros, cum ferens Titan diem @1 €lassam rubenti mergit Oceano rotam. €illic amoris pignus Herculei latet. €altrix, fatebor: auctor est Nessus mali €quem grauida Nephele Thessalo genuit duci, €qua gelidus astris inserit Pindus caput €ultraque nubes Othrys eductus riget. €Namque ut subactus Herculis claua horridi €Achelous omnis facilis in species dari €tandem peractis omnibus patuit feris €unoque turpe subdidit cornu caput, €me coniugem dum uictor Alcides habet, €repetebat Argos. forte per campos uagus €Euenos altum gurgitem in pontum ferens €iam paene summis turbidus ripis erat. €transire Nessus uerticem solitus uadis €pretium poposcit; meque iam dorso ferens €qua iungit hominem spina deficiens equo, €frangebat ipsas fluminis tumidi minas. €Iam totus undis Nessus exierat ferox €medioque adhuc errabat Alcides uado, €uasto rapacem uerticem scindens gradu; €at ille, ut esse uidit Alciden procul: €'tu praeda nobis' inquit 'et coniunx eris; €prohibetur undis', meque complexu ferens €gressum citabat. non tenent undae Herculem: €'infide uector' inquit, 'immixti licet þ°±·ÿï°°¹ÿï‚ÈåòÏÿïƒÓåîÐèéìÿ‹„ƒGanges et Hister uallibus iunctis eant, €uincemus ambos, consequar telo fugam.' @1 €praecessit arcus uerba; tum longum ferens €harundo uulnus tenuit haerentem fugam €mortemque fixit. ille, iam quaerens diem, €tabem fluentis uulneris dextra excipit €traditque nobis ungulae insertam suae, €quam forte saeua sciderat auolsam manu. €tunc uerba moriens addit: 'hoc' inquit 'magae €dixere amorem posse defigi malo; €hoc docta Mycale Thessalas docuit nurus, €unam inter omnis Luna quam sequitur magas €astris relictis. inlitas uestes dabis €hac' inquit 'ipsa tabe, si paelex tuos €inuisa thalamos tulerit et coniunx leuis €aliam parenti dederit altisono nurum. €hoc nulla lux conspiciat, hoc tenebrae tegant €tantum remotae: sic potens uires suas €sanguis tenebit.' uerba deprendit quies €mortemque lassis intulit membris sopor. €@@Tu, quam meis admittit arcanis fides, €perge ut nitentem uirus in uestem datum €mentem per artus adeat et tacitum intumas €intret medullas. {&7Nvt.&} Ocius iussa exsequar, €alumna, precibus tu deum inuictum aduoca, €qui certa tenera tela dimittit manu. €{&7De.&} Te te precor, quem mundus et superi timent €et aequor et qui fulmen Aetnaeum quatit, €timende matri teliger saeuae puer: €intende certa spiculum uelox manu, €non ex sagittis leuibus: e numero, precor, @1 €grauiore prome quod tuae nondum manus €misere in aliquem; non leui telo est opus, €ut amare possit Hercules. rigidas manus €intende et arcum cornibus iunctis para. €nunc, nunc sagittam prome qua quondam horridus €Iouem petisti, fulmine abiecto deus €cum fronte subita tumuit et rabidum mare €taurus puellae uector Assyriae scidit; €immitte amorem, uincat exempla omnia: €amare discat coniuges. si quas decor €Ioles inussit pectori Herculeo faces, €extingue totas, perbibat formam mei. €tu fulminantem saepe domuisti Iouem, €tu furua nigri sceptra gestantem poli, €turbae ducem maioris et dominum Stygis, €tuque, o nouerca grauior irata deus, €cape hunc triumphum: solus euince Herculem. €{&7Nvt.&} Prolata uis est quaeque Palladia colu €lassauit omnem texta famularem manum. €nunc ingeratur uirus et uestis bibat €Herculea pestem; precibus augebo malum. €@@In tempore ipso nauus occurrit Lichas: €celanda uis est dira, ne pateant doli. €{&7De.&} O quod superbae non habent umquam domus, €fidele semper regibus nomen Licha, @1 €cape hos amictus, nostra quos neuit manus, €dum uagus in orbe fertur et uictus mero €tenet feroci Lydiam gremio nurum, €dum poscit Iolen. sed iecur fors horridum €flectam merendo: merita uicerunt malos. €non ante coniunx induat uestes iube €quam ture flammas pascat et placet deos, €cana rigentem populo cinctus comam. €ipsa ad penates regios gressus feram €precibusque Amoris horridi matrem colam. €@@Vos, quas paternis extuli comites focis, €Calydoniae, lugete deflendam uicem. €@@{&7Chorvs&} Flemus casus, Oenei, tuos €comitum primos turba per annos, €flemus dubios, miseranda, toros. €nos Acheloi tecum solitae €pulsare uadum, cum iam tumidas €uere peracto poneret undas €gracilisque gradu serperet aequo €nec praecipitem uolueret amnem €flauus rupto fonte Lycormas; @1 €nos Palladias ire per aras €et uirgineos celebrare choros, €nos Cadmeis orgia ferre €tecum solitae condita cistis, €cum iam pulso sidere brumae €tertia soles euocat aestas €et spiciferae concessa deae €Attica mystas cludit Eleusin. €nunc quoque casum quemcumque times, €fidas comites accipe fatis: €nam rara fides ubi iam melior €@@@@fortuna ruit. €@@Tu quicumque es qui sceptra tenes, €licet omne tua uulgus in aula €centum pariter limina pulset: €cum tot populis stipatus eas, €in tot populis uix una fides. €tenet auratum limen Erinys, €et quom magnae patuere fores, €intrant fraudes cautique doli €ferrumque latens; cumque in populos €prodire paras, comes inuidia est: €noctem quotiens summouet Eos, €regem totiens credite nasci. €Pauci reges, non regna colunt: €plures fulgor concitat aulae. €Cupit hic regi proximus ipsi @1 €clarus totas ire per urbes €(urit miserum gloria pectus), €cupit hic gazis implere famem, €nec tamen omnis plaga gemmiferi €@@@@sufficit Histri €nec tota sitim Lydia uincit €nec quae Zephyro subdita tellus €stupet aurato flumine clarum ‹„ò@@@@radiare Tagum, €nec si totus seruiat Hebrus €ruraque diues iungat Hydaspes €intraque suos currere fines €spectet toto flumine Gangen: €auidis, auidis natura parum est. €Colit hic reges regumque lares, €non ut presso uomere semper €numquam cesset curuus arator €uel mille secent arua coloni: €solas optat quas ponat opes. €colit hic reges, calcet ut omnes €perdatque aliquos nullumque leuet: €tantum ut noceat cupit esse potens. €@@Quota pars moritur tempore fati! ‹…ƒrarum est felix idemque senex: ‹…quos felices Cynthia uidit, €uidit miseros enata dies, ‹…¡nec sibi felix pauper habetur, €nisi felices cecidisse uidet. @1 ‹…ˆO si pateant pectora ditum! €quantos intus sublimis agit €@@@@fortuna metus! €Bruttia Coro pulsante fretum ‹…‹@@@@lenior unda est. €pectora pauper secura gerit: ‹…carpit faciles uilesque cibos, €sed non strictos respicit enses; ‹…tenet e patula pocula fago, €sed non trepida tenet illa manu: ‹…‘aurea miscet pocula sanguis. ‹…„caespes Tyrio mollior ostro €solet inpauidos ducere somnos; €aurea rumpunt texta quietem €uigilesque trahit purpura noctes. ‹…’Coniunx modico nupta marito €non disposito clara monili €gestat pelagi dona rubentis, €nec gemmiferas detrahit aures €lapis Eoa lectus in unda, €nec Sidonio mollis aeno €repetita bibit lana rubores, €nec Maeonia distinguit acu €quae Phoebeis subditus euris €legit Eois Ser arboribus: €quaelibet herbae tinxere colus €quas indoctae neuere manus, €sed non dubios fouet illa toros. €sequitur dira lampade Erinys €quarum populi coluere diem. @1 ‹…£@@Quisquis medium defugit iter €stabili numquam tramite curret: €dum petit unum praebere diem €patrioque puer constitit axe €nec per solitum decurrit iter, €sed Phoebeis ignota petens €sidera flammis errante rota, €secum pariter perdidit orbem. €medium caeli dum sulcat iter, €tenuit placidas Daedalus oras €nullique dedit nomina ponto; €sed dum uolucres uincere ueras €@@@@Icarus audet €patriasque puer despicit alas €Phoeboque uolat proxumus ipsi, €dedit ignoto nomina ponto: €male pensantur magna ruinis. €Felix alius magnusque sonet, €me nulla uocet turba potentem. €stringat tenuis litora puppis €nec magna meas aura phaselos €iubeat medium scindere pontum: €transit tutos Fortuna sinus €medioque rates quaerit in alto, €quarum feriunt sipara nubes. €@@Sed quid pauido territa uultu, €qualis Baccho saucia Thyias, €fertur rapido regina gradu? @1 €quae te rursus fortuna rotat, €@@@@miseranda, refer: €licet ipsa neges, uultus loquitur ‹…Á@@@@quodcumque tegis. €@@{&7Deianira&} Vagus per artus errat excussos tremor, €erectus horret crinis, impulsis adhuc €stat terror animis et cor attonitum salit €pauidumque trepidis palpitat uenis iecur. €ut fractus austro pontus etiamnum tumet, €quamuis quiescat languidis uentis dies, €ita mens adhuc uexatur excusso metu. €semel profecto premere felices deus €cum coepit, urget. hos habent magna exitus. €{&7Chorvs&} Quis tam impotens, miseranda, te casus rotat? €{&7De.&} Vt missa palla est tabe Nessea inlita €thalamisque maerens intuli gressum meis, €nescioquid animus timuit * * * ‹…Î* * * * * et fraudem struit. €libet experiri. solibus uirus ferum @1 €flammisque Nessus sanguinem ostendi arcuit: €hic ipse fraudes esse praemonuit dolus. €et forte, nulla nube respersus iubar, €laxabat ardens feruidum Titan diem €(uix ora solui patitur etiamnunc timor): €medios in ignes solis et claram facem, €quo tincta fuerat palla uestisque inlita, €abiectus horret uillus et Phoebi coma €tepefactus arsit (uix queo monstrum eloqui). €niues ut Eurus soluit aut tepidus Notus, €quas uere primo lucidus perdit Mimas, €utque euolutos frangit Ionio salo €opposita fluctus Leucas et lassus tumor €in litore ipso spumat, aut caelestibus €aspersa tepidis tura laxantur focis, €sic languet omne uellus et perdit comas. €dumque ista miror, causa mirandi perit; €quin ipsa tellus spumeos motus agit €et quidquid illa tabe contactum est labat €tumensque tacita * * * * ‹…ã* * * * quassat caput €natum pauentem cerno et ardenti pede þ°±·ÿï°°¹ÿï‚ÈåòÏÿïƒÓåîÐèéìÿ‹…ågressus ferentem. prome quid portes noui. @1 €@@{&7Hyllvs&} I, profuge, quaere si quid ulterius patet €terris freto sideribus Oceano inferis: €ultra labores, mater, Alcidae fuge. €{&7De.&} Nescioquod animus grande praesagit malum. €{&7Hy.&} Plenae triumphi templa Iunonis pete: €haec tibi patent, delubra praeclusa omnia. €{&7De.&} Effare quis me casus insontem premat. €{&7Hy.&} Decus illud orbis atque praesidium unicum, €quem fata terris in locum dederant Iouis, €o mater, abiit: membra et Herculeos toros €urit lues nescioqua; qui domuit feras, €ille ille uictor uincitur maeret dolet. €quid quaeris ultra? {&7De.&} Miserias properant suas €audire miseri; fare, quo posita in statu €iam nostra domus est? o lares, miseri lares! €nunc uidua, nunc expulsa, nunc ferar obruta. €{&7Hy.&} Non sola maeres Herculem: toto iacet €mundo gemendus; fata nec, mater, tua €priuata credas: iam genus totum obstrepit. €hunc ecce luctum quem gemis cuncti gemunt; €commune terris omnibus pateris malum. €luctum occupasti: prima, non sola Herculem, €miseranda, maeres. {&7De.&} Quam prope a leto tamen €ede, ede quaeso iaceat Alcides meus. €{&7Hy.&} Mors refugit illum uicta quae in regno suo €semel est nec audent fata tam uastum nefas @1 €admittere. ipsa forsitan trepida colus €Clotho manu proiecit et fata Herculis €timet peragere. pro diem, infandum diem! €hocne ille summo magnus Alcides erit? €{&7De.&} Ad fata et umbras atque peiorem polum €praecedere illum dicis? an possum prior €mortem occupare? fare, si nondum occidit. €{&7Hy.&} Euboica tellus uertice immenso tumens €pulsatur omni latere: Phrixeum mare €scindit Caphereus, seruit hoc Austro latus; €at qua niuosi patitur Aquilonis minas, €Euripus undas flectit instabilis uagas €septemque cursus uoluit et totidem refert, €dum lassa Titan mergit Oceano iuga. €hic rupe celsa, nulla quam nubes ferit, €annosa fulgent templa Cenaei Iouis. €Vt stetit ad aras omne uotiuum pecus €totumque tauris gemuit auratis nemus, €spolium leonis sordidum tabo exuit €posuitque clauae pondus et pharetra grauis €laxauit umeros. ueste tunc fulgens tua, €cana reuinctus populo horrentem comam, €succendit aras: 'accipe has' inquit 'focis €non false messis genitor et largo sacer €splendescat ignis ture, quod Phoebum colens €diues Sabaeis colligit truncis Arabs. €pacata tellus' inquit 'et caelum et freta, €feris subactis omnibus uictor redi: @1 €depone fulmen'_gemitus in medias preces €stupente et ipso cecidit; hinc caelum horrido €clamore complet: qualis impressa fugax €taurus bipenni uolnus et telum ferens €delubra uasto trepida mugitu replet, €aut quale mundo fulmen emissum tonat, €sic ille gemitu sidera et pontum ferit, €et uasta Chalcis sonuit et uoces Cyclas €excepit omnis; hinc petrae Capherides, €hinc omne uoces reddit Herculeas nemus. €flentem uidemus. uulgus antiquam putat €rabiem redisse; tunc fugam famuli petunt. €@@At ille uoltus ignea torquens face €unum inter omnes sequitur et quaerit Lichan. €complexus aras ille tremibunda manu €mortem metu consumpsit et paruum sui €poenae reliquit. dumque tremibundum manu €tenuit cadauer: 'hac manu, hac' inquit 'ferar, €o fata, uictus? Herculem uicit Lichas? €ecce alia clades: Hercules perimit Lichan. €facta inquinentur: fiat hic summus labor.' €in astra missus fertur et nubes uago €spargit cruore; talis in caelum exilit €harundo Getica iussa dimitti manu €aut quam Cydon excussit: inferius tamen €et tela fugient. truncus in pontum cadit, €in saxa ceruix: unus ambobus iacet. @1 €@@'Resistite' inquit, 'non furor mentem abstulit, €furore grauius istud atque ira malum est: €in me iuuat saeuire.' uix pestem indicat €et saeuit: artus ipse dilacerat suos €et membra uasta carpit auellens manu. €exuere amictus quaerit: hoc solum Herculem €non posse uidi; trahere conatus tamen €et membra traxit: corporis palla horridi €pars est et ipsa_uestis immiscet cutem. €nec causa dirae cladis in medio patet, €sed causa tamen est; uixque sufficiens malo €nunc ore terram languidus prono premit, €nunc poscit undas_unda non uincit malum; €fluctisona quaerit litora et pontum occupat: €famularis illum retinet errantem manus_ €o sortem acerbam! fuimus Alcidae pares. €@@Nunc puppis illum litore Euboico refert €Austerque lenis pondus Herculeum rapit; €destituit animus membra, nox oculos premit. €{&7De.&} Quid, anime, cessas? quid stupes? factum est scelus: €natum reposcit Iuppiter, Iuno aemulum; Œ†Ëá* ‹†Ìreddendus orbi est_quod potest reddi, exhibe: €eat per artus ensis exactus meos. €sic, sic agendum est_tam leuis poenas manus €tantas reposcit? perde fulminibus, socer, €nurum scelestam. nec leui telo manus €armetur: illud fulmen exiliat polo, @1 €quo, nisi fuisset genitus Alcides tibi, €hydram cremasses: pestem ut insolitam feri €et ut nouerca peius irata malum. €emitte telum quale in errantem prius €Phaethonta missum est: perdidi in solo Hercule €et ipsa populos._quid rogas telum deos? €iam parce socero: coniugem Alcidae necem €optare pudeat: haec erit uoto manus, €a me petatur; occupa ferrum ocius_ €cur deinde ferrum? quidquid ad mortem trahit €telum est abunde: rupe ab aetheria ferar. €haec, haec renatum prima quae noscit diem €Oeta eligatur; corpus hinc mitti placet._ ‹†âleuis una mors est_leuis, at extendi potest: ‹†ßabrupta cautes scindat et partem mei €ferat omne saxum, pendeant lacerae manus €totumque rubeat asperi montis latus._ ‹†ãeligere nescis, anime, cui telo incubes! €utinam esset, utinam fixus in thalamis meis €Herculeus ensis: huic decet ferro inmori._ €una perire dextera nobis sat est? €coite, gentes, saxa et immensas faces €iaculetur orbis, nulla nunc cesset manus, €corripite tela, uindicem uestrum abstuli: €impune saeui sceptra iam reges gerent, €impune iam nascetur indomitum malum; @1 €reddentur arae cernere assuetae hostiam €similem colenti: sceleribus feci uiam; €ego uos tyrannis regibus monstris feris €saeuisque rapto uindice opposui deis._ €cessas, Tonantis socia? non spargis facem €imitata fratrem et mittis ereptam Ioui €meque ipsa perdis? laus tibi erepta incluta est, €ingens triumphus: aemuli, Iuno, tui €mortem occupaui. {&7Nvtrix&} Quid domum impulsam trahis? €erroris istic omne quodcumque est nefas. €haut est nocens quicumque non sponte est nocens. €{&7De.&} Quicumque fato ignoscit et parcit sibi, €errare meruit: morte damnari placet. €{&7Nvt.&} Nocens uideri, qui mori quaerit, cupit. €{&7De.&} Mors innocentes sola deceptos facit. €{&7Nvt.&} Titana fugies? {&7De.&} Ipse me Titan fugit. €{&7Nvt.&} Vitam relinques? {&7De.&} Miseram, ut Alciden sequar. €{&7Nvt.&} Superest et auras ille caelestes trahit. €{&7De.&} Vinci Hercules cum potuit, hinc coepit mori. €{&7Nvt.&} Natum relinques fataque abrumpes tua? €{&7De.&} Quamcumque natus sepelit haec uixit diu. €{&7Nvt.&} Virum sequeris. {&7De.&} Praegredi castae solent. €{&7Nvt.&} Si te ipsa damnas, scelere te misera arguis. €{&7De.&} Nemo nocens sibi ipse poenas inrogat. @1 €{&7Nvt.&} Multis remissa est uita quorum error nocens, €non dextra fuerat. fata quis damnat sua? €{&7De.&} Quicumque fata iniqua sortitus fuit. €{&7Nvt.&} Hic ipse Megaram nempe confixam suis €strauit sagittis atque natorum indolem €Lernaea figens tela furibunda manu; €ter parricida factus ignouit tamen €sibi, nam furoris fonte Cinyphio scelus €sub axe Libyco tersit et dextram abluit. €quo, misera, pergis? cur tuas damnas manus? €{&7De.&} Damnat meas deuictus Alcides manus: €placet scelus punire. {&7Nvt.&} Si noui Herculem, €aderit cruenti forsitan uictor mali €dolorque fractus cedet Alcidae tuo. €{&7De.&} Exedit artus uirus, ut fama est, hydrae; €immensa pestis coniugis membra abstulit. €{&7Nvt.&} Serpentis illi uirus enectae autumas €haut posse uinci, qui malum uiuum tulit? €elisit hydram, dente cum fixo stetit €media palude uictor effuso obrutus €artus ueneno. sanguis hunc Nessi opprimet, €qui uicit ipsas horridi Nessi manus? €{&7De.&} Frustra tenetur ille qui statuit mori: €proinde lucem fugere decretum est mihi. €uixit satis quicumque cum Alcide occidit. €{&7Nvt.&} Per has aniles ecce te supplex comas @1 €atque ubera ista paene materna obsecro: €depone tumidas pectoris laesi minas €mortisque dirae expelle decretum horridum. þ°±·ÿï°°¹ÿï‚ÈåòÏÿïƒÓåîÐèéìÿ‹‡¡{&7De.&} Quicumque misero forte dissuadet mori, €crudelis ille est: interim poena est mori, €sed saepe donum; pluribus uenia obfuit. €{&7Nvt.&} Defende saltem dexteram, infelix, tuam €fraudisque facinus esse, non nuptae, sciat. €{&7De.&} Defendar illic: inferi absoluent ream, €a me ipsa damnor; purget has Pluton manus. €stabo ante ripas, immemor Lethe, tuas €et umbra tristis coniugem excipiam meum. €@@Sed tu, nigrantis regna qui torques poli, €para laborem (scelera quae quisque ausus est, €hic uincit error: Iuno non ausa Herculem est €eripere terris), horridam poenam para. €Sisyphia ceruix cesset et nostros lapis €impellat umeros; me uagus fugiat latex €meamque fallax unda deludat sitim; €merui manus praebere turbinibus tuis, €quaecumque regem Thessalum torques rota; €effodiat auidus hinc et hinc uultur fibras; €uacat una Danais: has ego explebo uices. €Laxate, manes; recipe me comitem tibi, €Phasiaca coniunx: peior haec, peior tuo €utroque dextra est scelere, seu mater nocens €seu dira soror es; adde me comitem tuis, @1 €Threicia coniunx, sceleribus; natam tuam, €Althaea mater, recipe, nunc ueram tui €agnosce prolem_quid tamen tantum manus €uestrae abstulerunt? claudite Elysium mihi, €quaecumque fidae coniuges nemoris sacri €lucos tenetis; si qua respersit manus €uiri cruore nec memor castae facis €stricto cruenta Belias ferro stetit, €in me suas agnoscat et laudet manus: €in hanc abire coniugum turbam libet_ €sed et illa fugiet turba tam diras manus. €@@Inuicte coniunx, innocens animus mihi, €scelesta manus est. pro nimis mens credula, €pro Nesse fallax atque semiferi doli! €auferre cupiens paelici eripui mihi. €recede, Titan, tuque quae blanda tenes €in luce miseros uita: cariturae Hercule €lux uilis ista est. exigat poenas sibi €reddamque uitam_fata an extendo mea €mortemque, coniunx, ad tuas seruo manus? €uirtusne superest aliqua et armatae manus €intendere arcum tela missurum ualent? €an arma cessant teque languenti manu €non audit arcus? si potes letum dare, €animosa coniunx dexteram expecto tuam. €mors differatur: frange ut insontem Lichan, @1 €alias in urbes sparge et ignotum tibi €inmitte in orbem; perde ut Arcadiae nefas €et quidquid aliud cessit_at ab illis tamen, €coniunx, redisti. {&7Hyllvs&} Parce iam, mater, precor, €ignosce fatis; error a culpa uacat. €{&7De.&} Si uera pietas, Hylle, quaerenda est tibi, €iam perime matrem_pauida quid tremuit manus? €quid ora flectis? haec erit pietas scelus. €ignaue dubitas? Herculem eripui tibi: €haec, haec peremit dextra, cui debes patri €auum Tonantem. maius eripui decus, €quam luce tribui. si tibi ignotum est nefas, €a matre disce. seu tibi iugulo placet €mersisse ferrum siue maternum libet €inuadere uterum, mater intrepidum tibi €praebebit animum. non erit tantum scelus €a te peractum: dextera sternar tua, €sed mente nostra. natus Alcidae times? €ita nulla peragas iussa, nec frangens mala €erres per orbem, si qua nascetur fera €referas parentem: dexteram intrepidam para. €patet ecce plenum pectus aerumnis: feri._ €scelus remitto, dexterae parcent tuae €Eumenides ipsae: uerberum crepuit sonus. @1 €quaenam ista torquens angue uibrato comam €temporibus atras squalidis pinnas quatit? €quid me flagranti, dira, persequeris face, €Megaera? poenas poscis Alcidae? dabo. €iamne inferorum, diua, sedere arbitri? €Sed ecce laxas carceris uideo fores. €quis iste saxum immane detritis gerit €iam senior umeris? ecce iam uictus lapis €quaerit relabi. membra quis praebet rotae? €hic ecce pallens dira Tisiphone stetit, €causam reposcit; parce uerberibus, precor, €Megaera, parce, sustine Stygias faces: €scelus est amoris. Sed quid hoc? tellus labat €et aula tectis crepuit excussis_minax €unde iste coetus? totus in uultus meos €decurrit orbis, hinc et hinc populi fremunt €totusque poscit uindicem mundus suum. €iam parcite, urbes. quo fugam praeceps agam? €mors sola portus dabitur aerumnis meis. €testor nitentis flammeam Phoebi rotam €superosque testor: Herculem in terris adhuc €moritura linquo. {&7Hy.&} Fugit attonita, ei mihi. €peracta iam pars matris est: statuit mori; €nunc nostra superest, mortis auferre impetum. €o misera pietas: si mori matrem uetas, €patri es scelestus; si mori pateris, tamen @1 €in matre peccas_urget hinc illinc scelus. €inhibenda tamen est: pergam et eripiam neci. €@@{&7Chorvs&} Verum est quod cecinit sacer €Thressae sub Rhodopes iugis €aptans Pieriam chelyn €Orpheus, Calliopae genus, €aeternum fieri nihil. €@@Illius stetit ad modos €torrentis rapidi fragor, €oblitusque sequi fugam €amisit liquor impetum; €et dum fluminibus mora est, €defecisse putant Getae €Hebrum Bistones ultimi. €Aduexit uolucrem nemus €et silua residens uenit; €aut si qua aera peruolat €auditis uaga cantibus €ales deficiens cadit. €Abrumpit scopulos Athos €Centauros obiter ferens €et iuxta Rhodopen stetit €laxata niue cantibus; €et quercum fugiens suam €ad uatem properat Dryas. @1 €Ad cantus ueniunt tuos €ipsis cum latebris ferae €iuxtaque inpauidum pecus €sedit Marmaricus leo €nec dammae trepidant lupos €et serpens latebras fugit €@@@@tunc oblita ueneni. €@@Quin per Taenarias fores €manes cum tacitos adit €maerentem feriens chelyn, €cantu Tartara flebili €et tristes Erebi deos €uicit nec timuit Stygis €iuratos superis lacus. €Haesit non stabilis rota €uicto languida turbine, €increuit Tityi iecur, €dum cantus uolucres tenet; ‹ˆ³tunc primum Phrygius senex €undis stantibus immemor €excussit rabidam sitim €nec pomis adhibet manus, ‹ˆ¹et uinci lapis improbus €et uatem potuit sequi. ‹ˆ°audis tu quoque, nauita: €inferni ratis aequoris €nullo remigio uenit. @1 ‹ˆ·Sic cum uinceret inferos €Orpheus carmine funditus, ‹ˆ»consumptos iterum deae €supplent Eurydices colus. €sed dum respicit immemor €nec credens sibi redditam €Orpheus Eurydicen sequi, €cantus praemia perdidit: €quae nata est iterum perit. €@@Tunc solamina cantibus €quaerens flebilibus modis €haec Orpheus cecinit Getis: ŒˆÄá' * * * ‹ˆÅleges in superos datas €et qui tempora digerens €quattuor praecipitis deus €anni disposuit uices; €nulli non auidi colus €Parcas stamina nectere: €quod natum est properat mori.' €@@Vati credere Thracio €deuictus iubet Hercules. €@@Iam, iam legibus obrutis €mundo cum ueniet dies, €australis polus obruet €quidquid per Libyam iacet €et sparsus Garamas tenet; @1 €arctous polus obruet €quidquid subiacet axibus €et siccus Boreas ferit. €amisso trepidus polo €Titan excutiet diem. €Caeli regia concidens €ortus atque obitus trahet €atque omnis pariter deos €perdet mors aliqua et chaos, €et mors fata nouissima €in se constituet sibi. €@@Quis mundum capiet locus? €discedet uia Tartari, €fractis ut pateat polis? €an quod diuidit aethera €a terris spatium sat est €et mundi nimium malis? €Quis tantum capiet nefas €fati, quis, superi, locus €pontum Tartara sidera €regna unus capiet tria? €@@Sed quis non modicus fragor €aures attonitas mouet? €est est Herculeus sonus. €@@{&7Hercvles&} Conuerte, Titan clare, anhelantes equos, €emitte noctem: pereat hic mundo dies @1 €quo morior, atra nube inhorrescat polus; €obsta nouercae. nunc, pater, caecum chaos €reddi decebat, hinc et hinc compagibus €ruptis uterque debuit frangi polus; €quid parcis astris? Herculem amittis, pater. €@@Nunc partem in omnem, Iuppiter, specta poli, €ne quis Gyges Thessalica iaculetur iuga €et fiat Othrys pondus Encelado leue. €laxabit atri carceris iam iam fores €Pluton superbus, uincula excutiet patri €caelumque reddet. ille qui pro fulmine €tuisque facibus natus in terris eram, €ad Styga reuertor: surget Enceladus ferox €mittetque quo nunc premitur in superos onus. €regnum omne, genitor, aetheris dubium tibi €mors nostra faciet_antequam spolium tui €caelum omne fiat, conde me tota, pater, €mundi ruina, frange quem perdis polum. €{&7Cho.&} Non uana times, gnate Tonantis: €nunc Thessalicam Pelion Ossam €premet et Pindo congestus Athos €nemus aetheriis inseret astris; €uincet scopulos inde Typhoeus €et Tyrrhenam feret Inarimen; €feret Aetnaeos inde caminos €scindetque latus montis aperti @1 €nondum Enceladus fulmine uictus: €iam te caeli regna secuntur. €{&7He.&} Ego qui relicta morte, contempta Styge, þ°±·ÿï°°¹ÿï‚ÈåòÏÿïƒÓåîÐèéìÿ‹‰Šper media Lethes stagna cum spolio redi €quo paene lapsis excidit Titan equis, €ego quem deorum regna senserunt tria, €morior nec ullus per meum stridet latus €transmissus ensis, haut meae telum necis €saxum est nec instar montis abrupti lapis €aut totus Othrys, non truci rictu gigas €Pindo cadauer obruit toto meum: €sine hoste uincor, quodque me torquet magis €(o misera uirtus!) summus Alcidae dies €nullum malum prosternit; inpendo, ei mihi, €in nulla uitam facta. pro mundi arbiter €superique quondam dexterae testes meae, €pro cuncta tellus, Herculis uestri placet €mortem perire? dirus o nobis pudor, €o turpe fatum: femina Herculeae necis €auctor feretur! morior Alcides quibus! €@@Inuicta si me cadere feminea manu €uoluere fata perque tam turpes colus €mea mors cucurrit, cadere placuisset mihi €Iunonis odio: feminae caderem manu, @1 €sed caelum habentis. si nimis superis fuit, €Scythico sub axe genita domuisset meas €uires Amazon_feminae cuius manu €Iunonis hostis uincor! hinc grauior tui, €nouerca, pudor est. quid diem hunc laetum uocas? €quid tale tellus genuit iratae tibi? €mortalis odia femina excessit tua. €adhuc furebas esse te Alcidae imparem: €uicta es duobus_pudeat irarum deos. €@@Vtinam meo cruore satiasset suos €Nemeaea rictus pestis aut centum anguibus €uallatus hydram tabe pauissem mea, €utinam fuissem praeda Centauris datus €aut inter umbras uinctus aeterno miser €saxo sederem! spolia nunc traxi ultima €Fato stupente, nunc ab inferna Styge €lucem recepi, Ditis euici moras_ €ubique mors me fugit, ut titulo inclitae €mortis carerem. pro ferae, uictae ferae! €non me triformis sole conspecto canis €ad Styga reuexit, non sub Hesperio polo €Hibera uicit turba pastoris feri, €non gemina serpens_perdidi mortem, ei mihi, €totiens honestam: titulus extremus quis est! €{&7Cho.&} Viden ut laudis conscia uirtus €non Lethaeos horreat amnes? €pudet auctoris, non morte dolet: @1 €cupit extremum finire diem €uasta tumidi mole gigantis €et montiferum Titana pati €rabidaeue necem debere ferae. €sed tua causa est, miserande, manus, €quod nulla fera est nullusque gigas: €iam quis dignus necis Herculeae €superest auctor nisi dextra tui? €{&7He.&} Eheu quis intus scorpios, quis feruida €plaga reuulsus cancer infixus meas €urit medullas? sanguinis quondam capax €tumidi uigor pulmonis arentes fibras €distendit, ardet felle siccato iecur €totumque lentus sanguinem auexit uapor. €primam cutem consumpsit, hinc aditum nefas €in membra fecit, abstulit pestis latus, €exedit artus penitus et totas malum €hausit medullas: ossibus uacuis sedet; €nec ossa durant ipsa, sed compagibus €discussa ruptis mole conlapsa fluunt. €defecit ingens corpus et pesti satis €Herculea non sunt membra_pro, quantum est malum €quod esse uastum fateor, o dirum nefas! €@@En cernite, urbes, cernite ex illo Hercule €quid iam supersit. Herculem agnoscis, pater? @1 €hisne ego lacertis colla Nemeaei mali €elisa pressi? tensus hac arcus manu €astris ab ipsis detulit Stymphalidas? €his ego citatam gressibus uici feram €radiante clarum fronte gestantem caput? €his fracta Calpe manibus emisit fretum? €his tot ferae, tot scelera, tot reges iacent? €his mundus umeris sedit? haec moles mei est, €haecne illa ceruix? has ego opposui manus €caelo ruenti? quis mea custos manu €trahetur ultra Stygius? ubi uires prius €memet sepultae? quid patrem appello Iouem? €quid per Tonantem uindico caelum mihi? €iam, iam meus credetur Amphitryon pater. €@@Quaecumque pestis uiscere in nostro lates, €procede_quid me uulnere occulto petis? €quis te sub axe frigido pontus Scythes, €quae pigra Tethys genuit aut Maurum premens €Hibera Calpe litus? o dirum malum! €utrumne serpens squalidum crista caput €uibrans an aliquod et mihi ignotum malum? €numquid cruore es genita Lernaeae ferae €an te reliquit Stygius in terris canis? €omne es malum nullumque_quis uoltus tibi est? @1 €concede saltem scire quo peream malo; €quaecumque pestis siue quaecumque es fera, €palam timere. quis tibi in medias locum €fecit medullas? ecce direpta cute €uiscera manus detexit; ulterior tamen €inuenta latebra est_o malum simile Herculi! €@@Vnde iste fletus? unde in has lacrimae genas? €inuictus olim uoltus et numquam malis €lacrimas suis praebere consuetus (pudet) €iam flere didicit. quis dies fletum Herculis, €quae terra uidit? siccus aerumnas tuli. €tibi illa uirtus, quae tot elisit mala, €tibi cessit uni; prima et ante omnis mihi €fletum abstulisti: durior saxo horrido €et chalybe uoltus et uaga Symplegade €uictus minas infregit et lacrimam expulit. €flentem, gementem, summe pro rector poli, €me terra uidit, quodque me torquet magis, €nouerca uidit._urit ecce iterum fibras, €incaluit ardor: unde nunc fulmen mihi? €{&7Cho.&} Quid non possit superare dolor? €quondam Getico durior Haemo €nec Parrhasio lentior axe €saeuo cessit membra dolori €fessumque mouens per colla caput €latus alterno pondere flectit. @1 €fletum uirtus saepe resorbet: €sic arctoas laxare niues €quamuis tepido sidere Titan €non tamen audet uincitque nefas €solis adulti glaciale iubar. €{&7He.&} Conuerte uoltus ad meas clades, pater: €numquam ad tuas confugit Alcides manus, €non cum per artus hydra fecundum meos €caput explicaret; inter infernos lacus €possessus atra nocte cum Fato steti €nec inuocaui; tot feras uici horridas, €reges, tyrannos, non tamen uoltus meos €in astra torsi: semper haec nobis manus €uotum spopondit; nulla propter me sacro €micuere caelo fulmina_hic aliquid dies €optare iussit. primus audierit preces €idemque summus: unicum fulmen peto; €giganta crede (non minus caelum mihi €asserere potui_dum patrem uerum imputo, €caelo peperci). siue crudelis, pater, €siue es misericors, commoda nato manum €properante morte et occupa hanc laudem tibi. €uel si piget manusque detrectat nefas, €emitte Siculo uertice ardentes, pater, €Titanas, in me qui manu Pindum ferant €Ossaque qui me monte proiecto opprimant. €abrumpat Erebi claustra, me stricto petat €Bellona ferro; mitte Gradiuum trucem, @1 €armetur in me dirus: est frater quidem, €sed ex nouerca. Tu quoque, Alcidae soror €tantum ex parente, cuspidem in fratrem tuum €iaculare, Pallas. Supplices tendo manus €ad te, nouerca: sparge tu saltem, precor, €telum: perire feminae possum manu. €iam fracta, iam satiata quid pascis minas? €quid quaeris ultra? supplicem Alciden uides, €et nulla tellus, nulla me uidit fera €te deprecantem. nunc mihi irata satis €opus est nouerca_nunc tuus cessat dolor? €nunc odia ponis? parcis ubi uotum est mori. €@@O terra et urbes, non facem quisquam Herculi, €non arma tradet? tela subtrahitis mihi? €ita nulla saeuas terra concipiat feras €post me sepultum, nec meas umquam manus €imploret orbis, si qua nascentur mala €nascatur alius: undique infelix caput €mactate saxis, uincite aerumnas meas. €ingrate cessas orbis? excidimus tibi? €adhuc malis ferisque suppositus fores, €ni me tulisses. uindicem uestrum malis €eripite, populi: tempus hoc uobis datur €pensare merita_mors erit pretium omnium. €@@{&7Alcmene&} Quas misera terras mater Alcidae petam? €ubi natus, ubinam est? certa si uisus notat, @1 €reclinis ecce corde anhelante aestuat; €gemit: peractum est. membra complecti ultima, €o nate, liceat; spiritus fugiens meo €legatur ore: bracchia, amplexus cape. €ubi membra sunt? ubi illa quae mundum tulit €stelligera ceruix? quis tibi exiguam tui €partem reliquit? {&7He.&} Herculem spectas quidem, €mater, sed umbram et uile nescioquid mei. €agnosce, mater_ora quid flectis retro €uultumque mergis? Herculem dici tuum €partum erubescis? {&7Al.&} Quis feram mundus nouam, €quae terra genuit? quodue tam dirum nefas €de te triumphat? uictor Herculeus quis est? €{&7He.&} Nuptae iacentem cernis Alciden dolis. €{&7Al.&} Quis tantus est qui uincat Alciden dolus? €{&7He.&} Quicumque, mater, feminae iratae sat est. €{&7Al.&} Et unde in artus pestis aut ossa incidit? €{&7He.&} Aditum uenenis palla femineis dedit. €{&7Al.&} Vbinam ista palla est? membra nudata intuor. €{&7He.&} Consumpta mecum est. {&7Al.&} Tantane inuenta est lues? €{&7He.&} Errare mediis crede uisceribus meis, €o mater, hydram et mille cum Lerna feras. €quae tanta nubes flamma Sicanias secans, þ°±·ÿï°°¹ÿï‚ÈåòÏÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ŠÒquae Lemnos ardens, quae plaga igniferi poli €uetans flagranti currere in zona diem? €in ipsa me iactate, pro comites, freta €mediosque in amnes_quis sat est Hister mihi? @1 €non ipse terris maior Oceanus meos €franget uapores, omnis in nostris malis €deficiet umor, omnis arescet latex. €Quid, rector Erebi, me remittebas Ioui? €decuit tenere: redde me tenebris tuis, €talem subactis Herculem ostende inferis. €nil inde ducam, quid times iterum Herculem? €inuade, mors, non trepida: iam possum mori. €{&7Al.&} Compesce lacrimas saltem et aerumnas doma €malisque tantis Herculem indomitum refer €mortemque differ: quos soles uince inferos. €{&7He.&} Si me catenis horridus uinctum suis €praeberet auidae Caucasus uolucri dapem, €Scythia gemente flebilis gemitus mihi €non excidisset; si uagae Symplegades €utraque premerent rupe, redeuntis minas €ferrem ruinae; Pindus incumbat mihi €atque Haemus et qui Thracios fluctus Athos €frangit Iouisque fulmen excipiens Mimas: €non ipse si in me, mater, hic mundus ruat €superque nostros flagret incensus toros €Phoebeus axis, degener mentem Herculis €clamor domaret; mille decurrant ferae €pariterque lacerent, hinc feris clangoribus €aetheria me Stymphalis, hinc taurus minax €ceruice tota pulset et quidquid fuit @1 €solum quoque ingens; surgat hinc illinc nemus €artusque nostros dirus immittat Sinis: €sparsus silebo_non ferae excutient mihi, €non arma gemitus, nil quod impelli potest. €{&7Al.&} Non uirus artus, nate, femineum coquit, €sed dura series operis et longus tibi €pauit cruentos forsitan morbos labor. €{&7He.&} Vbi morbus, ubinam est? estne adhuc aliquid mali €in orbe mecum? ueniat huc_aliquis mihi €intendat arcus: nuda sufficiet manus. €procedat agedum * * * * ‹Šú* * * {&7Al.&} Ei mihi, sensus quoque €excussit illi nimius impulsos dolor. ‹Šÿdolor iste furor est: Herculem solus domat. ‹ŠüRemouete quaeso tela et infestas, precor, €rapite hinc sagittas: igne suffuso genae €scelus minantur. quas petam latebras anus?_ ‹‹€cur deinde latebras aut fugam uecors petam? €obire forti meruit Alcmene manu: €uel scelere pereat, antequam letum mihi €ignauus aliquis mandat ac turpis manus €de me triumphat._ecce lassatus malis €sopore fessas alligat uenas dolor @1 €grauique anhelum pectus impulsu quatit. €fauete, superi. si mihi gnatum inclutum €miserae negastis, uindicem saltem, precor, €seruate terris. abeat excussus dolor €corpusque uires reparet Herculeum nouas. €@@{&7Hyllvs&} Pro lux acerba, pro capax scelerum dies! €nurus Tonantis occidit, natus iacet, €nepos supersum; scelere materno hic perit, €fraude illa capta est_quis per annorum uices €totoque in aeuo poterit aerumnas senex €referre tantas? unus eripuit dies €parentem utrumque; cetera ut sileam mala €parcamque fatis, Herculem amitto patrem. €{&7Al.&} Compesce uoces, inclutum Alcidae genus €miseraeque fato similis Alcmenae nepos: €longus dolorem forsitan uincet sopor. €@@Sed ecce, lassam deserit mentem quies €redditque morbo corpus et luctum mihi. €{&7He.&} Quid hoc? rigenti cernitur Trachin iugo €an inter astra positus euasi genus €mortale tandem? quis mihi caelum parat? €te te, pater, iam uideo, placatam quoque €specto nouercam. quis sonus nostras ferit €caelestis aures? Iuno me generum uocat. €uideo nitentem regiam clari aetheris €Phoebique tritam flammea zonam rota. @1 €cubile uideo Noctis; hinc tenebras uocat. €Quid hoc? quis axem cludit et ab ipsis, pater, €deducit astris? ora Phoebeus modo €afflabat axis, tam prope a caelo fui_ €Trachina uideo; quis mihi terras dedit? €Oete modo infra steterat ac totus fuit €suppositus orbis; tam bene excideras, dolor! €cogis fateri_parce et hanc uocem occupa. €@@Haec, Hylle, dona matris? hoc munus parat? €utinam liceret stipite ingesto impiam €effringere animam quale Amazonium malum €circa niualis Caucasi domui latus. €o cara Megara, tune cum furerem mihi €coniunx fuisti? stipitem atque arcus date, €dextra inquinetur, laudibus maculam imprimam, €summus legatur femina Herculeus labor. €{&7Hy.&} Compesce diras, genitor, irarum minas; €habet, peractum est, quas petis poenas dedit: €sua perempta dextera mater iacet. €{&7He.&} Cecidit dolose: manibus irati Herculis €occidere meruit; perdidit comitem Lichas. €saeuire in ipsum corpus exanime impetus €atque ira cogit. cur minis nostris caret €ipsum cadauer? pabulum accipiant ferae. €{&7Hy.&} Plus misera laeso doluit, hinc aliquid quoque €detrahere uelles: occidit dextra sua, €tuo dolore; plura quam poscis tulit. @1 €Sed non cruentae sceleribus nuptae iaces €nec fraude matris: Nessus hos struxit dolos €ictus sagittis qui tuis uitam expulit. €cruore tincta est palla semiferi, pater, €Nessusque nunc has exigit poenas sibi. €{&7He.&} Bene est, peractum est, fata se nostra explicant; €lux ista summa est: quercus hanc sortem mihi €fatidica quondam dederat et Parnassio €Cirrhaea quatiens templa mugitu nemus: €'dextra perempti uictor, Alcide, uiri €olim iacebis; hic tibi emenso freta €terrasque et umbras finis extremus datur.' €nil querimur ultra: decuit hunc finem dari, €ne quis superstes Herculis uictor foret. €@@Nunc mors legatur clara memoranda incluta, €me digna prorsus: nobilem hunc faciam diem. €caedatur omnis silua et Oetaeum nemus €succumbat: ingens Herculem accipiat rogus, €sed ante mortem. Tu, genus Poeantium, €hoc triste nobis, iuuenis, officium appara: €Herculea totum flamma succendat diem. €@@Ad te preces nunc, Hylle, supremas fero: €est clara captas inter, in uoltu genus €regnumque referens, Euryto uirgo edita €Iole: tuis hanc facibus et thalamis para. @1 €uictor cruentus abstuli patriam lares €nihilque miserae praeter Alciden dedi_ €et ipse rapitur. penset aerumnas suas, €Iouis nepotem foueat et natum Herculis; €tibi illa pariat quidquid ex nobis habet. €@@Tuque ipsa planctus pone funereos, precor, €o clara genetrix: uiuet Alcides tibi. €uirtute nostra paelicem feci tuam €credi nouercam, siue nascenti Herculi €nox illa certa est siue mortalis meus €pater est. licet sit falsa progenies mei, €materna culpa cesset et crimen Iouis, €merui parentem: contuli caelo decus, €natura me concepit in laudes Iouis. €quin ipse, quamquam Iuppiter, credi meus €pater esse gaudet; parce iam lacrimis, parens: €superba matres inter Argolicas eris. €quid tale Iuno genuit aetherium gerens €sceptrum et Tonanti nupta? mortali tamen €caelum tenens inuidit, Alciden suum €dici esse uoluit. Perage nunc, Titan, uices €solus relictus: ille qui uester comes €ubique fueram, Tartara et manes peto. €hanc tamen ad imos perferam laudem inclutam, €quod nulla pestis fudit Alciden palam €omnemque pestem uicit Alcides palam. @1 €@@{&7Chorvs&} O decus mundi, radiate Titan, €cuius ad primos Hecate uapores €lassa nocturnae leuat ora bigae: €dic sub Aurora positis Sabaeis, €dic sub occasu positis Hiberis, €quique feruenti quatiuntur axe, €quique sub plaustro patiuntur ursae, €dic ad aeternos properare manes €Herculem et regnum canis inquieti, €unde non umquam remeabit ille. €sume quos nubes radios sequantur, €pallidus maestas speculare terras €et caput turpes nebulae pererrent. €@@Quando, pro Titan, ubi, quo sub axe €Herculem in terris alium sequeris? €quas manus orbis miser inuocabit, €si qua sub Lerna numerosa pestis €sparget in centum rabiem dracones, €Arcadum si quis, populi uetusti, €fecerit siluas aper inquietas, €Thraciae si quis Rhodopes alumnus €durior terris Helices niuosae €sparget humano stabulum cruore? €quis dabit pacem populo timenti, €si quid irati superi per urbes @1 €iusserint nasci? iacet omnibus par, €quem parem tellus genuit Tonanti. €Planctus immensas resonet per urbes €et comas nullo cohibente nodo €femina exertos feriat lacertos, €solaque obductis foribus deorum €templa securae pateant nouercae. €@@Vadis ad Lethen Stygiumque litus, €unde te nullae referent carinae; €uadis ad manes miserandus, unde €Morte deuicta tuleras triumphum; €umbra nudatis uenies lacertis €languido uultu tenuique collo, €teque non solum feret illa puppis, ŒŒ”á* ‹Œ•non tamen uilis eris inter umbras: €Aeacon iuxta geminosque Cretas €facta discernes feriens tyrannos. €Parcite, o dites, inhibete dextras: €laudis est purum tenuisse ferrum, €dumque regnabas, minimum procellis þ°±·ÿï°°¹ÿï‚ÈåòÏÿïƒÓåîÐèéìÿ‹Œ›in tuas urbes licuisse Fati. €@@Sed locum uirtus habet inter astra. €sedis arctoae spatium tenebis €an grauis Titan ubi promit aestus? @1 €an sub occasu tepido nitebis, €unde commisso resonare ponto €audies Calpen? loca quae sereni €deprimes caeli? quis erit recepto €tutus Alcide locus inter astra? €horrido tantum procul a leone €det pater sedes calidoque cancro, €ne tuo uultu tremefacta leges €astra conturbent trepidetque Titan. €@@Vere dum flores uenient tepenti ‹Œªet comam siluis reuocabit aestas €pomaque autumno fugiente cedent ‹Œ©et comam siluis hiemes recident, ‹Œ­tu comes Phoebo, comes ibis astris. ‹Œ¬nulla te terris rapiet uetustas: ‹Œ®ante nascetur seges in profundo €uel fretum dulci resonabit unda, €ante descendet glacialis ursae €sidus et ponto uetito fruetur, €quam tuas laudes populi quiescant. €@@Te, pater rerum, miseri precamur: €nulla nascatur fera, nulla pestis, €non duces saeuos miseranda tellus €horreat, nulla dominetur aula €qui putet solum decus esse regni €semper intensum tenuisse ferrum; €si quid in terris iterum timetur, €uindicem terrae petimus relictae. @1 €@@Heu quid hoc? mundus sonat ecce caecum. €maeret Alciden pater? an deorum €clamor, an uox est timidae nouercae €Hercule et uiso fugit astra Iuno? €passus an pondus titubauit Atlas? €an magis diri tremuere manes €Herculem et uisum canis inferorum €fugit abruptis trepidus catenis? €fallimur: laeto uenit ecce uultu €quem tulit Poeans umerisque tela €gestat et notas populis pharetras, €@@@@Herculis heres. €@@Effare casus, iuuenis, Herculeos precor €uoltuue quonam tulerit Alcides necem. €{&7Philoctetes&} Quo nemo uitam. {&7Cho.&} Laetus adeone ultimos €inuasit ignes? {&7Ph.&} Esse iam flammas nihil €ostendit ille. quid sub hoc mundo Hercules €immune uinci liquit? en domita omnia. €{&7Cho.&} Inter uapores quis fuit forti locus? €{&7Ph.&} Quod unum in orbe uicerat nondum malum, €et flamma uicta est; haec quoque accessit feris: €inter labores ignis Herculeos abit. €{&7Cho.&} Edissere agedum, flamma quo uicta est modo? @1 €{&7Ph.&} Vt omnis Oeten maesta corripuit manus, €huic fagus umbras perdit et toto iacet €succisa trunco, flectit hic pinum ferox €astris minantem et nube de media uocat: €ruitura cautem mouit et siluam tulit €secum minorem. Chaonis quondam loquax €stat uasta late quercus et Phoebum uetat €ultraque totos porrigit ramos nemus; €gemit illa multo uulnere impresso minax €frangitque cuneos, resilit incussus chalybs €uolnusque ferrum patitur et rigidum est parum. €commota tandem cum cadens latam sui €duxit ruinam, protinus radios locus €admisit omnis: sedibus pulsae suis €uolucres pererrant nemore succiso diem €quaeruntque lassis garrulae pinnis domus. €iamque omnis arbor sonuit et sacrae quoque €sensere quercus horridam ferro manum €nullique priscum profuit luco nemus. €Aggeritur omnis silua et alternae trabes €in astra tollunt Herculi angustum rogum: €raptura flammas pinus et robur tenax €et breuior ilex. summa sed complet rogum €populea silua, frondis Herculeae nemus. @1 €@@At ille, ut ingens nemore sub Nasamonio €aegro reclinis pectore immugit leo, €fertur_quis illum credat ad flammas rapi? €uoltus petentis astra, non ignes erat. €Vt pressit Oeten ac suis oculis rogum €lustrauit omnem, fregit impositus trabes. ŒŒïá* ‹Œðarcumque poscit. 'accipe haec' inquit, 'sate €Poeante, dona, et munus Alcidae cape. €has hydra sensit, his iacent Stymphalides €et quidquid aliud eminus uici manu €uictrice. felix iuuenis has numquam irritas €mittes in hostem, siue de media uoles €auferre uolucres nube, descendent aues €et certa praedae tela de caelo fluent, €nec fallet umquam dexteram hic arcus tuam: €librare telum didicit et certam dare €fugam sagittis, ipsa non fallunt iter €emissa neruo tela; tu tantum, precor, €accommoda ignes et facem extremam mihi. €hic nodus' inquit, 'nulla quem cepit manus, €mecum per ignes flagret; hoc telum Herculem €tantum sequetur. hoc quoque acciperes' ait €'si ferre posses. adiuuet domini rogum.' €tum rigida secum spolia Nemeaei mali €arsura poscit; latuit in spolio rogus. @1 €@@Ingemuit omnis turba nec lacrimas dolor €cuiquam remisit. mater in luctum furens €diduxit auidum pectus atque utero tenus €exerta uastos ubera in planctus ferit, €superosque et ipsum uocibus pulsans Iouem €impleuit omnem uoce feminea locum. €'Deforme letum, mater, Herculeum facis, €compesce lacrimas' inquit, 'introrsus dolor €femineus abeat; Iuno cur laetum diem €te flente ducat? paelicis gaudet suae €spectare lacrimas. comprime infirmum iecur, €mater: nefas est ubera atque uterum tibi €laniare, qui me genuit.' et dirum fremens, €qualis per urbes duxit Argolicas canem, €cum uictor Erebi Dite contempto redit €tremente fato, talis incubuit rogo. €quis sic triumphans laetus in curru stetit €uictor? quis illo gentibus uultu dedit €leges tyrannus? quanta pax habitum tulit! €haesere lacrimae, cecidit impulsus dolor €nobis quoque ipsis, nemo periturum ingemit: €iam flere pudor est; ipsa quam sexus iubet €maerere, siccis haesit Alcmene genis €stetitque nato paene iam similis parens. €{&7Cho.&} Nullasne in astra misit ad superos preces €arsurus aut in uota respexit Iouem? €{&7Ph.&} Iacuit sui securus et caelum intuens €quaesiuit oculis, arce an ex aliqua pater @1 €despiceret illum. tum manus tendens ait: €'quacumque parte prospicis natum, pater, €te te precor, cui nocte commissa dies €quieuit unus, si meas laudes canit €utrumque Phoebi litus et Scythiae genus €et omnis ardens ora quam torret dies, €si pace tellus plena, si nullae gemunt €urbes nec aras impias quisquam inquinat, €si scelera desunt, spiritum admitte hunc, precor, €in astra. non me noctis infernae locus €nec maesta nigri regna conterrent Iouis, €sed ire ad illos umbra, quos uici, deos, €pater, erubesco. nube discussa diem €pande, ut deorum coetus ardentem Herculem €spectet; licet tu sidera et mundum neges €ultro, pater, cogere: si uoces dolor €abstulerit ullas, pande tunc Stygios lacus €et redde fatis; approba natum prius: €ut dignus astris uidear, hic faciet dies. €leue est quod actum est; Herculem hic, genitor, dies €inueniet aut damnabit.' Haec postquam edidit, ‹µflammas poposcit. 'hoc age, Alcidae comes, €non segnis' inquit 'corripe Oetaeam facem. @1 €quid dextra tremuit? num manus pauida impium €scelus refugit? redde iam pharetras mihi, €ignaue iners eneruis_en nostros manus €quae tendat arcus! quid sedet pallor genis? €animo faces inuade quo Alciden uides €uoltu iacere. respice arsurum, miser: ‹´nouerca cernat quo feram flammas modo. ‹½uocat ecce iam me genitor et pandit polos; €uenio, pater'_uultusque non idem fuit. €Tremente pinum dextera ardentem intuli. €refugit ignis et reluctantur faces €et membra uitant, sed recedentem Hercules €insequitur ignem. Caucasum aut Pindum aut Athon €ardere credas: nullus erumpit sonus, €tantum ingemiscit ignis. o durum iecur! €Typhon in illo positus immanis rogo €gemuisset ipse quique conuulsam solo €imposuit umeris Ossan Enceladus ferox. €@@At ille medias inter exurgens faces, €semiustus ac laniatus, intrepidum tuens: €'nunc es parens Herculea: sic stare ad rogum €te, mater' inquit, 'sic decet fleri Herculem.' €inter uapores positus et flammae minas @1 €immotus, inconcussus, in neutrum latus €correpta torquens membra adhortatur, monet, €gerit aliquid ardens. omnibus fortem addidit €animum ministris; urere ardentem putes. €Stupet omne uulgus, uix habent flammae fidem: €tam placida frons est, tanta maiestas uiro. €nec properat uri; cumque iam forti datum €leto satis pensauit, igniferas trabes €hinc inde traxit, minima quas flamma occupat €totas in ignes uertit et quis plurimus €exundat ignis repetit intrepidus ferox. €tunc ora flammis implet: ast illi graues €luxere barbae; cumque iam uultum minax €appeteret ignis, lamberent flammae caput, €non pressit oculos. Sed quid hoc? maestam intuor €sinu gerentem reliquias magni Herculis, €crinemque iactans squalidum Alcmene gemit. €@@{&7Alcmene&} Timete, superi, fata: tam paruus cinis €Herculeus, huc huc ille decreuit gigas! €o quanta, Titan, in nihil moles abit; @1 €anilis, heu me, recipit Alciden sinus, €hic cumulus ille est: ecce uix totam Hercules þ°±·ÿï°°¹ÿï‚ÈåòÏÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ãcompleuit urnam; quam leue est pondus mihi, €cui totus aether pondus incubuit leue! €@@Ad Tartara olim regnaque, o nate, ultima €rediturus ibas_quando ab inferna Styge €remeabis iterum? non ut et spolium trahas €rursusque Theseus debeat lucem tibi_ €sed quando solus? mundus impositus tuas €compescet umbras teque Tartareus canis €inhibere poterit? quando Taenarias fores €pulsabis? aut quas mater ad fauces agar €qua mors aditur? uadis ad manes iter €habiturus unum. quid diem questu tero? €quid misera duras uita? quid lucem hanc tenes? €quem parere rursus Herculem possum Ioui? €quis me parentem natus Alcmenen suam €tantus uocabit? o nimis felix, nimis, €Thebane coniunx, Tartari intrasti loca €florente nato teque uenientem inferi €timuere forsan, quod pater tanti Herculis, €uel falsus, aderas. Quas petam terras anus, €inuisa saeuis regibus (si quis tamen €rex est relictus saeuus)? ei miserae mihi! €quicumque caesos ingemunt nati patres, €a me petent supplicia, me cuncti obruent: @1 €si quis minor Busiris aut si quis minor €Antaeus urbes feruidae terret plagae, €ego praeda ducar; si quis Ismarius greges €Thracis cruenti uindicat, carpent greges €mea membra diri; forsitan poenas petet €irata Iuno: totus exurget dolor; €secura uicto tandem ab Alcide uacat, €paelex supersum_quanta supplicia expetet €ne parere possim! fecit hic natus mihi €uterum timendum. Quae petam Alcmene loca? €quis me locus, quae regio, quae mundi plaga €defendet aut quas mater in latebras agar €ubique per te nota? si patriam petam €laresque miseros, Argos Eurystheus tenet; €marita Thebas regna et Ismenon petam €thalamosque nostros, in quibus quondam Iouem €dilecta uidi? pro nimis felix, nimis, €si fulminantem et ipsa sensissem Iouem! €utinam meis uisceribus Alcides foret €exsectus infans! nunc datum est tempus, datum est €uidere natum laude certantem Ioui, €ut hoc daretur, scire quid fatum mihi @1 €eripere posset. quis memor uiuit tui, €o nate, populus? omne iam ingratum est genus. €Petam Cleonas? Arcadum an populos petam €meritisque terram nobilem quaeram tuis? €hic dira serpens cecidit, hic ales fera, €hic sus cruentus, hic tua fractus manu €qui te sepulto possidet caelum leo: €si grata terra est, populus Alcmenen tuam €defendat omnis. Thracias gentes petam €Hebrique populos? haec quoque est meritis tuis €defensa tellus: stabula cum regno iacent. €hic pax cruento rege prostrato data est: €ubi enim negata est? Quod tibi infelix anus €quaeram sepulcrum? de tuis totus rogis €contendat orbis. reliquias magni Herculis €quis populus aut quae templa, quae gentes rogant? €quis, quis petit, quis poscit Alcmenes onus? €quae tibi sepulcra, nate, quis tumulus sat est? €hic totus orbis: fama erit titulus tibi. €@@Quid, anime, trepidas? Herculis cineres tenes; €complectere ossa: reliquiae auxilium dabunt, €erunt satis praesidia, terrebunt tuae €reges uel umbrae. {&7Cho.&} Debitos nato quidem €compesce fletus, mater Alcidae incluti. €non est gemendus nec graui urgendus prece, €uirtute quisquis abstulit fatis iter: @1 €aeterna uirtus Herculem fleri uetat: €fortes uetant maerere, degeneres iubent. €{&7Al.&} Sedabo questus uindice amisso parens €terrae atque pelagi * * * * ‹Ž®* * * * quaque purpureus dies €utrumque clara spectat Oceanum rota? €quot misera in uno condidi natos parens! €regno carebam, regna sed poteram dare. €una inter omnes terra quas matres gerit €uotis peperci, nil ego a superis peti, €incolume nato: quid dare Herculeus mihi €non poterat ardor, quod deus quisquam mihi €negare poterat? uota in hac fuerant manu: €quidquid negaret Iuppiter, daret Hercules. €quid tale genetrix ulla mortalis tulit? €deriguit aliqua mater, ut toto stetit €succisa fetu, bisque septenos gregem €deplanxit una: gregibus aequari meus €quot ille poterat! matribus miseris adhuc €exemplar ingens derat: Alcmene dabo. €cessate, matres, pertinax si quas dolor €adhuc iubet lugere, quas luctus grauis €in saxa uertit; cedite his cunctae malis. @1 €@@Agedum senile pectus, o miserae manus, €pulsate_et una funeri tanto sat est €grandaeua anus defecta, quod totus breui €iam quaeret orbis? expedi in planctus tamen €defessa quamquam bracchia: inuidiam ut deis €lugendo facias, aduoca in planctus genus. €@@Flete, Alcmenae magnique Iouis €@@@@plangite natum, €cui concepto lux una perit €noctesque duas contulit Eos: €ipsa quiddam plus luce perit. €Totae pariter plangite gentes, €quarum saeuos ille tyrannos €iussit Stygias penetrare domos €populisque madens ponere ferrum. €fletum meritis reddite tantis, €totus, totus personet orbis. €Fleat Alciden caerula Crete, €magno tellus cara Tonanti: €centum populi bracchia pulsent. €nunc Curetes, nunc Corybantes €arma Idaea quassate manu: €armis illum lugere decet. €nunc, nunc funus plangite uerum: €iacet Alcides non minor ipso, €@@@@Creta, Tonante. @1 €@@Flete Herculeos, Arcades, obitus, €nondum Phoebe nascente genus: €iuga Parthenii %Nemeaeque sonent €feriatque grauis Maenala planctus: €magno Alcidae poscit gemitum €stratus uestris saetiger agris €alesque sequi iussa sagittas €totum pinnis furata diem. €Flete, Argolicae, flete, Cleonae: €hic terrentem moenia quondam ‹Žä@@@@uestra leonem €fregit nostri dextera nati. €Date, Bistoniae, uerbera, matres €gelidusque sonet planctibus Hebrus: €flete Alciden, quod non stabulis €@@@@nascitur infans €nec uestra greges uiscera carpunt. €Fleat Antaeo libera tellus €et rapta fero plaga Geryonae: €mecum, miserae, plangite, gentes, €audiat ictus utraque Tethys. €@@Vos quoque, mundi turba citati, €flete Herculeos, numina, casus: €uestrum Alcides ceruice meus €mundum, superi, caelumque tulit, €dum stelligeri uector Olympi €pondere liber spirauit Atlans. @1 €Vbi nunc uestrae, Iuppiter, arces? €ubi promissi regia mundi? €nempe Alcides mortalis obit, €@@@@nempe sepultus: €totiens telis facibusque tuis ‹Žù@@@@ille pepercit, €quotiens ignis spargendus erat. €in me saltem iaculare facem €@@@@Semelenque puta. €@@Iamne Elysias, o nate, domus, €@@@@iam litus habes, €ad quod populos natura uocat? €an post raptum Styx atra canem €praeclusit iter teque in primo €limine Ditis fata morantur? €quis nunc umbras, nate, tumultus ‹ƒ@@@@manesque tenet? €fugit abducta nauita cumba €et Centauris Thessala motis €ferit attonitos ungula manes €anguesque suos hydra sub undas €@@@@territa mergit €teque labores, o nate, timent? €@@Fallor, fallor uesana furens, €nec te manes umbraeque timent, €non Argolico rapta leoni €fulua pellis contecta iuba €laeuos operit dira lacertos €uallantque feri tempora dentes: @1 €donum pharetrae cessere tuae €telaque mittet iam dextra minor. €uadis inermis, nate, per umbras, €ad quas semper mansurus eris. €@@{&7Hercvles&} Quid me tenentem regna siderei poli €caeloque tandem redditum planctu iubes €sentire fatum? parce: iam uirtus mihi €in astra et ipsos fecit ad superos iter. €{&7Al.&} Vnde sonus trepidas aures ferit? €unde meas inhibet lacrimas fragor? €agnosco agnosco uictum est chaos. €a Styge, nate, redis iterum mihi €fractaque non semel est mors horrida? €uicisti rursus noctis loca €puppis et infernae uada tristia? €peruius est Acheron iam languidus €et remeare licet soli tibi, €nec te fata tenent post funera? €an tibi praeclusit Pluton iter €et pauidus regni metuit sibi? €certe ego te uidi flagrantibus €impositum siluis, cum plurimus @1 €in caelum fureret flammae metus: €arsisti certe, cur ultima €non tenuere tuas umbras loca? €quid timuere tui manes, precor? €umbra quoque es Diti nimis horrida? €{&7He.&} Non me gementis stagna Cocyti tenent €nec puppis umbras furua transuexit meas; €iam parce, mater, questibus: manes semel €umbrasque uidi; quidquid in nobis tui €mortale fuerat, ignis euictum tulit: €paterna caelo, pars data est flammis tua. €proinde planctus pone, quos nato paret €genetrix inerti; luctus in turpes eat: €uirtus in astra tendit, in mortem timor. €praesens ab astris, mater, Alcides cano: €poenas cruentus iam tibi Eurystheus dabit; €curru superbum uecta transcendes caput. €@@Me iam decet subire caelestem plagam: €inferna uici rursus Alcides loca. €{&7Al.&} Mane parumper_cessit ex oculis, abit, €in astra fertur. fallor an uultus putat €uidisse natum? misera mens incredula est. þ°±·ÿï°°¹ÿï‚ÈåòÏÿïƒÓåîÐèéìÿ‹¼es numen et te mundus aeternum tenet: €credo triumphis._regna Thebarum petam €nouumque templis additum numen canam. @1 €@@{&7Chorvs&} Numquam Stygias fertur ad umbras €inclita uirtus: uiuite fortes €nec Lethaeos saeua per amnes ‹Á@@@@uos fata trahent, €sed cum summas exiget horas €@@@@consumpta dies, €iter ad superos gloria pandet. €@@Sed tu, domitor magne ferarum €orbisque simul pacator, ades: €nunc quoque nostras aspice terras, €et si qua nouo belua uultu €quatiet populos terrore graui, €tu fulminibus frange trisulcis: €fortius ipso genitore tuo €@@@@fulmina mitte. @1 ï°±°ÿï‚ÏãôÿïƒÓåîÐèéìÿôÿ@@@@{1OCTAVIA}1 @@{&7Octavia&} Iam uaga caelo sidera fulgens €@@@@Aurora fugat, €surgit Titan radiante coma €mundoque diem reddit clarum. €Age, tot tantis onerata malis, €repete assuetos iam tibi questus €atque aequoreas uince Alcyonas, €uince et uolucres Pandionias: €grauior namque his fortuna tua est. €Semper genetrix deflenda mihi, €prima meorum causa malorum, €tristes questus natae exaudi, €si quis remanet sensus in umbris. €utinam ante manu grandaeua sua €mea rupisset stamina Clotho, €tua quam maerens uulnera uidi €oraque foedo sparsa cruore! €o nox semper funesta mihi; €tempore ab illo lux est tenebris €@@@@inuisa magis: €tulimus saeuae iussa nouercae, €hostilem animum uultusque truces. €illa, illa meis tristis Erinys €thalamis Stygios praetulit ignes €teque extinxit, miserande pater, €modo cui totus paruit orbis @1 €ultra Oceanum cuique Britanni €@@@@terga dedere, €ducibus nostris ante ignoti €@@@@iurisque sui; €coniugis, heu me, pater, insidiis €oppresse iaces seruitque domus €cum prole tua capta tyranno. €@@{&7Nvtrix&} Fulgore primo captus et fragili bono €fallacis aulae quisquis attonitus stupet, €subito latentis ecce Fortunae impetu €modo praepotentem cernat euersam domum €stirpemque Claudi, cuius imperio fuit €subiectus orbis, paruit liber diu €Oceanus et recepit inuitus rates. €En qui Britannis primus imposuit iugum, €ignota tantis classibus texit freta €interque gentes barbaras tutus fuit €et saeua maria, coniugis scelere occidit; €mox illa nati: cuius extinctus iacet €frater uenenis, maeret infelix soror €eademque coniunx nec graues luctus ualet €ira coacta tegere crudelis uiri, €quem spreta refugit semper atque odio pari €ardens mariti mutua flagrat face. €animum dolentis nostra solatur fides €pietasque frustra: uincit immitis dolor @1 €consilia nostra nec regi mentis potest €generosus ardor, sed malis uires capit. €heu quam nefandum prospicit noster timor €scelus, quod utinam numen auertat deum. €{&7Oc.&} O mea nullis aequanda malis €@@@@fortuna, licet €repetam luctus, Electra, tuos: €tibi maerenti caesum licuit €@@@@flere parentem, €scelus ulcisci uindice fratre, €tua quem pietas hosti rapuit €@@@@texitque fides: €me crudeli sorte parentes €raptos prohibet lugere timor €fratrisque necem deflere uetat, €in quo fuerat spes una mihi €totque malorum breue solamen. €nunc in luctus seruata meos €magni resto nominis umbra. €{&7Nvt.&} Vox en nostras perculit aures ‰Èá@@@@tristis alumnae; ˆÉcesset thalamis inferre gradus €@@@@tarda senectus? €{&7Oc.&} Excipe nostras lacrimas, nutrix, €testis nostri fida doloris. €{&7Nvt.&} Quis te tantis soluet curis, €@@@@miseranda, dies? €{&7Oc.&} Qui me Stygias mittet ad umbras. €{&7Nvt.&} Omina quaeso sint ista procul. €{&7Oc.&} Non uota meos tua nunc casus, €@@@@sed fata regunt. @1 €{&7Nvt.&} Dabit afflictae meliora deus ‰Óá@@@@tempora mitis; ˆÔtu modo blando uince obsequio €@@@@placata uirum. €{&7Oc.&} Vincam saeuos ante leones ‰Öá@@@@tigresque truces ˆ×fera quam saeui corda tyranni: €odit genitos sanguine claro, €spernit superos hominesque simul, €nec fortunam capit ipse suam, €quam dedit illi per scelus ingens €@@@@infanda parens. €Licet ingratum dirae pudeat ‰Ýá@@@@munere matris ˆÞhoc imperium cepisse, licet €tantum munus morte rependat, €feret hunc titulum post fata tamen €femina longo semper in aeuo. €{&7Nvt.&} Animi retine uerba furentis, €temere emissam comprime uocem. €{&7Oc.&} Toleranda quamuis patiar, haud umquam queant €nisi morte tristi nostra finiri mala. €genetrice caesa, per scelus rapto patre, €orbata fratre, miseriis luctu obruta, €maerore pressa, coniugi inuisa ac meae €subiecta famulae, luce non grata fruor, €trepidante semper corde non mortis metu, €sed sceleris_absit crimen a fatis meis, €mori iuuabit; poena nam grauior nece est €uidere tumidos et truces miserae mihi €uultus tyranni, iungere atque hosti oscula, @1 €timere nutus cuius obsequium meus €haud ferre posset fata post fratris dolor €scelere interempti, cuius imperium tenet €et sorte gaudet auctor infandae necis. €@@Quam saepe tristis umbra germani meis €offertur oculis, membra cum soluit quies €et fessa fletu lumina oppressit sopor: €modo facibus atris armat infirmas manus €oculosque et ora fratris infestus petit, €modo trepidus idem refugit in thalamos meos; €persequitur hostis atque inhaerenti mihi €uiolentus ensem per latus nostrum rapit. €tunc tremor et ingens excutit somnos pauor €renouatque luctus et metus miserae mihi. €@@Adice his superbam paelicem, nostrae domus €spoliis nitentem, cuius in munus suam €Stygiae parentem natus imposuit rati, €quam, dira post naufragia, superato mari, €ferro interemit saeuior pelagi fretis: €quae spes salutis, post nefas tantum, mihi? €inimica uictrix imminet thalamis meis €odioque nostri flagrat et pretium stupri €iustae maritum coniugis poscit caput. €@@Emergere umbris et fer auxilium tuae €natae inuocanti, genitor, aut Stygios sinus €tellure rupta pande, quo praeceps ferar. €{&7Nvt.&} Frustra parentis inuocas manes tui, €miseranda, frustra, nulla cui prolis suae €manet inter umbras cura: qui nato suo €praeferre potuit sanguine alieno satum €genitamque fratris coniugem captus sibi @1 €toris nefandis flebili iunxit face. €hinc orta series facinorum: caedes, doli, €regni cupido, sanguinis diri sitis; €mactata soceri concidit thalamis gener €uictima, tuis ne fieret hymenaeis potens. €pro facinus ingens! feminae est munus datus €Silanus et cruore foedauit suo €patrios penates, criminis ficti reus. €intrauit hostis, ei mihi, captam domum €dolis nouercae, principis factus gener €idemque natus, iuuenis infandi ingeni, €capaxque scelerum, dira cui genetrix facem €accendit et te iunxit inuitam metu. €@@Tantoque uictrix facta successu ferox €ausa imminere est orbis imperio sacri. €quis tot referre facinorum formas potest €et spes nefandas feminae et blandos dolos €regnum petentis per gradus scelerum omnium? €tunc sancta Pietas extulit trepidos gradus €uacuamque Erinys saeua funesto pede €intrauit aulam, polluit Stygia face €sacros penates, iura naturae furens €fasque omne rupit: miscuit coniunx uiro €uenena saeua, cecidit atque eadem sui €mox scelere nati. Tu quoque extinctus iaces, €deflende nobis semper, infelix puer, €modo sidus orbis, columen augustae domus, €Britannice, heu me, nunc leuis tantum cinis €et tristis umbra; saeua cui lacrimas dedit €etiam nouerca, cum rogis artus tuos @1 €dedit cremandos membraque et uultus deo €similes uolanti saeuiens flamma abstulit. €{&7Oc.&} Extinguat et me, ne manu nostra cadat! €{&7Nvt.&} Natura uires non dedit tantas tibi. €{&7Oc.&} Dolor ira maeror miseriae luctus dabunt. €{&7Nvt.&} Vince obsequendo potius immitem uirum. €{&7Oc.&} Vt fratrem ademptum scelere restituat mihi? €{&7Nvt.&} Incolumis ut sis ipsa, labentem ut domum €genitoris olim subole restituas tua. €{&7Oc.&} Expectat aliam principis subolem domus; €me dira miseri fata germani trahunt. €{&7Nvt.&} Confirmet animum ciuium tantus fauor. €{&7Oc.&} Solatur iste nostra, non releuat mala. €{&7Nvt.&} Vis magna populi est. {&7Oc.&} Principis maior tamen. €{&7Nvt.&} Respiciet ipse coniugem. {&7Oc.&} Paelex uetat. €{&7Nvt.&} Inuisa cunctis nempe. {&7Oc.&} Sed cara est uiro. €{&7Nvt.&} Nondum uxor est. {&7Oc.&} Iam fiet, et genetrix simul. €{&7Nvt.&} Iuuenilis ardor impetu primo furit, €languescit idem facile nec durat diu €in Venere turpi, ceu leuis flammae uapor: €amor perennis coniugis castae manet. €Violare prima quae toros ausa est tuos €animumque domini famula possedit diu, €iam metuit eadem_{&7Oc.&} Nempe praelatam sibi. þ°±·ÿï°±°ÿï‚ÏãôÿïƒÓåîÐèéìÿ‹Ä{&7Nvt.&} Subiecta et humilis, atque monumenta extruit €quibus timorem falsa testatur suum. €Et hanc leuis fallaxque destituet deus €uolucer Cupido: sit licet forma eminens, €opibus superba, gaudium capiet breue. @1 €@@Passa est similes ipsa dolores €@@@@regina deum, €cum se formas uertit in omnes €dominus caeli diuumque pater €et modo pennas sumpsit oloris, €modo Sidonii cornua tauri; €aureus idem fluxit in imbri; €fulgent caelo sidera Ledae, €patrio residet Bacchus Olympo, €deus Alcides possidet Heben €nec Iunonis iam timet iras, €cuius gener est qui fuit hostis. €Vicit sapiens tamen obsequium €coniugis altae pressusque dolor: €sola Tonantem tenet aetherio €secura toro maxima Iuno, €nec mortali captus forma €deserit altam Iuppiter aulam. €Tu quoque, terris altera Iuno, €soror Augusti coniunxque, graues €@@@@uince dolores. €{&7Oc.&} Iungentur ante saeua sideribus freta €et ignis undae, Tartaro tristi polus, €lux alma tenebris, roscidae nocti dies, €quam cum scelesti coniugis mente impia €mens nostra, semper fratris extincti memor. €utinam nefandi principis dirum caput €obruere flammis caelitum rector paret, €qui saepe terras fulmine infesto quatit €mentesque nostras ignibus terret sacris €nouisque monstris; uidimus caelo iubar @1 €ardens cometen pandere infaustam facem, €qua plaustra tardus noctis alterna uice €regit Bootes, frigore Arctoo rigens: €en ipse diro spiritu saeui ducis €polluitur aether, gentibus clades nouas €minantur astra, quas regit dux impius. €non tam ferum Typhona neglecto Ioue €irata Tellus edidit quondam parens: €haec grauior illo pestis, hic hostis deum €hominumque templis expulit superos suis €ciuesque patria, spiritum fratri abstulit, €hausit cruorem matris_et lucem uidet €fruiturque uita noxiam atque animam trahit! €Pro summe genitor, tela cur frustra iacis €inuicta totiens temere regali manu? €in tam nocentem dextra cur cessat tua? €utinam suorum facinorum poenas luat €Nero insitiuus, Domitio genitus patre, €orbis tyrannus, quem premit turpi iugo €morumque uitiis nomen Augustum inquinat! €{&7Nvt.&} Indignus ille, fateor, est thalamis tuis; €sed cede fatis atque fortunae tuae, €alumna, quaeso, neue uiolenti moue €iram mariti. forsitan uindex deus €existet aliquis, laetus et ueniet dies. €{&7Oc.&} Graui deorum nostra iam pridem domus €urgetur ira, prima quam pressit Venus €furore miserae dura genetricis meae, @1 €quae nupta demens nupsit incesta face, €oblita nostri, coniugis, legum immemor. €illos soluta crine, succincta anguibus €ultrix Erinys uenit ad Stygios toros €raptasque thalamis sanguine extinxit faces; €incendit ira principis pectus truci €caedem in nefandam: cecidit infelix parens, €heu, nostra ferro meque perpetuo obruit €extincta luctu; coniugem traxit suum €natumque ad umbras, prodidit lapsam domum. €{&7Nvt.&} Renouare luctus parce cum fletu pios, €manes parentis neue sollicita tuae, €graues furoris quae sui poenas dedit. €@@{&7Chorvs&} Quae fama modo uenit ad aures? €utinam falso credita perdat €frustra totiens iactata fidem, €nec noua coniunx nostri thalamos €principis intret, teneatque suos €nupta penates Claudia proles. €edat partu pignora pacis, €qua tranquillus gaudeat orbis €seruetque decus Roma aeternum. €Fratris thalamos sortita tenet €@@@@maxima Iuno, €soror Augusti sociata toris €cur a patria pellitur aula? €sancta quid illi prodest pietas Œ‚žá@@@@diuusque pater? @1 ‹‚Ÿquid uirginitas castusque pudor? €Nos quoque nostri sumus immemores €post fata ducis, cuius stirpem €prodimus aegro suadente metu. €@@Vera priorum uirtus quondam €Romana fuit uerumque genus €Martis in illis sanguisque uiris. €Illi reges hac expulerunt Œ‚¦á@@@@urbe superbos ‹‚§ultique tuos sunt bene manes, ‹‚­mactata tua, miseranda, manu, €@@@@nata Lucreti, €stuprum saeui passa tyranni. ‹‚¬Te quoque bellum triste secutum est, ‹‚¨uirgo dextra caesa parentis, €ne seruitium paterere graue et €improba ferret praemia uictrix €@@@@dira libido. ‹‚°Dedit infandi sceleris poenas €cum Tarquinio Tullia coniunx, €quae per caesi membra parentis €egit saeuos impia currus €laceroque seni uiolenta rogos Œ‚´á@@@@nata negauit. ‹‚µ@@Haec quoque nati uidere nefas €@@@@saecula magnum, €cum Tyrrhenum rate ferali €princeps captam fraude parentem Œ‚¸á@@@@misit in aequor. ‹‚¹Properant placidos linquere portus €@@@@iussi nautae, @1 €resonant remis pulsata freta; €fertur in altum prouecta ratis, €quae resoluto robore labens €pressa dehiscit sorbetque mare. €Tollitur ingens clamor ad astra €cum femineo mixtus planctu. €mors ante oculos dira uagatur; €quaerit leti sibi quisque fugam: €alii lacerae puppis tabulis €haerent nudi fluctusque secant, €repetunt alii litora nantes; €multos mergunt fata profundo. €@@Scindit uestes Augusta suas €@@@@laceratque comas €rigat et maestis fletibus ora. €postquam spes est nulla salutis, €ardens ira, iam uicta malis: €'haec' exclamat 'mihi pro tanto €munere reddis praemia, nate? €hac sum, fateor, digna carina, €quae te genui, quae tibi lucem €atque imperium nomenque dedi €@@@@Caesaris amens. €Exere uultus Acheronte tuos €poenisque meis pascere, coniunx: €ego causa tuae, miserande, necis €natoque tuo funeris auctor €en, ut merui, ferar ad manes €@@@@inhumata tuos, €obruta saeuis aequoris undis.' €Feriunt fluctus ora loquentis, @1 €ruit in pelagus rursumque salo €@@@@pressa resurgit; €pellit palmis cogente metu €freta, sed cedit fessa labori. €Mansit tacitis in pectoribus €spreta tristi iam morte fides: €multi dominae ferre auxilium €pelago fractis uiribus audent; €bracchia quamuis lenta trahentem €uoce hortantur manibusque leuant. €@@Quid tibi saeui fugisse maris €@@@@profuit undas? €ferro es nati moritura tui, €cuius facinus uix posteritas, €tarde semper saecula credent. €Furit ereptam pelagoque dolet €@@@@uiuere matrem €impius ingens geminatque nefas: €ruit in miserae fata parentis €patiturque moram sceleris nullam. €missus peragit iussa satelles: €reserat dominae pectora ferro. €Caedis moriens illa ministrum €@@@@rogat infelix, €utero dirum condat ut ensem: €'hic est, hic est fodiendus' ait €'ferro, monstrum qui tale tulit.' €post hanc uocem cum supremo €@@@@mixtam gemitu €animam tandem per fera tristem €@@@@uulnera reddit. @1 €@@{&7Seneca&} Quid, impotens Fortuna, fallaci mihi €blandita uultu, sorte contentum mea €alte extulisti, grauius ut ruerem edita €receptus arce totque prospicerem metus? €melius latebam procul ab inuidiae malis €remotus inter Corsici rupes maris, €ubi liber animus et sui iuris mihi €semper uacabat studia recolenti mea. €O quam iuuabat, quo nihil maius parens €Natura genuit, operis immensi artifex, €caelum intueri, solis et cursus sacros €mundique motus, noctis alternas uices €orbemque Phoebes, astra quam cingunt uaga, €lateque fulgens aetheris magni decus; €qui si senescit, tantus in caecum chaos €casurus iterum, tunc adest mundo dies €supremus ille, qui premat genus impium €caeli ruina, rursus ut stirpem nouam €generet renascens melior, ut quondam tulit €iuuenis, tenente regna Saturno poli. €Tunc illa uirgo, numinis magni dea, €Iustitia, caelo missa cum sancta Fide €terra regebat mitis humanum genus. €non bella norant, non tubae fremitus truces, €non arma gentes, cingere assuerant suas €muris nec urbes: peruium cunctis iter, @1 €communis usus omnium rerum fuit; €et ipsa Tellus laeta fecundos sinus €pandebat ultro, tam piis felix parens €et tuta alumnis. Alia sed suboles minus €conspecta mitis * * * Œƒ—á* * * Tertium sollers genus ‹ƒ˜nouas ad artes extitit, sanctum tamen, €mox inquietum quod sequi cursu feras €auderet acres, fluctibus tectos graui €extrahere pisces rete uel calamo leui, €decipere uolucres crate * * * ƒœâéóÿtenere laqueo, premere subiectos iugo ‹ƒtauros feroces, uomere immunem prius €sulcare terram, laesa quae fruges suas Œƒžá* ‹ƒŸinterior, alte condidit sacro sinu. €@@Sed in parentis uiscera intrauit suae €deterior aetas; eruit ferrum graue €aurumque, saeuas mox et armauit manus; €partita fines regna constituit, nouas €exstruxit urbes, tecta defendit sua €aliena telis aut petit praedae imminens. €neglecta terras fugit et mores feros €hominum, cruenta caede pollutas manus €Astraea uirgo, siderum magnum decus. þ°±·ÿï°±°ÿï‚ÏãôÿïƒÓåîÐèéìÿ‹ƒ©cupido belli creuit atque auri fames €totum per orbem, maximum exortum est malum @1 €luxuria, pestis blanda, cui uires dedit €roburque longum tempus atque error grauis. €@@Collecta uitia per tot aetates diu €in nos redundant: saeculo premimur graui, €quo scelera regnant, saeuit impietas furens, €turpi libido Venere dominatur potens, €luxuria uictrix orbis immensas opes €iam pridem auaris manibus, ut perdat, rapit. €@@Sed ecce, gressu fertur attonito Nero €trucique uultu. quid ferat mente horreo. €@@{&7Nero&} Perage imperata: mitte, qui Plauti mihi €Sullaeque caesi referat abscisum caput. €{&7Praefectvs&} Iussa haud morabor: castra confestim petam. €{&7Se.&} Nihil in propinquos temere constitui decet. €{&7Ne.&} Iusto esse facile est cui uacat pectus metu. €{&7Se.&} Magnum timoris remedium clementia est. €{&7Ne.&} Extinguere hostem maxima est uirtus ducis. €{&7Se.&} Seruare ciues maior est patriae patri. €{&7Ne.&} Praecipere mitem conuenit pueris senem. €{&7Se.&} Regenda magis est feruida adolescentia. €{&7Ne.&} Aetate in hac satis esse consilii reor. €{&7Se.&} Vt facta superi comprobent semper tua. €{&7Ne.&} Stulte uerebor, ipse cum faciam, deos. €{&7Se.&} Hoc plus uerere quod licet tantum tibi. @1 €{&7Ne.&} Fortuna nostra cuncta permittit mihi. €{&7Se.&} Crede obsequenti parcius: leuis est dea. €{&7Ne.&} Inertis est nescire quid liceat sibi. €{&7Se.&} Id facere laus est quod decet, non quod licet. €{&7Ne.&} Calcat iacentem uulgus. {&7Se.&} Inuisum opprimit. €{&7Ne.&} Ferrum tuetur principem. {&7Se.&} Melius fides. €{&7Ne.&} Decet timeri Caesarem. {&7Se.&} At plus diligi. €{&7Ne.&} Metuant necesse est_{&7Se.&} Quidquid exprimitur graue est. €{&7Ne.&} Iussisque nostris pareant. {&7Se.&} Iusta impera. €{&7Ne.&} Statuam ipse. {&7Se.&} Quae consensus efficiat rata. €{&7Ne.&} Destrictus ensis faciet. {&7Se.&} Hoc absit nefas. €{&7Ne.&} An patiar ultra sanguinem nostrum peti, €inultus et contemptus ut subito opprimar? €exilia non fregere summotos procul €Plautum atque Sullam, pertinax quorum furor €armat ministros sceleris in caedem meam, €absentium cum maneat etiam ingens fauor €in urbe nostra, qui fouet spes exulum. €tollantur hostes ense suspecti mihi, €inuisa coniunx pereat et carum sibi €fratrem sequatur. quidquid excelsum est cadat. €{&7Se.&} Pulcrum eminere est inter illustres uiros, €consulere patriae, parcere afflictis, fera €caede abstinere, tempus atque irae dare, €orbi quietem, saeculo pacem suo. €haec summa uirtus, petitur hac caelum uia. €sic ille patriae primus Augustus parens €complexus astra est, colitur et templis deus. €illum tamen Fortuna iactauit diu €terra marique per graues belli uices, €hostes parentis donec oppressit sui: @1 €tibi numen incruenta summisit suum €et dedit habenas imperi facili manu €nutuque terras maria subiecit tuo; €inuidia tristis, uicta consensu pio, €cessit; senatus, equitis accensus fauor; €plebisque uotis atque iudicio patrum €tu pacis auctor, generis humani arbiter €electus orbem spiritu sacro regis €patriae parens: quod nomen ut serues petit €suosque ciues Roma commendat tibi. €{&7Ne.&} Munus deorum est, ipsa quod seruit mihi €Roma et senatus quodque ab inuitis preces €humilesque uoces exprimit nostri metus. €seruare ciues principi et patriae graues, €claro tumentes genere quae dementia est, €cum liceat una uoce suspectos sibi €mori iubere? Brutus in caedem ducis, €a quo salutem tulerat, armauit manus: €inuictus acie, gentium domitor, Ioui €aequatus altos saepe per honorum gradus €Caesar nefando ciuium scelere occidit. €@@Quantum cruoris Roma tum uidit sui, €lacerata totiens! ille qui meruit pia €uirtute caelum, diuus Augustus, uiros €quot interemit nobiles, iuuenes senes €sparsos per orbem, cum suos mortis metu €fugerent penates et trium ferrum ducum, €tabula notante deditos tristi neci! @1 €exposita rostris capita caesorum patres €uidere maesti, flere nec licuit suos, €non gemere dira tabe polluto foro, €stillante sanie per putres uultus graui. €Nec finis hic cruoris aut caedis stetit: €pauere uolucres et feras saeuas diu €tristes Philippi, * * * Œ„„á* * * hausit et Siculum mare ‹„…classes uirosque saepe caedentes suos, €concussus orbis uiribus magnis ducum. €superatus acie puppibus Nilum petit €fugae paratis, ipse periturus breui: €hausit cruorem incesta Romani ducis €Aegyptus iterum, non leues umbras tegit. €Illic sepultum est impie gestum diu €ciuile bellum. condidit tandem suos €iam fessus enses uictor hebetatos feris €uulneribus, et continuit imperium metus. €armis fideque militis tutus fuit, €pietate nati factus eximia deus, €post fata consecratus et templis datus. €@@Nos quoque manebunt astra, si saeuo prior €ense occuparo quidquid infestum est mihi €dignaque nostram subole fundaro domum. €{&7Se.&} Implebit aulam stirpe caelesti tuam €generata diuo, Claudiae gentis decus, €sortita fratris more Iunonis toros. @1 €{&7Ne.&} Incesta genetrix detrahit generi fidem, €animusque numquam coniugis iunctus mihi. €{&7Se.&} Teneris in annis haud satis clara est fides, €pudore uictus cum tegit flammas amor. €{&7Ne.&} Hoc equidem et ipse credidi frustra diu, €manifesta quamuis pectore insociabili €uultuque signa proderent odium mei, €tandem quod ardens statuit ulcisci dolor_ €dignamque thalamis coniugem inueni meis €genere atque forma, uicta cui cedet Venus €Iouisque coniunx et ferox armis dea. €{&7Se.&} Probitas fidesque coniugis, mores pudor €placeant marito: sola perpetuo manent €subiecta nulli mentis atque animi bona; €florem decoris singuli carpunt dies. €{&7Ne.&} Omnes in unam contulit laudes deus €talemque nasci fata uoluerunt mihi. €{&7Se.&} Recedat a te (temere ne credas) amor. €{&7Ne.&} Quem summouere fulminis dominus nequit, €caeli tyrannum, saeua qui penetrat freta €Ditisque regna, detrahit superos polo? €{&7Se.&} Volucrem esse Amorem fingit immitem deum €mortalis error, armat et telis manus €arcuque sacras, instruit saeua face €genitumque credit Venere, Vulcano satum: €uis magna mentis blandus atque animi calor €Amor est; iuuenta gignitur, luxu otio €nutritur inter laeta Fortunae bona. €quem si fouere atque alere desistas, cadit €breuique uires perdit extinctus suas. @1 €{&7Ne.&} Hanc esse uitae maximam causam reor, €per quam uoluptas oritur; interitu caret, €cum procreetur semper, humanum genus €Amore grato, qui truces mulcet feras. €hic mihi iugales praeferat taedas deus €iungatque nostris igne Poppaeam toris. €{&7Se.&} Vix sustinere possit hos thalamos dolor €uidere populi, sancta nec pietas sinat. €{&7Ne.&} Prohibebor unus facere quod cunctis licet? €{&7Se.&} Maiora populus semper a summo exigit. €{&7Ne.&} Libet experiri, uiribus fractus meis €an cedat animis temere conceptus furor. €{&7Se.&} Obsequere potius ciuibus placidus tuis. €{&7Ne.&} Male imperatur, cum regit uulgus duces. €{&7Se.&} Nihil impetrare cum ualet, iuste dolet. €{&7Ne.&} Exprimere ius est, ferre quod nequeunt preces? €{&7Se.&} Negare durum est. {&7Ne.&} Principem cogi nefas. €{&7Se.&} Remittat ipse. {&7Ne.&} Fama sed uictum feret. €{&7Se.&} Leuis atque uana. {&7Ne.&} Sit licet, multos notat. €{&7Se.&} Excelsa metuit. {&7Ne.&} Non minus carpit tamen. €{&7Se.&} Facile opprimetur. merita te diui patris €aetasque frangat coniugis, probitas pudor. €{&7Ne.&} Desiste tandem, iam grauis nimium mihi, €instare: liceat facere quod Seneca improbat. €et ipse populi uota iam pridem moror Œ„Îá* ‹„Ïcum portet utero pignus et partem mei. €quin destinamus proximum thalamis diem. @1 €@@{&7Agrippina&} Tellure rupta Tartaro gressum extuli, €Stygiam cruenta praeferens dextra facem €thalamis scelestis: nubat his flammis meo €Poppaea nato iuncta, quas uindex manus €dolorque matris uertet ad tristes rogos. €manet inter umbras impiae caedis mihi €semper memoria, manibus nostris grauis €adhuc inultis, reddita et meritis meis €funesta merces puppis et pretium imperi €nox illa qua naufragia defleui mea; €comitum necem natique crudelis nefas €deflere uotum fuerat_haud tempus datum est €lacrimis, sed ingens scelere geminauit nefas. €perempta ferro, foeda uulneribus sacros €intra penates spiritum effudi grauem €erepta pelago, sanguine extinxi meo €nec odia nati: saeuit in nomen ferus þ°±·ÿï°±°ÿï‚ÏãôÿïƒÓåîÐèéìÿ‹„âmatris tyrannus, obrui meritum cupit, €simulacra, titulos destruit mortis metu €totum per orbem, quem dedit poenam in meam €puero regendum noster infelix amor. €@@Extinctus umbras agitat infestus meas €flammisque uultus noxios coniunx petit, €instat, minatur, imputat fatum mihi €tumulumque nati, poscit auctorem necis. €iam parce: dabitur, tempus haud longum peto. €ultrix Erinys impio dignum parat €letum tyranno, uerbera et turpem fugam €poenasque quis et Tantali uincat sitim, @1 €dirum laborem Sisyphi, Tityi alitem €Ixionisque membra rapientem rotam. €licet extruat marmoribus atque auro tegat €superbus aulam, limen armatae ducis €seruent cohortes, mittat immensas opes €exhaustus orbis, supplices dextram petant €Parthi cruentam, regna diuitias ferant: €ueniet dies tempusque quo reddat suis €animam nocentem sceleribus, iugulum hostibus €desertus ac destructus et cunctis egens. €@@Heu, quo labor, quo uota ceciderunt mea? €quo te furor prouexit attonitum tuus €et fata, nate, cedat ut tantis malis €genetricis ira, quae tuo scelere occidit? €utinam, antequam te paruulum in lucem edidi €aluique, saeuae nostra lacerassent ferae €uiscera: sine ullo scelere, sine sensu innocens €meus occidisses; iunctus atque haerens mihi €semper quieta cerneres sede inferum €proauos patremque, nominis magni uiros, €quos nunc pudor luctusque perpetuus manet €ex te, nefande, meque quae talem tuli. €@@Quid tegere cesso Tartaro uultus meos, €nouerca coniunx mater infelix meis? €@@{&7Octavia&} Parcite lacrimis urbis festo €@@@@laetoque die, €ne tantus amor nostrique fauor €principis acres suscitet iras €uobisque ego sim causa malorum. @1 €non hoc primum pectora uulnus €mea senserunt: grauiora tuli; €dabit hic nostris finem curis Œ…á@@@@uel morte dies; ‹…Žnon ego saeui cernere cogar €@@@@coniugis ora, €non inuisos intrare mihi €@@@@thalamos famulae; €soror Augusti, non uxor ero. €absint tantum tristes poenae €@@@@letique metus_ €scelerum diri, miseranda, uiri €potes hoc demens sperare memor? €hos ad thalamos seruata diu €uictima tandem funesta cades. €@@Sed quid patrios saepe penates €respicis udis confusa genis? €propera tectis efferre gradus, €linque cruentam principis aulam. €@@{&7Chorvs&} En illuxit suspecta diu €fama totiens iactata dies: €cessit thalamis Claudia diri €@@@@pulsa Neronis, €quos iam uictrix Poppaea tenet, €cessat pietas dum nostra graui €compressa metu segnisque dolor. @1 €Vbi Romani uis est populi, €fregit diros quae saepe duces, €dedit inuictae leges patriae, €fasces dignis ciuibus olim, €iussit bellum pacemque, feras Œ…¨á@@@@gentes domuit, ‹…©captos reges carcere clausit? €Grauis en oculis undique nostris €iam Poppaeae fulget imago €@@@@iuncta Neroni! €affligat humo uiolenta manus €similes nimium uultus dominae €ipsamque toris detrahat altis, €petat infestis mox et flammis €telisque feri principis aulam. €@@{&7Nvtrix&} Quo trepida gressum coniugis thalamis tui €effers, alumna, quidue secretum petis €turbata uultu? cur genae fletu madent? €certe petitus precibus et uotis dies €nostris refulsit: Caesari iuncta es tuo €taeda iugali, quem tuus cepit decor €et culta sancte tradidit uinctum tibi €genetrix Amoris, maximum numen, Venus. €O qualis altos quanta pressisti toros €residens in aula! uidit attonitus tuam @1 €formam senatus, tura cum superis dares €sacrasque grato spargeres aras mero, €uelata summum flammeo tenui caput; €et ipse lateri iunctus atque haerens tuo €sublimis inter ciuium laeta omina €incessit habitu atque ore laetitiam gerens €princeps superbo: talis emersam freto €spumante Peleus coniugem accepit Thetin, €quorum toros celebrasse caelestes ferunt €pelagique numen omne consensu pari. €Quae subita uultus causa mutauit tuos? €quid pallor iste, quid ferant lacrimae doce. €@@{&7Poppaea&} Confusa tristi proximae noctis metu €uisuque, nutrix, mente turbata feror, €defecta sensu. laeta nam postquam dies €sideribus atris cessit et nocti polus, €inter Neronis uincta complexus mei €somno resoluor; nec diu placida frui €quiete licuit. uisa nam thalamos meos €celebrare turba est maesta: resolutis comis €matres Latinae flebiles planctus dabant; €inter tubarum saepe terribilem sonum €sparsam cruore coniugis genetrix mei €uultu minaci saeua quatiebat facem. €Quam dum sequor coacta praesenti metu, €diducta subito patuit ingenti mihi €tellus hiatu; lata quo praeceps toros €cerno iugales pariter et miror meos, €in quis resedi fessa. uenientem intuor @1 €comitante turba coniugem quondam meum €natumque; properat petere complexus meos €Crispinus, intermissa libare oscula: €irrupit intra tecta cum trepidus mea €ensemque iugulo condidit saeuum Nero. €Tandem quietem magnus excussit timor; €quatit ora et artus horridus nostros tremor €pulsatque pectus; continet uocem timor, €quam nunc fides pietasque produxit tua. €Heu quid minantur inferum manes mihi €aut quem cruorem coniugis uidi mei? €{&7Nvt.&} Quaecumque mentis agitat intentus uigor, €ea per quietem sacer et arcanus refert €ueloxque sensus. coniugem thalamos toros €uidisse te miraris amplexu noui €haerens mariti? sed mouent laeto die €pulsata palmis pectora et fusae comae? €Octauiae discidia planxerunt sacros €inter penates fratris et patrium larem. €fax illa, quam secuta es, Augustae manu €praelata clarum nomen inuidia tibi €partum ominatur, inferum sedes toros €stabiles futuros spondet aeternae domus. €iugulo quod ensem condidit princeps tuus, €bella haud mouebit, pace sed ferrum teget. €Recollige animum, recipe laetitiam, precor, €timore pulso redde te thalamis tuis. €{&7Po.&} Delubra et aras petere constitui sacras, €caesis litare uictimis numen deum, @1 €ut expientur noctis et somni minae €terrorque in hostes redeat attonitus meos. €Tu uota pro me suscipe et precibus piis €superos adora, maneat ut praesens status. €@@{&7Chorvs&} Si uera loquax fama Tonantis €furta et gratos narrat amores €(quem modo Ledae pressisse sinum €tectum plumis pennisque ferunt, €modo per fluctus raptam Europen €taurum tergo portasse trucem), €quae regit et nunc deseret astra, €petet amplexus, Poppaea, tuos, €quos et Ledae praeferre potest €et tibi, quondam cui miranti €fuluo, Danae, fluxit in auro. €Formam Sparte iactet alumnae €licet et Phrygius praemia pastor, €uincet uultus haec Tyndaridos, €qui mouerunt horrida bella €Phrygiaeque solo regna dedere. €@@Sed quis gressu ruit attonito €aut quid portat pectore anhelo? €@@{&7Nvntivs&} Quicumque tectis excubat miles ducis, €defendat aulam, cui furor populi imminet. @1 €trepidi cohortes ecce praefecti trahunt €praesidia ad urbis, uicta nec cedit metu €concepta rabies temere, sed uires capit. €{&7Cho.&} Quis iste mentes agitat attonitus furor? €{&7Nvn.&} Octauiae fauore percussa agmina €et efferata per nefas ingens ruunt. €{&7Cho.&} Quid ausa facere quoue consilio doce. €{&7Nvn.&} Reddere penates Claudiae diri parant €torosque fratris, debitam partem imperi. €{&7Cho.&} Quos iam tenet Poppaea concordi fide? €{&7Nvn.&} Hinc urit animos pertinax nimium fauor €et in furorem temere praecipites agit: €quaecumque claro marmore effigies stetit €aut aere fulgens, ora Poppaeae gerens, €afflicta uulgi manibus et saeuo iacet €euersa ferro; membra per partes trahunt €diducta laqueis, obruunt turpi diu €calcata caeno. uerba conueniunt feris €immixta factis, quae timor reticet meus. €Saepire flammis principis sedem parant, €populi nisi irae coniugem reddat nouam, €reddat penates Claudiae uictus suos. €ut noscat ipse ciuium motus mea €uoce, haud morabor iussa praefecti exequi. €{&7Cho.&} Quid fera frustra bella mouetis? €inuicta gerit tela Cupido: €flammis uestros obruet ignes @1 €quis extinxit fulmina saepe €captumque Iouem caelo traxit. €@@Laesi tristes dabitis poenas €@@@@sanguine uestro; €non est patiens feruidus irae Œ†­á@@@@facilisque regi: ‹†®ille ferocem iussit Achillem €@@@@pulsare lyram, €fregit Danaos, fregit Atriden, €regna euertit Priami, claras Œ†±á@@@@diruit urbes. ‹†²et nunc animus quid ferat horret €uis immitis uiolenta dei. €@@{&7Nero&} O lenta nimium militis nostri manus €et ira patiens post nefas tantum mea, €quod non cruor ciuilis accensas faces €extinguit in nos, caede nec populi madet €funerea Roma, quae uiros tales tulit! þ°±·ÿï°±°ÿï‚ÏãôÿïƒÓåîÐèéìÿ‹†¹Admissa sed iam morte puniri parum est, €grauiora meruit impium plebis scelus. €en illa, cui me ciuium subicit furor, €suspecta coniunx et soror semper mihi, €tandem dolori spiritum reddat meo €iramque nostram sanguine extinguat suo; €mox tecta flammis concidant urbis meis, €ignes ruinae noxium populum premant €turpisque egestas, saeua cum luctu fames. €Exultat ingens saeculi nostri bonis €corrupta turba nec capit clementiam @1 €ingrata nostram, ferre nec pacem potest, €sed inquieta rapitur hinc audacia, €hinc temeritate fertur in praeceps sua: €malis domanda est et graui semper iugo €premenda, ne quid simile temptare audeat €contraque sanctos coniugis uultus meae €attollere oculos; fracta per poenas metu €parere discet principis nutu sui. €@@Sed adesse cerno rara quem pietas uirum €fidesque castris nota praeposuit meis. €@@{&7Praefectvs&} Populi furorem caede paucorum, diu €qui restiterunt temere, compressum affero. €{&7Ne.&} Et hoc sat est? sic miles audisti ducem? Œ†Ðá* ‹†Ñcompescis? haec uindicta debetur mihi? €{&7Prf.&} Cecidere motus impii ferro duces. €{&7Ne.&} Quid illa turba, petere quae flammis meos €ausa est penates, principi legem dare, €abstrahere nostris coniugem caram toris, €uiolare quantum licuit incesta manu €et uoce dira? debita poena uacat? €{&7Prf.&} Poenam dolor constituet in ciues tuos? €{&7Ne.&} Constituet, aetas nulla quam famae eximat. €{&7Prf.&} Tua temperet nos ira, non noster timor. €{&7Ne.&} Iram expiabit prima quae meruit meam. @1 €{&7Prf.&} Quam poscat ede, nostra ne parcat manus. €{&7Ne.&} Caedem sororis poscit et dirum caput. €{&7Prf.&} Horrore uinctum trepidus astrinxit rigor. €{&7Ne.&} Parere dubitas? {&7Prf.&} Cur meam damnas fidem? €{&7Ne.&} Quod parcis hosti. {&7Prf.&} Femina hoc nomen capit? €{&7Ne.&} Si scelera cepit. {&7Prf.&} Estne qui sontem arguat? €{&7Ne.&} Populi furor. {&7Prf.&} Quis regere dementes ualet? €{&7Ne.&} Qui concitare potuit. {&7Prf.&} Haud quemquam, reor, €mulier_{&7Ne.&} Dedit natura cui pronum malo €animum, ad nocendum pectus instruxit dolis. €{&7Prf.&} Sed uim negauit. {&7Ne.&} Vt ne inexpugnabilis €esset, sed aegras frangeret uires timor €uel poena; quae iam sera damnatam premet €diu nocentem. tolle consilium ac preces €et imperata perage: deuectam rate €procul in remotum litus interimi iube, €tandem ut residat pectoris nostri tumor. €@@{&7Chorvs&} O funestus multis populi Œ†íá@@@@dirusque fauor, ‹†îqui cum flatu uela secundo €ratis impleuit uexitque procul, €languidus idem deserit alto €@@@@saeuoque mari. €Fleuit Gracchos miseranda parens, @1 €perdidit ingens quos plebis amor Œ†óá@@@@nimiusque fauor, ‹†ôgenere illustres, pietate fide €lingua claros, pectore fortes, €@@@@legibus acres. €Te quoque, Liui, simili leto €@@@@Fortuna dedit, €quem neque fasces texere, suae €nec tecta domus_plura referre €prohibet praesens exempla dolor: €modo cui patriam reddere ciues €aulam et fratris uoluere toros, €nunc ad poenam letumque trahi €flentem miseram cernere possunt. €@@Bene paupertas humili tecto Œ‡€á@@@@contenta latet: ‹‡quatiunt altas saepe procellae €aut euertit Fortuna domos. €@@{&7Octavia&} Quo me trahitis quodue tyrannus €aut exilium regina iubet? €sic mihi uitam fracta remittit, €tot iam nostris euicta malis? €sin caede mea cumulare parat €luctus nostros, inuidet etiam €cur in patria mihi saeua mori? @1 €sed iam spes est nulla salutis: €fratris cerno miseranda ratem. €hac est cuius uecta carina €quondam genetrix, nunc et thalamis €expulsa soror miseranda uehar. €nullum Pietas nunc numen habet €@@@@nec sunt superi: €regnat mundo tristis Erinys. €@@Quis mea digne deflere potest €mala? quae lacrimis nostris questus Œ‡“á@@@@reddere aedon? ‹‡”cuius pennas utinam miserae €@@@@mihi fata darent! €fugerem luctus ablata meos €penna uolucri procul et coetus €hominum tristes caedemque feram. €sola in uacuo nemore et tenui Œ‡™á@@@@ramo pendens ‹‡šquerulo possem gutture maestum €@@@@fundere murmur. €{&7Cho.&} Regitur fatis mortale genus €nec sibi quidquam spondere potest €@@@@firmum et stabile, €quem per casus uoluit uarios €semper nobis metuenda dies. €Animum firment exempla tuum, €iam multa domus quae uestra tulit: €quid saeuior est Fortuna tibi? €Tu mihi primum tot natorum €memoranda parens, nata Agrippae, @1 €nurus Augusti, Caesaris uxor, €cuius nomen clarum toto €@@@@fulsit in orbe, €utero totiens enixa graui Œ‡©á@@@@pignora pacis, ‹‡ªmox exilium, uerbera, saeuas €passa catenas, funera, luctus, €tandem letum cruciata diu. €Felix thalamis Liuia Drusi €natisque ferum ruit in facinus €@@@@poenamque suam. €Iulia matris fata secuta est: €post longa tamen tempora ferro €caesa est, quamuis crimine nullo. €Quid non potuit quondam genetrix €tua quae rexit principis aulam €cara marito partuque potens? €eadem famulo subiecta suo €cecidit diri militis ense. €Quid cui licuit regnum caeli €sperare, parens tanta Neronis? €non funesta uiolata manu €@@@@remigis ante, €mox et ferro lacerata diu €saeui iacuit uictima nati? €{&7Oc.&} Me quoque tristes mittit ad umbras €ferus et manes ecce tyrannus. €quid iam frustra miseranda moror? €rapite ad letum quis ius in nos Œ‡Áá@@@@Fortuna dedit. ‹‡ÂTestor superos_quid agis, demens? €parce precari quis inuisa es @1 €numina diuum: Tartara testor €Erebique deas scelerum ultrices €@@@@et te, genitor, €dignum tali morte et poena: €non inuisa est mors ista mihi. €@@Armate ratem, date uela fretis €uentisque, petat puppis rector €Pandatariae litora terrae. €{&7Cho.&} Lenes aurae zephyrique leues, €tectam quondam nube aetheria €qui uexistis raptam saeuae €uirginis aris Iphigeniam, €hanc quoque tristi procul a poena €portate, precor, templa ad Triuiae. €Vrbe est nostra mitior Aulis €et Taurorum barbara tellus: €hospitis illic caede litatur €@@@@numen superum; €ciuis gaudet Roma cruore. ï°±±ÿï‚ÁðïãÿïƒÓåîÐèéìÿ¯ôÿ@@@@{1DIVI CLAVDII $*A*P*O*K*O*L*O*K*U*N*T*W*S*I*S&}1 ¡Quid actum sit in caelo ante diem III idus Octobris anno nouo, €initio saeculi felicissimi, uolo memoriae tradere. nihil nec off-€ensae nec gratiae dabitur. haec ita uera. si quis quaesiuerit unde €sciam, primum, si noluero, non respondebo. quis coacturus est? €ego scio me liberum factum, ex quo suum diem obiit ille, qui €uerum prouerbium fecerat, aut regem aut fatuum nasci opor-tere. si libuerit respondere, dicam quod mihi in buccam uenerit. €quis umquam ab historico iuratores exegit? tamen si necesse €fuerit auctorem producere, quaerito ab eo qui Drusillam euntem €in caelum uidit: idem Claudium uidisse se dicet iter facientem €'non passibus aequis'. uelit nolit, necesse est illi omnia uidere €quae in caelo aguntur: Appiae uiae curator est, qua scis et diuum Augustum et Tiberium Caesarem ad deos isse. hunc si inter-€rogaueris, soli narrabit: coram pluribus numquam uerbum €faciet. nam ex quo in senatu iurauit se Drusillam uidisse caelum €ascendentem et illi pro tam bono nuntio nemo credidit quod €uiderit, uerbis conceptis affirmauit se non indicaturum etiam si €in medio foro hominem occisum uidisset. ab hoc ego quae tum €audiui, certa clara affero, ita illum saluum et felicem habeam.  @@@@iam Phoebus breuiore uia contraxerat arcum €@@@@lucis et obscuri crescebant tempora Somni, €@@@@iamque suum uictrix augebat Cynthia regnum, €@@@@et deformis Hiems gratos carpebat honores @1 €@@@@diuitis Autumni iussoque senescere Baccho €@@@@carpebat raras serus uindemitor uuas. puto magis intellegi si dixero: mensis erat October, dies III idus €Octobris. horam non possum certam tibi dicere (facilius inter €philosophos quam inter horologia conueniet) tamen inter sextam et septimam erat. 'nimis rustice! [2adeo his]2 adquiescunt €omnes poetae, non contenti ortus et occasus describere, ut etiam €medium diem inquietent: tu sic transibis horam tam bonam?' @@@@iam medium curru Phoebus diuiserat orbem €@@@@et propior Nocti fessas quatiebat habenas €@@@@obliquo flexam deducens tramite lucem: €Claudius animam agere coepit nec inuenire exitum poterat.  @@tum Mercurius, qui semper ingenio eius delectatus esset, €unam e tribus Parcis seducit et ait: 'quid, femina crudelissima, €hominem miserum torqueri pateris? nec umquam tam diu €cruciatus cesset? annus sexagesimus et quartus est, ex quo cum þ°±·ÿï°±±ÿï‚ÁðïãÿïƒÓåîÐèéìÿ£’anima luctatur. quid huic et reipublicae inuides? patere mathe-€maticos aliquando uerum dicere, qui illum, ex quo princeps €factus est, omnibus annis omnibus mensibus efferunt. et tamen €non est mirum si errant et horam eius nemo nouit: nemo enim €umquam illum natum putauit. fac quod faciendum est: €@@@@dede neci, melior uacua sine regnet in aula.' sed Clotho 'ego mehercules' inquit 'pusillum temporis adicere illi @1 €uolebam, dum hos pauculos qui supersunt ciuitate donaret' €(constituerat enim omnes Graecos, Gallos, Hispanos, Britannos €togatos uidere) 'sed quoniam placet aliquos peregrinos in semen relinqui et tu ita iubes fieri, fiat.' aperit tum capsulam et tres €fusos profert: unus erat Augurini, alter Babae, tertius Claudii. €'hos' inquit 'tres uno anno exiguis interuallis temporum diuisos €mori iubebo, nec illum incomitatum dimittam. non oportet enim €eum, qui modo se tot milia hominum sequentia uidebat, tot €praecedentia, tot circumfusa, subito solum destitui. contentus €erit his interim conuictoribus.'  @@@@haec ait et turpi conuoluens stamina fuso €@@@@abrupit stolidae regalia tempora uitae. €@@@@at Lachesis, redimita comas, ornata capillos, €@@@@Pieria crinem lauro frontemque coronans, €@@@@candida de niueo subtemina uellere sumit €@@@@felici moderanda manu, quae ducta colorem €@@@@assumpsere nouum. mirantur pensa sorores: €@@@@mutatur uilis pretioso lana metallo, €@@@@aurea formoso descendunt saecula filo. €@@@@nec modus est illis: felicia uellera ducunt €@@@@et gaudent implere manus: sunt dulcia pensa. €@@@@sponte sua festinat opus nulloque labore €@@@@mollia contorto descendunt stamina fuso; €@@@@uincunt Tithoni, uincunt et Nestoris annos. €@@@@Phoebus adest cantuque iuuat gaudetque futuris €@@@@et laetus nunc plectra mouet, nunc pensa ministrat: €@@@@detinet intentas cantu fallitque laborem. @1 €@@@@dumque nimis citharam fraternaque carmina laudant, €@@@@plus solito neuere manus humanaque fata €@@@@laudatum transcendit opus. 'ne demite, Parcae' €@@@@Phoebus ait 'uincat mortalis tempora uitae €@@@@ille mihi similis uultu similisque decore €@@@@nec cantu nec uoce minor. felicia lassis €@@@@saecula praestabit legumque silentia rumpet. €@@@@qualis discutiens fugientia Lucifer astra €@@@@aut qualis surgit redeuntibus Hesperus astris, €@@@@qualis, cum primum tenebris Aurora solutis €@@@@induxit rubicunda diem, Sol aspicit orbem €@@@@lucidus et primos a carcere concitat axes: €@@@@talis Caesar adest, talem iam Roma Neronem €@@@@aspiciet. flagrat nitidus fulgore remisso €@@@@uultus et adfuso ceruix formosa capillo.' haec Apollo. at Lachesis, quae et ipsa homini formosissimo €faueret, fecit illud plena manu et Neroni multos annos de suo €donat. Claudium autem iubent omnes €@@@@$XAI/RONTAS, EU)FHMOU=NTAS E)KPE/MPEIN DO/MWN&. €et ille quidem animam ebulliit, et ex eo desiit uiuere uideri. €expirauit autem dum comoedos audit, ut scias me non sine causa illos timere. ultima uox eius haec inter homines audita est, cum €maiorem sonitum emisisset illa parte, qua facilius loquebatur: €'uae me, puto, concacaui me.' quod an fecerit, nescio; omnia €certe concacauit.  @@quae in terris postea sint acta superuacuum est referre. scitis €enim optime, nec periculum est ne excidant quae memoriae @1 €gaudium publicum impresserunt: nemo felicitatis suae obliuis-€citur. in caelo quae acta sint audite: fides penes auctorem erit. nuntiatur Ioui uenisse quendam bonae staturae, bene canum; €nescio quid illum minari, assidue enim caput mouere; pedem €dextrum trahere. quaesisse se cuius nationis esset: respondisse €nescio quid perturbato sono et uoce confusa; non intellegere se €linguam eius: nec Graecum esse nec Romanum nec ullius gentis notae. tum Iuppiter Herculem, qui totum orbem terrarum per-€errauerat et nosse uidebatur omnes nationes, iubet ire et ex-€plorare quorum hominum esset. tum Hercules primo aspectu €sane perturbatus est, ut qui etiam non omnia monstra timuerit. €ut uidit noui generis faciem, insolitum incessum, uocem nullius €terrestris animalis sed qualis esse marinis beluis solet, raucam et implicatam, putauit sibi tertium decimum laborem uenisse. di-€ligentius intuenti uisus est quasi homo. accessit itaque et quod €facillimum fuit Graeculo, ait: €@@@@$TI/S PO/QEN EI)S A)NDRW=N, POI/H PO/LIS H)DE\ TOKH=ES; €Claudius gaudet esse illic philologos homines: sperat futurum €aliquem historiis suis locum. itaque et ipse Homerico uersu €Caesarem se esse significans ait: €@@@@$*)ILIO/QEN ME FE/RWN A)/NEMOS *KIKO/NESSI PE/LASSEN €(erat autem sequens uersus uerior, aeque Homericus: €@@@@$E)/NQA D' E)GW\ PO/LIN E)/PRAQON, W)/LESA D' AU)TOU/S&). @1  @@et imposuerat Herculi minime uafro, nisi fuisset illic Febris, €quae fano suo relicto sola cum illo uenerat: ceteros omnes deos €Romae reliquerat. 'iste' inquit 'mera mendacia narrat. ego tibi €dico, quae cum illo tot annis uixi: Luguduni natus est, Munati €municipem uides. quod tibi narro, ad sextum decimum lapidem €natus est a Vienna, Gallus germanus. itaque quod Gallum facere €oportebat, Romam cepit. hunc ego tibi recipio Luguduni €natum, ubi Licinus multis annis regnauit. tu autem, qui plura €loca calcasti quam ullus mulio perpetuarius, [Lugudunenses] €scire debes multa milia inter Xanthum et Rhodanum interesse.' excandescit hoc loco Claudius et quanto potest murmure iras-€citur. quid diceret nemo intellegebat. ille autem Febrim duci €iubebat. illo gestu solutae manus, et ad hoc unum satis firmae, €quo decollare homines solebat, iusserat illi collum praecidi. pu-€tares omnes illius esse libertos: adeo illum nemo curabat.  @@tum Hercules 'audi me' inquit 'tu desine fatuari. uenisti huc, €ubi mures ferrum rodunt. citius mihi uerum, ne tibi alogias €excutiam.' et quo terribilior esset, tragicus fit et ait: @@@@'exprome propere sede qua genitus cluas, @1 €@@@@hoc ne peremptus stipite ad terram accidas: €@@@@haec claua reges saepe mactauit feros. €@@@@quid nunc profatu uocis incerto sonas? €@@@@quae patria, quae gens mobile eduxit caput? €@@@@edissere. equidem regna tergemini petens €@@@@longinqua regis, unde ab Hesperio mari €@@@@Inachiam ad urbem nobile aduexi pecus, €@@@@uidi duobus imminens fluuiis iugum, €@@@@quod Phoebus ortu semper obuerso uidet, €@@@@ubi Rhodanus ingens amne praerapido fluit €@@@@Ararque, dubitans quo suos cursus agat, €@@@@tacitus quietis adluit ripas uadis. €@@@@estne illa tellus spiritus altrix tui?' haec satis animose et fortiter, nihilo minus mentis suae non est et €timet $MWROU= PLHGH/N&. Claudius, ut uidit uirum ualentem, oblitus €nugarum, intellexit neminem Romae sibi parem fuisse, illic non €habere se idem gratiae: gallum in suo sterquilino plurimum posse. itaque quantum intellegi potuit, haec uisus est dicere: 'ego €te, fortissime deorum Hercule, speraui mihi adfuturum apud €alios, et si qui a me notorem petisset, te fui nominaturus, qui me €optime nosti. nam, si memoria repetis, ego eram qui tibi ante €templum tuum ius dicebam totis diebus mense Iulio et Augusto. tu scis quantum illic miseriarum ego contulerim, cum causidicos €audirem diem et noctem. in quod si incidisses, ualde fortis licet tibi @1 €uidearis, maluisses cloacas Augeae purgare: multo plus ego ster-€coris exhausi. sed quoniam uolo * * * '  @@' * * * non mirum quod in curiam impetum fecisti: nihil tibi clausi €est. modo dic nobis qualem deum istum fieri uelis. $*)EPIKOU/REIOS €$QEO\S& non potest esse: $OU)/TE AU)TO\S PRA=GMA E)/XEI TI OU)/TE A)/LLOIS PARE/XEI&. €Stoicus? quomodo potest "rotundus" esse, ut ait Varro, "sine €capite, sine praeputio"? est aliquid in illo Stoici dei, iam uideo: nec cor nec caput habet. si mehercules a Saturno petisset hoc €beneficium, cuius mensem toto anno celebrauit Saturnalicius €princeps, non tulisset. illum deum [2induci]2 ab Ioue, quem, €quantum quidem in illo fuit, damnauit incesti! Silanum enim €generum suum occidit. "oro, per [2quid]2?" quod sororem suam, €festiuissimam omnium puellarum, quam omnes Venerem uocarent, maluit Iunonem uocare. "quare" inquit, "quaero €enim, sororem suam?" stulte, stude: Athenis dimidium licet, €Alexandriae totum. quia "Romae" inquis, "mures molas lin-þ°±·ÿï°±±ÿï‚ÁðïãÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ˆ“„gunt", hic nobis curua corriget? quid in cubiculo suo faciat €nesci[o]et: iam "caeli scrutatur plagas". deus fieri uult? parum @1 €est quod templum in Britannia habet, quod [2hunc]2 nunc bar-€bari colunt et ut deum orant $MWROU= EU)ILA/TOU TUXEI=N&?'  @@tandem Ioui uenit in mentem, priuatis intra curiam moran-€tibus [2senatoribus non licere]2 sententiam dicere nec disputare. €'ego' inquit 'p.c., interrogare uobis permiseram, uos mera ma-€palia fecistis. uolo ut seruetis disciplinam curiae. hic, qualiscum-que est, quid de nobis existimauit?' illo dimisso primus inter-€rogatur sententiam Ianus pater. is designatus erat in kal. Iulias €postmeridianus consul, homo, quantum uia sua fert, qui semper €uidet $A(/MA PRO/SSW KAI\ O)PI/SSW&. is multa diserte, quod in foro €uiu[2eb]2at, dixit, quae notarius persequi non potuit et ideo non refero, ne aliis uerbis ponam quae ab illo dicta sunt. multa dixit €de magnitudine deorum: non debere hunc uulgo dari honorem. €'olim' inquit 'magna res erat deum fieri: iam Fabam mimum €fecisti. itaque ne uidear in personam, non in rem dicere sen-€tentiam, censeo ne quis post hunc diem deus fiat ex his, qui €$A)ROU/RHS KARPO\N E)/DOUSIN& aut ex his, quos alit $ZEI/DWROS A)/ROURA&. qui €contra hoc senatus consultum deus factus dictus pictusue erit, €eum dedi laruis et proximo munere inter nouos auctoratos ferulis uapulare placet.' proximus interrogatur sententiam Diespiter @1 €Vicae Potae filius, et ipse designatus consul, nummulariolus. hoc €quaestu se sustinebat: uendere ciuitatulas solebat. ad hunc belle €accessit Hercules et auriculam illi tetigit. censet itaque in haec uerba: 'cum diuus Claudius et diuum Augustum sanguine con-€tingat nec minus diuam Augustam auiam suam, quam ipse €deam esse iussit, longeque omnes mortales sapientia antecellat €sitque e re publica esse aliquem qui cum Romulo possit "fer-€uentia rapa uorare", censeo uti diuus Claudius ex hac die deus sit €ita uti ante eum quis optimo iure factus sit, eamque rem ad Metamorphosis Ouidi adiciendam.' uariae erant sententiae, et €uidebatur Claudius sententiam uincere. Hercules enim, qui uide-€ret ferrum suum in igne esse, modo huc modo illuc cursabat et €aiebat: 'noli mihi inuidere, mea res agitur; deinde tu si quid €uolueris, in uicem faciam: manus manum lauat.'  @@tunc diuus Augustus surrexit sententiae suae loco dicendae et €summa facundia disseruit: 'ego' inquit 'p.c., uos testes habeo, ex €quo deus factus sum, nullum me uerbum fecisse: semper meum €negotium ago. et non possum amplius dissimulare et dolorem, quem grauiorem pudor facit, continere. in hoc terra marique €pacem peperi? ideo ciuilia bella compescui? ideo legibus urbem €fundaui, operibus ornaui, ut_? quid dicam, p.c., non inuenio: €omnia infra indignationem uerba sunt. confugiendum est itaque @1 €ad Messalae Coruini, disertissimi uiri, illam sententiam "pudet imperii". hic, p.c., qui uobis non posse uidetur muscam excitare, €tam facile homines occidebat quam canis adsidit. sed quid ego de €tot ac talibus uiris dicam? non uacat deflere publicas clades €intuenti domestica mala. itaque illa omittam, haec referam; nam €etiam si $SFURO\N& meum [Graece] nescit, ego scio: $E)/GGION GO/NU $KNH/MHS&. iste quem uidetis, per tot annos sub meo nomine latens, €hanc mihi gratiam retulit, ut duas Iulias proneptes meas €occideret, alteram ferro, alteram fame; unum abnepotem L. €Silanum: uideris, Iuppiter, an in causa mala_certe in tua, si €aequos futurus es. dic mihi, diue Claudi: quare quemquam ex €his, quos quasque occidisti, antequam de causa cognosceres, €antequam audires, damnasti? hoc ubi fieri solet? in caelo non fit.  @@ecce Iuppiter, qui tot annos regnat, uni Volcano crus fregit, €quem €@@@@$R(I=YE PODO\S TETAGW\N A)PO\ BHLOU= QESPESI/OIO&, €et iratus fuit uxori et suspendit illam: numquid occidit? tu €Messalinam, cuius aeque auunculus maior eram quam tuus, €occidisti. "nescio" inquis? di tibi malefaciant: adeo istuc turpius est quod nescisti quam quod occidisti. C. Caesarem non desiit €mortuum persequi. occiderat ille socerum: hic et generum. @1 €Gaius Crassi filium uetuit Magnum uocari: hic nomen illi reddi-€dit, caput tulit. occidit in una domo Crassum, Magnum, Scribo-€niam [tristionias], [2non]2 Assar[2aci nat]2ionem, nobiles tamen, Crassum uero tam fatuum ut etiam regnare posset. hunc nunc €deum facere uultis? uidete corpus eius dis iratis natum. ad summam, tria uerba cito dicat et seruum me ducat. hunc deum €quis colet? quis credet? dum tales deos facitis, nemo uos deos esse €credet. summa rei, p.c., si honeste inter uos gessi, si nulli clarius €respondi, uindicate iniurias meas. ego pro sententia mea hoc censeo:' (atque ita ex tabella recitauit:) 'quandoquidem diuus €Claudius occidit socerum suum Appium Silanum, generos duos €Magnum Pompeium et L. Silanum, socerum filiae suae Crassum €Frugi, hominem tam similem sibi quam ouo ouum, Scriboniam €socrum filiae suae, uxorem suam Messalinam et ceteros quorum €numerus iniri non potuit, placet mihi in eum seuere animaduerti €nec illi rerum iudicandarum uacationem dari eumque quam €primum exportari et caelo intra triginta dies excedere, Olympo intra diem tertium.' pedibus in hanc sententiam itum est. nec €mora, Cyllenius illum collo obtorto trahit ad inferos a caelo €@@@@unde negant redire quemquam.  @@dum descendunt per uiam Sacram interrogat Mercurius quid €sibi uelit ille concursus hominum, num Claudii funus esset. et @1 €erat omnium formosissimum et impensa cura, plane ut scires €deum efferri: tubicinum, cornicinum, omnis generis aenatorum €tanta turba, tantus conuentus, ut etiam Claudius audire posset. omnes laeti, hilares: populus Romanus ambulabat tamquam €liber. Agatho et pauci causidici plorabant, sed plane ex animo. €iurisconsulti e tenebris procedebant, pallidi, graciles, uix €animam habentes, tamquam qui tum maxime reuiuiscerent. ex €his unus, cum uidisset capita conferentes et fortunas suas de-€plorantes causidicos, accedit et ait: 'dicebam uobis: non semper Saturnalia erunt.' Claudius, ut uidit funus suum, intellexit se €mortuum esse. ingenti enim $MEGA/LWI XORIKW=I& nenia cantabatur €[anapaestis]: €@@@@'fundite fletus, edite planctus, €@@@@resonet tristi clamore forum: €@@@@cecidit pulchre cordatus homo, €@@@@quo non alius fuit in toto €@@@@fortior orbe. €@@@@ille citato uincere cursu €@@@@poterat celeris, ille rebelles €@@@@fundere Parthos leuibusque sequi €@@@@Persida telis, certaque manu €@@@@tendere neruum, qui praecipites €@@@@uulnere paruo figeret hostes €@@@@pictaque Medi terga fugacis, @1 €@@@@ille Britannos ultra noti €@@@@litora ponti €@@@@et caeruleos scuta Brigantas €@@@@dare Romuleis colla catenis €@@@@iussit et ipsum noua Romanae €@@@@iura securis tremere Oceanum. €@@@@deflete uirum, quo non alius €@@@@potuit citius discere causas, €@@@@una tantum parte audita, €@@@@saepe neutra. quis nunc iudex €@@@@toto lites audiet anno? €@@@@tibi iam cedet sede relicta €@@@@qui dat populo iura silenti, €@@@@Cretaea tenens oppida centum. €@@@@caedite maestis pectora palmis €@@@@o causidici, uenale genus, €@@@@uosque poetae lugete noui, €@@@@uosque in primis qui concusso €@@@@magna parastis lucra fritillo.'  @@delectabatur laudibus suis Claudius et cupiebat diutius spec-€tare. inicit illi manum Talthybius deorum [nuntius] et trahit €capite obuoluto, ne quis eum possit agnoscere, per campum €Martium, et inter Tiberim et uiam Tectam descendit ad inferos. antecesserat iam compendiaria Narcissus libertus ad patronum €excipiendum, et uenienti nitidus, ut erat a balineo, occurrit et €ait: 'quid di ad homines?' 'celerius' inquit Mercurius 'et uenire @1 nos nuntia.' dicto citius Narcissus euolat. omnia procliuia sunt, €facile descenditur. itaque quamuis podagricus esset, momento €temporis peruenit ad ianuam Ditis, ubi iacebat Cerberus uel, ut €ait Horatius, 'belua centiceps'. pusillum perturbatur (subalbam €canem in deliciis habere adsueuerat) ut illum uidit canem €nigrum, uillosum, sane non quem uelis tibi in tenebris occurrere, et magna uoce 'Claudius' inquit 'ueniet.' cum plausu procedunt €cantantes '$EU(RH/KAMEN SUGXAI/RWMEN&.' hic erat C. Silius consul de-þ°±·ÿï°±±ÿï‚ÁðïãÿïƒÓåîÐèéìÿ¨”ƒsignatus, Iuncus praetorius, Sex. Traulus, M. Heluius, Trogus, €Cotta, Vettius Valens, Fabius, equites R. quos Narcissus duci €iusserat. medius erat in hac cantantium turba Mnester pan-€tomimus, quem Claudius decoris causa minorem fecerat ad Messalinam. cito rumor percrebuit Claudium uenisse. conuol-€ant primi omnium liberti Polybius, Myron, Arpocras, Ampheus, €Pheronaotus, quos Claudius omnes, necubi imparatus esset, €praemiserat. deinde praefecti duo Iustus Catonius et Rufrius €Pollio. deinde amici Saturninus Lusius et Pedo Pompeius et @1 €Lupus et Celer Asinius consulares. nouissime fratris filia, sororis €filia, generi, soceri, socrus, omnes plane consanguinei. et agmine facto Claudio occurrunt. quos cum uidisset Claudius, exclamat €'$PA/NTA FI/LWN PLH/RH&! quomodo huc uenistis uos?' tum Pedo €Pompeius 'quid dicis, homo crudelissime? quaeris quomodo? €quis enim nos alius huc misit quam tu, omnium amicorum €interfector? in ius eamus: ego tibi hic sellas ostendam.'  @@ducit illum ad tribunal Aeaci (is lege Cornelia, quae de €sicariis lata est, quaerebat). postulat, nomen eius recipiat; edit €subscriptionem: occisos senatores XXX[2V]2, equites R. CC[2C]2XXI, ceteros $O(/SA YA/MAQO/S TE KO/NIS TE&. aduocatum non €inuenit. tandem procedit P. Petronius, uetus conuictor eius, €homo Claudiana lingua disertus, et postulat aduocationem. non €datur. accusat Pedo Pompeius magnis clamoribus. incipit pat-€ronus uelle respondere. Aeacus, homo iustissimus, uetat et illum, €altera tantum parte audita, condemnat et ait: $AI)/KE PA/QOIS TA\ $E)/RECAS DI/KH EU)QEI=A GE/NOITO&. ingens silentium factum est. stupebant €omnes nouitate rei attoniti, negabant hoc umquam factum. €Claudio magis iniquum uidebatur quam nouum. de genere €poenae diu disputatum est, quid illum pati oporteret. erant qui €dicerent, Si[2syph]2um diu laturam fecisse[nt], Tantalum siti @1 €periturum nisi illi succurreretur, aliquando Ixionis miseri rotam sufflaminandam. non placuit ulli ex ueteribus missionem dari, ne €uel Claudius umquam simile speraret. placuit nouam poenam €constitui debere, excogitandum illi laborem irritum et alicuius €cupiditatis spem sine effectu. tum Aeacus iubet illum alea ludere €pertuso fritillo. et iam coeperat fugientes semper tesseras €quaerere et nihil proficere:  @@@@nam quotiens missurus erat resonante fritillo €@@@@utraque subducto fugiebat tessera fundo; €@@@@cumque recollectos auderet mittere talos, €@@@@lusuro similis semper semperque petenti, €@@@@decepere fidem: refugit digitosque per ipsos €@@@@fallax adsiduo dilabitur alea furto. €@@@@sic cum iam summi tanguntur culmina montis, €@@@@inrita Sisyphio uoluuntur pondera collo. apparuit subito C. Caesar et petere illum in seruitutem coepit. €producit testes, qui illum uiderant ab illo flagris, ferulis, colaphis €uapulantem. adiudicatur. C. Caesari illum Aeacus donat. is €Menandro liberto suo tradidit, ut a cognitionibus esset. @1 ï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ±¯ôÿ@@@@{1DIALOGORVM LIBER I €@@@@AD LVCILIVM €@@@@DE PROVIDENTIA}1 ¡Quaesisti a me, Lucili, quid ita, si prouidentia mundus €ageretur, multa bonis uiris mala acciderent. Hoc com-€modius in contextu operis redderetur, cum praeesse uni-€uersis prouidentiam probaremus et interesse nobis deum; €sed quoniam a toto particulam reuelli placet et unam con-€tradictionem manente lite integra soluere, faciam rem non €difficilem, causam deorum agam. @@Superuacuum est in praesentia ostendere non sine ali-€quo custode tantum opus stare nec hunc siderum coetum €discursumque fortuiti impetus esse, et quae casus incitat €saepe turbari et cito arietare, hanc inoffensam uelocita-€tem procedere aeternae legis imperio tantum rerum terra €marique gestantem, tantum clarissimorum luminum et ex €disposito relucentium; non esse materiae errantis hunc €ordinem nec quae temere coierunt tanta arte pendere ut @1 €terrarum grauissimum pondus sedeat inmotum et circa se €properantis caeli fugam spectet, ut infusa uallibus maria €molliant terras nec ullum incrementum fluminum sentiant, ut ex minimis seminibus nascantur ingentia. Ne illa quidem €quae uidentur confusa et incerta, pluuias dico nubesque €et elisorum fulminum iactus et incendia ruptis montium €uerticibus effusa, tremores labantis soli aliaque quae €tumultuosa pars rerum circa terras mouet, sine ratione, €quamuis subita sint, accidunt, sed suas et illa causas €habent non minus quam quae alienis locis conspecta €miraculo sunt, ut in mediis fluctibus calentes aquae €et noua insularum in uasto exilientium mari spatia. Iam uero si quis obseruauerit nudari litora pelago in €se recedente eademque intra exiguum tempus operiri, €credet caeca quadam uolutatione modo contrahi undas €et introrsum agi, modo erumpere et magno cursu €repetere sedem suam, cum interim illae portionibus €crescunt et ad horam ac diem subeunt ampliores €minoresque, prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius €arbitrium oceanus exundat. Suo ista tempori reseruen-€tur, eo quidem magis quod tu non dubitas de proui-€dentia sed quereris. @@In gratiam te reducam cum dis aduersus optimos opti-€mis. Neque enim rerum natura patitur ut umquam bona €bonis noceant; inter bonos uiros ac deos amicitia est €conciliante uirtute. Amicitiam dico? immo etiam neces-€situdo et similitudo, quoniam quidem bonus tempore €tantum a deo differt, discipulus eius aemulatorque et €uera progenies, quam parens ille magnificus, uirtutum non lenis exactor, sicut seueri patres, durius educat. Itaque €cum uideris bonos uiros acceptosque dis laborare sudare, €per arduum escendere, malos autem lasciuire et uoluptati-€bus fluere, cogita filiorum nos modestia delectari, uernu-€larum licentia, illos disciplina tristiori contineri, horum ali @1 €audaciam. Idem tibi de deo liqueat: bonum uirum in de-€liciis non habet, experitur indurat, sibi illum parat.  @@'Quare multa bonis uiris aduersa eueniunt?' Nihil €accidere bono uiro mali potest: non miscentur contraria. €Quemadmodum tot amnes, tantum superne deiectorum €imbrium, tanta medicatorum uis fontium non mutant €saporem maris, ne remittunt quidem, ita aduersarum €impetus rerum uiri fortis non uertit animum: manet in €statu et quidquid euenit in suum colorem trahit; est enim omnibus externis potentior. Nec hoc dico, non sentit illa, €sed uincit, et alioqui quietus placidusque contra incurrentia €attollitur. Omnia aduersa exercitationes putat. Quis autem, €uir modo et erectus ad honesta, non est laboris adpetens €iusti et ad officia cum periculo promptus? Cui non indu-strio otium poena est? Athletas uidemus, quibus uirium €cura est, cum fortissimis quibusque confligere et exigere €ab iis per quos certamini praeparantur ut totis contra €ipsos uiribus utantur; caedi se uexarique patiuntur et, si €non inueniunt singulos pares, pluribus simul obiciuntur. Marcet sine aduersario uirtus: tunc apparet quanta sit €quantumque polleat, cum quid possit patientia ostendit. €Scias licet idem uiris bonis esse faciendum, ut dura ac €difficilia non reformident nec de fato querantur, quidquid €accidit boni consulant, in bonum uertant; non quid sed €quemadmodum feras interest. @@Non uides quanto aliter patres, aliter matres indulgeant? €illi excitari iubent liberos ad studia obeunda mature, €feriatis quoque diebus non patiuntur esse otiosos, et €sudorem illis et interdum lacrimas excutiunt; at matres €fouere in sinu, continere in umbra uolunt, numquam contristari, numquam flere, numquam laborare. Patrium €deus habet aduersus bonos uiros animum et illos fortiter €amat et 'operibus' inquit 'doloribus damnis exagitentur, €ut uerum colligant robur.' Languent per inertiam saginata €nec labore tantum sed motu et ipso sui onere deficiunt. @1 €Non fert ullum ictum inlaesa felicitas; at cui adsidua fuit cum €incommodis suis rixa, callum per iniurias duxit nec ulli malo cedit, sed etiam si cecidit de genu pugnat. Miraris €tu, si deus ille bonorum amantissimus, qui illos quam €optimos esse atque excellentissimos uult, fortunam illis €cum qua exerceantur adsignat? Ego uero non miror, si €aliquando impetum capiunt spectandi magnos uiros con-luctantis cum aliqua calamitate. Nobis interdum uoluptati þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ±¢˜ˆ‚est, si adulescens constantis animi inruentem feram uena-€bulo excepit, si leonis incursum interritus pertulit, tantoque €hoc spectaculum est gratius quanto id honestior fecit. €Non sunt ista quae possint deorum in se uultum conuertere, puerilia et humanae oblectamenta leuitatis: ecce spectacu-€lum dignum ad quod respiciat intentus operi suo deus, ecce €par deo dignum, uir fortis cum fortuna mala compositus, €utique si et prouocauit. Non uideo, inquam, quid habeat €in terris Iuppiter pulchrius, si [2eo]2 conuertere animum uelit, €quam ut spectet Catonem iam partibus non semel fractis stantem nihilo minus inter ruinas publicas rectum. 'Licet' €inquit 'omnia in unius dicionem concesserint, custodian-€tur legionibus terrae, classibus maria, Caesarianus portas €miles obsideat, Cato qua exeat habet: una manu latam €libertati uiam faciet. Ferrum istud, etiam ciuili bello €purum et innoxium, bonas tandem ac nobiles edet operas: €libertatem quam patriae non potuit Catoni dabit. Ag-€gredere, anime, diu meditatum opus, eripe te rebus €humanis. Iam Petreius et Iuba concucurrerunt iacentque €alter alterius manu caesi, fortis et egregia fati conuentio, €sed quae non deceat magnitudinem nostram: tam turpe est Catoni mortem ab ullo petere quam uitam.' Liquet €mihi cum magno spectasse gaudio deos, dum ille uir, @1 €acerrimus sui uindex, alienae saluti consulit et instruit €discedentium fugam, dum studia etiam nocte ultima tractat, €dum gladium sacro pectori infigit, dum uiscera spargit et €illam sanctissimam animam indignamque quae ferro con-taminaretur manu educit. Inde crediderim fuisse parum €certum et efficax uulnus: non fuit dis inmortalibus satis €spectare Catonem semel; retenta ac reuocata uirtus est €ut in difficiliore parte se ostenderet; non enim tam magno €animo mors initur quam repetitur. Quidni libenter specta-€rent alumnum suum tam claro ac memorabili exitu eua-€dentem? mors illos consecrat quorum exitum et qui timent €laudant.  @@Sed iam procedente oratione ostendam quam non €sint quae uidentur mala: nunc illud dico, ista quae tu €uocas aspera, quae aduersa et abominanda, primum pro €ipsis esse quibus accidunt, deinde pro uniuersis, quorum €maior dis cura quam singulorum est, post hoc uolentibus €accidere ac dignos malo esse si nolint. His adiciam fato €ista sic ire et eadem lege bonis euenire qua sunt boni. €Persuadebo deinde tibi ne umquam boni uiri miserearis; €potest enim miser dici, non potest esse. @@Difficillimum ex omnibus quae proposui uidetur quod €primum dixi, pro ipsis esse quibus eueniunt ista quae €horremus ac tremimus. 'Pro ipsis est' inquis 'in exilium €proici, in egestatem deduci, liberos coniugem ecferre, €ignominia adfici, debilitari?' Si miraris haec pro aliquo €esse, miraberis quosdam ferro et igne curari, nec minus €fame ac siti. Sed si cogitaueris tecum remedii causa quibus-€dam et radi ossa et legi et extrahi uenas et quaedam am-€putari membra quae sine totius pernicie corporis haerere €non poterant, hoc quoque patieris probari tibi, quaedam €incommoda pro iis esse quibus accidunt, tam mehercules €quam quaedam quae laudantur atque adpetuntur contra @1 €eos esse quos delectauerunt, simillima cruditatibus ebrie-tatibusque et ceteris quae necant per uoluptatem. Inter €multa magnifica Demetri nostri et haec uox est, a qua €recens sum_sonat adhuc et uibrat in auribus meis: 'nihil' €inquit 'mihi uidetur infelicius eo cui nihil umquam euenit €aduersi.' Non licuit enim illi se experiri. Vt ex uoto illi €fluxerint omnia, ut ante uotum, male tamen de illo di €iudicauerunt: indignus uisus est a quo uinceretur aliquando €fortuna, quae ignauissimum quemque refugit, quasi dicat: €'quid ergo? istum mihi aduersarium adsumam? Statim €arma summittet; non opus est in illum tota potentia mea, €leui comminatione pelletur, non potest sustinere uultum €meum. Alius circumspiciatur cum quo conferre possimus manum: pudet congredi cum homine uinci parato.' Igno-€miniam iudicat gladiator cum inferiore componi et scit €eum sine gloria uinci qui sine periculo uincitur. Idem facit €fortuna: fortissimos sibi pares quaerit, quosdam fastidio €transit. Contumacissimum quemque et rectissimum adgre-€ditur, aduersus quem uim suam intendat: ignem experitur €in Mucio, paupertatem in Fabricio, exilium in Rutilio, €tormenta in Regulo, uenenum in Socrate, mortem in €Catone. Magnum exemplum nisi mala fortuna non in-€uenit. @@Infelix est Mucius quod dextra ignes hostium premit €et ipse a se exigit erroris sui poenas, quod regem quem €armata manu non potuit exusta fugat? Quid ergo? felicior €esset, si in sinu amicae foueret manum? @@Infelix est Fabricius quod rus suum, quantum a re €publica uacauit, fodit? quod bellum tam cum Pyrrho €quam cum diuitiis gerit? quod ad focum cenat illas ipsas €radices et herbas quas in repurgando agro triumphalis €senex uulsit? Quid ergo? felicior esset, si in uentrem suum €longinqui litoris pisces et peregrina aucupia congereret, si €conchyliis superi atque inferi maris pigritiam stomachi @1 €nausiantis erigeret, si ingenti pomorum strue cingeret €primae formae feras, captas multa caede uenantium? @@Infelix est Rutilius quod qui illum damnauerunt cau-€sam dicent omnibus saeculis? quod aequiore animo passus €est se patriae eripi quam sibi exilium? quod Sullae dicta-€tori solus aliquid negauit et reuocatus tantum non retro €cessit et longius fugit? 'Viderint' inquit 'isti quos Romae €deprehendit felicitas tua: uideant largum in foro sangui-€nem et supra Seruilianum lacum (id enim proscriptio-€nis Sullanae spoliarium est) senatorum capita et passim €uagantis per urbem percussorum greges et multa milia €ciuium Romanorum uno loco post fidem, immo per ipsam €fidem trucidata; uideant ista qui exulare non possunt.' Quid ergo? felix est L. Sulla quod illi descendenti ad €forum gladio summouetur, quod capita sibi consularium €uirorum patitur ostendi et pretium caedis per quaestorem €ac tabulas publicas numerat? Et haec omnia facit ille, ille €qui legem Corneliam tulit. @@Veniamus ad Regulum: quid illi fortuna nocuit quod €illum documentum fidei, documentum patientiae fecit? €Figunt cutem claui et quocumque fatigatum corpus €reclinauit, uulneri incumbit; in perpetuam uigiliam €suspensa sunt lumina: quanto plus tormenti tanto plus €erit gloriae. Vis scire quam non paeniteat hoc pretio €aestimasse uirtutem? refige illum et mitte in senatum: eandem sententiam dicet. Feliciorem ergo tu Maecenatem €putas, cui amoribus anxio et morosae uxoris cotidiana €repudia deflenti somnus per symphoniarum cantum ex €longinquo lene resonantium quaeritur? Mero se licet sopiat €et aquarum fragoribus auocet et mille uoluptatibus men-€tem anxiam fallat, tam uigilabit in pluma quam ille in €cruce; sed illi solacium est pro honesto dura tolerare et ad €causam a patientia respicit, hunc uoluptatibus marcidum @1 €et felicitate nimia laborantem magis iis quae patitur uexat causa patiendi. Non usque eo in possessionem €generis humani uitia uenerunt ut dubium sit an electione €fati data plures nasci Reguli quam Maecenates uelint; aut €si quis fuerit qui audeat dicere Maecenatem se quam €Regulum nasci maluisse, idem iste, taceat licet, nasci se €Terentiam maluit. @@Male tractatum Socratem iudicas quod illam potionem €publice mixtam non aliter quam medicamentum inmortali-€tatis obduxit et de morte disputauit usque ad ipsam? Male €cum illo actum est quod gelatus est sanguis ac paulatim frigore inducto uenarum uigor constitit? Quanto magis €huic inuidendum est quam illis quibus gemma ministra-€tur, quibus exoletus omnia pati doctus exsectae uirilitatis €aut dubiae suspensam auro niuem diluit! Hi quidquid €biberunt uomitu remetientur tristes et bilem suam re-€gustantes, at ille uenenum laetus et libens hauriet. @@Quod ad Catonem pertinet, satis dictum est, summam-€que illi felicitatem contigisse consensus hominum fatebitur, €quem sibi rerum natura delegit cum quo metuenda con-€lideret. 'Inimicitiae potentium graues sunt: opponatur €simul Pompeio, Caesari, Crasso. Graue est a deterioribus €honore anteiri: Vatinio postferatur. Graue est ciuilibus €bellis interesse: toto terrarum orbe pro causa bona tam þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ±£˜Žˆˆinfeliciter quam pertinaciter militet. Graue est manus sibi €adferre: faciat. Quid per haec consequar? ut omnes sciant €non esse haec mala quibus ego dignum Catonem putaui.'  @@Prosperae res et in plebem ac uilia ingenia deueniunt; €at calamitates terroresque mortalium sub iugum mittere €proprium magni uiri est. Semper uero esse felicem et sine €morsu animi transire uitam ignorare est rerum naturae alteram partem. Magnus uir es: sed unde scio, si tibi for- @1 €tuna non dat facultatem exhibendae uirtutis? Descendisti €ad Olympia, sed nemo praeter te: coronam habes, uictoriam €non habes; non gratulor tamquam uiro forti, sed tamquam consulatum praeturamue adepto: honore auctus es. Idem €dicere et bono uiro possum, si illi nullam occasionem €difficilior casus dedit in qua [una] uim animi sui ostenderet: €'miserum te iudico, quod numquam fuisti miser. Transisti €sine aduersario uitam; nemo sciet quid potueris, ne tu €quidem ipse.' Opus est enim ad notitiam sui experimento; €quid quisque posset nisi temptando non didicit. Itaque €quidam ipsi ultro se cessantibus malis optulerunt et uir-€tuti iturae in obscurum occasionem per quam enitesceret quaesierunt. Gaudent, inquam, magni uiri aliquando rebus €aduersis, non aliter quam fortes milites bello; Triumphum €ego murmillonem sub Ti. Caesare de raritate munerum €audiui querentem: 'quam bella' inquit 'aetas perit!' €@@Auida est periculi uirtus et quo tendat, non quid passura €sit cogitat, quoniam etiam quod passura est gloriae pars €est. Militares uiri gloriantur uulneribus, laeti fluentem €meliori casu sanguinem ostentant: idem licet fecerint qui €integri reuertuntur ex acie, magis spectatur qui saucius redit. Ipsis, inquam, deus consulit quos esse quam hone-€stissimos cupit, quotiens illis materiam praebet aliquid €animose fortiterque faciendi, ad quam rem opus est aliqua €rerum difficultate: gubernatorem in tempestate, in acie €militem intellegas. Vnde possum scire quantum aduersus €paupertatem tibi animi sit, si diuitiis diffluis? Vnde €possum scire quantum aduersus ignominiam et infamiam €odiumque populare constantiae habeas, si inter plausus €senescis, si te inexpugnabilis et inclinatione quadam @1 €mentium pronus fauor sequitur? Vnde scio quam aequo €animo laturus sis orbitatem, si quoscumque sustulisti €uides? Audiui te, cum alios consolareris: tunc conspexissem, si te ipse consolatus esses, si te ipse dolere uetuisses. Nolite, €obsecro uos, expauescere ista quae di inmortales uelut €stimulos admouent animis: calamitas uirtutis occasio est. €Illos merito quis dixerit miseros qui nimia felicitate tor-€pescunt, quos uelut in mari lento tranquillitas iners deti-net: quidquid illis inciderit, nouum ueniet. Magis urgent €saeua inexpertos, graue est tenerae ceruici iugum; ad €suspicionem uulneris tiro pallescit, audacter ueteranus cru-€orem suum spectat, qui scit se saepe uicisse post sangui-€nem. Hos itaque deus quos probat, quos amat, indurat €recognoscit exercet; eos autem quibus indulgere uidetur, €quibus parcere, molles uenturis malis seruat. Erratis enim €si quem iudicatis exceptum: ueniet [2et]2 ad illum diu feli-€cem sua portio; quisquis uidetur dimissus esse dilatus est. @@Quare deus optimum quemque aut mala ualetudine €aut luctu aut aliis incommodis adficit? quia in castris €quoque periculosa fortissimis imperantur: dux lectissimos €mittit qui nocturnis hostes adgrediantur insidiis aut ex-€plorent iter aut praesidium loco deiciant. Nemo eorum €qui exeunt dicit 'male de me imperator meruit', sed 'bene €iudicauit'. Idem dicant quicumque iubentur pati timidis €ignauisque flebilia: 'digni uisi sumus deo in quibus ex-€periretur quantum humana natura posset pati.' @@Fugite delicias, fugite eneruantem felicitatem qua animi €permadescunt et, nisi aliquid interuenit quod huma-€nae sortis admoneat, [2marcent]2 uelut perpetua ebrietate €sopiti. Quem specularia semper ab adflatu uindicaverunt, €cuius pedes inter fomenta subinde mutata tepuerunt, @1 €cuius cenationes subditus et parietibus circumfusus calor temperauit, hunc leuis aura non sine periculo stringet. Cum €omnia quae excesserunt modum noceant, periculosissima €felicitatis intemperantia est: mouet cerebrum, in uanas €mentem imagines euocat, multum inter falsum ac uerum €mediae caliginis fundit. Quidni satius sit perpetuam in-€felicitatem aduocata uirtute sustinere quam infinitis atque €inmodicis bonis rumpi? lenior ieiunio mors est, cruditate €dissiliunt. @@Hanc itaque rationem di sequuntur in bonis uiris quam €in discipulis suis praeceptores, qui plus laboris ab iis €exigunt in quibus certior spes est. Numquid tu inuisos esse €Lacedaemoniis liberos suos credis, quorum experiuntur €indolem publice uerberibus admotis? Ipsi illos patres €adhortantur ut ictus flagellorum fortiter perferant, et €laceros ac semianimes rogant, perseuerent uulnera praebere uulneribus. Quid mirum, si dure generosos spiritus deus €temptat? numquam uirtutis molle documentum est. Ver-€berat nos et lacerat fortuna: patiamur. Non est saeuitia, €certamen est, quod [2quo]2 saepius adierimus, fortiores €erimus: solidissima corporis pars est quam frequens usus €agitauit. Praebendi fortunae sumus, ut contra illam ab ipsa €duremur: paulatim nos sibi pares faciet, contemptum periculorum adsiduitas periclitandi dabit. Sic sunt nauticis €corpora ferendo mari dura, agricolis manus tritae, ad ex-€cutienda tela militares lacerti ualent, agilia sunt membra €cursoribus: id in quoque solidissimum est quod exercuit. €Ad contemnendam patientiam malorum animus patientia €peruenit; quae quid in nobis efficere possit scies, si aspexe-€ris quantum nationibus nudis et inopia fortioribus labor @1 praestet. Omnes considera gentes in quibus Romana pax €desinit, Germanos dico et quidquid circa Histrum uagarum €gentium occursat: perpetua illos hiemps, triste caelum €premit, maligne solum sterile sustentat; imbrem culmo aut €fronde defendunt, super durata glacie stagna persultant, in alimentum feras captant. Miseri tibi uidentur? nihil €miserum est quod in naturam consuetudo perduxit; €paulatim enim uoluptati sunt quae necessitate coeperunt. €Nulla illis domicilia nullaeque sedes sunt nisi quas lassi-€tudo in diem posuit; uilis et hic quaerendus manu uictus, €horrenda iniquitas caeli, intecta corpora: hoc quod tibi calamitas uidetur tot gentium uita est. Quid miraris bonos €uiros, ut confirmentur, concuti? non est arbor solida nec €fortis nisi in quam frequens uentus incursat; ipsa enim €uexatione constringitur et radices certius figit: fragiles €sunt quae in aprica ualle creuerunt. Pro ipsis ergo bonis €uiris est, ut esse interriti possint, multum inter formidolosa €uersari et aequo animo ferre quae non sunt mala nisi male €sustinenti.  @@Adice nunc quod pro omnibus est optimum quemque, ut €ita dicam, militare et edere operas. Hoc est propositum €deo quod sapienti uiro, ostendere haec quae uulgus adpetit, €quae reformidat, nec bona esse nec mala; apparebit autem €bona esse, si illa non nisi bonis uiris tribuerit, et mala esse, si tantum malis inrogauerit. Detestabilis erit caecitas, €si nemo oculos perdiderit nisi cui eruendi sunt; itaque €careant luce Appius et Metellus. Non sunt diuitiae bonum; €itaque habeat illas et Elius leno, ut homines pecuniam, €cum in templis consecrauerint, uideant et in fornice. Nullo €modo magis potest deus concupita traducere quam si illa ad turpissimos defert, ab optimis abigit. 'At iniquum est €uirum bonum debilitari aut configi aut alligari, malos €integris corporibus solutos ac delicatos incedere.' Quid €porro? non est iniquum fortes uiros arma sumere et in €castris pernoctare et pro uallo obligatis stare uulneribus, @1 €interim in urbe securos esse praecisos et professos in-€pudicitiam? Quid porro? non est iniquum nobilissimas €uirgines ad sacra facienda noctibus excitari, altissimo somno inquinatas frui? Labor optimos citat: senatus per €totum diem saepe consulitur, cum illo tempore uilissimus €quisque aut in campo otium suum oblectet aut in popina €lateat aut tempus in aliquo circulo terat. Idem in hac €magna re publica fit: boni uiri laborant, inpendunt, in-þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ±¥”†penduntur, et uolentes quidem; non trahuntur a fortuna, €sequuntur illam et aequant gradus; si scissent, antecessis-sent. Hanc quoque animosam Demetri fortissimi uiri €uocem audisse me memini: 'hoc unum' inquit 'de uobis, di €inmortales, queri possum, quod non ante mihi notam €uoluntatem uestram fecistis; prior enim ad ista uenissem €ad quae nunc uocatus adsum. Vultis liberos sumere? uobis €illos sustuli. Vultis aliquam partem corporis? sumite: €non magnam rem promitto, cito totum relinquam. Vultis €spiritum? quidni nullam moram faciam quominus recipiatis €quod dedisti? A uolente feretis quidquid petieritis. Quid €ergo est? maluissem offerre quam tradere. Quid opus fuit €auferre? accipere potuistis; sed ne nunc quidem auferetis, €quia nihil eripitur nisi retinenti.' @@Nihil cogor, nihil patior inuitus, nec seruio deo sed €assentior, eo quidem magis quod scio omnia certa et in aeternum dicta lege decurrere. Fata nos ducunt et quantum €cuique temporis restat prima nascentium hora disposuit. €Causa pendet ex causa, priuata ac publica longus ordo €rerum trahit: ideo fortiter omne patiendum est quia non, €ut putamus, incidunt cuncta sed ueniunt. Olim constitutum €est quid gaudeas, quid fleas, et quamuis magna uideatur €uarietate singulorum uita distingui, summa in unum @1 uenit: accipimus peritura perituri. Quid itaque indignamur? €quid querimur? ad hoc parati sumus. Vtatur ut uult €suis natura corporibus: nos laeti ad omnia et fortes cogi-€temus nihil perire de nostro. Quid est boni uiri? praebere €se fato. Grande solacium est cum uniuerso rapi; quidquid €est quod nos sic uiuere, sic mori iussit, eadem necessitate €et deos alligat. Inreuocabilis humana pariter ac diuina €cursus uehit: ille ipse omnium conditor et rector scripsit €quidem fata, sed sequitur; semper paret, semel iussit. 'Quare tamen deus tam iniquus in distributione fati fuit €ut bonis uiris paupertatem et uulnera et acerba funera €adscriberet?' Non potest artifex mutare materiam: %hoc €passa est%. Quaedam separari a quibusdam non possunt, €cohaerent, indiuidua sunt. Languida ingenia et in somnum €itura aut in uigiliam somno simillimam inertibus nectuntur €elementis: ut efficiatur uir cum cura dicendus, fortiore €fato opus est. Non erit illi planum iter: sursum oportet €ac deorsum eat, fluctuetur ac nauigium in turbido regat. €Contra fortunam illi tenendus est cursus; multa accident €dura, aspera, sed quae molliat et conplanet ipse. Ignis aurum probat, miseria fortes uiros. Vide quam alte escendere €debeat uirtus: scies illi non per secura uadendum. €@@@@Ardua prima uia est et quam uix mane recentes €@@@@enituntur equi; medio est altissima caelo, €@@@@unde mare et terras ipsi mihi saepe uidere €@@@@sit timor et pauida trepidet formidine pectus. €@@@@ultima prona uia est et eget moderamine certo; €@@@@tunc etiam quae me subiectis excipit undis, €@@@@ne ferar in praeceps, Tethys solet ima uereri. @1 Haec cum audisset ille generosus adulescens, 'placet' €inquit 'uia, escendo; est tanti per ista ire casuro.' Non €desinit acrem animum metu territare: €@@@@utque uiam teneas nulloque errore traharis, €@@@@per tamen aduersi gradieris cornua tauri €@@@@Haemoniosque arcus uiolentique ora leonis. €Post haec ait: 'iunge datos currus: his quibus deterreri €me putas incitor; libet illic stare ubi ipse Sol trepidat.' €Humilis et inertis est tuta sectari: per alta uirtus it.  @@'Quare tamen bonis uiris patitur aliquid mali deus €fieri?' Ille uero non patitur. Omnia mala ab illis remouit, €scelera et flagitia et cogitationes inprobas et auida consilia €et libidinem caecam et alieno imminentem auaritiam; €ipsos tuetur ac uindicat: numquid hoc quoque aliquis a €deo exigit, ut bonorum uirorum etiam sarcinas seruet? €Remittunt ipsi hanc deo curam: externa contemnunt. Democritus diuitias proiecit, onus illas bonae mentis existi-€mans: quid ergo miraris, si id deus bono uiro accidere €patitur quod uir bonus aliquando uult sibi accidere? €Filios amittunt uiri boni: quidni, cum aliquando et occi-€dant? In exilium mittuntur: quidni, cum aliquando ipsi €patriam non repetituri relinquant? Occiduntur: quidni, cum aliquando ipsi sibi manus adferant? Quare quaedam €dura patiuntur? ut alios pati doceant; nati sunt in exemplar. €Puta itaque deum dicere: 'quid habetis quod de me queri €possitis, uos quibus recta placuerunt? Aliis bona falsa €circumdedi et animos inanes uelut longo fallacique somnio €lusi: auro illos et argento et ebore adornaui, intus boni nihil est. Isti quos pro felicibus aspicis, si non qua occur-€runt sed qua latent uideris, miseri sunt, sordidi turpes, ad @1 €similitudinem parietum suorum extrinsecus culti; non est €ista solida et sincera felicitas: crusta est et quidem tenuis. €Itaque dum illis licet stare et ad arbitrium suum ostendi, €nitent et inponunt; cum aliquid incidit quod disturbet €ac detegat, tunc apparet quantum altae ac uerae foedita-tis alienus splendor absconderit. Vobis dedi bona certa €mansura, quanto magis uersauerit aliquis et undique in-€spexerit, meliora maioraque; permisi uobis metuenda con-€temnere, cupiditates fastidire; non fulgetis extrinsecus, €bona uestra introrsus obuersa sunt. Sic mundus exteriora €contempsit spectaculo sui laetus. Intus omne posui bonum; €non egere felicitate felicitas uestra est. @@"At multa incidunt tristia horrenda, dura toleratu." €Quia non poteram uos istis subducere, animos uestros €aduersus omnia armaui: ferte fortiter. Hoc est quo deum €antecedatis: ille extra patientiam malorum est, uos supra €patientiam. Contemnite paupertatem: nemo tam pauper €uiuit quam natus est. Contemnite dolorem: aut soluetur €aut soluet. Contemnite mortem: quae uos aut finit aut €transfert. Contemnite fortunam: nullum illi telum quo feriret animum dedi. Ante omnia caui ne quis uos teneret €inuitos; patet exitus: si pugnare non uultis, licet fugere. €Ideo ex omnibus rebus quas esse uobis necessarias uolui €nihil feci facilius quam mori. Prono animam loco posui: €%trahitur% adtendite modo et uidebitis quam breuis ad €libertatem et quam expedita ducat uia. Non tam longas €in exitu uobis quam intrantibus moras posui; alioqui ma-€gnum in uos regnum fortuna tenuisset, si homo tam tarde moreretur quam nascitur. Omne tempus, omnis uos locus €doceat quam facile sit renuntiare naturae et munus illi €suum inpingere; inter ipsa altaria et sollemnes sacrifican-€tium ritus, dum optatur uita, mortem condiscite. Corpora @1 €opima taurorum exiguo concidunt uulnere et magnarum €uirium animalia humanae manus ictus inpellit; tenui €ferro commissura ceruicis abrumpitur, et cum articulus €ille qui caput collumque committit incisus est, tanta illa moles corruit. Non in alto latet spiritus nec utique ferro €eruendus est; non sunt uulnere penitus inpresso scrutanda €praecordia: in proximo mors est. Non certum ad hos ictus €destinaui locum: quacumque uis peruium est. Ipsum illud €quod uocatur mori, quo anima discedit a corpore, breuius €est quam ut sentiri tanta uelocitas possit: siue fauces nodus €elisit, siue spiramentum aqua praeclusit, siue in caput €lapsos subiacentis soli duritia comminuit, siue haustus ignis €cursum animae remeantis interscidit, quidquid est, pro-€perat. Ecquid erubescitis? quod tam cito fit timetis diu!' @1 °¯ôÿ@@@@{1DIALOGORVM LIBER II €@@@@AD SERENVM €@@@@DE CONSTANTIA SAPIENTIS}1 ¡Tantum inter Stoicos, Serene, et ceteros sapientiam €professos interesse quantum inter feminas et mares non €inmerito dixerim, cum utraque turba ad uitae societatem €tantundem conferat, sed altera pars ad obsequendum, €altera imperio nata sit. Ceteri sapientes molliter et blande, €ut fere domestici et familiares medici aegris corporibus, €non qua optimum et celerrimum est medentur sed qua €licet: Stoici uirilem ingressi uiam non ut amoena ineuntibus €uideatur curae habent, sed ut quam primum nos eripiat €et in illum editum uerticem educat qui adeo extra omnem teli iactum surrexit ut supra fortunam emineat. 'At ardua €per quae uocamur et confragosa sunt.' Quid enim? plano €aditur excelsum? Sed ne tam abrupta quidem sunt quam €quidam putant. Prima tantum pars saxa rupesque habet þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ²’…et inuii speciem, sicut pleraque ex longinquo speculantibus €abscisa et conexa uideri solent, cum aciem longinquitas €fallat, deinde propius adeuntibus eadem illa quae in unum €congesserat error oculorum paulatim adaperiuntur, tum €illis quae praecipitia ex interuallo apparebant redit lene €fastigium. @1 @@Nuper cum incidisset mentio M. Catonis, indigne ferebas, €sicut es iniquitatis inpatiens, quod Catonem aetas sua €parum intellexisset, quod supra Pompeios et Caesares €surgentem infra Vatinios posuisset, et tibi indignum uide-€batur quod illi dissuasuro legem toga in foro esset erepta €quodque a rostris usque ad arcum Fabianum per sedi-€tiosae factionis manus traditus uoces inprobas et sputa et €omnis alias insanae multitudinis contumelias pertulisset.  Tum ego respondi habere te quod rei publicae nomine €mouereris, quam hinc P. Clodius, hinc Vatinius ac pessimus €quisque uenundabat et caeca cupiditate correpti non in-€tellegebant se dum uendunt et uenire: pro ipso quidem €Catone securum te esse iussi; nullam enim sapientem nec €iniuriam accipere nec contumeliam posse, Catonem autem €certius exemplar sapientis uiri nobis deos inmortalis dedisse €quam Vlixem et Herculem prioribus saeculis. Hos enim €Stoici nostri sapientes pronuntiauerunt, inuictos laboribus €et contemptores uoluptatis et uictores omnium terrorum. Cato non cum feris manus contulit, quas consectari €uenatoris agrestisque est, nec monstra igne ac ferro per-€secutus est, nec in ea tempora incidit quibus credi posset €caelum umeris unius inniti: excussa iam antiqua credulitate €et saeculo ad summam perducto sollertiam cum ambitu €congressus, multiformi malo, et cum potentiae inmensa €cupiditate, quam totus orbis in tres diuisus satiare non €poterat, aduersus uitia ciuitatis degenerantis et pessum €sua mole sidentis stetit solus et cadentem rem publicam, €quantum modo una retrahi manu poterat, tenuit, donec €abstractus comitem se diu sustentatae ruinae dedit simulque €extincta sunt quae nefas erat diuidi; neque enim Cato post libertatem uixit nec libertas post Catonem. Huic tu putas €iniuriam fieri potuisse a populo quod aut praeturam illi €detraxit aut togam, quod sacrum illud caput purgamentis @1 €oris adspersit? Tutus est sapiens nec ulla adfici aut iniuria €aut contumelia potest.  @@Videor mihi intueri animum tuum incensum et effer-€uescentem, paras adclamare: 'haec sunt quae auctoritatem €praeceptis uestris detrahant. Magna promittitis et quae ne €optari quidem, nedum credi possint. Deinde ingentia locuti €cum pauperem negastis esse sapientem, non negatis solere €illi et seruum et tectum et cibum deesse; cum sapientem €negastis insanire, non negatis et alienari et parum sana €uerba emittere et quidquid uis morbi cogit audere; cum €sapientem negastis seruum esse, idem non itis infitias et €ueniturum et imperata facturum et domino suo seruilia €praestaturum ministeria: ita sublato alte supercilio in €eadem quae ceteri descenditis mutatis rerum nominibus. Tale itaque aliquid et in hoc esse suspicor, quod prima €specie pulchrum atque magnificum est, nec iniuriam nec €contumeliam accepturum esse sapientem. Multum autem €interest utrum sapientem extra indignationem an extra €iniuriam ponas. Nam si dicis illum aequo animo laturum, €nullum habet priuilegium, contigit illi res uulgaris et quae €discitur ipsa iniuriarum adsiduitate, patientia; si negas €accepturum iniuriam, id est neminem illi temptaturum €facere, omnibus relictis negotiis Stoicus fio.' @@Ego uero sapientem non imaginario honore uerborum €exornare constitui, sed eo loco ponere quo nulla permittatur €iniuria. 'Quid ergo? nemo erit qui lacessat, qui temptet?' €Nihil in rerum natura tam sacrum est quod sacrilegum non €inueniat, sed non ideo diuina minus in sublimi sunt si €existunt qui magnitudinem multum ultra se positam non €tacturi adpetant; inuulnerabile est non quod non feritur, €sed quod non laeditur: ex hac tibi nota sapientem ex-hibebo. Numquid dubium est quin certius robur sit €quod non uincitur quam quod non lacessitur, cum dubiae €sint uires inexpertae, at merito certissima firmitas habeatur @1 €quae omnis incursus respuit? Sic tu sapientem melioris €scito esse naturae, si nulla illi iniuria nocet, quam si nulla €fit; et illum fortem uirum dicam quem bella non subigunt €nec admota uis hostilis exterret, non cui pingue otium est inter desides populos. Hoc igitur dico, sapientem nulli €esse iniuriae obnoxium; itaque non refert quam multa in €illum coiciantur tela, cum sit nulli penetrabilis. Quomodo €quorundam lapidum inexpugnabilis ferro duritia est nec €secari adamas aut caedi uel deteri potest sed incurrentia €ultro retundit, quemadmodum quaedam non possunt igne €consumi sed flamma circumfusa rigorem suum habitumque €conseruant, quemadmodum proiecti quidam in altum €scopuli mare frangunt nec ipsi ulla saeuitiae uestigia tot €uerberati saeculis ostentant, ita sapientis animus solidus €est et id roboris collegit ut tam tutus sit ab iniuria quam illa €quae rettuli.  @@'Quid ergo? non erit aliquis qui sapienti facere temptet €iniuriam?' Temptabit, sed non peruenturam ad eum; €maiore enim interuallo a contactu inferiorum abductus €est quam ut ulla uis noxia usque ad illum uires suas per-€ferat. Etiam cum potentes, et imperio editi et consensu €seruientium ualidi, nocere intendent, tam citra sapientiam €omnes eorum impetus deficient quam quae neruo tor-€mentisue in altum exprimuntur, cum extra uisum exilie-rint, citra caelum tamen flectuntur. Quid? tu putas tum, €cum stolidus ille rex multitudine telorum diem obscuraret, €ullam sagittam in solem incidisse aut demissis in profundum €catenis Neptunum potuisse contingi? Vt caelestia humanas €manus effugiunt et ab his qui templa diruunt ac simulacra €conflant nihil diuinitati nocetur, ita quidquid fit in sapien-tem proterue, petulanter, superbe, frustra temptatur. 'At €satius erat neminem esse qui facere uellet.' Rem difficilem €optas humano generi, innocentiam; et non fieri eorum €interest qui facturi sunt, non eius qui pati ne si fiat quidem @1 €potest. Immo nescio an magis uires sapientiae ostendat €tranquillitas inter lacessentia, sicut maximum argumentum €est imperatoris armis uirisque pollentis tuta securitas in €hostium terra.  @@Diuidamus, si tibi uidetur, Serene, iniuriam a contumelia. €Prior illa natura grauior est, haec leuior et tantum delicatis €grauis, qua non laeduntur homines sed offenduntur. Tanta €est tamen animorum dissolutio et uanitas ut quidam nihil €acerbius putent; sic inuenies seruum qui flagellis quam €colaphis caedi malit et qui mortem ac uerbera tolerabiliora credat quam contumeliosa uerba. Ad tantas ineptias per-€uentum est ut non dolore tantum sed doloris opinione €uexemur, more puerorum, quibus metum incutit umbra €et personarum deformitas et deprauata facies, lacrimas uero €euocant nomina parum grata auribus et digitorum motus €et alia quae impetu quodam erroris inprouidi refugiunt. @@Iniuria propositum hoc habet, aliquem malo adficere; €malo autem sapientia non relinquit locum (unum enim €illi malum est turpitudo, quae intrare eo ubi iam uirtus €honestumque est non potest); ergo, si iniuria sine malo €nulla est, malum nisi turpe nullum est, turpe autem ad €honestis occupatum peruenire non potest, iniuria ad €sapientem non peruenit. Nam si iniuria alicuius mali €patientia est, sapiens autem nullius mali est patiens, nulla ad sapientem iniuria pertinet. Omnis iniuria deminutio €eius est in quem incurrit, nec potest quisquam iniuriam €accipere sine aliquo detrimento uel dignitatis uel corporis €uel rerum extra nos positarum. Sapiens autem nihil €perdere potest; omnia in se reposuit, nihil fortunae credit, €bona sua in solido habet contentus uirtute, quae fortuitis €non indiget ideoque nec augeri nec minui potest; nam et in €summum perducta incrementi non habent locum et nihil €eripit fortuna nisi quod dedit; uirtutem autem non dat, ideo @1 €nec detrahit: libera est, inuiolabilis, inmota, inconcussa, €sic contra casus indurata ut ne inclinari quidem, nedum €uinci possit; aduersus apparatus terribilium rectos oculos €tenet, nihil ex uultu mutat siue illi dura siue secunda þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ²¥•ostentantur. Itaque nihil perdet quod perire sensurus sit; €unius enim in possessione uirtutis est, ex qua depelli num-€quam potest, ceteris precario utitur: quis autem iactura €mouetur alieni? Quodsi iniuria nihil laedere potest ex his €quae propria sapientis sunt, quia [2salua]2 uirtute sua salua €sunt, iniuria sapienti non potest fieri. @@Megaram Demetrius ceperat, cui cognomen Polior-€cetes fuit. Ab hoc Stilbon philosophus interrogatus num €aliquid perdidisset, 'nihil,' inquit 'omnia mea mecum €sunt.' Atqui et patrimonium eius in praedam cesserat et €filias rapuerat hostis et patria in alienam dicionem per-€uenerat et ipsum rex circumfusus uictoris exercitus armis ex superiore loco rogitabat. At ille uictoriam illi excussit €et se urbe capta non inuictum tantum sed indemnem esse €testatus est; habebat enim uera secum bona, in quae non €est manus iniectio, at quae dissipata et direpta fereban-€tur non iudicabat sua, sed aduenticia et nutum fortunae €sequentia. Ideo ut non propria dilexerat; omnium enim €extrinsecus adfluentium lubrica et incerta possessio est.  @@Cogita nunc an huic fur aut calumniator aut uicinus €inpotens aut diues aliquis regnum orbae senectutis exercens €facere iniuriam possit, cui bellum et hostis et ille egregiam €artem quassandarum urbium professus eripere nihil potuit. Inter micantis ubique gladios et militarem in rapina €tumultum, inter flammas et sanguinem stragemque in-€pulsae ciuitatis, inter fragorem templorum super deos suos €cadentium uni homini pax fuit. Non est itaque quod audax @1 €iudices promissum, cuius tibi, si parum fidei habeo, €sponsorem dabo. Vix enim credis tantum firmitatis in €hominem aut tantam animi magnitudinem cadere; sed is prodit in medium qui dicat: 'non est quod dubites an at-€tollere se homo natus supra humana possit, an dolores €damna, ulcerationes uulnera, magnos motus rerum circa €se frementium securus aspiciat et dura placide ferat et €secunda moderate, nec illis cedens nec his fretus unus €idemque inter diuersa sit nec quicquam suum nisi se putet, et se quoque ea parte qua melior est. En adsum hoc €uobis probaturus, sub isto tot ciuitatium euersore muni-€menta incussu arietis labefieri et turrium altitudinem €cuniculis ac latentibus fossis repente desidere et aequatu-€rum editissimas arces aggerem crescere, at nulla machina-€menta posse reperiri quae bene fundatum animum agitent. Erepsi modo e ruinis domus et incendiis undique relucenti-€bus flammas per sanguinem fugi; filias meas quis casus €habeat, an peior publico, nescio; solus et senior et hostilia €circa me omnia uidens tamen integrum incolumemque esse €censum meum profiteor: teneo, habeo quidquid mei habui. Non est quod me uictum uictoremque te credas: uicit €fortuna tua fortunam meam. Caduca illa et dominum €mutantia ubi sint nescio: quod ad res meas pertinet, mecum sunt, mecum erunt. Perdiderunt isti diuites patri-€monia, libidinosi amores suos et magno pudoris inpendio €dilecta scorta, ambitiosi curiam et forum et loca exercendis €in publico uitiis destinata; feneratores perdiderunt tabellas, €quibus auaritia falso laeta diuitias imaginatur: ego quidem €omnia integra inlibataque habeo. Proinde istos interroga €qui flent lamentantur, qui strictis gladiis nuda pro pecunia €corpora opponunt, qui hostem onerato sinu fugiunt.' @@Ergo ita habe, Serene, perfectum illum uirum, huma-€nis diuinisque uirtutibus plenum, nihil perdere. Bona eius @1 €solidis et inexsuperabilibus munimentis praecincta sunt. €Non Babylonios illis muros contuleris, quos Alexander in-€trauit, non Carthaginis aut Numantiae moenia una manu €capta, non Capitolium arcemue_habent ista hostile uesti-€gium: illa quae sapientem tuentur et a flamma et ab €incursu tuta sunt, nullum introitum praebent, excelsa, in-€expugnabilia, dis aequa.  @@Non est quod dicas, ita ut soles, hunc sapientem nostrum €nusquam inueniri. Non fingimus istud humani ingenii €uanum decus nec ingentem imaginem falsae rei concipimus, €sed qualem conformamus exhibuimus, exhibebimus, raro €forsitan magnisque aetatium interuallis unum; neque enim €magna et excedentia solitum ac uulgarem modum crebro €gignuntur. Ceterum hic ipse M. Cato, a cuius mentione €haec disputatio processit, uereor ne supra nostrum exem-€plar sit. @@Denique ualidius debet esse quod laedit eo quod laeditur; €non est autem fortior nequitia uirtute; non potest ergo €laedi sapiens. Iniuria in bonos nisi a malis non temptatur; €bonis inter se pax est, mali tam bonis perniciosi quam inter €se. Quodsi laedi nisi infirmior non potest, malus autem €bono infirmior est, nec iniuria bonis nisi a dispari uerenda €est, iniuria in sapientem uirum non cadit. Illud enim iam €non es admonendus, neminem bonum esse nisi sapientem. 'Si iniuste' inquit 'Socrates damnatus est, iniuriam accepit.' €Hoc loco intellegere nos oportet posse euenire ut faciat ali-€quis iniuriam mihi et ego non accipiam: tamquam si quis €rem quam e uilla mea surripuit in domo mea ponat, ille furtum fecerit, ego nihil perdiderim. Potest aliquis nocens €fieri, quamuis non nocuerit. Si quis cum uxore sua tam-€quam cum aliena concumbat, adulter erit, quamuis illa @1 €adultera non sit. Aliquis mihi uenenum dedit, sed uim €suam remixtum cibo perdidit: uenenum ille dando scelere €se obligauit, etiam si non nocuit. Non minus latro est €cuius telum opposita ueste elusum est. Omnia scelera €etiam ante effectum operis, quantum culpae satis est, perfecta sunt. Quaedam eius condicionis sunt et hac uice €copulantur ut alterum sine altero esse possit, alterum sine €altero non possit. Quod dico conabor facere manifestum. €Possum pedes mouere ut non curram: currere non possum €ut pedes non moueam; possum, quamuis in aqua sim, non natare: si nato, non possum in aqua non esse. Ex hac €sorte et hoc est de quo agitur: si iniuriam accepi, necesse €est factam esse; si est facta, non est necesse accepisse me. €Multa enim incidere possunt quae summoueant iniuriam: €ut intentatam manum deicere aliquis casus potest et emissa €tela declinare, ita iniurias qualescumque potest aliqua res €repellere et in medio intercipere, ut et factae sint nec ac-€ceptae.  @@Praeterea iustitia nihil iniustum pati potest, quia non €coeunt contraria; iniuria autem non potest fieri nisi in-€iuste; ergo sapienti iniuria non potest fieri. Nec est quod €mireris, si nemo illi potest iniuriam facere: ne prodesse €quidem quisquam potest. Et sapienti nihil deest quod ac-€cipere possit loco muneris, et malus nihil potest dignum €tribuere sapiente; habere enim prius debet quam dare, €nihil autem habet quod ad se transferri sapiens gauisurus €sit. @@Non potest ergo quisquam aut nocere sapienti aut €prodesse, quoniam diuina nec iuuari desiderant nec laedi €possunt, sapiens autem uicinus proximusque dis consistit, €excepta mortalitate similis deo. Ad illa nitens pergensque €excelsa, ordinata, intrepida, aequali et concordi cursu @1 €fluentia, secura, benigna, bono publico nata, et sibi et aliis salutaria, nihil humile concupiscet, nihil flebit. Qui €rationi innixus per humanos casus diuino incedit animo, €non habet ubi accipiat iniuriam_ab homine me tantum €dicere putas? ne a fortuna quidem, quae quotiens cum €uirtute congressa est, numquam par recessit. Si maximum €illud ultra quod nihil habent iratae leges ac saeuissimi €domini [2quod]2 minentur, in quo imperium suum fortuna €consumit, aequo placidoque animo accipimus et scimus €mortem malum non esse, ob hoc ne iniuriam quidem, €multo facilius alia tolerabimus, damna et dolores, igno-€minias, locorum commutationes, orbitates, discidia, quae €sapientem, etiam si uniuersa circumueniant, non mergunt, €nedum ut ad singulorum inpulsus maereat. Et si fortunae €iniurias moderate fert, quanto magis hominum potentium,  quos scit fortunae manus esse! Omnia itaque sic patitur ut €hiemis rigorem et intemperantiam caeli, ut feruores mor-€bosque et cetera forte accidentia, nec de quoquam tam €bene iudicat ut illum quicquam putet consilio fecisse, quod €in uno sapiente est. Aliorum omnium non consilia, sed €fraudes et insidiae et motus animorum inconditi sunt, quos €casibus adnumerat; omne autem fortuitum circa nos saeuit €et in uilia. þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨‰’@@Illud quoque cogita, iniuriarum latissime patere mate-€riam [2in]2 illis per quae periculum nobis quaesitum est, ut €accusatore summisso aut criminatione falsa aut inritatis €in nos potentiorum odiis quaeque alia inter togatos latro-€cinia sunt. Est et illa iniuria frequens, si lucrum alicuius €excussum est aut praemium diu captatum, si magno @1 €labore adfectata hereditas auersa est et quaestuosae domus €gratia erepta: haec effugit sapiens, qui nescit nec in spem nec in metum uiuere. Adice nunc quod iniuriam nemo €inmota mente accipit, sed ad sensum eius perturbatur, €caret autem perturbatione uir ereptus erroribus, moderator €sui, altae quietis et placidae. Nam si tangit illum iniuria, €et mouet et inpellit; caret autem ira sapiens, quam excitat €iniuriae species, nec aliter careret ira nisi et iniuria, quam €scit sibi non posse fieri. Inde tam erectus laetusque est, inde €continuo gaudio elatus; adeo autem ad offensiones rerum €hominumque non contrahitur ut ipsa illi iniuria usui sit, €per quam experimentum sui capit et uirtutem temptat. @@Faueamus, obsecro uos, huic proposito aequisque et €animis et auribus adsimus, dum sapiens iniuriae excipitur. €Nec quicquam ideo petulantiae uestrae aut rapacissimis €cupiditatibus aut caecae temeritati superbiaeque detrahitur: €saluis uitiis uestris haec sapienti libertas quaeritur. Non €ut uobis facere non liceat iniuriam agimus, sed ut ille €omnes iniurias in altum demittat patientiaque se ac magni-tudine animi defendat. Sic in certaminibus sacris plerique €uicerunt caedentium manus obstinata patientia fatigando: €ex hoc puta genere sapientem, eorum qui exercitatione €longa ac fideli robur perpetiendi lassandique omnem €inimicam uim consecuti sunt.  @@Quoniam priorem partem percucurrimus, ad alteram €transeamus, qua quibusdam propriis, plerisque uero €communibus, contumeliam refutabimus. Est minor iniuria, €quam queri magis quam exequi possumus, quam leges quoque nulla dignam uindicta putauerunt. Hunc adfectum €mouet humilitas animi contrahentis se ob dictum factum €inhonorificum: 'ille me hodie non admisit, cum alios @1 €admitteret', et 'sermonem meum aut superbe auersatus est €aut palam risit', et 'non in medio me lecto sed in imo conlo-€cauit', et alia huius notae, quae quid uocem nisi querellas €nausiantis animi? In quae fere delicati et felices incidunt; non uacat enim haec notare cui peiora instant. Nimio otio €ingenia natura infirma et muliebria et inopia uerae iniuriae €lasciuientia his commouentur, quorum pars maior con-€stat uitio interpretantis. Itaque nec prudentiae quicquam €in se esse nec fiduciae ostendit qui contumelia adficitur; €non dubie enim contemptum se iudicat, et hic morsus €non sine quadam humilitate animi euenit supprimentis €se ac descendentis. Sapiens autem a nullo contemnitur, €magnitudinem suam nouit nullique tantum de se licere €renuntiat sibi et omnis has, quas non miserias animorum €sed molestias dixerim, non uincit sed ne sentit quidem. @@Alia sunt quae sapientem feriunt, etiam si non peruer-€tunt, ut dolor corporis et debilitas aut amicorum liberorum-€que amissio et patriae bello flagrantis calamitas: haec non €nego sentire sapientem; nec enim lapidis illi duritiam €ferriue adserimus. Nulla uirtus est quae non sentias perpeti. €Quid ergo est? quosdam ictus recipit, sed receptos euincit €et sanat et comprimit, haec uero minora ne sentit quidem €nec aduersus ea solita illa uirtute utitur dura tolerandi, sed €aut non adnotat aut digna risu putat.  @@Praeterea cum magnam partem contumeliarum superbi €insolentesque faciant et male felicitatem ferentes, habet quo €istum adfectum inflatum respuat, pulcherrimam uirtutem €omnium [animi], magnanimitatem: illa quidquid eiusmodi €est transcurrit ut uanas species somniorum uisusque noctur-nos nihil habentis solidi atque ueri. Simul illud cogitat, €omnes inferiores esse quam ut illis audacia sit tanto excelsiora @1 €despicere. Contumelia a contemptu dicta est, quia nemo €nisi quem contempsit tali iniuria notat; nemo autem €maiorem melioremque contemnit, etiam si facit aliquid €quod contemnentes solent. Nam et pueri os parentium €feriunt et crines matris turbauit lacerauitque infans et €sputo adspersit aut nudauit in conspectu suorum tegenda €et uerbis obscenioribus non pepercit, et nihil horum con-€tumeliam dicimus. Quare? quia qui facit contemnere non potest. Eadem causa est cur nos mancipiorum nostrorum €urbanitas in dominos contumeliosa delectet, quorum €audacia ita demum sibi in conuiuas ius facit, si coepit a €domino; et ut quisque contemptissimus [et ut ludibrium] €est, ita solutissimae linguae est. Pueros quidam in hoc €mercantur procaces et illorum inpudentiam acuunt ac sub €magistro habent, qui probra meditate effundant, nec has €contumelias uocamus sed argutias: quanta autem dementia €est isdem modo delectari, modo offendi, et rem ab amico €dictam maledictum uocare, a seruulo ioculare conuicium!  @@Quem animum nos aduersus pueros habemus, hunc €sapiens aduersus omnes quibus etiam post iuuentam €canosque puerilitas est. An quicquam isti profecerunt €quibus animi mala sunt auctique in maius errores, qui a €pueris magnitudine tantum formaque corporum differunt, €ceterum non minus uagi incertique, uoluptatium sine €dilectu adpetentes, trepidi et non ingenio sed formidine quieti? Non ideo quicquam inter illos puerosque interesse €quis dixerit quod illis talorum nucumue et aeris minuti €auaritia est, his auri argentique et orbium, quod illi inter €ipsos magistratus gerunt et praetextam fascesque ac €tribunal imitantur, hi eadem in campo foroque et in curia @1 €serio ludunt, illi in litoribus harenae congestu simulacra €domuum excitant, hi ut magnum aliquid agentes in €lapidibus ac parietibus et tectis moliendis occupati tutelae €corporum inuenta in periculum uerterunt. Ergo par pueris longiusque progressis, sed in alia maioraque error est. Non €inmerito itaque horum contumelias sapiens ut iocos accipit, €et aliquando illos tamquam pueros malo poenaque ad-€monet [adficit], non quia accepit iniuriam, sed quia fecerunt, €et ut desinant facere; sic enim et pecora uerbere domantur, €nec irascimur illis, cum sessorem recusauerunt, sed com-€pescimus, ut dolor contumaciam uincat. Ergo et illud €solutum scies quod nobis opponitur: 'quare, si non accepit €iniuriam sapiens nec contumeliam, punit eos qui fecerunt?' €Non enim se ulciscitur, sed illos emendat.  @@Quid est autem quare hanc animi firmitatem non credas €in uirum sapientem cadere, cum tibi in aliis idem notare €sed non ex eadem causa liceat? Quis enim phrenetico €medicus irascitur? Quis febricitantis et a frigida prohibiti maledicta in malam partem accipit? Hunc adfectum €aduersus omnis habet sapiens quem aduersus aegros suos €medicus, quorum nec obscena, si remedio egent, con-€trectare nec reliquias et effusa intueri dedignatur nec per €furorem saeuientium excipere conuicia. Scit sapiens omnis €hos qui togati purpuratique incedunt, ualentes colorati, €male sanos esse, quos non aliter uidet quam aegros in-€temperantis. Itaque ne succenset quidem, si quid in morbo €petulantius ausi sunt aduersus medentem, et quo animo €honores eorum nihilo aestimat, eodem parum honorifice facta. Quemadmodum non placebit sibi, si illum mendicus €coluerit, nec contumeliam iudicabit, si illi homo plebis €ultimae salutanti mutuam salutationem non reddiderit, @1 €sic ne suspiciet quidem, si illum multi diuites suspexerint_ €scit enim illos nihil a mendicis differre, immo miseriores €esse; illi enim exiguo, hi multo egent_et rursus non €tangetur, si illum rex Medorum Attalusue Asiae salu-€tantem silentio ac uultu adroganti transierit. Scit statum €eius non magis habere quicquam inuidendum quam eius €cui in magna familia cura optigit aegros insanosque com-pescere. Num moleste feram, si mihi non reddiderit nomen €aliquis ex his qui ad Castoris negotiantur nequam mancipia €ementes uendentesque, quorum tabernae pessimorum ser-€uorum turba refertae sunt? Non, ut puto; quid enim is €boni habet sub quo nemo nisi malus est? Ergo ut huius €humanitatem inhumanitatemque neglegit, ita et regis: €'habes sub te Parthos et Medos et Bactrianos, sed quos þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨”ˆˆmetu contines, sed propter quos remittere arcum tibi non €contigit, sed hostes taeterrimos, sed uenales, sed nouum aucupantes dominum.' Nullius ergo mouebitur contumelia; €omnes enim inter se differant, sapiens quidem pares illos ob €aequalem stultitiam omnis putat. Nam si semel se demiserit €eo ut aut iniuria moueatur aut contumelia, non poterit €umquam esse securus; securitas autem proprium bonum €sapientis est. Nec committet ut iudicando contumeliam sibi €factam honorem habeat ei qui fecit; necesse est enim, a €quo quisque contemni moleste ferat, suspici gaudeat.  @@Tanta quosdam dementia tenet ut sibi contumeliam €fieri putent posse a muliere. Quid refert quam [2beatam]2 €habeant, quot lecticarios habentem, quam oneratas aures, €quam laxam sellam? aeque inprudens animal est et, nisi €scientia accessit ac multa eruditio, ferum, cupiditatium €incontinens. Quidam se a cinerario inpulsos moleste ferunt @1 €et contumeliam uocant ostiari difficultatem, nomenculatoris €superbiam, cubiculari supercilium: o quantus risus inter €ista tollendus est, quanta uoluptate inplendus animus ex €alienorum errorum tumultu contemplanti quietem suam! 'Quid ergo? sapiens non accedet ad fores quas durus €ianitor obsidet?' Ille uero, si res necessaria uocabit, ex-€perietur et illum, quisquis erit, tamquam canem acrem €obiecto cibo leniet nec indignabitur aliquid inpendere ut €limen transeat, cogitans et in pontibus quibusdam pro €transitu dari. Itaque illi quoque, quisquis erit qui hoc €salutationum publicum exerceat, donabit: scit emi aere €uenalia. Ille pusilli animi est qui sibi placet quod ostiario €libere respondit, quod uirgam eius fregit, quod ad dominum €accessit et peti=t corium; facit se aduersarium qui contendit, €et, ut uincat, par fuit. @@'At sapiens colapho percussus quid faciet?' Quod Cato, €cum illi os percussum esset: non excanduit, non uindi-€cauit iniuriam, ne remisit quidem, sed factam negauit; maiore animo non agnouit quam ignouisset. Non diu €in hoc haerebimus; quis enim nescit nihil ex his quae €creduntur mala aut bona ita uideri sapienti ut omnibus? €Non respicit quid homines turpe iudicent aut miserum, non €it qua populus, sed ut sidera contrarium mundo iter €intendunt, ita hic aduersus opinionem omnium uadit.  @@Desinite itaque dicere: 'non accipiet ergo sapiens €iniuriam, si caedetur, si oculus illi eruetur? Non accipiet €contumeliam, si obscenorum uocibus inprobis per forum €agetur? si in conuiuio regis recumbere infra mensam €uescique cum seruis ignominiosa officia sortitis iubebitur? €si quid aliud ferre cogetur eorum quae excogitari pudori ingenuo molesta possunt?' In quantumcumque ista uel €numero uel magnitudine creuerint, eiusdem naturae erunt: @1 €si non tangent illum parua, ne maiora quidem; si non €tangent pauca, ne plura quidem. Sed ex inbecillitate uestra €coniecturam capitis ingentis animi, et cum cogitastis quan-€tum putetis uos pati posse, sapientis patientiae paulo ulte-€riorem terminum ponitis; at illum in aliis mundi finibus €sua uirtus conlocauit, nihil uobiscum commune habentem. Quaere et aspera et quaecumque toleratu grauia sunt €audituque et uisu refugienda: non obruetur eorum coetu €et qualis singulis, talis uniuersis obsistet. Qui dicit illud €tolerabile sapienti, illud intolerabile, et animi magnitudi-€nem intra certos fines tenet, male agit: uincit nos fortuna, €nisi tota uincitur. @@Ne putes istam Stoicam esse duritiam, Epicurus, quem €uos patronum inertiae uestrae adsumitis putatisque mollia €ac desidiosa praecipere et ad uoluptates ducentia, 'raro' €inquit 'sapienti fortuna interuenit.' Quam paene emisit uiri €uocem! Vis tu fortius loqui et illam ex toto summouere? Domus haec sapientis angusta, sine cultu, sine strepitu, €sine apparatu, nullis adseruatur ianitoribus turbam uenali €fastidio digerentibus, sed per hoc limen uacuum et ab €ostiariis liberum fortuna non transit: scit non esse illic sibi €locum ubi sui nihil est.  @@Quodsi Epicurus quoque, qui corpori plurimum indul-€sit, aduersus iniurias exsurgit, quid apud nos incredibile €uideri potest aut supra humanae naturae mensuram? Ille €ait iniurias tolerabiles esse sapienti, nos iniurias non esse. Nec enim est quod dicas hoc naturae repugnare: non €negamus rem incommodam esse uerberari et inpelli et €aliquo membro carere, sed omnia ista negamus iniurias €esse; non sensum illis doloris detrahimus, sed nomen €iniuriae, quod non potest recipi uirtute salua. Vter uerius €dicat uidebimus: ad contemptum quidem iniuriae uterque €consentit. Quaeris quid inter duos intersit? quod inter @1 €gladiatores fortissimos, quorum alter premit uulnus et stat €in gradu, alter respiciens ad clamantem populum significat nihil esse et intercedi non patitur. Non est quod putes €magnum quo dissidemus: illud quo de agitur, quod unum €ad uos pertinet, utraque exempla hortantur, contemnere €iniurias et, quas iniuriarum umbras ac suspiciones dixerim, €contumelias, ad quas despiciendas non sapiente opus est €uiro, sed tantum consipiente, qui sibi possit dicere: 'utrum €merito mihi ista accidunt an inmerito? Si merito, non est €contumelia, iudicium est; si inmerito, illi qui iniusta facit erubescendum est.' Et quid est illud quod contumelia €dicitur? In capitis mei leuitatem iocatus est et in oculorum €ualetudinem et in crurum gracilitatem et in staturam: quae €contumelia est quod apparet audire? Coram uno aliquid €dictum ridemus, coram pluribus indignamur, et eorum aliis €libertatem non relinquimus quae ipsi in nos dicere adsueui-€mus; iocis temperatis delectamur, inmodicis irascimur.  @@Chrysippus ait quendam indignatum, quod illum €aliquis ueruecem marinum dixerat. In senatu flentem €uidimus Fidum Cornelium, Nasonis Ouidi generum, cum €illum Corbulo struthocamelum depilatum dixisset; ad-€uersus alia maledicta mores et uitam conuulnerantia frontis €illi firmitas constitit, aduersus hoc tam absurdum lacrimae €prociderunt: tanta animorum inbecillitas est, ubi ratio discessit. Quid quod offendimur, si quis sermonem nostrum €imitatur, si quis incessum, si quis uitium aliquod corporis €aut linguae exprimit? quasi notiora illa fiant alio imitante €quam nobis facientibus! Senectutem quidam inuiti audiunt €et canos et alia ad quae uoto peruenitur; paupertatis €maledictum quosdam perussit, quam sibi obiecit quisquis €abscondit: itaque materia petulantibus et per contumeliam @1 €urbanis detrahitur, si ultro illam et prior occupes; nemo risum praebuit qui ex se cepit. Vatinium, hominem natum €et ad risum et ad odium, scurram fuisse et uenustum €ac dicacem memoriae proditum est. In pedes suos ipse €plurima dicebat et in fauces concisas: sic inimicorum, quos €plures habebat quam morbos, et in primis Ciceronis €urbanitatem effugerat. Si hoc potuit ille duritia oris qui €adsiduis conuiciis pudere dedidicerat, cur is non possit €qui studiis liberalibus et sapientiae cultu ad aliquem pro-fectum peruenerit? Adice quod genus ultionis est eripere €ei qui fecit factae contumeliae uoluptatem; solent dicere €'o miserum me! puto, non intellexit': adeo fructus contu-€meliae in sensu et indignatione patientis est. Deinde non €deerit illi aliquando par; inuenietur qui te quoque uindicet.  @@C. Caesar, inter cetera uitia quibus abundabat con-€tumeliosus, mira libidine ferebatur omnis aliqua nota €feriendi, ipse materia risus benignissima: tanta illi palloris €insaniam testantis foeditas erat, tanta oculorum sub fronte €anili latentium toruitas, tanta capitis destituti et %emen-€dacitatis% capillis adspersi deformitas; adice obsessam €saetis ceruicem et exilitatem crurum et enormitatem €pedum. Inmensum est, si uelim singula referre per quae in €parentes auosque suos contumeliosus fuit, per quae in €uniuersos ordines: ea referam quae illum exitio dederunt. @@Asiaticum Valerium in primis amicis habebat, ferocem €uirum et uix aequo animo alienas contumelias laturum: €huic in conuiuio, id est in contione, uoce clarissima qualis €in concubitu esset uxor eius obiecit. Di boni, hoc uirum €audire, principem scire, et usque eo licentiam peruenisse ut, €non dico consulari, non dico amico, sed tantum marito þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨’“princeps et adulterium suum narret et fastidium! Chaereae @1 €contra, tribuno militum, sermo non pro manu erat, €languidus sono et, ni facta nosses, suspectior. Huic Gaius €signum petenti modo Veneris, modo Priapi dabat, aliter €atque aliter exprobrans armato mollitiam; haec ipse per-€lucidus, crepidatus, auratus. Coegit itaque illum uti ferro, €ne saepius signum peteret: ille primus inter coniuratos €manum sustulit, ille ceruicem mediam uno ictu decidit; €plurimum deinde undique publicas ac priuatas iniurias €ulciscentium gladiorum ingestum est, sed primus uir fuit qui minime uisus est. At idem Gaius omnia contumelias €putabat, ut sunt ferendarum inpatientes faciendarum €cupidissimi: iratus fuit Herennio Macro, quod illum €Gaium salutauerat, nec inpune cessit primipilari quod €Caligulam dixerat; hoc enim in castris natus et alumnus €legionum uocari solebat, nullo nomine militibus familiarior €umquam factus, sed iam Caligulam conuicium et probrum iudicabat coturnatus. Ergo hoc ipsum solacio erit, etiam €si nostra facilitas ultionem omiserit, futurum aliquem qui €poenas exigat a procace et superbo et iniurioso, quae €uitia numquam in uno homine et in una contumelia €consumuntur. @@Respiciamus eorum exempla quorum laudamus patien-€tiam, ut Socratis, qui comoediarum publicatos in se et €spectatos sales in partem bonam accepit risitque non minus €quam cum ab uxore Xanthippe inmunda aqua perfun-€deretur. Antistheni mater barbara et Thraessa obiciebatur: €respondit et deorum matrem Idaeam esse.  @@Non est in rixam conluctationemque ueniendum. €Procul auferendi pedes sunt et quidquid horum ab in-€prudentibus fiet (fieri autem nisi ab inprudentibus non @1 €potest) neglegendum et honores iniuriaeque uulgi in promiscuo habendae. Nec his dolendum nec illis gauden-€dum; alioqui multa timore contumeliarum aut taedio €necessaria omittemus publicisque et priuatis officiis, ali-€quando etiam salutaribus, non occurremus, dum muliebris €nos cura angit aliquid contra animum audiendi. Aliquando €etiam obirati potentibus detegemus hunc adfectum in-€temperanti libertate. Non est autem libertas nihil pati, €fallimur: libertas est animum superponere iniuriis et eum €facere se ex quo solo sibi gaudenda ueniant, exteriora €diducere a se, ne inquieta agenda sit uita omnium risus, €omnium linguas timenti. Quis enim est qui non possit contumeliam facere, si quisquam potest? Diuerso autem €remedio utetur sapiens adfectatorque sapientiae. Inperfectis €enim et adhuc ad publicum se iudicium derigentibus €hoc proponendum est, inter iniurias ipsos contumelias-€que debere uersari: omnia leuiora accident expectantibus. €Quo quisque honestior genere fama patrimonio est, hoc se €fortius gerat, memor in prima acie altos ordines stare. €Contumelias et uerba probrosa et ignominias et cetera €dehonestamenta uelut clamorem hostium ferat et longinqua €tela et saxa sine uulnere circa galeas crepitantia; iniurias €uero ut uulnera, alia armis, alia pectori infixa, non deiectus, €ne motus quidem gradu sustineat. Etiam si premeris et €infesta ui urgeris, cedere tamen turpe est: adsignatum a €natura locum tuere. Quaeris quis hic sit locus? uiri. Sapienti aliud auxilium est huic contrarium; uos enim €rem geritis, illi parta uictoria est. Ne repugnate uestro €bono et hanc spem, dum ad uerum peruenitis, alite in €animis libentesque meliora excipite et opinione ac uoto €iuuate: esse aliquid inuictum, esse aliquem in quem nihil €fortuna possit, e re publica est generis humani [est]. @1 °¯ôÿ@@@@{1DIALOGORVM LIBER III €@@@@AD NOVATVM €@@@@DE IRA €@@@@LIBER I}1 ¡Exegisti a me, Nouate, ut scriberem quemadmodum pos-€set ira leniri, nec inmerito mihi uideris hunc praecipue €adfectum pertimuisse maxime ex omnibus taetrum ac €rabidum. Ceteris enim aliquid quieti placidique inest, hic €totus concitatus et in impetu est, doloris armorum, sanguinis €suppliciorum minime humana furens cupiditate, dum alteri €noceat sui neglegens, in ipsa inruens tela et ultionis secum €ultorem tracturae auidus. @@Quidam itaque e sapientibus uiris iram dixerunt breuem €insaniam; aeque enim inpotens sui est, decoris oblita, €necessitudinum immemor, in quod coepit pertinax et in-€tenta, rationi consiliisque praeclusa, uanis agitata causis, €ad dispectum aequi uerique inhabilis, ruinis simillima quae super id quod oppressere franguntur. Vt scias autem €non esse sanos quos ira possedit, ipsum illorum habitum €intuere; nam ut furentium certa indicia sunt audax et @1 €minax uultus, tristis frons, torua facies, citatus gradus, €inquietae manus, color uersus, crebra et uehementius acta suspiria, ita irascentium eadem signa sunt: flagrant ac €micant oculi, multus ore toto rubor exaestuante ab imis €praecordiis sanguine, labra quatiuntur, dentes compri-€muntur, horrent ac surriguntur capilli, spiritus coactus ac €stridens, articulorum se ipsos torquentium sonus, gemitus €mugitusque et parum explanatis uocibus sermo praeruptus €et conplosae saepius manus et pulsata humus pedibus et €totum concitum corpus magnasque irae minas agens, foeda €uisu et horrenda facies deprauantium se atque intume-€scentium_nescias utrum magis detestabile uitium sit an €deforme. @@Cetera licet abscondere et in abdito alere: ira se profert €et in faciem exit, quantoque maior, hoc efferuescit mani-€festius. Non uides ut omnium animalium, simul ad no-€cendum insurrexerunt, praecurrant notae ac tota corpora €solitum quietumque egrediantur habitum et feritatem suam exasperent? Spumant apris ora, dentes acuuntur adtritu, €taurorum cornua iactantur in uacuum et harena pulsu €pedum spargitur, leones fremunt, inflantur inritatis colla €serpentibus, rabidarum canum tristis aspectus est: nullum €est animal tam horrendum tam perniciosumque natura €ut non appareat in illo, simul ira inuasit, nouae feritatis accessio. Nec ignoro ceteros quoque adfectus uix occultari, €libidinem metumque et audaciam dare sui signa et posse €praenosci; neque enim ulla uehementior intrat agitatio @1 €quae nihil moueat in uultu. Quid ergo interest? quod alii €adfectus apparent, hic eminet.  @@Iam uero si effectus eius damnaque intueri uelis, nulla €pestis humano generi pluris stetit. Videbis caedes ac ue-€nena et reorum mutuas sordes et urbium clades et tota-€rum exitia gentium et principum sub ciuili hasta capita €uenalia et subiectas tectis faces nec intra moenia coercitos €ignes sed ingentia spatia regionum hostili flamma relu-centia. Aspice nobilissimarum ciuitatum fundamenta uix €notabilia: has ira deiecit. Aspice solitudines per multa €milia sine habitatore desertas: has ira exhausit. Aspice €tot memoriae proditos duces mali exempla fati: alium ira €in cubili suo confodit, alium intra sacra mensae iura per-€cussit, alium intra leges celebrisque spectaculum fori lan-€cinauit, alium filii parricidio dare sanguinem iussit, alium €seruili manu regalem aperire iugulum, alium in cruce membra diffindere. Et adhuc singulorum supplicia narro: €quid si tibi libuerit, relictis in quos ira uiritim exarsit, aspi-€cere caesas gladio contiones et plebem inmisso milite con-€trucidatam et in perniciem promiscuam totos populos capitis €damna[2tos]2 * * * ? šƒ¨æò±©ÿïãÍáòôéî® Âòáãáòåîóé󠦳äå éòᦠ²ÿáúIra omnia ex optimo et €iustissimo in contrarium mutat. Quemcumque obtinuerit, €nullius eum meminisse officii sinit: da eam patri, inimicus @1 €est; da filio, parricida est; da matri, nouerca est; da ciui, €hostis est; da regi, tyrannus est. šƒ¨æò²©ÿïãÌáãôáîô® ¦³Äå Éòá Äå馠±·®±³ÿâúIra est cupiditas ulciscendae €iniuriae aut, ut ait Posidonius, cupiditas puniendi eius a €quo te inique putes laesum. Quidam ita finierunt: ira €est incitatio animi ad nocendum ei qui aut nocuit aut €nocere uoluit. ”ïãÿãú@@* * * tamquam aut curam nostram deserentibus aut €auctoritatem contemnentibus. Quid? gladiatoribus quare €populus irascitur, et tam inique ut iniuriam putet quod €non libenter pereunt? contemni se iudicat et uultu gestu ardore ex spectatore in aduersarium uertitur. Quidquid €est tale, non est ira, sed quasi ira, sicut puerorum qui, si €ceciderunt, terram uerberari uolunt et saepe ne sciunt €quidem cur irascantur, sed tantum irascuntur, sine causa þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ³¢•…ïãÿãúet sine iniuria, non tamen sine aliqua iniuriae specie nec €sine aliqua poenae cupiditate. Deluduntur itaque imitatione €plagarum et simulatis deprecantium lacrimis placantur et €falsa ultione falsus dolor tollitur.  @@'Irascimur' inquit 'saepe non illis qui laeserunt, sed iis €qui laesuri sunt; ut scias iram non ex iniuria nasci.' Verum €est irasci nos laesuris, sed ipsa cogitatione nos laedunt, et iniuriam qui facturus est iam facit. 'Vt scias' inquit 'non €esse iram poenae cupiditatem, infirmissimi saepe poten-€tissimis irascuntur nec poenam concupiscunt quam non @1 €sperant.' Primum diximus cupiditatem esse poenae exi-€gendae, non facultatem; concupiscunt autem homines et €quae non possunt. Deinde nemo tam humilis est qui €poenam uel summi hominis sperare non possit: ad nocen-€dum [2omnes]2 potentes sumus. @@Aristotelis finitio non multum a nostra abest; ait enim €iram esse cupiditatem doloris reponendi. Quid inter €nostram et hanc finitionem intersit, exequi longum est. €Contra utramque dicitur feras irasci nec iniuria inritatas €nec poenae dolorisue alieni causa; nam etiam si haec efficiunt, non haec petunt. Sed dicendum est feras ira €carere et omnia praeter hominem; nam cum sit inimica €rationi, nusquam tamen nascitur nisi ubi rationi locus est. €Impetus habent ferae, rabiem feritatem incursum, iram €quidem non magis quam luxuriam, et in quasdam uolu-ptates intemperantiores homine sunt. Non est quod credas €illi qui dicit: €@@@@non aper irasci meminit, non fidere cursu €@@@@cerua nec armentis incurrere fortibus ursi. €Irasci dicit incitari, inpingi; irasci quidem non magis sciunt quam ignoscere. Muta animalia humanis adfectibus €carent, habent autem similes illis quosdam inpulsus; €alioqui, si amor in illis esset et odium, esset amicitia et €simultas, dissensio et concordia; quorum aliqua in illis €quoque extant uestigia, ceterum humanorum pectorum propria bona malaque sunt. Nulli nisi homini concessa €prudentia est, prouidentia diligentia cogitatio, nec tantum €uirtutibus humanis animalia sed etiam uitiis prohibita €sunt. Tota illorum ut extra ita intra forma humanae @1 €dissimilis est; regium est illud et principale aliter ductum. €Vt uox est quidem, sed non explanabilis et perturbata et €uerborum inefficax, ut lingua, sed deuincta nec in motus €uarios soluta, ita ipsum principale parum subtile, parum €exactum. Capit ergo uisus speciesque rerum quibus ad impetus euocetur, sed turbidas et confusas. Ex eo pro-€cursus illorum tumultusque uehementes sunt, metus €autem sollicitudinesque et tristitia et ira non sunt, sed €his quaedam similia; ideo cito cadunt et mutantur in €contrarium et, cum acerrime saeuierunt expaueruntque, €pascuntur, et ex fremitu discursuque uesano statim quies €soporque sequitur.  @@Quid esset ira satis explicitum est. Quo distet ab ira-€cundia apparet: quo ebrius ab ebrioso et timens a timido. €Iratus potest non esse iracundus: iracundus potest ali-quando iratus non esse. Cetera quae pluribus apud Graecos €nominibus in species iram distinguunt, quia apud nos €uocabula sua non habent, praeteribo, etiam si amarum nos €acerbumque dicimus, nec minus stomachosum rabiosum €clamosum difficilem asperum, quae omnia irarum dif-€ferentiae sunt; inter hos morosum ponas licet, delicatum iracundiae genus. Quaedam enim sunt irae quae intra €clamorem considant, quaedam non minus pertinaces quam €frequentes, quaedam saeuae manu uerbis parciores, €quaedam in uerborum maledictorumque amaritudinem €effusae; quaedam ultra querellas et auersationes non €exeunt, quaedam altae grauesque sunt et introrsus uersae: €mille aliae species sunt mali multiplicis.  @@Quid esset ira quaesitum est, an in ullum aliud animal €quam in hominem caderet, quo ab iracundia distaret, €quot eius species essent: nunc quaeramus an ira secundum €naturam sit et an utilis atque ex aliqua parte retinenda. @@An secundum naturam sit manifestum erit, si hominem €inspexerimus. Quo quid est mitius, dum in recto animi @1 €habitus est? quid autem ira crudelius est? Quid homine €aliorum amantius? quid ira infestius? Homo in adiutorium €mutuum genitus est, ira in exitium; hic congregari uult, €illa discedere, hic prodesse, illa nocere, hic etiam ignotis €succurrere, illa etiam carissimos petere; hic aliorum com-€modis uel inpendere se paratus est, illa in periculum, dum-modo deducat, descendere. Quis ergo magis naturam €rerum ignorat quam qui optimo eius operi et emenda-€tissimo hoc ferum ac perniciosum uitium adsignat? Ira, ut €diximus, auida poenae est, cuius cupidinem inesse pacatis-€simo hominis pectori minime secundum eius naturam est. €Beneficiis enim humana uita constat et concordia, nec €terrore sed mutuo amore in foedus auxiliumque commune €constringitur.  @@'Quid ergo? non aliquando castigatio necessaria est?' €Quidni? sed haec sine ira, cum ratione; non enim nocet €sed medetur specie nocendi. Quemadmodum quaedam €hastilia detorta ut corrigamus adurimus et adactis cuneis, €non ut frangamus sed ut explicemus, elidimus, sic ingenia uitio praua dolore corporis animique corrigimus. Nempe €medicus primo in leuibus uitiis temptat non multum ex €cotidiana consuetudine inflectere et cibis potionibus ex-€ercitationibus ordinem inponere ac ualetudinem tantum €mutata uitae dispositione firmare. Proximum est ut modus €proficiat. Si modus et ordo non proficit, subducit aliqua €et circumcidit; si ne adhoc quidem respondet, inter-€dicit cibis et abstinentia corpus exonerat; si frustra molliora €cesserunt, ferit uenam membrisque, si adhaerentia nocent €et morbum diffundunt, manus adfert; nec ulla dura uidetur curatio cuius salutaris effectus est. Ita legum praesidem €ciuitatisque rectorem decet, quam diu potest, uerbis et his €mollioribus ingenia curare, ut facienda suadeat cupiditatem-€que honesti et aequi conciliet animis faciatque uitiorum @1 €odium, pretium uirtutium; transeat deinde ad tristiorem €orationem, qua moneat adhuc et exprobret; nouissime ad €poenas et has adhuc leues, reuocabiles decurrat; ultima €supplicia sceleribus ultimis ponat, ut nemo pereat nisi quem perire etiam pereuntis intersit. Hoc uno medentibus €erit dissimilis, quod illi quibus uitam non potuerunt largiri €facilem exitum praestant, hic damnatos cum dedecore et €traductione uita exigit, non quia delectetur ullius poena_ €procul est enim a sapiente tam inhumana feritas_sed ut €documentum omnium sint, et quia uiui noluerunt prodesse, €morte certe eorum res publica utatur. €@@Non est ergo natura hominis poenae adpetens; ideo €ne ira quidem secundum naturam hominis, quia poenae adpetens est. Et Platonis argumentum adferam_quid enim €nocet alienis uti ea parte qua nostra sunt? 'Vir bonus' €inquit 'non laedit.' Poena laedit; bono ergo poena non €conuenit, ob hoc nec ira, quia poena irae conuenit. Si €uir bonus poena non gaudet, non gaudebit ne eo quidem €adfectu cui poena uoluptati est; ergo non est naturalis ira.  @@Numquid, quamuis non sit naturalis ira, adsumenda est, €quia utilis saepe fuit? Extollit animos et incitat, nec quic-€quam sine illa magnificum in bello fortitudo gerit, nisi hinc €flamma subdita est et hic stimulus peragitauit misitque in €pericula audaces. Optimum itaque quidam putant tem-€perare iram, non tollere, eoque detracto quod exundat ad €salutarem modum cogere, id uero retinere sine quo langue-bit actio et uis ac uigor animi resoluetur. Primum facilius €est excludere perniciosa quam regere et non admittere @1 €quam admissa moderari; nam cum se in possessione €posuerunt, potentiora rectore sunt nec recidi se minuiue patiuntur. Deinde ratio ipsa, cui freni traduntur, tam diu €potens est quam diu diducta est ab adfectibus; si miscuit se €illis et inquinauit, non potest continere quos summouere €potuisset. Commota enim semel et excussa mens ei seruit quo inpellitur. Quarundam rerum initia in nostra potestate €sunt, ulteriora nos ui sua rapiunt nec regressum relinquunt. €Vt in praeceps datis corporibus nullum sui arbitrium est €nec resistere morariue deiecta potuerunt, sed consilium €omne et paenitentiam inreuocabilis praecipitatio abscidit €et non licet eo non peruenire quo non ire licuisset, ita ani-þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ³§”‡ïãÿãúmus, si in iram amorem aliosque se proiecit adfectus, non €permittitur reprimere impetum; rapiat illum oportet et ad €imum agat pondus suum et uitiorum natura procliuis.  @@Optimum est primum inritamentum irae protinus €spernere ipsisque repugnare seminibus et dare operam ne €incidamus in iram. Nam si coepit ferre transuersos, difficilis €ad salutem recursus est, quoniam nihil rationis est ubi €semel adfectus inductus est iusque illi aliquod uoluntate €nostra datum est: faciet de cetero quantum uolet, non quantum permiseris. In primis, inquam, finibus hostis €arcendus est; nam cum intrauit et portis se intulit, modum €a captiuis non accipit. Neque enim sepositus est animus et €extrinsecus speculatur adfectus, ut illos non patiatur ultra €quam oportet procedere, sed in adfectum ipse mutatur €ideoque non potest utilem illam uim et salutarem proditam iam infirmatamque reuocare. Non enim, ut dixi, separatas €ista sedes suas diductasque habent, sed adfectus et ratio €in melius peiusque mutatio animi est. Quomodo ergo ratio €occupata et oppressa uitiis resurget, quae irae cessit? aut €quemadmodum ex confusione se liberabit in qua peiorum mixtura praeualuit? 'Sed quidam' inquit 'in ira se con-€tinent.' Vtrum ergo ita ut nihil faciant eorum quae ira @1 €dictat an ut aliquid? Si nihil faciunt, apparet non esse ad €actiones rerum necessariam iram, quam uos, quasi fortius aliquid ratione haberet, aduocabatis. Denique interrogo: €ualentior est quam ratio an infirmior? Si ualentior, quo-€modo illi modum ratio poterit inponere, cum parere nisi €inbecilliora non soleant? Si infirmior est, sine hac per se €ad rerum effectus sufficit ratio nec desiderat inbecillioris auxilium. 'At irati quidam constant sibi et se continent.' €Quando? cum iam ira euanescit et sua sponte decedit, non cum in ipso feruore est; tunc enim potentior est. 'Quid €ergo? non aliquando in ira quoque et dimittunt incolumes €intactosque quos oderunt et a nocendo abstinent?' Faciunt: €quando? cum adfectus repercussit adfectum et aut metus €aut cupiditas aliquid inpetrauit. Non rationis tunc bene-€ficio quieuit, sed adfectuum infida et mala pace.  @@Deinde nihil habet in se utile nec acuit animum ad res €bellicas; numquam enim uirtus uitio adiuuanda est se €contenta. Quotiens impetu opus est, non irascitur sed €exsurgit et in quantum putauit opus esse concitatur remit-€titurque, non aliter quam quae tormentis exprimuntur tela in potestate mittentis sunt in quantum torqueantur. 'Ira' €inquit Aristoteles 'necessaria est, nec quicquam sine illa €expugnari potest, nisi illa inplet animum et spiritum ac-€cendit; utendum autem illa est non ut duce sed ut milite.' €Quod est falsum; nam si exaudit rationem sequiturque qua €ducitur, iam non est ira, cuius proprium est contumacia; €si uero repugnat et non ubi iussa est quiescit sed libidine €ferociaque prouehitur, tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit. Itaque si modum €adhiberi sibi patitur, alio nomine appellanda est, desi=t ira €esse, quam effrenatam indomitamque intellego; si non @1 €patitur, perniciosa est nec inter auxilia numeranda: ita aut ira non est aut inutilis est. Nam si quis poenam exigit €non ipsius poenae auidus sed quia oportet, non est ad-€numerandus iratis. Hic erit utilis miles qui scit parere €consilio; adfectus quidem tam mali ministri quam duces €sunt.  @@Ideo numquam adsumet ratio in adiutorium inprouidos €et uiolentos impetus apud quos nihil ipsa auctoritatis €habeat, quos numquam comprimere possit nisi pares illis €similisque opposuerit, ut irae metum, inertiae iram, timori cupiditatem. Absit hoc a uirtute malum, ut umquam ratio €ad uitia confugiat! Non potest hic animus fidele otium €capere, quatiatur necesse est fluctueturque, qui malis suis €tutus est, qui fortis esse nisi irascitur non potest, industrius €nisi cupit, quietus nisi timet: in tyrannide illi uiuendum €est in alicuius adfectus uenienti seruitutem. Non pudet uirtutes in clientelam uitiorum demittere? Deinde de-€sinit quicquam posse ratio, si nihil potest sine adfectu, €et incipit par illi similisque esse. Quid enim interest, si €aeque adfectus inconsulta res est sine ratione quam ratio €sine adfectu inefficax? Par utrumque est, ubi esse alterum €sine altero non potest. Quis autem sustineat adfectum ex-aequare rationi? 'Ita' inquit 'utilis adfectus est, si modi-€cus est.' Immo si natura utilis est. Sed si inpatiens imperii €rationisque est, hoc dumtaxat moderatione consequetur, €ut quo minor fuerit minus noceat; ergo modicus adfectus €nihil aliud quam malum modicum est.  @@'Sed aduersus hostes' inquit 'necessaria est ira.' Nusquam €minus: ubi non effusos esse oportet impetus sed temperatos €et oboedientes. Quid enim est aliud quod barbaros tanto €robustiores corporibus, tanto patientiores laborum com-€minuat nisi ira infestissima sibi? Gladiatores quoque ars tuetur, ira denudat. Deinde quid opus est ira, cum idem €proficiat ratio? An tu putas uenatorem irasci feris? atqui @1 €et uenientis excipit et fugientis persequitur, et omnia illa €sine ira facit ratio. Quid Cimbrorum Teutonorumque tot €milia superfusa Alpibus ita sustulit ut tantae cladis notitiam €ad suos non nuntius sed fama pertulerit, nisi quod erat illis €ira pro uirtute? Quae ut aliquando propulit strauitque obuia, ita saepius sibi exitio est. Germanis quid est ani-€mosius? Quid ad incursum acrius? Quid armorum cupi-€dius, quibus innascuntur innutriunturque, quorum unica €illis cura est in alia neglegentibus? Quid induratius ad €omnem patientiam, ut quibus magna ex parte non tegi-€menta corporum prouisa sint, non suffugia aduersus per-petuum caeli rigorem? Hos tamen Hispani Gallique et €Asiae Syriaeque molles bello uiri, antequam legio uisatur, €caedunt ob nullam aliam rem opportunos quam iracun-€diam. Agedum illis corporibus, illis animis delicias luxum €opes ignorantibus da rationem, da disciplinam: ut nil €amplius dicam, necesse erit certe nobis mores Romanos repetere. Quo alio Fabius adfectas imperii uires recreauit €quam quod cunctari et trahere et morari sciit, quae omnia €irati nesciunt? Perierat imperium, quod tunc in extremo €stabat, si Fabius tantum ausus esset quantum ira suadebat: €habuit in consilio fortunam publicam et aestimatis uiribus, €ex quibus iam perire nihil sine uniuerso poterat, dolorem €ultionemque seposuit, in unam utilitatem et occasiones in-tentus; iram ante uicit quam Hannibalem. Quid Scipio? €non relicto Hannibale et Punico exercitu omnibusque €quibus irascendum erat bellum in Africam transtulit, tam €lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret? Quid alter Scipio? non circa Numantiam multum diuque €sedit et hunc suum publicumque dolorem aequo animo €tulit, diutius Numantiam quam Carthaginem uinci? Dum €circumuallat et includit hostem, eo conpulit ut ferro ipsi suo caderent. Non est itaque utilis ne in proeliis quidem @1 €aut bellis ira; in temeritatem enim prona est et pericula, €dum inferre uult, non cauet. Illa certissima est uirtus quae €se diu multumque circumspexit et rexit et ex lento ac €destinato prouexit.  @@'Quid ergo?' inquit 'uir bonus non irascitur, si caedi €patrem suum uiderit, si rapi matrem?' Non irascetur, sed €uindicabit, sed tuebitur. Quid autem times ne parum €magnus illi stimulus etiam sine ira pietas sit? Aut dic €eodem modo: 'quid ergo? cum uideat secari patrem suum €filiumue, uir bonus non flebit nec linquetur animo?' Quae €accidere feminis uidemus, quotiens illas leuis periculi su-spicio perculit. Officia sua uir bonus exequetur inconfusus, €intrepidus; et sic bono uiro digna faciet ut nihil faciat uiro €indignum. Pater caedetur: defendam; caesus est: exequar, quia oportet, non quia dolet. 'Irascuntur boni uiri pro €suorum iniuriis.' Cum hoc dicis, Theophraste, quaeris €inuidiam praeceptis fortioribus et relicto iudice ad coronam €uenis: quia unusquisque in eiusmodi suorum casu irascitur, €putas iudicaturos homines id fieri debere quod faciunt; €fere enim iustum quisque adfectum iudicat quem agnoscit. Sed idem faciunt, si calda non bene praebetur, si uitreum €fractum est, si calceus luto sparsus est. Non pietas illam þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨Œ”ƒïãÿãúiram sed infirmitas mouet, sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus. Irasci pro suis non est pii €animi sed infirmi: illud pulchrum dignumque, pro parenti-€bus liberis amicis ciuibus prodire defensorem ipso officio €ducente, uolentem iudicantem prouidentem, non inpulsum €et rabidum. Nullus enim adfectus uindicandi cupidior est €quam ira, et ob id ipsum ad uindicandum inhabilis: €praerapida et amens, ut omnis fere cupiditas, ipsa sibi €in id in quod properat opponitur. Itaque nec in pace nec €in bello umquam bono fuit; pacem enim similem belli @1 €efficit, in armis uero obliuiscitur Martem esse communem €uenitque in alienam potestatem dum in sua non est. @@Deinde non ideo uitia in usum recipienda sunt quia €aliquando aliquid effecerunt; nam et febres quaedam genera €ualetudinis leuant, nec ideo non ex toto illis caruisse melius €est: abominandum remedi genus est sanitatem debere €morbo. Simili modo ira, etiam si aliquando ut uenenum €et praecipitatio et naufragium ex inopinato profuit, non €ideo salutaris iudicanda est; saepe enim saluti fuere pesti-€fera.  @@Deinde quae habenda sunt, quo maiora eo meliora et €optabiliora sunt. Si iustitia bonum est, nemo dicet meliorem €futuram si quid detractum ex ea fuerit; si fortitudo bonum est, nemo illam desiderabit ex aliqua parte deminui. Ergo €et ira quo maior hoc melior; quis enim ullius boni acces-€sionem recusauerit? Atqui augeri illam inutile est; ergo €et esse; non est bonum quod incremento malum fit. @@'Vtilis' inquit 'ira est, quia pugnaciores facit.' Isto modo €et ebrietas; facit enim proteruos et audaces multique €meliores ad ferrum fuere male sobrii; isto modo dic et €phrenesin atque insaniam uiribus necessariam, quia saepe ualidiores furor reddit. Quid? non aliquotiens metus ex €contrario fecit audacem, et mortis timor etiam inertissimos €excitauit in proelium? Sed ira ebrietas metus aliaque €eiusmodi foeda et caduca inritamenta sunt nec uirtutem €instruunt, quae nihil uitiis eget, sed segnem alioqui animum et ignauum paulum adleuant. Nemo irascendo fit fortior, €nisi qui fortis sine ira non fuisset; ita non in adiutorium €uirtutis uenit, sed in uicem. Quid quod si bonum esset ira, €perfectissimum quemque sequeretur? Atqui iracundissimi €infantes senesque et aegri sunt, et inualidum omne natura €querulum est.  @@'Non potest' inquit 'fieri' Theophrastus 'ut non uir €bonus irascatur malis.' Isto modo quo melior quisque, @1 €hoc iracundior erit: uide ne contra placidior solutusque adfectibus et cui nemo odio sit. Peccantis uero quid habet €cur oderit, cum error illos in eiusmodi delicta conpellat? €Non est autem prudentis errantis odisse; alioqui ipse sibi €odio erit. Cogitet quam multa contra bonum morem faciat, €quam multa ex iis quae egit ueniam desiderent: iam irasce-€tur etiam sibi. Neque enim aequus iudex aliam de sua, aliam de aliena causa sententiam fert. Nemo, inquam, inuenie-€tur qui se possit absoluere, et innocentem quisque se dicit €respiciens testem, non conscientiam. Quanto humanius €mitem et patrium animum praestare peccantibus et illos €non persequi sed reuocare! Errantem per agros ignorantia €uiae melius est ad rectum iter admouere quam expellere.  @@Corrigendus est itaque qui peccat et admonitione et ui, €et molliter et aspere, meliorque tam sibi quam aliis faciendus €non sine castigatione, sed sine ira; quis enim cui medetur €irascitur? At corrigi nequeunt nihilque in illis lene aut spei €bonae capax est: tollantur e coetu mortalium facturi peiora €quae contingunt, et quo uno modo possunt desinant mali esse, sed hoc sine odio. Quid enim est cur oderim eum cui €tum maxime prosum cum illum sibi eripio? Num quis €membra sua tunc odit cum abscidit? Non est illa ira, sed €misera curatio. Rabidos effligimus canes et trucem atque €inmansuetum bouem occidimus et morbidis pecoribus, ne €gregem polluant, ferrum demittimus; portentosos fetus €extinguimus, liberos quoque, si debiles monstrosique editi €sunt, mergimus; nec ira sed ratio est a sanis inutilia secer-nere. Nil minus quam irasci punientem decet, cum eo magis €ad emendationem poena proficiat, si iudicio %lata% est. Inde €est quod Socrates seruo ait 'caederem te, nisi irascerer'. €Admonitionem serui in tempus sanius distulit, illo tempore €se admonuit. Cuius erit tandem temperatus adfectus, cum €Socrates non sit ausus se irae committere? @1  @@Ergo ad coercitionem errantium sceleratorumque irato €castigatore non opus est; nam cum ira delictum animi €sit, non oportet peccata corrigere peccantem. 'Quid ergo? €non irascar latroni? Quid ergo? non irascar uenefico?' €Non; neque enim mihi irascor, cum sanguinem mitto. Omne poenae genus remedi loco admoueo. 'Tu adhuc in €prima parte uersaris errorum, nec grauiter laberis sed €frequenter: obiurgatio te primum secreta deinde publicata €emendare temptabit. Tu longius iam processisti quam ut €possis uerbis sanari: ignominia contineberis. Tibi fortius €aliquid et quod sentias inurendum est: in exilium et loca €ignota mitteris. In te duriora remedia iam solida nequitia desiderat: et uincula publica et carcer adhibebitur. Tibi €insanabilis animus et sceleribus scelera contexens, et iam €non causis, quae numquam malo defuturae sunt, inpelleris, €sed satis tibi est magna ad peccandum causa peccare; €perbibisti nequitiam et ita uisceribus inmiscuisti ut nisi €cum ipsis exire non possit; olim miser mori quaeris: bene €de te merebimur, auferemus tibi istam qua uexas uexaris €insaniam et per tua alienaque uolutato supplicia id quod €unum tibi bonum superest repraesentabimus, mortem.' €Quare irascar cui cum maxime prosum? interim optimum misericordiae genus est occidere. Si intrassem ualetudi-€narium exercitus [et sciens] aut domus diuitis, non idem €imperassem omnibus per diuersa aegrotantibus: uaria in €tot animis uitia uideo et ciuitati curandae adhibitus sum; €pro cuiusque morbo medicina quaeratur, hunc sanet €uerecundia, hunc peregrinatio, hunc dolor, hunc egestas, hunc ferrum. Itaque et, si peruersa induenda magistra-€tui uestis et conuocanda classico contio est, procedam in @1 €tribunal non furens nec infestus sed uultu legis et illa €sollemnia uerba leni magis grauique quam rabida uoce €concipiam et [2lege]2 agi iubebo non iratus sed seuerus; et €cum ceruicem noxio imperabo praecidi et cum parricidas €insuam culleo et cum mittam in supplicium militare et cum €Tarpeio proditorem hostemue publicum inponam, sine ira €eo uultu animoque ero quo serpentes et animalia uene-nata percutio. 'Iracundia opus est ad puniendum.' Quid? €tibi lex uidetur irasci iis quos non nouit, quos non uidit, €quos non futuros sperat? Illius itaque sumendus est animus, €quae non irascitur sed constituit. Nam si bono uiro ob €mala facinora irasci conuenit, et ob secundas res malorum €hominum inuidere conueniet. Quid enim est indignius €quam florere quosdam et eos indulgentia fortunae abuti €quibus nulla potest satis mala inueniri fortuna? Sed tam €commoda illorum sine inuidia uidebit quam scelera sine ira; bonus iudex damnat inprobanda, non odit. 'Quid €ergo? non, cum eiusmodi aliquid sapiens habebit in €manibus, tangetur animus eius eritque solito commotior?' €Fateor: sentiet leuem quendam tenuemque motum; nam, €ut dicit Zenon, in sapientis quoque animo, etiam cum €uulnus sanatum est, cicatrix manet. Sentiet itaque €suspiciones quasdam et umbras adfectuum, ipsis quidem €carebit.  @@Aristoteles ait adfectus quosdam, si quis illis bene utatur, €pro armis esse. Quod uerum foret, si uelut bellica instru-€menta sumi deponique possent induentis arbitrio: haec €arma quae Aristoteles uirtuti dat ipsa per se pugnant, non expectant manum, et habent, non habentur. Nil aliis €instrumentis opus est, satis nos instruxit ratione natura. €Hoc dedit telum, firmum perpetuum obsequens, nec €anceps nec quod in dominum remitti posset. Non ad @1 €prouidendum tantum, sed ad res gerendas satis est per se €ipsa ratio; etenim quid est stultius quam hanc ab iracundia €petere praesidium, rem stabilem ab incerta, fidelem ab infida, sanam ab aegra? Quid quod [2ad]2 actiones quoque, €in quibus solis opera iracundiae uidetur necessaria, multo þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨‘“ƒïãÿãúper se ratio fortior est? Nam cum iudicauit aliquid facien-€dum, in eo perseuerat; nihil enim melius inuentura est se ipsa quo mutetur; ideo stat semel constitutis. Iram saepe €misericordia retro egit; habet enim non solidum robur sed €uanum tumorem uiolentisque principiis utitur, non aliter €quam qui a terra uenti surgunt et fluminibus paludibusque concepti sine pertinacia uehementes sunt: incipit magno €impetu, deinde deficit ante tempus fatigata, et, quae nihil €aliud quam crudelitatem ac noua genera poenarum €uersauerat, cum animaduertendum est, iam [ira] fracta lenisque est. Adfectus cito cadit, aequalis est ratio. Ceterum €etiam ubi perseuerauit ira, nonnumquam, si plures sunt €qui perire meruerunt, post duorum triumue sanguinem €occidere desinit. Primi eius ictus acres sunt: sic serpentium €uenena a cubili erepentium nocent, innoxii dentes sunt cum illos frequens morsus exhausit. Ergo non paria pati-€untur qui paria commiserant, et saepe qui minus commisit €plus patitur, quia recentiori obiectus est. Et in totum €inaequalis est: modo ultra quam oportet excurrit, modo €citerius debito resistit; sibi enim indulget et ex libidine €iudicat et audire non uult et patrocinio non relinquit locum €et ea tenet quae inuasit et eripi sibi iudicium suum, etiam €si prauum est, non sinit.  @@Ratio utrique parti tempus dat, deinde aduocationem €et sibi petit, ut excutiendae ueritati spatium habeat: ira €festinat. Ratio id iudicare uult quod aequum est: ira id aequum uideri uult quod iudicauit. Ratio nil praeter €ipsum de quo agitur spectat: ira uanis et extra causam €obuersantibus commouetur. Vultus illam securior, uox @1 €clarior, sermo liberior, cultus delicatior, aduocatio am-€bitiosior, fauor popularis exasperant; saepe infesta patrono €reum damnat; etiam si ingeritur oculis ueritas, amat et €tuetur errorem; coargui non uult, et in male coeptis €honestior illi pertinacia uidetur quam paenitentia. @@Cn. Piso fuit memoria nostra uir a multis uitiis integer, €sed prauus et cui placebat pro constantia rigor. Is cum €iratus duci iussisset eum qui ex commeatu sine commilitone €redierat, quasi interfecisset quem non exhibebat, roganti €tempus aliquid ad conquirendum non dedit. Damnatus €extra uallum productus est et iam ceruicem porrigebat, €cum subito apparuit ille commilito qui occisus uideba-tur. Tunc centurio supplicio praepositus condere gladium €speculatorem iubet, damnatum ad Pisonem reducit red-€diturus Pisoni innocentiam; nam militi fortuna reddide-€rat. Ingenti concursu deducuntur complexi alter alterum €cum magno gaudio castrorum commilitones. Conscen-€dit tribunal furens Piso ac iubet duci utrumque, et eum €militem qui non occiderat et eum qui non perierat. Quid hoc indignius? quia unus innocens apparuerat, duo €peribant. Piso adiecit et tertium; nam ipsum centurionem €qui damnatum reduxerat duci iussit. Constituti sunt in eodem illo loco perituri tres ob unius innocentiam. O €quam sollers est iracundia ad fingendas causas furoris! €'Te' inquit 'duci iubeo, quia damnatus es; te, quia causa €damnationis commilitoni fuisti; te, quia iussus occidere €imperatori non paruisti.' Excogitauit quemadmodum tria €crimina faceret, quia nullum inuenerat.  @@Habet, inquam, iracundia hoc mali: non uult regi. €Irascitur ueritati ipsi, si contra uoluntatem suam apparuit; €cum clamore et tumultu et totius corporis iactatione quos destinauit insequitur adiectis conuiciis maledictisque. Hoc €non facit ratio; sed si ita opus est, silens quietaque totas €domus funditus tollit et familias rei publicae pestilentes @1 €cum coniugibus ac liberis perdit, tecta ipsa diruit et solo €exaequat et inimica libertati nomina exstirpat: hoc non €frendens nec caput quassans nec quicquam indecorum €iudici faciens, cuius tum maxime placidus esse debet et in statu uultus cum magna pronuntiat. 'Quid opus est' €inquit Hieronymus 'cum uelis caedere aliquem, tua prius €labra mordere?' Quid si ille uidisset desilientem de tri-€bunali proconsulem et fasces lictori auferentem et suamet €uestimenta scindentem, quia tardius scindebantur aliena? Quid opus est mensam euertere? quid pocula adfligere? €quid se in columnas inpingere? quid capillos auellere, femur €pectusque percutere? %Quantam% iram putas, quae, quia €in alium non tam cito quam uult erumpit, in se reuertitur? €Tenentur itaque a proximis et rogantur ut sibi ipsi placentur. @@Quorum nil facit quisquis uacuus ira meritam cuique €poenam iniungit. Dimittit saepe eum cuius peccatum €deprendit: si paenitentia facti spem bonam pollicetur, €si intellegit non ex alto uenire nequitiam sed summo, quod €aiunt, animo inhaerere, dabit inpunitatem nec accipienti-bus nocituram nec dantibus; nonnumquam magna scelera €leuius quam minora compescet, si illa lapsu, non crudelitate €commissa sunt, his inest latens et operta et inueterata €calliditas; idem delictum in duobus non eodem malo €adficiet, si alter per neglegentiam admisit, alter curauit ut nocens esset. Hoc semper in omni animaduersione serua-€bit, ut sciat alteram adhiberi ut emendet malos, alteram €ut tollat; in utroque non praeterita sed futura intuebitur €(nam, ut Plato ait, nemo prudens punit quia peccatum est, €sed ne peccetur; reuocari enim praeterita non possunt, €futura prohibentur) et quos uolet nequitiae male cedentis €exempla fieri palam occidet, non tantum ut pereant ipsi, @1 sed ut alios pereundo deterreant. Haec cui expendenda €aestimandaque sunt, uides quam debeat omni perturba-€tione liber accedere ad rem summa diligentia tractandam, €potestatem uitae necisque: male irato ferrum committitur.  @@Ne illud quidem iudicandum est, aliquid iram ad €magnitudinem animi conferre. Non est enim illa magnitudo: €tumor est; nec corporibus copia uitiosi umoris intentis morbus incrementum est sed pestilens abundantia. Omnes €quos uecors animus supra cogitationes extollit humanas €altum quiddam et sublime spirare se credunt; ceterum nil €solidi subest, sed in ruinam prona sunt quae sine funda-€mentis creuere. Non habet ira cui insistat; non ex firmo €mansuroque oritur, sed uentosa et inanis est, tantumque €abest a magnitudine animi quantum a fortitudine audacia, €a fiducia insolentia, ab austeritate tristitia, a seueritate crudelitas. Multum, inquam, interest inter sublimem €animum et superbum. Iracundia nihil amplum decorumque €molitur; contra mihi uidetur ueternosi et infelicis animi, €inbecillitatis sibi conscii, saepe indolescere, ut exulcerata €et aegra corpora quae ad tactus leuissimos gemunt. Ita ira €muliebre maxime ac puerile uitium est. 'At incidit et in €uiros.' Nam uiris quoque puerilia ac muliebria ingenia sunt. 'Quid ergo? non aliquae uoces ab iratis emittuntur €quae magno emissae uideantur animo?' [2Immo]2 ueram €ignorantibus magnitudinem, qualis illa dira et abominanda €'oderint, dum metuant'. Sullano scias saeculo scriptam. €Nescio utrum sibi peius optauerit ut odio esset an ut €timori. 'Oderint.' Occurrit illi futurum ut execrentur in-€sidientur opprimant: quid adiecit? Di illi male faciant, €adeo repperit dignum odio remedium. 'Oderint'_quid? €'dum pareant'? Non. 'dum probent'? Non. Quid ergo? 'dum timeant'. Sic ne amari quidem uellem. Magno hoc @1 €dictum spiritu putas? Falleris; nec enim magnitudo ista €est sed immanitas. Non est quod credas irascentium €uerbis, quorum strepitus magni, minaces sunt, intra mens pauidissima. Nec est quod existimes uerum esse quod €apud disertissimum uirum [2T.]2 Liuium dicitur: 'uir in-€genii magni magis quam boni.' Non potest istud separari: €aut et bonum erit aut nec magnum, quia magnitudinem €animi inconcussam intellego et introrsus solidam et ab imo €parem firmamque, qualis inesse malis ingeniis non potest. Terribilia enim esse et tumultuosa et exitiosa possunt: €magnitudinem quidem, cuius firmamentum roburque bonitas est, non habebunt. Ceterum sermone, conatu et €omni extra paratu facient magnitudinis fidem; eloquentur €aliquid quod tu magni [2animi]2 putes, sicut C. Caesar, €qui iratus caelo quod obstreperetur pantomimis, quos €imitabatur studiosius quam spectabat, quodque comessa-€tio sua fulminibus terreretur (prorsus parum certis), ad þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨”˜ˆ‡ïãÿãúpugnam uocauit Iouem et quidem sine missione, Homeri-€cum illum exclamans uersum: €@@@@$H)/ M' A)NA/EIR' H)\ E)GW\ SE/&. Quanta dementia fuit! Putauit aut sibi noceri ne ab Ioue €quidem posse aut se nocere etiam Ioui posse. Non puto €parum momenti hanc eius uocem ad incitandas coniura-€torum mentes addidisse; ultimae enim patientiae uisum €est eum ferre qui Iouem non ferret.  @@Nihil ergo in ira, ne cum uidetur quidem uehemens €et deos hominesque despiciens, magnum, nihil nobile est. €Aut si uidetur alicui magnum animum ira producere, @1 €uideatur et luxuria_ebore sustineri uult, purpura uestiri, €auro tegi, terras transferre, maria concludere, flumina praecipitare, nemora suspendere; uideatur et auaritia €magni animi_aceruis auri argentique incubat et pro-€uinciarum nominibus agros colit et sub singulis uilicis €latiores habet fines quam quos consules sortiebantur; uideatur et libido magni animi_transnat freta, puerorum €greges castrat, sub gladium mariti uenit morte contem-€pta; uideatur et ambitio magni animi_non est contenta €honoribus annuis; si fieri potest, uno nomine occupare fastus uult, per omnem orbem titulos disponere. Omnia €ista, non refert in quantum procedant extendantque se, €angusta sunt, misera depressa; sola sublimis et excelsa €uirtus est, nec quicquam magnum est nisi quod simul €placidum. @1 °¯ôÿ@@@@{1DIALOGORVM LIBER IV €@@@@AD NOVATVM €@@@@DE IRA €@@@@LIBER II}1 ¡Primus liber, Nouate, benigniorem habuit materiam; €facilis enim in procliui uitiorum decursus est. Nunc ad €exiliora ueniendum est; quaerimus enim ira utrum iudicio €an impetu incipiat, id est utrum sua sponte moueatur an €quemadmodum pleraque quae intra nos [2non]2 insciis nobis oriuntur. Debet autem in haec se demittere disputatio ut €ad illa quoque altiora possit exsurgere; nam et in corpore €nostro ossa neruique et articuli, firmamenta totius et uita-€lia, minime speciosa uisu, prius ordinantur, deinde haec ex €quibus omnis in faciem aspectumque decor est; post haec €omnia, qui maxime oculos rapit, color ultimus perfecto €iam corpore adfunditur. @@Iram quin species oblata iniuriae moueat non est dubium; €sed utrum speciem ipsam statim sequatur et non accedente €animo excurrat, an illo adsentiente moueatur quaerimus. Nobis placet nihil illam per se audere sed animo adpro-€bante; nam speciem capere acceptae iniuriae et ultionem €eius concupiscere et utrumque coniungere, nec laedi se @1 €debuisse et uindicari debere, non est eius impetus qui sine €uoluntate nostra concitatur. Ille simplex est, hic composi-€tus et plura continens: intellexit aliquid, indignatus est, €damnauit, ulciscitur: haec non possunt fieri, nisi animus €eis quibus tangebatur adsensus est.  @@'Quorsus' inquis 'haec quaestio pertinet?' Vt sciamus €quid sit ira; nam si inuitis nobis nascitur, numquam rationi €succumbet. Omnes enim motus qui non uoluntate nostra €fiunt inuicti et ineuitabiles sunt, ut horror frigida adspersis, €ad quosdam tactus aspernatio; ad peiores nuntios surrigun-€tur pili et rubor ad inproba uerba suffunditur sequiturque €uertigo praerupta cernentis: quorum quia nihil in nostra potestate est, nulla quominus fiant ratio persuadet. Ira €praeceptis fugatur; est enim uoluntarium animi uitium, €non ex his quae condicione quadam humanae sortis eueni-€unt ideoque etiam sapientissimis accidunt, inter quae et €primus ille ictus animi ponendus est qui nos post opinio-nem iniuriae mouet. Hic subit etiam inter ludicra scaenae €spectacula et lectiones rerum uetustarum. Saepe Clodio €Ciceronem expellenti et Antonio occidenti uidemur irasci. €Quis non contra Mari arma, contra Sullae proscriptionem €concitatur? Quis non Theodoto et Achillae et ipsi puero non puerile auso facinus infestus est? Cantus nos nonnumquam €et citata modulatio instigat Martiusque ille tubarum sonus; €mouet mentes et atrox pictura et iustissimorum suppli-ciorum tristis aspectus; inde est quod adridemus ridentibus €et contristat nos turba maerentium et efferuescimus ad €aliena certamina. Quae non sunt irae, non magis quam €tristitia est quae ad conspectum mimici naufragii con-€trahit frontem, non magis quam timor qui Hannibale post €Cannas moenia circumsidente lectorum percurrit animos, €sed omnia ista motus sunt animorum moueri nolentium, @1 nec adfectus sed principia proludentia adfectibus. Sic enim €militaris uiri in media pace iam togati aures tuba suscitat €equosque castrenses erigit crepitus armorum. Alexandrum €aiunt Xenophanto canente manum ad arma misisse.  @@Nihil ex his quae animum fortuito inpellunt adfectus €uocari debet: ista, ut ita dicam, patitur magis animus €quam facit. Ergo adfectus est non ad oblatas rerum species €moueri, sed permittere se illis et hunc fortuitum motum prosequi. Nam si quis pallorem et lacrimas procidentis €et inritationem umoris obsceni altumue suspirium et ocu-€los subito acriores aut quid his simile indicium adfectus €animique signum putat, fallitur nec intellegit corporis hos esse pulsus. Itaque et fortissimus plerumque uir dum arma-€tur expalluit et signo pugnae dato ferocissimo militi paulum €genua tremuerunt et magno imperatori antequam inter se €acies arietarent cor exiluit et oratori eloquentissimo dum ad dicendum componitur summa riguerunt. Ira non moueri €tantum debet sed excurrere; est enim impetus; numquam €autem impetus sine adsensu mentis est, neque enim fieri €potest ut de ultione et poena agatur animo nesciente. €Putauit se aliquis laesum, uoluit ulcisci, dissuadente aliqua €causa statim resedit: hanc iram non uoco, motum animi €rationi parentem: illa est ira quae rationem transsilit, quae secum rapit. Ergo prima illa agitatio animi quam €species iniuriae incussit non magis ira est quam ipsa in-€iuriae species; ille sequens impetus, qui speciem iniuriae €non tantum accepit sed adprobauit, ira est, concitatio animi €ad ultionem uoluntate et iudicio pergentis. Numquam €dubium est quin timor fugam habeat, ira impetum; uide €ergo an putes aliquid sine adsensu mentis aut peti posse aut €caueri.  @@Et ut scias quemadmodum incipiant adfectus aut cre-€scant aut efferantur, est primus motus non uoluntarius, €quasi praeparatio adfectus et quaedam comminatio; alter €cum uoluntate non contumaci, tamquam oporteat me @1 €uindicari cum laesus sim, aut oporteat hunc poenas dare €cum scelus fecerit; tertius motus est iam inpotens, qui non si oportet ulcisci uult sed utique, qui rationem euicit. Pri-€mum illum animi ictum effugere ratione non possumus, €sicut ne illa quidem quae diximus accidere corporibus, ne €nos oscitatio aliena sollicitet, ne oculi ad intentationem €subitam digitorum comprimantur: ista non potest ratio €uincere, consuetudo fortasse et adsidua obseruatio extenuat. €Alter ille motus, qui iudicio nascitur, iudicio tollitur.  @@Illud etiamnunc quaerendum est, ii qui uulgo saeuiunt €et sanguine humano gaudent, an irascantur cum eos occi-€dunt a quibus nec acceperunt iniuriam nec accepisse ipsos existimant: qualis fuit Apollodorus aut Phalaris. Haec non €est ira, feritas est; non enim quia accepit iniuriam nocet, sed €parata est dum noceat uel accipere, nec illi uerbera lacera-tionesque in ultionem petuntur sed in uoluptatem. Quid €ergo? Origo huius mali ab ira est, quae ubi frequenti €exercitatione et satietate in obliuionem clementiae uenit et €omne foedus humanum eiecit animo, nouissime in crudelita-€tem transit; rident itaque gaudentque et uoluptate multa €perfruuntur plurimumque ab iratorum uultu absunt, per otium saeui. Hannibalem aiunt dixisse, cum fossam san-€guine humano plenam uidisset, 'o formosum spectaculum!' €Quanto pulchrius illi uisum esset, si flumen aliquod lacum-€que conplesset! Quid mirum si hoc maxime spectaculo €caperis, innatus sanguini et ab infante caedibus admotus? €Sequetur te fortuna crudelitati tuae per uiginti annos se-€cunda dabitque oculis tuis gratum ubique spectaculum; €uidebis istud et circa Trasumennum et circa Cannas et nouissime circa Carthaginem tuam. Volesus nuper, sub @1 €diuo Augusto proconsul Asiae, cum trecentos uno die securi €percussisset, incedens inter cadauera uultu superbo, quasi €magnificum quiddam conspiciendumque fecisset, graece þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ´¥•…proclamauit 'o rem regiam!' Quid hic rex fecisset? Non fuit €haec ira sed maius malum et insanabile.  @@'Virtus' inquit 'ut honestis rebus propitia est, ita tur-€pibus irata esse debet.' Quid si dicat uirtutem et humilem €et magnam esse debere? Atqui hoc dicit qui illam extolli €uult et deprimi, quoniam laetitia ob recte factum clara €magnificaque est, ira ob alienum peccatum sordida et angusti pectoris est. Nec umquam committet uirtus ut uitia €dum compescit imitetur; iram ipsam castigandam habet, €quae nihilo melior est, saepe etiam peior iis delictis quibus €irascitur. Gaudere laetarique proprium et naturale uirtutis €est: irasci non est ex dignitate eius, non magis quam mae-€rere; atqui iracundiae tristitia comes est et in hanc omnis ira uel post paenitentiam uel post repulsam reuoluitur. Et €si sapientis est peccatis irasci, magis irascetur maioribus et €saepe irascetur: sequitur ut non tantum iratus sit sapiens sed €iracundus. Atqui si nec magnam iram nec frequentem in €animo sapientis locum habere credimus, quid est quare non ex toto illum hoc adfectu liberemus? Modus enim esse €non potest, si pro facto cuiusque irascendum est; nam aut €iniquus erit, si aequaliter irascetur delictis inaequalibus, aut €iracundissimus, si totiens excanduerit quotiens iram scelera €meruerint.  @@Et quid indignius quam sapientis adfectum ex aliena €pendere nequitia? Desinet ille Socrates posse eundem €uultum domum referre quem domo extulerat? Atqui si €irasci sapiens turpiter factis debet et concitari contristari-€que ob scelera, nihil est aerumnosius sapiente: omnis illi per iracundiam maeroremque uita transibit. Quod enim €momentum erit quo non inprobanda uideat? Quotiens pro-€cesserit domo, per sceleratos illi auarosque et prodigos et @1 €inpudentis et ob ista felices incedendum erit; nusquam €oculi eius flectentur ut non quod indignentur inueniant: €deficiet si totiens a se iram quotiens causa poscet exegerit. Haec tot milia ad forum prima luce properantia, quam €turpes lites, quanto turpiores aduocatos habent! Alius €iudicia patris accusat, quae [2non]2 mereri satius fuit, alius €cum matre consistit, alius delator uenit eius criminis cuius €manifestior reus est; et iudex damnaturus quae fecit eligitur €et corona pro mala causa [2stat]2 bona patroni uoce corrupta.  @@Quid singula persequor? Cum uideris forum multitu-€dine refertum et saepta concursu omnis frequentiae plena €et illum circum in quo maximam sui partem populus €ostendit, hoc scito, istic tantundem esse uitiorum quantum hominum. Inter istos quos togatos uides nulla pax est: alter €in alterius exitium leui compendio ducitur; nulli nisi ex €alterius iniuria quaestus est; felicem oderunt, infelicem con-€temnunt; maiorem grauantur, minori graues sunt; diuersis €stimulantur cupiditatibus; omnia perdita ob leuem uo-€luptatem praedamque cupiunt. Non alia quam in ludo €gladiatorio uita est cum isdem uiuentium pugnantiumque. Ferarum iste conuentus est, nisi quod illae inter se placidae €sunt morsuque similium abstinent, hi mutua laceratione €satiantur. %Hoc uno% ab animalibus mutis differunt, quod €illa mansuescunt alentibus, horum rabies ipsos a quibus est €nutrita depascitur.  @@Numquam irasci desinet sapiens, si semel coeperit: €omnia sceleribus ac uitiis plena sunt; plus committitur €quam quod possit coercitione sanari; certatur ingenti €quidem nequitiae certamine. Maior cotidie peccandi cupi-€ditas, minor uerecundia est; expulso melioris aequiorisque @1 €respectu quocumque uisum est libido se inpingit, nec furtiua €iam scelera sunt: praeter oculos eunt, adeoque in publicum €missa nequitia est et in omnium pectoribus eualuit ut innocentia non rara sed nulla sit. Numquid enim singuli aut €pauci rupere legem? undique uelut signo dato ad fas €nefasque miscendum coorti sunt: €@@@@non hospes ab hospite tutus, €@@@@non socer a genero; fratrum quoque gratia rara est; €@@@@imminet exitio uir coniugis, illa mariti; €@@@@lurida terribiles miscent aconita nouercae, €@@@@filius ante diem patrios inquirit in annos. Et quota ista pars scelerum est? Non descripsit castra ex €una parte contraria et parentium liberorumque sacramenta €diuersa, subiectam patriae ciuis manu flammam et agmina €infestorum equitum ad conquirendas proscriptorum late-€bras circumuolitantia et uiolatos fontes uenenis et pesti-€lentiam manu factam et praeductam obsessis parentibus €fossam, plenos carceres et incendia totas urbes concreman-€tia dominationesque funestas et regnorum publicorumque €exitiorum clandestina consilia, et pro gloria habita quae, €quam diu opprimi possunt, scelera sunt, raptus ac stupra et ne os quidem libidini exceptum. Adde nunc publica €periuria gentium et rupta foedera et in praedam ualidioris €quidquid non resistebat abductum, circumscriptiones furta €fraudes infitiationes quibus trina non sufficiunt fora. Si €tantum irasci uis sapientem quantum scelerum indignitas €exigit, non irascendum illi sed insaniendum est.  @@Illud potius cogitabis, non esse irascendum erroribus. €Quid enim si quis irascatur in tenebris parum uestigia certa @1 €ponentibus? Quid si quis surdis imperia non exaudientibus? €Quid si pueris, quod neglecto dispectu officiorum ad lusus et €ineptos aequalium iocos spectent? Quid si illis irasci uelis €qui aegrotant senescunt fatigantur? Inter cetera mortali-€tatis incommoda et hoc est, caligo mentium nec tantum necessitas errandi sed errorum amor. Ne singulis irascaris, €uniuersis ignoscendum est, generi humano uenia tribuenda €est. Si irasceris iuuenibus senibusque quod peccant, irascere €infantibus: peccaturi sunt. Numquis irascitur pueris, quo-€rum aetas nondum nouit rerum discrimina? maior est excusatio et iustior hominem esse quam puerum. Hac con-€dicione nati sumus, animalia obnoxia non paucioribus animi €quam corporis morbis, non quidem obtusa nec tarda, sed €acumine nostro male utentia, alter alteri uitiorum exempla: €quisquis sequitur priores male iter ingressos, quidni habeat excusationem, cum publica uia errauerit? In singulos seue-€ritas imperatoris destringitur, at necessaria uenia est ubi €totus deseruit exercitus. Quid tollit iram sapientis? turba €peccantium. Intellegit quam et iniquum sit et periculosum €irasci publico uitio. @@Heraclitus quotiens prodierat et tantum circa se male €uiuentium, immo male pereuntium uiderat, flebat, misere-€batur omnium qui sibi laeti felicesque occurrebant, miti €animo, sed nimis inbecillo: et ipse inter deplorandos erat. €Democritum contra aiunt numquam sine risu in publico €fuisse; adeo nihil illi uidebatur serium eorum quae serio €gerebantur. Vbi istic irae locus est? aut ridenda omnia aut €flenda sunt. @@Non irascetur sapiens peccantibus. Quare? quia scit €neminem nasci sapientem sed fieri, scit paucissimos omni @1 €aeuo sapientis euadere, quia condicionem humanae uitae €perspectam habet; nemo autem naturae sanus irascitur. €Quid enim si mirari uelit non in siluestribus dumis poma €pendere? Quid si miretur spineta sentesque non utili aliqua €fruge conpleri? Nemo irascitur ubi uitium natura defendit. Placidus itaque sapiens et aequus erroribus, non hostis sed €corrector peccantium, hoc cotidie procedit animo: 'multi €mihi occurrent uino dediti, multi libidinosi, multi ingrati, €multi auari, multi furiis ambitionis agitati.' Omnia ista tam propitius aspiciet quam aegros suos medicus. Numquid ille €cuius nauigium multam undique laxatis conpagibus aquam €trahit nautis ipsique nauigio irascitur? occurrit potius et €aliam excludit undam, aliam egerit, manifesta foramina €praecludit, latentibus et ex occulto sentinam ducentibus €labore continuo resistit, nec ideo intermittit quia quantum €exhaustum est subnascitur. Lento adiutorio opus est contra €mala continua et fecunda, non ut desinant, sed ne uincant.  @@'Vtilis est' inquit 'ira, quia contemptum effugit, quia €malos terret.' Primum ira, si quantum minatur ualet, ob €hoc ipsum quod terribilis est et inuisa est; periculosius est €autem timeri quam despici. Si uero sine uiribus est, magis €exposita contemptui est et derisum non effugit; quid enim €est iracundia in superuacuum tumultuante frigidius? þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ´¨‹’Deinde non ideo quaedam, quia sunt terribiliora, potiora €sunt, nec hoc sapienti dici uelim: 'quod ferae, sapientis €quoque telum est, timeri.' Quid? non timetur febris, €podagra, ulcus malum? Numquid ideo quicquam in istis €boni est? At contra omnia despecta foedaque et turpia €%ipso quo% timentur. Sic ira per se deformis est et minime €metuenda, at timetur a pluribus sicut deformis persona ab infantibus. Quid quod semper in auctores redundat timor @1 €nec quisquam metuitur ipse securus? Occurrat hoc loco tibi €Laberianus ille uersus qui medio ciuili bello in theatro €dictus totum in se populum non aliter conuertit quam si €missa esset uox publici adfectus: €@@@@necesse est multos timeat quem multi timent. Ita natura constituit ut quidquid alieno metu magnum est €a suo non uacet. Leonum quam pauida sunt ad leuissimos €sonos pectora! acerrimas feras umbra et uox et odor insoli-€tus exagitat: quidquid terret et trepidat. Non est ergo quare €concupiscat quisquam sapiens timeri, nec ideo iram magnum €quiddam putet quia formidini est, quoniam quidem etiam €contemptissima timentur, ut uenena et ossa pestifera et morsus. Nec mirum est, cum maximos ferarum greges linea €pinnis distincta contineat et in insidias agat, ab ipso adfectu €dicta formido; uanis enim uana terrori sunt. Curriculi motus €rotarumque uersata facies leones redegit in caueam, ele-phantos porcina uox terret. Sic itaque ira metuitur quo-€modo umbra ab infantibus, a feris rubens pinna. Non ipsa €in se quicquam habet firmum aut forte, sed leues animos €mouet.  @@'Nequitia' inquit 'de rerum natura tollenda est, si uelis €iram tollere; neutrum autem potest fieri.' Primum potest €aliquis non algere, quamuis [ex rerum natura] hiemps sit, et €non aestuare, quamuis menses aestiui sint: aut loci beneficio €aduersus intemperiem anni tutus est aut patientia corporis sensum utriusque peruicit. Deinde uerte istud: necesse est €prius uirtutem ex animo tollas quam iracundiam recipias, €quoniam cum uirtutibus uitia non coeunt, nec magis quis-€quam eodem tempore et iratus potest esse et uir bonus quam aeger et sanus. 'Non potest' inquit 'omnis ex animo ira tolli, @1 €nec hoc hominis natura patitur.' Atqui nihil est tam difficile €et arduum quod non humana mens uincat et in familiari-€tatem perducat adsidua meditatio, nullique sunt tam feri et sui iuris adfectus ut non disciplina perdomentur. Quodcum-€que sibi imperauit animus optinuit: quidam ne umquam €riderent consecuti sunt; uino quidam, alii uenere, quidam €omni umore interdixere corporibus; alius contentus breui €somno uigiliam indefatigabilem extendit; didicerunt tenuis-€simis et aduersis funibus currere et ingentia uixque humanis €toleranda uiribus onera portare et in inmensam altitudinem €mergi ac sine ulla respirandi uice perpeti maria. Mille sunt €alia in quibus pertinacia inpedimentum omne transcendit €ostenditque nihil esse difficile cuius sibi ipsa mens patientiam indiceret. Istis quos paulo ante rettuli aut nulla tam perti-€nacis studii aut non digna merces fuit_quid enim magnifi-€cum consequitur ille qui meditatus est per intentos funes €ire, qui sarcinae ingenti ceruices supponere, qui somno non €summittere oculos, qui penetrare in imum mare?_et tamen €ad finem operis non magno auctoramento labor peruenit: nos non aduocabimus patientiam, quos tantum praemium €expectat, felicis animi inmota tranquillitas? Quantum est €effugere maximum malum, iram, et cum illa rabiem saeui-€tiam crudelitatem furorem, alios comites eius adfectus!  @@Non est quod patrocinium nobis quaeramus et excusatam €licentiam, dicentes aut utile id esse aut ineuitabile; cui enim €tandem uitio aduocatus defuit? Non est quod dicas excidi €non posse: sanabilibus aegrotamus malis ipsaque nos in €rectum genitos natura, si emendari uelimus, iuuat. Nec, ut €quibusdam uisum est, arduum in uirtutes et asperum iter est: plano adeuntur. Non uanae uobis auctor rei uenio. €Facilis est ad beatam uitam uia: inite modo bonis auspiciis €ipsisque dis bene iuuantibus. Multo difficilius est facere €ista quae facitis. Quid est animi quiete otiosius, quid ira @1 €laboriosius? Quid clementia remissius, quid crudelitate €negotiosius? Vacat pudicitia, libido occupatissima est. €Omnium denique uirtutum tutela facilis est, uitia magno coluntur. Debet ira remoueri_hoc ex parte fatentur etiam €qui dicunt esse minuendam: tota dimittatur, nihil profutura €est. Sine illa facilius rectiusque scelera tollentur, mali €punientur et transducentur in melius. Omnia quae debet €sapiens sine ullius malae rei ministerio efficiet nihilque €admiscebit cuius modum sollicitius obseruet.  @@Numquam itaque iracundia admittenda est, aliquando €simulanda, si segnes audientium animi concitandi sunt, €sicut tarde consurgentis ad cursum equos stimulis facibusque €subditis excitamus. Aliquando incutiendus est iis metus apud €quos ratio non proficit: irasci quidem non magis utile est quam maerere, quam metuere. 'Quid ergo? non incidunt €causae quae iram lacessant?' Sed tunc maxime illi oppo-€nendae manus sunt. Nec est difficile uincere animum, cum €athletae quoque, in uilissima sui parte occupati, tamen ictus €doloresque patiantur ut uires caedentis exhauriant, nec cum ira suadet feriunt, sed cum occasio. Pyrrhum, maximum €praeceptorem certaminis gymnici, solitum aiunt iis quos €exercebat praecipere ne irascerentur; ira enim perturbat €artem et qua noceat tantum aspicit. Saepe itaque ratio €patientiam suadet, ira uindictam, et qui primis defungi malis potuimus in maiora deuoluimur. Quosdam unius uerbi €contumelia non aequo animo lata in exilium proiecit, et qui €leuem iniuriam silentio ferre noluerant grauissimis malis €obruti sunt, indignatique aliquid ex plenissima libertate €deminui seruile in sese adtraxerunt iugum.  @@'Vt scias' inquit 'iram habere in se generosi aliquid, €liberas uidebis gentes quae iracundissimae sunt, ut Germa-€nos et Scythas.' Quod euenit quia fortia solidaque natura €ingenia, antequam disciplina molliantur, prona in iram €sunt. Quaedam enim non nisi melioribus innascuntur @1 €ingeniis, sicut ualida arbusta et laeta quamuis neglecta tellus creat et alta fecundi soli silua est; itaque et ingenia €natura fortia iracundiam ferunt nihilque tenue et exile €capiunt ignea et feruida, sed inperfectus illis uigor est ut €omnibus quae sine arte ipsius tantum naturae bono ex-€surgunt, sed nisi cito domita sunt, quae fortitudini apta erant audaciae temeritatique consuescunt. Quid? non miti-€oribus animis uitia leniora coniuncta sunt, ut miseri-€cordia et amor et uerecundia? Itaque saepe tibi bonam €indolem malis quoque suis ostendam; sed non ideo uitia non sunt si naturae melioris indicia sunt. Deinde omnes istae €feritate liberae gentes leonum luporumque ritu ut seruire €non possunt, ita nec imperare; non enim humani uim €ingenii, sed feri et intractabilis habent; nemo autem regere potest nisi qui et regi. Fere itaque imperia penes eos fuere €populos qui mitiore caelo utuntur: in frigora septemtrionem-€que uergentibus 'inmansueta ingenia' sunt, ut ait poeta, €@@@@suoque simillima caelo.  @@'Animalia' inquit 'generosissima habentur quibus multum €inest irae.' Errat qui ea in exemplum hominis adducit €quibus pro ratione est impetus: homini pro impetu ratio est. €Sed ne illis quidem omnibus idem prodest: iracundia leones €adiuuat, pauor ceruos, accipitrem impetus, columbam fuga. Quid quod ne illud quidem uerum est, optima animalia €esse iracundissima? Feras putem, quibus ex raptu alimenta €sunt, meliores quo iratiores: patientiam laudauerim boum €et equorum frenos sequentium. Quid est autem cur hominem €ad tam infelicia exempla reuoces, cum habeas mundum €deumque, quem ex omnibus animalibus, ut solus imitetur, €solus intellegit? @1 @@'Simplicissimi' inquit 'omnium habentur iracundi.' Frau-€dulentis enim et uersutis comparantur et simplices uiden-€tur quia expositi sunt. Quos quidem non simplices dixerim €sed incautos: stultis luxuriosis nepotibusque hoc nomen in-€ponimus et omnibus uitiis parum callidis.  @@'Orator' inquit 'iratus aliquando melior est.' Immo imi-€tatus iratum; nam et histriones in pronuntiando non irati þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ´¨‘ƒpopulum mouent, sed iratum bene agentes; et apud iudices €itaque et in contione et ubicumque alieni animi ad nostrum €arbitrium agendi sunt, modo iram, modo metum, modo €misericordiam, ut aliis incutiamus, ipsi simulabimus, et €saepe id quod ueri adfectus non effecissent effecit imitatio €adfectuum. @@'Languidus' inquit 'animus est qui ira caret.' Verum est, €si nihil habeat ira ualentius. Nec latronem oportet esse nec €praedam, nec misericordem nec crudelem: illius nimis €mollis animus, huius nimis durus est; temperatus sit sapiens €et ad res fortius agendas non iram sed uim adhibeat.  @@Quoniam quae de ira quaeruntur tractauimus, accedamus €ad remedia eius. Duo autem, ut opinor, sunt: ne incidamus €in iram, et ne in ira peccemus. Vt in corporum cura alia de €tuenda ualetudine, alia de restituenda praecepta sunt, ita €aliter iram debemus repellere, aliter compescere. Vt uite-€mus, quaedam ad uniuersam uitam pertinentia praecipien-€tur: ea in educationem et in sequentia tempora diuidentur. @@Educatio maximam diligentiam plurimumque pro-€futuram desiderat; facile est enim teneros adhuc animos €componere, difficulter reciduntur uitia quae nobiscum €creuerunt.  @@Opportunissima ad iracundiam feruidi animi natura est. €Nam cum elementa sint quattuor, ignis aquae ae+ris terrae, €potestates pares his sunt, feruida frigida arida atque €umida; et locorum itaque et animalium et corporum et €morum uarietates mixtura elementorum facit, et proinde @1 €aliquo magis incumbunt ingenia prout alicuius elementi €maior uis abundauit. Inde quasdam umidas uocamus aridasque regiones et calidas et frigidas. Eadem animalium €hominumque discrimina sunt: refert quantum quisque €umidi in se calidique contineat; cuius in illo elementi portio €praeualebit, inde mores erunt. Iracundos feruida animi €natura faciet; est enim actuosus et pertinax ignis: frigidi €mixtura timidos facit; pigrum est enim contractumque frigus. Volunt itaque quidam ex nostris iram in pectore €moueri efferuescente circa cor sanguine; causa cur hic €potissimum adsignetur irae locus non alia est quam quod in toto corpore calidissimum pectus est. Quibus umidi plus €inest, eorum paulatim crescit ira, quia non est paratus illis €calor sed motu adquiritur; itaque puerorum feminarumque €irae acres magis quam graues sunt leuioresque dum inci-€piunt. Siccis aetatibus uehemens robustaque est ira, sed sine €incremento, non multum sibi adiciens, quia inclinaturum €calorem frigus insequitur: senes difficiles et queruli sunt, €ut aegri et conualescentes et quorum aut lassitudine aut detractione sanguinis exhaustus est calor; in eadem causa €sunt siti fameque tabidi et quibus exsangue corpus est €maligneque alitur et deficit. Vinum incendit iras, quia €calorem auget; pro cuiusque natura quidam ebrii efferue-€scunt, quidam saucii. Neque ulla alia causa est cur iracun-€dissimi sint flaui rubentesque, quibus talis natura color est €qualis fieri ceteris inter iram solet; mobilis enim illis agita-€tusque sanguis est.  @@Sed quemadmodum natura quosdam procliues in iram €facit, ita multae incidunt causae quae idem possint quod €natura: alios morbus aut iniuria corporum in hoc perduxit, €alios labor aut continua peruigilia noctesque sollicitae et €desideria amoresque; quidquid aliud aut corpori nocuit aut animo, aegram mentem in querellas parat. Sed omnia ista @1 €initia causaeque sunt: plurimum potest consuetudo, quae €si grauis est alit uitium. Naturam quidem mutare difficile €est, nec licet semel mixta nascentium elementa conuertere; €sed in hoc nosse profuerit, ut calentibus ingeniis subtrahas €uinum, quod pueris Plato negandum putat et ignem uetat €igne incitari. Ne cibis quidem inplendi sunt; distendentur enim corpora et animi cum corpore tumescent. Labor illos €citra lassitudinem exerceat, ut minuatur, non ut consuma-€tur calor nimiusque ille feruor despumet. Lusus quoque €proderunt; modica enim uoluptas laxat animos et temperat. Vmidioribus siccioribusque et frigidis non est ab ira peri-€culum, sed inertiora uitia metuenda sunt, pauor et difficultas €et desperatio et suspiciones; mollienda itaque fouendaque €talia ingenia et in laetitiam euocanda sunt. Et quia aliis €contra iram, aliis contra tristitiam remediis utendum est €nec dissimillimis tantum ista sed contrariis curanda sunt, €semper ei occurremus quod increuerit.  @@Plurimum, inquam, proderit pueros statim salubriter €institui; difficile autem regimen est, quia dare debemus €operam ne aut iram in illis nutriamus aut indolem retun-damus. Diligenti obseruatione res indiget; utrumque enim, €et quod extollendum et quod deprimendum est, similibus €alitur, facile autem etiam adtendentem similia decipiunt. Crescit licentia spiritus, seruitute comminuitur; adsurgit €si laudatur et in spem sui bonam adducitur, sed eadem €ista insolentiam et iracundiam generant: itaque sic inter €utrumque regendus est ut modo frenis utamur modo stimulis. Nihil humile, nihil seruile patiatur; numquam illi necesse @1 €sit rogare suppliciter nec prosit rogasse, potius causae suae €et prioribus factis et bonis in futurum promissis donetur. In certaminibus aequalium nec uinci illum patiamur nec €irasci; demus operam ut familiaris sit iis cum quibus con-€tendere solet, ut in certamine adsuescat non nocere uelle €sed uincere; quotiens superauerit et dignum aliquid laude €fecerit, attolli non gestire patiamur; gaudium enim exulta-€tio, exultationem tumor et nimia aestimatio sui sequitur. Dabimus aliquod laxamentum, in desidiam uero otiumque €non resoluemus et procul a contactu deliciarum retinebimus; €nihil enim magis facit iracundos quam educatio mollis et €blanda. Ideo unicis quo plus indulgetur, pupillisque quo €plus licet, corruptior animus est. Non resistet offensis cui €nihil umquam negatum est, cuius lacrimas sollicita semper mater abstersit, cui de paedagogo satisfactum est. Non uides €ut maiorem quamque fortunam maior ira comitetur? In €diuitibus et nobilibus et magistratibus praecipue apparet, €cum quidquid leue et inane in animo erat secunda se aura €sustulit. Felicitas iracundiam nutrit, ubi aures superbas €adsentatorum turba circumstetit: 'tibi enim ille respondeat? €Non pro fastigio te tuo metiris; ipse te proicis' et alia quibus €uix sanae et ab initio bene fundatae mentes restiterunt. Longe itaque ab adsentatione pueritia remouenda est: €audiat uerum. Et timeat interim, uereatur semper, maioribus €adsurgat. Nihil per iracundiam exoret: quod flenti negatum €fuerit quieto offeratur. Et diuitias parentium in conspectu habeat, non in usu. Exprobrentur illi perperam facta. Perti-€nebit ad rem praeceptores paedagogosque pueris placidos €dari: proximis adplicatur omne quod tenerum est et in €eorum similitudinem crescit; nutricum et paedagogorum rettulere mox adulescentium mores. Apud Platonem edu-€catus puer cum ad parentes relatus uociferantem uideret €patrem: 'numquam' inquit 'hoc apud Platonem uidi.' Non @1 €dubito quin citius patrem imitatus sit quam Platonem. Tenuis ante omnia uictus [2sit]2 et non pretiosa uestis et €similis cultus cum aequalibus: non irascetur aliquem sibi €comparari quem ab initio multis parem feceris.  @@Sed haec ad liberos nostros pertinent; in nobis quidem €sors nascendi et educatio nec uitii locum nec iam praecepti habet: sequentia ordinanda sunt. Contra primas itaque €causas pugnare debemus; causa autem iracundiae opinio €iniuriae est, cui non facile credendum est. Ne apertis quidem €manifestisque statim accedendum; quaedam enim falsa €ueri speciem ferunt. Dandum semper est tempus: uerita-tem dies aperit. Ne sint aures criminantibus faciles; hoc €humanae naturae uitium suspectum notumque nobis sit, €quod quae inuiti audimus libenter credimus et antequam iudicemus irascimur. Quid quod non criminationibus tan-€tum sed suspicionibus inpellimur et ex uultu risuque alieno €peiora interpretati innocentibus irascimur? Itaque agenda €est contra se causa absentis et in suspenso ira retinenda; €potest enim poena dilata exigi, non potest exacta reuocari.  @@Notus est ille tyrannicida qui, inperfecto opere compre-€hensus et ab Hippia tortus ut conscios indicaret, circum-þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ´¨—ƒstantes amicos tyranni nominauit quibusque maxime caram €salutem eius sciebat. Et cum ille singulos, ut nominati erant, €occidi iussisset, interrogauit ecquis superesset: 'tu' inquit €'solus; neminem enim alium cui carus esses reliqui.' Effe-€cit ira ut tyrannus tyrannicidae manus accommodaret et praesidia sua gladio suo caederet. Quanto animosius €Alexander! qui cum legisset epistulam matris, qua ad-€monebatur ut a ueneno Philippi medici caueret, acceptam €potionem non deterritus bibit: plus sibi de amico suo €credidit. Dignus fuit qui innocentem haberet, dignus qui faceret. Hoc eo magis in Alexandro laudo quia nemo tam @1 €obnoxius irae fuit; quo rarior autem moderatio in regibus, hoc laudanda magis est. Fecit hoc et C. Caesar ille qui €uictoria ciuili clementissime usus est: cum scrinia depren-€disset epistularum ad Cn. Pompeium missarum ab iis qui €uidebantur aut in diuersis aut in neutris fuisse partibus, com-€bussit. Quamuis moderate soleret irasci, maluit tamen non €posse; gratissimum putauit genus ueniae nescire quid quis-€que peccasset.  @@Plurimum mali credulitas facit. Saepe ne audiendum qui-€dem est, quoniam in quibusdam rebus satius est decipi quam €diffidere. Tollenda ex animo suspicio et coniectura, falla-€cissima inritamenta: 'ille me parum humane salutauit; ille €osculo meo non adhaesit; ille inchoatum sermonem cito ab-€rupit; ille ad cenam non uocauit; illius uultus auersior uisus est.' Non deerit suspicioni argumentatio: simplicitate opus €est et benigna rerum aestimatione. Nihil nisi quod in oculos €incurret manifestumque erit credamus, et quotiens suspicio €nostra uana apparuerit, obiurgemus credulitatem; haec €enim castigatio consuetudinem efficiet non facile credendi.  @@Inde et illud sequitur, ut minimis sordidissimisque rebus €non exacerbemur. Parum agilis est puer aut tepidior aqua €poturo aut turbatus torus aut mensa neglegentius posita: ad €ista concitari insania est. Aeger et infelicis ualetudinis est €quem leuis aura contraxit, adfecti oculi quos candida uestis €obturbat, dissolutus deliciis cuius latus alieno labore con-doluit. Mindyriden aiunt fuisse ex Sybaritarum ciuitate qui, €cum uidisset fodientem et altius rastrum adleuantem, lassum €se fieri questus uetuit illum opus in conspectu suo facere; €idem habere se peius questus est, quod foliis rosae duplicatis incubuisset. Vbi animum simul et corpus uoluptates cor-€rupere, nihil tolerabile uidetur, non quia dura sed quia €mollis patitur. Quid est enim cur tussis alicuius aut sternu-€tamentum aut musca parum curiose fugata in rabiem agat @1 €aut obuersatus canis aut clauis neglegentis serui manibus elapsa? Feret iste aequo animo ciuile conuicium et ingesta €in contione curiaue maledicta cuius aures tracti subsellii €stridor offendit? Perpetietur hic famem et aestiuae expedi-€tionis sitim qui puero male diluenti niuem irascitur? Nulla €itaque res magis iracundiam alit quam luxuria intemperans €et inpatiens: dure tractandus animus est ut ictum non €sentiat nisi grauem.  @@Irascimur aut iis a quibus ne accipere quidem potuimus iniuriam, aut iis a quibus accipere iniuriam potuimus. Ex €prioribus quaedam sine sensu sunt, ut liber quem minutiori-€bus litteris scriptum saepe proiecimus et mendosum lace-€rauimus, ut uestimenta quae, quia displicebant, scidimus: €his irasci quam stultum est, quae iram nostram nec merue-runt nec sentiunt! 'Sed offendunt nos uidelicet qui illa €fecerunt.' Primum saepe antequam hoc apud nos distin-€guamus irascimur. Deinde fortasse ipsi quoque artifices €excusationes iustas adferent: alius non potuit melius facere €quam fecit, nec ad tuam contumeliam parum didicit; alius €non in hoc ut te offenderet fecit. Ad ultimum quid est €dementius quam bilem in homines collectam in res effun-dere? Atqui ut his irasci dementis est quae anima carent, €sic mutis animalibus, quae nullam iniuriam nobis faciunt, €quia uelle non possunt; non est enim iniuria nisi a consilio €profecta. Nocere itaque nobis possunt ut ferrum aut lapis, iniuriam quidem facere non possunt. Atqui contemni se €quidam putant, ubi idem equi obsequentes alteri equiti, €alteri contumaces sunt, tamquam iudicio, non consuetudine €et arte tractandi quaedam quibusdam subiectiora sint. Atqui ut his irasci stultum est, ita pueris et non multum a €puerorum prudentia distantibus; omnia enim ista peccata €apud aequum iudicem pro innocentia habent inprudentiam.  @@Quaedam sunt quae nocere non possunt nullamque uim €nisi beneficam et salutarem habent, ut di inmortales, qui nec €uolunt obesse nec possunt; natura enim illis mitis et placida @1 est, tam longe remota ab aliena iniuria quam a sua. Demen-€tes itaque et ignari ueritatis illis inputant saeuitiam maris, €inmodicos imbres, pertinaciam hiemis, cum interim nihil €horum quae nobis nocent prosuntque ad nos proprie €derigatur. Non enim nos causa mundo sumus hiemem €aestatemque referendi: suas ista leges habent, quibus diuina €exercentur; nimis nos suspicimus, si digni nobis uidemur €propter quos tanta moueantur. Nihil ergo horum in nostram iniuriam fit, immo contra nihil non ad salutem. Quaedam €esse diximus quae nocere non possint, quaedam quae nolint. €In iis erunt boni magistratus parentesque et praeceptores €et iudices, quorum castigatio sic accipienda est quomodo €scalpellum et abstinentia et alia quae profutura torquent. Adfecti sumus poena: succurrat non tantum quid patiamur €sed quid fecerimus, in consilium de uita nostra mittamur; €si modo uerum ipsi nobis dicere uoluerimus, pluris litem €nostram aestimabimus.  @@Si uolumus aequi rerum omnium iudices esse, hoc pri-€mum nobis persuadeamus, neminem nostrum esse sine €culpa; hinc enim maxima indignatio oritur: 'nihil peccaui' €et 'nihil feci'. Immo nihil fateris. Indignamur aliqua admo-€nitione aut coercitione nos castigatos, cum illo ipso tempore €peccemus, quod adicimus malefactis adrogantiam et con-tumaciam. Quis est iste qui se profitetur omnibus legibus €innocentem? Vt hoc ita sit, quam angusta innocentia est ad €legem bonum esse! Quanto latius officiorum patet quam €iuris regula! Quam multa pietas humanitas liberalitas €iustitia fides exigunt, quae omnia extra publicas tabulas sunt! Sed ne ad illam quidem artissimam innocentiae €formulam praestare nos possumus: alia fecimus, alia cogi-€tauimus, alia optauimus, aliis fauimus; in quibusdam in-nocentes sumus, quia non successit. Hoc cogitantes aequiores @1 €simus delinquentibus, credamus obiurgantibus; utique bonis €ne irascamur (cui enim non, si bonis quoque?), minime €dis; non enim illorum [2uitio]2, sed lege mortalitatis patimur €quidquid incommodi accidit. 'At morbi doloresque incur-€runt.' Vtique aliquo defungendum est domicilium putre sor-titis. Dicetur aliquis male de te locutus: cogita an prior €feceris, cogita de quam multis loquaris. Cogitemus, inquam, €alios non facere iniuriam sed reponere, alios pro nobis €facere, alios coactos facere, alios ignorantes, etiam eos qui €uolentes scientesque faciunt ex iniuria nostra non ipsam €iniuriam petere: aut dulcedine urbanitatis prolapsus est, aut €fecit aliquid, non ut nobis obesset, sed quia consequi ipse €non poterat, nisi nos reppulisset; saepe adulatio dum blanditur offendit. Quisquis ad se rettulerit quotiens ipse in suspi-€cionem falsam inciderit, quam multis officiis suis fortuna €speciem iniuriae induerit, quam multos post odium amare €coeperit, poterit non statim irasci, utique si sibi tacitus ad singula quibus offenditur dixerit 'hoc et ipse commisi'. Sed €ubi tam aequum iudicem inuenies? Is qui nullius non uxo-€rem concupiscit et satis iustas causas putat amandi quod €aliena est, idem uxorem suam aspici non uult; et fidei €acerrimus exactor est perfidus, et mendacia persequitur ipse €periurus, et litem sibi inferri aegerrime calumniator patitur; €pudicitiam seruulorum adtemptari non uult qui non pe-percit suae. Aliena uitia in oculis habemus, a tergo nostra €sunt: inde est quod tempestiua filii conuiuia pater deterior €filio castigat, et nihil alienae luxuriae ignoscit qui nihil suae €negauit, et homicidae tyrannus irascitur, et punit furta €sacrilegus. Magna pars hominum est quae non peccatis þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ´¨œ˜ˆ†irascitur sed peccantibus. Faciet nos moderatiores respectus @1 €nostri, si consuluerimus nos: 'numquid et ipsi aliquid tale €commisimus? Numquid sic errauimus? Expeditne nobis ista €damnare?'  @@Maximum remedium irae mora est. Hoc ab illa pete €initio, non ut ignoscat sed ut iudicet: graues habet impetus €primos; desinet, si expectat. Nec uniuersam illam tempta-ueris tollere: tota uincetur, dum partibus carpitur. Ex iis €quae nos offendunt alia renuntiantur nobis, alia ipsi audi-€mus aut uidemus. De iis quae narrata sunt non debemus cito €credere: multi mentiuntur ut decipiant, multi quia decepti €sunt; alius criminatione gratiam captat et fingit iniuriam €ut uideatur doluisse factam; est aliquis malignus et qui €amicitias cohaerentis diducere uelit; est %suspicax% et qui €spectare ludos cupiat et ex longinquo tutoque speculetur quos conlisit. De paruula summa iudicaturo tibi res sine €teste non probaretur, testis sine iureiurando non ualeret, €utrique parti dares actionem, dares tempus, non semel €audires; magis enim ueritas elucet quo saepius ad manum €uenit: amicum condemnas de praesentibus? Antequam €audias, antequam interroges, antequam illi aut accusatorem €suum nosse liceat aut crimen, irasceris? Iam enim, iam utrimque [2quid]2 diceretur audisti? Hic ipse qui ad te detulit €desinet dicere, si probare debuerit: 'non est' inquit 'quod me €protrahas; ego productus negabo; alioqui nihil umquam tibi €dicam.' Eodem tempore et instigat et ipse se certamini €pugnaeque subtrahit. Qui dicere tibi nisi clam non uult, €paene non dicit: quid est iniquius quam secreto credere, €palam irasci?  @@Quorundam ipsi testes sumus: in his naturam excutiemus €uoluntatemque facientium. Puer est: aetati donetur, nescit €an peccet. Pater est: aut tantum profuit ut illi etiam €iniuriae ius sit, aut fortasse ipsum hoc meritum eius est quo €offendimur. Mulier est: errat. Iussus est: necessitati quis @1 €nisi iniquus suscenset? Laesus est: non est iniuria pati quod €prior feceris. Iudex est: plus credas illius sententiae quam €tuae. Rex est: si nocentem punit, cede iustitiae, si inno-centem, cede fortunae. Mutum animal est aut simile muto: €imitaris illud, si irasceris. Morbus est aut calamitas: leuius €transiliet sustinentem. Deus est: tam perdis operam cum €illi irasceris quam cum illum alteri precaris iratum. Bonus €uir est qui iniuriam fecit: noli credere. Malus: noli mirari; €dabit poenas alteri quas debet tibi, et iam sibi dedit qui €peccauit.  @@Duo sunt, ut dixi quae iracundiam concitant: primum, si €iniuriam uidemur accepisse_de hoc satis dictum est; deinde, si inique accepisse_de hoc dicendum est. Iniqua quaedam €iudicant homines quia pati non debuerint, quaedam quia €non sperauerint. Indigna putamus quae inopinata sunt; ita-€que maxime commouent quae contra spem expectationem-€que euenerunt, nec aliud est quare in domesticis minima offendant, in amicis iniuriam uocemus neglegentiam. 'Quo-€modo ergo' inquit 'inimicorum nos iniuriae mouent?' Quia €non expectauimus illas aut certe non tantas. Hoc efficit amor €nostri nimius: inuiolatos nos etiam inimicis iudicamus esse €debere; regis quisque intra se animum habet, ut licentiam sibi dari uelit, in se nolit. Aut ignorantia itaque nos aut insolentia €iracundos facit [ignorantia rerum]. Quid enim mirum est €malos mala facinora edere? Quid noui est, si inimicus nocet, €amicus offendit, filius labitur, seruus peccat? Turpissimam €aiebat Fabius imperatori excusationem esse 'non putaui', €ego turpissimam homini puto. Omnia puta, expecta: etiam in bonis moribus aliquid existet asperius. Fert humana €natura insidiosos animos, fert ingratos, fert cupidos, fert €impios. Cum de unius moribus iudicabis, de publicis cogita. €Vbi maxime gaudebis, maxime metues; ubi tranquilla tibi @1 €omnia uidentur, ibi nocitura non desunt sed quiescunt. €Semper futurum aliquid quod te offendat existima: guber-€nator numquam ita totos sinus securus explicuit ut non ex-€pedite ad contrahendum armamenta disponeret. @@Illud ante omnia cogita, foedam esse et execrabilem uim €nocendi et alienissimam homini, cuius beneficio etiam saeua €mansuescunt. Aspice elephantorum iugo colla summissa et €taurorum pueris pariter ac feminis persultantibus terga €inpune calcata et repentis inter pocula sinusque innoxio €lapsu dracones et intra domum ursorum leonumque ora €placida tractantibus adulantisque dominum feras: pudebit cum animalibus permutasse mores. Nefas est nocere patriae; €ergo ciui quoque, nam hic pars patriae est_sanctae partes €sunt, si uniuersum uenerabile est; ergo et homini, nam hic €in maiore tibi urbe ciuis est. Quid si nocere uelint manus €pedibus, manibus oculi? Vt omnia inter se membra con-€sentiunt quia singula seruari totius interest, ita homines €singulis parcent quia ad coetum geniti sunt, salua autem esse societas nisi custodia et amore partium non potest. Ne €uiperas quidem et natrices et si qua morsu aut ictu nocent €effligeremus, si in reliquum mansuefacere possemus aut €efficere ne nobis aliisue periculo essent; ergo ne homini €quidem nocebimus quia peccauit, sed ne peccet, nec um-€quam ad praeteritum sed ad futurum poena referetur; non €enim irascitur sed cauet. Nam si puniendus est cuicumque €prauum maleficumque ingenium est, poena neminem ex-€cipiet.  @@'At enim ira habet aliquam uoluptatem et dulce est €dolorem reddere.' Minime; non enim ut in beneficiis hone-€stum est merita meritis repensare, ita iniurias iniuriis. Illic €uinci turpe est, hic uincere. Inhumanum uerbum est et €quidem pro iusto receptum ultio [et talio]. Non multum @1 €differt nisi ordine qui dolorem regerit: tantum excusatius peccat. M. Catonem ignorans in balineo quidam percussit €inprudens; quis enim illi sciens faceret iniuriam? Postea €satis facienti Cato,'non memini' inquit 'me percussum.' Melius putauit non agnoscere quam uindicare. 'Nihil' €inquis 'illi post tantam petulantiam mali factum est?' €Immo multum boni: coepit Catonem nosse. Magni animi €est iniurias despicere; ultionis contumeliosissimum genus €est non esse uisum dignum ex quo peteretur ultio. Multi €leues iniurias altius sibi demisere dum uindicant: ille €magnus et nobilis qui more magnae ferae latratus minu-€torum canum securus exaudit.  @@'Minus' inquit 'contemnemur, si uindicauerimus iniuriam.' €Si tamquam ad remedium uenimus, sine ira ueniamus, non €quasi dulce sit uindicari, sed quasi utile; saepe autem satius €fuit dissimulare quam ulcisci. Potentiorum iniuriae hilari €uultu, non patienter tantum ferendae sunt: facient iterum, €si se fecisse crediderint. Hoc habent pessimum animi magna fortuna insolentes: quos laeserunt et oderunt. Notissima €uox est eius qui in cultu regum consenuerat: cum illum €quidam interrogaret quomodo rarissimam rem in aula con-€secutus esset, senectutem, 'iniurias' inquit 'accipiendo et €gratias agendo'. Saepe adeo iniuriam uindicare non expedit ut ne fateri quidem expediat. C. Caesar Pastoris splendidi €equitis Romani filium cum in custodia habuisset munditiis €eius et cultioribus capillis offensus, rogante patre ut salutem €sibi filii concederet, quasi de supplicio admonitus duci €protinus iussit; ne tamen omnia inhumane faceret aduersum patrem, ad cenam illum eo die inuitauit. Venit Pastor uultu €nihil exprobrante. Propinauit illi Caesar heminam et posuit €illi custodem: perdurauit miser, non aliter quam si fili san-€guinem biberet. Vnguentum et coronas misit et obseruare @1 €iussit an sumeret: sumpsit. Eo die quo filium extulerat, €immo quo non extulerat, iacebat conuiua centesimus et €potiones uix honestas natalibus liberorum podagricus senex €hauriebat, cum interim non lacrimam emisit, non dolorem €aliquo signo erumpere passus est; cenauit tamquam pro filio exorasset. Quaeris quare? habebat alterum. Quid ille €Priamus? Non dissimulauit iram et regis genua complexus €est, funestam perfusamque cruore fili manum ad os suum €rettulit, cenauit? Sed tamen sine unguento, sine coronis, et €illum hostis saeuissimus multis solaciis ut cibum caperet €hortatus est, non ut pocula ingentia super caput posito custode siccaret. Contempsissem Romanum patrem, si sibi þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ´¨¡–‚timuisset: nunc iram compescuit pietas. Dignus fuit cui per-€mitteretur a conuiuio ad ossa fili legenda discedere; ne hoc €quidem permisit benignus interim et comis adulescens: pro-€pinationibus senem crebris, ut cura leniretur admonens, €lacessebat. Contra ille se laetum et oblitum quid eo actum €esset die praestitit; perierat alter filius, si carnifici conuiua €non placuisset.  @@Ergo ira abstinendum est, siue par est qui lacessendus est €siue superior siue inferior. Cum pare contendere anceps est, €cum superiore furiosum, cum inferiore sordidum. Pusilli €hominis et miseri est repetere mordentem: mures formicae-€que, si manum admoueris, ora conuertunt; inbecillia se laedi putant, si tanguntur. Faciet nos mitiores, si cogitaue-€rimus quid aliquando nobis profuerit ille cui irascimur, et €meritis offensa redimetur. Illud quoque occurrat, quantum €nobis commendationis allatura sit clementiae fama, quam multos uenia amicos utiles fecerit. Ne irascamur inimicorum €et hostium liberis: inter Sullanae crudelitatis exempla est €quod ab re publica liberos proscriptorum summouit; nihil @1 €est iniquius quam aliquem heredem paterni odii fieri. Cogitemus, quotiens ad ignoscendum difficiles erimus, an ex-€pediat nobis omnes inexorabiles esse. Quam saepe ueniam €qui negauit peti=t! Quam saepe eius pedibus aduolutus €est quem a suis reppulit! Quid est gloriosius quam iram €amicitia mutare? Quos populus Romanus fideliores habet €socios quam quos habuit pertinacissimos hostes? Quod €hodie esset imperium, nisi salubris prouidentia uictos per-miscuisset uictoribus? Irascetur aliquis: tu contra beneficiis €prouoca; cadit statim simultas ab altera parte deserta; nisi €paria non pugnant. Sed utrimque certabit ira, concurritur: €ille est melior qui prior pedem rettulit, uictus est qui uicit. €Percussit te: recede; referiendo enim et occasionem saepius €feriendi dabis et excusationem; non poteris reuelli, cum uoles.  Numquid uelit quisquam tam grauiter hostem ferire ut €relinquat manum in uulnere et se ab ictu reuocare non €possit? Atqui tale ira telum est: uix retrahitur. Arma nobis €expedita prospicimus, gladium commodum et habilem: non €uitabimus impetus animi %hos% graues et onerosos et inreuocabiles? Ea demum uelocitas placet quae ubi iussa €est uestigium sistit nec ultra destinata procurrit flectique et €cursu ad gradum reduci potest; aegros scimus neruos esse, €ubi inuitis nobis mouentur; senex aut infirmi corporis est €qui cum ambulare uult currit: animi motus eos putemus €sanissimos ualidissimosque qui nostro arbitrio ibunt, non €suo ferentur. @@Nihil tamen aeque profuerit quam primum intueri defor-€mitatem rei, deinde periculum. Non est ullius adfectus €facies turbatior: pulcherrima ora foedauit, toruos uultus ex €tranquillissimis reddit; linquit decor omnis iratos, et siue €amictus illis compositus est ad legem, trahent uestem €omnemque curam sui effundent, siue capillorum natura uel @1 €arte iacentium non informis habitus, cum animo inhorre-€scunt; tumescunt uenae; concutietur crebro spiritu pectus, €rabida uocis eruptio colla distendet; tum artus trepidi, inquietae manus, totius corporis fluctuatio. Qualem intus €putas esse animum cuius extra imago tam foeda est? Quanto €illi intra pectus terribilior uultus est, acrior spiritus, inten-tior impetus, rupturus se nisi eruperit! Quales sunt hostium €uel ferarum caede madentium aut ad caedem euntium €aspectus, qualia poetae inferna monstra finxerunt succincta €serpentibus et igneo flatu, quales ad bella excitanda dis-€cordiamque in populos diuidendam pacemque lacerandam €deae taeterrimae inferum exeunt, talem nobis iram figure-€mus, flamma lumina ardentia, sibilo mugituque et gemitu €et stridore et si qua his inuisior uox est perstrepentem, tela €manu utraque quatientem (neque enim illi se tegere curae €est), toruam cruentamque et cicatricosam et uerberibus €suis liuidam, incessus uesani, offusam multa caligine, incur-€sitantem uastantem fugantemque et omnium odio laboran-€tem, sui maxime, si aliter nocere non possit, terras maria caelum ruere cupientem, infestam pariter inuisamque. Vel, €si uidetur, sit qualis apud uates nostros est €@@@@sanguineum quatiens dextra Bellona flagellum €aut €@@@@scissa gaudens uadit Discordia palla €aut si qua magis dira facies excogitari diri adfectus potest. @1  @@Quibusdam, ut ait Sextius, iratis profuit aspexisse specu-€lum. Perturbauit illos tanta mutatio sui; uelut in rem €praesentem adducti non agnouerunt se: et quantulum ex €uera deformitate imago illa speculo repercussa reddebat! Animus si ostendi et si in ulla materia perlucere posset, €intuentis confunderet ater maculosusque et aestuans et €distortus et tumidus. Nunc quoque tanta deformitas eius est €per ossa carnesque et tot inpedimenta effluentis: quid si nudus ostenderetur? Speculo quidem neminem deterritum €ab ira credideris. Quid ergo? qui ad speculum uenerat ut se €mutaret, iam mutauerat: iratis quidem nulla est formosior €effigies quam atrox et horrida qualesque esse etiam uideri €uolunt. @@Magis illud uidendum est, quam multis ira per se nocuerit. €Alii nimio feruore rupere uenas et sanguinem supra uires €elatus clamor egessit et luminum suffudit aciem in oculos €uehementius umor egestus et in morbos aegri reccidere. Nulla celerior ad insaniam uia est. Multi itaque continua-€uerunt irae furorem nec quam expulerant mentem umquam €receperunt: Aiacem in mortem egit furor, in furorem ira. €Mortem liberis, egestatem sibi, ruinam domui inprecantur, €et irasci se negant non minus quam insanire furiosi. Amicis-€simis hostes uitandique carissimis, legum nisi qua nocent €immemores, ad minima mobiles, non sermone, non officio €adiri faciles, per uim omnia gerunt, gladiis et pugnare parati et incumbere. Maximum enim illos malum cepit et €omnia exsuperans uitia. Alia paulatim intrant, repentina et €uniuersa uis huius est. Omnis denique alios adfectus sibi €subicit: amorem ardentissimum uincit, transfoderunt itaque €amata corpora et in eorum quos occiderant iacuere comple-€xibus; auaritiam, durissimum malum minimeque flexibile, €ira calcauit, adactam opes suas spargere et domui rebusque €in unum conlatis inicere ignem. Quid? non ambitiosus @1 €magno aestimata proiecit insignia honoremque delatum €reppulit? Nullus adfectus est in quem non ira dominetur. @1 °¯ôÿ@@@@{1DIALOGORVM LIBER V €@@@@AD NOVATVM €@@@@DE IRA €@@@@LIBER III}1 ¡Quod maxime desiderasti, Nouate, nunc facere tempta-€bimus, iram excidere animis aut certe refrenare et impetus €eius inhibere. Id aliquando palam aperteque faciendum est, €ubi minor uis mali patitur, aliquando ex occulto, ubi nimium €ardet omnique inpedimento exasperatur et crescit; refert €quantas uires quamque integras habeat, utrum reuerbe-€randa et agenda retro sit an cedere ei debeamus dum €tempestas prima desaeuit, ne remedia ipsa secum ferat. Consilium pro moribus cuiusque capiendum erit; quosdam €enim preces uincunt, quidam insultant instantque sum-€missis, quosdam terrendo placabimus; alios obiurgatio, alios €confessio, alios pudor coepto deiecit, alios mora, lentum €praecipitis mali remedium, ad quod nouissime descen-dendum est. Ceteri enim adfectus dilationem recipiunt et €curari tardius possunt, huius incitata et se ipsa rapiens €uiolentia non paulatim procedit sed dum incipit tota est; €nec aliorum more uitiorum sollicitat animos, sed abducit et €inpotentes sui cupidosque uel communis mali exagitat, nec €in ea tantum in quae destinauit sed in occurrentia obiter furit. Cetera uitia inpellunt animos, ira praecipitat. Etiam €si resistere contra adfectus suos non licet, at certe adfectibus @1 €ipsis licet stare: haec, non secus quam fulmina procellaeque €et si qua alia inreuocabilia sunt quia non eunt sed cadunt, uim suam magis ac magis tendit. Alia uitia a ratione, €hoc a sanitate desciscit; alia accessus lenes habent et in-€crementa fallentia: in iram deiectus animorum est. Nulla €itaque res urget magis attonita et in uires suas prona et €siue successit superba, siue frustratur insana; ne repulsa €quidem in taedium acta, ubi aduersarium fortuna subduxit, €in se ipsa morsus suos uertit. Nec refert quantum sit ex quo þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿµ•ˆˆsurrexerit; ex leuissimis enim in maxima euadit.  @@Nullam transit aetatem, nullum hominum genus excipit. €Quaedam gentes beneficio egestatis non nouere luxuriam; €quaedam, quia exercitae et uagae sunt, effugere pigritiam; €quibus incultus mos agrestisque uita est, circumscriptio €ignota est et fraus et quodcumque in foro malum nascitur: €nulla gens est quam non ira instiget, tam inter Graios quam €inter barbaros potens, non minus perniciosa leges metuenti-bus quam quibus iura distinguit modus uirium. Denique €cetera singulos corripiunt, hic unus adfectus est qui interdum €publice concipitur. Numquam populus uniuersus feminae €amore flagrauit nec in pecuniam aut lucrum tota ciuitas €spem suam misit; ambitio uiritim singulos occupat, inpoten-€tia non est malum publicum; saepe in iram uno agmine itum est. Viri feminae, senes pueri, principes uulgusque €consensere, et tota multitudo paucissimis uerbis concitata €ipsum concitatorem antecessit; ad arma protinus ignesque €discursum est et indicta finitimis bella aut gesta cum ciuibus; totae cum stirpe omni crematae domus, et modo eloquio €fauorabili habitus in multo honore iram suae contionis €excepit; in imperatorem suum legiones pila torserunt; €dissedit plebs tota cum patribus; publicum consilium sena-€tus non expectatis dilectibus nec nominato imperatore €subitos irae suae duces legit ac per tecta urbis nobiles @1 consectatus uiros supplicium manu sumpsit; uiolatae lega-€tiones rupto iure gentium rabiesque infanda ciuitatem tulit, €nec datum tempus quo resideret tumor publicus, sed €deductae protinus classes et oneratae tumultuario milite; €sine more, sine auspiciis populus ductu irae suae egressus €fortuita raptaque pro armis gessit, deinde magna clade temeritatem audacis irae luit. Hic barbaris forte inruentibus €in bella exitus est: cum mobiles animos species iniuriae €perculit, aguntur statim et qua dolor traxit ruinae modo €legionibus incidunt, incompositi interriti incauti, pericula €adpetentes sua; gaudent feriri et instare ferro et tela corpore €urgere et per suum uulnus exire.  @@'Non est' inquis 'dubium quin magna ista et pestifera sit €uis: ideo quemadmodum sanari debeat monstra.' Atqui, ut €in prioribus libris dixi, stat Aristoteles defensor irae et uetat €illam nobis exsecari: calcar ait esse uirtutis, hac erepta €inermem animum et ad conatus magnos pigrum inertemque fieri. Necessarium est itaque foeditatem eius ac feritatem €coarguere et ante oculis ponere quantum monstri sit homo in €hominem furens quantoque impetu ruat non sine pernicie €sua perniciosus et ea deprimens quae mergi nisi cum mer-gente non possunt. Quid ergo? sanum hunc aliquis uocat €qui uelut tempestate correptus non it sed agitur et furenti €malo seruit, nec mandat ultionem suam sed ipse eius €exactor animo simul ac manu saeuit, carissimorum eorum-que quae mox amissa fleturus est carnifex? Hunc aliquis €adfectum uirtuti adiutorem comitemque dat, consilia sine €quibus uirtus nihil gerit obturbantem? Caducae sinistrae-€que sunt uires et in malum suum ualidae in quas aegrum morbus et accessio erexit. Non est ergo quod me putes €tempus in superuacuis consumere, quod iram, quasi dubiae €apud homines opinionis sit, infamem, cum sit aliquis et @1 €quidem de inlustribus philosophis qui illi indicat operas et €tamquam utilem ac spiritus subministrantem in proelia, in €actus rerum, ad omne quodcumque calore aliquo geren-dum est uocet. Ne quem fallat tamquam aliquo tempore, €aliquo loco profutura, ostendenda est rabies eius effrenata €et attonita apparatusque illi reddendus est suus, eculei et €fidiculae et ergastula et cruces et circumdati defossis corpori-€bus ignes et cadauera quoque trahens uncus, uaria uincu-€lorum genera, uaria poenarum, lacerationes membrorum, €inscriptiones frontis et bestiarum immanium caueae: inter €haec instrumenta conlocetur ira dirum quiddam atque €horridum stridens, omnibus per quae furit taetrior.  @@Vt de ceteris dubium sit, nulli certe adfectui peior est €uultus, quem in prioribus libris descripsimus: asperum et €acrem et nunc subducto retrorsus sanguine fugatoque pal-€lentem, nunc in os omni calore ac spiritu uerso subrubi-€cundum et similem cruento, uenis tumentibus, oculis nunc €trepidis et exilientibus, nunc in uno obtutu defixis et hae-rentibus; adice dentium inter se arietatorum ut aliquem esse €cupientium non alium sonum quam est apris tela sua adtritu €acuentibus; adice articulorum crepitum cum se ipsae manus €frangunt et pulsatum saepius pectus, anhelitus crebros €tractosque altius gemitus, instabile corpus, incerta uerba €subitis exclamationibus, trementia labra interdumque com-pressa et dirum quiddam exsibilantia. Ferarum mehercules, €siue illas fames agitat siue infixum uisceribus ferrum, minus €taetra facies est, etiam cum uenatorem suum semianimes €morsu ultimo petunt, quam hominis ira flagrantis. Age, si €exaudire uoces ac minas uacet, qualia excarnificati animi €uerba sunt! @@Nonne reuocare se quisque ab ira uolet, cum intellexerit €illam a suo primum malo incipere? Non uis ergo admoneam €eos qui iram [2in]2 summa potentia exercent et argumentum €uirium existimant et in magnis magnae fortunae bonis €ponunt paratam ultionem, quam non sit potens, immo ne @1 liber quidem dici possit irae suae captiuus? Non uis admo-€neam, quo diligentior quisque sit et ipse se circumspiciat, €alia animi mala ad pessimos quosque pertinere, iracundiam €etiam eruditis hominibus et in alia sanis inrepere? adeo €ut quidam simplicitatis indicium iracundiam dicant et €uulgo credatur facillimus quisque huic [2maxime]2 obnoxius.  @@'Quorsus' inquis 'hoc pertinet?' Vt nemo se iudicet tutum €ab illa, cum lenes quoque natura et placidos in saeuitiam ac €uiolentiam euocet. Quemadmodum aduersus pestilentiam €nihil prodest firmitas corporis et diligens ualetudinis cura €(promiscue enim inbecilla robustaque inuadit), ita ab ira €tam inquietis moribus periculum est quam compositis et €remissis, quibus eo turpior ac periculosior est quo plus in illis mutat. Sed cum primum sit non irasci, secundum €desinere, tertium alienae quoque irae mederi, dicam pri-€mum quemadmodum in iram non incidamus, deinde €quemadmodum nos ab illa liberemus, nouissime quemad-€modum irascentem retineamus placemusque et ad sanitatem €reducamus. @@Ne irascamur praestabimus, si omnia uitia irae nobis €subinde proposuerimus et illam bene aestimauerimus. Accu-€sanda est apud nos, damnanda; perscrutanda eius mala et €in medium protrahenda sunt; ut qualis sit appareat, com-paranda cum pessimis est. Auaritia adquirit et contrahit, €quo aliquis melior utatur: ira inpendit, paucis gratuita est. €Iracundus dominus quot in fugam seruos egit, quot in €mortem! Quanto plus irascendo quam id erat propter quod €irascebatur amisit! Ira patri luctum, marito diuortium attulit, magistratui odium, candidato repulsam. Peior est €quam luxuria, quoniam illa sua uoluptate fruitur, haec alieno €dolore. Vincit malignitatem et inuidiam; illae enim infeli-€cem fieri uolunt, haec facere; illae fortuitis malis delectan-€tur, haec non potest expectare fortunam: nocere ei quem @1 odit, non noceri uult. Nihil est simultatibus grauius: has ira €conciliat. Nihil est bello funestius: in hoc potentium ira €prorumpit; ceterum etiam illa plebeia ira et priuata inerme €et sine uiribus bellum est. Praeterea ira, ut seponamus quae €mox secutura sunt, damna insidias perpetuam ex certa-€minibus mutuis sollicitudinem, dat poenas dum exigit; €naturam hominis eiurat: illa in amorem hortatur, haec in odium; illa prodesse iubet, haec nocere. Adice quod, cum €indignatio eius a nimio sui suspectu ueniat, ut animosa €uideatur, pusilla est et angusta; nemo enim non eo a quo se €contemptum iudicat minor est. At ille ingens animus et €uerus aestimator sui non uindicat iniuriam, quia non sentit. Vt tela a duro resiliunt et cum dolore caedentis solida €feriuntur, ita nulla magnum animum iniuria ad sensum sui €adducit, fragilior eo quod petit. Quanto pulchrius uelut €nulli penetrabilem telo omnis iniurias contumeliasque re-€spuere! Vltio doloris confessio est; non est magnus animus þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿµ¥˜ˆ†quem incuruat iniuria. Aut potentior te aut inbecillior €laesit: si inbecillior, parce illi, si potentior, tibi.  @@Nullum est argumentum magnitudinis certius quam nihil €posse quo instigeris accidere. Pars superior mundi et ordi-€natior ac propinqua sideribus nec in nubem cogitur nec €in tempestatem inpellitur nec uersatur in turbinem; omni €tumultu caret: inferiora fulminantur. Eodem modo sublimis €animus, quietus semper et in statione tranquilla conlocatus, €omnia infra se premens quibus ira contrahitur, modestus et €uenerabilis est et dispositus; quorum nihil inuenies in irato. Quis enim traditus dolori et furens non primam reiecit uere-€cundiam? Quis impetu turbidus et in aliquem ruens non €quidquid in se uenerandi habuit abiecit? Cui officiorum €numerus aut ordo constitit incitato? Quis linguae tempe-€rauit? Quis ullam partem corporis tenuit? Quis se regere @1 potuit inmissum? Proderit nobis illud Democriti salutare €praeceptum, quo monstratur tranquillitas si neque priuatim €neque publice multa aut maiora uiribus nostris egerimus. €Numquam tam feliciter in multa discurrenti negotia dies €transit ut non aut ex homine aut ex re offensa nascatur quae animum in iras paret. Quemadmodum per frequentia urbis €loca properanti in multos incursitandum est et aliubi labi €necesse est, aliubi retineri, aliubi respergi, ita in hoc uitae €actu dissipato et uago multa inpedimenta, multae querellae €incidunt: alius spem nostram fefellit, alius distulit, alius intercepit; non ex destinato proposita fluxerunt. Nulli €fortuna tam dedita est ut multa temptanti ubique respon-€deat; sequitur ergo ut is cui contra quam proposuerat aliqua €cesserunt inpatiens hominum rerumque sit, ex leuissimis €causis irascatur nunc personae, nunc negotio, nunc loco, nunc fortunae, nunc sibi. Itaque ut quietus possit esse ani-€mus, non est iactandus nec multarum, ut dixi, rerum actu €fatigandus nec magnarum supraque uires adpetitarum. €Facile est leuia aptare ceruicibus et in hanc aut illam €partem transferre sine lapsu, at quae alienis in nos manibus €inposita aegre sustinemus, uicti in proximo effundimus; €etiam dum stamus sub sarcina, inpares oneri uacillamus.  @@Idem accidere in rebus ciuilibus ac domesticis scias. €Negotia expedita et habilia sequuntur actorem, ingentia et €supra mensuram gerentis nec dant se facile et, si occupata €sunt, premunt atque abducunt administrantem tenerique €iam uisa cum ipso cadunt: ita fit ut frequenter inrita sit €eius uoluntas qui non quae facilia sunt adgreditur, sed uult facilia esse quae adgressus est. Quotiens aliquid conaberis, €te simul et ea quae paras quibusque pararis ipse metire; €faciet enim te asperum paenitentia operis infecti. Hoc inter-€est utrum quis feruidi sit ingenii an frigidi atque humilis: @1 €generoso repulsa iram exprimet, languido inertique tristi-€tiam. Ergo actiones nostrae nec paruae sint nec audaces et €inprobae, in uicinum spes exeat, nihil conemur quod mox €adepti quoque successisse miremur.  @@Demus operam ne accipiamus iniuriam, quia ferre €nescimus. Cum placidissimo et facillimo et minime anxio €morosoque uiuendum est; sumuntur a conuersantibus mores €et ut quaedam in contactos corporis uitia transiliunt, ita €animus mala sua proximis tradit: ebriosus conuictores in €amorem meri traxit, inpudicorum coetus fortem quoque et €silice natum uirum emolliit, auaritia in proximos uirus suum transtulit. Eadem ex diuerso ratio uirtutum est, ut omne €quod secum habent mitigent; nec tam ualetudini profuit €utilis regio et salubrius caelum quam animis parum firmis in turba meliore uersari. Quae res quantum possit intelleges, €si uideris feras quoque conuictu nostro mansuescere nulli-€que etiam immani bestiae uim suam permanere, si hominis €contubernium diu passa est: retunditur omnis asperitas €paulatimque inter placida dediscitur. Accedit huc quod non €tantum exemplo melior fit qui cum quietis hominibus uiuit, €sed quod causas irascendi non inuenit nec uitium suum €exercet. Fugere itaque debebit omnis quos inritaturos iracundiam sciet. 'Qui sunt' inquis 'isti?' Multi ex uariis €causis idem facturi: offendet te superbus contemptu, dicax €contumelia, petulans iniuria, liuidus malignitate, pugnax €contentione, uentosus et mendax uanitate; non feres a €suspicioso timeri, a pertinace uinci, a delicato fastidiri. Elige simplices faciles moderatos, qui iram tuam nec euocent €et ferant; magis adhuc proderunt summissi et humani et €dulces, non tamen usque in adulationem, nam iracundos €nimia adsentatio offendit: erat certe amicus noster uir bonus €sed irae paratioris, cui non magis tutum erat blandiri quam male dicere. Caelium oratorem fuisse iracundissimum con-€stat. Cum quo, ut aiunt, cenabat in cubiculo lectae patien- @1 €tiae cliens, sed difficile erat illi in copulam coniecto rixam €eius cui cohaerebat effugere; optimum iudicauit quidquid €dixisset sequi et secundas agere. Non tulit Caelius adsenti-€entem et exclamauit, 'dic aliquid contra, ut duo simus!' €Sed ille quoque, quod non irasceretur iratus, cito sine aduersario desi=t. Eligamus ergo uel hos potius, si conscii €nobis iracundiae sumus, qui uultum nostrum ac sermonem €sequantur: facient quidem nos delicatos et in malam con-€suetudinem inducent nihil contra uoluntatem audiendi, sed €proderit uitio suo interuallum et quietem dare. Diffi-€ciles quoque et indomiti natura blandientem ferent: nihil asperum tetricumque palpanti est. Quotiens disputatio €longior et pugnacior erit, in prima resistamus, antequam €robur accipiat: alit se ipsa contentio et demissos altius €tenet; facilius est se a certamine abstinere quam abducere.  @@Studia quoque grauiora iracundis omittenda sunt aut €certe citra lassitudinem exercenda, et animus non inter €dura uersandus, sed artibus amoenis tradendus: lectio illum €carminum obleniat et historia fabulis detineat; mollius delicatiusque tractetur. Pythagoras perturbationes animi €lyra componebat; quis autem ignorat lituos et tubas concita-€menta esse, sicut quosdam cantus blandimenta quibus mens €resoluatur? Confusis oculis prosunt uirentia et quibusdam €coloribus infirma acies adquiescit, quorundam splendore €praestringitur: sic mentes aegras studia laeta permulcent. Forum aduocationes iudicia fugere debemus et omnia €quae exulcerant uitium, aeque cauere lassitudinem corporis; €consumit enim quidquid in nobis mite placidumque est et acria concitat. Ideo quibus stomachus suspectus est, proces-€suri ad res agendas maioris negotii bilem cibo temperant, €quam maxime mouet fatigatio, siue quia calorem in media @1 €conpellit et nocet sanguini cursumque eius uenis laboranti-€bus sistit, siue quia corpus attenuatum et infirmum in-€cumbit animo; certe ob eandem causam iracundiores €sunt ualetudine aut aetate fessi. Fames quoque et sitis ex €isdem causis uitanda est: exasperat et incendit animos. Vetus dictum est a lasso rixam quaeri; aeque autem et ab €esuriente et a sitiente et ab omni homine quem aliqua res €urit. Nam ut ulcera ad leuem tactum, deinde etiam ad €suspicionem tactus condolescunt, ita animus adfectus mini-€mis offenditur, adeo ut quosdam salutatio et epistula et €oratio et interrogatio in litem euocent: numquam sine €querella aegra tanguntur.  @@Optimum est itaque ad primum mali sensum mederi sibi, €tum uerbis quoque suis minimum libertatis dare et inhibere impetum. Facile est autem adfectus suos, cum primum €oriuntur, deprehendere: morborum signa praecurrunt. €Quemadmodum tempestatis ac pluuiae ante ipsas notae €ueniunt, ita irae amoris omniumque istarum procellarum animos uexantium sunt quaedam praenuntia. Qui comitiali €uitio solent corripi iam aduentare ualetudinem intellegunt, €si calor summa deseruit et incertum lumen neruorumque €trepidatio est, si memoria sublabitur caputque uersatur; €solitis itaque remediis incipientem causam occupant, et €odore gustuque quidquid est quod alienat animos repelli-€tur, aut fomentis contra frigus rigoremque pugnatur; aut, €si parum medicina profecit, uitauerunt turbam et sine teste ceciderunt. Prodest morbum suum nosse et uires eius ante-€quam spatientur opprimere. Videamus quid sit quod nos þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿµ¨Š”ƒmaxime concitet: alium uerborum, alium rerum contume-€liae mouent; hic uult nobilitati, hic formae suae parci; hic €elegantissimus haberi cupit, ille doctissimus; hic superbiae €inpatiens est, hic contumaciae; ille seruos non putat dignos €quibus irascatur, hic intra domum saeuus est, foris mitis; ille @1 €rogari iniuriam iudicat, hic non rogari contumeliam. Non €omnes ab eadem parte feriuntur; scire itaque oportet quid €in te inbecillum sit, ut id maxime protegas.  @@Non expedit omnia uidere, omnia audire. Multae nos €iniuriae transeant, ex quibus plerasque non accipit qui €nescit. Non uis esse iracundus? ne fueris curiosus. Qui in-€quirit quid in se dictum sit, qui malignos sermones etiam si €secreto habiti sunt eruit, se ipse inquietat. Quaedam inter-€pretatio eo perducit ut uideantur iniuriae; itaque alia differenda sunt, alia deridenda, alia donanda. Circumscri-€benda multis modis ira est; pleraque in lusum iocumque €uertantur. Socraten aiunt colapho percussum nihil amplius €dixisse quam molestum esse quod nescirent homines quando cum galea prodire deberent. Non quemadmodum facta sit €iniuria refert, sed quemadmodum lata; nec uideo quare €difficilis sit moderatio, cum sciam tyrannorum quoque €tumida et fortuna et licentia ingenia familiarem sibi saeui-tiam repressisse. Pisistratum certe, Atheniensium tyrannum, €memoriae proditur, cum multa in crudelitatem eius ebrius €conuiua dixisset nec deessent qui uellent manus ei com-€modare et alius hinc alius illinc faces subderent, placido €animo tulisse et hoc inritantibus respondisse, non magis illi €se suscensere quam si quis obligatis oculis in se incucurrisset.  @@Magna pars querellas manu fecit aut falsa suspicando €aut leuia adgrauando. Saepe ad nos ira uenit, saepius nos €ad illam. Quae numquam arcessenda est: etiam cum inci-dit, reiciatur. Nemo dicit sibi, 'hoc propter quod irascor aut €feci aut fecisse potui'; nemo animum facientis sed ipsum €aestimat factum: atqui ille intuendus est, uoluerit an in-€ciderit, coactus sit an deceptus, odium secutus sit an prae-€mium, sibi morem gesserit an manum alteri commodauerit. €Aliquid aetas peccantis facit, aliquid fortuna, ut ferre ac pati aut humanum sit aut utile. Eo nos loco constituamus €quo ille est cui irascimur: nunc facit nos iracundos iniqua @1 €nostri aestimatio et quae facere uellemus pati nolumus. Nemo se differt; atqui maximum remedium irae dilatio est, €ut primus eius feruor relanguescat et caligo quae premit €mentem aut residat aut minus densa sit. Quaedam ex his €quae te praecipitem ferebant hora, non tantum dies molliet, €quaedam ex toto euanescent; si nihil egerit petita aduocatio, €apparebit iam iudicium esse, non iram. Quidquid uoles quale €sit scire, tempori trade: nihil diligenter in fluctu cernitur. Non potuit inpetrare a se Plato tempus, cum seruo suo €irasceretur, sed ponere illum statim tunicam et praebere €scapulas uerberibus iussit, sua manu ipse caesurus; post-€quam intellexit irasci se, sicut sustulerat manum suspensam €detinebat et stabat percussuro similis; interrogatus deinde €ab amico qui forte interuenerat quid ageret, 'exigo' inquit 'poenas ab homine iracundo.' Velut stupens gestum illum €saeuituri deformem sapienti uiro seruabat, oblitus iam serui, €quia alium quem potius castigaret inuenerat. Itaque abstulit €sibi in suos potestatem et ob peccatum quoddam commotior €'tu,' inquit 'Speusippe, seruulum istum uerberibus obiurga; nam ego irascor.' Ob hoc non cecidit propter quod alius €cecidisset. 'Irascor' inquit; 'plus faciam quam oportet, €libentius faciam: non sit iste seruus in eius potestate qui €in sua non est.' Aliquis uult irato committi ultionem, cum €Plato sibi ipse imperium abrogauerit? Nihil tibi liceat dum €irasceris. Quare? quia uis omnia licere.  @@Pugna tecum ipse: si [2uis]2 uincere iram, non potest te illa. €Incipis uincere, si absconditur, si illi exitus non datur. €Signa eius obruamus et illam quantum fieri potest occultam secretamque teneamus. Cum magna id nostra molestia fiet €(cupit enim exilire et incendere oculos et mutare faciem), €sed si eminere illi extra nos licuit, supra nos est. In imo €pectoris secessu recondatur, feraturque, non ferat. Immo in €contrarium omnia eius indicia flectamus: uultus remittatur, @1 €uox lenior sit, gradus lentior; paulatim cum exterioribus interiora formantur. In Socrate irae signum erat uocem €summittere, loqui parcius; apparebat tunc illum sibi obstare. €Deprendebatur itaque a familiaribus et coarguebatur, nec €erat illi exprobratio latitantis irae ingrata. Quidni gauderet €quod iram suam multi intellegerent, nemo sentiret? Sensis-€sent autem, nisi ius amicis obiurgandi se dedisset, sicut ipse sibi in amicos sumpserat. Quanto magis hoc nobis faciendum €est! Rogemus amicissimum quemque ut tunc maxime liber-€tate aduersus nos utatur cum minime illam pati poterimus, €nec adsentiatur irae nostrae; contra [nos] potens malum et €apud nos gratiosum, dum consipimus, dum nostri sumus, aduocemus. Qui uinum male ferunt et ebrietatis suae €temeritatem ac petulantiam metuunt, mandant suis ut e €conuiuio auferantur; intemperantiam in morbo suam ex-perti parere ipsis in aduersa ualetudine uetant. Optimum €est notis uitiis inpedimenta prospicere et ante omnia ita €componere animum ut etiam grauissimis rebus subitisque €concussus iram aut non sentiat aut magnitudine inopinatae €iniuriae exortam in altum retrahat nec dolorem suum pro-fiteatur. Id fieri posse apparebit, si pauca ex turba ingenti €exempla protulero, ex quibus utrumque discere licet, quan-€tum mali habeat ira ubi hominum praepotentium potestate €tota utitur, quantum sibi imperare possit ubi metu maiore €compressa est.  @@Cambysen regem nimis deditum uino Praexaspes unus ex €carissimis monebat ut parcius biberet, turpem esse dicens €ebrietatem in rege, quem omnium oculi auresque sequeren-€tur. Ad haec ille 'ut scias' inquit 'quemadmodum numquam €excidam mihi, adprobabo iam et oculos post uinum in officio esse et manus.' Bibit deinde liberalius quam alias €capacioribus scyphis et iam grauis ac uinolentus obiurga- @1 €toris sui filium procedere ultra limen iubet adleuataque €super caput sinistra manu stare. Tunc intendit arcum et €ipsum cor adulescentis (id enim petere se dixerat) figit €rescissoque pectore haerens in ipso corde spiculum ostendit €ac respiciens patrem interrogauit satisne certam haberet €manum. At ille negauit Apollinem potuisse certius mittere. Di illum male perdant animo magis quam condicione €mancipium! eius rei laudator fuit cuius nimis erat specta-€torem fuisse. Occasionem blanditiarum putauit pectus filii in €duas partes diductum et cor sub uulnere palpitans: contro-€uersiam illi facere de gloria debuit et reuocare iactum, ut regi liberet in ipso patre certiorem manum ostendere. O €regem cruentum! o dignum in quem omnium suorum arcus €uerterentur! Cum execrati fuerimus illum conuiuia suppli-€ciis funeribusque soluentem, tamen sceleratius telum illud €laudatum est quam missum. Videbimus quomodo se pater €gerere debuerit stans super cadauer fili sui caedemque illam €cuius et testis fuerat et causa: id de quo nunc agitur apparet, iram supprimi posse. Non male dixit regi, nullum emisit ne €calamitosi quidem uerbum, cum aeque cor suum quam fili €transfixum uideret. Potest dici merito deuorasse uerba; nam €si quid tamquam iratus dixisset, nihil tamquam pater facere potuisset. Potest, inquam, uideri sapientius se in illo casu €gessisse quam cum de potandi modo praeciperet [2ei]2 quem €satius erat uinum quam sanguinem bibere, cuius manus €poculis occupari pax erat. Accessit itaque ad numerum €eorum qui magnis cladibus ostenderunt quanti constarent €regum amicis bona consilia.  @@Non dubito quin Harpagus quoque tale aliquid regi suo €Persarumque suaserit, quo offensus liberos illi epulandos €adposuit et subinde quaesiit an placeret conditura; deinde, €ut satis illum plenum malis suis uidit, adferri capita illorum €iussit et quomodo esset acceptus interrogauit. Non defuerunt €misero uerba, non os concurrit: 'apud regem' inquit 'omnis @1 €cena iucunda est.' Quid hac adulatione profecit? ne ad þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿµ¨’reliquias inuitaretur. Non ueto patrem damnare regis sui €factum, non ueto quaerere dignam tam truci portento €poenam, sed hoc interim colligo, posse etiam ex ingentibus €malis nascentem iram abscondi et ad uerba contraria sibi cogi. Necessaria ista est doloris refrenatio, utique hoc sortitis €uitae genus et ad regiam adhibitis mensam: sic estur apud €illos, sic bibitur, sic respondetur; funeribus suis adridendum €est. An tanti sit uita uidebimus: alia ista quaestio est. Non €consolabimur tam triste ergastulum, non adhortabimur €ferre imperia carnificum: ostendemus in omni seruitute aper-€tam libertati uiam. Is aeger animo et suo uitio miser est, cui miserias finire secum licet. Dicam et illi qui in regem €incidit sagittis pectora amicorum petentem et illi cuius €dominus liberorum uisceribus patres saturat: 'quid gemis, €demens? Quid expectas ut te aut hostis aliquis per exitium €gentis tuae uindicet aut rex a longinquo potens aduolet? €quocumque respexeris, ibi malorum finis est. Vides illum €praecipitem locum? illac ad libertatem descenditur. Vides €illud mare, illud flumen, illum puteum? libertas illic in imo €sedet. Vides illam arborem breuem retorridam infelicem? €pendet inde libertas. Vides iugulum tuum, guttur tuum, €cor tuum? effugia seruitutis sunt. Nimis tibi operosos exitus €monstro et multum animi ac roboris exigentes? Quaeris €quod sit ad libertatem iter? quaelibet in corpore tuo uena.'  @@Quam diu quidem nihil tam intolerabile nobis uidetur €ut nos expellat e uita, iram, in quocumque erimus statu, €remoueamus. Perniciosa est seruientibus; omnis enim in-€dignatio in tormentum suum proficit et imperia grauiora €sentit quo contumacius patitur. Sic laqueos fera dum iactat €adstringit; sic aues uiscum, dum trepidantes excutiunt, plu-€mis omnibus inlinunt. Nullum tam artum est iugum quod @1 €non minus laedat ducentem quam repugnantem: unum €est leuamentum malorum ingentium, pati et necessitati-bus suis obsequi. Sed cum utilis sit seruientibus adfectuum €suorum et huius praecipue rabidi atque effreni continen-€tia, utilior est regibus: perierunt omnia ubi quantum ira €suadet fortuna permittit, nec diu potest quae multorum €malo exercetur potentia stare; periclitatur enim ubi eos qui €separatim gemunt communis metus iunxit. Plerosque itaque €modo singuli mactauerunt, modo uniuersi, cum illos con-ferre in unum iras publicus dolor coegisset. Atqui plerique €sic iram quasi insigne regium exercuerunt, sicut Dareus, qui €primus post ablatum mago imperium Persas et magnam €partem orientis obtinuit. Nam cum bellum Scythis indixisset €orientem cingentibus, rogatus ab Oeobazo nobili sene ut ex €tribus liberis unum in solacium patri relinqueret, duorum €opera uteretur, plus quam rogabatur pollicitus omnis se illi €dixit remissurum et occisos in conspectu parentis abiecit, crudelis futurus si omnis abduxisset. At quanto Xerses faci-€lior! qui Pythio quinque filiorum patri unius uacationem €petenti quem uellet eligere permisit, deinde quem elegerat in €partes duas distractum ab utroque uiae latere posuit et hac €uictima lustrauit exercitum. Habuit itaque quem debuit exi-€tum: uictus et late longeque fusus ac stratam ubique ruinam €suam cernens medius inter suorum cadauera incessit.  @@Haec barbaris regibus feritas in ira fuit, quos nulla €eruditio, nullus litterarum cultus inbuerat: dabo tibi ex €Aristotelis sinu regem Alexandrum, qui Clitum carissimum €sibi et una educatum inter epulas transfodit manu quidem €sua, parum adulantem et pigre ex Macedone ac libero in Persicam seruitutem transeuntem. Nam Lysimachum aeque €familiarem sibi leoni obiecit. Numquid ergo hic Lysimachus €felicitate quadam dentibus leonis elapsus ob hoc, cum ipse @1 regnaret, mitior fuit? Nam Telesphorum Rhodium ami-€cum suum undique decurtatum, cum aures illi nasumque €abscidisset, in cauea uelut nouum aliquod animal et €inusitatum diu pauit, cum oris detruncati mutilatique €deformitas humanam faciem perdidisset; accedebat fames €et squalor et inluuies corporis in stercore suo destituti; callosis super haec genibus manibusque, quas in usum €pedum angustiae loci cogebant, lateribus uero adtritu ex-€ulceratis non minus foeda quam terribilis erat forma eius €uisentibus, factusque poena sua monstrum misericordiam €quoque amiserat. Tamen, cum dissimillimus esset homini €qui illa patiebatur, dissimilior erat qui faciebat.  @@Vtinam ista saeuitia intra peregrina exempla mansisset €nec in Romanos mores cum aliis aduenticiis uitiis etiam €suppliciorum irarumque barbaria transisset! M. Mario, cui €uicatim populus statuas posuerat, cui ture ac uino suppli-€cabat, L. Sulla praefringi crura, erui oculos, amputari lin-€guam manus iussit, et, quasi totiens occideret quotiens uulnerabat, paulatim et per singulos artus lacerauit. Quis €erat huius imperii minister? quis nisi Catilina iam in omne €facinus manus exercens? Is illum ante bustum Quinti Catuli €carpebat grauissimus mitissimi uiri cineribus, supra quos €uir mali exempli, popularis tamen et non tam inmerito quam €nimis amatus, per stilicidia sanguinem dabat. Dignus erat €Marius qui illa pateretur, Sulla qui iuberet, Catilina qui €faceret, sed indigna res publica quae in corpus suum pariter et hostium et uindicum gladios reciperet. Quid antiqua €perscrutor? modo C. Caesar Sex. Papinium, cui pater erat €consularis, Betilienum Bassum quaestorem suum, procura-€toris sui filium, aliosque et senatores et equites Romanos uno €die flagellis cecidit, torsit, non quaestionis sed animi causa; @1 deinde adeo inpatiens fuit differendae uoluptatis, quam €ingentem crudelitas eius sine dilatione poscebat, ut in xysto €maternorum hortorum (qui porticum a ripa separat) inam-€bulans quosdam ex illis cum matronis atque aliis senatoribus €ad lucernam decollaret. Quid instabat? Quod periculum €aut priuatum aut publicum una nox minabatur? Quan-€tulum fuit lucem expectare denique, ne senatores populi €Romani soleatus occideret!  @@Quam superba fuerit crudelitas eius ad rem pertinet scire, €quamquam aberrare alicui possimus uideri et in deuium €exire; sed hoc ipsum pars erit irae super solita saeuientis. €Ceciderat flagellis senatores: ipse effecit ut dici posset 'solet €fieri'. Torserat per omnia quae in rerum natura tristissima sunt, fidiculis talaribus, eculeo igne uultu suo. Et hoc loco €respondebitur: 'magnam rem! si tres senatores quasi ne-€quam mancipia inter uerbera et flammas diuisit homo qui €de toto senatu trucidando cogitabat, qui optabat ut populus €Romanus unam ceruicem haberet, ut scelera sua tot locis ac €temporibus diducta in unum ictum et unum diem cogeret.' €Quid tam inauditum quam nocturnum supplicium? Cum €latrocinia tenebris abscondi soleant, animaduersiones quo €notiores sunt plus in exemplum emendationemque pro-ficiunt. Et hoc loco respondebitur mihi: 'quod tanto opere €admiraris isti beluae cotidianum est; ad hoc uiuit, ad hoc €uigilat, ad hoc lucubrat.' Nemo certe inuenietur alius qui €imperauerit omnibus iis in quos animaduerti iubebat os €inserta spongea includi, ne uocis emittendae haberent €facultatem. Cui umquam morituro non est relictum qua €gemeret? Timuit ne quam liberiorem uocem extremus dolor €mitteret, ne quid quod nollet audiret; sciebat autem in-€numerabilia esse quae obicere illi nemo nisi periturus auderet. Cum spongeae non inuenirentur, scindi uestimenta €miserorum et in os farciri pannos imperauit. Quae ista @1 €saeuitia est? Liceat ultimum spiritum trahere, da exiturae €animae locum, liceat illam non per uulnus emittere. Adicere his longum est quod patres quoque occisorum €eadem nocte dimissis per domos centurionibus confecit, id €est, homo misericors luctu liberauit. Non enim Gai saeuitiam €sed irae propositum est describere, quae non tantum uiritim €furit sed gentes totas lancinat, sed urbes et flumina et tuta ab €omni sensu doloris conuerberat.  @@Sic rex Persarum totius populi nares recidit in Syria, €unde Rhinocolura loco nomen est. Pepercisse illum iudicas €quod non tota capita praecidit? nouo genere poenae de-lectatus est. Tale aliquid passi forent et Aethiopes, qui ob €longissimum uitae spatium Macrobioe appellantur; in hos þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿµ¨”’ƒenim, quia non supinis manibus exceperant seruitutem €missisque legatis libera responsa dederant, quae contumeli-€osa reges uocant, Cambyses fremebat et non prouisis com-€meatibus, non exploratis itineribus, per inuia, per arentia €trahebat omnem bello utilem turbam. Cui intra primum €iter deerant necessaria, nec quicquam subministrabat steri-lis et inculta humanoque ignota uestigio regio; sustinebant €famem primo tenerrima frondium et cacumina arborum, €tum coria igne mollita et quidquid necessitas cibum fecerat; €postquam inter harenas radices quoque et herbae defecerant €apparuitque inops etiam animalium solitudo, decimum quemque sortiti alimentum habuerunt fame saeuius. Agebat €adhuc regem ira praecipitem, cum partem exercitus amisis-€set, partem comedisset, donec timuit ne et ipse uocaretur ad €sortem: tum demum signum receptui dedit. Seruabantur €interim generosae illi aues et instrumenta epularum camelis €uehebantur, cum sortirentur milites eius quis male periret, €quis peius uiueret.  @@Hic iratus fuit genti et ignotae et inmeritae, sensurae €tamen: Cyrus flumini. Nam cum Babylona oppugnaturus €festinaret ad bellum, cuius maxima momenta in occasionibus @1 €sunt, Gynden late fusum amnem uado transire tempta-€uit, quod uix tutum est etiam cum sensit aestatem et ad minimum deductus est. Ibi unus ex iis equis qui trahere €regium currum albi solebant abreptus uehementer com-€mouit regem; iurauit itaque se amnem illum regis comitatus €auferentem eo redacturum ut transiri calcarique etiam a feminis posset. Hoc deinde omnem transtulit belli appara-€tum et tam diu adsedit operi donec centum et octoginta €cuniculis diuisum alueum in trecentos et sexaginta riuos €dispergeret et siccum relinqueret in diuersum fluentibus aquis. Periit itaque et tempus, magna in magnis rebus €iactura, et militum ardor, quem inutilis labor fregit, et oc-€casio adgrediendi inparatos, dum ille bellum indictum hosti cum flumine gerit. Hic furor_quid enim aliud uoces?_ €Romanos quoque contigit. C. enim Caesar uillam in Her-€culanensi pulcherrimam, quia mater sua aliquando in illa €custodita erat, diruit fecitque eius per hoc notabilem fortu-€nam; stantem enim praenauigabamus, nunc causa dirutae €quaeritur.  @@Et haec cogitanda sunt exempla quae uites, et illa ex €contrario quae sequaris, moderata, lenia, quibus nec ad irascendum causa defuit nec ad ulciscendum potestas. Quid €enim facilius fuit Antigono quam duos manipulares duci €iubere, qui incumbentes regis tabernaculo faciebant quod €homines et periculosissime et libentissime faciunt, de rege €suo male existimabant? Audierat omnia Antigonus, ut-€pote cum inter dicentes et audientem palla interesset; €quam ille leuiter commouit et 'longius' inquit 'discedite, ne uos rex audiat.' Idem quadam nocte, cum quosdam ex €militibus suis exaudisset omnia mala inprecantis regi, qui €ipsos in illud iter et inextricabile lutum deduxisset, accessit €ad eos qui maxime laborabant et cum ignorantis a quo €adiuuarentur explicuisset, 'nunc' inquit 'male dicite Anti- @1 €gono, cuius uitio in has miserias incidistis; ei autem bene optate qui uos ex hac uoragine eduxit.' Idem tam miti animo €hostium suorum male dicta quam ciuium tulit. Itaque cum €in paruulo quodam castello Graeci obsiderentur et fiducia €loci contemnentes hostem multa in deformitatem Antigoni €iocarentur et nunc staturam humilem, nunc conlisum nasum €deriderent, 'gaudeo' inquit 'et aliquid boni spero, si in castris Silenum habeo.' Cum hos dicaces fame domuisset, €captis sic usus est ut eos qui militiae utiles erant in cohor-€tes discriberet, ceteros praeconi subiceret, idque se negauit €facturum fuisse, nisi expediret iis dominum habere qui tam €malam haberent linguam.  @@Huius nepos fuit Alexander, qui lanceam in conuiuas €suos torquebat, qui ex duobus amicis quos paulo ante rettuli €alterum ferae obiecit, alterum sibi. Ex his duobus tamen qui leoni obiectus est uixit. Non habuit hoc auitum ille uitium, €ne paternum quidem; nam si qua alia in Philippo uirtus, €fuit et contumeliarum patientia, ingens instrumentum ad €tutelam regni. Demochares ad illum Parrhesiastes ob ni-€miam et procacem linguam appellatus inter alios Atheni-€ensium legatos uenerat. Audita benigne legatione Philippus €'dicite' inquit 'mihi facere quid possim quod sit Athenien-€sibus gratum.' Excepit Demochares et 'te' inquit 'suspen-dere.' Indignatio circumstantium ad tam inhumanum €responsum exorta erat; quos Philippus conticiscere iussit et €Thersitam illum saluum incolumemque dimittere. 'At uos' €inquit 'ceteri legati, nuntiate Atheniensibus multo super-€biores esse qui ista dicunt quam qui inpune dicta audiunt.' @@Multa et diuus Augustus digna memoria fecit dixitque ex €quibus appareat iram illi non imperasse. Timagenes histo-€riarum scriptor quaedam in ipsum, quaedam in uxorem €eius et in totam domum dixerat, nec perdiderat dicta; magis €enim circumfertur et in ore hominum est temeraria urbani-tas. Saepe illum Caesar monuit, moderatius lingua uteretur; @1 €perseueranti domo sua interdixit. Postea Timagenes in con-€tubernio Pollionis Asini consenuit ac tota ciuitate direptus €est: nullum illi limen praeclusa Caesaris domus abstulit. Historias quas postea scripserat recitauit [et combussit] et €libros acta Caesaris Augusti continentis in ignem inposuit; €inimicitias gessit cum Caesare: nemo amicitiam eius exti-€muit, nemo quasi fulguritum refugit, fuit qui praeberet tam alte cadenti sinum. Tulit hoc, ut dixi, Caesar patienter, ne €eo quidem motus quod laudibus suis rebusque gestis manus €attulerat; numquam cum hospite inimici sui questus est. Hoc dumtaxat Pollioni Asinio dixit, '$QHRIOTROFEI=S2&'; paranti €deinde excusationem obstitit et 'fruere,' inquit 'mi Pollio, €fruere!' et cum Pollio diceret 'si iubes, Caesar, statim illi €domo mea interdicam', 'hoc me' inquit 'putas facturum, €cum ego uos in gratiam reduxerim?' Fuerat enim aliquando €Timageni Pollio iratus nec ullam aliam habuerat causam €desinendi quam quod Caesar coeperat.  @@Dicat itaque sibi quisque, quotiens lacessitur: 'numquid €potentior sum Philippo? illi tamen inpune male dictum est. €Numquid in domo mea plus possum quam toto orbe terra-€rum diuus Augustus potuit? ille tamen contentus fuit a conuiciatore suo secedere.' Quid est quare ego serui mei €clarius responsum et contumaciorem uultum et non per-€uenientem usque ad me murmurationem flagellis et com-€pedibus expiem? Quis sum, cuius aures laedi nefas sit? €Ignouerunt multi hostibus: ego non ignoscam pigris negle-gentibus garrulis? Puerum aetas excuset, feminam sexus, €extraneum libertas, domesticum familiaritas. Nunc primum €offendit: cogitemus quam diu placuerit; saepe et alias €offendit: feramus quod diu tulimus. Amicus est: fecit quod noluit; inimicus: fecit quod debuit. Prudentiori credamus, @1 €stultiori remittamus; pro quocumque illud nobis respon-€deamus, sapientissimos quoque uiros multa delinquere, €neminem esse tam circumspectum cuius non diligentia ali-€quando sibi ipsa excidat, neminem tam maturum cuius non €grauitatem in aliquod feruidius factum casus inpingat, €neminem tam timidum offensarum qui non in illas dum €uitat incidat.  @@Quomodo homini pusillo solacium in malis fuit etiam €magnorum uirorum titubare fortunam et aequiore animo €filium in angulo fleuit qui uidit acerba funera etiam ex regia €duci, sic animo aequiore fert ab aliquo laedi, ab aliquo €contemni, cuicumque uenit in mentem nullam esse tantam potentiam in quam non occurrat iniuria. Quod si etiam €prudentissimi peccant, cuius non error bonam causam €habet? Respiciamus quotiens adulescentia nostra in officio €parum diligens fuerit, in sermone parum modesta, in uino €parum temperans. Si iratus est, demus illi spatium quo €dispicere quid fecerit possit: ipse se castigabit. Denique debeat poenas: non est quod cum illo paria faciamus. Illud €non ueniet in dubium, quin se exemerit turbae et altius €steterit quisquis despexit lacessentis: proprium est magni-€tudinis uerae non sentire percussum. Sic immanis fera ad €latratum canum lenta respexit, sic inritus ingenti scopulo €fluctus adsultat. Qui non irascitur, inconcussus iniuria per-þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿµ¨™”stitit, qui irascitur, motus est. At ille quem modo altiorem €omni incommodo posui tenet amplexu quodam summum €bonum, nec homini tantum sed ipsi fortunae respondet: €'omnia licet facias, minor es quam ut serenitatem meam €obducas. Vetat hoc ratio, cui uitam regendam dedi. Plus €mihi nocitura est ira quam iniuria. Quidni plus? illius €modus certus est, ista quo usque me latura sit dubium €est.'  @@'Non possum' inquis 'pati; graue est iniuriam sustinere.' €Mentiris; quis enim iniuriam non potest ferre qui potest €iram? Adice nunc quod id agis ut et iram feras et iniuriam. @1 €Quare fers aegri rabiem et phrenetici uerba, puerorum pro-€teruas manus? nempe quia uidentur nescire quid faciant. €Quid interest quo quisque uitio fiat inprudens? inprudentia par in omnibus patrocinium est. 'Quid ergo?' inquis 'inpune €illi erit?' Puta uelle te, tamen non erit; maxima est enim €factae iniuriae poena fecisse, nec quisquam grauius adfici-tur quam qui ad supplicium paenitentiae traditur. Deinde €ad condicionem rerum humanarum respiciendum est, ut €omnium accidentium aequi iudices simus; iniquus autem est €qui commune uitium singulis obiecit. Non est Aethiopis inter €suos insignitus color, nec rufus crinis et coactus in nodum €apud Germanos uirum dedecet: nihil in uno iudicabis nota-€bile aut foedum quod genti suae publicum est. Et ista quae €rettuli unius regionis atque anguli consuetudo defendit: uide €nunc quanto in iis iustior uenia sit quae per totum genus humanum uulgata sunt. Omnes inconsulti et inprouidi €sumus, omnes incerti queruli ambitiosi_quid lenioribus €uerbis ulcus publicum abscondo?_omnes mali sumus. €Quidquid itaque in alio reprenditur, id unusquisque in sinu €suo inueniet. Quid illius pallorem, illius maciem notas? €pestilentia est. Placidiores itaque inuicem simus: mali inter €malos uiuimus. Vna nos res facere quietos potest, mutuae facilitatis conuentio. 'Ille iam mihi nocuit, ego illi nondum.' €Sed iam aliquem fortasse laesisti, sed laedes. Noli aestimare €hanc horam aut hunc diem, totum inspice mentis tuae €habitum: etiam si nihil mali fecisti, potes facere.  @@Quanto satius est sanare iniuriam quam ulcisci! Multum €temporis ultio absumit, multis se iniuriis obicit dum una €dolet; diutius irascimur omnes quam laedimur. Quanto €melius est abire in diuersum nec uitia uitiis opponere! €Numquis satis constare sibi uideatur, si mulam calcibus repetat et canem morsu? 'Ista' inquis 'peccare se nesciunt.' €Primum quam iniquus est apud quem hominem esse ad @1 €inpetrandam ueniam nocet! Deinde, si cetera animalia hoc €irae tuae subducit quod consilio carent, eodem loco tibi sit €quisquis consilio caret; quid enim refert an alia mutis €dissimilia habeat, si hoc quod in omni peccato muta defen-dit simile habet, caliginem mentis? Peccauit: hoc enim €primum? hoc enim extremum? Non est quod illi credas, €etiam si dixerit 'iterum non faciam': et iste peccabit et in €istum alius et tota uita inter errores uolutabitur. Mansuete inmansueta tractanda sunt. Quod in luctu dici solet effica-€cissime, et in ira dicetur: utrum aliquando desines an €numquam? Si aliquando, quanto satius est iram relinquere €quam ab ira relinqui! An semper haec agitatio permanebit? €Vides quam inpacatam tibi denunties uitam? qualis enim erit semper tumentis? Adice nunc quod, cum bene te ipse €succenderis et subinde causas quibus stimuleris renouaueris, €sua sponte ira discedet et uires illi dies subtrahet: quanto €satius est a te illam uinci quam a se!  @@Huic irasceris, deinde illi; seruis, deinde libertis; parenti-€bus, deinde liberis; notis, deinde ignotis: ubique enim €causae supersunt nisi deprecator animus accessit. Hinc te €illo furor rapiet, illinc alio, et nouis subinde inritamentis €orientibus continuabitur rabies: age, infelix, ecquando amabis? O quam bonum tempus in re mala perdis! Quanto €nunc erat satius amicos parare, inimicos mitigare, rem €publicam administrare, transferre in res domesticas operam, €quam circumspicere quid alicui facere possis mali, quod aut €dignitati eius aut patrimonio aut corpori uulnus infligas, €cum id tibi contingere sine certamine ac periculo non possit, etiam si cum inferiore concurses! Vinctum licet accipias et €ad arbitrium tuum omni patientiae expositum: saepe nimia €uis caedentis aut articulum loco mouit aut neruum in iis €quos fregerat dentibus fixit; multos iracundia mancos, mul-€tos debiles fecit, etiam ubi patientem est nancta materiam. @1 €Adice nunc quod nihil tam inbecille natum est ut sine eli-€dentis periculo pereat: inbecillos ualentissimis alias dolor, alias casus exaequat. Quid quod pleraque eorum propter €quae irascimur offendunt nos magis quam laedunt? Multum €autem interest utrum aliquis uoluntati meae obstet an desit, €eripiat an non det. Atqui in aequo ponimus utrum aliquis €auferat an neget, utrum spem nostram praecidat an differat, €utrum contra nos faciat an pro se, amore alterius an odio nostri. Quidam uero non tantum iustas causas standi contra €nos sed etiam honestas habent: alius patrem tuetur, alius €fratrem, alius patriam, alius amicum; his tamen non €ignoscimus id facientibus quod nisi facerent inprobaremus, €immo, quod est incredibile, saepe de facto bene existimamus, de faciente male. At mehercules uir magnus ac iustus fortis-€simum quemque ex hostibus suis et pro libertate ac salute €patriae pertinacissimum suspicit et talem sibi ciuem, talem €militem contingere optat.  @@Turpe est odisse quem laudes; quanto uero turpius ob id €aliquem odisse propter quod misericordia dignus est, si €captiuus in seruitutem subito depressus reliquias libertatis €tenet nec ad sordida ac laboriosa ministeria agilis occurrit, €si ex otio piger equum uehiculumque domini cursu non €exaequat, si inter cotidiana peruigilia fessum somnus op-€pressit, si rusticum laborem recusat aut non fortiter obiit €a seruitute urbana et feriata translatus ad durum opus! Distinguamus utrum aliquis non possit an nolit: multos €absoluemus, si coeperimus ante iudicare quam irasci. Nunc €autem primum impetum sequimur, deinde, quamuis uana €nos concitauerint, perseueramus, ne uideamur coepisse sine €causa, et, quod iniquissimum est, pertinaciores nos facit €iniquitas irae; retinemus enim illam et augemus, quasi €argumentum sit iuste irascentis grauiter irasci.  @@Quanto melius est initia ipsa perspicere quam leuia sint, €quam innoxia! Quod accidere uides animalibus mutis, idem €in homine deprendes: friuolis turbamur et inanibus. Taurum @1 €color rubicundus excitat, ad umbram aspis exsurgit, ursos €leonesque mappa proritat: omnia quae natura fera ac rabida sunt consternantur ad uana. Idem inquietis et €stolidis ingeniis euenit: rerum suspicione feriuntur, adeo €quidem ut interdum iniurias uocent modica beneficia, in €quibus frequentissima, certe acerbissima iracundiae materia €est. Carissimis enim irascimur quod minora nobis prae-€stiterint quam mente concepimus quamque alii tulerunt, cum utriusque rei paratum remedium sit. Magis alteri €indulsit: nostra nos sine comparatione delectent; numquam €erit felix quem torquebit felicior. Minus habeo quam €speraui: sed fortasse plus speraui quam debui. Haec pars €maxime metuenda est, hinc perniciosissimae irae nascuntur et sanctissima quaeque inuasurae. Diuum Iulium plures €amici confecerunt quam inimici, quorum non expleuerat €spes inexplebiles. Voluit quidem ille_neque enim quisquam €liberalius uictoria usus est, ex qua nihil sibi uindicauit nisi €dispensandi potestatem_sed quemadmodum sufficere tam €inprobis desideriis posset, cum tantum omnes concupi-scerent quantum unus poterat? Vidit itaque strictis circa €sellam suam gladiis commilitones suos, Cimbrum Tillium, €acerrimum paulo ante partium defensorem, aliosque post €Pompeium demum Pompeianos. Haec res sua in reges arma €conuertit fidissimosque eo conpulit ut de morte eorum cogi-€tarent pro quibus et ante quos mori uotum habuerant.  @@Nulli ad aliena respicienti sua placent: inde dis quoque €irascimur quod aliquis nos antecedat, obliti quantum €hominum retro sit et paucis inuidentem quantum sequatur €a tergo ingentis inuidiae. Tanta tamen inportunitas homi-þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿµ¨Ÿ…num est ut, quamuis multum acceperint, iniuriae loco sit plus accipere potuisse. 'Dedit mihi praeturam, sed consu-€latum speraueram; dedit duodecim fasces, sed non fecit €ordinarium consulem; a me numerari uoluit annum, sed @1 €deest mihi ad sacerdotium; cooptatus in collegium sum, sed €cur in unum? consummauit dignitatem meam, sed patri-€monio nihil contulit; ea dedit mihi quae debebat alicui dare, de suo nihil protulit.' Age potius gratias pro his quae €accepisti; reliqua expecta et nondum plenum esse te gaude: €inter uoluptates est superesse quod speres. Omnes uicisti: €primum esse te in animo amici tui laetare. Multi te uincunt: €considera quanto antecedas plures quam sequaris. Quod €sit in te uitium maximum quaeris? falsas rationes conficis: €data magno aestimas, accepta paruo.  @@Aliud in alio nos deterreat: quibusdam timeamus irasci, €quibusdam uereamur, quibusdam fastidiamus. Magnam €rem sine dubio fecerimus, si seruulum infelicem in ergastulum €miserimus! Quid properamus uerberare statim, crura pro-tinus frangere? non peribit potestas ista, si differetur. Sine €id tempus ueniat quo ipsi iubeamus: nunc ex imperio irae €loquemur; cum illa abierit, tunc uidebimus quanto ista lis €aestimanda sit. In hoc enim praecipue fallimur: ad ferrum €uenimus, ad capitalia supplicia, et uinculis carcere fame uindicamus rem castigandam flagris leuioribus. 'Quomodo' €inquis 'nos iubes intueri quam omnia per quae laedi uidea-€mur exigua misera puerilia sint!' Ego uero nihil magis €suaserim quam sumere ingentem animum et haec propter €quae litigamus discurrimus anhelamus uidere quam humilia €et abiecta sint, nulli qui altum quiddam aut magnificum €cogitat respicienda.  @@Circa pecuniam plurimum uociferationis est: haec fora €defetigat, patres liberosque committit, uenena miscet, €gladios tam percussoribus quam legionibus tradit; haec est €sanguine nostro dilibuta; propter hanc uxorum maritorum-€que noctes strepunt litibus et tribunalia magistratuum €premit turba, reges saeuiunt rapiuntque et ciuitates longo €saeculorum labore constructas euertunt ut aurum argen-tumque in cinere urbium scrutentur. Libet intueri fiscos in @1 €angulo iacentis: hi sunt propter quos oculi clamore expri-€mantur, fremitu iudiciorum basilicae resonent, euocati ex €longinquis regionibus iudices sedeant iudicaturi utrius iustior auaritia sit. Quid si ne propter fiscum quidem sed pugnum €aeris aut inputatum a seruo denarium senex sine herede mori-€turus stomacho dirrumpitur? Quid si propter usuram uel €milesimam ualetudinarius fenerator distortis pedibus et €manibus ad computandum non relictis clamat ac per uadi-monia asses suos in ipsis morbi accessionibus uindicat? Si €totam mihi ex omnibus metallis quae cum maxime depri-€mimus pecuniam proferas, si in medium proicias quidquid €thesauri tegunt, auaritia iterum sub terras referente quae €male egesserat, omnem istam congeriem non putem dignam €quae frontem uiri boni contrahat. Quanto risu prosequenda €sunt quae nobis lacrimas educunt!  @@Cedo nunc, persequere cetera, cibos potiones horumque €causa paratas in ambitionem munditias, uerba contume-€liosa, motus corporum parum honorificos, contumacia €iumenta et pigra mancipia, et suspiciones et interpretationes €malignas uocis alienae, quibus efficitur ut inter iniurias €naturae numeretur sermo homini datus: crede mihi, leuia €sunt propter quae non leuiter excandescimus qualiaque pueros in rixam et iurgium concitant. Nihil ex iis quae tam €tristes agimus serium est, nihil magnum: inde, inquam, €uobis ira et insania est, quod exigua magno aestimatis. €Auferre hic mihi hereditatem uoluit; hic me diu in spem €supremam captato criminatus est; hic scortum meum con-€cupiuit: quod uinculum amoris esse debebat seditionis atque odi causa est, idem uelle. Iter angustum rixas transeuntium @1 €concitat, diffusa et late patens uia ne populos quidem con-€lidit: ista quae adpetitis, quia exigua sunt nec possunt ad €alterum nisi alteri erepta transferri, eadem adfectantibus €pugnas et iurgia excitant.  @@Respondisse tibi seruum indignaris libertumque et uxo-€rem et clientem: deinde idem de re publica libertatem €sublatam quereris quam domi sustulisti. Rursus, si tacuit interrogatus, contumaciam uocas. Et loquatur et taceat et €rideat! 'Coram domino?' inquis. Immo coram patre fami-€liae. Quid clamas? quid uociferaris? quid flagella media cena €petis quod serui loquuntur, quod non eodem loco turba contionis est, silentium solitudinis? In hoc habes aures, ut €non modulata tantum et mollia et ex dulci tracta composita-€que accipiant: et risum audias oportet et fletum, et blan-€ditias et lites, et prospera et tristia, et hominum uoces et €fremitus animalium latratusque. Quid miser expauescis ad €clamorem serui, ad tinnitum aeris aut ianuae inpulsum? cum tam delicatus fueris, tonitrua audienda sunt. Hoc quod €de auribus dictum est transfer ad oculos, qui non minus €fastidio laborant si male instituti sunt: macula offenduntur €et sordibus et argento parum splendido et stagno non ad solum perlucente. Hi nempe oculi, qui non ferunt nisi €uarium ac recenti cura nitens marmor, qui mensam nisi €crebris distinctam uenis, qui nolunt domi nisi auro pretio-€siora calcare, aequissimo animo foris et scabras lutosasque €semitas spectant et maiorem partem occurrentium squa-€lidam, parietes insularum exesos rimosos inaequales. Quid €ergo aliud est quod illos in publico non offendat, domi €moueat, quam opinio illic aequa et patiens, domi morosa et €querula?  @@Omnes sensus perducendi sunt ad firmitatem; natura €patientes sunt, si animus illos desi=t corrumpere, qui cotidie €ad rationem reddendam uocandus est. Faciebat hoc Sextius, €ut consummato die, cum se ad nocturnam quietem rece- @1 €pisset, interrogaret animum suum: 'quod hodie malum €tuum sanasti? Cui uitio obstitisti? Qua parte melior es?' Desinet ira et moderatior erit quae sciet sibi cotidie ad €iudicem esse ueniendum. Quicquam ergo pulchrius hac €consuetudine excutiendi totum diem? Qualis ille somnus €post recognitionem sui sequitur, quam tranquillus, quam €altus ac liber, cum aut laudatus est animus aut admonitus €et speculator sui censorque secretus cognouit de moribus suis! Vtor hac potestate et cotidie apud me causam dico. €Cum sublatum e conspectu lumen est et conticuit uxor €moris iam mei conscia, totum diem meum scrutor factaque €ac dicta mea remetior; nihil mihi ipse abscondo, nihil €transeo. Quare enim quicquam ex erroribus meis timeam, €cum possim dicere: 'uide ne istud amplius facias, nunc tibi ignosco. In illa disputatione pugnacius locutus es: noli €postea congredi cum imperitis; nolunt discere qui numquam €didicerunt. Illum liberius admonuisti quam debebas, itaque €non emendasti sed offendisti: de cetero uide, [ne] non tan-€tum an uerum sit quod dicis, sed an ille cui dicitur ueri pati-€ens sit: admoneri bonus gaudet, pessimus quisque rectorem €asperrime patitur.  @@In conuiuio quorundam te sales et in dolorem tuum iacta €uerba tetigerunt: uitare uulgares conuictus memento; €solutior est post uinum licentia, quia ne sobriis quidem pudor est. Iratum uidisti amicum tuum ostiario causidici €alicuius aut diuitis quod intrantem summouerat, et ipse pro €illo iratus extremo mancipio fuisti: irasceris ergo catenario €cani? et hic, cum multum latrauit, obiecto cibo mansuescit. Recede longius et ride! Nunc iste se aliquem putat quod €custodit litigatorum turba limen obsessum; nunc ille qui €intra iacet felix fortunatusque est et beati hominis iudi-€cat ac potentis indicium difficilem ianuam: nescit durissi-€mum esse ostium carceris. Praesume animo multa tibi esse @1 €patienda: numquis se hieme algere miratur, numquis in mari €nausiare, in uia concuti? Fortis est animus ad quae prae-paratus uenit. Minus honorato loco positus irasci coepisti €conuiuatori, uocatori, ipsi qui tibi praeferebatur: demens, €quid interest quam lecti premas partem? honestiorem te aut turpiorem potest facere puluinus? Non aequis quendam €oculis uidisti, quia de ingenio tuo male locutus est: recipis €hanc legem? Ergo te Ennius, quo non delectaris, odisset et €Hortensius simultates tibi indiceret et Cicero, si derideres þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿµ¨¥•…carmina eius, inimicus esset. Vis tu aequo animo pati can-€didatus suffragia?'  @@Contumeliam tibi fecit aliquis: numquid maiorem quam €Diogeni philosopho Stoico, cui de ira cum maxime dis-€serenti adulescens proteruus inspuit? Tulit hoc ille leniter et €sapienter: 'non quidem' inquit 'irascor, sed dubito tamen an oporteat irasci.' Quanto [2Cato]2 noster melius! qui, cum €agenti causam in frontem mediam quantum poterat adtra-€cta pingui saliua inspuisset Lentulus ille patrum nostrorum €memoria factiosus et inpotens, abstersit faciem et 'adfirmabo' €inquit 'omnibus, Lentule, falli eos qui te negant os habere.'  @@Contigit iam nobis, Nouate, bene componere animum: €aut non sentit iracundiam aut superior est. Videamus €quomodo alienam iram leniamus; nec enim sani esse tan-€tum uolumus, sed sanare. @@Primam iram non audebimus oratione mulcere: surda €est et amens; dabimus illi spatium. Remedia in remissioni-€bus prosunt; nec oculos tumentis temptamus uim rigentem €mouendo incitaturi, nec cetera uitia dum feruent: initia morborum quies curat. 'Quantulum' inquis 'prodest reme-€dium tuum, si sua sponte desinentem iram placat!' Primum, €ut citius desinat efficit; deinde custodit, ne reccidat; ipsum €quoque impetum, quem non audet lenire, fallet: remouebit €omnia ultionis instrumenta, simulabit iram ut tamquam €adiutor et doloris comes plus auctoritatis in consiliis habeat, @1 €moras nectet et, dum maiorem poenam quaerit, praesentem differet. Omni arte requiem furori dabit: si uehementior €erit, aut pudorem illi cui non resistat incutiet aut metum; €si infirmior, sermones inferet uel gratos uel nouos et cupi-€ditate cognoscendi auocabit. Medicum aiunt, cum regis €filiam curare deberet nec sine ferro posset, dum tumentem €mammam leniter fouet, scalpellum spongea tectum in-€duxisse: repugnasset puella remedio palam admoto, eadem, €quia non expectauit, dolorem tulit. Quaedam non nisi €decepta sanantur.  @@Alteri dices 'uide ne inimicis iracundia tua uoluptati sit', €alteri 'uide ne magnitudo animi tui creditumque apud €plerosque robur cadat. [alteri] Indignor mehercules et non €inuenio dolendi modum, sed tempus expectandum est; dabit €poenas. Serua istud in animo tuo: cum potueris, et pro mora reddes.' Castigare uero irascentem et ultro obirasci incitare €est: uarie adgredieris blandeque, nisi forte tanta persona €eris ut possis iram comminuere, quemadmodum fecit diuus €Augustus, cum cenaret apud Vedium Pollionem. Fregerat €unus ex seruis eius crustallinum; rapi eum Vedius iussit ne €uulgari quidem more periturum: murenis obici iubebatur, €quas ingentis in piscina continebat. Quis non hoc illum puta-ret luxuriae causa facere? saeuitia erat. Euasit e manibus puer €et confugit ad Caesaris pedes, nihil aliud petiturus quam ut €aliter periret, ne esca fieret. Motus est nouitate crudelita-€tis Caesar et illum quidem mitti, crustallina autem omnia coram se frangi iussit conplerique piscinam. Fuit Caesari €sic castigandus amicus; bene usus est uiribus suis: 'e €conuiuio rapi homines imperas et noui generis poenis €lancinari? Si calix tuus fractus est, uiscera hominis distra-€hentur? Tantum tibi placebis ut ibi aliquem duci iubeas ubi Caesar est?' Sic cui tantum potentiae est ut iram @1 €ex superiore loco adgredi possit, male tractet, at talem €dumtaxat qualem modo rettuli, feram immanem san-€guinariam, quae iam insanabilis est nisi maius aliquid €extimuit.  @@Pacem demus animo quam dabit praeceptorum saluta-€rium adsidua meditatio actusque rerum boni et intenta €mens ad unius honesti cupiditatem. Conscientiae satis fiat, nil €in famam laboremus; sequatur uel mala, dum bene meren-tis. 'At uulgus animosa miratur et audaces in honore sunt, €placidi pro inertibus habentur.' Primo forsitan aspectu; sed €simul aequalitas uitae fidem fecit non segnitiem illam animi esse sed pacem, ueneratur illos populus idem colitque. Nihil €ergo habet in se utile taeter iste et hostilis adfectus, at €omnia ex contrario mala, ferrum et ignes. Pudore calcato €caedibus inquinauit manus, membra liberorum dispersit, €nihil uacuum reliquit a scelere, non gloriae memor, non €infamiae metuens, inemendabilis cum ex ira in odium €occalluit.  @@Careamus hoc malo purgemusque mentem et exstirpemus €radicitus quae quamuis tenuia undecumque haeserint rena-€scentur, et iram non temperemus sed ex toto remoueamus_ €quod enim malae rei temperamentum est? Poterimus autem, adnitamur modo. Nec ulla res magis proderit quam cogi-€tatio mortalitatis. Sibi quisque atque alteri dicat: 'quid iuuat €tamquam in aeternum genitos iras indicere et breuissimam €aetatem dissipare? Quid iuuat dies quos in uoluptatem €honestam inpendere licet in dolorem alicuius tormentumque €transferre? Non capiunt res istae iacturam nec tempus uacat perdere. Quid ruimus in pugnam? Quid certamina nobis €arcessimus? Quid inbecillitatis obliti ingentia odia suscipi-€mus et ad frangendum fragiles consurgimus? Iam istas in-€imicitias quas inplacabili gerimus animo febris aut aliquod €aliud malum corporis uetabit geri; iam par acerrimum media mors dirimet. Quid tumultuamur et uitam seditiosi @1 €conturbamus? stat supra caput fatum et pereuntis dies in-€putat propiusque ac propius accedit; istud tempus quod €alienae destinas morti fortasse circa tuam est.  @@Quin potius uitam breuem colligis placidamque et tibi et €ceteris praestas? Quin potius amabilem te dum uiuis omni-€bus, desiderabilem cum excesseris reddis? Quid illum nimis €ex alto tecum agentem detrahere cupis? Quid illum obla-€trantem tibi, humilem quidem et contemptum sed superiori-€bus acidum ac molestum, exterere uiribus tuis temptas? €Quid seruo, quid domino, quid regi, quid clienti tuo ira-€sceris? Sustine paulum: uenit ecce mors quae uos pares faciat. Videre solemus inter matutina harenae spectacula €tauri et ursi pugnam inter se conligatorum, quos, cum alter €alterum uexarunt, suus confector expectat: idem facimus, €aliquem nobiscum adligatum lacessimus, cum uicto uictori-€que finis et quidem maturus immineat. Quieti potius pacati-€que quantulumcumque superest exigamus; nulli cadauer nostrum iaceat inuisum. Saepe rixam conclamatum in €uicinia incendium soluit et interuentus ferae latronem uia-€toremque diducit: conluctari cum minoribus malis non €uacat, ubi metus maior apparuit. Quid nobis cum dimica-€tione et insidiis? Numquid amplius isti cui irasceris quam €mortem optas? etiam te quiescente morietur. Perdis operam, si facere uis quod futurum est. "Nolo" inquis "utique occi-€dere, sed exilio, sed ignominia, sed damno adficere." Magis €ignosco ei qui uulnus inimici quam qui pusulam concupi-€scit; hic enim non tantum mali animi est sed pusilli. Siue €de ultimis suppliciis cogitas siue de leuioribus, quantu-€lum est temporis quo aut ille poena sua torqueatur aut tu malum gaudium ex aliena percipias! Iam istum spiritum €expuemus. Interim, dum trahimus, dum inter homines €sumus, colamus humanitatem; non timori cuiquam, non €periculo simus; detrimenta iniurias, conuicia uellicationes @1 €contemnamus et magno animo breuia feramus incom-€moda: dum respicimus, quod aiunt, uersamusque nos, iam €mortalitas aderit.' @1 °¯ôÿ@@@@{1DIALOGORVM LIBER VI €@@@@AD MARCIAM €@@@@DE CONSOLATIONE}1 ¡Nisi te, Marcia, scirem tam longe ab infirmitate muliebris €animi quam a ceteris uitiis recessisse et mores tuos uelut €aliquod antiquum exemplar aspici, non auderem obuiam €ire dolori tuo, cui uiri quoque libenter haerent et incubant, €nec spem concepissem tam iniquo tempore, tam inimico €iudice, tam inuidioso crimine posse me efficere ut fortunam €tuam absolueres. Fiduciam mihi dedit exploratum iam €robur animi et magno experimento adprobata uirtus tua. @@Non est ignotum qualem te in persona patris tui gesseris, €quem non minus quam liberos dilexisti, excepto eo quod €non optabas superstitem. Nec scio an et optaueris; per-€mittit enim sibi quaedam contra bonum morem magna €pietas. Mortem A. Cremuti Cordi parentis tui quantum €poteras inhibuisti; postquam tibi apparuit inter Seianianos €satellites illam unam patere seruitutis fugam, non fauisti €consilio eius, sed dedisti manus uicta, fudistique lacrimas þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¶’ˆ‰palam et gemitus deuorasti quidem, non tamen hilari €fronte texisti, et haec illo saeculo quo magna pietas erat nihil impie facere. Vt uero aliquam occasionem mutatio @1 €temporum dedit, ingenium patris tui, de quo sumptum €erat supplicium, in usum hominum reduxisti et a uera €illum uindicasti morte ac restituisti in publica monumenta €libros quos uir ille fortissimus sanguine suo scripserat. €Optime meruisti de Romanis studiis: magna illorum pars €arserat; optime de posteris, ad quos ueniet incorrupta €rerum fides, auctori suo magno inputata; optime de ipso, €cuius uiget uigebitque memoria quam diu in pretio fuerit €Romana cognosci, quam diu quisquam erit qui reuerti €uelit ad acta maiorum, quam diu quisquam qui uelit €scire quid sit uir Romanus, quid subactis iam ceruicibus €omnium et ad Seianianum iugum adactis indomitus, quid sit homo ingenio animo manu liber. Magnum mehercules €detrimentum res publica ceperat, si illum ob duas res €pulcherrimas in obliuionem coniectum, eloquentiam et €libertatem, non eruisses: legitur, floret, in manus hominum, €in pectora receptus uetustatem nullam timet; at illorum €carnificum cito scelera quoque, quibus solis memoriam €meruerunt, tacebuntur. @@Haec magnitudo animi tui uetuit me ad sexum tuum €respicere, uetuit ad uultum, quem tot annorum continua €tristitia, ut semel obduxit, tenet. Et uide quam non sub-€repam tibi nec furtum facere adfectibus tuis cogitem: €antiqua mala in memoriam reduxi et, ut scires hanc €quoque plagam esse sanandam, ostendi tibi aeque magni €uulneris cicatricem. Alii itaque molliter agant et blandian-€tur, ego confligere cum tuo maerore constitui et defessos €exhaustosque oculos, si uerum uis magis iam ex con-€suetudine quam ex desiderio fluentis, continebo, si fieri €potuerit, fauente te remediis tuis, si minus, uel inuita, €teneas licet et amplexeris dolorem tuum, quem tibi in filii locum superstitem fecisti. Quis enim erit finis? Omnia in €superuacuum temptata sunt: fatigatae adlocutiones ami-€corum, auctoritates magnorum et adfinium tibi uirorum; @1 €studia, hereditarium et paternum bonum, surdas aures €inrito et uix ad breuem occupationem proficiente solacio €transeunt; illud ipsum naturale remedium temporis, quod €maximas quoque aerumnas componit, in te una uim suam perdidit. Tertius iam praeteri=t annus, cum interim nihil €ex primo illo impetu cecidit: renouat se et corroborat €cotidie luctus et iam sibi ius mora fecit eoque adductus €est ut putet turpe desinere. Quemadmodum omnia uitia €penitus insidunt nisi dum surgunt oppressa sunt, ita haec €quoque tristia et misera et in se saeuientia ipsa nouissime €acerbitate pascuntur et fit infelicis animi praua uoluptas dolor. Cupissem itaque primis temporibus ad istam cura-€tionem accedere; leniore medicina fuisset oriens adhuc €restringenda uis: uehementius contra inueterata pugnan-€dum est. Nam uulnerum quoque sanitas facilis est, dum a €sanguine recentia sunt: tunc et uruntur et in altum reuocan-€tur et digitos scrutantium recipiunt, ubi corrupta in malum €ulcus uerterunt. Non possum nunc per obsequium nec €molliter adgredi tam durum dolorem: frangendus est.  @@Scio a praeceptis incipere omnis qui monere aliquem €uolunt, in exemplis desinere. Mutari hunc interim morem €expedit; aliter enim cum alio agendum est: quosdam ratio €ducit, quibusdam nomina clara opponenda sunt et aucto-€ritas quae liberum non relinquat animum ad speciosa stupentibus. Duo tibi ponam ante oculos maxima et sexus €et saeculi tui exempla: alterius feminae quae se tradidit €ferendam dolori, alterius quae pari adfecta casu, maiore €damno, non tamen dedit longum in se malis suis dominium, sed cito animum in sedem suam reposuit. Octauia et Liuia, €altera soror Augusti, altera uxor, amiserunt filios iuuenes, @1 €utraque spe futuri principis certa: Octauia Marcellum, €cui et auunculus et socer incumbere coeperat, in quem €onus imperii reclinare, adulescentem animo alacrem, in-€genio potentem, sed frugalitatis continentiaeque in illis aut €annis aut opibus non mediocriter admirandae, patien-€tem laborum, uoluptatibus alienum, quantumcumque in-€ponere illi auunculus et, ut ita dicam, inaedificare uoluisset €laturum; bene legerat nulli cessura ponderi fundamenta. Nullum finem per omne uitae suae tempus flendi gemen-€dique fecit nec ullas admisit uoces salutare aliquid ad-€ferentis, ne auocari quidem se passa est; intenta in unam €rem et toto animo adfixa, talis per omnem uitam fuit qualis €in funere, non dico non [est] ausa consurgere, sed adleuari €recusans, secundam orbitatem iudicans lacrimas mittere. Nullam habere imaginem filii carissimi uoluit, nullam €sibi de illo fieri mentionem. Oderat omnes matres et in €Liuiam maxime furebat, quia uidebatur ad illius filium €transisse sibi promissa felicitas. Tenebris et solitudini €familiarissima, ne ad fratrem quidem respiciens, carmina €celebrandae Marcelli memoriae composita aliosque studi-€orum honores reiecit et aures suas aduersus omne solacium €clusit. A sollemnibus officiis seducta et ipsam magnitudinis €fraternae nimis circumlucentem fortunam exosa defodit se €et abdidit. Adsidentibus liberis, nepotibus lugubrem uestem €non deposuit, non sine contumelia omnium suorum, quibus €saluis orba sibi uidebatur.  @@Liuia amiserat filium Drusum, magnum futurum prin-€cipem, iam magnum ducem; intrauerat penitus Germaniam €et ibi signa Romana fixerat ubi uix ullos esse Romanos €notum erat. In expeditione decesserat ipsis illum hostibus @1 €aegrum cum ueneratione et pace mutua prosequentibus €nec optare quod expediebat audentibus. Accedebat ad €hanc mortem, quam ille pro re publica obierat, ingens €ciuium prouinciarumque et totius Italiae desiderium, per €quam effusis in officium lugubre municipiis coloniisque €usque in urbem ductum erat funus triumpho simillimum. Non licuerat matri ultima filii oscula gratumque extremi €sermonem oris haurire; longo itinere reliquias Drusi sui €prosecuta, tot per omnem Italiam ardentibus rogis, quasi €totiens illum amitteret, inritata, ut primum tamen intulit €tumulo, simul et illum et dolorem suum posuit, nec plus €doluit quam aut honestum erat Caesare aut aequum €saluo. Non desiit denique Drusi sui celebrare nomen, €ubique illum sibi priuatim publiceque repraesentare, €libentissime de illo loqui, de illo audire: cum memoria €illius uixit, quam nemo potest retinere et frequentare qui €illam tristem sibi reddidit. @@Elige itaque utrum exemplum putes probabilius. Si €illud prius sequi uis, eximes te numero uiuorum: auersa-€beris et alienos liberos et tuos ipsumque quem desideras; €triste matribus omen occurres; uoluptates honestas, per-€missas, tamquam parum decoras fortunae tuae reicies; €inuisa haerebis in luce et aetati tuae, quod non praecipitet €te quam primum et finiat, infestissima eris; quod tur-€pissimum alienissimumque est animo tuo in meliorem €noto partem, ostendes te uiuere nolle, mori non posse. Si ad hoc maximae feminae te exemplum adplicueris @1 €moderatius, mitius, non eris in aerumnis nec te tormentis €macerabis: quae enim, malum, amentia est poenas a se €infelicitatis exigere et mala sua %non% augere! Quam in €omni uita seruasti morum probitatem et uerecundiam, €in hac quoque re praestabis; est enim quaedam et dolendi €modestia. Illum ipsum iuuenem, dignissimum qui te lae-€tam semper nominatus cogitatusque faciat, meliore pones €loco, si matri suae, qualis uiuus solebat, hilarisque et cum €gaudio occurrit.  @@Nec te ad fortiora ducam praecepta, ut inhumano ferre €humana iubeam modo, ut ipso funebri die oculos matris €exsiccem. Ad arbitrium tecum ueniam: hoc inter nos €quaeretur, utrum magnus dolor esse debeat an perpetuus. Non dubito quin Iuliae Augustae, quam familiariter €coluisti, magis tibi placeat exemplum: illa te ad suum €consilium uocat. Illa in primo feruore, cum maxime in-€patientes ferocesque sunt miseriae, consolandam se Areo, €philosopho uiri sui, praebuit et multum eam rem pro-€fuisse sibi confessa est, plus quam populum Romanum, €quem nolebat tristem tristitia sua facere, plus quam Augu-€stum, qui subducto altero adminiculo titubabat nec luctu €suorum inclinandus erat, plus quam Tiberium filium, þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¤’ˆŠcuius pietas efficiebat ut in illo acerbo et defleto gentibus funere nihil sibi nisi numerum deesse sentiret. Hic, ut €opinor, aditus illi fuit, hoc principium apud feminam €opinionis suae custodem diligentissimam: 'usque in hunc €diem, Iulia, quantum quidem ego sciam, adsiduus uiri tui @1 €comes, cui non tantum quae in publicum emittuntur nota, €sed omnes sunt secretiores animorum uestrorum motus, €dedisti operam ne quid esset quod in te quisquam repren-€deret; nec id in maioribus modo obseruasti, sed in mini-€mis, ne quid faceres cui famam, liberrimam principum iudicem, uelles ignoscere. Nec quicquam pulchrius existimo €quam in summo fastigio conlocatos multarum rerum €ueniam dare, nullius petere; seruandus itaque tibi in hac €quoque re tuus mos est, ne quid committas quod minus €aliterue factum uelis.  @@Deinde oro atque obsecro ne te difficilem amicis et €intractabilem praestes. Non est enim quod ignores omnes €hos nescire quemadmodum se gerant, loquantur aliquid €coram te de Druso an nihil, ne aut obliuio clarissimi iuue-nis illi faciat iniuriam aut mentio tibi. Cum secessimus et €in unum conuenimus, facta eius dictaque quanto meruit €suspectu celebramus; coram te altum nobis de illo silentium €est. Cares itaque maxima uoluptate, filii tui laudibus, quas €non dubito quin uel inpendio uitae, si potestas detur, in aeuum omne sis prorogatura. Quare patere, immo arcesse €sermones quibus ille narretur, et apertas aures praebe ad €nomen memoriamque filii tui; nec hoc graue duxeris cete-€rorum more, qui in eiusmodi casu partem mali putant audire solacia. Nunc incubuisti tota in alteram partem et €oblita meliorum fortunam tuam qua deterior est aspicis. €Non conuertis te ad conuictus filii tui occursusque iucundos, €non ad pueriles dulcesque blanditias, non ad incrementa €studiorum: ultimam illam faciem rerum premis; in illam, €quasi parum ipsa per se horrida sit, quidquid potes con-€geris. Ne, obsecro te, concupieris peruersissimam gloriam, infelicissima uideri. Simul cogita non esse magnum rebus @1 €prosperis fortem se gerere, ubi secundo cursu uita procedit: €ne gubernatoris quidem artem tranquillum mare et obse-€quens uentus ostendit, aduersi aliquid incurrat oportet quod animum probet. Proinde ne summiseris te, immo €contra fige stabilem gradum et quidquid onerum supra €cecidit sustine, primo dumtaxat strepitu conterrita. Nulla €re maior inuidia fortunae fit quam aequo animo.' Post €haec ostendit illi filium incolumem, ostendit ex amisso €nepotes.  @@Tuum illic, Marcia, negotium actum, tibi Areus adse-€dit; muta personam_te consolatus est. Sed puta, Marcia, €ereptum tibi amplius quam ulla umquam mater amiserit _non permulceo te nec extenuo calamitatem tuam: si €fletibus fata uincuntur, conferamus; eat omnis inter luctus €dies, noctem sine somno tristitia consumat; ingerantur €lacerato pectori manus et in ipsam faciem impetus fiat €atque omni se genere saeuitiae profecturus maeror exer-€ceat. Sed si nullis planctibus defuncta reuocantur, si sors €inmota et in aeternum fixa nulla miseria mutatur et mors tenuit quidquid abstulit, desinat dolor qui perit. Quare €regamur nec nos ista uis transuersos auferat. Turpis est €nauigii rector cui gubernacula fluctus eripuit, qui fluui-€tantia uela deseruit, permisit tempestati ratem; at ille €uel in naufragio laudandus quem obruit mare clauum €tenentem et obnixum.  @@'At enim naturale desiderium suorum est.' Quis negat, €quam diu modicum est? Nam discessu, non solum amissi-€one carissimorum necessarius morsus est et firmissimorum €quoque animorum contractio. Sed plus est quod opinio adicit quam quod natura imperauit. Aspice mutorum @1 €animalium quam concitata sint desideria et tamen quam €breuia: uaccarum uno die alteroue mugitus auditur, nec €diutius equarum uagus ille amensque discursus est; ferae €cum uestigia catulorum consectatae sunt et siluas per-€uagatae, cum saepe ad cubilia expilata redierunt, rabiem €intra exiguum tempus extinguunt; aues cum stridore magno €inanes nidos circumfremuerunt, intra momentum tamen €quietae uolatus suos repetunt; nec ulli animali longum €fetus sui desiderium est nisi homini, qui adest dolori suo €nec tantum quantum sentit sed quantum constituit ad-€ficitur. @@Vt scias autem non esse hoc naturale, luctibus frangi, pri-€mum magis feminas quam uiros, magis barbaros quam €placidae eruditaeque gentis homines, magis indoctos quam €doctos eadem orbitas uulnerat. Atqui quae a natura uim €acceperunt eandem in omnibus seruant: apparet non esse naturale quod uarium est. Ignis omnes aetates omnium-€que urbium ciues, tam uiros quam feminas uret; ferrum €in omni corpore exhibebit secandi potentiam. Quare? €quia uires illis a natura datae sunt, quae nihil in personam €constituit. Paupertatem luctum ambitionem alius aliter €sentit prout illum consuetudo infecit, et inbecillum in-€patientemque reddit praesumpta opinio de non timendis €terribilis.  @@Deinde quod naturale est non decrescit mora: dolorem €dies longa consumit. Licet contumacissimum, cotidie in-€surgentem et contra remedia efferuescentem, tamen illum efficacissimum mitigandae ferociae tempus eneruat. Manet €quidem tibi, Marcia, etiamnunc ingens tristitia et iam @1 €uidetur duxisse callum, non illa concitata qualis initio €fuit, sed pertinax et obstinata; tamen hanc quoque tibi €aetas minutatim eximet: quotiens aliud egeris, animus relaxabitur. Nunc te ipsa custodis; multum autem interest €utrum tibi permittas maerere an imperes. Quanto magis €hoc morum tuorum elegantiae conuenit, finem luctus potius €facere quam expectare, nec illum opperiri diem quo te €inuita dolor desinat! ipsa illi renuntia.  @@'Vnde ergo tanta nobis pertinacia in deploratione nostri, €si id non fit naturae iussu?' Quod nihil nobis mali antequam €eueniat proponimus, sed ut immunes ipsi et aliis pacatius €ingressi iter alienis non admonemur casibus illos esse communes. Tot praeter domum nostram ducuntur ex-€equiae: de morte non cogitamus; tot acerba funera: nos €togam nostrorum infantium, nos militiam et paternae €hereditatis successionem agitamus animo; tot diuitum €subita paupertas in oculos incidit: et nobis numquam in €mentem uenit nostras quoque opes aeque in lubrico positas. €Necesse est itaque magis corruamus: quasi ex inopinato €ferimur; quae multo ante prouisa sunt languidius in-currunt. Vis tu scire te ad omnis expositum ictus stare et €illa quae alios tela fixerunt circa te uibrasse? Velut murum €aliquem aut obsessum multo hoste locum et arduum €ascensu semermis adeas, expecta uulnus et illa superne €uolantia cum sagittis pilisque saxa in tuum puta librata €corpus. Quotiens aliquis ad latus aut pone tergum ceciderit, €exclama: 'non decipies me, fortuna, nec securum aut €neglegentem opprimes. Scio quid pares: alium quidem percussisti, sed me petisti.' Quis umquam res suas quasi €periturus aspexit? Quis umquam uestrum de exilio, de @1 €egestate, de luctu cogitare ausus est? Quis non, si ad-€moneatur ut cogitet, tamquam dirum omen respuat et in €capita inimicorum aut ipsius intempestiui monitoris abire illa iubeat? 'Non putaui futurum.' Quicquam tu putas €non futurum quod [multis] scis posse fieri, quod multis €uides euenisse? Egregium uersum et dignum qui non e €pulpito exiret: €@@@@cuiuis potest accidere quod cuiquam potest! €Ille amisit liberos: et tu amittere potes; ille damnatus est: €et tua innocentia sub ictu est. Error decipit hic, effeminat, €dum patimur quae numquam pati nos posse prouidimus. €Aufert uim praesentibus malis qui futura prospexit.  @@Quidquid est hoc, Marcia, quod circa nos ex aduenticio €fulget, liberi honores opes, ampla atria et exclusorum €clientium turba referta uestibula, clarum [2nomen]2, nobilis €aut formosa coniux ceteraque ex incerta et mobili sorte €pendentia alieni commodatique apparatus sunt; nihil €horum dono datur. Conlaticiis et ad dominos redituris €instrumentis scaena adornatur; alia ex his primo die, alia €secundo referentur, pauca usque ad finem perseuerabunt. Itaque non est quod nos suspiciamus tamquam inter €nostra positi: mutua accepimus. Vsus fructusque noster €est, cuius tempus ille arbiter muneris sui temperat; nos þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨Š’„oportet in promptu habere quae in incertum diem data €sunt et appellatos sine querella reddere: pessimi debitoris est creditori facere conuicium. Omnes ergo nostros, et €quos superstites lege nascendi optamus et quos prae-€cedere iustissimum ipsorum uotum est, sic amare debemus @1 €tamquam nihil nobis de perpetuitate, immo nihil de diutur-€nitate eorum promissum sit. Saepe admonendus est animus, €amet ut recessura, immo tamquam recedentia: quidquid a €fortuna datum est, tamquam exempto auctore possideas. Rapite ex liberis uoluptates, fruendos uos in uicem liberis €date et sine dilatione omne gaudium haurite: nihil de €hodierna nocte promittitur_nimis magnam aduocationem €dedi_nihil de hac hora. Festinandum est, instatur a tergo: €iam disicietur iste comitatus, iam contubernia ista sublato €clamore soluentur. Rapina rerum omnium est: miseri ne-€scitis in fuga uiuere. @@Si mortuum tibi filium doles, eius temporis quo natus €est crimen est; mors enim illi denuntiata nascenti est; in €hanc legem genitus [2est]2, hoc illum fatum ab utero statim prosequebatur. In regnum fortunae et quidem durum €atque inuictum peruenimus, illius arbitrio digna atque in-€digna passuri. Corporibus nostris inpotenter contumeliose €crudeliter abutetur: alios ignibus peruret uel in poenam €admotis uel in remedium; alios uinciet_id nunc hosti licebit, €nunc ciui; alios per incerta nudos maria iactabit et luctatos €cum fluctibus ne in harenam quidem aut litus explodet, €sed in alicuius inmensae uentrem beluae decondet; alios €morborum uariis generibus emaceratos diu inter uitam €mortemque medios detinebit. Vt uaria et libidinosa manci-€piorumque suorum neglegens domina et poenis et muneri-€bus errabit.  @@Quid opus est partes deflere? tota flebilis uita est: €urgebunt noua incommoda, priusquam ueteribus satis @1 €feceris. Moderandum est itaque uobis maxime, quae in-€moderate fertis, et in multos dolores humani pectoris €[2uis]2 dispensanda. Quae deinde ista suae publicaeque €condicionis obliuio est? Mortalis nata es mortalesque pe-€peristi: putre ipsa fluidumque corpus et causis [morbos] €repetita sperasti tam inbecilla materia solida et aeterna gestasse? Decessit filius tuus, id est decucurrit ad hunc €finem ad quem quae feliciora partu tuo putas properant. €Hoc omnis ista quae in foro litigat, in theatris [2plaudit]2, €in templis precatur turba dispari gradu uadit: et quae €diligis, ueneraris et quae despicis unus exaequabit cinis. Hoc uidelicet * * * illa Pythicis oraculis adscripta [2uox]2: €&7nosce te&. Quid est homo? quolibet quassu uas et quolibet €fragile iactatu. Non tempestate magna ut dissiperis opus est: €ubicumque arietaueris, solueris. Quid est homo? inbecillum €corpus et fragile, nudum, suapte natura inerme, alienae €opis indigens, ad omnis fortunae contumelias proiectum, €cum bene lacertos exercuit, cuiuslibet ferae pabulum, €cuiuslibet uictima; ex infirmis fluidisque contextum et €lineamentis exterioribus nitidum, frigoris aestus laboris €inpatiens, ipso rursus situ et otio iturum in tabem, ali-€menta metuens sua, quorum modo inopia [2deficit, modo €copia]2 rumpitur; anxiae sollicitaeque tutelae, precarii @1 €spiritus et male haerentis, quod pauor repentinus aut €auditus ex inprouiso sonus auribus grauis excutit, solli-€citudinis semper sibi nutrimentum, uitiosum et inutile. Miramur in hoc mortem, quae unius singultus opus est? €Numquid enim ut concidat magni res molimenti est? €odor illi saporque et lassitudo et uigilia et umor et cibus €et sine quibus uiuere non potest mortifera sunt; quocumque €se mouit, statim infirmitatis suae conscium, non omne €caelum ferens, aquarum nouitatibus flatuque non familiaris €aurae et tenuissimis causis atque offensionibus morbidum, €putre causarium, fletu uitam auspicatum, cum interim €quantos tumultus hoc tam contemptum animal mouet, €in quantas cogitationes oblitum condicionis suae uenit! Inmortalia, aeterna uolutat animo et in nepotes pronepo-€tesque disponit, cum interim longa conantem eum mors €opprimit et hoc quod senectus uocatur paucissimorum [2est]2 €circumitus annorum.  @@Dolor tuus, si modo ulla illi ratio est, utrum sua spectat €incommoda an eius qui decessit? Vtrum te in amisso €filio mouet quod nullas ex illo uoluptates cepisti, an quod maiores, si diutius uixisset, percipere potuisti? Si nullas per-€cepisse te dixeris, tolerabilius efficies detrimentum tuum; €minus enim homines desiderant ea ex quibus nihil gaudi €laetitiaeque perceperant. Si confessa fueris percepisse €magnas uoluptates, oportet te non de eo quod detractum €est queri, sed de eo gratias agere quod contigit; pro-€uenerunt enim satis magni fructus laborum tuorum ex @1 €ipsa educatione, nisi forte ii qui catulos auesque et friuola €animorum oblectamenta summa diligentia nutriunt fruun-€tur aliqua uoluptate ex uisu tactuque et blanda adulati-€one mutorum, liberos nutrientibus non fructus educationis €ipsa educatio est. Licet itaque nil tibi industria eius con-€tulerit, nihil diligentia custodierit, nihil prudentia suaserit, ipsum quod habuisti, quod amasti, fructus est. 'At potuit €longior esse, maior.' Melius tamen tecum actum est quam €si omnino non contigisset, quoniam, si ponatur electio €utrum satius sit non diu felicem esse an numquam, melius €est discessura nobis bona quam nulla contingere. Vtrumne €malles degenerem aliquem et numerum tantum nomen-€que filii expleturum habuisse an tantae indolis quantae €tuus fuit, iuuenis cito prudens, cito pius, cito maritus, €cito pater, cito omnis officii curiosus, cito sacerdos, omnia €tamquam properans? Nulli fere et magna bona et diuturna €contingunt, non durat nec ad ultimum exit nisi lenta €felicitas: filium tibi di inmortales non diu daturi statim €talem dederunt qualis diu effici [2uix]2 potest. @@Ne illud quidem dicere potes, electam te a dis cui frui €non liceret filio: circumfer per omnem notorum, ignotorum €frequentiam oculos, occurrent tibi passi ubique maiora. €Senserunt ista magni duces, senserunt principes; ne deos €quidem fabulae immunes reliquerunt, puto, ut nostrorum €funerum leuamentum esset etiam diuina concidere. Circum-€spice, inquam, omnis: nullam [2tam]2 miseram nominabis domum quae non inueniat in miseriore solacium. Non €mehercules tam male de moribus tuis sentio ut putem posse €te leuius pati casum tuum, si tibi ingentem lugentium €numerum produxero: maliuolum solacii genus est turba @1 €miserorum. Quosdam tamen referam, non ut scias hoc €solere hominibus accidere_ridiculum est enim mortalitatis €exempla colligere_sed ut scias fuisse multos qui lenirent €aspera placide ferendo. @@A felicissimo incipiam. L. Sulla filium amisit, nec ea res €aut malitiam eius et acerrimam uirtutem in hostes ciuesque €contudit aut effecit ut cognomen illud usurpasse falso €uideretur, quod amisso filio adsumpsit nec odia hominum €ueritus, quorum malo illae nimis secundae res constabant, €nec inuidiam deorum, quorum illud crimen erat, Sulla €tam felix. Sed istud inter res nondum iudicatas abeat, qualis €Sulla fuerit_etiam inimici fatebuntur bene illum arma €sumpsisse, bene posuisse: hoc de quo agitur constabit, non €esse maximum malum quod etiam ad felicissimos peruenit.  @@Ne nimis admiretur Graecia illum patrem qui in ipso €sacrificio nuntiata filii morte tibicinem tantum tacere iussit €et coronam capiti detraxit, cetera rite perfecit, Puluillus €effecit pontifex, cui postem tenenti et Capitolium dedicanti €mors filii nuntiata est. Quam ille exaudisse dissimulauit et €sollemnia pontificii carminis uerba concepit gemitu non €interrumpente precationem et ad filii sui nomen Ioue propitiato. Putasne eius luctus aliquem finem esse debere, €cuius primus dies et primus impetus ab altaribus publicis €et fausta nuncupatione non abduxit patrem? Dignus me-€hercules fuit memorabili dedicatione, dignus amplissimo €sacerdotio, qui colere deos ne iratos quidem destitit. Idem €tamen, ut redi=t domum, et inpleuit oculos et aliquas uoces €flebiles misit; sed peractis quae mos erat praestare defunctis €ad Capitolinum illum redi=t uultum. @1 @@Paulus circa illos nobilissimi triumphi dies quo uinctum þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨“‚ante currum egit Persen [incliti regis nomen] duos filios €in adoptionem dedit, [2duos]2 quos sibi seruauerat extulit. €Quales retentos putas, cum inter commodatos Scipio €fuisset? Non sine motu uacuum Pauli currum populus €Romanus aspexit. Contionatus est tamen et egit dis gra-€tias quod compos uoti factus esset; precatum enim se ut, €si quid ob ingentem uictoriam inuidiae dandum esset, id suo potius quam publico damno solueretur. Vides quam €magno animo tulerit? orbitati suae gratulatus est. Et €quem magis poterat permouere tanta mutatio? solacia €simul atque auxilia perdidit. Non contigit tamen tristem €Paulum Persi uidere.  @@Quid nunc te per innumerabilia magnorum uirorum €exempla ducam et quaeram miseros, quasi non difficilius €sit inuenire felices? Quota enim quaeque domus usque ad €exitum omnibus partibus suis constitit, in qua non aliquid €turbatum sit? Vnum quemlibet annum occupa et ex eo €magistratus cita, Lucium si uis Bibulum et C. Caesarem: €uidebis inter collegas inimicissimos concordem fortunam. L. Bibuli, melioris quam fortioris uiri, duo simul filii €interfecti sunt, Aegyptio quidem militi ludibrio habiti, ut €non minus ipsa orbitate auctor eius digna res lacrimis esset. €Bibulus tamen, qui toto honoris sui anno [2in]2 inuidiam €collegae domi latuerat, postero die quam geminum funus €renuntiatum est processit ad solita imperatoris officia. Quis €minus potest quam unum diem duobus filiis dare? Tam €cito liberorum luctum finiuit qui consulatum anno luxe-rat. C. Caesar cum Britanniam peragraret nec oceano €continere felicitatem suam posset, audi=t decessisse filiam @1 €publica secum fata ducentem. In oculis erat iam Cn. €Pompeius non aequo laturus animo quemquam alium esse €in re publica magnum et modum inpositurus incrementis, €quae grauia illi uidebantur etiam cum in commune cre-€sceret. Tamen intra tertium diem imperatoria obi=t munia €et tam cito dolorem uicit quam omnia solebat.  @@Quid aliorum tibi funera Caesarum referam? quos in hoc €mihi uidetur interim uiolare fortuna ut sic quoque generi €humano prosint, ostendentes ne eos quidem qui dis geniti €deosque genituri dicantur sic suam fortunam in potestate habere quemadmodum alienam. Diuus Augustus amissis €liberis, nepotibus, exhausta Caesarum turba, adoptione €desertam domum fulsit: tulit tamen tam fortiter quam €cuius iam res agebatur cuiusque maxime intererat de dis neminem queri. Ti. Caesar et quem genuerat et quem €adoptauerat amisit; ipse tamen pro rostris laudauit filium €stetitque in conspectu posito corpore, interiecto tantum-€modo uelamento quod pontificis oculos a funere arceret, €et flente populo Romano non flexit uultum; experiendum €se dedit Seiano ad latus stanti quam patienter posset suos €perdere. @@Videsne quanta copia uirorum maximorum sit quos non €excepit hic omnia prosternens casus, et in quos tot animi €bona, tot ornamenta publice priuatimque congesta erant? €Sed uidelicet it in orbem ista tempestas et sine dilectu €uastat omnia agitque ut sua. Iube singulos conferre ratio-€nem: nulli contigit inpune nasci.  @@Scio quid dicas: 'oblitus es feminam te consolari, uirorum €refers exempla.' Quis autem dixit naturam maligne cum €mulierum ingeniis egisse et uirtutes illarum in artum re- @1 €traxisse? par illis, mihi crede, uigor, par ad honesta, libeat €[2modo]2, facultas est; dolorem laboremque ex aequo, si consueuere, patiuntur. In qua istud urbe, di boni, loqui-€mur? in qua regem Romanis capitibus Lucretia et Brutus €deiecerunt: Bruto libertatem debemus, Lucretiae Brutum; €in qua Cloeliam contempto et hoste et flumine ob in-€signem audaciam tantum non in uiros transcripsimus: €equestri insidens statuae in sacra uia, celeberrimo loco, €Cloelia exprobrat iuuenibus nostris puluinum escendentibus €in ea illos urbe sic ingredi in qua etiam feminas equo donauimus. Quod tibi si uis exempla referri feminarum €quae suos fortiter desiderauerint, non ostiatim quaeram; €ex una tibi familia duas Cornelias dabo: primam Scipionis €filiam, Gracchorum matrem. Duodecim illa partus totidem €funeribus recognouit; et de ceteris facile est, quos nec €editos nec amissos ciuitas sensit: Tiberium Gaiumque, quos €etiam qui bonos uiros negauerit magnos fatebitur, et €occisos uidit et insepultos. Consolantibus tamen miseram-€que dicentibus 'numquam' inquit 'non felicem me dicam, quae Gracchos peperi.' Cornelia Liui Drusi clarissimum €iuuenem inlustris ingenii, uadentem per Gracchana €uestigia inperfectis tot rogationibus intra penates inter-€emptum suos, amiserat incerto caedis auctore. Tamen €et acerbam mortem filii et inultam tam magno animo tulit quam ipse leges tulerat. Iam cum fortuna in gratiam, €Marcia, reuerteris, si tela quae in Scipiones Scipionumque €matres ac filias exegit, quibus Caesares peti=t, ne a te quidem €continuit? €@@Plena et infesta uariis casibus uita est, a quibus nulli €longa pax, uix indutiae sunt. Quattuor liberos sustuleras, @1 €Marcia. Nullum aiunt frustra cadere telum quod in con-€fertum agmen inmissum est: mirum est tantam turbam non potuisse sine inuidia damnoue praeteruehi? 'At hoc ini-€quior fortuna fuit quod non tantum eripuit filios sed elegit.' €Numquam tamen iniuriam dixeris ex aequo cum potentiore €diuidere: duas tibi reliquit filias et harum nepotes; et €ipsum quem maxime luges prioris oblita non ex toto abs-€tulit: habes ex illo duas filias, si male fers, magna onera, €si bene, magna solacia. In hoc te perduc ut illas cum uideris admonearis filii, non doloris. Agricola euersis €arboribus quas aut uentus radicitus auolsit aut contortus €repentino impetu turbo praefregit sobolem ex illis residuam €fouet et in [2locum]2 amissarum semina statim plantasque €disponit; et momento (nam ut ad damna, ita ad incrementa €rapidum ueloxque tempus est) adolescunt amissis laetiora. Has nunc Metili tui filias in eius uicem substitue et uacan-€tem locum exple et unum dolorem geminato solacio €leua. Est quidem haec natura mortalium, ut nihil magis €placeat quam quod amissum est: iniquiores sumus ad-€uersus relicta ereptorum desiderio. Sed si aestimare €uolueris quam ualde tibi fortuna, etiam cum saeuiret, €pepercerit, scies te habere plus quam solacia: respice tot €nepotes, duas filias. Dic illud quoque, Marcia: 'mouerer, €si esset cuique fortuna pro moribus et numquam mala €bonos sequerentur: nunc uideo exempto discrimine eodem €modo malos bonosque iactari.'  @@'Graue est tamen quem educaueris iuuenem, iam matri €iam patri praesidium ac decus amittere.' Quis negat graue @1 €esse? sed humanum est. Ad hoc genitus es, ut perderes €ut perires, ut sperares metueres, alios teque inquietares, €mortem et timeres et optares et, quod est pessimum, num-€quam scires cuius esses status. @@Si quis Syracusas petenti diceret: 'omnia incommoda, €omnes uoluptates futurae peregrinationis tuae ante co-€gnosce, deinde ita nauiga. Haec sunt quae mirari possis: €uidebis primum ipsam insulam ab Italia angusto inter-€scissam freto, quam continenti quondam cohaesisse con-€stat; subitum illo mare inrupit et €@@@@Hesperium Siculo latus abscidit. €Deinde uidebis (licebit enim tibi auidissimum maris uer-€ticem stringere) stratam illam fabulosam Charybdin €quam diu ab austro uacat, at, si quid inde uehementius €spirauit, magno hiatu profundoque nauigia sorbentem. Videbis celebratissimum carminibus fontem Arethusam, €nitidissimi ac perlucidi ad imum stagni, gelidissimas aquas €profundentem, siue illas ibi primum nascentis inuenit, €siue inlapsum terris flumen integrum subter tot maria et a confusione peioris undae seruatum reddidit. Videbis €portum quietissimum omnium quos aut natura posuit in €tutelam classium aut adiuuit manus, sic tutum ut ne €maximarum quidem tempestatium furori locus sit. Videbis €ubi Athenarum potentia fracta, ubi tot milia captiuorum €ille excisis in infinitam altitudinem saxis natiuus carcer @1 €incluserat, ipsam ingentem ciuitatem et laxius territorium €quam multarum urbium fines sunt, tepidissima hiberna et nullum diem sine interuentu solis. Sed cum omnia ista €cognoueris, grauis et insalubris aestas hiberni caeli beneficia €corrumpet. Erit Dionysius illic tyrannus, libertatis iustitiae þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨‘•„legum exitium, dominationis cupidus etiam post Platonem, €uitae etiam post exilium: alios uret, alios uerberabit, alios ob €leuem offensam detruncari iubebit, arcesset ad libidinem ma-€res feminasque et inter foedos regiae intemperantiae greges €parum erit simul binis coire. Audisti quid te inuitare possit, quid absterrere: proinde aut nauiga aut resiste.' Post hanc €denuntiationem si quis dixisset intrare se Syracusas uelle, €satisne iustam querellam de ullo nisi de se habere posset, €qui non incidisset in illa sed prudens sciensque uenisset? €@@Dicit omnibus nobis natura: 'neminem decipio. Tu si €filios sustuleris, poteris habere formosos, et deformes poteris. €Fortasse multi nascentur: esse aliquis ex illis tam seruator patriae quam proditor poterit. Non est quod desperes €tantae dignationis futuros ut nemo tibi propter illos male €dicere audeat; propone tamen et tantae futuros turpitudinis €ut ipsi maledicta sint. Nihil uetat illos tibi suprema prae-€stare et laudari te a liberis tuis, sed sic te para tamquam in €ignem inpositurus uel puerum uel iuuenem uel senem; €nihil enim ad rem pertinent anni, quoniam nullum non €acerbum funus est quod parens sequitur.' Post has leges €propositas si liberos tollis, omni deos inuidia liberas, qui €tibi nihil certi spoponderunt.  @@[2Ad]2 hanc imaginem agedum totius uitae introitum €refer. An Syracusas uiseres deliberanti tibi quidquid €delectare poterat, quidquid offendere exposui: puta @1 nascenti me tibi uenire in consilium. 'Intraturus es urbem €dis hominibus communem, omnia complexam, certis €legibus aeternisque deuinctam, indefatigata caelestium €officia uoluentem. Videbis illic innumerabiles stellas micare, €uidebis uno sidere omnia inpleri, solem cotidiano cursu €diei noctisque spatia signantem, annuo aestates hiemes-€que aequalius[que] diuidentem. Videbis nocturnam lunae €successionem, a fraternis occursibus lene remissumque €lumen mutuantem et modo occultam modo toto ore terris €imminentem, accessionibus damnisque mutabilem, semper proximae dissimilem. Videbis quinque sidera diuersas €agentia uias et in contrarium praecipiti mundo nitentia: €ex horum leuissimis motibus fortunae populorum de-€pendent et maxima ac minima proinde formantur prout €aequum iniquumue sidus incessit. Miraberis collecta €nubila et cadentis aquas et obliqua fulmina et caeli fra-gorem. Cum satiatus spectaculo supernorum in terram €oculos deieceris, excipiet te alia forma rerum aliterque €mirabilis: hinc camporum in infinitum patentium fusa €planities, hinc montium magnis et niualibus surgentium €iugis erecti in sublime uertices; deiectus fluminum et ex €uno fonte in occidentem orientemque diffusi amnes et €summis cacuminibus nemora nutantia et tantum siluarum cum suis animalibus auiumque concentu dissono; uarii €urbium situs et seclusae nationes locorum difficultate, €quarum aliae se in erectos subtrahunt montes, aliae %ripis €lacu uallibus pauidae% circumfunduntur; adiuta cultu @1 €seges et arbusta sine cultore feritatis; et riuorum lenis inter €prata discursus et amoeni sinus et litora in portum receden-€tia; sparsae tot per uastum insulae, quae interuentu suo maria distinguunt. Quid lapidum gemmarumque fulgor €et [inter] rapidorum torrentium aurum harenis inter-€fluens et in mediis terris medioque rursus mari %terret% €ignium faces et uinculum terrarum oceanus, continua-€tionem gentium triplici sinu scindens et ingenti licentia exaestuans? Videbis hic inquietis et sine uento fluctuantibus €aquis innare [et] excedenti terrestria magnitudine animalia, €quaedam grauia et alieno se magisterio mouentia, quaedam €uelocia et concitatis perniciora remigiis, quaedam haurien-€tia undas et magno praenauigantium periculo efflantia; €uidebis hic nauigia quas non nouere terras quaerentia. €Videbis nihil humanae audaciae intemptatum erisque et €spectator et ipse pars magna conantium: disces docebisque €artes, alias quae uitam instruant, alias quae ornent, alias quae regant. Sed istic erunt mille corporum, animorum €pestes, et bella et latrocinia et uenena et naufragia et in-€temperies caeli corporisque et carissimorum acerba desideria €et mors, incertum facilis an per poenam cruciatumque. €Delibera tecum et perpende quid uelis: ut ad illa uenias, €per illa exeundum est.' Respondebis uelle te uiuere. €Quidni? immo, puto, ad id non accedes ex quo tibi aliquid €decuti doles! Viue ergo ut conuenit. 'Nemo' inquis 'nos @1 €consuluit.' Consulti sunt de nobis parentes nostri, qui, cum €condicionem uitae nossent, in hanc nos sustulerunt.  @@Sed ut ad solacia ueniam, uideamus primum quid €curandum sit, deinde quemadmodum. Mouet lugentem €desiderium eius quem dilexit. Id per se tolerabile esse €apparet; absentis enim afuturosque dum uiuent non fle-€mus, quamuis omnis usus nobis illorum [2cum]2 conspectu €ereptus sit; opinio est ergo quae nos cruciat, et tanti €quodque malum est quanti illud taxauimus. In nostra €potestate remedium habemus: iudicemus illos abesse et €nosmet ipsi fallamus; dimisimus illos, immo consecuturi praemisimus. Mouet et illud lugentem: 'non erit qui me €defendat, qui a contemptu uindicet.' Vt minime probabili €sed uero solacio utar, in ciuitate nostra plus gratiae orbitas €confert quam eripit, adeoque senectutem solitudo, quae €solebat destruere, ad potentiam ducit ut quidam odia filio-€rum simulent et liberos eiurent, orbitatem manu faciant. @@Scio quid dicas: 'non mouent me detrimenta mea; €etenim non est dignus solacio qui filium sibi decessisse sicut €mancipium moleste fert, cui quicquam in filio respicere €praeter ipsum uacat.' Quid igitur te, Marcia, mouet? €utrum quod filius tuus decessit an quod non diu uixit? €Si quod decessit, semper debuisti dolere; semper enim scisti moriturum. Cogita nullis defunctum malis adfici, €illa quae nobis inferos faciunt terribiles, fabulas esse, €nullas imminere mortuis tenebras nec carcerem nec @1 €flumina igne flagrantia nec Obliuionem amnem nec €tribunalia et reos et in illa libertate tam laxa ullos iterum €tyrannos: luserunt ista poetae et uanis nos agitauere terroribus. Mors dolorum omnium exsolutio est et finis €ultra quem mala nostra non exeunt, quae nos in illam €tranquillitatem in qua antequam nasceremur iacuimus €reponit. Si mortuorum aliquis miseretur, et non natorum €misereatur. Mors nec bonum nec malum est; id enim €potest aut bonum aut malum esse quod aliquid est; quod €uero ipsum nihil est et omnia in nihilum redigit, nulli nos €fortunae tradit. Mala enim bonaque circa aliquam uersan-€tur materiam: non potest id fortuna tenere quod natura dimisit, nec potest miser esse qui nullus est. Excessit filius €tuus terminos intra quos seruitur, excepit illum magna et €aeterna pax: non paupertatis metu, non diuitiarum cura, €non libidinis per uoluptatem animos carpentis stimulis in-€cessitur, non inuidia felicitatis alienae tangitur, non suae €premitur, ne conuiciis quidem ullis uerecundae aures €uerberantur; nulla publica clades prospicitur, nulla priuata; €non sollicitus futuri pendet [et] ex euentu semper %in €certiora dependenti%. Tandem ibi constitit unde nil eum €pellat, ubi nihil terreat.  @@O ignaros malorum suorum, quibus non mors ut optimum €inuentum naturae laudatur expectaturque, siue felicitatem €includit, siue calamitatem repellit, siue satietatem ac €lassitudinem senis terminat, siue iuuenile aeuum dum €meliora sperantur in flore deducit, siue pueritiam ante €duriores gradus reuocat, omnibus finis, multis remedium, €quibusdam uotum, de nullis melius merita quam de iis ad quos uenit antequam inuocaretur. Haec seruitutem @1 €inuito domino remittit; haec captiuorum catenas leuat; €haec e carcere educit quos exire imperium inpotens uetue-€rat; haec exulibus in patriam semper animum oculosque €tendentibus ostendit nihil interesse infra quos quis iaceat; €haec, ubi res communes fortuna male diuisit et aequo iure €genitos alium alii donauit, exaequat omnia; haec est post €quam nihil quisquam alieno fecit arbitrio; haec est in qua €nemo humilitatem suam sensit; haec est quae nulli non €patuit; haec est, Marcia, quam pater tuus concupi=t; haec €est, inquam, quae efficit ut nasci non sit supplicium, quae þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨”’ˆŒefficit ut non concidam aduersus minas casuum, ut seruare €animum saluum ac potentem sui possim: habeo quod ap-pellem. Video istic cruces ne unius quidem generis sed €aliter ab aliis fabricatas: capite quidam conuersos in €terram suspendere, alii per obscena stipitem egerunt, alii €brachia patibulo explicuerunt; uideo fidiculas, uideo €uerbera, et %membris singulis articulis% singula %docue-€runt% machinamenta: sed uideo et mortem. Sunt istic hostes €cruenti, ciues superbi: sed uideo istic et mortem. Non est €molestum seruire ubi, si dominii pertaesum est, licet uno €gradu ad libertatem transire. Caram te, uita, beneficio €mortis habeo. @@Cogita quantum boni opportuna mors habeat, quam €multis diutius uixisse nocuerit. Si Gnaeum Pompeium, €decus istud firmamentumque imperii, Neapoli ualetudo €abstulisset, indubitatus populi Romani princeps excesserat: €at nunc exigui temporis adiectio fastigio illum suo depulit. €Vidit legiones in conspectu suo caesas et ex illo proelio in @1 €quo prima acies senatus fuit_quam infelices reliquiae €sunt!_ipsum imperatorem superfuisse; uidit Aegyptium €carnificem et sacrosanctum uictoribus corpus satelliti €praestitit, etiam si incolumis fuisset paenitentiam salutis €acturus; quid enim erat turpius quam Pompeium uiuere beneficio regis? M. Cicero si illo tempore quo Catilinae €sicas deuitauit, quibus pariter cum patria petitus est, €concidisset, liberata re publica seruator eius, si denique €filiae suae funus secutus esset, etiamtunc felix mori potuit. €Non uidisset strictos in ciuilia capita mucrones nec diuisa €percussoribus occisorum bona, ut etiam de suo perirent, non €hastam consularia spolia uendentem nec caedes locatas €publice nec latrocinia, bella, rapinas, tantum Catilinarum. M. Catonem si a Cypro et hereditatis regiae dispensatione €redeuntem mare deuorasset uel cum illa ipsa pecunia quam €adferebat ciuili bello stipendium, nonne illi bene actum €foret? Hoc certe secum tulisset, neminem ausurum coram €Catone peccare: nunc annorum adiectio paucissimorum €uirum libertati non suae tantum sed publicae natum coegit €Caesarem fugere, Pompeium sequi. €@@Nihil ergo illi mali inmatura mors attulit: omnium etiam €malorum remisit patientiam.  @@'Nimis tamen cito peri=t et inmaturus.' Primum puta €illi superfuisse_comprende quantum plurimum proce-€dere homini licet: quantum est? Ad breuissimum tempus €editi, cito cessuri loco uenienti inpactum hoc prospicimus €hospitium. De nostris aetatibus loquor, quas incredibili €celeritate %conuoluit%? Computa urbium saecula: uidebis @1 €quam non diu steterint etiam quae uetustate gloriantur. €Omnia humana breuia et caduca sunt et infiniti temporis nullam partem occupantia. Terram hanc cum urbibus €populisque et fluminibus et ambitu maris puncti loco €ponimus ad uniuersa referentes: minorem portionem €aetas nostra quam puncti habet, si omni tempori com-€paretur, cuius maior est mensura quam mundi, utpote cum €ille se intra huius spatium totiens remetiatur. Quid ergo €interest id extendere cuius quantumcumque fuerit in-€crementum non multum aberit a nihilo? Vno modo mul-tum est quod uiuimus, si satis est. Licet mihi uiuaces et €in memoriam traditae senectutis uiros nomines, centenos €denosque percenseas annos: cum ad omne tempus dimiseris €animum, nulla erit illa breuissimi longissimique aeui €differentia, si inspecto quanto quis uixerit spatio com-paraueris quanto non uixerit. Deinde sibi maturus decessit; €uixit enim quantum debuit uiuere, nihil illi iam ultra €supererat. Non una hominibus senectus est, ut ne animalibus €quidem: intra quattuordecim quaedam annos defetigauit, €et haec illis longissima aetas est quae homini prima; dispar €cuique uiuendi facultas data est. Nemo nimis cito moritur, quia uicturus diutius quam uixit non fuit. Fixus est cuique €terminus: manebit semper ubi positus est nec illum ulterius €diligentia aut gratia promouebit. Sic habe, te illum €[ulterius diligentiam] ex consilio perdidisse: tulit suum €@@@@metasque dati peruenit ad aeui. Non est itaque quod sic te oneres: 'potuit diutius uiuere'. @1 €Non est interrupta eius uita nec umquam se annis casus €intericit. Soluitur quod cuique promissum est; eunt uia €sua fata nec adiciunt quicquam nec ex promisso semel €demunt. Frustra uota ac studia sunt: habebit quisque €quantum illi dies primus adscripsit. Ex illo quo primum €lucem uidit iter mortis ingressus est accessitque fato €propior et illi ipsi qui adiciebantur adulescentiae anni uitae detrahebantur. In hoc omnes errore uersamur, ut €non putemus ad mortem nisi senes inclinatosque iam €uergere, cum illo infantia statim et iuuenta, omnis aetas €ferat. Agunt opus suum fata: nobis sensum nostrae necis €auferunt, quoque facilius obrepat, mors sub ipso uitae €nomine latet: infantiam in se pueritia conuertit, pueritiam €pubertas, iuuenem senex abstulit. Incrementa ipsa, si bene €computes, damna sunt.  @@Quereris, Marcia, non tam diu filium tuum uixisse quam €potuisset? Vnde enim scis an diutius illi expedierit uiuere, €an illi hac morte consultum sit? Quemquam inuenire €hodie potes cuius res tam bene positae fundataeque sint €ut nihil illi procedente tempore timendum sit? Labant €humana ac fluunt neque ulla pars uitae nostrae tam ob-€noxia aut tenera est quam quae maxime placet, ideoque €felicissimis optanda mors est, quia in tanta inconstantia turbaque rerum nihil nisi quod praeteri=t certum est. Quis €tibi recipit illud fili tui pulcherrimum corpus et summa €pudoris custodia inter luxuriosae urbis oculos conseruatum €potuisse tot morbos ita euadere ut ad senectutem inlaesum €perferret formae decus? Cogita animi mille labes; neque €enim recta ingenia qualem in adulescentia spem sui @1 €fecerant usque in senectutem pertulerunt, sed interuersa €plerumque sunt: aut sera eoque foedior luxuria inuasit €coepitque dehonestare speciosa principia, aut in popinam €uentremque procubuerunt toti summaque illis curarum fuit quid essent, quid biberent. Adice incendia ruinas €naufragia lacerationesque medicorum ossa uiuis legentium €et totas in uiscera manus demittentium et non per simplicem €dolorem pudenda curantium; post haec exilium (non fuit €innocentior filius tuus quam Rutilius), carcerem (non fuit €sapientior quam Socrates), uoluntario uulnere transfixum €pectus (non fuit sanctior quam Cato): cum ista perspexeris, €scies optime cum iis agi quos natura, quia illos hoc manebat €uitae stipendium, cito in tutum recepit. Nihil est tam fallax €quam uita humana, nihil tam insidiosum: non mehercules €quisquam illam accepisset, nisi daretur ignorantibus. Ita-€que si felicissimum est non nasci, proximum est, puto, breui €aetate defunctos cito in integrum restitui. @@Propone illud acerbissimum tibi tempus, quo Seianus €patrem tuum clienti suo Satrio Secundo congiarium dedit. €Irascebatur illi ob unum aut alterum liberius dictum, quod €tacitus ferre non potuerat Seianum in ceruices nostras ne €inponi quidem sed escendere. Decernebatur illi statua in €Pompei theatro ponenda, quod exustum Caesar reficie-bat: exclamauit Cordus tunc uere theatrum perire. Quid €ergo? non rumperetur supra cineres Cn. Pompei constitui €Seianum et in monumentis maximi imperatoris consecrari €perfidum militem? %Consecratur% subscriptio, et acerrimi @1 €canes, quos ille, ut sibi uni mansuetos, omnibus feros €haberet, sanguine humano pascebat, circumlatrare homi-nem %etiam illum imperiatum% incipiunt. Quid faceret? Si €uiuere uellet, Seianus rogandus erat, si mori, filia, uterque €inexorabilis: constituit filiam fallere. Vsus itaque balineo €quo plus uirium poneret, in cubiculum se quasi gustatu-€rus contulit et dimissis pueris quaedam per fenestram, ut €uideretur edisse, proiecit; a cena deinde, quasi iam satis €in cubiculo edisset, abstinuit. Altero quoque die et tertio €idem fecit; quartus ipsa infirmitate corporis faciebat in-€dicium. Complexus itaque te, 'carissima' inquit 'filia et €hoc unum tota celata uita, iter mortis ingressus sum et iam €medium fere teneo; reuocare me nec debes nec potes.' €Atque ita iussit lumen omne praecludi et se in tenebras con-didit. Cognito consilio eius publica uoluptas erat, quod e þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨–—‚faucibus auidissimorum luporum educeretur praeda. Accu-€satores auctore Seiano adeunt consulum tribunalia, querun-€tur mori Cordum, ut interpellarent quod coegerant: adeo €illis Cordus uidebatur effugere. Magna res erat in quae-€stione, an mortis [2ius]2 rei perderent; dum deliberatur, dum accusatores iterum adeunt, ille se absoluerat. Videsne, €Marcia, quantae iniquorum temporum uices ex inopinato €ingruant? Fles quod alicui tuorum mori necesse fuit? paene €non licuit.  @@Praeter hoc quod omne futurum incertum est et ad €deteriora certius, facillimum ad superos iter est animis cito €ab humana conuersatione dimissis; minimum enim faecis, @1 €ponderis traxerunt. Antequam obdurescerent et altius €terrena conciperent liberati leuiores ad originem suam €reuolant et facilius quidquid est illud obsoleti inlitique eluunt. Nec umquam magnis ingeniis cara in corpore €mora est: exire atque erumpere gestiunt, aegre has angustias €ferunt, uagari per omne sublimes et ex alto adsueti humana €despicere. Inde est quod Platon clamat: sapientis animum €totum in mortem prominere, hoc uelle, hoc meditari, hac €semper cupidine ferri in exteriora tendentem. @@Quid? tu, Marcia, cum uideres senilem in iuuene €prudentiam, uictorem omnium uoluptatium animum, €emendatum, carentem uitio, diuitias sine auaritia, honores €sine ambitione, uoluptates sine luxuria adpetentem, diu €tibi putabas illum sospitem posse contingere? Quidquid €ad summum peruenit ab exitu prope est; eripit se aufertque €ex oculis perfecta uirtus, nec ultimum tempus expectant quae in primo maturuerunt. Ignis quo clarior fulsit citius €extinguitur: uiuacior est qui cum lenta ac difficili materia €commissus fumoque demersus ex sordido lucet; eadem €enim detinet causa quae maligne alit. Sic ingenia quo €inlustriora, breuiora sunt; nam ubi incremento locus non est, uicinus occasus est. Fabianus ait, id quod nostri €quoque parentes uidere, puerum Romae fuisse statura €ingentis uiri %ante%; sed hic cito decessit, et moriturum €breui nemo [2non]2 prudens dixit; non poterat enim ad €illam aetatem peruenire quam praeceperat. Ita est: in-€dicium imminentis exitii nimia maturitas est; adpetit finis €ubi incrementa consumpta sunt. @1  @@Incipe uirtutibus illum, non annis aestimare: satis diu €uixit. Pupillus relictus sub tutorum cura usque ad quar-€tum decimum annum fuit, sub matris tutela semper. Cum €haberet suos penates, relinquere tuos noluit et in materno €contubernio, cum uix paternum liberi ferant, perseuerauit. €Adulescens statura, pulchritudine, certo corporis robore castris natus militiam recusauit, ne a te discederet. Com-€puta, Marcia, quam raro liberos uideant quae in diuersis €domibus habitant; cogita tot illos perire annos matribus €et per sollicitudinem exigi quibus filios in exercitu habent: €scies multum patuisse hoc tempus ex quo nil perdidisti. €Numquam e conspectu tuo recessit; sub oculis tuis studia €formauit excellentis ingeni et aequaturi auum nisi obstitis-€set uerecundia, quae multorum profectus silentio pressit. Adulescens rarissimae formae in tam magna feminarum €turba uiros corrumpentium nullius se spei praebuit, et €cum quarundam usque ad temptandum peruenisset in-€probitas, erubuit quasi peccasset quod placuerat. Hac €sanctitate morum effecit ut puer admodum dignus sacer-€dotio uideretur, materna sine dubio suffragatione, sed ne mater quidem nisi pro bono candidato ualuisset. Harum €contemplatione uirtutum filium gere quasi [2sinu]2. Nunc €ille tibi magis uacat, nunc nihil habet quo auocetur; €numquam tibi sollicitudini, numquam maerori erit. Quod €unum ex tam bono filio poteras dolere, doluisti: cetera, €exempta casibus, plena uoluptatis sunt, si modo uti filio €scis, si modo quid in illo pretiosissimum fuerit intellegis. @@Imago dumtaxat fili tui peri=t et effigies non simillima, €ipse quidem aeternus meliorisque nunc status est, de-€spoliatus oneribus alienis et sibi relictus. Haec quae uides @1 €circumiecta nobis, ossa neruos et obductam cutem uultum-€que et ministras manus et cetera quibus inuoluti sumus, €uincula animorum tenebraeque sunt; obruitur his, offo-€catur inficitur, arcetur a ueris et suis in falsa coiectus. €Omne illi cum hac graui carne certamen est, ne abs-€trahatur et sidat; nititur illo unde demissus est. Ibi illum €aeterna requies manet ex confusis crassisque pura et liquida  uisentem. Proinde non est quod ad sepulcrum fili tui €curras: pessima eius et ipsi molestissima istic iacent, ossa €cineresque, non magis illius partes quam uestes aliaque €tegimenta corporum. Integer ille nihilque in terris re-€linquens sui fugit et totus excessit; paulumque supra nos €commoratus, dum expurgatur et inhaerentia uitia situmque €omnem mortalis aeui excutit, deinde ad excelsa sublatus inter felices currit animas. Excepit illum coetus sacer, €Scipiones Catonesque, interque contemptores uitae et €[2mortis]2 beneficio liberos parens tuus, Marcia. Ille nepotem €suum_quamquam illic omnibus omne cognatum est_ €adplicat sibi noua luce gaudentem et uicinorum siderum €meatus docet, nec ex coniectura sed omnium ex uero €peritus in arcana naturae libens ducit; utque ignotarum €urbium monstrator hospiti gratus est, ita sciscitanti caele-€stium causas domesticus interpres. Et in profunda terra-€rum permittere aciem [2iubet]2; iuuat enim ex alto relicta despicere. Sic itaque te, Marcia, gere, tamquam sub oculis @1 €patris filique posita, non illorum quos noueras, sed tanto €excelsiorum et in summo locatorum. Erubesce quicquam €humile aut uulgare [2cogitare]2 et mutatos in melius tuos €flere. %Aeternarum rerum per libera et uasta spatia dimissi% €non illos interfusa maria discludunt nec altitudo montium €aut inuiae ualles aut incertarum uada Syrtium: %omnium €plana% et ex facili mobiles et expediti et in uicem peruii €sunt intermixtique sideribus.  @@Puta itaque ex illa arce caelesti patrem tuum, Marcia, €cui tantum apud te auctoritatis erat quantum tibi apud €filium tuum, non illo ingenio quo ciuilia bella defleuit, €quo proscribentis in aeternum ipse proscripsit, sed tanto elatiore quanto est ipse sublimior dicere: 'cur te, filia, tam €longa tenet aegritudo? Cur in tanta ueri ignoratione uer-€saris ut inique actum cum filio tuo iudices quod integro €domus statu integer ipse [2se]2 ad maiores recepit suos? Ne-€scis quantis fortuna procellis disturbet omnia, quam nullis €benignam facilemque se praestiterit nisi qui minimum cum €illa contraxerant? Regesne tibi nominem felicissimos futu-€ros si maturius illos mors instantibus subtraxisset malis? €an Romanos duces, quorum nihil magnitudini deerit si €aliquid aetati detraxeris? an nobilissimos uiros clarissimos-€que ad ictum militaris gladi composita ceruice firmatos? Respice patrem atque auum tuum: ille in alieni percussoris €uenit arbitrium; ego nihil in me cuiquam permisi et cibo @1 €prohibitus ostendi tam magno me quam uiuebam animo €scripsisse. Cur in domo nostra diutissime lugetur qui €felicissime moritur? Coimus omnes in unum uidemusque €non alta nocte circumdati nil apud uos, ut putatis, opta-€bile, nil excelsum, nil splendidum, sed humilia cuncta et €grauia et anxia et quotam partem luminis nostri cernentia! Quid dicam nulla hic arma mutuis furere concursibus nec €classes classibus frangi nec parricidia aut fingi aut cogitari €nec fora litibus strepere dies perpetuos, nihil in obscuro, €detectas mentes et aperta praecordia et in publico medioque uitam et omnis aeui prospectum uenientiumque? Iuuabat €unius me saeculi facta componere in parte ultima mundi €et inter paucissimos gesta: tot saecula, tot aetatium con-€textum, seriem, quidquid annorum est, licet uisere; licet €surrectura, licet ruitura regna prospicere et magnarum urbium lapsus et maris nouos cursus. Nam si tibi potest €solacio esse desideri tui commune fatum, nihil quo stat €loco stabit, omnia sternet abducetque secum uetustas. €Nec hominibus solum (quota enim ista fortuitae potentiae €portio est?) sed locis, sed regionibus, sed mundi partibus €ludet. Totos supprimet montes et alibi rupes in altum €nouas exprimet; maria sorbebit, flumina auertet et com-€mercio gentium rupto societatem generis humani coe-þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨š–ˆ‰tumque dissoluet; alibi hiatibus uastis subducet urbes, €tremoribus quatiet, et ex infimo pestilentiae halitus mittet €et inundationibus quidquid habitatur obducet necabitque €omne animal orbe submerso et ignibus uastis torrebit €incendetque mortalia. Et cum tempus aduenerit quo se €mundus renouaturus extinguat, uiribus ista se suis caedent @1 €et sidera sideribus incurrent et omni flagrante materia uno igni quidquid nunc ex disposito lucet ardebit. Nos quoque €felices animae et aeterna sortitae, cum deo uisum erit iterum €ista moliri, labentibus cunctis et ipsae parua ruinae ingen-€tis accessio in antiqua elementa uertemur.' €@@Felicem filium tuum, Marcia, qui ista iam nouit! @1 °¯ôÿ@@@@{1DIALOGORVM LIBER VII €@@@@AD GALLIONEM €@@@@DE VITA BEATA}1 ¡Viuere, Gallio frater, omnes beate uolunt, sed ad per-€uidendum quid sit quod beatam uitam efficiat caligant; €adeoque non est facile consequi beatam uitam ut eo €quisque ab ea longius recedat quo ad illam concitatius €fertur, si uia lapsus est; quae ubi in contrarium ducit, ipsa €uelocitas maioris interualli causa fit. €@@Proponendum est itaque primum quid sit quod ad-€petamus; tunc circumspiciendum qua contendere illo €celerrime possimus, intellecturi in ipso itinere, si modo €rectum erit, quantum cotidie profligetur quantoque pro-€pius ab eo simus ad quod nos cupiditas naturalis inpellit. Quam diu quidem passim uagamur non ducem secuti sed €fremitum et clamorem dissonum in diuersa uocantium, €conteretur uita inter errores, breuis etiam si dies noctesque €bonae menti laboremus. Decernatur itaque et quo tenda-€mus et qua, non sine perito aliquo cui explorata sint ea in €quae procedimus, quoniam quidem non eadem hic quae in €ceteris peregrinationibus condicio est: in illis comprensus €aliquis limes et interrogati incolae non patiuntur errare, €at hic tritissima quaeque uia et celeberrima maxime de-cipit. Nihil ergo magis praestandum est quam ne pecorum €ritu sequamur antecedentium gregem, pergentes non quo €eundum est sed quo itur. Atqui nulla res nos maioribus @1 €malis inplicat quam quod ad rumorem componimur, €optima rati ea quae magno adsensu recepta sunt, quodque €exempla [2nobis pro]2 bonis multa sunt nec ad rationem sed ad similitudinem uiuimus. Inde ista tanta coacer-€uatio aliorum super alios ruentium. Quod in strage homi-€num magna euenit, cum ipse se populus premit_nemo €ita cadit ut non et alium in se adtrahat, primique exi-€tio sequentibus sunt_hoc in omni uita accidere uideas €licet. Nemo sibi tantummodo errat, sed alieni erroris et €causa et auctor est; nocet enim adplicari antecedenti-€bus et, dum unusquisque mauult credere quam iudicare, €numquam de uita iudicatur, semper creditur, uersatque €nos et praecipitat traditus per manus error. Alienis peri-€mus exemplis: sanabimur, [si] separemur modo a coetu. Nunc uero stat contra rationem defensor mali sui populus. €Itaque id euenit quod in comitiis, in quibus eos factos esse €praetores idem qui fecere mirantur, cum se mobilis fauor €circumegit: eadem probamus, eadem reprehendimus; hic €exitus est omnis iudicii in quo secundum plures datur.  @@Cum de beata uita agetur, non est quod mihi illud €discessionum more respondeas: 'haec pars maior esse €uidetur.' Ideo enim peior est. Non tam bene cum rebus €humanis agitur ut meliora pluribus placeant: argumentum pessimi turba est. Quaeramus ergo quid optimum factu €sit, non quid usitatissimum, et quid nos in possessione €felicitatis aeternae constituat, non quid uulgo, ueritatis €pessimo interpreti, probatum sit. Vulgum autem tam €chlamydatos quam coronatos uoco; non enim colorem €uestium quibus praetexta sunt corpora aspicio. Oculis de €homine non credo, habeo melius et certius lumen quo a @1 €falsis uera diiudicem: animi bonum animus inueniat. €Hic, si umquam respirare illi et recedere in se uacauerit, €o quam sibi ipse uerum tortus a se fatebitur ac dicet: 'quidquid feci adhuc infectum esse mallem, quidquid dixi €cum recogito, mutis inuideo, quidquid optaui inimico-€rum execrationem puto, quidquid timui, di boni, quanto €leuius fuit quam quod concupii! Cum multis inimicitias €gessi et in gratiam ex odio, si modo ulla inter malos gratia €est, redii: mihi ipsi nondum amicus sum. Omnem operam €dedi ut me multitudini educerem et aliqua dote notabilem €facerem: quid aliud quam telis me opposui et maleuolentiae quod morderet ostendi? Vides istos qui eloquentiam lau-€dant, qui opes sequuntur, qui gratiae adulantur, qui poten-€tiam extollunt? omnes aut sunt hostes aut, quod in aequo €est, esse possunt; quam magnus mirantium tam magnus in-€uidentium populus est. Quin potius quaero aliquod usu €bonum, quod sentiam, non quod ostendam? ista quae €spectantur, ad quae consistitur, quae alter alteri stupens €monstrat, foris nitent, introrsus misera sunt.'  @@Quaeramus aliquod non in speciem bonum, sed solidum €et aequale et a secretiore parte formosius; hoc eruamus. €Nec longe positum est: inuenietur, scire tantum opus est €quo manum porrigas; nunc uelut in tenebris uicina transi-€mus, offensantes ea ipsa quae desideramus. @@Sed ne te per circumitus traham, aliorum quidem opi-€niones praeteribo_nam et enumerare illas longum est et €coarguere: nostram accipe. Nostram autem cum dico, non €alligo me ad unum aliquem ex Stoicis proceribus: est et €mihi censendi ius. Itaque aliquem sequar, aliquem iubebo €sententiam diuidere, fortasse et post omnes citatus nihil €inprobabo ex iis quae priores decreuerint et dicam 'hoc amplius censeo'. Interim, quod inter omnis Stoicos con-€uenit, rerum naturae adsentior; ab illa non deerrare et ad €illius legem exemplumque formari sapientia est. @1 €@@Beata est ergo uita conueniens naturae suae, quae non €aliter contingere potest quam si primum sana mens est €et in perpetua possessione sanitatis suae, deinde fortis ac €uehemens, tunc pulcherrime patiens, apta temporibus, cor-€poris sui pertinentiumque ad id curiosa non anxie, tum €aliarum rerum quae uitam instruunt diligens sine ad-€miratione cuiusquam, usura fortunae muneribus, non ser-uitura. Intellegis, etiam si non adiciam, sequi perpetuam €tranquillitatem, libertatem, depulsis iis quae aut irritant €nos aut territant; nam uoluptatibus et * * * pro illis quae €parua ac fragilia sunt et %ipsis flagitiis noxia% ingens gau-€dium subit, inconcussum et aequale, tum pax et concordia €animi et magnitudo cum mansuetudine; omnis enim ex €infirmitate feritas est.  @@Potest aliter quoque definiri bonum nostrum, id est €eadem sententia non isdem comprendi uerbis. Quemad-€modum idem exercitus modo latius panditur modo in €angustum coartatur et aut in cornua sinuata media parte €curuatur aut recta fronte explicatur, uis illi, utcumque €ordinatus est, eadem est et uoluntas pro eisdem partibus €standi, ita finitio summi boni alias diffundi potest et ex-porrigi, alias colligi et in se cogi. Idem itaque erit, si €dixero 'summum bonum est animus fortuita despiciens, €uirtute laetus' aut 'inuicta uis animi, perita rerum, placida €in actu cum humanitate multa et conuersantium cura'. €Licet et ita finire, ut beatum dicamus hominem eum cui €nullum bonum malumque sit nisi bonus malusque animus, €honesti cultorem, uirtute contentum, quem nec extollant €fortuita nec frangant, qui nullum maius bonum eo quod €sibi ipse dare potest nouerit, cui uera uoluptas erit uolu- @1 ptatum contemptio. Licet, si euagari uelis, idem in aliam €atque aliam faciem salua et integra potestate transferre; €quid enim prohibet nos beatam uitam dicere liberum €animum et erectum et interritum ac stabilem, extra €metum, extra cupiditatem positum, cui unum bonum sit €honestas, unum malum turpitudo, cetera uilis turba rerum €nec detrahens quicquam beatae uitae nec adiciens, sine €auctu ac detrimento summi boni ueniens ac recedens? Hunc ita fundatum necesse est, uelit nolit, sequatur €hilaritas continua et laetitia alta atque ex alto ueniens, ut €qui suis gaudeat nec maiora domesticis cupiat. Quidni ista €bene penset cum minutis et friuolis et non perseuerantibus €corpusculi motibus? Quo die infra uoluptatem fuerit, et €infra dolorem erit; uides autem quam malam et noxio-þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ·¤”‡sam seruitutem seruiturus sit quem uoluptates doloresque, €incertissima dominia inpotentissimaque, alternis posside-bunt: ergo exeundum ad libertatem est. Hanc non alia €res tribuit quam fortunae neglegentia: tum illud orietur €inaestimabile bonum, quies mentis in tuto conlocatae et €sublimitas expulsisque erroribus ex cognitione ueri gaudium €grande et inmotum comitasque et diffusio animi, quibus €delectabitur non ut bonis sed ut ex bono suo ortis.  @@Quoniam liberaliter agere coepi, potest beatus dici €qui nec cupit nec timet beneficio rationis, quoniam et €saxa timore et tristitia carent nec minus pecudes; non ideo €tamen quisquam felicia dixerit quibus non est felicitatis intellectus. Eodem loco pone homines quos in numerum €pecorum et animalium redegit hebes natura et ignoratio €sui. Nihil interest inter hos et illa, quoniam illis nulla ratio €est, his praua et malo suo atque in peruersum sollers; €beatus enim dici nemo potest extra ueritatem proiectus. @1 Beata ergo uita est in recto certoque iudicio stabilita et €inmutabilis. Tunc enim pura mens est et soluta omnibus €malis, quae non tantum lacerationes sed etiam uellicationes €effugerit, statura semper ubi constitit ac sedem suam etiam irata et infestante fortuna uindicatura. Nam quod ad €uoluptatem pertinet, licet circumfundatur undique et per €omnis uias influat animumque blandimentis suis leniat €aliaque ex aliis admoueat quibus totos partesque nostri €sollicitet, quis mortalium, cui ullum superest hominis €uestigium, per diem noctemque titillari uelit et deserto €animo corpori operam dare?  @@'Sed animus quoque' inquit 'uoluptates habebit suas.' €Habeat sane sedeatque luxuriae et uoluptatium arbiter; €inpleat se eis omnibus quae oblectare sensus solent, deinde €praeterita respiciat et exoletarum uoluptatium memor ex-€ultet prioribus futurisque iam immineat ac spes suas ordi-€net et, dum corpus in praesenti sagina iacet, cogitationes ad €futura praemittat: hoc mihi uidebitur miserior, quoniam €mala pro bonis legere dementia est. Nec sine sanitate €quisquam beatus est nec sanus cui futura pro optimis adpetuntur. Beatus ergo est iudicii rectus; beatus est €praesentibus qualiacumque sunt contentus amicusque rebus €suis; beatus est is cui omnem habitum rerum suarum ratio €commendat.  @@Vident et in iliis qui summum bonum dixerunt quam €turpi illud loco posuerint. Itaque negant posse uoluptatem €a uirtute diduci et aiunt nec honeste quemquam uiuere €ut non iucunde uiuat, nec iucunde ut non honeste quoque. €Non uideo quomodo ista tam diuersa in eandem copulam @1 €coiciantur. Quid est, oro uos, cur separari uoluptas a €uirtute non possit? uidelicet, quia omne bonis ex uirtute €principium est, ex huius radicibus etiam ea quae uos et €amatis et expetitis oriuntur? Sed si ista indiscreta essent, €non uideremus quaedam iucunda sed inhonesta, quae-€dam uero honestissima sed aspera, per dolores exigenda. Adice nunc quod uoluptas etiam ad uitam turpissimam €uenit, at uirtus malam uitam non admittit, et infelices €quidam non sine uoluptate, immo ob ipsam uoluptatem €sunt; quod non eueniret si uirtuti se uoluptas inmiscuisset, qua uirtus saepe caret, numquam indiget. Quid dissimilia, €immo diuersa componitis? Altum quiddam est uirtus, ex-€celsum et regale, inuictum infatigabile: uoluptas humile €seruile, inbecillum caducum, cuius statio ac domicilium €fornices et popinae sunt. Virtutem in templo conuenies, €in foro in curia, pro muris stantem, puluerulentam colo-€ratam, callosas habentem manus: uoluptatem latitantem €saepius ac tenebras captantem circa balinea ac sudatoria €ac loca aedilem metuentia, mollem eneruem, mero atque €unguento madentem, pallidam aut fucatam et medica-mentis pollinctam. Summum bonum inmortale est, nescit €exire, nec satietatem habet nec paenitentiam; numquam €enim recta mens uertitur nec sibi odio est nec quicquam €%mutauit% optima. At uoluptas tunc cum maxime delectat €extinguitur; non multum loci habet, itaque cito inplet et €taedio est et post primum impetum marcet. Nec id umquam €certum est cuius in motu natura est: ita ne potest quidem €ulla eius esse substantia quod uenit transitque celerrime in €ipso usu sui periturum; eo enim pertendit ubi desinat, et €dum incipit spectat ad finem.  @@Quid quod tam bonis quam malis uoluptas inest nec @1 €minus turpes dedecus suum quam honestos egregia dele-€ctant? Ideoque praeceperunt ueteres optimam sequi uitam, €non iucundissimam, ut rectae ac bonae uoluntatis non dux €sed comes sit uoluptas. Natura enim duce utendum est; hanc ratio obseruat, hanc consulit. Idem est ergo beate €uiuere et secundum naturam. Hoc quid sit iam aperiam: €si corporis dotes et apta naturae conseruarimus diligenter €et inpauide tamquam in diem data et fugacia, si non €subierimus eorum seruitutem nec nos aliena possederint, si €corpori grata et aduenticia eo nobis loco fuerint quo sunt €in castris auxilia et armaturae leues_seruiant ista, non imperent_ita demum utilia sunt menti. Incorruptus uir €sit externis et insuperabilis miratorque tantum sui, €@@@@fidens animo atque in utrumque paratus, €artifex uitae; fiducia eius non sine scientia sit, scientia non €sine constantia; maneant illi semel placita nec ulla in €decretis eius litura sit. Intellegitur, etiam si non adiecero, €compositum ordinatumque fore talem uirum et in iis quae aget cum comitate magnificum. %erat uera. Ratio €uera% sensibus inritata et capiens inde principia_nec €enim habet aliud unde conetur aut unde ad uerum im-€petum capiat_in se reuertatur. Nam mundus quoque €cuncta complectens rectorque uniuersi deus in exteriora €quidem tendit, sed tamen introsum undique in se redit. €Idem nostra mens faciat: cum secuta sensus suos per illos se ad externa porrexerit, et illorum et sui potens sit. Hoc €modo una efficietur uis ac potestas concors sibi et ratio illa @1 €certa nascetur, non dissidens nec haesitans in opinionibus €comprensionibusque nec in persuasione, quae cum se €disposuit et partibus suis consensit et, ut ita dicam, con-cinuit, summum bonum tetigit. Nihil enim praui, nihil €lubrici superest, nihil in quo arietet aut labet; omnia €faciet ex imperio suo nihilque inopinatum accidet, sed €quidquid agetur in bonum exibit facile et parate et sine €tergiuersatione agentis; nam pigritia et haesitatio pugnam €et inconstantiam ostendit. Quare audaciter licet profitea-€ris summum bonum esse animi concordiam; uirtutes enim €ibi esse debebunt ubi consensus atque unitas erit: dissident €uitia.  @@'Sed tu quoque' inquit 'uirtutem non ob aliud colis quam €quia aliquam ex illa speras uoluptatem.' Primum non, si €uoluptatem praestatura uirtus est, ideo propter hanc €petitur; non enim hanc praestat, sed et hanc, nec huic €laborat, sed labor eius, quamuis aliud petat, hoc quoque adsequetur. Sicut in aruo quod segeti proscissum est aliqui €flores internascuntur, non tamen huic herbulae, quamuis €delectet oculos, tantum operis insumptum est_aliud fuit €serenti propositum, hoc superuenit_sic uoluptas non est €merces nec causa uirtutis sed accessio, nec quia delectat placet, sed, si placet, et delectat. Summum bonum in €ipso iudicio est et habitu optimae mentis, quae cum suum €inpleuit et finibus se suis cinxit, consummatum est sum-€mum bonum nec quicquam amplius desiderat; nihil enim extra totum est, non magis quam ultra finem. Itaque erras €cum interrogas quid sit illud propter quod uirtutem petam; €quaeris enim aliquid supra summum. Interrogas quid €petam ex uirtute? ipsam. Nihil enim habet melius [enim], €ipsa pretium sui. An hoc parum magnum est? Cum tibi @1 €dicam 'summum bonum est infragilis animi rigor et pro-€uidentia et sublimitas et sanitas et libertas et concordia et €decor', aliquid etiamnunc exigis maius ad quod ista €referantur? Quid mihi uoluptatem nominas? hominis €bonum quaero, non uentris, qui pecudibus ac beluis laxior €est.  @@'Dissimulas' inquit 'quid a me dicatur; ego enim nego €quemquam posse iucunde uiuere nisi simul et honeste €uiuit, quod non potest mutis contingere animalibus nec €bonum suum cibo metientibus. Clare, inquam, ac palam €testor hanc uitam quam ego iucundam uoco non nisi þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ·¨Š’adiecta uirtute contingere.' Atqui quis ignorat plenissimos €esse uoluptatibus uestris stultissimos quosque et nequi-€tiam abundare iucundis animumque ipsum genera uolu-€ptatis praua et multa suggerere?_in primis insolentiam €et nimiam aestimationem sui tumoremque elatum super €ceteros et amorem rerum suarum caecum et inprouidum €et ex minimis ac puerilibus causis exultationem, iam dica-€citatem ac superbiam contumeliis gaudentem, desidiam €dissolutionemque segnis animi, deliciis fluentis, indormien-tis sibi. Haec omnia uirtus discutit et aurem peruellit et €uoluptates aestimat antequam admittat nec quas probauit €magni pendit %utique enim% admittit nec usu earum sed €temperantia laeta est. Temperantia autem, cum uoluptates @1 €minuat, summi boni iniuria est. Tu uoluptatem comple-€cteris, ego compesco; tu uoluptate frueris, ego utor; tu €illam summum bonum putas, ego nec bonum; tu omnia €uoluptatis causa facis, ego nihil.  @@Cum dico me nihil uoluptatis causa facere, de illo €loquor sapiente, cui soli concedimus uoluptatem. Non uoco €autem sapientem supra quem quicquam est, nedum uolu-€ptas. Atqui ab hac occupatus quomodo resistet labori et €periculo, egestati et tot humanam uitam circumstrepenti-€bus minis? Quomodo conspectum mortis, quomodo dolores €feret, quomodo mundi fragores et tantum acerrimorum €hostium, a tam molli aduersario uictus? 'Quidquid uoluptas €suaserit faciet.' Age, non uides quam multa suasura sit? 'Nihil' inquit 'poterit turpiter suadere, quia adiuncta €uirtuti est.' Non uides iterum quale sit summum bonum €cui custode opus est ut bonum sit? Virtus autem quomodo €uoluptatem reget, quam sequitur, cum sequi parentis sit, €regere imperantis? a tergo ponis quod imperat? Egregium €autem habet uirtus apud uos officium, uoluptates prae-gustare! Sed uidebimus an apud quos tam contumeliose €tractata uirtus est adhuc uirtus sit, quae habere nomen €suum non potest, si loco cessit; interim, de quo agitur, €multos ostendam uoluptatibus obsessos, in quos fortuna €omnia munera sua effudit, quos fatearis necesse est malos. Aspice Nomentanum et Apicium, terrarum ac maris, ut €isti uocant, bona conquirentis et super mensam reco-€gnoscentis omnium gentium animalia; uide hos eosdem e €suggestu rosae despectantis popinam suam, aures uocum @1 €sono, spectaculis oculos, saporibus palatum suum delectan-€tis; mollibus lenibusque fomentis totum lacessitur eorum €corpus et, ne nares interim cessent, odoribus uariis in-€ficitur locus ipse in quo luxuriae parentatur. Hos esse in €uoluptatibus dices, nec tamen illis bene erit, quia non bono €gaudent.  @@'Male' inquit 'illis erit, quia multa interuenient quae €perturbent animum et opiniones inter se contrariae men-€tem inquietabunt.' Quod ita esse concedo; sed nihilominus €illi ipsi stulti et inaequales et sub ictu paenitentiae positi €magnas percipient uoluptates, ut fatendum sit tam longe €tum illos ab omni molestia abesse quam a bona mente et, €quod plerisque contingit, hilarem insaniam insanire ac per risum furere. At contra sapientium remissae uoluptates et €modestae ac paene languidae sunt compressaeque et uix €notabiles, ut quae neque accersitae ueniant nec, quamuis €per se accesserint, in honore sint neque ullo gaudio perci-€pientium exceptae; miscent enim illas et interponunt uitae €ut ludum iocumque inter seria. @@Desinant ergo inconuenientia iungere et uirtuti uolupta-€tem inplicare, per quod uitium pessimis quibusque adu-€lantur. Ille effusus in uoluptates, ructabundus semper atque €ebrius, quia scit se cum uoluptate uiuere, credit et cum uir-€tute (audit enim uoluptatem separari a uirtute non posse); €deinde uitiis suis sapientiam inscribit et abscondenda pro-fitetur. Itaque non ab Epicuro inpulsi luxuriantur, sed €uitiis dediti luxuriam suam in philosophiae sinu abscon-€dunt et eo concurrunt ubi audiant laudari uoluptatem. €Nec aestimant uoluptas illa Epicuri_ita enim mehercules €sentio_quam sobria ac sicca sit, sed ad nomen ipsum €aduolant quaerentes libidinibus suis patrocinium aliquod @1 ac uelamentum. Itaque quod unum habebant in malis €bonum perdunt, peccandi uerecundiam; laudant enim ea €quibus erubescebant et uitio gloriantur; ideoque ne re-€surgere quidem %adulescentiae% licet, cum honestus turpi €desidiae titulus accessit. Hoc est cur ista uoluptatis laudatio €perniciosa sit, quia honesta praecepta intra latent, quod €corrumpit apparet.  @@In ea quidem ipse sententia sum_inuitis hoc nostris €popularibus dicam_sancta Epicurum et recta praecipere €et si propius accesseris tristia; uoluptas enim illa ad paruum €et exile reuocatur et quam nos uirtuti legem dicimus, eam €ille dicit uoluptati. Iubet illam parere naturae; parum est autem luxuriae quod naturae satis est. Quid ergo est? €Ille, quisquis desidiosum otium et gulae ac libidinis uices €felicitatem uocat, bonum malae rei quaerit auctorem et, €cum illo uenit blando nomine inductus, sequitur uolupta-€tem non quam audit sed quam attulit, et uitia sua cum €coepit putare similia praeceptis, indulget illis non timide €nec obscure, luxuriatur etiam inde aperto capite. Itaque €non dicam quod plerique nostrorum, sectam Epicuri €flagitiorum magistram esse, sed illud dico: male audit, infamis est. 'At inmerito.' Hoc scire qui potest nisi interius €admissus? frons eius ipsa dat locum fabulae et ad malam €spem inritat. Hoc tale est quale uir fortis stolam indutus: €constat tibi pudicitia, uirilitas salua est, nulli corpus tuum €turpi patientiae uacat, sed in manu tympanum est. Titulus €itaque honestus eligatur et inscriptio ipsa excitans animum: €quae stat, inuenerunt uitia. @1 @@Quisquis ad uirtutem accessit, dedit generosae indolis €specimen: qui uoluptatem sequitur uidetur eneruis, fractus, €%degenerans uiro%, peruenturus in turpia nisi aliquis di-€stinxerit illi uoluptates, ut sciat quae ex eis intra naturale €desiderium resistant, quae praeceps ferantur infinitaeque sint et quo magis inplentur eo magis inexplebiles. Agedum, €uirtus antecedat, tutum erit omne uestigium. Et uoluptas €nocet nimia: in uirtute non est uerendum ne quid nimium €sit, quia in ipsa est modus; non est bonum quod magni-€tudine laborat sua. Rationalem porro sortitis naturam quae €melius res quam ratio proponitur? Et si placet ista iunctura, €si hoc placet ad beatam uitam ire comitatu, uirtus ante-€cedat, comitetur uoluptas et circa corpus ut umbra uerse-€tur: uirtutem quidem, excelsissimam dominam, uoluptati €tradere ancillam nihil magnum animo capientis est.  @@Prima uirtus eat, haec ferat signa: habebimus nihilo-€minus uoluptatem, sed domini eius et temperatores erimus; €aliquid nos exorabit, nihil coget. At ei qui uoluptati €tradidere principia utroque caruere; uirtutem enim €amittunt, ceterum non ipsi uoluptatem, sed ipsos uoluptas €habet, cuius aut inopia torquentur aut copia strangulantur, €miseri si deseruntur ab illa, miseriores si obruuntur; sicut €deprensi mari Syrtico modo in sicco relinquuntur, modo torrente unda fluctuantur. Euenit autem hoc nimia in-€temperantia et amore caeco rei; nam mala pro bonis €petenti periculosum est adsequi. Vt feras cum labore €periculoque uenamur et captarum quoque illarum sollicita €possessio est_saepe enim laniant dominos_ita habent se @1 €magnae uoluptates: in magnum malum euasere captaeque €cepere; quae quo plures maioresque sunt, eo ille minor ac plurium seruus est quem felicem uulgus appellat. Permanere €libet in hac etiamnunc huius rei imagine. Quemadmodum €qui bestiarum cubilia indagat et €@@@@laqueo captare feras €magno aestimat et €@@@@latos canibus circumdare saltus, €ut illarum uestigia premat, potiora deserit multisque €officiis renuntiat, ita qui sectatur uoluptatem omnia €postponit et primam libertatem neglegit ac pro uentre €dependit, nec uoluptates sibi emit sed se uoluptatibus €uendit.  @@'Quid tamen' inquit 'prohibet in unum uirtutem uolu-€ptatemque confundi et ita effici summum bonum ut idem €et honestum et iucundum sit?' Quia pars honesti non €potest esse nisi honestum nec summum bonum habebit €sinceritatem suam, si aliquid in se uiderit dissimile meliori. Ne gaudium quidem quod ex uirtute oritur, quamuis þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ·¨’‚bonum sit, absoluti tamen boni pars est, non magis quam €laetitia et tranquillitas, quamuis ex pulcherrimis causis €nascantur; sunt enim ista bona, sed consequentia summum bonum, non consummantia. Qui uero uirtutis uoluptatisque €societatem facit et ne ex aequo quidem, fragilitate alterius €boni quidquid in altero uigoris est hebetat libertatemque €illam, ita demum si nihil se pretiosius nouit inuictam, €sub iugum mittit. Nam, quae maxima seruitus est, incipit €illi opus esse fortuna; sequitur uita anxia, suspiciosa, €trepida, casum pauens, temporum suspensa momentis. Non das uirtuti fundamentum graue, inmobile, sed iubes @1 €illam in loco uolubili stare; quid autem tam uolubile est €quam fortuitorum expectatio et corporis rerumque corpus €adficientium uarietas? Quomodo hic potest deo parere et €quidquid euenit bono animo excipere nec de fato queri €casuum suorum benignus interpres, si ad uoluptatum €dolorumque punctiunculas concutitur? Sed ne patriae €quidem bonus tutor aut uindex est nec amicorum pro-pugnator, si ad uoluptates uergit. Illo ergo summum €bonum escendat unde nulla ui detrahitur, quo neque dolori €neque spei nec timori sit aditus nec ulli rei quae deterius €summi boni ius faciat; escendere autem illo sola uirtus €potest. Illius gradu cliuus iste frangendus est; illa fortiter €stabit et quidquid euenerit feret non patiens tantum sed €etiam uolens, omnemque temporum difficultatem sciet €legem esse naturae et ut bonus miles feret uulnera, numera-€bit cicatrices, et transuerberatus telis moriens amabit eum €pro quo cadet imperatorem; habebit illud in animo uetus praeceptum: deum sequere. Quisquis autem queritur et €plorat et gemit, imperata facere ui cogitur et inuitus rapitur €ad iussa nihilominus. Quae autem dementia est potius €trahi quam sequi! tam mehercules quam stultitia et €ignoratio condicionis est suae dolere quod deest aliquid €tibi aut incidit durius, aeque mirari aut indigne ferre ea €quae tam bonis accidunt quam malis, morbos dico, funera, €debilitates et cetera ex transuerso in uitam humanam incurrentia. Quidquid ex uniuersi constitutione patiendum €est, magno suscipiatur animo: ad hoc sacramentum adacti €sumus, ferre mortalia nec perturbari iis quae uitare non €est nostrae potestatis. In regno nati sumus: deo parere €libertas est. @1  @@Ergo in uirtute posita est uera felicitas. Quid haec tibi €uirtus suadebit? ne quid aut bonum aut malum existimes €quod nec uirtute nec malitia continget; deinde ut sis in-€mobilis et contra malum [2et]2 ex bono, ut qua fas est deum effingas. Quid tibi pro hac expeditione promittit? ingentia €et aequa diuinis: nihil cogeris, nullo indigebis, liber eris, €tutus indemnis; nihil frustra temptabis, nihil prohibebe-€ris; omnia tibi ex sententia cedent, nihil aduersum acci-det, nihil contra opinionem ac uoluntatem. 'Quid ergo? €uirtus ad beate uiuendum sufficit?' Perfecta illa et diuina €quidni sufficiat, immo superfluat? Quid enim deesse potest €extra desiderium omnium posito? Quid extrinsecus opus €est ei qui omnia sua in se collegit? Sed ei qui ad uirtutem €tendit, etiam si multum processit, opus est aliqua fortunae €indulgentia adhuc inter humana luctanti, dum nodum €illum exsoluit et omne uinculum mortale. Quid ergo in-€terest? quod arte alligati sunt alii, adstricti [alii], districti €quoque: hic qui ad superiora progressus est et se altius €extulit laxam catenam trahit, nondum liber, iam tamen pro €libero.  @@Si quis itaque ex istis qui philosophiam conlatrant quod €solent dixerit: 'quare ergo tu fortius loqueris quam uiuis? €Quare et superiori uerba summittis et pecuniam neces-€sarium tibi instrumentum existimas et damno moueris et €lacrimas audita coniugis aut amici morte demittis et respicis famam et malignis sermonibus tangeris? Quare €cultius rus tibi est quam naturalis usus desiderat? Cur non €ad praescriptum tuum cenas? Cur tibi nitidior supellex €est? Cur apud te uinum aetate tua uetustius bibitur? €Cur aurum disponitur? Cur arbores nihil praeter umbram @1 €daturae conseruntur? Quare uxor tua locupletis domus €censum auribus gerit? Quare paedagogium pretiosa ueste €succingitur? Quare ars est apud te ministrare nec temere €et ut libet conlocatur argentum sed perite struitur et est €aliquis scindendi obsonii magister?' Adice si uis: 'cur trans €mare possides? Cur plura quam nosti? [2Cur]2 turpiter aut €tam neglegens es ut non noueris pauculos seruos aut tam €luxuriosus ut plures habeas quam quorum notitiae memoria sufficiat?' Adiuuabo postmodo conuicia et plura mihi €quam putas obiciam, nunc hoc respondeo tibi: non sum €sapiens et, ut maliuolentiam tuam pascam, nec ero. €Exige itaque a me, non ut optimis par sim, sed ut malis €melior: hoc mihi satis est, cotidie aliquid ex uitiis meis demere et errores meos obiurgare. Non perueni ad sani-€tatem, ne perueniam quidem; delenimenta magis quam €remedia podagrae meae compono, contentus si rarius ac-€cedit et si minus uerminatur: uestris quidem pedibus com-€paratus, debiles, cursor sum. Haec non pro me loquor_ €ego enim in alto uitiorum omnium sum_sed pro illo cui €aliquid acti est.  @@'Aliter' inquis 'loqueris, aliter uiuis.' Hoc, malignissima €capita et optimo cuique inimicissima, Platoni obiectum €est, obiectum Epicuro, obiectum Zenoni; omnes enim €isti dicebant non quemadmodum ipsi uiuerent, sed quem-€admodum esset [2et]2 ipsis uiuendum. De uirtute, non de me €loquor, et cum uitiis conuicium facio, in primis meis facio: cum potuero, uiuam quomodo oportet. Nec malignitas €me ista multo ueneno tincta deterrebit ab optimis; ne €uirus quidem istud quo alios spargitis, quo uos necatis, €me inpediet quominus perseuerem laudare uitam non @1 €quam ago sed quam agendam scio, quominus uirtutem adorem et ex interuallo ingenti reptabundus sequar. Ex-€pectabo scilicet ut quicquam maliuolentiae inuiolatum sit, €cui sacer nec Rutilius fuit nec Cato? Curet aliquis an istis €nimis diues uideatur quibus Demetrius Cynicus parum €pauper est? Virum acerrimum et contra omnia naturae €desideria pugnantem, hoc pauperiorem quam ceteros €Cynicos quod, cum sibi interdixerit habere, interdixit et €poscere, negant satis egere. Vides enim: non uirtutis  scientiam sed egestatis professus est. Diodorum, Epicureum €philosophum, qui intra paucos dies finem uitae suae €manu sua inposuit, negant ex decreto Epicuri fecisse €quod sibi gulam praesecuit: alii dementiam uideri uolunt €factum hoc eius, alii temeritatem. Ille interim beatus ac €plenus bona conscientia reddidit sibi testimonium uita €excedens laudauitque aetatis in portu et ad ancoram actae €quietem et dixit quod uos inuiti audistis, quasi uobis quo-€que faciendum sit: €@@@@uixi et quem dederat cursum fortuna peregi. De alterius uita, de alterius morte disputatis et ad nomen €magnorum ob aliquam eximiam laudem uirorum, sicut €ad occursum ignotorum hominum minuti canes, latratis; €expedit enim uobis neminem uideri bonum, quasi aliena €uirtus exprobratio delictorum %omnium% sit. Inuidi €splendida cum sordibus uestris confertis nec intellegitis €quanto id uestro detrimento audeatis. Nam si illi qui uir-€tutem sequuntur auari libidinosi ambitiosique sunt, quid uos estis quibus ipsum nomen uirtutis odio est? Nega-€tis quemquam praestare quae loquitur nec ad exemplar @1 €orationis suae uiuere: quid mirum, cum loquantur fortia €ingentia, omnis humanas tempestates euadentia? Cum refi-€gere se crucibus conentur_in quas unusquisque uestrum €clauos suos ipse adigit_ad supplicium tamen acti stipi-€tibus singulis pendent: hi qui in se ipsi animum ad-€uertunt quot cupiditatibus tot crucibus distrahuntur. At €maledici, in alienam contumeliam uenusti sunt. Crederem €illis hoc uacare, nisi quidam ex patibulo suo spectatores €conspuerent.  @@'Non praestant philosophi quae loquuntur.' Multum €tamen praestant quod loquuntur, quod honesta mente €concipiunt. Vtinam quidem et paria dictis agerent: quid €esset illis beatius? Interim non est quod contemnas bona €uerba et bonis cogitationibus plena praecordia: studiorum €salutarium etiam citra effectum laudanda tractatio est. Quid mirum, si non escendunt in altum ardua adgressi? þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ·¨”’‚Sed si uir es, suspice, etiam si decidunt, magna conantis. €Generosa res est respicientem non ad suas sed ad naturae €suae uires conari alta temptare et mente maiora concipere €quam quae etiam ingenti animo adornatis effici possunt. Qui sibi hoc proposuit: 'ego mortem eodem uultu quo €audiam uidebo. Ego laboribus, quanticumque illi erunt, €parebo, animo fulciens corpus. Ego diuitias et praesentis €et absentis aeque contemnam, nec si aliubi iacebunt tri-€stior, nec si circa me fulgebunt animosior. Ego fortunam €nec uenientem sentiam nec recedentem. Ego terras omnis @1 €tamquam meas uidebo, meas tamquam omnium. Ego €sic uiuam quasi sciam aliis esse me natum et naturae €rerum hoc nomine gratias agam: quo enim melius genere €negotium meum agere potuit? unum me donauit omnibus, uni mihi omnis. Quidquid habebo nec sordide custodiam €nec prodige spargam; nihil magis possidere me credam €quam bene donata. Non numero nec pondere beneficia €nec ulla nisi accipientis aestimatione perpendam; numquam €id mihi multum erit quod dignus accipiet. Nihil opinionis €causa, omnia conscientiae faciam. Populo spectante fieri credam quidquid me conscio faciam. Edendi mihi erit €bibendique finis desideria naturae restinguere, non in-€plere aluum et exinanire. Ero amicis iucundus, inimicis €mitis et facilis. Exorabor antequam roger, et honestis €precibus occurram. Patriam meam esse mundum sciam €et praesides deos, hos supra me circaque me stare factorum €dictorumque censores. Quandoque aut natura spiritum €repetet aut ratio dimittet, testatus exibo bonam me con-€scientiam amasse, bona studia, nullius per me libertatem €deminutam, minime meam'_qui haec facere proponet, €uolet, temptabit, ad deos iter faciet, ne ille, etiam si non €tenuerit, €@@@@magnis tamen excidit ausis. Vos quidem, quod uirtutem cultoremque eius odistis, €nihil noui facitis. Nam et solem lumina aegra formidant €et auersantur diem splendidum nocturna animalia, quae €ad primum eius ortum stupent et latibula sua passim €petunt, abduntur in aliquas rimas timida lucis. Gemite €et infelicem linguam bonorum exercete conuicio, hiate @1 €commordete: citius multo frangetis dentes quam inpri-€metis.  @@'Quare ille philosophiae studiosus est et tam diues uitam €agit? Quare opes contemnendas dicit et habet, uitam €contemnendam putat et tamen uiuit, ualetudinem con-€temnendam, et tamen illam diligentissime tuetur atque €optimam mauult? Et exilium uanum nomen putat et ait €"quid enim est mali mutare regiones?" et tamen, si licet, €senescit in patria? Et inter longius tempus et breuius nihil €interesse iudicat, tamen, si nihil prohibet, extendit aetatem et in multa senectute placidus uiret?' Ait ista debere con-€temni, non ne habeat, sed ne sollicitus habeat; non abigit €illa a se, sed abeuntia securus prosequitur. Diuitias quidem €ubi tutius fortuna deponet quam ibi unde sine querella reddentis receptura est? M. Cato cum laudaret Curium €et Coruncanium et illud saeculum in quo censorium crimen €erat paucae argenti lamellae possidebat ipse quadragies €sestertium, minus sine dubio quam Crassus, plus quam €censorius Cato. Maiore spatio, si compararentur, proauum €uicerat quam a Crasso uinceretur, et, si maiores illi ob-uenissent opes, non spreuisset. Nec enim se sapiens in-€dignum ullis muneribus fortuitis putat: non amat diuitias €sed mauult; non in animum illas sed in domum recipit, €nec respuit possessas sed continet, et maiorem uirtuti suae €materiam subministrari uult.  @@Quid autem dubii est quin haec maior materia sapienti €uiro sit animum explicandi suum in diuitiis quam in €paupertate, cum in hac unum genus uirtutis sit non in-€clinari nec deprimi, in diuitiis et temperantia et liberalitas €et diligentia et dispositio et magnificentia campum habeat patentem? Non contemnet se sapiens, etiam si fuerit @1 €minimae staturae, esse tamen se procerum uolet. Et exilis €corpore aut amisso oculo ualebit, malet tamen sibi esse €corporis robur, et hoc ita ut sciat esse aliud in se ualentius; malam ualetudinem tolerabit, bonam optabit. Quaedam €enim, etiam si in summam rei parua sunt [ait] et subduci €sine ruina principalis boni possunt, adiciunt tamen aliquid €ad perpetuam laetitiam et ex uirtute nascentem: sic illum €adficiunt diuitiae et exhilarant ut nauigantem secundus et €ferens uentus, ut dies bonus et in bruma ac frigore apricus locus. Quis porro sapientium_nostrorum dico, quibus €unum est bonum uirtus_negat etiam haec quae indifferen-€tia uocamus habere aliquid in se pretii et alia aliis esse €potiora? Quibusdam ex iis tribuitur aliquid honoris, €quibusdam multum; ne erres itaque, inter potiora diuitiae sunt. 'Quid ergo' inquis 'me derides, cum eundem apud €te locum habeant quem apud me?' Vis scire quam non €eundem habeant locum? mihi diuitiae si effluxerint, nihil €auferent nisi semet ipsas, tu stupebis et uideberis tibi sine €te relictus, si illae a te recesserint; apud me diuitiae aliquem €locum habent, apud te summum; ad postremum diuitiae €meae sunt, tu diuitiarum es.  @@Desine ergo philosophis pecunia interdicere: nemo €sapientiam paupertate damnauit. Habebit philosophus €amplas opes, sed nulli detractas nec alieno sanguine €cruentas, sine cuiusquam iniuria partas, sine sordidis €quaestibus, quarum tam honestus sit exitus quam intro-€itus, quibus nemo ingemescat nisi malignus. In quantum €uis exaggera illas: honestae sunt in quibus, cum multa sint €quae sua quisque dici uelit, nihil est quod quisquam suum possit dicere. Ille uero fortunae benignitatem a se non @1 €summouebit et patrimonio per honesta quaesito nec €gloriabitur nec erubescet. Habebit tamen etiam quo €glorietur, si aperta domo et admissa in res suas ciuitate €poterit dicere 'quod quisque agnouerit tollat.' O magnum €uirum, [2o]2 optime diuitem, si post hanc uocem tantundem €habuerit! Ita dico: si tuto et securus scrutationem populo €praebuerit, si nihil quisquam apud illum inuenerit quoi manus iniciat, audaciter et propalam erit diues. Sapiens €nullum denarium intra limen suum admittet male intran-€tem; idem magnas opes, munus fortunae fructumque uir-€tutis, non repudiabit nec excludet. Quid enim est quare €illis bono loco inuideat? ueniant, hospitentur. Nec iactabit €illas nec abscondet_alterum infruniti animi est, alterum €timidi et pusilli, uelut magnum bonum intra sinum con-tinentis_nec, ut dixi, eiciet illas e domo. Quid enim dicet? €utrumne 'inutiles estis' an 'ego uti diuitiis nescio'? Quem-€admodum etiam pedibus suis poterit iter conficere, escen-€dere tamen uehiculum malet, sic pauper [si] poterit esse, €diues uolet. Habebit itaque opes, sed tamquam leues et €auolaturas, nec ulli alii eas nec sibi graues esse patietur. Donabit_quid erexistis aures, quid expeditis sinum?_ €donabit aut bonis aut eis quos facere poterit bonos, donabit €cum summo consilio dignissimos eligens, ut qui memine-€rit tam expensorum quam acceptorum rationem esse red-€dendam, donabit ex recta et probabili causa, nam inter €turpes iacturas malum munus est; habebit sinum facilem, €non perforatum, ex quo multa exeant et nihil excidat.  @@Errat si quis existimat facilem rem esse donare: plurimum €ista res habet difficultatis, si modo consilio tribuitur, non €casu et impetu spargitur. Hunc promereor, illi reddo; huic @1 €succurro, huius misereor; illum instruo dignum quem non €deducat paupertas nec occupatum teneat; quibusdam non €dabo quamuis desit, quia etiam si dedero erit defuturum; €quibusdam offeram, quibusdam etiam inculcabo. Non €possum in hac re esse neglegens; numquam magis nomina facio quam cum dono. 'Quid? tu' inquis 'recepturus donas?' €Immo non perditurus: eo loco sit donatio unde repeti €non debeat, reddi possit. Beneficium conlocetur quem-€admodum thesaurus alte obrutus, quem non eruas nisi fuerit necesse. Quid? domus ipsa diuitis uiri quantam habet €bene faciendi materiam! Quis enim liberalitatem tantum €ad togatos uocat? hominibus prodesse natura me iubet. €Serui liberine sint hi, ingenui an libertini, iustae libertatis €an inter amicos datae, quid refert? ubicumque homo est, €ibi benefici locus est. Potest itaque pecunia etiam intra €limen suum diffundi et liberalitatem exercere, quae non þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ·¨˜“ˆˆquia liberis debetur sed quia a libero animo proficiscitur €ita nominata est. Haec apud sapientem nec umquam in €turpes indignosque inpingitur nec umquam ita defetigata €errat ut non, quotiens dignum inuenerit, quasi ex pleno €fluat. @@Non est ergo quod perperam exaudiatis quae honeste €fortiter animose a studiosis sapientiae dicuntur. Et hoc €primum adtendite: aliud est studiosus sapientiae, aliud €iam adeptus sapientiam. Ille tibi dicet: 'optime loquor, sed €adhuc inter mala uolutor plurima. Non est quod me ad €formulam meam exigas: cum maxime facio me et formo et €ad exemplar ingens attollo; si processero quantumcumque €proposui, exige ut dictis facta respondeant.' Adsecutus €uero humani boni summam aliter tecum aget et dicet: €'primum non est quod tibi permittas de melioribus ferre @1 €sententiam; mihi iam, quod argumentum est recti, contigit malis displicere. Sed ut tibi rationem reddam qua nulli €mortalium inuideo, audi quid promittam et quanti quaeque €aestimem. Diuitias nego bonum esse; nam si essent, bonos €facerent: nunc, quoniam quod apud malos deprenditur €dici bonum non potest, hoc illis nomen nego. Ceterum et €habendas esse et utiles et magna commoda uitae adferentis  fateor. Quid ergo sit quare illas non in bonis numerem, et €quid praestem in illis aliud quam uos, quoniam inter €utrosque conuenit habendas, audite. Pone in opulentissima €me domo, pone [2ubi]2 aurum argentumque in promiscuo €usu sit: non suspiciam me ob ista quae, etiam si apud me, €extra me tamen sunt. In Sublicium pontem me transfer €et inter egentes abice: non ideo tamen me despiciam €quod in illorum numero consedero qui manum ad stipem €porrigunt. Quid enim ad rem an frustum panis desit cui €non deest mori posse? Quid ergo est? domum illam splen-didam malo quam pontem. Pone [2in]2 instrumentis splen-€dentibus et delicato apparatu: nihilo me feliciorem credam €quod mihi molle erit amiculum, quod purpura conuiuis €meis substernetur. Muta stragula mea: nihilo miserius ero €si lassa ceruix mea in maniculo faeni adquiescet, si super €Circense tomentum per sarturas ueteris lintei effluens €incubabo. Quid ergo est? malo quid mihi animi sit ostendere €praetextatus et %causatus% quam nudis scapulis aut %sen- @1 tentis%. Omnes mihi ex uoto dies cedant, nouae gratula-€tiones prioribus subtexantur: non ob hoc mihi placebo. €Muta in contrarium hanc indulgentiam temporis, hinc €illinc percutiatur animus damno luctu incursionibus €uariis, nulla hora sine aliqua querella sit: non ideo me €dicam inter miserrima miserum, non ideo aliquem execra-€bor diem; prouisum est enim a me ne quis mihi ater dies €esset. Quid ergo est? malo gaudia temperare quam dolores €compescere.' @@Hoc tibi ille Socrates dicet: 'fac me uictorem uniuer-€sarum gentium, delicatus ille Liberi currus triumphantem €usque ad Thebas a solis ortu uehat, iura reges %penatium% €petant: me hominem esse maxime cogitabo, cum deus €undique consalutabor. Huic tam sublimi fastigio coniunge €protinus praecipitem mutationem; in alienum inponar €fericulum exornaturus uictoris superbi ac feri pompam: €non humilior sub alieno curru agar quam in meo steteram. Quid ergo est? uincere tamen quam capi malo. Totum €fortunae regnum despiciam, sed ex illo, si dabitur electio, €meliora sumam. Quidquid ad me uenerit bonum fiet, €sed malo faciliora ac iucundiora ueniant et minus uexatura €tractantem. Non est enim quod existimes ullam esse sine €labore uirtutem, sed quaedam uirtutes stimulis, quaedam frenis egent. Quemadmodum corpus in procliui retineri €debet, aduersus ardua inpelli, ita quaedam uirtutes in €procliui sunt, quaedam cliuum subeunt. An dubium est €quin escendat nitatur obluctetur patientia fortitudo per-€seuerantia et quaecumque alia duris opposita uirtus est et fortunam subigit? Quid ergo? non aeque manifestum €est per deuexum ire liberalitatem temperantiam man- @1 €suetudinem? In his continemus animum ne prolabatur, in €illis exhortamur incitamusque acerrime. Ergo paupertati €adhibebimus illas quae pugnare sciunt fortiores, diuitiis €illas diligentiores quae suspensum gradum ponunt et pon-dus suum sustinent. Cum hoc ita diuisum sit, malo has €in usu mihi esse quae exercendae tranquillius sunt quam €eas quarum experimentum sanguis et sudor est. Ergo non €ego aliter' inquit sapiens 'uiuo quam loquor, sed uos aliter €auditis; sonus tantummodo uerborum ad aures uestras per-€uenit: quid significet non quaeritis.'  @@'Quid ergo inter me stultum et te sapientem interest, si €uterque habere uolumus?' Plurimum: diuitiae enim apud €sapientem uirum in seruitute sunt, apud stultum in impe-€rio; sapiens diuitiis nihil permittit, uobis diuitiae omnia; €uos, tamquam aliquis uobis aeternam possessionem earum €promiserit, adsuescitis illis et cohaeretis, sapiens tunc €maxime paupertatem meditatur cum in mediis diuitiis constitit. Numquam imperator ita paci credit ut non se €praeparet bello quod, etiam si non geritur, indictum est: €uos domus formonsa, tamquam nec ardere nec ruere possit, €insolentes, uos opes, tamquam periculum omne transcen-€derint maioresque sint uobis quam quibus consumendis satis uirium habeat fortuna, obstupefaciunt. Otiosi diuitiis €luditis nec prouidetis illarum periculum, sicut barbari €plerumque inclusi et ignari machinarum segnes laborem €obsidentium spectant nec quo illa pertineant quae ex €longinquo struuntur intellegunt. Idem uobis euenit: €marcetis in uestris rebus nec cogitatis quot casus undique €immineant iam iamque pretiosa spolia laturi. Sapientis @1 €quisquis abstulerit diuitias, omnia illi sua relinquet; uiuit €enim praesentibus laetus, futuri securus. @@'Nihil magis' inquit ille Socrates aut aliquis alius cui €idem [2adfectus]2 aduersus humana atque eadem potestas €est 'persuasi mihi quam ne ad opiniones uestras actum €uitae meae flecterem. Solita conferte undique uerba: non €conuiciari uos putabo sed uagire uelut infantes miserrimos.' Haec dicet ille cui sapientia contigit, quem animus uitiorum €immunis increpare alios, non quia odit, sed in remedium €iubet. Adiciet his illa: 'existimatio me uestra non meo €nomine sed uestro mouet, quia %clamitatis% odisse et €lacessere uirtutem bonae spei eiuratio est. Nullam mihi €iniuriam facitis, sed ne dis quidem hi qui aras euertunt. Sed €malum propositum apparet malumque consilium etiam ibi ubi nocere non potuit. Sic uestras halucinationes fero €quemadmodum Iuppiter optimus maximus ineptias poeta-€rum, quorum alius illi alas inposuit, alius cornua, alius €adulterum illum induxit et abnoctantem, alius saeuum €in deos, alius iniquum in homines, alius raptorem in-€genuorum et cognatorum quidem, alius parricidam et €regni alieni paternique expugnatorem: quibus nihil aliud €actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur, si tales deos credidissent. Sed quamquam ista me nihil €laedant, uestra tamen uos moneo causa: suspicite uirtutem, €credite iis qui illam diu secuti magnum quiddam ipsos €et quod in dies maius appareat sequi clamant, et ipsam €ut deos ac professores eius ut antistites colite et, quotiens €mentio sacrarum litterarum interuenerit, fauete linguis. €Hoc uerbum non, ut plerique existimant, a fauore trahitur, €sed imperat silentium ut rite peragi possit sacrum nulla @1 €uoce mala obstrepente; quod multo magis necessarium est €imperari uobis, ut quotiens aliquid ex illo proferetur ora-culo, intenti et compressa uoce audiatis. Cum sistrum ali-€quis concutiens ex imperio mentitur, cum aliquis secandi €lacertos suos artifex brachia atque umeros suspensa manu €cruentat, cum aliqua genibus per uiam repens ululat lau-€rumque linteatus senex et medio lucernam die praeferens €conclamat iratum aliquem deorum, concurritis et auditis €ac diuinum esse eum, inuicem mutuum alentes stuporem, €adfirmatis.'  @@Ecce Socrates ex illo carcere quem intrando purgauit €omnique honestiorem curia reddidit proclamat: 'qui iste €furor, quae ista inimica dis hominibusque natura est €infamare uirtutes et malignis sermonibus sancta uiolare? €Si potestis, bonos laudate, si minus, transite; quod si €uobis exercere taetram istam licentiam placet, alter in €alterum incursitate. Nam cum in caelum insanitis, non þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ·¨›’dico sacrilegium facitis sed operam perditis. Praebui ego €aliquando Aristophani materiam iocorum, tota illa comi-€corum poetarum manus in me uenenatos sales suos effudit: €inlustrata est uirtus mea per ea ipsa per quae petebatur; €produci enim illi et temptari expedit, nec ulli magis €intellegunt quanta sit quam qui uires eius lacessendo €senserunt: duritia silicis nullis magis quam ferientibus nota est. Praebeo me non aliter quam rupes aliqua in €uadoso mari destituta, quam fluctus non desinunt, unde-€cumque moti sunt, uerberare, nec ideo aut loco eam €mouent aut per tot aetates crebro incursu suo consumunt. €Adsilite, facite impetum: ferendo uos uincam. In ea quae €firma et inexsuperabilia sunt quidquid incurrit malo suo €uim suam exercet: proinde quaerite aliquam mollem €cedentemque materiam in qua tela uestra figantur. @@Vobis autem uacat aliena scrutari mala et sententias €ferre de quoquam? "Quare hic philosophus laxius habitat? @1 €quare hic lautius cenat?" Papulas obseruatis alienas, €obsiti plurimis ulceribus? hoc tale est quale si quis pul-€cherrimorum corporum naeuos aut uerrucas derideat quem foeda scabies depascitur. Obicite Platoni quod €petierit pecuniam, Aristoteli quod acceperit, Democrito €quod neglexerit, Epicuro quod consumpserit; mihi ipsi €Alcibiaden et Phaedrum obiectate, %o uos usu% maxime €felices, cum primum uobis imitari uitia nostra contigerit. Quin potius mala uestra circumspicitis, quae uos ab €omni parte confodiunt, alia grassantia extrinsecus, alia in €uisceribus ipsis ardentia? Non eo loco res humanae sunt, €etiam si statum uestrum parum nostis, ut uobis tantum €otii supersit ut in probra meliorum agitare linguam uacet.  Hoc uos non intellegitis et alienum fortunae uestrae €uultum geritis, sicut plurimi quibus in circo aut theatro €desidentibus iam funesta domus est nec adnuntiatum €malum. At ego ex alto prospiciens uideo quae tempestates €aut immineant uobis paulo tardius rupturae nimbum €suum aut iam uicinae uos ac uestra rapturae propius €accesserint. Quid porro? nonne nunc quoque, etiam si €parum sentitis, turbo quidam animos uestros rotat et in-€uoluit fugientes petentesque eadem et nunc in sublime €adleuatos nunc in infima adlisos cir * * * ?' @1 °¯ôÿ@@@@{1DIALOGORVM LIBER VIII €@@@@AD SERENVM €@@@@DE OTIO}1 ¡* * * nobis magno consensu uitia commendant. Licet nihil €aliud quod sit salutare temptemus, proderit tamen per se €ipsum secedere: meliores erimus singuli. Quid quod secedere €ad optimos uiros et aliquod exemplum eligere ad quod uitam €derigamus licet? Quod [2nisi]2 in otio non fit: tunc potest €optineri quod semel placuit, ubi nemo interuenit qui iudi-€cium adhuc inbecillum populo adiutore detorqueat; tunc €potest uita aequali et uno tenore procedere, quam propositis diuersissimis scindimus. Nam inter cetera mala illud pes-€simum est, quod uitia ipsa mutamus. Sic ne hoc quidem €nobis contingit, permanere in malo iam familiari. Aliud €ex alio placet uexatque nos hoc quoque, quod iudicia €nostra non tantum praua sed etiam leuia sunt: fluctuamur €aliudque ex alio comprendimus, petita relinquimus, relicta €repetimus, alternae inter cupiditatem nostram et paeniten-tiam uices sunt. Pendemus enim toti ex alienis iudiciis et id €optimum nobis uidetur quod petitores laudatoresque multos €habet, non id quod laudandum petendumque est, nec uiam €bonam ac malam per se aestimamus sed turba uestigiorum, €in quibus nulla sunt redeuntium. @@Dices mihi: 'quid ais, Seneca? deseris partes? Certe Stoici €uestri dicunt: "usque ad ultimum uitae finem in actu erimus, @1 €non desinemus communi bono operam dare, adiuuare sin-€gulos, opem ferre etiam inimicis senili manu. Nos sumus €qui nullis annis uacationem damus et, quod ait ille uir di-€sertissimus, €@@@@canitiem galea premimus; €nos sumus apud quos usque eo nihil ante mortem otiosum €est ut, si res patitur, non sit ipsa mors otiosa." Quid nobis €Epicuri praecepta in ipsis Zenonis principiis loqueris? Quin €tu bene gnauiter, si partium piget, transfugis potius quam prodis?' Hoc tibi in praesentia respondebo: 'numquid uis €amplius quam ut me similem ducibus meis praestem? Quid €ergo est? non quo miserint me illi, sed quo duxerint ibo.'  @@Nunc probabo tibi non desciscere me a praeceptis €Stoicorum; nam ne ipsi quidem a suis desciuerunt, et tamen €excusatissimus essem, etiam si non praecepta illorum seque-€rer sed exempla. Hoc quod dico in duas diuidam partes: €primum, ut possit aliquis uel a prima aetate contemplationi €ueritatis totum se tradere, rationem uiuendi quaerere atque exercere secreto; deinde, ut possit hoc aliquis emeritis €stipendiis, profligatae aetatis, iure optimo facere et %ad alios €actus animos% referre, uirginum Vestalium more, quae annis €inter officia diuisis discunt facere sacra et cum didicerunt €docent.  @@Hoc Stoicis quoque placere ostendam, non quia mihi €legem dixerim nihil contra dictum Zenonis Chrysippiue com-€mittere, sed quia res ipsa patitur me ire in illorum senten-€tiam, quoniam si quis semper unius sequitur, non in curia €sed in factione est. Vtinam quidem iam tenerentur omnia @1 €et in aperto et confesso ueritas esset nihilque ex decretis €mutaremus! nunc ueritatem cum eis ipsis qui docent €quaerimus. @@Duae maxime et in hac re dissident sectae, Epicureorum €et Stoicorum, sed utraque ad otium diuersa uia mittit. €Epicurus ait: 'non accedet ad rem publicam sapiens, nisi €si quid interuenerit'; Zenon ait: 'accedet ad rem publicam, nisi si quid inpedierit.' Alter otium ex proposito petit, alter €ex causa; causa autem illa late patet. Si res publica cor-€ruptior est quam [2ut]2 adiuuari possit, si occupata est malis, €non nitetur sapiens in superuacuum nec se nihil profuturus €inpendet; si parum habebit auctoritatis aut uirium nec €illum erit admissura res publica, si ualetudo illum inpediet, €quomodo nauem quassam non deduceret in mare, quo-€modo nomen in militiam non daret debilis, sic ad iter quod inhabile sciet non accedet. Potest ergo et ille cui omnia €adhuc in integro sunt, antequam ullas experiatur tempe-€states, in tuto subsistere et protinus commendare se bonis €artibus et inlibatum otium exigere, uirtutium cultor, quae exerceri etiam quietissimis possunt. Hoc nempe ab homine €exigitur, ut prosit hominibus, si fieri potest, multis, si minus, €paucis, si minus, proximis, si minus, sibi. Nam cum se €utilem ceteris efficit, commune agit negotium. Quomodo €qui se deteriorem facit non sibi tantummodo nocet sed etiam €omnibus eis quibus melior factus prodesse potuisset, sic €quisquis bene de se meretur hoc ipso aliis prodest quod illis €profuturum parat.  @@Duas res publicas animo complectamur, alteram magnam €et uere publicam qua di atque homines continentur, in €qua non ad hunc angulum respicimus aut ad illum sed @1 €terminos ciuitatis nostrae cum sole metimur, alteram cui nos €adscripsit condicio nascendi; haec aut Atheniensium erit €aut Carthaginiensium aut alterius alicuius urbis quae non €ad omnis pertineat homines sed ad certos. Quidam eodem €tempore utrique rei publicae dant operam, maiori minori-que, quidam tantum minori, quidam tantum maiori. Huic €maiori rei publicae et in otio deseruire possumus, immo uero €nescio an in otio melius, ut quaeramus quid sit uirtus, una €pluresne sint, natura an ars bonos uiros faciat; unum sit hoc €quod maria terrasque et mari ac terris inserta complecti-€tur, an multa eiusmodi corpora deus sparserit; continua sit €omnis et plena materia ex qua cuncta gignuntur, an diducta €et solidis inane permixtum; quae sit dei sedes, opus suum €spectet an tractet, utrumne extrinsecus illi circumfusus sit €an toti inditus; inmortalis sit mundus an inter caduca et ad €tempus nata numerandus. Haec qui contemplatur, quid deo €praestat? ne tanta eius opera sine teste sint.  @@Solemus dicere summum bonum esse secundum naturam €uiuere: natura nos ad utrumque genuit, et contemplationi €rerum et actioni. Nunc id probemus quod prius diximus. €Quid porro? hoc non erit probatum, si se unusquisque €consuluerit quantam cupidinem habeat ignota noscendi, quam ad omnis fabulas excitetur? Nauigant quidam et €labores peregrinationis longissimae una mercede perpeti-þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸ˆ¥’ƒuntur cognoscendi aliquid abditum remotumque. Haec res €ad spectacula populos contrahit, haec cogit praeclusa rimari, €secretiora exquirere, antiquitates euoluere, mores barbara-rum audire gentium. Curiosum nobis natura ingenium dedit €et artis sibi ac pulchritudinis suae conscia spectatores nos €tantis rerum spectaculis genuit, perditura fructum sui, si €tam magna, tam clara, tam subtiliter ducta, tam nitida et @1 non uno genere formosa solitudini ostenderet. Vt scias illam €spectari uoluisse, non tantum aspici, uide quem nobis locum €dederit: in media nos sui parte constituit et circumspectum €omnium nobis dedit; nec erexit tantummodo hominem, sed €etiam habilem contemplationis factura, ut ab ortu sidera in €occasum labentia prosequi posset et uultum suum circum-€ferre cum toto, sublime fecit illi caput et collo flexili in-€posuit; deinde sena per diem, sena per noctem signa €producens nullam non partem sui explicuit, ut per haec €quae optulerat oculis eius cupiditatem faceret etiam cetero-rum. Nec enim omnia nec tanta uisimus quanta sunt, sed €acies nostra aperit sibi inuestigandi uiam et fundamenta €uero iacit, ut inquisitio transeat ex apertis in obscura et €aliquid ipso mundo inueniat antiquius: unde ista sidera €exierint; quis fuerit uniuersi status, antequam singula in €partes discederent; quae ratio mersa et confusa diduxerit; €quis loca rebus adsignauerit, suapte natura grauia descen-€derint, euolauerint leuia, an praeter nisum pondusque cor-€porum altior aliqua uis legem singulis dixerit; an illud €uerum sit quo maxime probatur homines diuini esse spiritus, €partem ac ueluti scintillas quasdam astrorum in terram desiluisse atque alieno loco haesisse. Cogitatio nostra caeli €munimenta perrumpit nec contenta est id quod ostenditur €scire: 'illud' inquit 'scrutor quod ultra mundum iacet, €utrumne profunda uastitas sit an et hoc ipsum terminis suis €cludatur; qualis sit habitus exclusis, informia et confusa €sint, [an] in omnem partem tantundem loci optinentia, an €et illa in aliquem cultum discripta sint; huic cohaereant €mundo, an longe ab hoc secesserint et hic in uacuo uolutetur; @1 €indiuidua sint per quae struitur omne quod natum futurum-€que est, an continua eorum materia sit et per totum muta-€bilis; utrum contraria inter se elementa sint, an non pugnent sed per diuersa conspirent.' Ad haec quaerenda natus, €aestima quam non multum acceperit temporis, etiam si €illud totum sibi uindicat. Qui licet nihil facilitate eripi, €nihil neglegentia patiatur excidere, licet horas suas auaris-€sime seruet et usque in ultimum aetatis humanae terminum €procedat nec quicquam illi ex eo quod natura constituit €fortuna concutiat, tamen homo ad inmortalium cogni-tionem nimis mortalis est. Ergo secundum naturam uiuo si €totum me illi dedi, si illius admirator cultorque sum. Natura €autem utrumque facere me uoluit, et agere et contempla-€tioni uacare: utrumque facio, quoniam ne contemplatio €quidem sine actione est.  @@'Sed refert' inquis 'an ad illam uoluptatis causa accesseris, €nihil aliud ex illa petens quam adsiduam contemplationem €sine exitu; est enim dulcis et habet inlecebras suas.' Aduer-€sus hoc tibi respondeo: aeque refert quo animo ciuilem agas €uitam, an semper inquietus sis nec tibi umquam sumas ullum tempus quo ab humanis ad diuina respicias. Quomodo res €adpetere sine ullo uirtutum amore et sine cultu ingeni ac €nudas edere operas minime probabile est (misceri enim ista €inter se et conseri debent), sic inperfectum ac languidum €bonum est in otium sine actu proiecta uirtus, numquam id quod didicit ostendens. Quis negat illam debere profectus €suos in opere temptare, nec tantum quid faciendum sit €cogitare sed etiam aliquando manum exercere et ea quae €meditata est ad uerum perducere? Quodsi per ipsum sapi-€entem non est mora, si non actor deest sed agenda desunt, @1 ecquid illi secum esse permittes? Quo animo ad otium €sapiens secedit? ut sciat se tum quoque ea acturum per quae €posteris prosit. Nos certe sumus qui dicimus et Zenonem et €Chrysippum maiora egisse quam si duxissent exercitus, €gessissent honores, leges tulissent; quas non uni ciuitati, sed €toti humano generi tulerunt. Quid est ergo quare tale otium €non conueniat uiro bono, per quod futura saecula ordinet €nec apud paucos contionetur sed apud omnis omnium gen-tium homines, quique sunt quique erunt? Ad summam, €quaero an ex praeceptis suis uixerint Cleanthes et Chrysip-€pus et Zenon. [2Non]2 dubie respondebis sic illos uixisse quem-€admodum dixerant esse uiuendum: atqui nemo illorum €rem publicam administrauit. 'Non fuit' inquis 'illis aut ea €fortuna aut ea dignitas quae admitti ad publicarum rerum €tractationem solet.' Sed idem nihilominus non segnem egere €uitam: inuenerunt quemadmodum plus quies ipsorum €hominibus prodesset quam aliorum discursus et sudor. Ergo €nihilominus hi multum egisse uisi sunt, quamuis nihil €publice agerent.  @@Praeterea tria genera sunt uitae, inter quae quod sit €optimum quaeri solet: unum uoluptati uacat, alterum con-€templationi, tertium actioni. Primum deposita contentione €depositoque odio quod inplacabile diuersa sequentibus in-€diximus, uideamus ut haec omnia ad idem sub alio atque €alio titulo perueniant: nec ille qui uoluptatem probat sine €contemplatione est, nec ille qui contemplationi inseruit €sine uoluptate est, nec ille cuius uita actionibus destinata est sine contemplatione est. 'Plurimum' inquis 'discriminis €est utrum aliqua res propositum sit an propositi alterius €accessio.' Sit sane grande discrimen, tamen alterum sine €altero non est: nec ille sine actione contemplatur, nec hic €sine contemplatione agit, nec ille tertius, de quo male @1 €existimare consensimus, uoluptatem inertem probat sed eam €quam ratione efficit firmam sibi; ita et haec ipsa uoluptaria secta in actu est. Quidni in actu sit, cum ipse dicat Epicurus €aliquando se recessurum a uoluptate, dolorem etiam adpeti-€turum, si aut uoluptati imminebit paenitentia aut dolor minor pro grauiore sumetur? Quo pertinet haec dicere? ut €appareat contemplationem placere omnibus; alii petunt €illam, nobis haec statio, non portus est.  @@Adice nunc [huc] quod e lege Chrysippi uiuere otioso €licet: non dico ut otium patiatur, sed ut eligat. Negant €nostri sapientem ad quamlibet rem publicam accessurum; €quid autem interest quomodo sapiens ad otium ueniat, €utrum quia res publica illi deest an quia ipse rei publicae, si €omnibus defutura res publica est? Semper autem deerit fastidiose quaerentibus. Interrogo ad quam rem publicam €sapiens sit accessurus. Ad Atheniensium, in qua Socrates €damnatur, Aristoteles ne damnetur fugit? in qua opprimit €inuidia uirtutes? Negabis mihi accessurum ad hanc rem €publicam sapientem. Ad Carthaginiensium ergo rem publi-€cam sapiens accedet, in qua adsidua seditio et optimo cuique €infesta libertas est, summa aequi ac boni uilitas, aduersus €hostes inhumana crudelitas, etiam aduersus suos hostilis? Et hanc fugiet. Si percensere singulas uoluero, nullam in-€ueniam quae sapientem aut quam sapiens pati possit. €Quodsi non inuenitur illa res publica quam nobis fingimus, €incipit omnibus esse otium necessarium, quia quod unum praeferri poterat otio nusquam est. Si quis dicit optimum @1 €esse nauigare, deinde negat nauigandum in eo mari in quo €naufragia fieri soleant et frequenter subitae tempestates sint €quae rectorem in contrarium rapiant, puto hic me uetat €nauem soluere, quamquam laudet nauigationem. * * * @1 °¯ôÿ@@@@{1DIALOGORVM LIBER IX €@@@@AD SERENVM €@@@@DE TRANQVILLITATE ANIMI}1 ¡{[2&7Serenvs&]2} Inquirenti mihi in me quaedam uitia appare-€bant, Seneca, in aperto posita, quae manu prenderem, €quaedam obscuriora et in recessu, quaedam non continua €sed ex interuallis redeuntia, quae uel molestissima dixerim, €ut hostis uagos et ex occasionibus adsilientis, per quos €neutrum licet, nec tamquam in bello paratum esse nec tamquam in pace securum. Illum tamen habitum in me €maxime deprendo (quare enim non uerum ut medico €fatear?), nec bona fide liberatum me eis quae timebam et €oderam nec rursus obnoxium; in statu ut non pessimo, ita þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸‰’…maxime querulo et moroso positus sum: nec aegroto nec ualeo. Non est quod dicas omnium uirtutium tenera esse €principia, tempore illis duramentum et robur accedere; €non ignoro etiam quae in speciem laborant, dignitatem €dico et eloquentiae famam et quidquid ad alienum suf-€fragium uenit, mora conualescere_et quae ueras uires @1 €parant et quae ad placendum fuco quodam subornantur €expectant annos donec paulatim colorem diuturnitas ducat €_sed ego uereor ne consuetudo, quae rebus adfert con-€stantiam, hoc uitium mihi altius figat: tam malorum quam €bonorum longa conuersatio amorem induit. @@Haec animi inter utrumque dubii nec ad recta fortiter nec €ad praua uergentis infirmitas qualis sit, non tam semel tibi €possum quam per partes ostendere; dicam quae accidant mihi, tu morbo nomen inuenies. Tenet me summus amor €parsimoniae, fateor: placet non in ambitionem cubile €compositum, non ex arcula prolata uestis, non ponderi-€bus ac mille tormentis splendere cogentibus expressa sed domestica et uilis, nec seruata nec sumenda sollicite; placet €cibus quem nec parent familiae nec spectent, non ante €multos imperatus dies nec multorum manibus ministratus, €sed parabilis facilisque, nihil habens arcessiti pretiosiue, €ubilibet non defuturus, nec patrimonio nec corpori grauis, non rediturus qua intrauerit; placet minister incultus et €rudis uernula, argentum graue rustici patris sine ullo €nomine artificis, et mensa non uarietate macularum con-€spicua nec per multas dominorum elegantium successio-€nes ciuitati nota, sed in usum posita, quae nullius conuiuae oculos nec uoluptate moretur nec accendat inuidia. Cum €bene ista placuerunt, praestringit animum apparatus ali-€cuius paedagogii, diligentius quam in tralatu uestita et €auro culta mancipia et agmen seruorum nitentium, iam €domus etiam qua calcatur pretiosa et diuitiis per omnes €angulos dissipatis tecta ipsa fulgentia et adsectator comes-€que patrimoniorum pereuntium populus; quid perlucentis €ad imum aquas et circumfluentis ipsa conuiuia, quid epu-las loquar scaena sua dignas? Circumfudit me ex longo €frugalitatis situ uenientem multo splendore luxuria et @1 €undique circumsonuit: paulum titubat acies, facilius ad-€uersus illam animum quam oculos attollo; recedo itaque €non peior sed tristior, nec inter illa friuola mea tam altus €incedo tacitusque morsus subit et dubitatio numquid illa €meliora sint. Nihil horum me mutat, nihil tamen non con-€cutit. @@Placet imperia praeceptorum sequi et in mediam ire rem €publicam; placet honores fascisque non scilicet purpura aut €uirgis abductum capessere, sed ut amicis propinquisque €et omnibus ciuibus, omnibus deinde mortalibus paratior €utiliorque sim. Promptus [sim positus] sequor Zenona, €Cleanthen, Chrysippum, quorum tamen nemo ad rem publicam accessit, et nemo non misit. Vbi aliquid animum €insolitum arietari percussit, ubi aliquid occurrit aut in-€dignum, ut in omni uita humana multa sunt, aut parum €ex facili fluens, aut multum temporis res non magno aesti-€mandae poposcerunt, ad otium conuertor et, quemad-€modum pecoribus fatigatis quoque, uelocior domum gradus €est. Placet intra parietes suos uitam coercere: 'nemo ullum €auferat diem nihil dignum tanto inpendio redditurus; €sibi ipse animus haereat, se colat, nihil alieni agat, nihil €quod ad iudicem spectet; ametur expers publicae priua-taeque curae tranquillitas.' Sed ubi lectio fortior erexit €animum et aculeos subdiderunt exempla nobilia, prosilire €libet in forum, commodare alteri uocem, alteri operam, €etiam si nihil profuturam, tamen conaturam prodesse, €alicuius coercere [in foro] superbiam male secundis rebus €elati. @1 @@In studiis puto mehercules melius esse res ipsas intueri €et harum causa loqui, ceterum uerba rebus permittere, ut €qua duxerint hac inelaborata sequatur oratio: 'quid opus €est saeculis duratura componere? Vis tu non id agere ne €te posteri taceant? Morti natus es, minus molestiarum €habet funus tacitum. Itaque occupandi temporis causa €in usum tuum, non in praeconium aliquid simplici stilo scribe: minore labore opus est studentibus in diem.' Rursus €ubi se animus cogitationum magnitudine leuauit, ambi-€tiosus in uerba est altiusque ut spirare ita eloqui gestit et €ad dignitatem rerum exit oratio; oblitus tum legis pres-€siorisque iudicii sublimius feror et ore iam non meo. @@Ne singula diutius persequar, in omnibus rebus haec me €sequitur bonae mentis infirmitas. %Cui% ne paulatim €defluam uereor, aut, quod est sollicitius, ne semper casuro €similis pendeam et plus fortasse sit quam quod ipse peruideo; €familiariter enim domestica aspicimus et semper iudicio fauor officit. Puto multos potuisse ad sapientiam peruenire, €nisi putassent se peruenisse, nisi quaedam in se dissimulas-€sent, quaedam opertis oculis transiluissent. Non est enim €quod magis aliena [2nos]2 iudices adulatione perire quam €nostra. Quis sibi uerum dicere ausus est? Quis non inter €laudantium blandientiumque positus greges plurimum tamen sibi ipse adsentatus est? Rogo itaque, si quod €habes remedium quo hanc fluctuationem meam sistas, €dignum me putes qui tibi tranquillitatem debeam. Non €esse periculosos [2hos]2 motus animi nec quicquam tumul-€tuosi adferentis scio; ut uera tibi similitudine id de quo €queror exprimam, non tempestate uexor sed nausea: de-€trahe ergo quidquid hoc est mali et succurre in conspectu €terrarum laboranti. @1  @@{[2&7Seneca&]2} Quaero mehercules iam dudum, Serene, ipse €tacitus, cui talem adfectum animi similem putem, nec ulli €propius admouerim exemplo quam eorum qui ex longa €et graui ualetudine expliciti motiunculis leuibusque inte-€rim offensis perstringuntur et, cum reliquias effugerunt, €suspicionibus tamen inquietantur medicisque iam sani €manum porrigunt et omnem calorem corporis sui calumni-€antur. Horum, Serene, non parum sanum est corpus, sed €sanitati parum adsueuit, sicut est quidam tremor etiam €tranquilli maris, utique cum ex tempestate requieuit. Opus est itaque non illis durioribus quae iam transcucurri-€mus, ut alicubi obstes tibi, alicubi irascaris, alicubi instes €grauis, sed illo quod ultimum uenit, ut fidem tibi habeas et €recta ire te uia credas, nihil auocatus transuersis multorum €uestigiis passim discurrentium, quorundam circa ipsam errantium uiam. Quod desideras autem magnum et sum-€mum est deoque uicinum, non concuti. Hanc stabilem €animi sedem Graeci $EU)QUMI/AN& uocant, de qua Democriti €uolumen egregium est, ego tranquillitatem uoco; nec enim €imitari et transferre uerba ad illorum formam necesse est: €res ipsa de qua agitur aliquo signanda nomine est, quod appellationis Graecae uim debet habere, non faciem. Ergo €quaerimus quomodo animus semper aequali secundoque €cursu eat propitiusque sibi sit et sua laetus aspiciat et €hoc gaudium non interrumpat, sed placido statu maneat €nec attollens se umquam nec deprimens: id tranquillitas €erit. Quomodo ad hanc perueniri possit in uniuersum quae-ramus: sumes tu ex publico remedio quantum uoles. Totum €interim uitium in medium protrahendum est, ex quo a-€gnoscet quisque partem suam; simul tu intelleges quanto @1 €minus negotii habeas cum fastidio tui quam ii quos ad pro-€fessionem speciosam alligatos et sub ingenti titulo laboran-€tis in sua simulatione pudor magis quam uoluntas tenet. @@Omnes in eadem causa sunt, et hi qui leuitate uexantur €ac taedio adsiduaque mutatione propositi, quibus semper €magis placet quod reliquerunt, et illi qui marcent et osci-€tantur. Adice eos qui non aliter quam quibus difficilis €somnus est uersant se et hoc atque illo modo componunt €donec quietem lassitudine inueniant: statum uitae suae €reformando subinde in eo nouissime manent in quo illos €non mutandi odium sed senectus ad nouandum pigra €deprendit. Adice et illos qui non constantiae uitio parum €leues sunt sed inertiae, et uiuunt non quomodo uolunt sed quomodo coeperunt. Innumerabiles deinceps proprietates €sunt sed unus effectus uitii, sibi displicere. Hoc oritur ab €intemperie animi et cupiditatibus timidis aut parum €prosperis, ubi aut non audent quantum concupiscunt aut €non consequuntur et in spem toti prominent; semper in-þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸‰¢—†stabiles mobilesque sunt, quod necesse est accidere pen-€dentibus. Ad uota sua omni uia tendunt et inhonesta se €ac difficilia docent coguntque, et ubi sine praemio labor €est, torquet illos inritum dedecus, nec dolent praua se [2sed]2 frustra uoluisse. Tunc illos et paenitentia coepti €tenet et incipiendi timor subrepitque illa animi iactatio €non inuenientis exitum, quia nec imperare cupiditatibus €suis nec obsequi possunt, et cunctatio uitae parum se €explicantis et inter destituta uota torpentis animi situs. Quae omnia grauiora sunt, ubi odio infelicitatis operosae €ad otium perfugerunt, ad secreta studia, quae pati non €potest animus ad ciuilia erectus agendique cupidus et €natura inquies, parum scilicet in se solaciorum habens; @1 €ideo, detractis oblectationibus quas ipsae occupationes €discurrentibus praebent, domum solitudinem parietes non fert, inuitus aspicit se sibi relictum. Hinc illud est taedium €et displicentia sui et nusquam residentis animi uolutatio et €otii sui tristis atque aegra patientia, utique ubi causas fateri €pudet et tormenta introsus egit uerecundia, in angusto €inclusae cupiditates sine exitu se ipsae strangulant; inde €maeror marcorque et mille fluctus mentis incertae, quam €spes inchoatae suspensam habent, deploratae tristem; inde €ille adfectus otium suum detestantium querentiumque €nihil ipsos habere quod agant et alienis incrementis in-€imicissima inuidia. Alit enim liuorem infelix inertia et €omnes destrui cupiunt, quia se non potuere prouehere; ex hac deinde auersatione alienorum processuum et suo-€rum desperatione obirascens fortunae animus et de saeculo €querens et in angulos se retrahens et poenae incubans suae, €dum illum taedet sui pigetque. Natura enim humanus €animus agilis est et pronus ad motus. Grata omnis illi €excitandi se abstrahendique materia est, gratior pessimis €quibusque ingeniis quae occupationibus libenter deterun-€tur; ut ulcera quaedam nocituras manus adpetunt et tactu €gaudent et foedam corporum scabiem delectat quidquid €exasperat, non aliter dixerim his mentibus in quas cupidi-€tates uelut mala ulcera eruperunt uoluptati esse laborem uexationemque. Sunt enim quaedam quae corpus quoque €nostrum cum quodam dolore delectent, ut uersare se et €mutare nondum fessum latus et alio atque alio positu €uentilari: qualis ille Homericus Achilles est, modo pronus, €modo supinus, in uarios habitus se ipse componens, quod €proprium aegri est, nihil diu pati et mutationibus ut remediis uti. Inde peregrinationes suscipiuntur uagae et @1 €litora pererrantur et modo mari se modo terra experitur €semper praesentibus infesta leuitas. 'Nunc Campaniam €petamus.' Iam delicata fastidio sunt: 'inculta uideantur, €Bruttios et Lucaniae saltus persequamur.' Aliquid tamen €inter deserta amoeni requiritur, in quo luxuriosi oculi longo €locorum horrentium squalore releuentur: 'Tarentum peta-€tur laudatusque portus et hiberna caeli mitioris et regio uel €antiquae satis opulenta turbae.' 'Iam flectamus cursum ad €urbem': nimis diu a plausu et fragore aures uacauerunt, iuuat iam et humano sanguine frui. Aliud ex alio iter sus-€cipitur et spectacula spectaculis mutantur. Vt ait Lucretius, €@@@@hoc se quisque modo semper fugit. €Sed quid prodest, si non effugit? sequitur se ipse et urget grauissimus comes. Itaque scire debemus non locorum €uitium esse quo laboramus, sed nostrum: infirmi sumus ad €omne tolerandum, nec laboris patientes nec uoluptatis nec €nostri nec ullius rei diutius. Hoc quosdam egit ad mortem, €quod proposita saepe mutando in eadem reuoluebantur et €non reliquerant nouitati locum: fastidio esse illis coepit €uita et ipse mundus et subi=t illud tabidarum deliciarum: €'quousque eadem?'  @@Aduersus hoc taedium quo auxilio putem utendum quae-€ris. Optumum erat, ut ait Athenodorus, actione rerum €et rei publicae tractatione et officiis ciuilibus se detinere. €Nam ut quidam sole atque exercitatione et cura corporis €diem educunt athletisque longe utilissimum est lacertos €suos roburque, cui se uni dicauerunt, maiore temporis @1 €parte nutrire, ita uobis animum ad rerum ciuilium certa-€men parantibus in opere esse [non] longe pulcherrimum €est; nam cum utilem se efficere ciuibus mortalibusque €propositum habeat, simul et exercetur et proficit qui in €mediis se officiis posuit communia priuataque pro facultate administrans. 'Sed quia in hac' inquit 'tam insana hominum €ambitione tot calumniatoribus in deterius recta torquenti-€bus parum tuta simplicitas est et plus futurum semper est €quod obstet quam quod succedat, a foro quidem et publico €recedendum est, sed habet ubi se etiam in priuato laxe €explicet magnus animus; nec ut leonum animaliumque €impetus caueis coercetur, sic hominum, quorum maximae in seducto actiones sunt. Ita tamen delituerit ut, ubicumque €otium suum absconderit, prodesse uelit singulis uniuersis-€que ingenio uoce consilio; nec enim is solus rei publicae €prodest qui candidatos extrahit et tuetur reos et de pace €belloque censet, sed qui iuuentutem exhortatur, qui in €tanta bonorum praeceptorum inopia uirtutem instillat ani-€mis, qui ad pecuniam luxuriamque cursu ruentis prensat €ac retrahit et, si nihil aliud, certe moratur, in priuato publicum negotium agit. An ille plus praestat qui inter €peregrinos et ciues aut urbanus praetor adeuntibus adsesso-€ris uerba pronuntiat quam qui quid sit iustitia, quid pietas, €quid patientia, quid fortitudo, quid mortis contemptus, €quid deorum intellectus, quam gratuitum bonum sit bona conscientia? Ergo si tempus in studia conferas quod sub-€duxeris officiis, non deserueris nec munus detrectaueris. €Neque enim ille solus militat qui in acie stat et cornu dex-€trum laeuumque defendit, sed [2et]2 qui portas tuetur et @1 €statione minus periculosa, non otiosa tamen fungitur uigili-€asque seruat et armamentario praeest; quae ministeria, €quamuis incruenta sint, in numerum stipendiorum ueniunt. Si te ad studia reuocaueris, omne uitae fastidium effugeris €nec noctem fieri optabis taedio lucis, nec tibi grauis eris nec €aliis superuacuus; multos in amicitiam adtrahes adfluetque €ad te optumus quisque. Numquam enim quamuis obscura €uirtus latet, sed mittit sui signa: quisquis dignus fuerit uestigiis illam colliget. Nam si omnem conuersationem tol-€limus et generi humano renuntiamus uiuimusque in nos €tantum conuersi, sequetur hanc solitudinem omni studio €carentem inopia rerum agendarum: incipiemus aedificia €alia ponere, alia subuertere et mare summouere et aquas €contra difficultatem locorum educere et male dispensare tempus quod nobis natura consumendum dedit. Alii parce €illo utimur, alii prodige; alii sic inpendimus ut possimus €rationem reddere, alii ut nullas habeamus reliquias, qua €re nihil turpius est. Saepe grandis natu senex nullum €aliud habet argumentum quo se probet diu uixisse praeter €aetatem.'  @@Mihi, carissime Serene, nimis uidetur summisisse tem-€poribus se Athenodorus, nimis cito refugisse. Nec ego €negauerim aliquando cedendum, sed sensim relato gradu €et saluis signis, salua militari dignitate: sanctiores tutiores-que sunt hostibus suis qui in fidem cum armis ueniunt. Hoc €puto uirtuti faciendum studiosoque uirtutis: si praeualebit €fortuna et praecidet agendi facultatem, non statim auersus €inermisque fugiat latebras quaerens, quasi ullus locus sit €quo non possit fortuna persequi, sed parcius se inferat €officiis et cum dilectu inueniat aliquid in quo utilis ciuitati sit. Militare non licet: honores petat. Priuato uiuendum €est: sit orator. Silentium indictum est: tacita aduocatione €ciues iuuet. Periculosum etiam ingressu forum est: in @1 €domibus, in spectaculis, in conuiuiis bonum contubernalem, €fidelem amicum, temperantem conuiuam agat. Officia ciuis amisit: hominis exerceat. Ideo magno animo nos non €unius urbis moenibus clusimus sed in totius orbis com-€mercium emisimus patriamque nobis mundum professi €sumus, ut liceret latiorem uirtuti campum dare. Prae-€clusum tibi tribunal est et rostris prohiberis aut comitiis: €respice post te quantum latissimarum regionum pateat, €quantum populorum; numquam ita tibi magna pars þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸‰¤•obstruetur ut non maior relinquatur. Sed uide ne totum €istud tuum uitium sit; non uis enim nisi consul aut prytanis €aut ceryx aut sufes administrare rem publicam. Quid si €militare nolis nisi imperator aut tribunus? Etiam si alii pri-€mam frontem tenebunt, te sors inter triarios posuerit, inde €uoce adhortatione exemplo animo milita: praecisis quoque €manibus ille in proelio inuenit quod partibus conferat qui stat tamen et clamore iuuat. Tale quiddam facias: si a €prima te rei publicae parte fortuna summouerit, stes tamen €et clamore iuues et, si quis fauces oppresserit, stes tamen €et silentio iuues. Numquam inutilis est opera ciuis boni: €auditus uisusque, uultu nutu obstinatione tacita incessuque ipso prodest. Vt salutaria quaedam citra gustum tactum-€que odore proficiunt, ita uirtus utilitatem etiam ex lon-€ginquo et latens fundit. Siue spatiatur et se utitur suo iure, €siue precarios habet excessus cogiturque uela contrahere, €siue otiosa mutaque est et [2in]2 angusto circumsaepta, siue €adaperta, in quocumque habitu est, prodest. Quid tu parum utile putas exemplum bene quiescentis? Longe ita-€que optimum est miscere otium rebus, quotiens actuosa uita €inpedimentis fortuitis aut ciuitatis condicione prohibebitur; @1 €numquam enim usque eo interclusa sunt omnia ut nulli €actioni locus honestae sit.  @@Numquid potes inuenire urbem miseriorem quam €Atheniensium fuit, cum illam triginta tyranni diuellerent? €Mille trecentos ciues, optimum quemque, occiderant nec €finem ideo faciebant, sed inritabat se ipsa saeuitia. In qua €ciuitate erat Areos pagos, religiosissimum iudicium, in qua €senatus populusque senatu similis, coibat cotidie carnificum €triste collegium et infelix curia tyrannis angustabatur: pote-€ratne illa ciuitas conquiescere in qua tot tyranni erant quot €[2satis]2 satellites essent? Ne spes quidem ulla recipiendae €libertatis animis poterat offerri, nec ulli remedio locus €apparebat contra tantam uim malorum; unde enim miserae ciuitati tot Harmodios? Socrates tamen in medio erat et €lugentis patres consolabatur et desperantis de re publica €exhortabatur et diuitibus opes suas metuentibus expro-€brabat seram periculosae auaritiae paenitentiam et imitari €uolentibus magnum circumferebat exemplar, cum inter triginta dominos liber incederet. Hunc tamen Athenae €ipsae in carcere occiderunt, et qui tuto insultauerat agmini €tyrannorum, eius libertatem libertas non tulit: licet scias €et in adflicta re publica esse occasionem sapienti uiro ad se €proferendum et in florenti ac beata %pecuniam% inuidiam, mille alia inertia uitia regnare. Vtcumque ergo se res €publica dabit, utcumque fortuna permittet, ita aut ex-€plicabimus nos aut contrahemus, utique mouebimus nec €alligati metu torpebimus. Immo ille uir fuerit qui periculis €undique imminentibus, armis circa et catenis frementibus, €non adliserit uirtutem nec absconderit; non est enim seruare se obruere. [2Vere]2, ut opinor, Curius Dentatus @1 €aiebat malle esse se mortuum quam uiuere: ultimum malo-€rum est e uiuorum numero exire antequam moriaris. Sed €faciendum erit, si in rei publicae tempus minus tracta-€bile incideris, ut plus otio ac litteris uindices, nec aliter €quam in periculosa nauigatione subinde portum petas, nec €expectes donec res te dimittant sed ab illis te ipse diiungas.  @@Inspicere autem debebimus primum nosmet ipsos, €deinde ea quae adgrediemur negotia, deinde eos quorum €causa aut cum quibus. @@Ante omnia necesse est se ipsum aestimare, quia fere €plus nobis uidemur posse quam possumus: alius eloquen-€tiae fiducia prolabitur, alius patrimonio suo plus imperauit €quam ferre posset, alius infirmum corpus laborioso pressit €officio. Quorundam parum idonea est uerecundia rebus €ciuilibus, quae firmam frontem desiderant; quorundam €contumacia non facit ad aulam; quidam non habent iram €in potestate et illos ad temeraria uerba quaelibet indignatio €effert; quidam urbanitatem nesciunt continere nec pericu-€losis abstinent salibus: omnibus his utilior negotio quies €est; ferox inpatiensque natura inritamenta nociturae liber-€tatis euitet. @@Aestimanda sunt deinde ipsa quae adgredimur, et uires €nostrae cum rebus quas temptaturi sumus comparandae. €Debet enim semper plus esse uirium in actore quam in €opere: necesse est opprimant onera quae ferente maiora sunt. Quaedam praeterea non tam magna sunt negotia €quam fecunda multumque negotiorum ferunt: et haec €refugienda sunt ex quibus noua occupatio multiplexque €nascetur, nec accedendum eo unde liber regressus non sit; €iis admouenda manus est quorum finem aut facere aut €certe sperare possis, relinquenda quae latius actu proce-€dunt nec ubi proposueris desinunt. @1  @@Hominum utique dilectus habendus est, an digni sint €quibus partem uitae nostrae inpendamus, an ad illos tem-€poris nostri iactura perueniat; quidam enim ultro officia nobis nostra inputant. Athenodorus ait ne ad cenam quidem €se iturum ad eum qui sibi nil pro hoc debiturus sit. Puto €intellegis multo minus ad eos iturum qui cum amicorum €officiis paria mensa faciunt, qui fericula pro congiariis €numerant, quasi in alienum honorem intemperantes sint: €deme illis testes spectatoresque, non delectabit popina se-€creta. * Considerandum est utrum natura tua agendis €rebus an otioso studio contemplationique aptior sit, et eo €inclinandum quo te uis ingenii feret: Isocrates Ephorum €iniecta manu a foro subduxit, utiliorem componendis €monumentis historiarum ratus. Male enim respondent €coacta ingenia; reluctante natura inritus labor est. * Nihil tamen aeque oblectauerit animum quam amicitia €fidelis et dulcis. Quantum bonum est ubi praeparata sunt €pectora in quae tuto secretum omne descendat, quorum €conscientiam minus quam tuam timeas, quorum sermo €sollicitudinem leniat, sententia consilium expediat, hilaritas €tristitiam dissipet, conspectus ipse delectet! Quos scilicet €uacuos, quantum fieri poterit, a cupiditatibus eligemus; €serpunt enim uitia et in proximum quemque transiliunt et contactu nocent. Itaque ut [quod] in pestilentia curandum €est ne correptis iam corporibus et morbo flagrantibus €adsideamus, quia pericula trahemus adflatuque ipso €laborabimus, ita in amicorum legendis ingeniis dabimus €operam ut quam minime inquinatos adsumamus: initium €morbi est aegris sana miscere. Nec hoc praeceperim tibi, ut €neminem nisi sapientem sequaris aut adtrahas. Vbi enim @1 €istum inuenies quem tot saeculis quaerimus? Pro optimo sit minime malus. Vix tibi esset facultas dilectus felicioris, €si inter Platonas et Xenophontas et illum Socratici fetus €prouentum bonos quaereres, aut si tibi potestas Catonia-€nae fieret aetatis, quae plerosque dignos tulit qui Catonis €saeculo nascerentur (sicut multos peiores quam umquam €alias maximorumque molitores scelerum; utraque enim €turba opus erat ut Cato posset intellegi: habere debuit €et bonos quibus se adprobaret et malos in quibus uim €suam experiretur): nunc uero in tanta bonorum egestate minus fastidiosa fiat electio. Praecipue tamen uitentur €tristes et omnia deplorantes, quibus nulla non causa in €querellas placet. Constet illi licet fides et beniuolentia, €tranquillitati tamen inimicus est comes perturbatus et omnia €gemens.  @@Transeamus ad patrimonia, maximam humanarum €aerumnarum materiam; nam si omnia alia quibus angimur €compares, mortes aegrotationes metus desideria dolorum €laborumque patientiam, cum iis quae nobis mala pecunia nostra exhibet, haec pars multum praegrauabit. Itaque €cogitandum est quanto leuior dolor sit non habere quam €perdere: et intellegemus paupertati eo minorem tormen-€torum quo minorem damnorum esse materiam. Erras €enim si putas animosius detrimenta diuites ferre: maximis minimisque corporibus par est dolor uulneris. Bion ele-€ganter ait non minus molestum esse caluis quam comatis €pilos uelli. Idem scias licet de pauperibus locupletibusque, €par illis esse tormentum; utrique enim pecunia sua obhaesit €nec sine sensu reuelli potest. Tolerabilius autem est, ut dixi, €faciliusque non adquirere quam amittere, ideoque laeti-€ores uidebis quos numquam fortuna respexit quam quos þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸‰¨ˆ”deseruit. Vidit hoc Diogenes, uir ingentis animi, et effe-€cit ne quid sibi eripi posset. Tu istud paupertatem ino-€piam egestatem uoca, quod uoles ignominiosum securitati @1 €nomen inpone: putabo hunc non esse felicem, si quem mihi €alium inueneris cui nihil pereat. Aut ego fallor aut regnum €est inter auaros circumscriptores latrones plagiarios unum esse cui noceri non possit. Si quis de felicitate Diogenis €dubitat, potest idem dubitare et de deorum inmortalium €statu, an parum beate degant quod illis nec praedia nec €horti sint nec alieno colono rura pretiosa nec grande in €foro fenus. Non te pudet, quisquis diuitiis adstupes? Re-€spice agedum mundum: nudos uidebis deos, omnia dantis, €nihil habentis. Hunc tu pauperem putas an dis inmortali-bus similem qui se fortuitis omnibus exuit? Feliciorem tu €Demetrium Pompeianum uocas, quem non puduit locu-€pletiorem esse Pompeio? Numerus illi cotidie seruorum €uelut imperatori exercitus referebatur, cui iam dudum diuitiae esse debuerant duo uicarii et cella laxior. At Dio-€geni seruus unicus fugit nec eum reducere, cum monstrare-€tur, tanti putauit. 'Turpe est' inquit 'Manen sine Diogene €posse uiuere, Diogenen sine Mane non posse.' Videtur €mihi dixisse: 'age tuum negotium, fortuna, nihil apud €Diogenen iam tui est: fugit mihi seruus, immo liber abii.' Familia petit uestiarium uictumque, tot uentres auidissi-€morum animalium tuendi sunt, emenda uestis et custodi-€endae rapacissimae manus et flentium detestantiumque €ministeriis utendum: quanto ille felicior qui nihil ulli debet nisi cui facillime negat, sibi! Sed quoniam non est nobis €tantum roboris, angustanda certe sunt patrimonia, ut €minus ad iniurias fortunae simus expositi. Habiliora sunt €corpora in bello quae in arma sua contrahi possunt quam €quae superfunduntur et undique magnitudo sua uulneribus €obiecit: optimus pecuniae modus est qui nec in pauper-€tatem cadit nec procul a paupertate discedit.  @@Placebit autem haec nobis mensura, si prius parsimonia @1 €placuerit, sine qua nec ullae opes sufficiunt, nec ullae non €satis patent, praesertim cum in uicino remedium sit et €possit ipsa paupertas in diuitias se aduocata frugalitate conuertere. Adsuescamus a nobis remouere pompam et €usus rerum, non ornamenta metiri. Cibus famem domet, €potio sitim, libido qua necesse est fluat; discamus membris €nostris inniti, cultum uictumque non ad noua exempla €componere, sed ut maiorum mores suadent; discamus €continentiam augere, luxuriam coercere, gloriam tem-€perare, iracundiam lenire, paupertatem aequis oculis €aspicere, frugalitatem colere %etiam si mulos pudebit ei €plus%, desideriis naturalibus paruo parata remedia adhibere, €spes effrenatas et animum in futura imminentem uelut sub €uinculis habere, id agere ut diuitias a nobis potius quam a fortuna petamus. Non potest umquam tanta uarietas et €iniquitas casuum ita depelli ut non multum procellarum €inruat magna armamenta pandentibus; cogendae in artum €res sunt ut tela in uanum cadant, ideoque exilia interim €calamitatesque in remedium cessere et leuioribus incommo-€dis grauiora sanata sunt. Vbi parum audit praecepta animus €nec curari mollius potest, quidni consulatur ei, si pauper-€tas et ignominia et rerum euersio adhibetur, malo malum €opponitur? Adsuescamus ergo cenare posse sine populo et €seruis paucioribus seruire et uestes parare in quod inuen-€tae sunt et habitare contractius. Non in cursu tantum circi-€que certamine, sed in his spatiis uitae interius flectendum est. @1 @@Studiorum quoque quae liberalissima inpensa est tam €diu rationem habet quam diu modum. Quo innumerabiles €libros et bybliothecas, quarum dominus uix tota uita €indices perlegit? onerat discentem turba, non instruit, €multoque satius est paucis te auctoribus tradere quam errare per multos. Quadraginta milia librorum Alexan-€driae arserunt; pulcherrimum regiae opulentiae monu-€mentum alius laudauerit, sicut T. Liuius, qui elegantiae €regum curaeque egregium id opus ait fuisse: non fuit ele-€gantia illud aut cura, sed studiosa luxuria, immo ne studi-€osa quidem, quoniam non in studium sed in spectaculum €comparauerant, sicut plerisque ignaris etiam puerilium lit-€terarum libri non studiorum instrumenta sed cenationum €ornamenta sunt. Paretur itaque librorum quantum satis sit, nihil in apparatum. 'Honestius' inquis 'hoc se inpensae €quam in Corinthia pictasque tabulas effuderint.' Vitiosum €est ubique quod nimium est. Quid habes cur ignoscas €homini armaria [2e]2 citro atque ebore captanti, corpora €conquirenti aut ignotorum auctorum aut inprobatorum et €inter tot milia librorum oscitanti, cui uoluminum suorum frontes maxime placent titulique? Apud desidiosissimos €ergo uidebis quidquid orationum historiarumque est, tecto €tenus exstructa loculamenta; iam enim inter balnearia et €thermas bybliotheca quoque ut necessarium domus orna-€mentum expolitur. Ignoscerem plane, si studiorum nimia €cupidine erraretur: nunc ista conquisita, cum imaginibus €suis discripta [et] sacrorum opera ingeniorum in speciem €et cultum parietum comparantur. @1  @@At in aliquod genus uitae difficile incidisti et tibi igno-€ranti uel publica fortuna uel priuata laqueum inpegit quem €nec soluere possis nec rumpere: cogita compeditos primo €aegre ferre onera et inpedimenta crurum; deinde, ubi non €indignari illa sed pati proposuerunt, necessitas fortiter €ferre docet, consuetudo facile. Inuenies in quolibet genere €uitae oblectamenta et remissiones et uoluptates, si uolueris mala putare leuia potius quam inuidiosa facere. Nullo €melius nomine de nobis natura meruit, quae, cum sciret €quibus aerumnis nasceremur, calamitatium mollimentum €consuetudinem inuenit, cito in familiaritatem grauissima €adducens. Nemo duraret, si rerum aduersarum eandem uim adsiduitas haberet quam primus ictus. Omnes cum €fortuna copulati sumus: aliorum aurea catena est, laxa, €aliorum arta et sordida, sed quid refert? eadem custodia €uniuersos circumdedit alligatique sunt etiam qui alliga-€uerunt, nisi forte tu leuiorem in sinistra catenam putas. €Alium honores, alium opes uinciunt; quosdam nobilitas, €quosdam humilitas premit; quibusdam aliena supra €caput imperia sunt, quibusdam sua; quosdam exilia uno €loco tenent, quosdam sacerdotia: omnis uita seruitium est. Adsuescendum est itaque condicioni suae et quam minimum €de illa querendum et quidquid habet circa se commodi €adprendendum: nihil tam acerbum est in quo non aequus €animus solacium inueniat. Exiguae saepe areae in multos €usus discribentis arte patuerunt et quamuis angustum €pedem dispositio fecit habitabilem. Adhibe rationem diffi-€cultatibus: possunt et dura molliri et angusta laxari et grauia scite ferentis minus premere. Non sunt praeterea @1 €cupiditates in longinqua mittendae, sed in uicinum illis €egredi permittamus, quoniam includi ex toto non patiun-€tur. Relictis iis quae aut non possunt fieri aut difficulter €possunt, prope posita speique nostrae adludentia sequamur, €sed sciamus omnia aeque leuia esse, extrinsecus diuersas €facies habentia, introrsus pariter uana. Nec inuideamus €altius stantibus: quae excelsa uidebantur praerupta sunt. Illi rursus quos sors iniqua in ancipiti posuit tutiores €erunt superbiam detrahendo rebus per se superbis et fortu-€nam suam quam maxime poterunt in planum deferendo. €Multi quidem sunt quibus necessario haerendum sit in €fastigio suo, ex quo non possunt nisi cadendo descendere, €sed hoc ipsum testentur maximum onus suum esse quod €aliis graues esse cogantur, nec subleuatos se sed suffixos; €iustitia mansuetudine humanitate, larga et benigna manu €praeparent multa ad secundos casus praesidia, quorum spe €securius pendeant. Nihil tamen aeque nos ab his animi flucti-€bus uindicauerit quam semper aliquem incrementis termi-€num figere, nec fortunae arbitrium desinendi dare, sed ipsos €multo quidem citra [exempla hortentur] consistere; sic et €aliquae cupiditates animum acuent et finitae non in inmen-€sum incertumque producent.  @@Ad inperfectos et mediocres et male sanos hic meus €sermo pertinet, non ad sapientem. Huic non timide nec €pedetemptim ambulandum est; tanta enim fiducia sui est þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸‰¨‹„ut obuiam fortunae ire non dubitet nec umquam loco illi €cessurus sit. Nec habet ubi illam timeat, quia non mancipia €tantum possessionesque et dignitatem sed corpus quoque €suum et oculos et manum et quidquid cariorem uitam facit €seque ipsum inter precaria numerat uiuitque ut commo- @1 datus sibi et reposcentibus sine tristitia redditurus. Nec ideo €uilis est sibi quia scit se suum non esse, sed omnia tam €diligenter faciet, tam circumspecte quam religiosus homo €sanctusque solet tueri fidei commissa. Quandoque autem €reddere iubebitur, non queretur cum fortuna sed dicet: 'gratias ago pro eo quod possedi habuique. Magna quidem €res tuas mercede colui, sed quia ita imperas, do, cedo €gratus libensque. Si quid habere me tui uolueris etiamnunc, €seruabo; si aliud placet, ego uero factum signatumque €argentum, domum familiamque meam reddo, restituo.' €Appellauerit natura quae prior nobis credidit, et huic €dicemus: 'recipe animum meliorem quam dedisti; non €tergiuersor nec refugio; paratum habes a uolente quod non sentienti dedisti: aufer.' Reuerti unde ueneris quid graue €est? male uiuet quisquis nesciet bene mori. Huic itaque €primum rei pretium detrahendum est et spiritus inter €uilia numerandus. Gladiatores, ut ait Cicero, inuisos habe-€mus, si omni modo uitam inpetrare cupiunt; fauemus, si €contemptum eius prae se ferunt. Idem euenire nobis scias; saepe enim causa moriendi est timide mori. Fortuna illa, €quae ludos sibi facit, 'quo' inquit 'te reseruem, malum et €trepidum animal? Eo magis conuulneraberis et confodieris, €quia nescis praebere iugulum; at tu et uiues diutius et €morieris expeditius qui ferrum non subducta ceruice nec manibus oppositis sed animose recipis.' Qui mortem timebit €nihil umquam pro homine uiuo faciet; at qui sciet hoc sibi €cum conciperetur statim condictum, uiuet ad formulam et €simul illud quoque eodem animi robore praestabit, ne quid €ex iis quae eueniunt subitum sit. Quidquid enim [si] fieri @1 €potest quasi futurum sit prospiciendo malorum omnium €impetus molliet, qui ad praeparatos expectantesque nihil €adferunt noui, securis et beata tantum sperantibus graues ueniunt. Morbus est, captiuitas ruina ignis: nihil horum re-€pentinum est; sciebam in quam tumultuosum me contuber-€nium natura clusisset. Totiens in uicinia mea conclamatum €est; totiens praeter limen inmaturas exequias fax cereusque €praecessit; saepe a latere ruentis aedificii fragor sonuit; €multos ex iis quos forum curia sermo mecum contraxerat €nox abstulit et %iunctas sodalium manus copulatas% inter-€scidit: mirer ad me aliquando pericula accessisse quae €circa me semper errauerint? Magna pars hominum est quae nauigatura de tempestate non cogitat. Numquam me €in bona re mali pudebit auctoris. Publilius, tragicis comi-€cisque uehementior ingeniis quotiens mimicas ineptias et €uerba ad summam caueam spectantia reliquit, inter multa €alia coturno, non tantum sipario, fortiora et hoc ait: €@@@@cuiuis potest accidere quod cuiquam potest. €Hoc si quis in medullas demiserit et omnia aliena mala, €quorum ingens cotidie copia est, sic aspexerit tamquam €liberum illis et ad se iter sit, multo ante se armabit quam €petatur; sero animus ad periculorum patientiam post pericula instruitur. 'Non putaui hoc futurum' et 'umquam €tu hoc euenturum credidisses?' Quare autem non? Quae €sunt diuitiae quas non egestas et fames et mendicitas a €tergo sequatur? Quae dignitas cuius non praetextam et €augurale et lora patricia sordes comitentur et exprobratio @1 €notae et mille maculae et extrema contemptio? Quod €regnum est cui non parata sit ruina et proculcatio et domi-€nus et carnifex? Nec magnis ista interuallis diuisa, sed horae momentum interest inter solium et aliena genua. Scito €ergo omnem condicionem uersabilem esse et quidquid in €ullum incurrit posse in te quoque incurrere. Locuples es: €numquid diuitior Pompeio? Cui cum Gaius, uetus cogna-€tus, hospes nouus, aperuisset Caesaris domum ut suam €cluderet, defuit panis, aqua. Cum tot flumina possideret in €suo orientia, in suo cadentia, mendicauit stilicidia; fame ac €siti periit in palatio cognati, dum illi heres publicum funus esurienti locat. Honoribus summis functus es: numquid aut €tam magnis aut tam insperatis aut tam uniuersis quam €Seianus? Quo die illum senatus deduxerat populus in €frusta diuisit; in quem quidquid congeri poterat di homi-€nesque contulerant, ex eo nihil superfuit quod carnifex traheret. Rex es: non ad Croesum te mittam, qui rogum €suum et accendi uiuus et extingui uidit, factus non regno €tantum, etiam morti suae superstes, non ad Iugurtham, €quem populus Romanus intra annum quam timuerat €spectauit: Ptolemaeum Africae regem, Armeniae Mithri-€daten inter Gaianas custodias uidimus; alter in exilium €missus est, alter ut meliore fide mitteretur optabat. In €tanta rerum susum ac deosum euntium uersatione si non €quidquid fieri potest pro futuro habes, das in te uires rebus €aduersis, quas infregit quisquis prior uidit.  @@Proximum ab his erit ne aut in superuacuis aut ex €superuacuo laboremus, id est ne quae aut non possumus €consequi concupiscamus aut adepti uanitatem cupidita-€tium nostrarum sero post multum sudorem intellegamus, @1 €id est ne aut labor inritus sit sine effectu aut effectus labore €indignus; fere enim ex his tristitia sequitur, si aut non successit aut successus pudet. Circumcidenda concursatio, €qualis est magnae parti hominum domos et theatra et fora €pererrantium: alienis se negotiis offerunt, semper aliquid €agentibus similes. Horum si aliquem exeuntem e domo €interrogaueris 'quo tu? quid cogitas?' respondebit tibi €'non mehercules scio; sed aliquos uidebo, aliquid agam.' Sine proposito uagantur quaerentes negotia nec quae de-€stinauerunt agunt sed in quae incucurrerunt; inconsultus €illis uanusque cursus est, qualis formicis per arbusta repen-€tibus, quae in summum cacumen et inde in imum inanes €aguntur: his plerique similem uitam agunt, quorum non inmerito quis inquietam inertiam dixerit. Quorundam €quasi ad incendium currentium misereberis: usque eo €inpellunt obuios et se aliosque praecipitant, cum interim €cucurrerunt aut salutaturi aliquem non resalutaturum aut €funus ignoti hominis prosecuturi aut ad iudicium saepe €litigantis aut ad sponsalia saepe nubentis et lecticam ad-€sectati quibusdam locis etiam tulerunt; dein domum cum €superuacua redeuntes lassitudine iurant nescire se ipsos €quare exierint, ubi fuerint, postero die erraturi per eadem illa uestigia. Omnis itaque labor aliquo referatur, aliquo €respiciat. Non industria inquietos sed insanos falsae rerum €imagines agitant; nam ne illi quidem sine aliqua spe mouen-€tur: proritat illos alicuius rei species, cuius uanitatem capta mens non coarguit. Eodem modo unumquemque ex his €qui ad augendam turbam exeunt inanes et leues causae €per urbem circumducunt; nihilque habentem in quod labo-€ret lux orta expellit et, cum multorum frustra liminibus @1 €inlisus nomenculatores persalutauit, a multis exclusus €neminem ex omnibus difficilius domi quam se conuenit. Ex hoc malo dependet illud taeterrimum uitium, auscul-€tatio et publicorum secretorumque inquisitio et multarum €rerum scientia quae nec tuto narrantur nec tuto audiuntur.  @@Hoc secutum puto Democritum ita coepisse: 'qui tran-€quille uolet uiuere nec priuatim agat multa nec publice', €ad superuacua scilicet referentem. Nam si necessaria sunt, €et priuatim et publice non tantum multa sed innumerabilia €agenda sunt; ubi uero nullum officium sollemne nos citat, inhibendae actiones. Nam qui multa agit saepe fortunae €potestatem sui facit, quam tutissimum est raro experiri, €ceterum semper de illa cogitare et nihil sibi de fide eius €promittere: 'nauigabo, nisi si quid inciderit' et 'praetor €fiam, nisi si quid obstiterit' et 'negotiatio mihi respondebit, nisi si quid interuenerit'. Hoc est quare sapienti nihil €contra opinionem dicamus accidere: non illum casibus €hominum excerpimus sed erroribus nec illi omnia ut uoluit €cedunt, sed ut cogitauit; in primis autem cogitauit aliquid €posse propositis suis resistere. Necesse est autem leuius ad þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸‰¨“†animum peruenire destitutae cupiditatis dolorem cui suc-€cessum non utique promiseris.  @@Faciles etiam nos facere debemus, ne nimis destinatis €rebus indulgeamus, transeamusque in ea in quae nos casus €deduxerit nec mutationem aut consili aut status per-€timescamus, dummodo nos leuitas, inimicissimum quieti €uitium, non excipiat. Nam et pertinacia necesse est anxia €et misera sit, cui fortuna saepe aliquid extorquet, et €leuitas multo grauior nusquam se continens. Vtrumque €infestum est tranquillitati, et nihil mutare posse et nihil pati. Vtique animus ab omnibus externis in se reuocandus @1 €est: sibi confidat, se gaudeat, sua suspiciat, recedat quan-€tum potest ab alienis et se sibi adplicet, damna non sentiat, etiam aduersa benigne interpretetur. Nuntiato naufragio €Zenon noster, cum omnia sua audiret submersa, 'iubet' €inquit 'me fortuna expeditius philosophari.' Minabatur €Theodoro philosopho tyrannus mortem et quidem insepul-€tam: 'habes' inquit 'cur tibi placeas, hemina sanguinis in €tua potestate est; nam quod ad sepulturam pertinet, o te €ineptum, si putas mea interesse supra terram an infra putrescam.' Canus Iulius, uir in primis magnus, cuius €admirationi ne hoc quidem obstat quod nostro saeculo €natus est, cum Gaio diu altercatus, postquam abeunti €Phalaris ille dixit 'ne forte inepta spe tibi blandiaris, duci te iussi', 'gratias' inquit 'ago, optime princeps.' Quid sen-€serit dubito; multa enim mihi occurrunt. Contumeliosus €esse uoluit et ostendere quanta crudelitas esset in qua €mors beneficium erat? An exprobrauit illi cotidianam de-€mentiam?_agebant enim gratias et quorum liberi occisi €et quorum bona ablata erant. An tamquam libertatem €libenter accepit? Quidquid est, magno animo respondit. Dicet aliquis 'potuit post hoc iubere illum Gaius uiuere.' €Non timuit hoc Canus; nota erat Gai in talibus imperiis €fides. Credisne illum decem medios usque ad supplicium €dies sine ulla sollicitudine exegisse? Verisimile non est quae €uir ille dixerit, quae fecerit, quam in tranquillo fuerit. Ludebat latrunculis, cum centurio agmen periturorum €trahens illum quoque excitari iuberet. Vocatus numerauit €calculos et sodali suo 'uide' inquit 'ne post mortem meam €mentiaris te uicisse'; tum annuens centurioni 'testis' inquit €'eris uno me antecedere.' Lusisse tu Canum illa tabula putas? inlusit. Tristes erant amici talem amissuri uirum: €'quid maesti' inquit 'estis? Vos quaeritis an inmortales €animae sint: ego iam sciam.' Nec desiit ueritatem in ipso fine scrutari et ex morte sua quaestionem habere. Prose- @1 €quebatur illum philosophus suus nec iam procul erat tumu-€lus in quo Caesari deo nostro fiebat cotidianum sacrum: €is 'quid,' inquit 'Cane, nunc cogitas? aut quae tibi mens €est?' 'Obseruare' inquit Canus 'proposui illo uelocissimo €momento an sensurus sit animus exire se', promisitque, €si quid explorasset, circumiturum amicos et indicaturum quis esset animarum status. Ecce in media tempestate €tranquillitas, ecce animus aeternitate dignus, qui fatum €suum in argumentum ueri uocat, qui in ultimo illo gradu €positus exeuntem animam percontatur nec usque ad mortem €tantum sed aliquid etiam ex ipsa morte discit: nemo diutius €philosophatus est. Non raptim relinquetur magnus uir et €cum cura dicendus: dabimus te in omnem memoriam, €clarissimum caput, Gaianae cladis magna portio.  @@Sed nihil prodest priuatae tristitiae causas abiecisse; €occupat enim nonnumquam odium generis humani. Cum €cogitaueris quam sit rara simplicitas et quam ignota in-€nocentia et uix umquam nisi cum expedit fides et occurrit €tot scelerum felicium turba et libidinis lucra damnaque €pariter inuisa et ambitio usque eo iam se suis non continens €terminis ut per turpitudinem splendeat, agitur animus in €noctem et uelut euersis uirtutibus, quas nec sperare licet nec habere prodest, tenebrae oboriuntur. In hoc itaque €flectendi sumus, ut omnia uulgi uitia non inuisa nobis sed €ridicula uideantur et Democritum potius imitemur quam €Heraclitum. Hic enim, quotiens in publicum processerat, €flebat, ille ridebat, huic omnia quae agimus miseriae, illi €ineptiae uidebantur. Eleuanda ergo omnia et facili animo €ferenda: humanius est deridere uitam quam deplorare. Adice quod de humano quoque genere melius meretur €qui ridet illud quam qui luget: ille ei spei bonae aliquid @1 €relinquit, hic autem stulte deflet quae corrigi posse desperat; €et uniuersa contemplanti maioris animi est qui risum non €tenet quam qui lacrimas, quando lenissimum adfectum €animi mouet et nihil magnum, nihil seuerum, ne miserum quidem ex tanto paratu putat. Singula propter quae laeti €ac tristes sumus sibi quisque proponat et sciet uerum esse €quod Bion dixit, omnia hominum negotia simillima initiis €esse nec uitam illorum magis sanctam aut seueram esse quam conceptum, [2in nihilum redigi ex]2 nihilo natos. Sed €satius est publicos mores et humana uitia placide accipere €nec in risum nec in lacrimas excidentem; nam alienis malis €torqueri aeterna miseria est, alienis delectari malis uoluptas €inhumana, sicut illa inutilis humanitas flere, quia aliquis filium efferat, et frontem suam fingere. In suis quoque malis €ita gerere se oportet ut dolori tantum des quantum [2natura]2 €poscit, non quantum consuetudo; plerique enim lacrimas €fundunt ut ostendant et totiens siccos oculos habent €quotiens spectator defuit, turpe iudicantes non flere cum €omnes faciant: adeo penitus hoc se malum fixit, ex aliena €opinione pendere, ut in simulationem etiam res simplicis-€sima, dolor, ueniat.  @@Sequitur pars quae solet non inmerito contristare et in €sollicitudinem adducere. Vbi bonorum exitus mali sunt, €ubi Socrates cogitur in carcere mori, Rutilius in exilio €uiuere, Pompeius et Cicero clientibus suis praebere cerui-€cem, Cato ille, uirtutium uiua imago, incumbens gladio €simul de se ac de re publica palam facere, necesse est tor-€queri tam iniqua praemia fortunam persoluere; et quid @1 €sibi quisque tunc speret, cum uideat pessima optimos pati? Quid ergo est? Vide quomodo quisque illorum tulerit et, €si fortes fuerunt, ipsorum illos animo desidera, si muli-€ebriter et ignaue perierunt, nihil peri=t: aut digni sunt €quorum uirtus tibi placeat, aut indigni quorum desidere-€tur ignauia. Quid enim est turpius quam si maximi uiri timidos fortiter moriendo faciunt? Laudemus totiens di-€gnum laudibus et dicamus: 'tanto fortior, tanto felicior! €Omnes effugisti casus, liuorem, morbum; existi ex custo-€dia; non tu dignus mala fortuna dis uisus es, sed indignus €in quem iam aliquid fortuna posset.' Subducentibus uero €se et in ipsa morte ad uitam respectantibus manus inicien-dae sunt. Neminem flebo laetum, neminem flentem: ille €lacrimas meas ipse abstersit, hic suis lacrimis effecit ne €ullis dignus sit. Ego Herculem fleam quod uiuus uritur, €aut Regulum quod tot clauis configitur, aut Catonem quod €uulnera [2uulnerat]2 sua? Omnes isti leui temporis inpensa €inuenerunt quomodo aeterni fierent, et ad inmortalitatem €moriendo uenerunt.  @@Est et illa sollicitudinum non mediocris materia, si te €anxie componas nec ullis simpliciter ostendas, qualis mul-€torum uita est, ficta, ostentationi parata; torquet enim €adsidua obseruatio sui et deprendi aliter ac solet metuit. €Nec umquam cura soluimur, ubi totiens nos aestimari puta-€mus quotiens aspici; nam et multa incidunt quae inuitos €denudent et, ut bene cedat tanta sui diligentia, non tamen €iucunda uita aut secura est semper sub persona uiuentium. At illa quantum habet uoluptatis sincera et per se inornata €simplicitas, nihil obtendens moribus suis! Subit tamen et €haec uita contemptus periculum, si omnia omnibus patent; @1 €sunt enim qui fastidiant quidquid propius adierunt. Sed nec €uirtuti periculum est ne admota oculis reuilescat et satius €est simplicitate contemni quam perpetua simulatione tor-€queri. Modum tamen rei adhibeamus: multum interest, €simpliciter uiuas an neglegenter. @@Multum et in se recedendum est; conuersatio enim dis-€similium bene composita disturbat et renouat adfectus et €quidquid inbecillum in animo nec percuratum est exulcerat. þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸‰¨‘“„Miscenda tamen ista et alternanda sunt, solitudo et frequen-€tia: illa nobis faciet hominum desiderium, haec nostri, et €erit altera alterius remedium; odium turbae sanabit solitudo, €taedium solitudinis turba. @@Nec in eadem intentione aequaliter retinenda mens est, €sed ad iocos deuocanda. Cum puerulis Socrates ludere non €erubescebat et Cato uino laxabat animum curis publicis €fatigatum et Scipio triumphale illud ac militare corpus €mouebat ad numeros, non molliter se infringens, ut nunc €mos est etiam incessu ipso ultra muliebrem mollitiam fluen-€tibus, sed ut antiqui illi uiri solebant inter lusum ac festa €tempora uirilem in modum tripudiare, non facturi detri-mentum, etiam si ab hostibus suis spectarentur. Danda €est animis remissio: meliores acrioresque requieti surgent. €Vt fertilibus agris non est imperandum_cito enim illos €exhauriet numquam intermissa fecunditas_ita animorum €impetus adsiduus labor franget, uires recipient paulum re-€soluti et remissi; nascitur ex adsiduitate laborum animorum hebetatio quaedam et languor. Nec ad hoc tanta hominum €cupiditas tenderet, nisi naturalem quandam uoluptatem €haberet lusus iocusque; quorum frequens usus omne animis €pondus omnemque uim eripiet; nam et somnus refectioni €necessarius est, hunc tamen semper si diem noctemque @1 €continues, mors erit. Multum interest, remittas aliquid an soluas. Legum conditores festos instituerunt dies, ut ad €hilaritatem homines publice cogerentur, tamquam neces-€sarium laboribus interponentes temperamentum; et magni, €ut dixi, uiri quidam sibi menstruas certis diebus ferias €dabant, quidam nullum non diem inter otium et curas di-€uidebant. Qualem Pollionem Asinium oratorem magnum €meminimus, quem nulla res ultra decumam retinuit; ne €epistulas quidem post eam horam legebat, ne quid nouae €curae nasceretur, sed totius diei lassitudinem duabus illis €horis ponebat. Quidam medio die interiunxerunt et in €postmeridianas horas aliquid leuioris operae distulerunt. €Maiores quoque nostri nouam relationem post horam decu-€mam in senatu fieri uetabant. Miles uigilias diuidit, et nox immunis est ab expeditione redeuntium. Indulgendum est €animo dandumque subinde otium quod alimenti ac uirium €loco sit. Et in ambulationibus apertis uagandum, ut caelo €libero et multo spiritu augeat attollatque se animus; ali-€quando uectatio iterque et mutata regio uigorem dabunt €conuictusque et liberalior potio. Non numquam et usque €ad ebrietatem ueniendum, non ut mergat nos sed ut depri-€mat; eluit enim curas et ab imo animum mouet et ut €morbis quibusdam ita tristitiae medetur, Liberque non ob €licentiam linguae dictus est [inuentor uini] sed quia liberat €seruitio curarum animum et adserit uegetatque et auda-ciorem in omnis conatus facit. Sed ut libertatis ita uini €salubris moderatio est. Solonem Arcesilanque indulsisse €uino credunt, Catoni ebrietas obiecta est: facilius efficiet, €quisquis obiecit [et], crimen honestum quam turpem €Catonem. Sed nec saepe faciendum est, ne animus malam @1 €consuetudinem ducat, et aliquando tamen in exultationem €libertatemque extrahendus tristisque sobrietas remouenda paulisper. Nam siue Graeco poetae credimus 'aliquando et €insanire iucundum est', siue Platoni 'frustra poeticas fores €compos sui pepulit', siue Aristoteli 'nullum magnum in-€genium sine mixtura dementiae fuit': non potest grande aliquid et super ceteros loqui nisi mota mens. Cum uulgaria €et solita contempsit instinctuque sacro surrexit excelsior, €tunc demum aliquid cecinit grandius ore mortali. Non €potest sublime quicquam et in arduo positum contingere €quam diu apud se est: desciscat oportet a solito et efferatur €et mordeat frenos et rectorem rapiat suum eoque ferat quo €per se timuisset escendere. @@Habes, Serene carissime, quae possint tranquillitatem €tueri, quae restituere, quae subrepentibus uitiis resistant; €illud tamen scito, nihil horum satis esse ualidum rem €inbecillam seruantibus, nisi intenta et adsidua cura circumit €animum labentem. @1 °¯ôÿ@@@@{1DIALOGORVM LIBER X €@@@@AD PAVLINVM €@@@@DE BREVITATE VITAE}1 ¡Maior pars mortalium, Pauline, de naturae malignitate €conqueritur, quod in exiguum aeui gignimur, quod haec €tam uelociter, tam rapide dati nobis temporis spatia decur-€runt, adeo ut exceptis admodum paucis ceteros in ipso uitae €apparatu uita destituat. Nec huic publico, ut opinantur, €malo turba tantum et inprudens uulgus ingemuit: clarorum €quoque uirorum hic adfectus querellas euocauit. Inde illa €maximi medicorum exclamatio est, 'uitam breuem esse, longam artem'; inde Aristotelis cum rerum natura exigen-€tis minime conueniens sapienti uiro lis est: 'aetatis illam €animalibus tantum indulsisse ut quina aut dena saecula €educerent, homini in tam multa ac magna genito tanto citeriorem terminum stare.' Non exiguum temporis habe-€mus, sed multum perdimus. Satis longa uita et in maxima-€rum rerum consummationem large data est, si tota bene €conlocaretur; sed ubi per luxum ac neglegentiam diffluit, €ubi nulli bonae rei inpenditur, ultima demum necessitate @1 cogente quam ire non intelleximus transisse sentimus. Ita €est: non accipimus breuem uitam sed facimus nec inopes €eius sed prodigi sumus. Sicut amplae et regiae opes, ubi ad €malum dominum peruenerunt, momento dissipantur, at €quamuis modicae, si bono custodi traditae sunt, usu cre-€scunt, ita aetas nostra bene disponenti multum patet.  @@Quid de rerum natura querimur? Illa se benigne gessit: €uita, si uti scias, longa est. [2At]2 alium insatiabilis tenet €auaritia, alium in superuacuis laboribus operosa sedulitas; €alius uino madet, alius inertia torpet; alium defetigat ex €alienis iudiciis suspensa semper ambitio, alium mercandi €praeceps cupiditas circa omnis terras, omnia maria spe €lucri ducit; quosdam torquet cupido militiae, numquam €non aut alienis periculis intentos aut suis anxios; sunt quos €ingratus superiorum cultus uoluntaria seruitute consumat; multos aut adfectatio alienae fortunae aut suae querella €detinuit; plerosque nihil certum sequentis uaga et incon-€stans et sibi displicens leuitas per noua consilia iactauit; €quibusdam nihil quo cursum derigant placet, sed marcentis €oscitantisque fata deprendunt, adeo ut quod apud maxi-€mum poetarum more oraculi dictum est uerum esse non €dubitem: 'exigua pars est uitae qua uiuimus.' Ceterum @1 quidem omne spatium non uita sed tempus est. Vrgent et €circumstant uitia undique nec resurgere aut in dispectum €ueri attollere oculos sinunt, sed mersos et in cupiditatem €infixos premunt. Numquam illis recurrere ad se licet; si €quando aliqua fortuito quies contigit, uelut profundum €mare, in quo post uentum quoque uolutatio est, fluctuantur, nec umquam illis a cupiditatibus suis otium est. De istis me €putas dicere quorum in confesso mala sunt? aspice illos ad €quorum felicitatem concurritur: bonis suis offocantur. Quam €multis diuitiae graues sunt! quam multorum eloquentia et €cotidiana ostentandi ingenii occupatio sanguinem educit! €quam multi continuis uoluptatibus pallent! quam multis €nihil liberi relinquit circumfusus clientium populus! Omnis €denique istos ab infimis usque ad summos pererra: hic €aduocat, hic adest, ille periclitatur, ille defendit, ille iudicat, €nemo se sibi uindicat, alius in alium consumitur. Interroga €de istis quorum nomina ediscuntur, his illos dinosci uidebis notis: ille illius cultor est, hic illius; suus nemo est. Deinde €dementissima quorundam indignatio est: queruntur de €superiorum fastidio, quod ipsis adire uolentibus non uaca-€uerint! Audet quisquam de alterius superbia queri qui sibi €ipse numquam uacat? Ille tamen te, quisquis es, insolenti €quidem uultu sed aliquando respexit, ille aures suas ad tua €uerba demisit, ille te ad latus suum recepit: tu non inspicere €te umquam, non audire dignatus es. Non est itaque quod @1 €ista officia cuiquam inputes, quoniam quidem, cum illa €faceres, non esse cum alio uolebas sed tecum esse non €poteras.  @@Omnia licet quae umquam ingenia fulserunt in hoc unum €consentiant, numquam satis hanc humanarum mentium €caliginem mirabuntur. Praedia sua occupari a nullo patiun-þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸Š£„tur et, si exigua contentio est de modo finium, ad lapides et €arma discurrunt: in uitam suam incedere alios sinunt, immo €uero ipsi etiam possessores eius futuros inducunt. Nemo €inuenitur qui pecuniam suam diuidere uelit: uitam unus-€quisque quam multis distribuit! Adstricti sunt in continendo €patrimonio, simul ad iacturam temporis uentum est, pro-fusissimi in eo cuius unius honesta auaritia est. Libet itaque €ex seniorum turba comprendere aliquem: 'peruenisse te ad €ultimum aetatis humanae uidemus, centesimus tibi uel €supra premitur annus: agedum ad computationem aetatem €tuam reuoca. Duc quantum ex isto tempore creditor, €quantum amica, quantum rex, quantum cliens abstulerit, €quantum lis uxoria, quantum seruorum coercitio, quantum €officiosa per urbem discursatio; adice morbos quos manu €fecimus, adice et quod sine usu iacuit: uidebis te pauciores annos habere quam numeras. Repete memoria tecum €quando certus consilii fueris, quotus quisque dies ut de-€stinaueras cesserit, quando tibi usus tui fuerit, quando in €statu suo uultus, quando animus intrepidus, quid tibi in €tam longo aeuo facti operis sit, quam multi uitam tuam €diripuerint te non sentiente quid perderes, quantum uanus €dolor, stulta laetitia, auida cupiditas, blanda conuersatio €abstulerit, quam exiguum tibi de tuo relictum sit: intelleges te inmaturum mori.' Quid ergo est in causa? Tamquam €semper uicturi uiuitis, numquam uobis fragilitas uestra €succurrit, non obseruatis quantum iam temporis transierit; @1 €uelut ex pleno et abundanti perditis, cum interim fortasse €ille ipse qui alicui uel homini uel rei donatur dies ultimus €sit. Omnia tamquam mortales timetis, omnia tamquam inmortales concupiscitis. Audies plerosque dicentes: 'a quin-€quagesimo anno in otium secedam, sexagesimus me annus €ab officiis dimittet.' Et quem tandem longioris uitae prae-€dem accipis? Quis ista sicut disponis ire patietur? Non pudet €te reliquias uitae tibi reseruare et id solum tempus bonae €menti destinare quod in nullam rem conferri possit? Quam €serum est tunc uiuere incipere cum desinendum est! Quae €tam stulta mortalitatis obliuio in quinquagesimum et sexa-€gesimum annum differre sana consilia et inde uelle uitam €inchoare quo pauci perduxerunt!  @@Potentissimis et in altum sublatis hominibus excidere €uoces uidebis quibus otium optent laudent, omnibus bonis €suis praeferant. Cupiunt interim ex illo fastigio suo, si tuto €liceat, descendere; nam ut nihil extra lacessat aut quatiat, €in se ipsa fortuna ruit. @@Diuus Augustus, cui di plura quam ulli praestiterunt, non €desi=t quietem sibi precari et uacationem a re publica petere; €omnis eius sermo ad hoc semper reuolutus est, ut spera-€ret otium; hoc labores suos, etiam si falso, dulci tamen ob-lectabat solacio, aliquando se uicturum sibi. In quadam ad €senatum missa epistula, cum requiem suam non uacuam €fore dignitatis nec a priore gloria discrepantem pollicitus €esset, haec uerba inueni: 'sed ista fieri speciosius quam €promitti possunt. Me tamen cupido temporis optatissimi €mihi prouexit ut, quoniam rerum laetitia moratur [ut] €adhuc, praeciperem aliquid uoluptatis ex uerborum dul-cedine.' Tanta uisa est res otium ut illam, quia usu non €poterat, cogitatione praesumeret. Qui omnia uidebat ex se @1 €uno pendentia, qui hominibus gentibusque fortunam dabat, €illum diem laetissimus cogitabat quo magnitudinem suam exueret. Expertus erat quantum illa bona per omnis terras €fulgentia sudoris exprimerent, quantum occultarum sollici-€tudinum tegerent: cum ciuibus primum, deinde cum col-€legis, nouissime cum adfinibus coactus armis decernere, €mari terraque sanguinem fudit. Per Macedoniam Siciliam €Aegyptum Syriam Asiamque et omnis prope oras bello €circumactus Romana caede lassos exercitus ad externa bella €conuertit. Dum Alpes pacat inmixtosque mediae paci et €imperio hostes perdomat, dum ultra Rhenum et Euphra-€ten et Danuuium terminos mouet, in ipsa urbe Murenae, €Caepionis, Lepidi, Egnati, aliorum in eum mucrones acue-bantur. Nondum horum effugerat insidias: filia et tot €nobiles iuuenes adulterio uelut sacramento adacti iam €infractam aetatem territabant Iullusque et iterum timenda €cum Antonio mulier. Haec ulcera cum ipsis membris €absciderat: alia subnascebantur; uelut graue multo san-€guine corpus parte semper aliqua rumpebatur. Itaque €otium optabat, in huius spe et cogitatione labores eius €residebant, hoc uotum erat eius qui uoti compotes facere €poterat.  @@M. Cicero inter Catilinas Clodios iactatus Pompeiosque €et Crassos, partim manifestos inimicos, partim dubios ami-€cos, dum fluctuatur cum re publica et illam pessum euntem €tenet, nouissime abductus, nec secundis rebus quietus nec €aduersarum patiens, quotiens illum ipsum consulatum suum non sine causa sed sine fine laudatum detestatur! Quam €flebiles uoces exprimit in quadam ad Atticum epistula iam €uicto patre Pompeio, adhuc filio in Hispania fracta arma re- @1 €fouente! 'Quid agam' inquit 'hic quaeris? moror in Tuscu-€lano meo semiliber.' Alia deinceps adicit quibus et priorem €aetatem complorat et de praesenti queritur et de futura desperat. Semiliberum se dixit Cicero: at mehercules num-€quam sapiens in tam humile nomen procedet, numquam €semiliber erit, integrae semper libertatis et solidae, solutus €et sui iuris et altior ceteris. Quid enim supra eum potest €esse qui supra fortunam est?  @@Liuius Drusus, uir acer et uehemens, cum leges nouas et €mala Gracchana mouisset stipatus ingenti totius Italiae €coetu, exitum rerum non peruidens quas nec agere licebat €nec iam liberum erat semel inchoatas relinquere, execratus €inquietam a primordiis uitam dicitur dixisse uni sibi ne €puero quidem umquam ferias contigisse. Ausus est enim et €pupillus adhuc et praetextatus iudicibus reos commendare €et gratiam suam foro interponere, tam efficaciter quidem ut quaedam iudicia constet ab illo rapta. Quo non erumperet €tam inmatura ambitio? scires in malum ingens et priuatum €et publicum euasuram [2tam]2 praecoquem audaciam. Sero €itaque querebatur nullas sibi ferias contigisse, a puero sedi-€tiosus et foro grauis. Disputatur an ipse sibi manus attulerit; €subito enim uulnere per inguen accepto conlapsus est, €aliquo dubitante an mors eius uoluntaria esset, nullo an tempestiua. Superuacuum est commemorare plures qui, €cum aliis felicissimi uiderentur, ipsi in se uerum testimo-€nium dixerunt perosi omnem actum annorum suorum; sed €his querellis nec alios mutauerunt nec se ipsos; nam cum €uerba eruperunt, adfectus ad consuetudinem relabuntur. @@Vestra mehercules uita, licet supra mille annos exeat, in €artissimum contrahetur: ista uitia nullum non saeculum €deuorabunt. Hoc uero spatium quod, quamuis natura €currit, ratio dilatat, cito uos effugiat necesse est; non enim @1 €adprenditis nec retinetis nec uelocissimae omnium rei mo-€ram facitis, sed abire ut rem superuacuam ac reparabilem €sinitis.  @@In primis autem et illos numero qui nulli rei nisi uino ac €libidini uacant; nulli enim turpius occupati sunt. Ceteri €etiam si uana gloriae imagine teneantur, speciose tamen €errant; licet auaros mihi, licet iracundos enumeres uel odia €exercentes iniusta uel bella, omnes isti uirilius peccant: in €uentrem ac libidinem proiectorum inhonesta labes est. Omnia istorum tempora excute, aspice quam diu computent, €quam diu insidientur, quam diu timeant, quam diu colant, €quam diu colantur, quantum uadimonia sua atque aliena €occupent, quantum conuiuia, quae iam ipsa officia sunt: €uidebis quemadmodum illos respirare non sinant uel mala €sua uel bona. @@Denique inter omnes conuenit nullam rem bene exerceri €posse ab homine occupato, non eloquentiam, non liberales €disciplinas, quando districtus animus nihil altius recipit sed €omnia uelut inculcata respuit. Nihil minus est hominis €occupati quam uiuere: nullius rei difficilior scientia est. €Professores aliarum artium uulgo multique sunt, quasdam €uero ex his pueri admodum ita percepisse uisi sunt ut etiam €praecipere possent: uiuere tota uita discendum est et, quod magis fortasse miraberis, tota uita discendum est mori. Tot €maximi uiri relictis omnibus inpedimentis, cum diuitiis þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸Š§”ƒofficiis uoluptatibus renuntiassent, hoc unum in extremam €usque aetatem egerunt, ut uiuere scirent; plures tamen ex €his nondum se scire confessi uita abierunt, nedum ut isti sciant. Magni, mihi crede, et supra humanos errores €eminentis uiri est nihil ex suo tempore delibari sinere, et €ideo eius uita longissima est quia, quantumcumque patuit, @1 €totum ipsi uacauit. Nihil inde incultum otiosumque iacuit, €nihil sub alio fuit, neque enim quicquam repperit dignum €quod cum tempore suo permutaret, custos eius parcissimus. €Itaque satis illi fuit: iis uero necesse est defuisse ex quorum uita multum populus tulit. Nec est quod putes [hinc] illos €[2non]2 aliquando intellegere damnum suum: plerosque certe €audies ex iis quos magna felicitas grauat inter clientium €greges aut causarum actiones aut ceteras honestas miserias exclamare interdum 'uiuere mihi non licet'. Quidni non €liceat? omnes illi qui te sibi aduocant tibi abducunt. Ille €reus quot dies abstulit? quot ille candidatus? quot illa anus €efferendis heredibus lassa? quot ille ad inritandam auaritiam €captantium simulatus aeger? quot ille potentior amicus, qui €uos non in amicitiam sed in apparatum habet? Dispunge, €inquam, et recense uitae tuae dies: uidebis paucos admo-dum et reiculos apud te resedisse. Adsecutus ille quos opta-€uerat fasces cupit ponere et subinde dicit 'quando hic annus €praeteribit?' Facit ille ludos, quorum sortem sibi optin-€gere magno aestimauit: 'quando' inquit 'istos effugiam?' €Diripitur ille toto foro patronus et magno concursu omnia €ultra quam audiri potest complet: 'quando' inquit 'res pro-€ferentur?' Praecipitat quisque uitam suam et futuri desiderio laborat, praesentium taedio. At ille qui nullum non tempus €in usus suos confert, qui omnem diem tamquam ultimum €ordinat, nec optat crastinum nec timet. Quid enim est quod €iam ulla hora nouae uoluptatis possit adferre? omnia nota, €omnia ad satietatem percepta sunt. De cetero [foro] fortuna @1 €ut uolet ordinet: uita iam in tuto est. Huic adici potest, de-€trahi nihil, et adici sic quemadmodum saturo iam ac pleno aliquid cibi quod nec desiderat [2et]2 capit. Non est itaque €quod quemquam propter canos aut rugas putes diu uixisse: €non ille diu uixit sed diu fuit. Quid enim si illum multum €putes nauigasse quem saeua tempestas a portu exceptum €huc et illuc tulit ac uicibus uentorum ex diuerso furentium €per eadem spatia in orbem egit? non ille multum nauigauit €sed multum iactatus est.  @@Mirari soleo, cum uideo aliquos tempus petentes et eos qui €rogantur facillimos; illud uterque spectat propter quod €tempus petitum est, ipsum quidem neuter: quasi nihil peti-€tur, quasi nihil datur. Re omnium pretiosissima luditur; €fallit autem illos quia res incorporalis est, quia sub oculos €non uenit, ideoque uilissime aestimatur, immo paene nul-lum eius pretium est. Annua, congiaria homines carissime €accipiunt et illis aut laborem aut operam aut diligentiam €suam locant: nemo aestimat tempus; utuntur illo laxius €quasi gratuito. At eosdem [aegros] uidebis, si mortis pericu-€lum propius admotum est, medicorum genua tangentes, si €metuunt capitale supplicium, omnia sua ut uiuant paratos inpendere: tanta in illis discordia adfectuum est. Quodsi €posset quemadmodum praeteritorum annorum cuiusque €numerus proponi, sic futurorum, quomodo illi qui paucos €uiderent superesse trepidarent, quomodo illis parcerent! €Atqui facile est quamuis exiguum dispensare quod certum €est; id debet seruari diligentius quod nescias quando deficiat. Nec est tamen quod putes illos ignorare quam cara res sit: €dicere solent eis quos ualdissime diligunt paratos se partem €annorum suorum dare. Dant nec intellegunt; dant autem @1 €ita ut sine illorum incremento sibi detrahant. Sed hoc ipsum, €an detrahant, nesciunt; ideo tolerabilis est illis iactura detrimenti latentis. Nemo restituet annos, nemo iterum te €tibi reddet. Ibit qua coepit aetas nec cursum suum aut €reuocabit aut supprimet; nihil tumultuabitur, nihil admone-€bit uelocitatis suae: tacita labetur. Non illa se regis imperio, €non fauore populi longius proferet: sicut missa est a primo €die curret, nusquam deuertetur, nusquam remorabitur. €Quid fiet? tu occupatus es, uita festinat: mors interim aderit, €cui uelis nolis uacandum est.  @@Potestne quicquam %sensus hominum eorum dico% qui €prudentiam iactant? operosius occupati sunt ut melius €possint uiuere, inpendio uitae uitam instruunt. Cogitationes €suas in longum ordinant; maxima porro uitae iactura dilatio €est: illa primum quemque extrahit diem, illa eripit prae-€sentia dum ulteriora promittit. Maximum uiuendi inpedi-€mentum est expectatio, quae pendet ex crastino, perdit €hodiernum. Quod in manu fortunae positum est disponis, €quod in tua dimittis. Quo spectas? quo te extendis? Omnia quae uentura sunt in incerto iacent: protinus uiue. Clamat €ecce maximus uates et uelut diuino ore instinctus salutare €carmen canit: €@@@@optima quaeque dies miseris mortalibus aeui €@@@@prima fugit. €'Quid cunctaris?' inquit 'quid cessas? nisi occupas, fugit.' €Et cum occupaueris, tamen fugiet; itaque cum celeritate €temporis utendi uelocitate certandum est et uelut ex tor-renti rapido nec semper ituro cito hauriendum. Hoc quoque @1 €pulcherrime ad exprobrandam infinitam cunctationem, €quod non optimam quamque 'aetatem' sed 'diem' dicit. €Quid securus et in tanta temporum fuga lentus menses tibi €et annos in longam seriem, utcumque auiditati tuae uisum €est, exporrigis? de die tecum loquitur et de hoc ipso fugiente. Num dubium est ergo quin optima quaeque prima dies €fugiat mortalibus miseris, id est occupatis? Quorum puerilis €adhuc animos senectus opprimit, ad quam inparati inermes-€que perueniunt. Nihil enim prouisum est: subito in illam €necopinantes inciderunt, accedere eam cotidie non sentie-bant. Quemadmodum aut sermo aut lectio aut aliqua €intentior cogitatio iter facientis decipit et peruenisse ante €sciunt quam adpropinquare, sic hoc iter uitae adsiduum et €citatissimum, quod uigilantes dormientesque eodem gradu €facimus, occupatis non apparet nisi in fine.  @@Quod proposui si in partes uelim et argumenta diducere, €multa mihi occurrent per quae probem breuissimam esse €occupatorum uitam. Solebat dicere Fabianus, non ex his €cathedrariis philosophis sed ex ueris et antiquis, contra €adfectus impetu, non subtilitate pugnandum, nec minutis €uulneribus sed incursu auertendam aciem; [non probat €cauillationes] [2uitia]2 enim contundi debere, non uellicari. €Tamen ut illis error exprobretur suus, docendi, non tantum €deplorandi sunt. @@In tria tempora uita diuiditur: quod fuit, quod est, quod €futurum est. Ex iis quod agimus breue est, quod acturi €sumus dubium, quod egimus certum; hoc est enim in quod €fortuna ius perdidit, quod in nullius arbitrium reduci €potest. Hoc amittunt occupati; nec enim illis uacat prae- @1 €terita respicere, et si uacet, iniucunda est paenitendae rei recordatio. Inuiti itaque ad tempora male exacta animum €reuocant nec audent ea retemptare quorum uitia, etiam €quae aliquo praesentis uoluptatis lenocinio subrepebant, €retractando patescunt. Nemo nisi quoi omnia acta sunt sub €censura sua, quae numquam fallitur, libenter se in praeteri-tum retorquet; ille qui multa ambitiose concupiit, superbe €contempsit, inpotenter uicit, insidiose decepit, auare rapuit, €prodige effudit, necesse est memoriam suam timeat. Atqui €haec est pars temporis nostri sacra ac dedicata, omnis huma-€nos casus supergressa, extra regnum fortunae subducta, €quam non inopia, non metus, non morborum incursus exagi-€tet; haec nec turbari nec eripi potest: perpetua eius et intre-€pida possessio est. Singuli tantum dies, et hi per momenta, €praesentes sunt; at praeteriti temporis omnes, cum iusseris, €aderunt, ad arbitrium tuum inspici se ac detineri patientur, quod facere occupatis non uacat. Securae et quietae mentis €est in omnes uitae suae partes discurrere: occupatorum €animi, uelut sub iugo sint, flectere se ac respicere non €possunt. Abit igitur uita eorum in profundum et ut nihil €prodest, licet quantumlibet ingeras, si non subest quod þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸Š¨Š•†excipiat ac seruet, sic, nihil refert quantum temporis detur, €si non est ubi subsidat, per quassos foratosque animos trans-mittitur. Praesens tempus breuissimum est, adeo quidem ut €quibusdam nullum uideatur; in cursu enim semper est, €fluit et praecipitatur; ante desinit esse quam uenit, nec €magis moram patitur quam mundus aut sidera, quorum €inrequieta semper agitatio numquam in eodem uestigio €manet. Solum igitur ad occupatos praesens pertinet tempus, €quod tam breue est ut arripi non possit, et id ipsum illis €districtis in multa subducitur. @1  @@Denique uis scire quam non diu uiuant? uide quam €cupiant diu uiuere. Decrepiti senes paucorum annorum €accessionem uotis mendicant; minores natu se ipsos esse €fingunt; mendacio sibi blandiuntur et tam libenter se fallunt €quam si una fata decipiant. Iam uero cum illos aliqua €inbecillitas mortalitatis admonuit, quemadmodum pauen-€tes moriuntur, non tamquam exeant de uita sed tamquam €extrahantur! Stultos se fuisse qui non uixerint clamitant et, €si modo euaserint ex illa ualetudine, in otio uicturos; tunc €quam frustra parauerint quibus non fruerentur, quam in cassum omnis ceciderit labor cogitant. At quibus uita procul €ab omni negotio agitur, quidni spatiosa sit? Nihil ex illa €delibatur, nihil alio atque alio spargitur, nihil inde fortunae €traditur, nihil neglegentia interit, nihil largitione detrahi-€tur, nihil superuacuum est: tota, ut ita dicam, in reditu est. €Quantulacumque itaque abunde sufficit, et ideo, quandoque €ultimus dies uenerit, non cunctabitur sapiens ire ad mortem €certo gradu.  @@Quaeris fortasse quos occupatos uocem? Non est quod me €solos putes dicere quos a basilica inmissi demum canes €eiciunt, quos aut in sua uides turba speciosius elidi aut in €aliena contemptius, quos officia domibus suis euocant ut €alienis foribus inlidant, quos hasta praetoris infami lucro et quandoque suppuraturo exercet. Quorundam otium occu-€patum est: in uilla aut in lecto suo, in media solitudine, €quamuis ab omnibus recesserint, sibi ipsi molesti sunt; €quorum non otiosa uita dicenda est, sed desidiosa occupatio. €Illum tu otiosum uocas qui Corinthia, paucorum furore €pretiosa, anxia subtilitate concinnat et maiorem dierum €partem in aeruginosis lamellis consumit? qui in ceromate €(nam, pro facinus! ne Romanis quidem uitiis laboramus) @1 €sectator puerorum rixantium sedet? qui unctorum suorum €greges in aetatium et colorum paria diducit? qui athletas nouissimos pascit? Quid? illos otiosos uocas quibus apud €tonsorem multae horae transmittuntur, dum decerpitur si €quid proxima nocte succreuit, dum de singulis capillis in €consilium itur, dum aut disiecta coma restituitur aut €deficiens hinc atque illinc in frontem conpellitur? Quomodo €irascuntur, si tonsor paulo neglegentior fuit, tamquam €uirum tonderet! Quomodo excandescunt, si quid ex iuba €sua decisum est, si quid extra ordinem iacuit, nisi omnia in €anulos suos recciderunt! Quis est istorum qui non malit rem €publicam suam turbari quam comam? qui non sollicitior €sit de capitis sui decore quam de salute? qui non comptior €esse malit quam honestior? Hos tu otiosos uocas, inter pecti-nem speculumque occupatos? Quid illi [2qui]2 in componen-€dis audiendis discendis canticis operati sunt, dum uocem, €cuius rectum cursum natura et optimum et simplicissimum €fecit, in flexus modulationis ineptissimae torquent, quorum €digiti aliquod intra se carmen metientes semper sonant, €quorum, cum ad res serias, etiam saepe tristes adhibiti sunt, €exauditur tacita modulatio? non habent isti otium sed iners negotium. Conuiuia mehercules horum non posuerim €inter uacantia tempora, cum uideam quam solliciti argen-€tum ordinent, quam diligenter exoletorum suorum tunicas €succingant, quam suspensi sint quomodo aper a coco exeat, €qua celeritate signo dato glabri ad ministeria discurrant, €quanta arte scindantur aues in frusta non enormia, quam @1 €curiose infelices pueruli ebriorum sputa detergeant. Ex his €elegantiae lautitiaeque fama captatur, et usque eo in omnes €uitae secessus mala sua illos sequuntur ut nec bibant sine am-bitione nec edant. Ne illos quidem inter otiosos numerauerim €qui sella se et lectica huc et illuc ferunt et ad gestatio-€num suarum, quasi deserere illas non liceat, horas occur-€runt, quos quando lauari debeant, quando natare, quando €cenare, alius admonet; [et] usque eo nimio delicati animi €languore soluuntur ut per se scire non possint an esuriant. Audio quendam ex delicatis_si modo deliciae uocandae €sunt uitam et consuetudinem humanam dediscere_cum €ex balneo inter manus elatus et in sella positus esset, dixisse €interrogando 'iam sedeo?' Hunc tu, ignorantem an sedeat, €putas scire an uiuat, an uideat, an otiosus sit? Non facile €dixerim utrum magis miserear si hoc ignorauit, an si ignorare se finxit. Multarum quidem rerum obliuionem €sentiunt, sed multarum et imitantur. Quaedam uitia illos €quasi felicitatis argumenta delectant: nimis humilis et con-€tempti hominis uidetur scire quid facias. I nunc et mimos €multa mentiri ad exprobrandam luxuriam puta! plura €mehercules praetereunt quam fingunt et tanta incredibilium €uitiorum copia ingenioso in hoc unum saeculo processit ut €iam mimorum arguere possimus neglegentiam. Esse ali-€quem qui usque eo deliciis interierit ut an sedeat alteri credat! Non est ergo hic otiosus, aliud illi nomen inponas: €aeger est, immo mortuus est; ille otiosus est cui otii sui et €sensus est. Hic uero semiuiuus, cui ad intellegendos corporis €sui habitus indice opus est, quomodo potest hic ullius €temporis dominus esse?  @@Persequi singulos longum est quorum aut latrunculi aut €pila aut excoquendi in sole corporis cura consumpsere uitam. @1 €Non sunt otiosi quorum uoluptates multum negotii habent. €Nam de illis nemo dubitabit quin operose nihil agant qui €litterarum inutilium studiis detinentur, quae iam apud Ro-manos quoque magna manus est. Graecorum iste morbus €fuit quaerere quem numerum Vlixes remigum habuisset, €prior scripta esset Ilias an Odyssia, praeterea an eiusdem €esset auctoris, alia deinceps huius notae, quae siue contineas, €nihil tacitam conscientiam iuuant, siue proferas, non doctior uidearis sed molestior. Ecce Romanos quoque inuasit inane €studium superuacua discendi. His diebus audiui quendam €referentem quae primus quisque ex Romanis ducibus fecis-€set: primus nauali proelio Duilius uicit, primus Curius €Dentatus in triumpho duxit elephantos. Etiamnunc ista, €etsi ad ueram gloriam non tendunt, circa ciuilium tamen €operum exempla uersantur; non est profutura talis scientia, est tamen quae nos speciosa rerum uanitate detineat. Hoc €quoque quaerentibus remittamus, quis Romanis primus per-€suaserit nauem conscendere (Claudius is fuit, Caudex ob €hoc ipsum appellatus quia plurium tabularum contextus €caudex apud antiquos uocabatur, unde publicae tabulae €codices dicuntur et naues nunc quoque ex antiqua consue-€tudine, quae commeatus per Tiberim subuehunt, codicariae uocantur); sane et hoc ad rem pertineat, quod Valerius €Coruinus primus Messanam uicit et primus ex familia €Valeriorum urbis captae in se translato nomine Messana €appellatus est paulatimque uulgo permutante litteras Mes-salla dictus: num et hoc cuiquam curare permittes, quod €primus L. Sulla in circo leones solutos dedit, cum alioquin €alligati darentur, ad conficiendos eos missis a rege Boccho €iaculatoribus? Et hoc sane remittatur: num et Pompeium @1 €primum in circo elephantorum duodeuiginti pugnam edi-€disse, commissis more proeli innoxiis hominibus, ad ullam €rem bonam pertinet? Princeps ciuitatis et inter antiquos €principes, ut fama tradidit, bonitatis eximiae memorabile €putauit spectaculi genus nouo more perdere homines. €Depugnant? parum est. Lancinantur? parum est: ingenti mole animalium exterantur. Satius erat ista in obliuionem €ire, ne quis postea potens disceret inuideretque rei minime €humanae. O quantum caliginis mentibus nostris obicit €magna felicitas! Ille se supra rerum naturam esse tunc €credidit, cum tot miserorum hominum cateruas sub alio €caelo natis beluis obiceret, cum bellum inter tam disparia þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸Š¨—‡animalia committeret, cum in conspectu populi Romani €multum sanguinis funderet, mox plus ipsum fundere €coacturus. At idem postea Alexandrina perfidia deceptus €ultimo mancipio transfodiendum se praebuit, tum demum €intellecta inani iactatione cognominis sui. @@Sed ut illo reuertar unde decessi et in eadem materia €ostendam superuacuam quorundam diligentiam, idem €narrabat Metellum uictis in Sicilia Poenis triumphantem €unum omnium Romanorum ante currum centum et uiginti €captiuos elephantos duxisse; Sullam ultimum Romanorum €protulisse pomerium, quod numquam prouinciali sed €Italico agro adquisito proferre moris apud antiquos fuit. €Hoc scire magis prodest quam Auentinum montem extra €pomerium esse, ut ille adfirmabat, propter alteram ex €duabus causis, aut quod plebs eo secessisset, aut quod Remo €auspicante illo loco aues non addixissent, alia deinceps in- @1 €numerabilia quae aut falsa sunt aut mendaciis similia? Nam ut concedas omnia eos fide bona dicere, ut ad prae-€stationem scribant, tamen cuius ista errores minuent? cuius €cupiditates prement? quem fortiorem, quem iustiorem, €quem liberaliorem facient? Dubitare se interim Fabianus €noster aiebat an satius esset nullis studiis admoueri quam €his inplicari.  @@Soli omnium otiosi sunt qui sapientiae uacant, soli uiuunt; €nec enim suam tantum aetatem bene tuentur: omne aeuum €suo adiciunt; quidquid annorum ante illos actum est, illis €adquisitum est. Nisi ingratissimi sumus, illi clarissimi €sacrarum opinionum conditores nobis nati sunt, nobis uitam €praeparauerunt. Ad res pulcherrimas ex tenebris ad lucem €erutas alieno labore deducimur; nullo nobis saeculo inter-€dictum est, in omnia admittimur, et si magnitudine animi €egredi humanae inbecillitatis angustias libet, multum per quod spatiemur temporis est. Disputare cum Socrate licet, €dubitare cum Carneade, cum Epicuro quiescere, hominis €naturam cum Stoicis uincere, cum Cynicis excedere. Cum €rerum natura in consortium omnis aeui patiatur incedere, €quidni ab hoc exiguo et caduco temporis transitu in illa toto €nos demus animo quae inmensa, quae aeterna sunt, quae cum melioribus communia? Isti qui per officia discursant, €qui se aliosque inquietant, cum bene insanierint, cum €omnium limina cotidie perambulauerint nec ullas apertas €fores praeterierint, cum per diuersissimas domos meritoriam €salutationem circumtulerint, quotum quemque ex tam in-€mensa et uariis cupiditatibus districta urbe poterunt uidere? Quam multi erunt quorum illos aut somnus aut luxuria aut €inhumanitas summoueat! Quam multi qui illos, cum diu €torserint, simulata festinatione transcurrant! Quam multi @1 €per refertum clientibus atrium prodire uitabunt et per €obscuros aedium aditus profugient, quasi non inhumanius €sit decipere quam excludere! Quam multi, hesterna crapula €semisomnes et graues, illis miseris suum somnum rumpenti-€bus ut alienum expectent uix adleuatis labris insusurratum miliens nomen oscitatione superbissima reddent! Hos in €ueris officiis morari puta [licet dicamus] qui Zenonem, qui €Pythagoran cotidie et Democritum ceterosque antistites €bonarum artium, qui Aristotelen et Theophrastum uolent €habere quam familiarissimos. Nemo horum non uacabit, €nemo non uenientem ad se beatiorem, amantiorem sui €dimittet, nemo quemquam uacuis a se manibus abire €patietur; nocte conueniri, interdiu ab omnibus mortalibus €possunt.  @@Horum te mori nemo coget, omnes docebunt; horum nemo €annos tuos conteret, suos tibi contribuet; nullius ex his €sermo periculosus erit, nullius amicitia capitalis, nullius €sumptuosa obseruatio. Feres ex illis quidquid uoles; per illos €non stabit quominus quantum plurimum ceperis haurias. Quae illum felicitas, quam pulchra senectus manet, qui €se in horum clientelam contulit! Habebit cum quibus de €minimis maximisque rebus deliberet, quos de se cotidie €consulat, a quibus audiat uerum sine contumelia, laudetur sine adulatione, ad quorum se similitudinem effingat. Sole-€mus dicere non fuisse in nostra potestate quos sortiremur €parentes, forte nobis datos: nobis uero ad nostrum arbi- @1 €trium nasci licet. Nobilissimorum ingeniorum familiae sunt: €elige in quam adscisci uelis; non in nomen tantum adopta-€beris, sed in ipsa bona, quae non erunt sordide nec mali-€gne custodienda: maiora fient quo illa pluribus diuiseris. Hi tibi dabunt ad aeternitatem iter et te in illum locum ex €quo nemo deicitur subleuabunt. Haec una ratio est exten-€dendae mortalitatis, immo in inmortalitatem uertendae. €Honores, monumenta, quidquid aut decretis ambitio iussit €aut operibus extruxit, cito subruitur, nihil non longa demo-€litur uetustas et mouet; at iis quae consecrauit sapientia €nocere non potest; nulla abolebit aetas, nulla deminuet; €sequens ac deinde semper ulterior aliquid ad ueneratio-€nem conferet, quoniam quidem in uicino uersatur inuidia, simplicius longe posita miramur. Sapientis ergo multum €patet uita, non idem illum qui ceteros terminus cludit: solus €generis humani legibus soluitur, omnia illi saecula ut deo €seruiunt. Transi=t tempus aliquod, hoc recordatione com-€prendit; instat, hoc utitur; uenturum est, hoc praecipit. €Longam illi uitam facit omnium temporum in unum con-€latio.  @@Illorum breuissima ac sollicitissima aetas est qui prae-€teritorum obliuiscuntur, praesentia neglegunt, de futuro €timent: cum ad extrema uenerunt, sero intellegunt miseri tam diu se, dum nihil agunt, occupatos fuisse. Nec est quod €hoc argumento probari putes longam illos agere uitam, €quia interdum mortem inuocant: uexat illos inprudentia €incertis adfectibus et incurrentibus in ipsa quae metuunt; mortem saepe ideo optant quia timent. Illud quoque argu-€mentum non est quod putes diu uiuentium, quod saepe €illis longus uidetur dies, quod, dum ueniat condictum @1 €tempus cenae, tarde ire horas queruntur; nam si quando €illos deseruerunt occupationes, in otio relicti aestuant, nec €quomodo id disponant aut extrahant sciunt. Itaque ad €occupationem aliquam tendunt et quod interiacet omne €tempus graue est, tam mehercules quam cum dies mune-€ris gladiatorii edictus est, aut cum alicuius alterius uel €spectaculi uel uoluptatis expectatur constitutum, transilire medios dies uolunt. Omnis illis speratae rei longa dilatio €est. At illud tempus quod amant breue est et praeceps €breuiusque multo suo uitio; aliunde enim alio transfugiunt €et consistere in una cupiditate non possunt. Non sunt illis €longi dies sed inuisi; at contra quam exiguae noctes uidentur quas in complexu scortorum aut uino exigunt! Inde etiam €poetarum furor fabulis humanos errores alentium, quibus €uisus est Iuppiter uoluptate concubitus delenitus duplicasse €noctem: quid aliud est uitia nostra incendere quam aucto-€res illis inscribere deos et dare morbo exemplo diuinitatis €excusatam licentiam? Possunt istis non breuissimae uideri €noctes quas tam care mercantur? diem noctis expecta-€tione perdunt, noctem lucis metu.  @@Ipsae uoluptates eorum trepidae et uariis terroribus in-€quietae sunt subitque cum maxime exultantis sollicita cogi-€tatio: 'haec quam diu?' Ab hoc adfectu reges suam fleuere €potentiam, nec illos magnitudo fortunae suae delectauit sed uenturus aliquando finis exterruit. Cum per magna €camporum spatia porrigeret exercitum nec numerum eius €sed mensuram comprenderet Persarum rex insolentissimus, €lacrimas profudit quod intra centum annos nemo ex tanta €iuuentute superfuturus esset. At illis admoturus erat fatum €ipse qui flebat perditurusque alios in mari, alios in terra, €alios proelio, alios fuga, et intra exiguum tempus consum-pturus illos quibus centesimum annum timebat. Quid quod @1 €gaudia quoque eorum trepida sunt? non enim solidis causis €innituntur, sed eadem qua oriuntur uanitate turbantur. €Qualia autem putas esse tempora etiam ipsorum confessi-€one misera, cum haec quoque quibus se attollunt et super hominem efferunt parum sincera sint? Maxima quaeque €bona sollicita sunt nec ulli fortunae minus bene quam opti-€mae creditur: alia felicitate ad tuendam felicitatem opus €est et pro ipsis quae successere uotis uota facienda sunt. €Omne enim quod fortuito obuenit instabile est, et quo altius þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸Š¨‘”†surrexerit opportunius est in occasum; neminem porro €casura delectant; miserrimam ergo necesse est, non tantum €breuissimam, uitam esse eorum qui magno parant labore quod maiore possideant. Operose adsequuntur quae uolunt, €anxii tenent quae adsecuti sunt; nulla interim numquam €amplius redituri temporis ratio est: nouae occupationes €ueteribus substituuntur, spes spem excitat, ambitionem €ambitio. Miseriarum non finis quaeritur sed materia €mutatur. Nostri nos honores torserunt, plus temporis alieni €auferunt; candidati laborare desi=mus, suffragatores incipi-€mus; accusandi deposuimus molestiam, iudicandi nancisci-€mur; iudex desi=t esse, quaesitor est; alienorum bonorum €mercennaria procuratione consenuit, suis opibus detine-tur. Marium caliga dimisit, consulatus exercet. Quintius €dictaturam properat peruadere, ab aratro reuocabitur. Ibit €in Poenos nondum tantae maturus rei Scipio; uictor Hanni-€balis, uictor Antiochi, sui consulatus decus, fraterni spon-€sor, ni per ipsum mora sit, cum Ioue reponetur: ciuiles €seruatorem agitabunt seditiones et post fastiditos a iuuene @1 €dis aequos honores iam senem contumacis exili delectabit €ambitio. Numquam deerunt uel felices uel miserae sollici-€tudinis causae; per occupationes uita trudetur; otium num-€quam agetur, semper optabitur.  @@Excerpe itaque te uulgo, Pauline carissime, et in tran-€quilliorem portum non pro aetatis spatio iactatus tandem €recede. Cogita quot fluctus subieris, quot tempestates €partim priuatas sustinueris, partim publicas in te con-€uerteris; satis iam per laboriosa et inquieta documenta €exhibita uirtus est: experire quid in otio faciat. Maior pars €aetatis, certe melior, rei publicae data est: aliquid temporis tui sume etiam tibi. Nec te ad segnem aut inertem quietem €uoco, non ut somno et caris turbae uoluptatibus quidquid €est in te indolis uiuidae mergas: non est istud adquiescere; €inuenies maiora omnibus adhuc strenue tractatis operibus quae repositus et securus agites. Tu quidem orbis terrarum €rationes administras tam abstinenter quam alienas, tam €diligenter quam tuas, tam religiose quam publicas; in €officio amorem consequeris in quo odium uitare difficile est: €sed tamen, mihi crede, satius est uitae suae rationem quam frumenti publici nosse. Istum animi uigorem rerum maxi-€marum capacissimum a ministerio honorifico quidem sed €parum ad beatam uitam apto reuoca et cogita non id egisse €te ab aetate prima omni cultu studiorum liberalium ut tibi €multa milia frumenti bene committerentur: maius quiddam €et altius de te promiseras. Non deerunt et frugalitatis exactae €homines et laboriosae operae: tanto aptiora portandis €oneribus tarda iumenta sunt quam nobiles equi, quorum €generosam pernicitatem quis umquam graui sarcina pressit? Cogita praeterea quantum sollicitudinis sit ad tantam te @1 €molem obicere: cum uentre tibi humano negotium est; nec €rationem patitur nec aequitate mitigatur nec ulla prece €flectitur populus esuriens. Modo modo intra paucos illos €dies quibus C. Caesar peri=t_si quis inferis sensus est, hoc €grauissime ferens, quod uidebat populo Romano super-€stite septem aut octo certe dierum cibaria superesse_dum €ille pontes nauibus iungit et uiribus imperi ludit, aderat €ultimum malorum obsessis quoque, alimentorum egestas; €exitio paene ac fame constitit et, quae famem sequitur, €rerum omnium ruina furiosi et externi et infeliciter superbi regis imitatio. Quem tunc animum habuerunt illi quibus €erat mandata frumenti publici cura, saxa ferrum ignes €Gaium excepturi? Summa dissimulatione tantum inter €uiscera latentis mali tegebant, cum ratione scilicet; quae-€dam enim ignorantibus aegris curanda sunt: causa multis €moriendi fuit morbum suum nosse.  @@Recipe te ad haec tranquilliora tutiora maiora. Simile tu €putas esse utrum cures ut incorruptum et a fraude aduehen-€tium et a neglegentia frumentum transfundatur in horrea, €ne concepto umore uitietur et concalescat, ut ad mensuram €pondusque respondeat, an ad haec sacra et sublimia accedas, €sciturus quae materia sit dei, quae uoluntas, quae condicio, €quae forma; quis animum tuum casus expectet; ubi nos €a corporibus dimissos natura componat; quid sit quod huius €mundi grauissima quaeque in medio sustineat, supra leuia €suspendat, in summum ignem ferat, sidera uicibus suis excitet, cetera deinceps ingentibus plena miraculis? Vis tu €relicto solo mente ad ista respicere? Nunc, dum calet san-€guis, uigentibus ad meliora eundum est. Expectat te in hoc @1 €genere uitae multum bonarum artium, amor uirtutium €atque usus, cupiditatium obliuio, uiuendi ac moriendi €scientia, alta rerum quies. @@Omnium quidem occupatorum condicio misera est, €eorum tamen miserrima qui ne suis quidem laborant occu-€pationibus, ad alienum dormiunt somnum, ad alienum €ambulant gradum, amare et odisse, res omnium liberrimas, €iubentur. Hi si uolent scire quam breuis ipsorum uita sit,  cogitent ex quota parte sua sit. Cum uideris itaque prae-€textam saepe iam sumptam, cum celebre in foro nomen, ne €inuideris: ista uitae damno parantur. Vt unus ab illis €numeretur annus, omnis annos suos conterent. Quosdam, €antequam in summum ambitionis eniterentur, inter prima €luctantis aetas reliquit; quosdam, cum in consummationem €dignitatis per mille indignitates erepsissent, misera subi=t €cogitatio laborasse ipsos in titulum sepulcri; quorundam €ultima senectus, dum in nouas spes ut iuuenta disponitur, inter conatus magnos et inprobos inualida defecit. Foedus €ille quem in iudicio pro ignotissimis litigatoribus grandem €natu [2perorantem]2 et imperitae coronae adsensiones captan-€tem spiritus liquit; turpis ille qui uiuendo lassus citius €quam laborando inter ipsa officia conlapsus est; turpis €quem accipiendis inmorientem rationibus diu tractus risit heres. Praeterire quod mihi occurrit exemplum non possum: €Sex. Turannius fuit exactae diligentiae senex, qui post €annum nonagesimum, cum uacationem procurationis ab €C. Caesare ultro accepisset, componi se in lecto et uelut €exanimem a circumstante familia plangi iussit. Lugebat €domus otium domini senis nec finiuit ante tristitiam quam €labor illi suus restitutus est. Adeone iuuat occupatum mori? Idem plerisque animus est: diutius cupiditas illis laboris @1 €quam facultas est; cum inbecillitate corporis pugnant, €senectutem ipsam nullo alio nomine grauem iudicant quam €quod illos seponit. Lex a quinquagesimo anno militem non €legit, a sexagesimo senatorem non citat: difficilius homines a se otium inpetrant quam a lege. Interim dum rapiuntur et €rapiunt, dum alter alterius quietem rumpit, dum mutuo €miseri sunt, uita est sine fructu, sine uoluptate, sine ullo €profectu animi: nemo in conspicuo mortem habet, nemo €non procul spes intendit, quidam uero disponunt etiam €illa quae ultra uitam sunt, magnas moles sepulcrorum et €operum publicorum dedicationes et ad rogum munera et €ambitiosas exequias. At mehercules istorum funera, tam-€quam minimum uixerint, ad faces et cereos ducenda sunt. @1 °¯ôÿ@@@@{1DIALOGORVM LIBER XI €@@@@AD POLYBIVM €@@@@DE CONSOLATIONE}1 ¡* * * nostrae compares, firma sunt; si redigas ad con-€dicionem naturae omnia destruentis et unde edidit eodem €reuocantis, caduca sunt. Quid enim inmortale manus €mortales fecerunt? septem illa miracula et si qua his multo €mirabiliora sequentium annorum extruxit ambitio ali-€quando solo aequata uisentur. Ita est: nihil perpetuum, €pauca diuturna sunt; aliud alio modo fragile est, rerum €exitus uariantur, ceterum quidquid coepit et desinet. Mundo quidam minantur interitum et hoc uniuersum €quod omnia diuina humanaque complectitur, si fas putas €credere, dies aliquis dissipabit et in confusionem ueterem €tenebrasque demerget: eat nunc aliquis et singulas com-€ploret animas, Carthaginis ac Numantiae Corinthique €cinerem et si quid aliud altius cecidit lamentetur, cum @1 €etiam hoc quod non habet quo cadat sit interiturum; eat €aliquis et fata tantum aliquando nefas ausura sibi non pepercisse conqueratur. Quis tam superbae inpotentisque €adrogantiae est ut in hac naturae necessitate omnia ad €eundem finem reuocantis se unum ac suos seponi uelit þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸‹“„ruinaeque etiam ipsi mundo imminenti aliquam domum subtrahat? Maximum ergo solacium est cogitare id sibi ac-€cidisse quod omnes ante se passi sunt omnesque passuri; et €ideo mihi uidetur rerum natura quod grauissimum fecerat €commune fecisse, ut crudelitatem fati consolaretur aequa-€litas.  @@Illud quoque te non minimum adiuuerit, si cogitaueris €nihil profuturum dolorem tuum, nec illi quidem quem de-€sideras nec tibi; noles enim longum esse quod inritum est. €Nam si quicquam tristitia profecturi sumus, non recuso €quidquid lacrimarum fortunae meae superfuit tuae fun-€dere; inueniam etiamnunc per hos exhaustos iam fletibus €domesticis oculos quod effluat, si modo id tibi futurum bono est. Quid cessas? conqueramur, atque adeo ipse hanc €litem meam faciam: 'iniquissima omnium iudicio fortuna, €adhuc uidebaris %eum hominem continuisse% qui munere €tuo tantam uenerationem receperat ut, quod raro ulli con-€tigit, felicitas eius effugeret inuidiam. Ecce eum dolorem €illi quem saluo Caesare accipere maximum poterat im-€pressisti, et cum bene illum undique circuisses, intellexisti hac parte tantummodo patere ictibus tuis. Quid enim illi €aliud faceres? Pecuniam eriperes? numquam illi obnoxius €fuit; nunc quoque quantum potest illam a se abigit et in €tanta facilitate adquirendi nullum maiorem ex ea fructum @1 quam contemptum eius petit. Eriperes illi amicos? sciebas €tam amabilem esse [se] ut facile in locum amissorum €posset alios substituere; unum enim hunc ex eis quos in €principali domo potentes uidi cognouisse uideor quem €omnibus amicum habere cum expediat, magis tamen etiam libet. Eriperes illi bonam opinionem? solidior est haec €apud eum quam ut a te quoque ipsa concuti possit. Eripe-€res bonam ualetudinem? sciebas animum eius liberalibus €disciplinis, quibus non innutritus tantum sed innatus est, €sic esse fundatum ut supra omnis corporis dolores emineret. Eriperes spiritum? quantulum nocuisses! Longissimum illi €ingeni aeuum fama promisit; id egit ipse ut meliore sui €parte duraret et compositis eloquentiae praeclaris operibus €a mortalitate se uindicaret. Quam diu fuerit ullus litteris €honor, quam diu steterit aut latinae linguae potentia aut €graecae gratia, uigebit cum maximis uiris quorum se €ingeniis uel contulit uel, si hoc uerecundia eius recusat, adplicuit. Hoc ergo unum excogitasti quomodo maxime €illi posses nocere; quo melior est enim quisque, hoc saepius €ferre te consueuit sine ullo dilectu furentem et inter ipsa €beneficia metuendam. Quantulum erat tibi immunem ab €hac iniuria praestare eum hominem in quem uidebatur €indulgentia tua ratione certa peruenisse et non ex tuo more €temere incidisse!'  @@Adiciamus, si uis, ad has querellas ipsius adulescentis €interceptam inter prima incrementa indolem. Dignus fuit €ille te fratre: tu certe eras dignissimus qui ne ex indigno €quidem quicquam doleres fratre. Redditur illi testimonium €aequale omnium hominum; desideratur in tuum honorem, laudatur in suum. Nihil in illo fuit quod non libenter @1 €agnosceres; tu quidem etiam minus bono fratri fuisses €bonus, sed in illo pietas tua idoneam nancta materiam €multo se liberius exercuit. Nemo potentiam eius iniuria €sensit, numquam ille te fratrem ulli minatus est; ad exem-€plum se modestiae tuae formauerat cogitabatque quantum €tu et ornamentum tuorum esses et onus: suffecit ille huic sarcinae. O dura fata et nullis aequa uirtutibus! antequam €felicitatem suam nosset, frater tuus exemptus est. Parum €autem me indignari scio; nihil est enim difficilius quam €magno dolori paria uerba reperire. Etiamnunc tamen, si quid proficere possumus, conqueramur: 'quid tibi uolu-€isti, tam iniusta et tam uiolenta fortuna? Tam cito te €indulgentiae tuae paenituit? Quae ista crudelitas est in €medios fratres impetum facere et tam cruenta rapina €concordissimam turbam imminuere? Tam bene stipatam €optimorum adulescentium domum, in nullo fratre degene-rantem, turbare et sine ulla causa delibare uoluisti? Nihil €ergo prodest innocentia ad omnem legem exacta, nihil €antiqua frugalitas, nihil felicitatis [2moderatio, nihil in]2 €summa potentia summa conseruata abstinentia, nihil €sincerus et tutus litterarum amor, nihil ab omni labe €mens uacans? Luget Polybius et in uno fratre quid de €reliquis possit metuere admonitus etiam de ipsis doloris €sui solaciis timet. Facinus indignum! luget Polybius et €aliquid propitio dolet Caesare! Hoc sine dubio, inpotens €fortuna, captasti, ut ostenderes neminem contra te ne a €Caesare quidem posse defendi.'  @@Diutius accusare fata possumus, mutare non possumus: @1 €stant dura et inexorabilia; nemo illa conuicio, nemo fletu, €nemo causa mouet; nihil umquam ulli parcunt nec re-€mittunt. Proinde parcamus lacrimis nihil proficientibus; €facilius enim nos illis dolor iste adiciet quam illos nobis €reducet; qui si nos torquet, non adiuuat, primo quoque €tempore deponendus est et ab inanibus solaciis atque €amara quadam libidine dolendi animus recipiendus est. €Nam lacrimis nostris nisi ratio finem fecerit, fortuna non faciet. Omnis agedum mortalis circumspice, larga ubique €flendi et adsidua materia est: alium ad cotidianum opus €laboriosa egestas uocat, alium ambitio numquam quieta €sollicitat, alius diuitias quas optauerat metuit et uoto €laborat suo, alium sollicitudo, alium labor torquet, alium €semper uestibulum obsidens turba; hic habere se dolet €liberos, hic perdidisse: lacrimae nobis deerunt antequam causae dolendi. Non uides qualem nobis uitam rerum natura €promiserit, quae primum nascentium hominum fletum €esse uoluit? Hoc principio edimur, huic omnis sequentium €annorum ordo consentit. Sic uitam agimus, ideoque €moderate id fieri debet a nobis quod saepe faciendum est €et respicientes quantum a tergo rerum tristium immineat, €si non finire lacrimas, at certe reseruare debemus. Nulli €parcendum est rei magis quam huic cuius tam frequens €usus est.  @@Illud quoque te non minimum adiuuerit, si cogitaueris €nulli minus gratum esse dolorem tuum quam ei cui praestari €uidetur: torqueri ille te aut non uult aut non intellegit. €Nulla itaque eius officii ratio est quod ei cui praestatur, si nihil sentit, superuacuum est, si sentit, ingratum. Neminem @1 €esse toto orbe terrarum qui delectetur lacrimis tuis audacter €dixerim. Quid ergo? quem nemo aduersus te animum €gerit, eum esse tu credis fratris tui, ut cruciatu tui noceat €tibi, ut te uelit abducere ab occupationibus tuis, id est a €studio et a Caesare? Non est hoc simile ueri; ille enim €indulgentiam tibi tamquam fratri praestitit, uenerationem €tamquam parenti, cultum tamquam superiori; ille desiderio €tibi esse uult, tormento esse non uult. Quid itaque iuuat €dolori intabescere quem, si quis defunctis sensus est, finiri frater tuus cupit? De alio fratre, cuius incerta posset €uoluntas uideri, omnia haec in dubio ponerem et dicerem: €'siue te torqueri lacrimis numquam desinentibus frater €tuus cupit, indignus hoc adfectu tuo est; siue non uult, €utrique uestrum inhaerentem dolorem dimitte; nec impius €frater sic desiderari debet nec pius sic uelit.' In hoc uero, €cuius tam explorata pietas est, pro certo habendum est €nihil esse illi posse acerbius quam si tibi hic casus eius €acerbus est, si te ullo modo torquet, si oculos tuos, in-€dignissimos hoc malo, sine ullo flendi fine et conturbat idem €et exhaurit. @@Pietatem tamen tuam nihil aeque [2a]2 lacrimis tam €inutilibus abducet quam si cogitaueris fratribus te tuis €exemplo esse debere fortiter hanc fortunae iniuriam sus-€tinendi. Quod duces magni faciunt rebus adfectis, ut €hilaritatem de industria simulent et aduersas res adum-€brata laetitia abscondant ne militum animi, si fractam €ducis sui mentem uiderint, et ipsi conlabantur, id nunc tibi quoque faciendum est: indue dissimilem animo tuo uultum €et, si potes, proice omnem ex toto dolorem, si minus, €introrsus abde et contine, ne appareat, et da operam ut @1 €fratres tui te imitentur, qui honestum putabunt quodcum-€que te facientem uiderint, animumque ex uultu tuo sument. €Et solacium debes esse illorum et consolator; non poteris €autem horum maerori obstare, si tuo indulseris. þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸‹¦@@Potest et illa res a luctu te prohibere nimio, si tibi ipse €renuntiaueris nihil horum quae facis posse subduci. Ma-€gnam tibi personam hominum consensus inposuit: haec €tibi tuenda est. Circumstat te omnis ista consolantium €frequentia et in animum tuum inquirit ac perspicit quan-€tum roboris ille aduersus dolorem habeat et utrumne tu €tantum rebus secundis uti dextere scias an et aduersas possis uiriliter ferre: obseruantur oculi tui. Liberiora €sunt omnia iis quorum adfectus tegi possunt: tibi nullum €secretum liberum est. In multa luce fortuna te posuit; €omnes scient quomodo te in isto tuo gesseris uulnere, €utrumne statim percussus arma summiseris an in gradu €steteris. Olim te in altiorem ordinem et amor Caesaris €extulit et tua studia eduxerunt; nihil te plebeium decet, €nihil humile; quid autem tam humile ac muliebre est quam consumendum se dolori committere? Non idem tibi €in luctu pari quod tuis fratribus licet; multa tibi non €permittit opinio de studiis ac moribus tuis recepta, multum €a te homines exigunt, multum expectant. Si uolebas tibi €omnia licere, ne conuertisses in te ora omnium: nunc €tantum tibi praestandum est quantum promisisti. Omnes €illi qui opera ingenii tui laudant, qui describunt, quibus, €cum fortuna tua opus non sit, ingenio opus est, custodes €animi tui sunt. Nihil umquam ita potes indignum facere @1 €perfecti et eruditi uiri professione ut non multos admiratio-nis de te suae paeniteat. Non licet tibi flere inmodice, nec €hoc tantummodo non licet; ne somnum quidem exten-€dere in partem diei licet aut a tumultu rerum in otium €ruris quieti confugere aut adsidua laboriosi officii statione €fatigatum corpus uoluptaria peregrinatione recreare aut €spectaculorum uarietate animum detinere aut ex tuo €arbitrio diem disponere. Multa tibi non licent quae €humillimis quoque et in angulo iacentibus licent: magna seruitus est magna fortuna. Non licet tibi quicquam €arbitrio tuo facere: audienda sunt tot hominum milia, €tot disponendi libelli; tantus rerum ex orbe toto co-€euntium congestus, ut possit per ordinem suum principis €maximi animo subici, exigendus est. Non licet tibi, in-€quam, flere: ut multos flentes audire possis, ut [2preces]2 €periclitantium et ad misericordiam mitissimi Caesaris €peruenire cupientium, lacrimae tibi tuae adsiccandae sunt.  @@Haec tamen etiamnunc leuioribus te remediis adiuua-€bunt: cum uoles omnium rerum obliuisci, Caesarem cogita. €Vide quantam huius in te indulgentiae fidem, quantam €industriam debeas: intelleges non magis tibi incuruari €licere quam illi, si quis modo est fabulis traditus, cuius umeris mundus innititur. Caesari quoque ipsi, cui omnia €licent, propter hoc ipsum multa non licent: omnium €somnos illius uigilia defendit, omnium otium illius labor, €omnium delicias illius industria, omnium uacationem illius @1 €occupatio. Ex quo se Caesar orbi terrarum dedicauit, sibi €eripuit, et siderum modo, quae inrequieta semper cursus €suos explicant, numquam illi licet subsistere nec quicquam suum facere. Ad quendam itaque modum tibi quoque €eadem necessitas iniungitur: non licet tibi ad utilitates €tuas, ad studia tua respicere. Caesare orbem terrarum €possidente impertire te nec uoluptati nec dolori nec ulli alii rei potes: totum te Caesari debes. Adice nunc quod, €cum semper praedices cariorem tibi spiritu tuo Caesarem €esse, fas tibi non est saluo Caesare de fortuna queri: hoc €incolumi salui tibi sunt tui, nihil perdidisti, non tantum €siccos oculos tuos esse sed etiam laetos oportet; in hoc €tibi omnia sunt, hic pro omnibus est. Quod longe a sensibus €tuis prudentissimis piissimisque abest, aduersus felicitatem €tuam parum gratus es, si tibi quicquam hoc saluo flere €permittis.  @@Monstrabo etiamnunc non quidem firmius remedium €sed familiarius. Si quando te domum receperis, tunc erit €tibi metuenda tristitia. Nam quam diu numen tuum €intueberis, nullum illa ad te inueniet accessum, omnia in te €Caesar tenebit; cum ab illo discesseris, tunc uelut occa-€sione data insidiabitur solitudini tuae dolor et requiescenti animo tuo paulatim inrepet. Itaque non est quod ullum €tempus uacare patiaris a studiis: tunc tibi litterae tuae tam €diu ac tam fideliter amatae gratiam referant, tunc te illae €antistitem et cultorem suum uindicent, tunc Homerus et €Vergilius, tam bene de humano genere meriti quam tu et @1 €de omnibus et de illis meruisti, quos pluribus notos esse €uoluisti quam scripserant, multum tecum morentur: tu-€tum id erit omne tempus quod illis tuendum commiseris. €Tunc Caesaris tui opera, ut per omnia saecula domestico €narrentur praeconio, quantum potes compone; nam ipse €tibi optime formandi condendique res gestas et materiam dabit et exemplum. Non audeo te usque [2eo]2 producere €ut fabellas quoque et Aesopeos logos, intemptatum Roma-€nis ingeniis opus, solita tibi uenustate conectas. Difficile €est quidem ut ad haec hilariora studia tam uehementer €perculsus animus tam cito possit accedere; hoc tamen argu-€mentum habeto iam corroborati eius et redditi sibi, si €poterit a seuerioribus scriptis ad haec solutiora procedere. In illis enim quamuis aegrum eum adhuc et secum re-€luctantem auocabit ipsa rerum quas tractabit austeritas: €haec quae remissa fronte commentanda sunt non feret, nisi €cum iam sibi ab omni parte constiterit. Itaque debebis €eum seueriore materia primum exercere, deinde hilariore €temperare.  @@Illud quoque magno tibi erit leuamento, si saepe te sic €interrogaueris: 'utrumne meo nomine doleo an eius qui €decessit? Si meo, perit indulgentiae iactatio et incipit €dolor, hoc uno excusatus quod honestus est, cum ad utilita-€tem respicit, a pietate desciscere; nihil autem minus bono uiro conuenit quam in fratris luctu calculos ponere. Si €illius nomine doleo, necesse est alterutrum ex his duobus €esse iudicem. Nam si nullus defunctis sensus superest, €euasit omnia frater meus uitae incommoda et in eum €restitutus est locum in quo fuerat antequam nasceretur @1 €et expers omnis mali nihil timet, nihil cupit, nihil patitur: €quis iste furor est, pro eo me numquam dolere desinere qui numquam doliturus est? Si est aliquis defunctis sensus, €nunc animus fratris mei uelut ex diutino carcere emissus, €tandem sui iuris et arbitrii, gestit et rerum naturae spectaculo €fruitur et humana omnia ex loco superiore despicit, diuina €uero, quorum rationem tam diu frustra quaesierat, propius €intuetur. Quid itaque eius desiderio maceror qui aut beatus €aut nullus est? beatum deflere inuidia est, nullum dementia.' @@An hoc te mouet, quod uidetur ingentibus et cum €maxime circumfusis bonis caruisse? Cum cogitaueris €multa esse quae perdidit, cogita plura esse quae non timet: €non ira eum torquebit, non morbus adfliget, non suspicio €lacesset, non edax et inimica semper alienis processibus €inuidia consectabitur, non metus sollicitabit, non leuitas €fortunae cito munera sua transferentis inquietabit. Si bene computes, plus illi remissum quam ereptum est. Non €opibus fruetur, non tua simul ac sua gratia; non accipiet €beneficia, non dabit: miserum putas quod ista amisit, an €beatum quod non desiderat? Mihi crede, is beatior est cui €fortuna superuacua est quam is cui parata est. Omnia €ista bona quae nos speciosa sed fallaci uoluptate delectant, €pecunia dignitas potentia aliaque complura ad quae €generis humani caeca cupiditas obstupescit, cum labore €possidentur, cum inuidia conspiciuntur, eos denique ipsos €quos exornant et premunt; plus minantur quam prosunt; €lubrica et incerta sunt, numquam bene tenentur; nam ut €nihil de tempore futuro timeatur, ipsa tamen magnae feli-citatis tutela sollicita est. Si uelis credere altius ueritatem €intuentibus, omnis uita supplicium est. In hoc profundum €inquietumque proiecti mare, alternis aestibus reciprocum @1 €et modo adleuans nos subitis incrementis, modo maioribus €damnis deferens adsidueque iactans, numquam stabili €consistimus loco, pendemus et fluctuamur et alter in alte-€rum inlidimur et aliquando naufragium facimus, semper €timemus; in hoc tam procelloso et ad omnes tempestates €exposito mari nauigantibus nullus portus nisi mortis est. þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸‹¨‰—Ne itaque inuideris fratri tuo: quiescit. Tandem liber, €tandem tutus, tandem aeternus est. Superstitem Caesarem €omnemque eius prolem, superstitem te cum communibus €habet fratribus. Antequam quicquam ex suo fauore fortuna €mutaret, stantem adhuc illam et munera plena manu congerentem reliquit. Fruitur nunc aperto et libero caelo; €ex humili atque depresso in eum emicuit locum, quisquis €ille est qui solutas uinculis animas beato recipit sinu, et €nunc libere illic uagatur omniaque rerum naturae bona €cum summa uoluptate perspicit. Erras: non perdidit lucem frater tuus sed sinceriorem sortitus est. Omnibus illo nobis €commune est iter: quid fata deflemus? non reliquit ille €nos sed antecessit. Est, mihi crede, magna felicitas in ipsa €necessitate moriendi. Nihil ne in totum quidem diem €certi est: quis in tam obscura et inuoluta ueritate diuinat €utrumne fratri tuo mors inuiderit an consuluerit?  @@Illud quoque, qua iustitia in omnibus rebus es, necesse €est te adiuuet cogitantem non iniuriam tibi factam quod €talem fratrem amisisti, sed beneficium datum quod tam diu tibi pietate eius uti fruique licuit. Iniquus est qui muneris €sui arbitrium danti non relinquit, auidus qui non lucri €loco habet quod accepit, sed damni quod reddidit. In-€gratus est qui iniuriam uocat finem uoluptatis, stultus qui @1 €nullum fructum esse putat bonorum nisi praesentium, qui €non et in praeteritis adquiescit et ea iudicat certiora quae €abierunt, quia de illis ne desinant non est timendum. Nimis angustat gaudia sua qui eis tantummodo quae €habet ac uidet frui se putat, et habuisse eadem pro nihilo €ducit; cito enim nos omnis uoluptas relinquit, quae fluit €et transit et paene antequam ueniat aufertur. Itaque in €praeteritum tempus animus mittendus est, et quidquid €nos umquam delectauit reducendum ac frequenti cogita-€tione pertractandum est: longior fideliorque est memoria uoluptatum quam praesentia. Quod habuisti ergo optimum €fratrem, in summis bonis pone: non est quod cogites quanto €diutius habere potueris, sed quam diu habueris. Rerum €natura illum tibi sicut ceteris fratres suos non mancipio €dedit sed commodauit; cum uisum est deinde repeti=t nec tuam in eo satietatem secuta est sed suam legem. Si quis €pecuniam creditam soluisse se moleste ferat, eam praeser-€tim cuius usum gratuitum acceperit, nonne iniustus uir €habeatur? Dedit natura fratri tuo uitam, dedit et tibi: €quae suo iure usa si a quo uoluit debitum suum citius €exegit, non illa in culpa est, cuius nota erat condicio, sed €mortalis animi spes auida, quae subinde quid rerum natura €sit obliuiscitur nec umquam sortis suae meminit nisi cum admonetur. Gaude itaque habuisse te tam bonum fratrem, €et usum fructumque eius, quamuis breuior uoto tuo fuerit, €boni consule. Cogita iucundissimum esse quod habuisti, hu-€manum quod perdidisti; nec enim quicquam minus inter se €consentaneum est quam aliquem moueri quod sibi talis fra-€ter parum diu contigerit, non gaudere quod tamen contigit. @1  @@'At inopinanti ereptus est.' Sua quemque credulitas de-€cipit et in eis quae diligit uoluntaria mortalitatis obliuio: €natura nulli se necessitatis suae gratiam facturam esse €testata est. Cotidie praeter oculos nostros transeunt notorum €ignotorumque funera, nos tamen aliud agimus et subitum €id putamus esse quod nobis tota uita denuntiatur futurum. €Non est itaque ista fatorum iniquitas, sed mentis humanae €prauitas insatiabilis rerum omnium, quae indignatur inde se exire quo admissa est precario. Quanto ille iustior qui €nuntiata filii morte dignam magno uiro uocem emisit: €'ego cum genui, tum moriturum sciui.' Prorsus non mireris €ex hoc natum esse qui fortiter mori posset. Non accepit €tamquam nouum nuntium filii mortem; quid enim est €noui hominem mori, cuius tota uita nihil aliud quam ad mortem iter est? 'Ego cum genui, tum moriturum sciui.' €Deinde adiecit rem maioris et prudentiae et animi: 'et €huic rei sustuli.' Omnes huic rei tollimur; quisquis ad €uitam editur, ad mortem destinatur. Gaudeamus eo quod €dabitur, reddamusque id cum reposcemur. Alium alio €tempore fata comprendent, neminem praeteribunt: in €procinctu stet animus et id quod necesse est numquam timeat, quod incertum est semper expectet. Quid dicam €duces ducumque progeniem et multis aut consulatibus €conspicuos aut triumphis sorte defunctos inexorabili? Tota €cum regibus regna populique cum gentibus tulere fatum €suum; omnes, immo omnia in ultimum diem spectant. €Non idem uniuersis finis est: alium in medio cursu uita €deserit, alium in ipso aditu relinquit, alium in extrema €senectute, fatigatum iam et exire cupientem, uix emittit; @1 €alio quidem atque alio tempore, omnes tamen in eundem €locum tendimus. Vtrumne stultius sit nescio mortalitatis legem ignorare an inpudentius recusare. Agedum illa €quae multo ingenii tui labore celebrata sunt in manus €sume utriuslibet auctoris carmina, quae tu ita resoluisti €ut, quamuis structura illorum recesserit, permaneat tamen €gratia (sic enim illa ex alia lingua in aliam transtulisti €ut, quod difficillimum erat, omnes uirtutes in alienam te €orationem secutae sint): nullus erit in illis scriptis liber €qui non plurima uarietatis humanae incertorumque ca-€suum et lacrimarum ex alia atque alia causa fluentium exempla tibi suggerat. Lege quanto spiritu ingentibus €intonueris uerbis: pudebit te subito deficere et ex tanta €orationis magnitudine desciscere. Ne commiseris ut quis-€quis exempto modo scripta tua mirabitur quaerat quomodo €tam grandia tamque solida tam fragilis animus conceperit.  @@Potius ab istis te quae torquent ad haec tot et tanta €quae consolantur conuerte ac respice optimos fratres, €respice uxorem, filium respice: pro omnium horum salute €hac tecum portione fortuna decidit. Multos habes in quibus €adquiescas: ab hac te infamia uindica, ne uideatur omnibus €plus apud te ualere unus dolor quam haec tam multa solacia. Omnis istos una tecum perculsos uides nec posse tibi €subuenire, immo etiam ultro expectare ut a te subleuentur €intellegis; et ideo quanto minus in illis doctrinae minusque €ingeni est, tanto magis obsistere te necesse est communi €malo. Est autem hoc ipsum solacii loco, inter multos €dolorem suum diuidere; qui quia dispensatur inter plures, €exigua debet apud te parte subsidere. @1 @@Non desinam totiens tibi offerre Caesarem: illo moderante €terras et ostendente quanto melius beneficiis imperium €custodiatur quam armis, illo rebus humanis praesidente non €est periculum ne quid perdidisse te sentias; in hoc uno €tibi satis praesidii, solacii est. Attolle te, et quotiens lacrimae €suboriuntur oculis tuis, totiens illos in Caesarem derige: €siccabuntur maximi et clarissimi conspectu numinis; ful-€gor eius illos, ut nihil aliud possint aspicere, praestringet et in se haerentes detinebit. Hic tibi, quem tu diebus €intueris ac noctibus, a quo numquam deicis animum, €cogitandus est, hic contra fortunam aduocandus. Nec €dubito, cum tanta illi aduersus omnes suos sit man-€suetudo tantaque indulgentia, quin iam multis solaciis €tuum istud uulnus obduxerit, iam multa quae dolori €obstarent tuo congesserit. Quid porro? ut nihil horum €fecerit, nonne protinus ipse conspectus per se tantum-€modo cogitatusque Caesar maximo solacio tibi est? Di illum deaeque terris diu commodent. Acta hic diui €Augusti aequet, annos uincat. Quam diu inter mortales €erit, nihil ex domo sua mortale esse sentiat. Rectorem €Romano imperio filium longa fide adprobet et ante illum €consortem patris quam successorem aspiciat. Sera et nepo-€tibus demum nostris dies nota sit qua illum gens sua caelo €adserat.  @@Abstine ab hoc manus tuas, fortuna, nec in isto poten-€tiam tuam nisi ea parte qua prodes ostenderis. Patere illum €generi humano iam diu aegro et adfecto mederi, patere €quidquid prioris principis furor concussit in suum locum @1 €restituere ac reponere. Sidus hoc, quod praecipitato in €profundum et demerso in tenebras orbi refulsit, semper luceat. Hic Germaniam pacet, Britanniam aperiat, et €paternos triumphos ducat et nouos; quorum me quoque €spectatorem futurum, quae ex uirtutibus eius primum þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸‹¨’„optinet locum, promittit clementia. Nec enim sic me de-€iecit ut nollet erigere, immo ne deiecit quidem, sed inpul-€sum a fortuna et cadentem sustinuit et in praeceps euntem €leniter diuinae manus usus moderatione deposuit: depreca-€tus est pro me senatum et uitam mihi non tantum dedit sed etiam peti=t. Viderit: qualem uolet esse existimet causam €meam; uel iustitia eius bonam perspiciat uel clementia €faciat bonam: utrumque in aequo mihi eius beneficium €erit, siue innocentem me scierit esse siue uoluerit. Interim €magnum miseriarum mearum solacium est uidere miseri-€cordiam eius totum orbem peruagantem; quae cum ex hoc €ipso angulo in quo ego defixus sum complures multorum €iam annorum ruina obrutos effoderit et in lucem reduxerit, €non uereor ne me unum transeat. Ipse autem optime nouit €tempus quo cuique debeat succurrere; ego omnem operam dabo ne peruenire ad me erubescat. O felicem clementiam €tuam, Caesar, quae efficit ut quietiorem sub te agant uitam €exules quam nuper sub Gaio egere principes! Non trepidant €nec per singulas horas gladium expectant nec ad omnem €nauium conspectum pauent; per te habent ut fortunae €saeuientis modum ita spem quoque melioris eiusdem ac €praesentis quietem. Scias licet ea demum fulmina esse €iustissima quae etiam percussi colunt.  @@Hic itaque princeps, qui publicum omnium hominum €solacium est, aut me omnia fallunt aut iam recreauit ani- @1 €mum tuum et tam magno uulneri maiora adhibuit reme-€dia. Iam te omni confirmauit modo, iam omnia exempla €quibus ad animi aequitatem compellereris tenacissima €memoria rettulit, iam omnium praecepta sapientium adsueta sibi facundia explicuit. Nullus itaque melius has €adloquendi partes occupauerit: aliud habebunt hoc dicente €pondus uerba uelut ab oraculo missa; omnem uim doloris €tui diuina eius contundet auctoritas. Hunc itaque tibi €puta dicere: 'non te solum fortuna desumpsit sibi quem €tam graui adficeret iniuria: nulla domus in toto orbe ter-€rarum aut est aut fuit sine aliqua comploratione. Transibo €exempla uulgaria, quae etiam si minora, tamen multa sunt, ad fastus te et annales perducam publicos. Vides €omnes has imagines quae inpleuere Caesarum atrium? €Nulla non harum aliquo suorum incommodo insignis est; €nemo non ex istis in ornamentum saeculorum refulgentibus €uiris aut desiderio suorum tortus est aut a suis cum maximo €animi cruciatu desideratus est. @@Quid tibi referam Scipionem Africanum, cui mors fratris €in exilio nuntiata est? Is frater, qui eripuit fratrem carceri, €non potuit eripere fato; et quam inpatiens iuris [et] aequi €pietas Africani fuerit cunctis apparuit; eodem enim die €[Scipio Africanus] quo uiatoris manibus fratrem abstulerat €tribuno quoque plebis priuatus intercessit. Tam magno €tamen fratrem desiderauit hic animo quam defenderat. Quid referam Aemilianum Scipionem, qui uno paene €eodemque tempore spectauit patris triumphum duorumque €fratrum funera? Adulescentulus tamen ac propemodum €puer tanto animo tulit illam familiae suae super ipsum €Pauli triumphum concidentis subitam uastitatem quanto @1 €debuit ferre uir in hoc natus, ne urbi Romanae aut Scipio €deesset aut Carthago superesset.  @@Quid referam duorum Lucullorum diremptam morte €concordiam? Quid Pompeios? quibus ne hoc quidem €saeuiens reliquit fortuna, ut una denique conciderent €ruina. Vixit Sextus Pompeius primum sorori superstes, €cuius morte optime cohaerentis Romanae pacis uincula €resoluta sunt, idemque hic uixit superstes optimo fratri, €quem fortuna in hoc euexerat, ne minus alte eum deiceret €quam patrem deiecerat; et post hunc tamen casum Sex-€tus Pompeius non tantum dolori sed etiam bello suffecit. Innumerabilia undique exempla separatorum morte fra-€trum succurrunt, immo contra uix ulla umquam horum €paria conspecta sunt una senescentia. Sed contentus nostrae €domus exemplis ero; nemo enim tam expers erit sensus ac €sanitatis ut fortunam ulli queratur luctum intulisse quam €sciet etiam Caesarum lacrimas concupisse. @@Diuus Augustus amisit Octauiam sororem carissimam, €et ne ei quidem rerum natura lugendi necessitatem abs-€tulit cui caelum destinauerat. Immo uero idem, omni €genere orbitatis uexatus, sororis filium successioni prae-€paratum suae perdidit; denique, ne singulos eius luctus €enumerem, et generos ille amisit et liberos et nepotes, ac €nemo magis ex omnibus mortalibus hominem esse se dum €inter homines erat sensit. Tamen tot tantosque luctus €cepit rerum omnium capacissimum eius pectus uictorque €diuus Augustus non gentium tantummodo externarum sed etiam dolorum fuit. Gaius Caesar, diui Augusti auunculi €mei [2filius]2 ac nepos, circa primos iuuentae suae annos €Lucium fratrem carissimum sibi princeps iuuentutis prin- @1 €cipem eiusdem iuuentutis amisit in apparatu Parthici belli €et grauiore multo animi uulnere quam postea corporis ictus €est; quod utrumque et piissime idem et fortissime tulit. @@[2Ti.]2 Caesar patruus meus Drusum Germanicum patrem €meum, minorem natu quam ipse erat fratrem, intima €Germaniae recludentem et gentes ferocissimas Romano €subicientem imperio in complexu et in osculis suis amisit; €modum tamen lugendi non sibi tantum sed etiam aliis €fecit ac totum exercitum non solum maestum sed etiam €attonitum, corpus Drusi sui sibi uindicantem, ad morem €Romani luctus redegit iudicauitque non militandi tan-€tum disciplinam esse seruandam sed etiam dolendi. Non €potuisset ille lacrimas alienas compescere, nisi prius pressis- set suas. M. Antonius auus meus, nullo minor nisi eo a quo €uictus est, tunc cum rem publicam constitueret et trium-€uirali potestate praeditus nihil supra se uideret, [et] exceptis €uero duobus collegis omnia infra se cerneret, fratrem inter-fectum audiuit. Fortuna inpotens, quales ex humanis malis €tibi ipsa ludos facis! eo ipso tempore quo M. Antonius €ciuium suorum uitae sedebat mortisque arbiter, M. Anto-€nii frater duci iubebatur ad supplicium. Tulit hoc tamen €tam triste uulnus eadem magnitudine animi M. Antonius €qua omnia alia aduersa tolerauerat, et hoc fuit eius lugere, €uiginti legionum sanguine fratri parentare. @@Sed ut omnia alia exempla praeteream, ut in me quoque €ipso alia taceam funera, bis me fraterno luctu adgressa @1 €fortuna est, bis intellexit laedi me posse, uinci non posse: €amisi Germanicum fratrem, quem quomodo amauerim €intellegit profecto quisquis cogitat quomodo suos fratres €pii fratres ament; sic tamen adfectum meum rexi ut nec €relinquerem quicquam quod exigi deberet a bono fratre, €nec facerem quod reprehendi posset in principe.' @@Haec ergo puta tibi parentem publicum referre exem-€pla, eundem ostendere quam nihil sacrum intactumque sit €fortunae, quae ex eis penatibus ausa est funera ducere ex €quibus erat deos petitura. Nemo itaque miretur aliquid ab €illa aut crudeliter fieri aut inique; potest enim haec ad-€uersus priuatas domos ullam aequitatem nosse aut ullam €modestiam cuius inplacabilis saeuitia totiens ipsa funesta-uit puluinaria? Faciamus licet illi conuicium non nostro €tantum ore sed etiam publico, non tamen mutabitur; ad-€uersus omnis se preces omnisque querimonias eriget. Hoc €fuit in rebus humanis fortuna, hoc erit: nihil inausum sibi €reliquit, nihil intactum relinquet; ibit uiolentior per omnia, €sicut solita est semper, eas quoque domos ausa iniuriae €causa intrare in quas per templa aditur, et atram laureatis foribus induet uestem. Hoc unum optineamus ab illa uotis €ac precibus publicis, si nondum illi genus humanum placuit €consumere, si Romanum adhuc nomen propitia respicit: €hunc principem lassis hominum rebus datum, sicut omnibus €mortalibus, sibi esse sacratum uelit; discat ab illo clemen-€tiam fiatque mitissimo omnium principum mitis.  @@Debes itaque eos intueri omnes quos paulo ante rettuli, €aut adscitos caelo aut proximos, et ferre aequo animo for-€tunam ad te quoque porrigentem manus, quas ne ab eis €quidem per quos iuramus abstinet; debes illorum imitari @1 €firmitatem in perferendis et euincendis doloribus, in €quantum modo homini fas est per diuina ire uestigia. Quamuis [2sint]2 in aliis rebus dignitatum ac nobilitatum €magna discrimina, uirtus in medio posita est: neminem þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸‹¨‘’ƒdedignatur qui modo dignum se illa iudicat. Optime certe €illos imitaberis qui, cum indignari possent non esse ipsos €exsortes huius mali, tamen in hoc uno se ceteris exaequari €hominibus non iniuriam sed ius mortalitatis iudicauerunt €tuleruntque nec nimis acerbe et aspere quod acciderat €nec molliter et effeminate; nam et non sentire mala sua €non est hominis et non ferre non est uiri. @@Non possum tamen, cum omnes circumierim Caesares €quibus fortuna fratres sororesque eripuit, hunc praeterire €ex omni Caesarum numero excerpendum, quem rerum €natura in exitium opprobriumque humani generis edidit, a €quo imperium adustum atque euersum funditus principis mitissimi recreat clementia. C. Caesar amissa sorore Dru-€silla, is homo qui non magis dolere quam gaudere prin-€cipaliter posset, conspectum conuersationemque ciuium €suorum profugit, exequiis sororis suae non interfuit, iusta €sorori non praestitit, sed in Albano suo tesseris ac foro €%et peruocatis et% huiusmodi aliis occupationibus acerbis-€simi funeris eleuabat mala. Pro pudor imperii! principis Romani lugentis sororem alea solacium fuit! Idem ille €Gaius furiosa inconstantia modo barbam capillumque €summittens modo Italiae ac Siciliae oras errabundus per-€metiens et numquam satis certus utrum lugeri uellet an €coli sororem, eodem omni tempore quo templa illi constitu-€ebat ac puluinaria eos qui parum maesti fuerant crudelis-€sima adficiebat animaduersione; eadem enim intemperie @1 €animi aduersarum rerum ictus ferebat qua secundarum elatus euentu super humanum intumescebat modum. Pro-€cul istud exemplum ab omni Romano sit uiro, luctum suum €aut intempestiuis auocare lusibus aut sordium ac squa-€loris foeditate inritare aut alienis malis oblectare minime €humano solacio.  @@Tibi uero nihil ex consuetudine mutandum est tua, €quoniam quidem ea instituisti amare studia quae et €optime felicitatem extollunt et facillime minuunt calamita-€tem eademque et ornamenta maxima homini sunt et €solacia. Nunc itaque te studiis tuis inmerge altius, nunc €illa tibi uelut munimenta animi circumda, ne ex ulla tui parte inueniat introitum dolor. Fratris quoque tui produc €memoriam aliquo scriptorum monumento tuorum; hoc €enim unum est [2in]2 rebus humanis opus cui nulla tem-€pestas noceat, quod nulla consumat uetustas. Cetera, €quae per constructionem lapidum et marmoreas moles aut €terrenos tumulos in magnam eductos altitudinem constant, €non propagant longam diem, quippe et ipsa intereunt: in-€mortalis est ingeni memoria. Hanc tu fratri tuo largire, in €hac eum conloca; melius illum duraturo semper consecrabis €ingenio quam inrito dolore lugebis. @@Quod ad ipsam fortunam pertinet, etiam si nunc agi €apud te causa eius non potest_omnia enim illa quae nobis €dedit ob hoc ipsum quod aliquid eripuit inuisa sunt_ €tunc tamen erit agenda cum primum aequiorem te illi €iudicem dies fecerit; tunc enim poteris in gratiam cum €illa redire. Nam multa prouidit quibus hanc emendaret €iniuriam, multa etiamnunc dabit quibus redimat; denique ipsum quod abstulit ipsa dederat tibi. Noli ergo contra te @1 €ingenio uti tuo, noli adesse dolori tuo. Potest quidem €eloquentia tua quae parua sunt adprobare pro magnis, €rursus magna attenuare et ad minima deducere; sed alio €ista uires seruet suas, nunc tota se in solacium tuum conferat. €Et tamen dispice ne hoc iam quoque ipsum sit super-€uacuum; aliquid enim a nobis natura exigit, plus uanitate contrahitur. Numquam autem ego a te ne ex toto maereas €exigam. Et scio inueniri quosdam durae magis quam fortis €prudentiae uiros qui negent doliturum esse sapientem: hi €non uidentur mihi umquam in eiusmodi casum incidisse, €alioqui excussisset illis fortuna superbam sapientiam et ad confessionem eos ueri etiam inuitos compulisset. Satis €praestiterit ratio, si id unum ex dolore quod et superest et €abundat exciderit: ut quidem nullum omnino esse eum €patiatur nec sperandum ulli nec concupiscendum est. €Hunc potius modum seruet qui nec impietatem imitetur €nec insaniam et nos in eo teneat habitu qui et piae mentis €est nec motae: fluant lacrimae, sed eaedem et desinant, €trahantur ex imo gemitus pectore, sed idem et finiantur; €sic rege animum tuum ut et sapientibus te adprobare possis et fratribus. Effice ut frequenter fratris tui memoriam tibi €uelis occurrere, ut illum et sermonibus celebres et adsidua €recordatione repraesentes tibi, quod ita demum consequi €poteris, si tibi memoriam eius iucundam magis quam €flebilem feceris; naturale est enim ut semper animus ab eo refugiat ad quod cum tristitia reuertitur. Cogita mode-€stiam eius, cogita in rebus agendis sollertiam, in exequen-€dis industriam, in promissis constantiam. Omnia dicta €eius ac facta et aliis expone et tibimet ipse commemora. @1 €Qualis fuerit cogita qualisque sperari potuerit; quid enim €de illo non tuto sponderi fratre posset? @@Haec, utcumque potui, longo iam situ obsoleto et hebe-€tato animo composui. Quae si aut parum respondere ingenio €tuo aut parum mederi dolori uidebuntur, cogita quam non €possit is alienae uacare consolationi quem sua mala occu-€patum tenent, et quam non facile latina ei homini uerba €succurrant quem barbarorum inconditus et barbaris quoque €humanioribus grauis fremitus circumsonat. @1 °¯ôÿ@@@@{1DIALOGORVM LIBER XII €@@@@AD HELVIAM MATREM €@@@@DE CONSOLATIONE}1 ¡Saepe iam, mater optima, impetum cepi consolandi te, €saepe continui. Vt auderem multa me inpellebant: primum €uidebar depositurus omnia incommoda, cum lacrimas tuas, €etiam si supprimere non potuissem, interim certe abstersis-€sem; deinde plus habiturum me auctoritatis non dubitabam €ad excitandam te, si prior ipse consurrexissem; praeterea €timebam ne a me uicta fortuna aliquem meorum uinceret. €Itaque utcumque conabar manu super plagam meam inposita ad obliganda uulnera uestra reptare. Hoc pro-€positum meum erant rursus quae retardarent: dolori tuo, €dum recens saeuiret, sciebam occurrendum non esse ne €illum ipsa solacia inritarent et accenderent_nam in morbis €quoque nihil est perniciosius quam inmatura medicina; €expectabam itaque dum ipse uires suas frangeret et ad €sustinenda remedia mora mitigatus tangi se ac tractari €pateretur. Praeterea cum omnia clarissimorum ingeniorum €monumenta ad compescendos moderandosque luctus com-€posita euoluerem, non inueniebam exemplum eius qui €consolatus suos esset, cum ipse ab illis comploraretur; ita in €re noua haesitabam uerebarque ne haec non consolatio esset sed exulceratio. Quid quod nouis uerbis nec ex uul-€gari et cotidiana sumptis adlocutione opus erat homini €ad consolandos suos ex ipso rogo caput adleuanti? Omnis @1 €autem magnitudo doloris modum excedentis necesse est €dilectum uerborum eripiat, cum saepe uocem quoque ipsam intercludat. Vtcumque conitar, non fiducia ingenii, €sed quia possum instar efficacissimae consolationis esse €ipse consolator. Cui nihil negares, huic hoc utique te non €esse negaturam, licet omnis maeror contumax sit, spero, €ut desiderio tuo uelis a me modum statui.  @@Vide quantum de indulgentia tua promiserim mihi: €potentiorem me futurum apud te non dubito quam €dolorem tuum, quo nihil est apud miseros potentius. €Itaque ne statim cum eo concurram, adero prius illi et €quibus excitetur ingeram; omnia proferam et rescindam quae iam obducta sunt. Dicet aliquis: 'quod hoc genus est €consolandi, obliterata mala reuocare et animum in omnium €aerumnarum suarum conspectu conlocare uix unius patien-€tem?' Sed is cogitet, quaecumque usque eo perniciosa sunt €ut contra remedium conualuerint, plerumque contrariis €curari. Omnis itaque luctus illi suos, omnia lugubria ad-€mouebo: hoc erit non molli uia mederi, sed urere ac secare. €Quid consequar? ut pudeat animum tot miseriarum uicto-€rem aegre ferre unum uulnus in corpore tam cicatricoso. Fleant itaque diutius et gemant, quorum delicatas mentes €eneruauit longa felicitas, et ad leuissimarum iniuriarum €motus conlabantur: at quorum omnes anni per calamitates €transierunt, grauissima quoque forti et inmobili constantia €perferant. Vnum habet adsidua infelicitas bonum, quod €quos semper uexat nouissime indurat. þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸Œ¢”@@Nullam tibi fortuna uacationem dedit a grauissimis €luctibus, ne natalem quidem tuum excepit: amisisti €matrem statim nata, immo dum nasceris, et ad uitam €quodam modo exposita es. Creuisti sub nouerca, quam tu €quidem omni obsequio et pietate, quanta uel in filia €conspici potest, matrem fieri coegisti; nulli tamen non @1 €magno constitit etiam bona nouerca. Auunculum indul-€gentissimum, optimum ac fortissimum uirum, cum ad-€uentum eius expectares, amisisti; et ne saeuitiam suam €fortuna leuiorem diducendo faceret, intra tricesimum diem €carissimum uirum, ex quo mater trium liberorum eras, extulisti. Lugenti tibi luctus nuntiatus est omnibus quidem €absentibus liberis, quasi de industria in id tempus con-€iectis malis tuis ut nihil esset [haberes] ubi se dolor tuus €reclinaret. Transeo tot pericula, tot metus, quos sine inter-€uallo in te incursantis pertulisti: modo modo in eundem €sinum ex quo tres nepotes emiseras ossa trium nepotum €recepisti; intra uicesimum diem quam filium meum in €manibus et in osculis tuis mortuum funeraueras, raptum €me audisti: hoc adhuc defuerat tibi, lugere uiuos.  @@Grauissimum est ex omnibus quae umquam in corpus €tuum descenderunt recens uulnus, fateor; non summam €cutem rupit, pectus et uiscera ipsa diuisit. Sed quemad-€modum tirones leuiter saucii tamen uociferantur et manus €medicorum magis quam ferrum horrent, at ueterani €quamuis confossi patienter ac sine gemitu uelut aliena €corpora exsaniari patiuntur, ita tu nunc debes fortiter praebere te curationi. Lamentationes quidem et eiulatus €et alia per quae fere muliebris dolor tumultuatur amoue; €perdidisti enim tot mala, si nondum misera esse didicisti. €Ecquid uideor non timide tecum egisse? nihil tibi subduxi €ex malis tuis, sed omnia coaceruata ante te posui.  @@Magno id animo feci; constitui enim uincere dolorem €tuum, non circumscribere. Vincam autem, puto, primum €si ostendero nihil me pati propter quod ipse dici possim €miser, nedum propter quod miseros etiam quos contingo €faciam; deinde si ad te transiero et probauero ne tuam €quidem grauem esse fortunam, quae tota ex mea pendet. @@Hoc prius adgrediar quod pietas tua audire gestit, @1 €nihil mihi mali esse. Si potuero, ipsas res quibus me putas €premi non esse intolerabiles faciam manifestum; sin id €credi non potuerit, at ego mihi ipse magis placebo, quod inter eas res beatus ero quae miseros solent facere. Non €est quod de me aliis credas: ipse tibi, ne quid incertis opini-€onibus perturberis, indico me non esse miserum. Adiciam, €quo securior sis, ne fieri quidem me posse miserum.  @@Bona condicione geniti sumus, si eam non deseruerimus. €Id egit rerum natura ut ad bene uiuendum non magno €apparatu opus esset: unusquisque facere se beatum potest. €Leue momentum in aduenticiis rebus est et quod in neutram €partem magnas uires habeat: nec secunda sapientem eue-€hunt nec aduersa demittunt; laborauit enim semper ut in se plurimum poneret, ut a se omne gaudium peteret. Quid €ergo? sapientem esse me dico? Minime; nam id quidem si €profiteri possem, non tantum negarem miserum esse me, €sed omnium fortunatissimum et in uicinum deo perductum €praedicarem: nunc, quod satis est ad omnis miserias €leniendas, sapientibus me uiris dedi et nondum in auxilium €mei ualidus in aliena castra confugi, eorum scilicet qui facile se ac suos tuentur. Illi me iusserunt stare adsidue €uelut in praesidio positum et omnis conatus fortunae, €omnis impetus prospicere multo ante quam incurrant. €Illis grauis est quibus repentina est: facile eam sustinet €qui semper expectat. Nam et hostium aduentus eos pro-€sternit quos inopinantis occupauit: at qui futuro se bello €ante bellum parauerunt, compositi et aptati primum qui tumultuosissimus est ictum facile excipiunt. Numquam €ego fortunae credidi, etiam cum uideretur pacem agere; €omnia illa quae in me indulgentissime conferebat, pecu-€niam honores gratiam, eo loco posui unde posset sine €motu meo repetere. Interuallum inter illa et me magnum €habui; itaque abstulit illa, non auulsit. Neminem aduersa fortuna comminuit nisi quem secunda decepit. Illi qui @1 €munera eius uelut sua et perpetua amauerunt, qui se €suspici propter illa uoluerunt, iacent et maerent cum €uanos et pueriles animos, omnis solidae uoluptatis ignaros, €falsa et mobilia oblectamenta destituunt: at ille qui se laetis €rebus non inflauit nec mutatis contrahit. Aduersus utrum-€que statum inuictum animum tenet exploratae iam firmita-€tis; nam in ipsa felicitate quid contra infelicitatem ualeret expertus est. Itaque ego in illis quae omnes optant existi-€maui semper nihil ueri boni inesse, tum inania et specioso €ac deceptorio fuco circumlita inueni, intra nihil habentia €fronti suae simile: nunc in his quae mala uocantur nihil €tam terribile ac durum inuenio quam opinio uulgi mina-€batur. Verbum quidem ipsum persuasione quadam et con-€sensu iam asperius ad aures uenit et audientis tamquam €triste et execrabile ferit: ita enim populus iussit, sed populi €scita ex magna parte sapientes abrogant.  @@Remoto ergo iudicio plurium, quos prima rerum species, €utcumque credita est, aufert, uideamus quid sit exilium. €Nempe loci commutatio. Ne angustare uidear uim eius et €quidquid pessimum in se habet subtrahere, hanc commu-€tationem loci sequuntur incommoda, paupertas ignomi-€nia contemptus. Aduersus ista postea confligam: interim €primum illud intueri uolo, quid acerbi adferat ipsa loci €commutatio. @@'Carere patria intolerabile est.' Aspice agedum hanc €frequentiam, cui uix urbis inmensae tecta sufficiunt: €maxima pars istius turbae patria caret. Ex municipiis €et coloniis suis, ex toto denique orbe terrarum con-€fluxerunt: alios adduxit ambitio, alios necessitas officii €publici, alios inposita legatio, alios luxuria opportunum €et opulentum uitiis locum quaerens, alios liberalium €studiorum cupiditas, alios spectacula; quosdam traxit €amicitia, quosdam industria laxam ostendendae uirtuti @1 €nancta materiam; quidam uenalem formam attulerunt, quidam uenalem eloquentiam. Nullum non hominum €genus concucurrit in urbem et uirtutibus et uitiis magna €pretia ponentem. Iube istos omnes ad nomen citari et €'unde domo' quisque sit quaere: uidebis maiorem partem €esse quae relictis sedibus suis uenerit in maximam quidem ac pulcherrimam urbem, non tamen suam. Deinde ab hac €ciuitate discede, quae ueluti communis potest dici, omnes €urbes circumi: nulla non magnam partem peregrinae €multitudinis habet. Transi ab iis quarum amoena positio €et opportunitas regionis plures adlicit, deserta loca et €asperrimas insulas, Sciathum et Seriphum, Gyaram et €Cossuran percense: nullum inuenies exilium in quo non aliquis animi causa moretur. Quid tam nudum inueniri €potest, quid tam abruptum undique quam hoc saxum? €Quid ad copias respicienti ieiunius? Quid ad homines €inmansuetius? Quid ad ipsum loci situm horridius? Quid €ad caeli naturam intemperantius? Plures tamen hic €peregrini quam ciues consistunt. Vsque eo ergo com-€mutatio ipsa locorum grauis non est ut hic quoque locus a patria quosdam abduxerit. Inuenio qui dicant inesse €naturalem quandam inritationem animis commutandi €sedes et transferendi domicilia; mobilis enim et inquieta €homini mens data est, nusquam se tenet, spargitur, et cogi-€tationes suas in omnia nota atque ignota dimittit, uaga et quietis inpatiens et nouitate rerum laetissima. Quod €non miraberis, si primam eius originem aspexeris: non est €ex terreno et graui concreta corpore, ex illo caelesti spiritu €descendit; caelestium autem natura semper in motu est, €fugit et uelocissimo cursu agitur. Aspice sidera mundum €inlustrantia: nullum eorum perstat. [2Sol]2 labitur adsidue €et locum ex loco mutat et, quamuis cum uniuerso uertatur, @1 €in contrarium nihilo minus ipsi mundo refertur, per omnis €signorum partes discurrit, numquam resistit; perpetua eius agitatio et aliunde alio commigratio est. Omnia €uoluuntur semper et in transitu sunt; ut lex et naturae €necessitas ordinauit, aliunde alio deferuntur; cum per certa €annorum spatia orbes suos explicuerint, iterum ibunt per €quae uenerant: i nunc et humanum animum, ex isdem þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸Œ¦˜ˆ†quibus diuina constant seminibus compositum, moleste €ferre transitum ac migrationem puta, cum dei natura ad-€sidua et citatissima commutatione uel delectet se uel con-€seruet.  @@A caelestibus agedum te ad humana conuerte: uidebis €gentes populosque uniuersos mutasse sedem. Quid sibi €uolunt in mediis barbarorum regionibus Graecae urbes? €Quid inter Indos Persasque Macedonicus sermo? Scythia €et totus ille ferarum indomitarumque gentium tractus €ciuitates Achaiae Ponticis inpositas litoribus ostentat: €non perpetuae hiemis saeuitia, non hominum ingenia ad €similitudinem caeli sui horrentia transferentibus domos suas obstiterunt. Atheniensis in Asia turba est; Miletus €quinque et septuaginta urbium populum in diuersa effudit; €totum Italiae latus quod infero mari adluitur maior €Graecia fuit. Tuscos Asia sibi uindicat; Tyrii Africam €incolunt, [in] Hispaniam Poeni; Graeci se in Galliam in-€miserunt, in Graeciam Galli; Pyrenaeus Germanorum €transitus non inhibuit_per inuia, per incognita uersauit se humana leuitas. Liberos coniugesque et graues senio €parentes traxerunt. Alii longo errore iactati non iudicio €elegerunt locum sed lassitudine proximum occupauerunt, €alii armis sibi ius in aliena terra fecerunt; quasdam gen-€tes, cum ignota peterent, mare hausit, quaedam ibi con-sederunt ubi illas rerum omnium inopia deposuit. Nec €omnibus eadem causa relinquendi quaerendique patriam @1 €fuit: alios excidia urbium suarum hostilibus armis elapsos €in aliena spoliatos suis expulerunt; alios domestica seditio €summouit; alios nimia superfluentis populi frequentia ad €exonerandas uires emisit; alios pestilentia aut frequentes €terrarum hiatus aut aliqua intoleranda infelicis soli uitia €eiecerunt; quosdam fertilis orae et in maius laudatae fama corrupit. Alios alia causa exciuit domibus suis: illud €utique manifestum est, nihil eodem loco mansisse quo €genitum est. Adsiduus generis humani discursus est; €cotidie aliquid in tam magno orbe mutatur: noua urbium €fundamenta iaciuntur, noua gentium nomina extinctis €prioribus aut in accessionem ualidioris conuersis oriuntur. €Omnes autem istae populorum transportationes quid aliud quam publica exilia sunt? Quid te tam longo circumitu €traho? Quid interest enumerare Antenorem Pataui con-€ditorem et Euandrum in ripa Tiberis regna Arcadum €conlocantem? Quid Diomeden aliosque quos Troianum €bellum uictos simul uictoresque per alienas terras dissipauit? Romanum imperium nempe auctorem exulem respicit, €quem profugum capta patria, exiguas reliquias trahen-€tem, necessitas et uictoris metus longinqua quaerentem €in Italiam detulit. Hic deinde populus quot colonias in €omnem prouinciam misit! ubicumque uicit Romanus, €habitat. Ad hanc commutationem locorum libentes nomina €dabant, et relictis aris suis trans maria sequebatur colonos senex. Res quidem non desiderat plurium enumerationem; €unum tamen adiciam quod in oculos se ingerit: haec ipsa €insula saepe iam cultores mutauit. Vt antiquiora, quae €uetustas obduxit, transeam, Phocide relicta Graii qui nunc €Massiliam incolunt prius in hac insula consederunt, ex qua €quid eos fugauerit incertum est, utrum caeli grauitas an €praepotentis Italiae conspectus an natura inportuosi maris; €nam in causa non fuisse feritatem accolarum eo apparet @1 €quod maxime tunc trucibus et inconditis Galliae populis se interposuerunt. Transierunt deinde Ligures in eam, €transierunt et Hispani, quod ex similitudine ritus apparet; €eadem enim tegmenta capitum idemque genus calciamenti €quod Cantabris est, et uerba quaedam; nam totus sermo €conuersatione Graecorum Ligurumque a patrio desciuit. €Deductae deinde sunt duae ciuium Romanorum coloniae, €altera a Mario, altera a Sulla: totiens huius aridi et spinosi saxi mutatus est populus! Vix denique inuenies ullam €terram quam etiamnunc indigenae colant; permixta omnia €et insiticia sunt. Alius alii successit: hic concupiuit quod €illi fastidio fuit; ille unde expulerat eiectus est. Ita fato €placuit, nullius rei eodem semper loco stare fortunam.  @@Aduersus ipsam commutationem locorum, detractis €ceteris incommodis quae exilio adhaerent, satis hoc €remedii putat Varro, doctissimus Romanorum, quod €quocumque uenimus eadem rerum natura utendum est; €M. Brutus satis hoc putat, quod licet in exilium euntibus uirtutes suas secum ferre. Haec etiam si quis singula parum €iudicat efficacia ad consolandum exulem, utraque in €unum conlata fatebitur plurimum posse. Quantulum enim €est quod perdimus! duo quae pulcherrima sunt quocumque €nos mouerimus sequentur, natura communis et propria uirtus. Id actum est, mihi crede, ab illo, quisquis formator €uniuersi fuit, siue ille deus est potens omnium, siue in-€corporalis ratio ingentium operum artifex, siue diuinus €spiritus per omnia maxima ac minima aequali intentione €diffusus, siue fatum et inmutabilis causarum inter se €cohaerentium series_id, inquam, actum est ut in alienum arbitrium nisi uilissima quaeque non caderent. Quidquid €optimum homini est, id extra humanam potentiam iacet, @1 €nec dari nec eripi potest. Mundus hic, quo nihil neque €maius neque ornatius rerum natura genuit, [2et]2 animus €contemplator admiratorque mundi, pars eius magnificentis-€sima, propria nobis et perpetua et tam diu nobiscum man-sura sunt quam diu ipsi manebimus. Alacres itaque et €erecti quocumque res tulerit intrepido gradu properemus, €emetiamur quascumque terras: nullum inueniri exilium €intra mundum [2potest; nihil enim quod intra mundum]2 €est alienum homini est. Vndecumque ex aequo ad caelum €erigitur acies, paribus interuallis omnia diuina ab omnibus humanis distant. Proinde, dum oculi mei ab illo spectaculo €cuius insatiabiles sunt non abducantur, dum mihi solem €lunamque intueri liceat, dum ceteris inhaerere sideribus, €dum ortus eorum occasusque et interualla et causas in-€uestigare uel ocius meandi uel tardius, [2dum]2 spectare tot €per noctem stellas micantis et alias inmobiles, alias non €in magnum spatium exeuntis sed intra suum se circum-€agentis uestigium, quasdam subito erumpentis, quasdam €igne fuso praestringentis aciem, quasi decidant, uel longo €tractu cum luce multa praeteruolantis, dum cum his sim €et caelestibus, qua homini fas est, inmiscear, dum animum €ad cognatarum rerum conspectum tendentem in sublimi €semper habeam, quantum refert mea quid calcem?  @@'At non est haec terra frugiferarum aut laetarum ar-€borum ferax; non magnis nec nauigabilibus fluminum €alueis inrigatur; nihil gignit quod aliae gentes petant, uix €ad tutelam incolentium fertilis; non pretiosus hic lapis caeditur, non auri argentique uenae eruuntur.' Angustus €animus est quem terrena delectant: ad illa abducendus est €quae ubique aeque apparent, ubique aeque splendent. Et €hoc cogitandum est, ista ueris bonis per falsa et praue credita @1 €obstare. Quo longiores porticus expedierint, quo altius €turres sustulerint, quo latius uicos porrexerint, quo de-€pressius aestiuos specus foderint, quo maiori mole fastigia €cenationum subduxerint, hoc plus erit quod illis caelum abscondat. In eam te regionem casus eiecit in qua lautissi-€mum receptaculum casa est: ne [et] tu pusilli animi es €et sordide se consolantis, si ideo id fortiter pateris quia €Romuli casam nosti. Dic illud potius: 'istud humile €tugurium nempe uirtutes recipit? iam omnibus templis €formosius erit, cum illic iustitia conspecta fuerit, cum €continentia, cum prudentia, pietas, omnium officiorum €recte dispensandorum ratio, humanorum diuinorumque €scientia. Nullus angustus est locus qui hanc tam magnarum €uirtutium turbam capit; nullum exilium graue est in quod €licet cum hoc ire comitatu.' @@Brutus in eo libro quem de uirtute composuit ait se €Marcellum uidisse Mytilenis exulantem et, quantum modo €natura hominis pateretur, beatissime uiuentem neque €umquam cupidiorem bonarum artium quam illo tempore. €Itaque adicit uisum sibi se magis in exilium ire, qui sine illo rediturus esset, quam illum in exilio relinqui. O fortuna-€tiorem Marcellum eo tempore quo exilium suum Bruto €adprobauit quam quo rei publicae consulatum! Quan-€tus ille uir fuit qui effecit ut aliquis exul sibi uideretur þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸Œ¨‰•…quod ab exule recederet! Quantus uir fuit qui in admirati-€onem sui adduxit hominem etiam Catoni suo mirandum! Idem Brutus ait C. Caesarem Mytilenas praeteruectum, €quia non sustineret uidere deformatum uirum. Illi quidem €reditum inpetrauit senatus publicis precibus, tam sollicitus €ac maestus ut omnes illo die Bruti habere animum uideren-€tur et non pro Marcello sed pro se deprecari, ne exules €essent si sine illo fuissent; sed plus multo consecutus est @1 €quo die illum exulem Brutus relinquere non potuit, Caesar €uidere. Contigit enim illi testimonium utriusque: Brutus sine Marcello reuerti se doluit, Caesar erubuit. Num dubitas €quin se ille [Marcellus] tantus uir sic ad tolerandum aequo €animo exilium saepe adhortatus sit: 'quod patria cares, €non est miserum: ita te disciplinis inbuisti ut scires omnem €locum sapienti uiro patriam esse. Quid porro? hic qui te €expulit, non ipse per annos decem continuos patria caruit? €propagandi sine dubio imperii causa; sed nempe caruit. Nunc ecce trahit illum ad se Africa resurgentis belli minis €plena, trahit Hispania, quae fractas et adflictas partes €refouet, trahit Aegyptus infida, totus denique orbis, qui ad €occasionem concussi imperii intentus est: cui primum rei €occurret? cui parti se opponet? Aget illum per omnes €terras uictoria sua. Illum suspiciant et colant gentes: tu €uiue Bruto miratore contentus.'  @@Bene ergo exilium tulit Marcellus nec quicquam in €animo eius mutauit loci mutatio, quamuis eam paupertas €sequeretur; in qua nihil mali esse, quisquis modo nondum €peruenit in insaniam omnia subuertentis auaritiae atque €luxuriae intellegit. Quantulum enim est quod in tutelam €hominis necessarium est! et cui deesse hoc potest ullam modo uirtutem habenti? Quod ad me quidem pertinet, €intellego me non opes sed occupationes perdidisse. Corporis €exigua desideria sunt: frigus summoueri uult, alimentis €famem ac sitim extinguere; quidquid extra concupiscitur, €uitiis, non usibus laboratur. Non est necesse omne per-€scrutari profundum nec strage animalium uentrem onerare €nec conchylia ultimi maris ex ignoto litore eruere: di istos €deaeque perdant quorum luxuria tam inuidiosi imperii fines transcendit! Vltra Phasin capi uolunt quod ambitiosam €popinam instruat, nec piget a Parthis, a quibus nondum €poenas repeti=mus, aues petere. Vndique conuehunt omnia @1 €nota fastidienti gulae; quod dissolutus deliciis stomachus €uix admittat ab ultimo portatur oceano; uomunt ut edant, €edunt ut uomant, et epulas quas toto orbe conquirunt €nec concoquere dignantur. Ista si quis despicit, quid illi €paupertas nocet? Si quis concupiscit, illi paupertas etiam €prodest; inuitus enim sanatur et, si remedia ne coactus €quidem recipit, interim certe, dum non potest, illa nolenti similis est. C. Caesar [Augustus], quem mihi uidetur rerum €natura edidisse ut ostenderet quid summa uitia in summa €fortuna possent, centiens sestertio cenauit uno die; et in €hoc omnium adiutus ingenio uix tamen inuenit quomodo trium prouinciarum tributum una cena fieret. O misera-€biles, quorum palatum nisi ad pretiosos cibos non excitatur! €Pretiosos autem non eximius sapor aut aliqua faucium €dulcedo sed raritas et difficultas parandi facit. Alioqui, si €ad sanam illis mentem placeat reuerti, quid opus est tot €artibus uentri seruientibus? quid mercaturis? quid uasta-€tione siluarum? quid profundi perscrutatione? Passim €iacent alimenta quae rerum natura omnibus locis dis-€posuit; sed haec uelut caeci transeunt et omnes regiones €peruagantur, maria traiciunt et, cum famem exiguo possint sedare, magno inritant. Libet dicere: 'quid deducitis €naues? Quid manus et aduersus feras et aduersus homines €armatis? Quid tanto tumultu discurritis? Quid opes opibus €adgeritis? Non uultis cogitare quam parua uobis corpora €sint? Nonne furor et ultimus mentium error est, cum tam €exiguum capias, cupere multum? Licet itaque augeatis €census, promoueatis fines, numquam tamen corpora uestra €laxabitis. Cum bene cesserit negotiatio, multum militia €rettulerit, cum indagati undique cibi coierint, non habebitis @1 ubi istos apparatus uestros conlocetis. Quid tam multa €conquiritis? Scilicet maiores nostri, quorum uirtus etiam-€nunc uitia nostra sustentat, infelices erant, qui sibi manu €sua parabant cibum, quibus terra cubile erat, quorum €tecta nondum auro fulgebant, quorum templa nondum €gemmis nitebant; itaque tunc per fictiles deos religiose €iurabatur: qui illos inuocauerant, ad hostem morituri, ne fallerent, redibant. Scilicet minus beate uiuebat dictator €noster qui Samnitium legatos audi=t cum uilissimum cibum €in foco ipse manu sua uersaret_illa qua iam saepe hostem €percusserat laureamque in Capitolini Iouis gremio repo-€suerat_quam Apicius nostra memoria uixit, qui in ea €urbe ex qua aliquando philosophi uelut corruptores iuuen-€tutis abire iussi sunt scientiam popinae professus disciplina €sua saeculum infecit.' Cuius exitum nosse operae pretium est. Cum sestertium milliens in culinam coniecisset, cum €tot congiaria principum et ingens Capitolii uectigal singulis €comisationibus exsorpsisset, aere alieno oppressus rationes €suas tunc primum coactus inspexit: superfuturum sibi €sestertium centiens computauit et uelut in ultima fame €uicturus si in sestertio centiens uixisset, ueneno uitam finiuit. Quanta luxuria erat cui centiens sestertium egestas €fuit! i nunc et puta pecuniae modum ad rem pertinere, €non animi. Sestertium centiens aliquis extimuit et quod €alii uoto petunt ueneno fugit. Illi uero tam prauae mentis €homini ultima potio saluberrima fuit: tunc uenena edebat €bibebatque cum inmensis epulis non delectaretur tantum €sed gloriaretur, cum uitia sua ostentaret, cum ciuitatem €in luxuriam suam conuerteret, cum iuuentutem ad imita-€tionem sui sollicitaret etiam sine malis exemplis per se docilem. Haec accidunt diuitias non ad rationem reuo-€cantibus, cuius certi fines sunt, sed ad uitiosam consuetu-€dinem, cuius inmensum et incomprensibile arbitrium est. €Cupiditati nihil satis est, naturae satis est etiam parum. @1 €Nullum ergo paupertas exulis incommodum habet; nul-€lum enim tam inops exilium est quod non alendo homini €abunde fertile sit.  @@'At uestem ac domum desideraturus est exsul.' Haec €quoque ad usum tantum desiderabit: neque tectum ei €deerit neque uelamentum; aeque enim exiguo tegitur €corpus quam alitur; nihil homini natura quod necessarium faciebat fecit operosum. Sed desiderat saturatam multo €conchylio purpuram, intextam auro uariisque et coloribus €distinctam et artibus: non fortunae iste uitio sed suo pau-€per est. Etiam si illi quidquid amisit restitueris, nihil ages; €plus enim restituto deerit ex eo quod cupit quam exsuli ex eo quod habuit. Sed desiderat aureis fulgentem uasis €supellectilem et antiquis nominibus artificum argentum €nobile, aes paucorum insania pretiosum et seruorum €turbam quae quamuis magnam domum angustet, iumen-€torum corpora differta et coacta pinguescere et nationum €omnium lapides: ista congerantur licet, numquam explebunt €inexplebilem animum, non magis quam ullus sufficiet umor €ad satiandum eum cuius desiderium non ex inopia sed ex €aestu ardentium uiscerum oritur; non enim sitis illa sed morbus est. Nec hoc in pecunia tantum aut alimentis eue-€nit; eadem natura est in omni desiderio quod modo non €ex inopia sed ex uitio nascitur: quidquid illi congesseris, €non finis erit cupiditatis sed gradus. Qui continebit ita-€que se intra naturalem modum, paupertatem non sentiet; €qui naturalem modum excedet, eum in summis quoque €opibus paupertas sequetur. Necessariis rebus et exilia sufficiunt, superuacuis nec regna. Animus est qui diuites €facit; hic in exilia sequitur, et in solitudinibus asperrimis, €cum quantum satis est sustinendo corpori inuenit, ipse €bonis suis abundat et fruitur: pecunia ad animum nihil pertinet, non magis quam ad deos inmortalis. Omnia ista @1 €quae imperita ingenia et nimis corporibus suis addicta suspi-€ciunt, lapides aurum argentum et magni leuatique mensa-€rum orbes, terrena sunt pondera, quae non potest amare €sincerus animus ac naturae suae memor, leuis ipse, expe-þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸Œ¨‹–†ditus, et quandoque emissus fuerit ad summa emicaturus; €interim, quantum per moras membrorum et hanc circum-€fusam grauem sarcinam licet, celeri et uolucri cogitatione diuina perlustrat. Ideoque nec exulare umquam potest, €liber et deis cognatus et omni mundo omnique aeuo par; €nam cogitatio eius circa omne caelum it, in omne prae-€teritum futurumque tempus inmittitur. Corpusculum hoc, €custodia et uinculum animi, huc atque illuc iactatur; in €hoc supplicia, in hoc latrocinia, in hoc morbi exercentur: €animus quidem ipse sacer et aeternus est et cui non possit €inici manus.  @@Ne me putes ad eleuanda incommoda paupertatis, €quam nemo grauem sentit nisi qui putat, uti tantum €praeceptis sapientium, primum aspice quanto maior pars €sit pauperum, quos nihilo notabis tristiores sollicitioresque €diuitibus: immo nescio an eo laetiores sint quo animus illorum in pauciora distringitur. Transeamus [a pauperibus, €ueniamus] ad locupletes: quam multa tempora sunt quibus €pauperibus similes sint! Circumcisae sunt peregrinantium €sarcinae, et quotiens festinationem necessitas itineris ex-€egit, comitum turba dimittitur. Militantes quotam par-€tem rerum suarum secum habent, cum omnem apparatum castrensis disciplina summoueat! Nec tantum condicio €illos temporum aut locorum inopia pauperibus exaequat: €sumunt quosdam dies, cum iam illos diuitiarum taedium €cepit, quibus humi cenent et remoto auro argentoque €fictilibus utantur. Dementes! hoc quod aliquando concu- @1 €piscunt semper timent. O quanta illos caligo mentium, €quanta ignorantia ueritatis * * * exercet, quam uoluptatis causa imitantur! Me quidem, quotiens ad antiqua exempla €respexi, paupertatis uti solaciis pudet, quoniam quidem eo €temporum luxuria prolapsa est ut maius uiaticum exulum €sit quam olim patrimonium principum fuit. Vnum fuisse €Homero seruum, tres Platoni, nullum Zenoni, a quo coepit €Stoicorum rigida ac uirilis sapientia, satis constat: num €ergo quisquam eos misere uixisse dicet ut non ipse miserri-mus ob hoc omnibus uideatur? Menenius Agrippa, qui €inter patres ac plebem publicae gratiae sequester fuit, aere €conlato funeratus est. Atilius Regulus, cum Poenos in €Africa funderet, ad senatum scripsit mercennarium suum €discessisse et ab eo desertum esse rus, quod senatui publice €curari dum abesset Regulus placuit: fuitne tanti seruum €non habere ut colonus eius populus Romanus esset? Scipionis filiae ex aerario dotem acceperunt, quia nihil €illis reliquerat pater: aequum mehercules erat populum €Romanum tributum Scipioni semel conferre, cum a Car-€thagine semper exigeret. O felices uiros puellarum quibus €populus Romanus loco soceri fuit! Beatioresne istos putas €quorum pantomimae deciens sestertio nubunt quam €Scipionem, cuius liberi a senatu, tutore suo, in dotem aes graue acceperunt? Dedignatur aliquis paupertatem, cuius €tam clarae imagines sunt? Indignatur exul aliquid sibi €deesse, cum defuerit Scipioni dos, Regulo mercennarius, €Menenio funus, cum omnibus illis quod deerat ideo honestius €suppletum sit quia defuerat? His ergo aduocatis non tantum €tuta est sed etiam gratiosa paupertas.  @@Responderi potest: 'quid artificiose ista diducis quae €singula sustineri possunt, conlata non possunt? Commu-€tatio loci tolerabilis est, si tantum locum mutes; paupertas €tolerabilis est, si ignominia abest, quae uel sola oppri-mere animos solet.' Aduersus hunc, quisquis me malorum @1 €turba terrebit, his uerbis utendum erit: 'si contra unam €quamlibet partem fortunae satis tibi roboris est, idem €aduersus omnis erit. Cum semel animum uirtus indura-€uit, undique inuulnerabilem praestat. Si auaritia dimisit, €uehementissima generis humani pestis, moram tibi ambitio €non faciet; si ultimum diem non quasi poenam sed quasi €naturae legem aspicis, ex quo pectore metum mortis eieceris, in id nullius rei timor audebit intrare; si cogi-€tas libidinem non uoluptatis causa homini datam sed €propagandi generis, quem non uiolauerit hoc secretum €et infixum uisceribus ipsis exitium, omnis alia cupiditas €intactum praeteribit. Non singula uitia ratio sed pariter omnia prosternit: in uniuersum semel uincitur.' Ignominia €tu putas quemquam sapientem moueri posse, qui omnia €in se reposuit, qui ab opinionibus uulgi secessit? Plus etiam €quam ignominia est mors ignominiosa: Socrates tamen €eodem illo uultu quo triginta tyrannos solus aliquando in €ordinem redegerat carcerem intrauit, ignominiam ipsi loco €detracturus; neque enim poterat carcer uideri in quo Socrates erat. Quis usque eo ad conspiciendam ueritatem €excaecatus est ut ignominiam putet Marci Catonis fuisse €duplicem in petitione praeturae et consulatus repulsam? €ignominia illa praeturae et consulatus fuit, quibus ex Catone honor habebatur. Nemo ab alio contemnitur, nisi €a se ante contemptus est. Humilis et proiectus animus est €isti contumeliae opportunus; qui uero aduersus saeuissimos €casus se extollit et ea mala quibus alii opprimuntur euertit, €ipsas miserias infularum loco habet, quando ita adfecti €sumus ut nihil aeque magnam apud nos admirationem occupet quam homo fortiter miser. Ducebatur Athenis ad €supplicium Aristides, cui quisquis occurrerat deiciebat €oculos et ingemescebat, non tamquam in hominem iustum €sed tamquam in ipsam iustitiam animaduerteretur; in-€uentus est tamen qui in faciem eius inspueret. Poterat €ob hoc moleste ferre quod sciebat neminem id ausurum @1 €puri oris; at ille abstersit faciem et subridens ait comitanti se €magistratui: 'admone istum ne postea tam inprobe oscitet.' Hoc fuit contumeliam ipsi contumeliae facere. Scio quos-€dam dicere contemptu nihil esse grauius, mortem ipsis €potiorem uideri. His ego respondebo et exilium saepe €contemptione omni carere: si magnus uir cecidit, magnus €iacuit, non magis illum contemni quam aedium sacrarum €ruinae calcantur, quas religiosi aeque ac stantis adorant.  @@Quoniam meo nomine nihil habes, mater carissima, quod €te in infinitas lacrimas agat, sequitur ut causae tuae te €stimulent. Sunt autem duae; nam aut illud te mouet quod €praesidium aliquod uideris amisisse, aut illud quod desi-€derium ipsum per se pati non potes. @@Prior pars mihi leuiter perstringenda est; noui enim €animum tuum nihil in suis praeter ipsos amantem. Viderint €illae matres quae potentiam liberorum muliebri inpotentia €exercent, quae, quia feminis honores non licet gerere, per €illos ambitiosae sunt, quae patrimonia filiorum et exhauriunt €et captant, quae eloquentiam commodando aliis fatigant: tu liberorum tuorum bonis plurimum gauisa es, minimum €usa; tu liberalitati nostrae semper inposuisti modum, cum €tuae non inponeres; tu filia familiae locupletibus filiis ultro €contulisti; tu patrimonia nostra sic administrasti ut tam-€quam in tuis laborares, tamquam alienis abstineres; tu €gratiae nostrae, tamquam alienis rebus utereris, pepercisti, €et ex honoribus nostris nihil ad te nisi uoluptas et inpensa €pertinuit. Numquam indulgentia ad utilitatem respexit; €non potes itaque ea in erepto filio desiderare quae in €incolumi numquam ad te pertinere duxisti.  @@Illo omnis consolatio mihi uertenda est unde uera uis €materni doloris oritur: 'ergo complexu fili carissimi careo; €non conspectu eius, non sermone possum frui. Vbi est ille €quo uiso tristem uultum relaxaui, in quo omnes sollicitu- @1 €dines meas deposui? Vbi conloquia, quorum inexplebilis €eram? Vbi studia, quibus libentius quam femina, famili-€arius quam mater intereram? Vbi ille occursus? Vbi matre uisa semper puerilis hilaritas?' Adicis istis loca ipsa gratu-€lationum et conuictuum et, ut necesse est, efficacissimas ad €uexandos animos recentis conuersationis notas. Nam hoc €quoque aduersus te crudeliter fortuna molita est, quod te €ante tertium demum diem quam perculsus sum securam nec quicquam tale metuentem digredi uoluit. Bene nos €longinquitas locorum diuiserat, bene aliquot annorum ab-€sentia huic te malo praeparauerat: redisti, non ut uolu-€ptatem ex filio perciperes, sed ut consuetudinem desiderii €perderes. Si multo ante afuisses, fortius tulisses, ipso inter-€uallo desiderium molliente; si non recessisses, ultimum þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸Œ¨“‡certe fructum biduo diutius uidendi filium tulisses: nunc €crudele fatum ita composuit ut nec fortunae meae interesses nec absentiae adsuesceres. Sed quanto ista duriora sunt, €tanto maior tibi uirtus aduocanda est, et uelut cum hoste €noto ac saepe iam uicto acrius congrediendum. Non ex €intacto corpore tuo sanguis hic fluxit: per ipsas cicatrices €percussa es.  @@Non est quod utaris excusatione muliebris nominis, cui €paene concessum est inmoderatum in lacrimis ius, non in-€mensum tamen; et ideo maiores decem mensum spatium €lugentibus uiros dederunt ut cum pertinacia muliebris €maeroris publica constitutione deciderent. Non prohibue-€runt luctus sed finierunt; nam et infinito dolore, cum €aliquem ex carissimis amiseris, adfici stulta indulgentia €est, et nullo inhumana duritia: optimum inter pietatem €et rationem temperamentum est et sentire desiderium et opprimere. Non est quod ad quasdam feminas respicias @1 €quarum tristitiam semel sumptam mors finiuit (nosti quas-€dam quae amissis filiis inposita lugubria numquam exue-€runt): a te plus exigit uita ab initio fortior; non potest €muliebris excusatio contingere ei a qua omnia muliebria uitia afuerunt. Non te maximum saeculi malum, inpudi-€citia, in numerum plurium adduxit; non gemmae te, non €margaritae flexerunt; non tibi diuitiae uelut maximum €generis humani bonum refulserunt; non te, bene in antiqua €et seuera institutam domo, periculosa etiam probis peiorum €detorsit imitatio; numquam te fecunditatis tuae, quasi €exprobraret aetatem, puduit, numquam more aliarum, €quibus omnis commendatio ex forma petitur, tumescentem €uterum abscondisti quasi indecens onus, nec intra uiscera tua conceptas spes liberorum elisisti; non faciem coloribus €ac lenociniis polluisti; numquam tibi placuit uestis quae €nihil amplius nudaret cum poneretur: unicum tibi ornamen-€tum, pulcherrima et nulli obnoxia aetati forma, maximum decus uisa est pudicitia. Non potes itaque ad optinendum €dolorem muliebre nomen praetendere, ex quo te uirtutes €tuae seduxerunt; tantum debes a feminarum lacrimis €abesse quantum [2a]2 uitiis. Ne feminae quidem te sinent €intabescere uulneri tuo, sed %leuior% necessario maerore €cito defunctam iubebunt exsurgere, si modo illas intueri €uoles feminas quas conspecta uirtus inter magnos uiros posuit. Corneliam ex duodecim liberis ad duos fortuna €redegerat: si numerare funera Corneliae uelles, amiserat €decem, si aestimare, amiserat Gracchos. Flentibus tamen €circa se et fatum eius execrantibus interdixit ne fortunam €accusarent, quae sibi filios Gracchos dedisset. Ex hac femina €debuit nasci qui diceret in contione, 'tu matri meae male €dicas quae me peperit?' Multo mihi uox matris uidetur @1 €animosior: filius magno aestimauit Gracchorum natales, mater et funera. Rutilia Cottam filium secuta est in exilium €et usque eo fuit indulgentia constricta ut mallet exilium €pati quam desiderium, nec ante in patriam quam cum €filio rediit. Eundem iam reducem et in re publica florentem €tam fortiter amisit quam secuta est, nec quisquam lacrimas €eius post elatum filium notauit. In expulso uirtutem osten-€dit, in amisso prudentiam; nam et nihil illam a pietate €deterruit et nihil in tristitia superuacua stultaque detinuit. €Cum his te numerari feminis uolo; quarum uitam semper €imitata es, earum in coercenda comprimendaque aegritu-€dine optime sequeris exemplum.  @@Scio rem non esse in nostra potestate nec ullum adfectum €seruire, minime uero eum qui ex dolore nascitur; ferox enim €et aduersus omne remedium contumax est. Volumus interim €illum obruere et deuorare gemitus; per ipsum tamen com-€positum fictumque uultum lacrimae profunduntur. Ludis €interim aut gladiatoribus animum occupamus; at illum €inter ipsa quibus auocatur spectacula leuis aliqua desiderii nota subruit. Ideo melius est uincere illum quam fallere; €nam qui delusus et uoluptatibus aut occupationibus ab-€ductus est resurgit et ipsa quiete impetum ad saeuiendum €colligit: at quisquis rationi cessit, in perpetuum componi-€tur. Non sum itaque tibi illa monstraturus quibus usos esse €multos scio, ut peregrinatione te uel longa detineas uel €amoena delectes, ut rationum accipiendarum diligentia, €patrimonii administratione multum occupes temporis, ut €semper nouo te aliquo negotio inplices: omnia ista ad exi-€guum momentum prosunt nec remedia doloris sed inpedi-€menta sunt; ego autem malo illum desinere quam decipi. Itaque illo te duco quo omnibus qui fortunam fugiunt €confugiendum est, ad liberalia studia: illa sanabunt uulnus €tuum, illa omnem tristitiam tibi euellent. His etiam si €numquam adsuesses, nunc utendum erat; sed quantum tibi €patris mei antiquus rigor permisit, omnes bonas artes non @1 quidem comprendisti, attigisti tamen. Vtinam quidem uiro-€rum optimus, pater meus, minus maiorum consuetudini de-€ditus uoluisset te praeceptis sapientiae erudiri potius quam €inbui! non parandum tibi nunc esset auxilium contra for-€tunam sed proferendum. Propter istas quae litteris non ad €sapientiam utuntur sed ad luxuriam instruuntur minus te €indulgere studiis passus est. Beneficio tamen rapacis ingenii €plus quam pro tempore hausisti; iacta sunt disciplinarum €omnium fundamenta: nunc ad illas reuertere; tutam te praestabunt. Illae consolabuntur, illae delectabunt, illae si €bona fide in animum tuum intrauerint, numquam amplius €intrabit dolor, numquam sollicitudo, numquam adflictatio-€nis inritae superuacua uexatio. Nulli horum patebit pectus €tuum; nam ceteris uitiis iam pridem clusum est. Haec qui-€dem certissima praesidia sunt et quae sola te fortunae eripere €possint.  @@Sed quia, dum in illum portum quem tibi studia promit-€tunt peruenis, adminiculis quibus innitaris opus est, uolo interim solacia tibi tua ostendere. Respice fratres meos, €quibus saluis fas tibi non est accusare fortunam. In utroque €habes quod te diuersa uirtute delectet: alter honores indu-€stria consecutus est, alter sapienter contempsit. Adquiesce €alterius fili dignitate, alterius quiete, utriusque pietate. €Noui fratrum meorum intimos adfectus: alter in hoc €dignitatem excolit ut tibi ornamento sit, alter in hoc se ad tranquillam quietamque uitam recepit ut tibi uacet. Bene €liberos tuos et in auxilium et in oblectamentum fortuna €disposuit: potes alterius dignitate defendi, alterius otio frui. €Certabunt in te officiis et unius desiderium duorum pietate €supplebitur. Audacter possum promittere: nihil tibi deerit €praeter numerum. @@Ab his ad nepotes quoque respice: Marcum blandissimum €puerum, ad cuius conspectum nulla potest durare tristitia; €nihil tam magnum, nihil tam recens in cuiusquam pectore furit quod non circumfusus ille permulceat. Cuius non @1 €lacrimas illius hilaritas supprimat? Cuius non contractum €sollicitudine animum illius argutiae soluant? Quem non €in iocos euocabit illa lasciuia? Quem non in se conuertet €et abducet infixum cogitationibus illa neminem satiatura €garrulitas? Deos oro, contingat hunc habere nobis super-stitem! In me omnis fatorum crudelitas lassata consistat; €quidquid matri dolendum fuit, in me transierit, quidquid €auiae, in me. Floreat reliqua in suo statu turba: nihil de €orbitate, nihil de condicione mea querar, fuerim tantum nihil amplius doliturae domus piamentum. Tene in gremio €cito tibi daturam pronepotes Nouatillam, quam sic in me €transtuleram, sic mihi adscripseram, ut possit uideri, quod €me amisit, quamuis saluo patre pupilla; hanc et pro me €dilige. Abstulit illi nuper fortuna matrem: tua potest efficere €pietas ut perdidisse se matrem doleat tantum, non et sentiat. Nunc mores eius compone, nunc forma: altius praecepta €descendunt quae teneris inprimuntur aetatibus. Tuis ad-€suescat sermonibus, ad tuum fingatur arbitrium: multum €illi dabis, etiam si nihil dederis praeter exemplum. Hoc tibi €tam sollemne officium pro remedio erit; non potest enim €animum pie dolentem a sollicitudine auertere nisi aut ratio €aut honesta occupatio. @@Numerarem inter magna solacia patrem quoque tuum, €nisi abesset. Nunc tamen ex adfectu tuo qui illius in te €sit cogita: intelleges quanto iustius sit te illi seruari quam þ°±·ÿï°±²ÿï‚ÄéáìÿïƒÓåîÐèéìÿ¸Œ¨’˜‰„mihi inpendi. Quotiens te inmodica uis doloris inuaserit et €sequi se iubebit, patrem cogita. Cui tu quidem tot nepotes €pronepotesque dando effecisti ne unica esses; consummatio €tamen aetatis actae feliciter in te uertitur. Illo uiuo nefas est €te quod uixeris queri.  @@Maximum adhuc solacium tuum tacueram, sororem €tuam, illud fidelissimum tibi pectus, in quod omnes curae €tuae pro indiuiso transferuntur, illum animum omnibus @1 €nobis maternum. Cum hac tu lacrimas tuas miscuisti, in huius primum respirasti sinu. Illa quidem adfectus tuos €semper sequitur; in mea tamen persona non tantum pro te €dolet. Illius manibus in urbem perlatus sum, illius pio €maternoque nutricio per longum tempus aeger conualui; €illa pro quaestura mea gratiam suam extendit et, quae ne €sermonis quidem aut clarae salutationis sustinuit audaciam, €pro me uicit indulgentia uerecundiam. Nihil illi seductum €uitae genus, nihil modestia in tanta feminarum petulantia €rustica, nihil quies, nihil secreti et ad otium repositi mores obstiterunt quominus pro me etiam ambitiosa fieret. Hoc €est, mater carissima, solacium quo reficiaris: illi te quantum €potes iunge, illius artissimis amplexibus alliga. Solent mae-€rentes ea quae maxime diligunt fugere et libertatem dolori €suo quaerere: tu ad illam te, quidquid cogitaueris, confer; €siue seruare istum habitum uoles siue deponere, apud illam inuenies uel finem doloris tui uel comitem. Sed si pruden-€tiam perfectissimae feminae noui, non patietur te nihil pro-€futuro maerore consumi et exemplum tibi suum, cuius ego €etiam spectator fui, narrabit. €@@Carissimum uirum amiserat, auunculum nostrum, cui €uirgo nupserat, in ipsa quidem nauigatione; tulit tamen €eodem tempore et luctum et metum euictisque tempestati-bus corpus eius naufraga euexit. O quam multarum egregia €opera in obscuro iacent! Si huic illa simplex admirandis €uirtutibus contigisset antiquitas, quanto ingeniorum cer-€tamine celebraretur uxor quae oblita inbecillitatis, oblita €metuendi etiam firmissimis maris, caput suum periculis pro €sepultura obiecit et, dum cogitat de uiri funere, nihil de €suo timuit! Nobilitatur carminibus omnium quae se pro €coniuge uicariam dedit: hoc amplius est, discrimine uitae €sepulcrum uiro quaerere; maior est amor qui pari periculo €minus redimit. @@Post hoc nemo miretur quod per sedecim annos quibus @1 €Aegyptum maritus eius optinuit numquam in publico con-€specta est, neminem prouincialem domum suam admisit, €nihil a uiro peti=t, nihil a se peti passa est. Itaque loquax et €in contumelias praefectorum ingeniosa prouincia, in qua €etiam qui uitauerunt culpam non effugerunt infamiam, €uelut unicum sanctitatis exemplum suspexit et, quod illi €difficillimum est cui etiam periculosi sales placent, omnem €uerborum licentiam continuit et hodie similem illi, quam-€uis numquam speret, semper optat. Multum erat, si per €sedecim annos illam prouincia probasset: plus est quod ignorauit. Haec non ideo refero ut laudes eius exequar, €quas circumscribere est tam parce transcurrere, sed ut €intellegas magni animi esse feminam quam non ambitio, €non auaritia, comites omnis potentiae et pestes, uicerunt, €non metus mortis iam exarmata naue naufragium suum €spectantem deterruit quominus exanimi uiro haerens non €quaereret quemadmodum inde exiret sed quemadmodum €efferret. Huic parem uirtutem exhibeas oportet et ani-€mum a luctu recipias et id agas ne quis te putet partus tui €paenitere.  @@Ceterum quia necesse est, cum omnia feceris, cogita-€tiones tamen tuas subinde ad me recurrere nec quemquam €nunc ex liberis tuis frequentius tibi obuersari, non quia illi €minus cari sunt sed quia naturale est manum saepius ad id €referre quod dolet, qualem me cogites accipe: laetum et €alacrem uelut optimis rebus. Sunt enim optimae, quoniam €animus omnis occupationis expers operibus suis uacat et €modo se leuioribus studiis oblectat, modo ad consideran-dam suam uniuersique naturam ueri auidus insurgit. Ter-€ras primum situmque earum quaerit, deinde condicionem €circumfusi maris cursusque eius alternos et recursus; tunc €quidquid inter caelum terrasque plenum formidinis inter- @1 €iacet perspicit et hoc tonitribus fulminibus uentorum flati-€bus ac nimborum niuisque et grandinis iactu tumultuosum €spatium; tum peragratis humilioribus ad summa perrum-€pit et pulcherrimo diuinorum spectaculo fruitur, aeterni-€tatis suae memor in omne quod fuit futurumque est uadit €omnibus saeculis. @1 ï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ±¯ôÿ@@@@{1AD AEBUTIUM LIBERALEM €@@@@DE BENEFICIIS €@@@@LIBER I}1 ¡@@Inter multos ac varios errores temere inconsulte-€que viventium nihil propemodum, vir optime Liberalis, €dixerim, * quod beneficia nec dare scimus nec accipere. €Sequitur enim, ut male conlocata male debeantur; de €quibus non redditis sero querimur; ista enim perierunt, cum darentur. Nec mirum est inter plurima maxima-€que vitia nullum esse frequentius quam ingrati animi. €Id evenire ex causis pluribus video. Prima illa est, €quod non eligimus dignos, quibus tribuamus. Sed no-€mina facturi diligenter in patrimonium et vitam debi-€toris inquirimus, semina in solum effetum et sterile @1 €non spargimus: beneficia sine ullo dilectu magis proi-cimus quam damus. Nec facile dixerim, utrum turpius €sit infitiari an repetere beneficium; id enim genus huius €crediti est, ex quo tantum recipiendum sit, quantum €ultro refertur; decoquere vero foedissimum ob hoc €ipsum, quia non opus est ad liberandam fidem facul-€tatibus sed animo; reddit enim beneficium, qui debet. Sed cum sit in ipsis crimen, qui ne confessione quidem €grati sunt, in nobis quoque est. Multos experimur €ingratos, plures facimus, quia alias graves exprobratores €exactoresque sumus, alias leves et quos paulo post €muneris sui paeniteat, alias queruli et minima momenta €calumniantes; gratiam omnem corrumpimus non tantum postquam dedimus beneficia, sed dum damus. Quis €nostrum contentus fuit aut leviter rogari aut semel? €quis non, cum aliquid a se peti suspicatus est, frontem €adduxit, voltum avertit, occupationes simulavit, longis €sermonibus et de industria non invenientibus exitum €occasionem petendi abstulit et variis artibus necessitates properantes elusit, in angusto vero conprensus aut €distulit, id est timide negavit, aut promisit, sed diffi-€culter, sed subductis superciliis, sed malignis et vix exeuntibus verbis? Nemo autem libenter debet, quod €non accepit, sed expressit. Gratus adversus eum esse €quisquam potest, qui beneficium aut superbe abiecit @1 €aut iratus inpegit aut fatigatus, ut molestia careret, €dedit? Errat, si quis sperat responsurum sibi, quem dilatione lassavit, expectatione torsit. Eodem animo €beneficium debetur, quo datur, et ideo non est necle-€genter dandum_sibi enim quisque debet, quod a €nesciente accepit_; ne tarde quidem, quia, cum omni €in officio magni aestimetur dantis voluntas, qui tarde €fecit, diu noluit; utique non contumeliose: nam cum €ita natura conparatum sit, ut altius iniuriae quam €merita descendant et illa cito defluant, has tenax me-€moria custodiat, quid expectat, qui offendit, dum obli-€gat? Satis adversus illum gratus est, si quis beneficio eius ignoscit. Non est autem, quod tardiores faciat €ad bene merendum turba ingratorum. Nam primum, €ut dixi, nos illam augemus; deinde ne deos quidem €inmortales ab hac tam effusa nec cess[2ante benign]2itate €sacrilegi neclegentesque eorum deterrent: utuntur na-€tura sua et cuncta interque illa ipsos munerum suorum €malos interpretes iuvant. Hos sequamur duces, quan-€tum humana inbecillitas patitur; demus beneficia, non €feneremus. Dignus est decipi, qui de recipiendo cogi-tavit, cum daret. 'At male cessit.' Et liberi et con-€iuges spem fefellerunt, tamen et educamus et ducimus, €adeoque adversus experimenta pertinaces sumus, ut €bella victi et naufragi maria repetamus. Quanto magis €permanere in dandis beneficiis decet! quae si quis @1 €non dat, quia non recepit, dedit, ut reciperet, bonam-€que ingratorum facit causam, quibus turpe est non reddere, si licet. Quam multi indigni luce sunt! tamen €dies oritur. Quam multi, quod nati sunt, queruntur! þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ±˜‹ƒtamen natura subolem novam gignit ipsosque, qui non fuisse mallent, esse patitur. Hoc et magni animi et €boni proprium est, non fructum beneficiorum sequi, €sed ipsa et post malos quoque bonum quaerere. Quid €magnifici erat multis prodesse, si nemo deciperet? €nunc est virtus dare beneficia non utique reditura, €quorum a viro egregio statim fructus perceptus est. Adeo quidem ista res fugare nos et pigriores ad rem €pulcherrimam facere non debet, ut, si spes mihi prae-€cidatur gratum hominem reperiendi, malim non recipere €beneficia quam non dare, quia, qui non dat, vitium €ingrati antecedit. Dicam, quod sentio: qui beneficium €non reddit, magis peccat; qui non dat, citius.  @@@@Beneficia in volgus cum largiri institueris, €@@@@Perdenda sunt multa, ut semel ponas bene. €In priore versu utrumque reprehendas; nam nec in €volgum effundenda sunt, et nullius rei, minime bene-€ficiorum, honesta largitio est; quibus si detraxeris €iudicium, desinunt esse beneficia, in aliud quodlibet incident nomen. Sequens sensus mirificus est, qui uno €bene posito beneficio multorum amissorum damna so-€latur. Vide, oro te, ne hoc et verius sit et magnitu-€dini bene facientis aptius, ut illum hortemur ad danda, €etiam si nullum bene positurus est. Illud enim falsum @1 €est 'perdenda sunt multa'; nullum perit, quia, qui perdit, conputaverat. Beneficiorum simplex ratio est: €tantum erogatur; si redit aliquid, lucrum est, si non €redit, damnum non est. Ego illud dedi, ut darem. €Nemo beneficia in calendario scribit nec avarus exactor €ad horam et diem appellat. Numquam illa vir bonus €cogitat nisi admonitus a reddente; alioqui in formam €crediti transeunt. Turpis feneratio est beneficium ex-pensum ferre. Qualiscumque priorum eventus est, per-€severa in alios conferre; melius apud ingratos iacebunt, €quos aut pudor aut occasio aut imitatio aliquando €gratos poterit efficere. Ne cessaveris, opus tuum perage €et partes boni viri exequere. Alium re, alium fide, €alium gratia, alium consilio, alium praeceptis salubribus adiuva. Officia etiam ferae sentiunt, nec ullum tam €inmansuetum animal est, quod non cura mitiget et in €amorem sui vertat. Leonum ora a magistris inpune €tractantur, elephantorum feritatem usque in servile €obsequium demeretur cibus; adeo etiam, quae extra €intellectum atque aestimationem beneficii posita sunt, €adsiduitas tamen meriti pertinacis evincit. Ingratus €est adversus unum beneficium? adversus alterum non €erit; duorum oblitus est? tertium etiam in eorum, €quae exciderunt, memoriam reducet. @1  @@Is perdet beneficia, qui cito se perdidisse credit; €at qui instat et onerat priora sequentibus, etiam ex €duro et inmemori pectore gratiam extundit. Non aude-€bit adversus multa oculos adtollere; quocumque se €convertit memoriam suam fugiens, ibi te videat: bene-ficiis illum tuis cinge. Quorum quae vis quaeve pro-€prietas sit, dicam, si prius illa, quae ad rem non per-€tinent, transilire mihi permiseris, quare tres Gratiae €et quare sorores sint, et quare manibus inplexis, et €quare ridentes [2et iuvenes]2 et virgines solutaque ac per-lucida veste. Alii quidem videri volunt unam esse, €quae det beneficium, alteram, quae accipiat, tertiam, €quae reddat; alii tria beneficorum esse genera, pro-€merentium, reddentium, simul accipientium reddentium-que. Sed utrumlibet ex istis iudica verum: quid ista €nos scientia iuvat? Quid ille consertis manibus in se €redeuntium chorus? Ob hoc, quia ordo beneficii per €manus transeuntis nihilo minus ad dantem revertitur €et totius speciem perdit, si usquam interruptus est, €pulcherrimus, si cohaeret et vices servat. In eo est €aliqua tamen maioris dignatio, sicut promerentium. Voltus hilari sunt, quales solent esse, qui dant vel €accipiunt beneficia; iuvenes, quia non debet benefi-€ciorum memoria senescere; virgines, quia incorrupta €sunt et sincera et omnibus sancta; in quibus nihil @1 €esse adligati decet nec adstricti: solutis itaque tunicis €utuntur; perlucidis autem, quia beneficia conspici volunt. Sit aliquis usque eo Graecis emancipatus, ut haec €dicat necessaria; nemo tamen erit, qui etiam illud ad €rem iudicet pertinere, quae nomina illis Hesiodus in-€posuerit. Aglaien maximam natu adpellavit, mediam €Euphrosynen, tertiam Thaliam. Horum nominum inter-€pretationem, prout cuique visum est, deflectit et ad €rationem aliquam conatur perducere, cum Hesiodus puellis suis, quod voluit, nomen inposuerit. Itaque €Homerus uni mutavit, Pasithean adpellavit et in matri-€monium promisit, ut scias non esse illas virgines €Vestales. Inveniam alium poetam, apud quem prae-€cingantur et spissis aut Phryxianis prodeant. Ergo €et Mercurius una stat, non quia beneficia ratio con-€mendat vel oratio, sed quia pictori ita visum est. Chrysippus quoque, penes quem subtile illud acumen €est et in imam penetrans veritatem, qui rei agendae €causa loquitur et verbis non ultra, quam ad intellectum €satis est, utitur, totum librum suum his ineptiis replet, €ita ut de ipso officio dandi, accipiendi, reddendi bene-€ficii pauca admodum dicat; nec his fabulas, sed haec fabulis inserit. Nam praeter ista, quae Hecaton tran-€scribit, tres Chrysippus Gratias ait Iovis et Eurynomes €filias esse, aetate autem minores quam Horas, sed @1 €meliuscula facie et ideo Veneri datas comites. Matris €quoque nomen ad rem iudicat pertinere: Eurynomen €enim dictam, quia late patentis patrimonii sit beneficia €dividere; tamquam matri post filias soleat nomen in-poni aut poetae vera nomina reddant. Quemadmodum €nomenclatori memoriae loco audacia est et, cuicumque €nomen non potest reddere, inponit, ita poetae non €putant ad rem pertinere verum dicere, sed aut necessi-€tate coacti aut decore corrupti id quemque vocari €iubent, quod belle facit ad versum. Nec illis fraudi €est, si aliud in censum detulerunt; proximus enim €poeta suum illas ferre nomen iubet. Hoc ut scias ita €esse, ecce Thalia, de qua cum maxime agitur, apud €Hesiodum Charis est, apud Homerum Musa.  @@Sed ne faciam, quod reprehendo, omnia ista, quae €ita extra rem sunt, ut ne circa rem quidem sint, relin-€quam. Tu modo nos tuere, si quis mihi obiciet, quod €Chrysippum in ordinem coegerim, magnum mehercules €virum, sed tamen Graecum, cuius acumen nimis tenue €retunditur et in se saepe replicatur; etiam cum agere aliquid videtur, pungit, non perforat. Hic vero quod €acumen est? De beneficiis dicendum est et ordinanda €res, quae maxime humanam societatem adligat; danda €lex vitae, ne sub specie benignitatis inconsulta facilitas €placeat, ne liberalitatem, quam nec deesse oportet nec €superfluere, haec ipsa observatio restringat, dum tem-perat; docendi sunt [2libenter dare]2, libenter accipere, €libenter reddere et magnum ipsis certamen proponere, @1 €eos, quibus obligati sunt, re animoque non tantum €aequare sed vincere, quia, qui referre gratiam debet, €numquam consequitur, nisi praecessit; hi docendi sunt nihil inputare, illi plus debere. Ad hanc honestissimam €contentionem beneficiis beneficia vincendi sic nos ad-€hortatur Chrysippus, ut dicat verendum esse, ne, quia €Charites Iovis filiae sunt, parum se grate gerere sacri-legium sit et tam bellis puellis fiat iniuria. Tu me €aliquid eorum doce, per quae beneficentior gratiorque €adversus bene merentes fiam, per quae obligantium €obligatorumque animi certent, ut, qui praestiterunt, €obliviscantur, pertinax sit memoria debentium. Istae €vero ineptiae poetis relinquantur, quibus aures oblectare propositum est et dulcem fabulam nectere. At qui €ingenia sanare et fidem in rebus humanis retinere, €memoriam officiorum ingerere animis volunt, serio €loquantur et magnis viribus agant; nisi forte existimas €levi ac fabuloso sermone et anilibus argumentis pro-€hiberi posse rem perniciosissimam, beneficiorum novas €tabulas.  @@Sed quemadmodum supervacua transcurram, ita €exponam necesse est hoc primum nobis esse discendum, €quid accepto beneficio debeamus. Debere enim se [2ait]2 €alius pecuniam, quam accepit, alius consulatum, alius sacerdotium, alius provinciam. Ista autem sunt meri-€torum signa, non merita. Non potest beneficium manu €tangi: res animo geritur. Multum interest inter mate-þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ±¥’„riam beneficii et beneficium; itaque nec aurum nec @1 €argentum nec quicquam eorum, quae pro maximis ac-€cipiuntur, beneficium est, sed ipsa tribuentis voluntas. €Inperiti autem id, quod oculis incurrit et quod traditur €possideturque, solum notant, cum contra illud, quod in re carum atque pretiosum [2est, parvi pendunt]2. Haec, €quae tenemus, quae aspicimus, in quibus cupiditas €nostra haeret, caduca sunt, auferre nobis et fortuna et €iniuria potest; beneficium etiam amisso eo, per quod €datum est, durat; est enim recte factum, quod inritum nulla vis efficit. Amicum a piratis redemi, hunc alius €hostis excepit et in carcerem condidit: non beneficium, €sed usum beneficii mei sustulit. Ex naufragio alicui €raptos vel ex incendio liberos reddidi, hos vel morbus €vel aliqua fortuita iniuria eripuit: manet etiam sine illis, quod in illis datum est. Omnia itaque, quae €falsum beneficii nomen usurpant, ministeria sunt, per €quae se voluntas amica explicat. Hoc in aliis quoque €rebus evenit, ut aliubi sit species rei, aliubi ipsa res. Imperator aliquem torquibus, murali et civica donat: €quid habet per se corona pretiosum? quid praetexta? €quid fasces? quid tribunal et currus? Nihil horum €honor est, sed honoris insigne. Sic non est beneficium €id, quod sub oculos venit, sed beneficii vestigium €et nota.  @@Quid est ergo beneficium? Benevola actio tribuens @1 €gaudium capiensque tribuendo in id, quod facit, prona €et sponte sua parata. Itaque non, quid fiat aut quid €detur, refert, sed qua mente, quia beneficium non in €eo, quod fit aut datur, consistit, sed in ipso dantis aut facientis animo. Magnum autem esse inter ista dis-€crimen vel ex hoc intellegas licet, quod beneficium €utique bonum est, id autem, quod fit aut datur, nec €bonum nec malum est. Animus est, qui parva extollit, €sordida inlustrat, magna et in pretio habita dehonestat; €ipsa, quae adpetuntur, neutram naturam habent, nec €boni nec mali: refert, quo illa rector inpellat, a quo forma rebus datur. Non est beneficium ipsum, quod €numeratur aut traditur, sicut ne in victimis quidem, €licet opimae sint auroque praefulgeant, deorum est €honor sed [2in]2 recta ac pia voluntate venerantium. Ita-€que boni etiam farre ac fitilla religiosi sunt; mali €rursus non effugiunt inpietatem, quamvis aras sanguine €multo cruentaverint.  @@Si beneficia in rebus, non in ipsa bene faciendi €voluntate consisterent, eo maiora essent, quo maiora €sunt, quae accipimus. Id autem falsum est; non num-€quam enim magis nos obligat, qui dedit parva magni-€fice, qui 'regum aequavit opes animo', qui exiguum €tribuit sed libenter, qui paupertatis suae oblitus est, €dum meam respicit, qui non voluntatem tantum iu-€vandi habuit sed cupiditatem, qui accipere se putavit @1 €beneficium, cum daret, qui dedit tamquam [2non]2 recep-€turus, recepit, tamquam non dedisset, qui occasionem, qua prodesset, et occupavit et quaesiit. Contra in-€grata sunt, ut dixi, licet re ac specie magna videantur, €quae danti aut extorquentur aut excidunt, multoque €gratius venit, quod facili quam quod plena manu datur. Exiguum est, quod in me contulit, sed amplius non €potuit; at hic quod dedit, magnum est, sed dubitavit, €sed distulit, sed, cum daret, gemuit, sed superbe dedit, €sed circumtulit et placere non ei, cui praestabat, voluit; €ambitioni dedit, non mihi.  @@Socrati cum multa pro suis quisque facultatibus €offerrent, Aeschines, pauper auditor: 'Nihil' inquit 'dig-€num te, quod dare tibi possim, invenio et hoc uno €modo pauperem esse me sentio. Itaque dono tibi, quod €unum habeo, me ipsum. Hoc munus rogo, qualecum-€que est, boni consulas cogitesque alios, cum multum tibi darent, plus sibi reliquisse.' Cui Socrates: 'Quidni €tu' inquit 'magnum munus mihi dederis, nisi forte te €parvo aestimas? Habebo itaque curae, ut te meliorem €tibi reddam, quam accepi.' Vicit Aeschines hoc munere €Alcibiadis parem divitiis animum et omnem iuvenum €opulentorum munificentiam.  @@Vides, quomodo animus inveniat liberalitatis ma-€teriam etiam inter angustias? Videtur mihi dixisse: €'Nihil egisti, fortuna, quod me pauperem esse voluisti; €expediam dignum nihilo minus huic viro munus, et €quia de tuo non possum, de meo dabo.' Neque est, €quod existimes illum vilem sibi fuisse: pretium se sui @1 €fecit. Ingeniosus adulescens invenit, quemadmodum €Socraten sibi daret. Non quanta quaeque sint, sed a €quali profecta, prospiciendum. * @@Callidus non difficilem aditum praebuit inmodica €cupientibus spesque inprobas nihil re adiuturus verbis €fovit; at peior opinio, si lingua asper, voltu gravis €cum invidia fortunam suam explicuit. Colunt enim €detestanturque felicem et, si potuerint, eadem facturi €odere facientem. * @@Coniugibus alienis ne clam quidem sed aperte €ludibrio habitis suas aliis permisere. Rusticus, in-€humanus ac mali moris et inter matronas abominandus €convicio est, si quis coniugem suam in sella prostare €vetuit et vulgo admissis inspectoribus vehi perspicuam undique. Si quis nulla se amica fecit insignem nec €alienae uxori annuum praestat, hunc matronae humilem €et sordidae libidinis et ancillariolum vocant. Inde de-€centissimum sponsaliorum genus est adulterium et in €consensu viduitas caelibatusque: nemo uxorem duxit, nisi qui abduxit. Iam rapta spargere, sparsa fera et €acri avaritia recolligere certant, nihil pensi habere, @1 €paupertatem alienam contemnere, suam [2magis]2 quam €ullum aliud vereri malum, pacem iniuriis perturbare, €inbecilliores vi ac metu premere. Nam provincias spo-€liari et nummarium tribunal audita utrimque licitatione €alteri addici non mirum, quoniam, quae emeris, vendere €gentium ius est.  @@Sed longius nos inpetus evehit provocante materia; €itaque sic finiamus, ne in nostro saeculo culpa sub-€sidat. Hoc maiores nostri questi sunt, hoc nos queri-€mur, hoc posteri nostri querentur, eversos mores, re-€gnare nequitiam, in deterius res humanas et omne €nefas labi; at ista eodem stant loco stabuntque, paulum €dumtaxat ultro aut citro mota, ut fluctus, quos aestus €accedens longius extulit, recedens interiore litorum vestigio tenuit. Nunc in adulteria magis quam in alia €peccabitur, abrumpetque frenos pudicitia; nunc con-€viviorum vigebit furor et foedissimum patrimoniorum €exitium, culina; nunc cultus corporum nimius et formae €cura prae se ferens animi deformitatem; nunc in petu-€lantiam et audaciam erumpet male dispensata libertas; €nunc in crudelitatem privatam ac publicam ibitur bello-€rumque civilium insaniam, qua omne sanctum ac sacrum €profanetur; habebitur aliquando ebrietati honor, et plurimum meri cepisse virtus erit. Non expectant uno €loco vitia, sed mobilia et inter se dissidentia tumultu-€antur, pellunt in vicem fuganturque; ceterum idem €semper de nobis pronuntiare debebimus, malos esse €nos, malos fuisse,_invitus adiciam, et futuros esse. @1 Erunt homicidae, tyranni, fures, adulteri, raptores, €sacrilegi, proditores; infra omnia ista ingratus est, nisi €quod omnia ista ab ingrato sunt, sine quo vix ullum €magnum facinus adcrevit. Hoc tu cave tamquam maxi-€mum crimen ne admittas, ignosce tamquam levissimo, €si admissum est. Haec est enim iniuriae summa: €beneficium perdidisti. Salvum est enim tibi ex illo, quod est optimum: dedisti. Quemadmodum autem cu-€randum est, ut in eos potissimum beneficia conferamus, €qui grate responsuri erunt, ita quaedam, etiam si male €de illis sperabitur, faciemus tribuemusque, non solum €si iudicabimus ingratos fore, sed si sciemus fuisse. €Tamquam si filios alicui restituere potero magno peri-€culo liberatos sine ullo meo, non dubitabo. Dignum €etiam inpendio sanguinis mei tuebor et in partem €discriminis veniam; indignum si eripere latronibus po-€tero clamore sublato, salutarem vocem homini non €pigebit emittere.  @@Sequitur, ut dicamus, quae beneficia danda sint €et quemadmodum. Primum demus necessaria, deinde €utilia, deinde iocunda, utique mansura. Incipiendum €est autem a necessariis; aliter enim ad animum per-€venit, quod vitam continet, aliter, quod exornat aut €instruit. Potest in eo aliquis fastidiosus esse aesti-€mator, quo facile cariturus est, de quo dicere licet: þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ±¨‹ˆˆ'Recipe, non desidero; meo contentus sum.' Interim €non reddere tantum libet, quod acceperis, sed abicere. @1 Ex his, quae necessaria sunt, quaedam primum optinent €locum, sine quibus non possumus vivere, quaedam €secundum, sine quibus non debemus, quaedam tertium, sine quibus nolumus. Prima huius notae sunt: hostium €manibus eripi et tyrannicae irae et proscriptioni et €aliis periculis, quae varia et incerta humanam vitam €obsident. Quidquid horum discusserimus, quo maius €ac terribilius erit, hoc maiorem inibimus gratiam; €subit enim cogitatio, quantis sint liberati malis, et €lenocinium est muneris antecedens metus. Nec tamen €ideo debemus tardius quemquam servare, quam possu-mus, ut muneri nostro timor inponat pondus. Proxima €ab his sunt, sine quibus possumus quidem vivere, sed €ut mors potior sit, tamquam libertas et pudicitia et €mens bona. Post haec habebimus coniunctione ac €sanguine usuque et consuetudine longa cara, ut liberos, €coniuges, penates, cetera, quae usque eo animus sibi €adplicuit, ut ab illis quam vita divelli gravius existimet. Subsecuntur utilia, quorum varia et lata materia est; €hic erit pecunia non superfluens sed ad sanum modum €habendi parata; hic erit honor et processus ad altiora €tendentium; nec enim utilius quicquam est quam sibi €utilem fieri. Iam cetera ex abundanti veniunt delicatos €factura; in his sequemur, ut opportunitate grata sint, €ut non volgaria, quaeque aut pauci habuerint aut pauci €intra hanc aetatem aut hoc modo, quae, etiam si natura pretiosa non sunt, tempore aut loco fiant. Videamus, €quid oblatum maxime voluptati futurum sit, quid fre-€quenter occursurum habenti, ut totiens nobiscum quo- @1 €tiens cum illo sit; utique cavebimus, ne munera super-€vacua mittamus, ut feminae aut seni arma venatoria, €ut rustico libros, ut studiis ac litteris dedito retia. €Aeque ex contrario circumspiciemus, ne, dum grata €mittere volumus, suum cuique morbum exprobratura €mittamus, sicut ebrioso vina et valetudinario medica-€menta. Maledictum enim incipit esse, non munus, in €quo vitium accipientis adgnoscitur.  @@Si arbitrium dandi penes nos est, praecipue man-€sura quaeremus, ut quam minime mortale munus sit. €Pauci enim sunt tam grati, ut, quid acceperint, etiam €si non vident, cogitent. Ingratos quoque memoria cum €ipso munere incurrit, ubi ante oculos est et oblivisci €sui non sinit, sed auctorem suum ingerit et inculcat. €Eo quidem magis duratura quaeramus, quia numquam €admonere debemus; ipsa res evanescentem memoriam excitet. Libentius donabo argentum factum quam signa-€tum; libentius statuas quam vestem et quod usus bre-€vis deterat. Apud paucos post rem manet gratia; plu-€res sunt, apud quos non diutius in animo sunt donata, €quam in usu. Ego, si fieri potest, consumi munus meum nolo; extet, haereat amico meo, convivat. Nemo €tam stultus est, ut monendus sit, ne cui gladiatores €aut venationem iam munere edito mittat et vestimenta €aestiva bruma, hiberna solstitio. Sit in beneficio sen-€sus communis; tempus, locum observet, personas, quia @1 €momentis quaedam grata et ingrata sunt. Quanto ac-€ceptius est, si id damus, quod quis non habet, quam €cuius copia abundat? quod diu quaerit nec invenit, quam quod ubique visurus est? Munera non tam €pretiosa quam rara et exquisita sint, quae etiam apud €divitem sibi locum faciant, sicut gregalia quoque poma €et post paucos dies itura in fastidium delectant, si €provenere maturius. Illa quoque non erunt sine honore, €quae aut nemo illis alius dedit aut nos nulli alii.  @@Alexandro Macedoni, cum victor Orientis animos €supra humana tolleret, Corinthii per legatos gratulati €sunt et civitate illum sua donaverunt. Cum risisset €hoc Alexander officii genus, unus ex legatis: 'Nulli' €inquit 'civitatem umquam dedimus alii quam tibi et Herculi.' Libens accepti non dilutum honorem et lega-€tos invitatione aliaque humanitate prosecutus cogitavit, €non qui sibi civitatem darent, sed cui dedissent; et €homo gloriae deditus, cuius nec naturam nec modum €noverat, Herculis Liberique vestigia sequens ac ne ibi €quidem resistens, ubi illa defecerant, ad socium honoris €sui respexit a dantibus, tamquam caelum, quod mente €vanissima conplectebatur, teneret, quia Herculi aequa-batur. Quid enim illi simile habebat vesanus adulescens, €cui pro virtute erat felix temeritas? Hercules nihil €sibi vicit; orbem terrarum transivit non concupiscendo, €sed iudicando, quid vinceret, malorum hostis, bonorum €vindex, terrarum marisque pacator; at hic a pueritia €latro gentiumque vastator, tam hostium pernicies quam €amicorum, qui summum bonum duceret terrori esse @1 €cunctis mortalibus, oblitus non ferocissima tantum, sed €ignavissima quoque animalia timeri ob malum virus.  @@Ad propositum nunc revertamur. Beneficium qui €quibuslibet dat, nulli gratum dat; nemo se stabularii €aut cauponis hospitem iudicat nec convivam dantis €epulum, ubi dici potest: 'Quid enim in me contulit? €Nempe hoc, quod et in illum vix bene notum sibi et in €illum etiam inimicum ac turpissimum hominem. Num-€quid enim me dignum iudicavit? morbo suo morem €gessit.' Quod voles gratum esse, rarum effice: quis patitur sibi inputari [2volgaria]2? Nemo haec ita inter-€pretetur, tamquam reducam liberalitatem et frenis artio-€ribus reprimam; illa vero, in quantum libet, exeat, sed €eat, non erret. Licet ita largiri, ut unusquisque, etiam €si cum multis accepit, in populo se esse non putet. Nemo non habeat aliquam familiarem notam, per quam €speret se propius admissum; dicat: 'Accepi idem, quod €ille, sed ultro. Accepi, quod ille, sed ego intra breve €tempus, cum ille diu meruisset. Sunt, qui idem habeant, €sed non eisdem verbis datum, non eadem comitate tri-€buentis. Ille accepit, cum rogasset; ego non rogaram. €Ille accepit, sed facile redditurus, sed cuius senectus €et libera orbitas magna promittebat; mihi plus dedit, €quamvis idem dederit, quia sine spe recipiendi dedit.' Quemadmodum meretrix ita inter multos se dividet, @1 €ut nemo non aliquod signum familiaris animi ferat, €ita, qui beneficia sua amabilia esse vult, excogitet, €quomodo et multi obligentur et tamen singuli habeant €aliquid, quo se ceteris praeferant.  @@Ego vero beneficiis non obicio moras; quo plura €maioraque fuerint, plus adferent laudis. At sit iudi-€cium; neque enim cordi esse cuiquam possunt forte ac temere data. Quare si quis existimat nos, cum ista €praecipimus, benignitatis fines introrsus referre et illi €minus laxum limitem aperire, ne perperam monitiones €nostras exaudit. Quam enim virtutem magis veneramur? €cui magis stimulos addimus? quibusve tam convenit €haec adhortatio quam nobis societatem generis humani sancientibus? Quid ergo est? Cum sit nulla honesta €vis animi, etiam si a recta voluntate incepit, nisi quam €virtutem modus fecit, veto liberalitatem nepotari. Tunc €iuvat accepisse beneficium et supinis quidem manibus, €ubi illud ratio ad dignos perducit, non quolibet casus €et consilii indigens inpetus defert; quod ostentare libet et inscribere sibi. Beneficia tu vocas, quorum auctorem €fateri pudet? At illa quanto gratiora sunt quantoque €in partem interiorem animi numquam exitura descen-€dunt, cum delectant cogitantem magis a quo, quam quid acceperis? Crispus Passienus solebat dicere quo-€rundam se iudicium malle quam beneficium, quorundam €beneficium malle quam iudicium, et subiciebat exempla: €'Malo' aiebat 'divi Augusti iudicium, malo Claudii beneficium.' Ego vero nullius puto expetendum esse @1 €beneficium, cuius vile iudicium est. Quid ergo? non €erat accipiendum a Claudio, quod dabatur? Erat, sed €sicut a fortuna, quam scires posse statim malam fieri. €Quid ista inter se mixta dividimus? Non est bene-€ficium, cui deest pars optima, datum esse iudicio; alio-€qui pecunia ingens, si non ratione nec recta voluntate €donata est, non magis beneficium est quam thesaurus. €Multa sunt autem, quae oportet accipere nec debere. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER II}1 ¡@@Inspiciamus, Liberalis virorum optime, id quod ex €priori parte adhuc superest, quemadmodum dandum sit €beneficium; cuius rei expeditissimam videor monstra-€turus viam: sic demus, quomodo vellemus accipere. þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ²’Ante omnia libenter, cito, sine ulla dubitatione; in-€gratum est beneficium, quod diu inter dantis manus €haesit, quod quis aegre dimittere visus est et sic €dare, tamquam sibi eriperet. Etiam si quid intervenit €morae, evitemus omni modo, ne deliberasse videamur; €proximus est a negante, qui dubitavit, nullamque iniit €gratiam. Nam cum in beneficio iucundissima sit tri-€buentis voluntas, quia nolentem se tribuisse ipsa cunc-€tatione testatus est, non dedit sed adversus ducentem €male retinuit; multi autem sunt, quos liberales facit @1 frontis infirmitas. Gratissima sunt beneficia parata, €facilia, occurrentia, ubi nulla mora fuit nisi in acci-€pientis verecundia. Optimum est antecedere desiderium €cuiusque, proximum sequi; illud melius, occupare ante €quam rogemur, quia, cum homini probo ad rogandum €os concurrat et subfundatur rubor, qui hoc tormentum remittit, multiplicat munus suum. Non tulit gratis, €qui, cum rogasset, accepit, quoniam quidem, ut maio-€ribus nostris gravissimis viris visum est, nulla res €carius constat, quam quae precibus empta est. Vota €homines parcius facerent, si palam facienda essent; €adeo etiam deos, quibus honestissime supplicamus, tacite €malumus et intra nosmet ipsos precari.  @@Molestum verbum est, onerosum, demisso voltu €dicendum, rogo. Huius facienda est gratia amico et €quemcumque amicum sis promerendo facturus; pro-€peret licet, sero beneficium dedit, qui roganti dedit. €Ideo divinanda cuiusque voluntas et, cum intellecta est, €necessitate gravissima rogandi liberanda est; illud bene-€ficium iucundum victurum in animo scias, quod obviam venit. Si non contigit praevenire, plura rogantis verba €intercidamus; ne rogati videamur sed certiores facti, €statim promittamus facturosque nos, etiam ante quam €interpellemur, ipsa festinatione adprobemus. Quemad-€modum in aegris opportunitas cibi salutaris est et €aqua tempestive data remedii locum optinuit, ita, quam-€vis leve et volgare beneficium est, si praesto fuit, si €proximam quamque horam non perdidit, multum sibi @1 €adicit gratiamque pretiosi sed lenti et diu cogitati €muneris vincit. Qui tam parate facit, non est dubium, €quin libenter faciat; itaque laetus facit et induit sibi €animi sui voltum.  @@Ingentia quorundam beneficia silentium aut lo-€quendi tarditas imitata gravitatem et tristitiam corrupit, €cum promitterent voltu negantium; quanto melius ad-€icere bona verba rebus bonis et praedicatione humana benignaque conmendare, quae praestes! Ut ille se €castiget, quod tardior in rogando fuit, adicias licet €familiarem querellam: 'Irascor tibi, quod, cum aliquid €desiderasses, non olim scire me voluisti, quod tam €diligenter rogasti, quod quemquam adhibuisti. Ego €vero gratulor mihi, quod experiri animum meum libuit; €postea, quidquid desiderabis, tuo iure exiges; semel rusticitati tuae ignoscitur.' Sic efficies, ut animum €tuum pluris aestimet quam illud, quidquid est, ad quod €petendum venerat. Tunc est summa virtus tribuentis, €tunc benignitas, ubi ille, qui discessit, dicet sibi: €'Magnum hodie lucrum feci; malo, quod illum talem €inveni, quam si multiplicatum hoc ad me, de quo €loquebar, alia via pervenisset; huic eius animo num-€quam parem gratiam referam.'  @@At plerique sunt, qui beneficia asperitate verborum €et supercilio in odium adducunt eo sermone usi, ea €superbia, ut inpetrasse paeniteat. Aliae deinde post €rem promissam secuntur morae; nihil autem est acer-€bius, quam ubi quoque, [2quod]2 inpetrasti, rogandum est. @1 Repraesentanda sunt beneficia, quae a quibusdam acci-€pere difficilius est quam inpetrare. Hic rogandus est, €ut admoneat, ille, ut consummet; sic unum munus per €multorum manus teritur, ex quo gratiae minimum apud €promittentem remanet, quia auctori detrahit, quisquis post illum rogandus est. Hoc itaque curae hebebis, €si grate aestimari, quae praestabis, voles, ut beneficia €tua inlibata, ut integra ad eos, quibus promissa sunt, €perveniant, sine ulla, quod aiunt, deductione. Nemo €illa intercipiat, nemo detineat; nemo in eo, quod datu-€rus es, gratiam suam facere potest, ut non tuam €minuat.  @@Nihil aeque amarum quam diu pendere; aequiore €quidam animo ferunt praecidi spem suam quam trahi. €Plerisque autem hoc vitium est ambitione prava diffe-€rendi promissa, ne minor sit rogantium turba, quales €regiae potentiae ministri sunt, quos delectat superbiae €suae longum spectaculum, minusque se iudicant posse, €nisi diu multumque singulis, quid possint, ostenderint. €Nihil confestim, nihil semel faciunt; iniuriae illorum praecipites, lenta beneficia sunt. Quare verissimum €existima, quod ille comicus dixit: €@@@@Quid? tu non intellegis €@@@@tantum te gratiae demere, quantum morae adicis? €Inde illae voces, quas ingenuus dolor exprimit: 'Fac, €si quid facis' et: 'Nihil tanti est; malo mihi iam €neges.' Ubi in taedium adductus animus incipit bene- @1 €ficium odisse, dum expectat, potest ob id gratus esse? Quemadmodum acerbissima crudelitas est, quae trahit €poenam, et misericordiae genus est cito occidere, quia €tormentum ultimum finem sui secum adfert, quod ante-€cedit tempus, maxima venturi supplicii pars est, ita €maior est muneris gratia, quo minus diu pependit. Est €enim etiam bonarum rerum sollicita expectatio, et cum €plurima beneficia remedium alicuius rei adferant, qui €aut diutius torqueri patitur, quem protinus potest €liberare, aut tardius gaudere, beneficio suo manus adfert. Omnis benignitas properat, et proprium est libenter €facientis cito facere; qui tarde et diem de die extrahens €profuit, non ex animo fecit. Ita duas res maximas €perdidit, et tempus et argumentum amicae voluntatis; €tarde velle nolentis est.  @@In omni negotio, Liberalis, non minima portio €est, quomodo quidque aut dicatur aut fiat. Multum €celeritas adiecit, multum abstulit mora. Sicut in telis €eadem ferri vis est, sed infinitum interest, utrum ex-€cusso lacerto torqueantur an remissa manu effluant, €gladius idem et stringit et transforat, quam presso €articulo venerit, refert, [2ita]2 idem est, quod datur, sed interest, quomodo detur. Quam dulce, quam pretiosum €est, si gratias sibi agi non est passus, qui dedit, si €dedisse, dum dat, oblitus est! Nam corripere eum, cui €cum maxime aliquid praestes, dementia est et inserere €contumeliam meritis. Itaque non sunt exasperanda €beneficia nec quicquam illis triste miscendum. Etiam @1 €si quid erit, de quo velis admonere, aliud tempus €eligito.  @@Fabius Verrucosus beneficium ab homine duro €aspere datum panem lapidosum vocabat, quem esurienti accipere necessarium sit, esse acerbum. Ti. Caesar €rogatus a Nepote Mario praetorio, ut aeri alieno eius €succurreret, edere illum sibi nomina creditorum iussit; €hoc non est donare sed creditores convocare. Cum €edita essent, scripsit Nepoti iussisse se pecuniam solvi €adiecta contumeliosa admonitione; effecit, ut Nepos €nec aes alienum haberet nec beneficium: liberavit illum a creditoribus, sibi non obligavit. Aliquid Tiberius €secutus est; puto, noluit plures esse, qui idem rogaturi €concurrerent. Ista fortasse efficax ratio fuerit ad ho-€minum inprobas cupiditates pudore reprimendas, bene-€ficium vero danti tota alia sequenda est via. Omni €genere, quod des, quo sit acceptatius, adornandum est; €hoc vero non est beneficium dare, deprehendere est.  @@Et ut in transitu de hac quoque parte dicam, quid €sentiam, ne principi quidem satis decorum est donare €ignominiae causa. 'Tamen' inquit 'effugere Tiberius €ne hoc quidem modo, quod vitabat, potuit; nam ali-€quot postea, qui idem rogarent, inventi sunt, quos €omnes iussit reddere in senatu aeris alieni causas, et ita illis certas summas dedit.' Non est illud liberalitas, €censura est; auxilium est, principale tributum est: €beneficium non est, cuius sine rubore meminisse non @1 €possum. Ad iudicem missus sum; ut inpetrarem, cau-€sam dixi.  @@Praecipiunt itaque omnes auctores sapientiae quae-€dam beneficia palam danda, quaedam secreto: palam, €quae consequi gloriosum, ut militaria dona, ut honores et quidquid aliud notitia pulchrius fit; rursus, quae non €producunt nec honestiorem faciunt, sed succurrunt in-þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨‰’ƒfirmitati, egestati, ignominiae, tacite danda sunt, ut €nota sint solis, quibus prosunt.  @@Interdum etiam ipse, qui iuvatur, fallendus est, €ut habeat nec, a quo acceperit, sciat. Arcesilan aiunt €amico pauperi et paupertatem suam dissimulanti, aegro €autem et ne hoc quidem confitenti deesse sibi in €sumptum ad necessarios usus, clam succurrendum iudi-€casse; pulvino eius ignorantis sacculum subiecit, ut €homo inutiliter verecundus, quod desiderabat, inveniret potius quam acciperet. 'Quid ergo? ille nesciet, a quo €acceperit?' Primum nesciat, si hoc ipsum beneficii €pars est; deinde multa alia faciam, multa tribuam, per €quae intellegat et illius auctorem; denique ille nesciet €accepisse se, ego sciam me dedisse. 'Parum est' in-€quis. Parum, si fenerare cogitas; sed si dare, quo €genere accipienti maxime profuturum erit, dabis. Con-€tentus eris te teste; alioqui non bene facere delectat sed videri bene fecisse. 'Volo utique sciat.' Debi- @1 €torem quaeris. 'Volo utique sciat.' Quid? si illi €utilius est nescire, si honestius, si gratius, non in €aliam partem abibis? 'Volo sciat.' Ita tu hominem non servabis in tenebris? Non nego, quotiens patitur €res, respiciendum gaudium ex accipientis voluntate; €sin adiuvari illum et oportet et pudet, si, quod prae-€stamus, offendit, nisi absconditur, beneficium in acta €non mitto. Quidni? ego illi non sum indicaturus me €dedisse, cum inter prima praecepta ac maxime neces-€saria sit, ne umquam exprobrem, immo ne admoneam €quidem. Haec enim beneficii inter duos lex est: alter €statim oblivisci debet dati, alter accepti numquam.  @@Lacerat animum et premit frequens meritorum €conmemoratio. Libet exclamare, quod ille triumvirali €proscriptione servatus a quodam Caesaris amico ex-€clamavit, cum superbiam eius ferre non posset: 'Redde €me Caesari!' Quousque dices: 'Ego te servavi, ego €eripui morti'? istud, si meo arbitrio memini, vita est, €si tuo, mors est; nihil tibi debeo, si me servasti, ut €haberes, quem ostenderes. Quousque me circumducis? €quousque oblivisci fortunae meae non sinis? semel in triumpho ductus essem. Non est dicendum, quid tri-€buerimus: qui admonet, repetit; non est instandum, €non est memoria renovanda, nisi ut aliud dando prio-€ris admoneas. Ne aliis quidem narrare debemus; qui €dedit beneficium, taceat, narret, qui accepit. Dicetur €enim, quod illi ubique iactanti beneficium suum: 'Non €negabis' inquit 'te recepisse'; et cum respondisset: €'Quando?' 'Saepe quidem' inquit 'et multis locis, id est, quotiens et ubicumque narrasti.' Quid opus @1 €est eloqui, quid alienum occupare officium? est, qui istud €facere honestius possit, quo narrante et hoc laudabitur, €quod ipse non narras. Ingratum me iudicas, si istud €te tacente nemo sciturus est. Quod adeo non est €conmittendum, ut etiam, si quis coram nobis narrabit, €respondendum sit: 'Dignissimus quidem ille est maio-€ribus beneficiis, sed ego magis velle me scio omnia €illi praestare quam adhuc praestitisse'; et haec ipsa €non verniliter nec ea figura, qua quidam reiciunt, quae magis ad se volunt adtrahere. Deinde adicienda omnis €humanitas. Perdet agricola, quod sparsit, si labores €suos destituit in semine; multa cura sata perducuntur €ad segetem; nihil in fructum pervenit, quod non a €primo usque ad extremum aequalis cultura prosequitur. Eadem beneficiorum condicio est. Numquid ulla maiora €possunt esse, quam quae in liberos patres conferunt? €haec tamen inrita sunt, si in infantia deserantur, nisi €longa pietas munus suum nutrit. Eadem ceterorum €beneficiorum condicio est: nisi illa adiuveris, perdes; €parum est dedisse, fovenda sunt. Si gratos vis habere, €quos obligas, non tantum des oportet beneficia, sed ames. Praecipue, ut dixi, parcamus auribus; admonitio €taedium facit, exprobratio odium. Nihil aeque in €beneficio dando vitandum est quam superbia. Quid €opus adrogantia voltus, quid tumore verborum? ipsa €res te extollit. Detrahenda est inanis iactatio; res €loquentur nobis tacentibus. Non tantum ingratum, €sed invisum est beneficium superbe datum. @1  @@C. Caesar dedit vitam Pompeio Penno, si dat, qui €non aufert; deinde absoluto et agenti gratias porrexit €osculandum sinistrum pedem. Qui excusant et negant €id insolentiae causa factum, aiunt socculum auratum, €immo aureum, margaritis distinctum ostendere eum €voluisse. Ita prorsus: quid hic contumeliosum est, si €vir consularis aurum et margaritas osculatus est alio-€quin nullam partem in corpore eius electurus, quam purius oscularetur? Homo natus in hoc, ut mores €liberae civitatis Persica servitute mutaret, parum iudi-€cavit, si senator, senex, summis usus honoribus in con-€spectu principum supplex sibi eo more iacuisset, quo €hostes victi hostibus iacuere; invenit aliquid infra €genua, quo libertatem detruderet. Non hoc est rem €publicam calcare, et quidem, licet id aliquis non putet €ad rem pertinere, sinistro pede? Parum enim foede €furioseque insolens fuerat, qui de capite consularis viri €soccatus audiebat, nisi in os senatoris ingessisset im-€perator epigros suos.  @@O superbia, magnae fortunae stultissimum malum! €ut a te nihil accipere iuvat! ut omne beneficium in €iniuriam convertis! ut te omnia dedecent! quoque altius €te sublevasti, hoc depressior es ostendisque tibi non €datum adgnoscere ista bona, quibus tantum inflaris; @1 quidquid das, corrumpis. Libet itaque interrogare, €quid se tanto opere resupinet, quid voltum habitumque €oris pervertat, ut malit personam habere quam faciem? €Iucunda sunt, quae humana fronte, certe leni placida-€que tribuuntur, quae cum daret mihi superior, non €exultavit supra me, sed quam potuit benignissimus fuit €descenditque in aequum et detraxit muneri suo pom-€pam, si observavit idoneum tempus, ut in occasione potius quam in necessitate succurreret. Uno modo €istis persuadebimus, ne beneficia sua insolentia perdant, €si ostenderimus non ideo videri maiora, quod tumul-€tuosius data sunt; ne ipsos quidem ob id cuiquam €posse maiores videri; vanam esse superbiae magnitu-€dinem et quae in odium etiam amanda perducat.  @@Sunt quaedam nocitura inpetrantibus, quae non €dare sed negare beneficium est; aestimabimus itaque €utilitatem potius quam voluntatem petentium. Saepe €enim noxia concupiscimus, nec dispicere, quam perni-€ciosa sint, licet, quia iudicium interpellat adfectus; sed €cum subsedit cupiditas, cum inpetus ille flagrantis €animi, qui consilium fugat, cecidit, detestamur perni-ciosos malorum munerum auctores. Ut frigidam aegris €negamus et lugentibus ac sibi iratis ferrum, ut amen-€tibus, quidquid contra se usurus ardor petit, sic omnium, €quae nocitura sunt, inpense ac submisse, non numquam €etiam miserabiliter rogantibus perseverabimus non dare. €Cum initia beneficiorum suorum spectare tum etiam @1 €exitus decet et ea dare, quae non tantum accipere, sed etiam accepisse delectet. Multi sunt, qui dicant: 'Scio €hoc illi non profuturum, sed quid faciam? rogat, €resistere precibus eius non possum; viderit: de se, non €de me queretur.' Falsum est: immo de te et merito €quidem; cum ad mentem bonam redierit, cum accessio €illa, quae animum inflammabat, remiserit, quidni eum €oderit, a quo in damnum ac periculum suum adiutus est? Exorari in perniciem rogantium saeva bonitas €est. Quemadmodum pulcherrimum opus est etiam in-€vitos nolentesque servare, ita rogantibus pestifera largiri €blandum et adfabile odium est. Beneficium demus, €quod in usu magis ac magis placeat, quod numquam €in malum vertat. Pecuniam non dabo, quam numera-€turum adulterae sciam, nec in societate turpis facti €aut consilii inveniar; si potero, revocabo, si minus, non adiuvabo scelus. Sive illum ira, quo non debebit, €inpellet, sive ambitionis calor abducet a tutis, in nullum €malum vires a [2me]2 sumere ipsas patiar nec conmittam, €ut possit quandoque dicere: 'Ille amando me occidit.' €Saepe nihil interest inter amicorum munera et hostium €vota; quidquid illi accidere optant, in id horum intem-€pestiva indulgentia inpellit atque instruit. Quid autem €turpius quam quod evenit frequentissime, ut nihil €intersit inter odium et beneficium? @1  @@Numquam in turpitudinem nostram reditura tribua-þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨‚mus. Cum summa amicitiae sit amicum sibi aequare, €utrique simul consulendum est: dabo egenti, sed ut €ipse non egeam; succurram perituro, sed ut ipse non €peream, nisi si futurus ero magni hominis aut magnae rei merces. Nullum beneficium dabo, quod turpiter €peterem. Nec exiguum dilatabo nec magna pro parvis €accipi patiar; nam ut qui, quod [2dedit]2, inputat, gratiam €destruit, ita qui, quantum det, ostendit, munus suum conmendat, non exprobrat. Respiciendae sunt cuique €facultates suae viresque, ne aut plus praestemus, quam €possumus, aut minus. Aestimanda est eius persona, €cui damus; quaedam enim minora sunt, quam ut exire €a magnis viris debeant, quaedam accipiente maiora €sunt. Utriusque itaque personam confer et ipsum inter €illas, quod donabis, examina, numquid aut danti grave €sit aut parum, numquid rursus, qui accepturus est, aut €fastidiat aut non capiat.  @@Urbem cuidam Alexander donabat, vesanus et qui €nihil animo nisi grande conciperet. Cum ille, cui dona-€batur, se ipse mensus tanti muneris invidiam refugisset €dicens non convenire fortunae suae: 'Non quaero' in-€quit, 'quid te accipere deceat, sed quid me dare.' €Animosa vox videtur et regia, cum sit stultissima. €Nihil enim per se quemquam decet; refert, qui det, €cui, quando, quare, ubi, et cetera, sine quibus facti ratio non constabit. Tumidissimum animal! si illum €accipere hoc non decet, nec te dare; habetur persona-€rum ac dignitatium portio et, cum sit ubique virtus @1 €modus, aeque peccat, quod excedit, quam quod deficit. €Liceat istud sane tibi et te in tantum fortuna sustulerit, €ut congiaria tua urbes sint (quas quanto maioris animi €fuit non capere quam spargere!): est tamen aliquis €minor, quam [2ut]2 in sinu eius condenda sit civitas.  @@Ab Antigono Cynicus petit talentum: respondit €plus esse, quam quod Cynicus petere deberet; repulsus €petit denarium: respondit minus esse, quam quod regem €deceret dare. 'Turpissima eiusmodi cavillatio est: €invenit, quomodo neutrum daret. In denario regem, €in talento Cynicum respexit, cum posset et denarium €tamquam Cynico dare et talentum tamquam rex. Ut €sit aliquid maius, quam quod Cynicus accipiat, nihil €tam exiguum est, quod non honeste regis humanitas tribuat.' Si me interrogas, probo; est enim intolera-€bilis res poscere nummos et contemnere. Indixisti €pecuniae odium; hoc professus es, hanc personam in-€duisti: agenda est. Iniquissimum est te pecuniam sub €gloria egestatis adquirere. Adspicienda ergo non minus €sua cuique persona est quam eius, de quo iuvando quis cogitat. Volo Chrysippi nostri uti similitudine €de pilae lusu, quam cadere non est dubium aut mittentis €vitio aut excipientis; tum cursum suum servat, ubi €inter manus utriusque apte ab utroque et iactata et €excepta versatur. Necesse est autem lusor bonus aliter €illam conlusori longo, aliter brevi mittat. Eadem €beneficii ratio est: nisi utrique personae, dantis et €accipientis, aptatur, nec ab hoc exibit nec ad illum perveniet, ut debet. Si cum exercitato et docto nego- @1 €tium est, audacius pilam mittemus; utcumque enim €venerit, manus illam expedita et agilis repercutiet; si €cum tirone et indocto, non tam rigide nec tam excusse €sed languidius et in ipsam eius derigentes manum €remisse occurremus. Idem faciendum est in beneficiis: €quosdam doceamus et satis iudicemus, si conantur, si audent, si volunt. Facimus autem plerumque ingratos €et, ut sint, favemus, tamquam ita demum magna sint €beneficia nostra, si gratia illis referri non potuit; ut €malignis lusoribus propositum est conlusorem traducere, €cum damno scilicet ipsius lusus, qui non potest, nisi consentitur, extendi. Multi sunt tam pravae naturae, €ut malint perdere, quae praestiterunt, quam videri re-€cepisse, superbi et inputatores; quanto melius quanto-€que humanius id agere, ut illis quoque partes suae €constent, et favere, ut gratia sibi referri possit, benigne €omnia interpretari, gratias agentem non aliter, quam €si referat, audire, praebere se facilem ad hoc, ut, quem obligavit, etiam exolvi velit! Male audire solet fene-€rator, si acerbe exigit, aeque, si in recipiendo tardus €ac difficilis moras quaerit. Beneficium tam recipiendum €est quam non exigendum. Optimus ille, qui facile €dedit, numquam exegit, reddi gavisus est, bona fide, €quid praestitisset, oblitus, qui accipientis animo recepit.  @@Quidam non tantum dant beneficia superbe, sed €etiam accipiunt, quod non est conmittendum; iam enim €transeamus ad alteram partem tractaturi, quomodo se €gerere homines in accipiendis beneficiis debeant. Quod-€cumque ex duobus constat officium, tantundem ab utro-€que exigit: qualis pater esse debeat, cum inspexeris, @1 €scies non minus operis illic superesse, ut dispicias, €qualem esse oporteat filium; sunt aliquae partes mariti, sed non minores uxoris. In vicem ista, quantum ex-€igunt, praestant et parem desiderant regulam, quae, ut €ait Hecaton, difficilis est; omne enim honestum in €arduo est, etiam quod vicinum honesto est; non enim €tantum fieri debet, sed ratione fieri. Hac duce per €totam vitam eundum est, minima maximaque ex huius €consilio gerenda; quomodo haec suaserit, dandum. Haec €autem hoc primum censebit non ab omnibus accipien-dum. A quibus ergo accipiemus? Ut breviter tibi €respondeam: ab his, quibus dedissemus. Videamus, €num etiam maiore dilectu quaerendus sit, cui debeamus, €quam cui praestemus. Nam ut non sequantur ulla €incommoda (secuntur autem plurima), grave tamen €tormentum est debere, cui nolis; contra iucundissimum €ab eo accepisse beneficium, quem amare etiam post €iniuriam possis, ubi amicitiam alioqui iucundam causa €fecit et iustam. Illud vero homini verecundo et probo €miserrimum est, si eum amare oportet, quem non iuvat. Totiens admoneam necesse est non loqui me de sapien-€tibus, quos, quidquid oportet, et iuvat, qui animum in €potestate habent et legem sibi, quam volunt, dicunt, €quam dixerunt, servant, sed de inperfectis hominibus €honestam viam sequi volentibus, quorum adfectus saepe contumaciter parent. Itaque eligendum est, a quo €beneficium accipiam; et quidem diligentius quaerendus @1 €beneficii quam pecuniae creditor. Huic enim reddendum €est, quantum accepi, et, si reddidi, solutus sum ac €liber; at illi et plus solvendum est, et nihilo minus €etiam relata gratia cohaeremus; debeo enim, cum red-€didi, rursus incipere, manetque amicitia; [2et ut in ami-€citiam]2 non reciperem indignum, sic ne in beneficiorum quidem sacratissimum ius, ex quo amicitia oritur. 'Non €semper' inquit 'mihi licet dicere: nolo; aliquando €beneficium accipiendum est et invito. Dat tyrannus €crudelis et iracundus, qui munus suum fastidire te €iniuriam iudicaturus est: non accipiam? eodem loco €latronem pone, piratam, regem animum latronis ac €piratae habentem. Quid faciam? parum dignus est, cui debeam?' Cum eligendum dico, cui debeas, vim €maiorem et metum excipio, quibus adhibitis electio €perit. Si liberum est tibi, si arbitrii tui est, utrum €velis an non, id apud te ipse perpendes; si necessitas €tollit arbitrium, scies te non accipere, sed parere. Nemo €id accipiendo obligatur, quod illi repudiare non licuit; si vis scire, an velim, effice, ut possim nolle. 'Vitam €tamen tibi dedit.' Non refert, quid sit, quod datur, €nisi a volente, nisi volenti datur; si servasti me, non €ideo servator es. Venenum aliquando pro remedio fuit; €non ideo numeratur inter salubria. Quaedam prosunt €nec obligant: tuber quidam tyranni gladio divisit, qui €ad occidendum eum venerat; non ideo illi tyrannus €gratias egit, quod rem, quam medicorum manus re-€formidaverant, nocendo sanavit. @1  @@Vides non esse magnum in ipsa re momentum, €quoniam non videtur dedisse beneficium, qui a malo €animo profuit; casus enim beneficium est, hominis in-€iuria. Leonem in amphitheatro spectavimus, qui unum €e bestiariis agnitum, cum quondam eius fuisset magister, €protexit ab inpetu bestiarum; num ergo beneficium est €ferae auxilium? minime, quia nec voluit facere nec faciendi animo fecit. Quo loco feram posui, tyrannum €pone: et hic vitam dedit et illa, nec hic nec illa bene-€ficium. Quia non est beneficium accipere cogi, non þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨“’„est beneficium debere, cui nolis. Ante des oportet €mihi arbitrium mei, deinde beneficium.  @@Disputari de M. Bruto solet, an debuerit accipere €ab divo Iulio vitam, cum occidendum eum iudicaret. Quam rationem in occidendo secutus sit, alias tracta-€bimus; mihi enim, cum vir magnus in aliis fuerit, in €hac re videtur vehementer errasse nec ex institutione €Stoica se egisse; qui aut regis nomen extimuit, cum €optimus civitatis status sub rege iusto sit, aut ibi €speravit libertatem futuram, ubi tam magnum prae-€mium erat et imperandi et serviendi, aut existimavit €civitatem in priorem formam posse revocari amissis €pristinis moribus futuramque ibi aequalitatem civilis €iuris et staturas suo loco leges, ubi viderat tot milia €hominum pugnantia, non an servirent, sed utri. Quanta €vero illum aut rerum naturae aut urbis suae tenuit €oblivio, qui uno interempto defuturum credidit alium, €qui idem vellet, cum Tarquinius esset inventus post @1 tot reges ferro ac fulminibus occisos! Sed vitam acci-€pere debuit, ob hoc tamen [2non]2 habere illum parentis €loco, quia in ius dandi beneficii iniuria venerat; non €enim servavit is, qui non interfecit, nec beneficium €dedit, sed missionem.  @@Illud magis venire in aliquam disputationem potest, €quid faciendum sit captivo, cui redemptionis pretium €homo prostituti corporis et infamis ore promittit. Patiar €me ab inpuro servari? servatus deinde quam illi gra-€tiam referam? vivam cum obsceno? non vivam cum redemptore? Quid ergo placeat, dicam: etiam a tali €accipiam pecuniam, quam pro capite dependam, accipiam €autem tamquam creditum, non tamquam beneficium; €solvam illi pecuniam et, si occasio fuerit servandi €periclitantem, servabo; in amicitiam, quae similes iungit, €non descendam, nec servatoris illum loco numerabo sed €feneratoris, cui sciam reddendum, quod accepi. @@Est aliquis dignus, a quo beneficium accipiam, sed €danti nociturum est; ideo non accipiam, quia ille para-€tus est mihi cum incommodo aut etiam periculo suo €prodesse. Defensurus est me reum, sed illo patrocinio €regem sibi facturus inimicum; inimicus sum, si, cum €ille pro me periclitari velit, ego, quod facilius est, non facio, ut sine illo pericliter. Ineptum et frivolum hoc €Hecaton ponit exemplum Arcesilai, quem ait a filio €familiae adlatam pecuniam non accepisse, ne ille patrem €sordidum offenderet; quid fecit laude dignum, quod €furtum non recepit, quod maluit non accipere quam €reddere? Quae est enim alienam rem non accipere @1 moderatio? Si exemplo magni animi opus est, utamur €Graecini Iulii, viri egregii, quem C. Caesar occidit ob €hoc unum, quod melior vir erat, quam esse quemquam €tyranno expedit. Is cum ab amicis conferentibus ad €inpensam ludorum pecunias acciperet, magnam pecu-€niam a Fabio Persico missam non accepit et obiurgan-€tibus iis, qui non aestimant mittentes, sed missa, quod €repudiasset: 'Ego' inquit 'ab eo beneficium accipiam, a quo propinationem accepturus non sum?' Cum illi €Rebilus consularis, homo eiusdem infamiae, maiorem €summam misisset instaretque, ut accipi iuberet: 'Rogo' €inquit 'ignoscas; et a Persico non accepi.' Utrum €hoc munera accipere est an senatum legere?  @@Cum accipiendum iudicaverimus, hilares accipiamus €profitentes gaudium, et id danti manifestum sit, ut €fructum praesentem capiat; iusta enim causa laetitiae €est laetum amicum videre, iustior fecisse; quam grate €ad nos pervenisse indicemus effusis adfectibus, quos €non ipso tantum audiente sed ubique testemur. Qui €grate beneficium accipit, primam eius pensionem solvit.  @@Sunt quidam, qui nolint nisi secreto accipere; €testem beneficii et conscium vitant; quos scias licet €male cogitare. Quomodo danti in tantum producenda €notitia est muneris sui, in quantum delectatura est, €cui datur, ita accipienti adhibenda contio est; quod pudet debere, ne acceperis. Quidam furtive gratias €agunt et in angulo et ad aurem; non est ista vere-€cundia, sed infitiandi genus; ingratus est, qui remotis €arbitris agit gratias. Quidam nolunt nomina secum @1 €fieri nec interponi pararios nec signatores advocari, €[2vix]2 chirographum dare; idem faciunt, qui dant operam, €ut beneficium in ipsos conlatum quam ignotissimum sit. Verentur palam ferre, ut sua potius virtute quam €alieno adiutorio consecuti dicantur; rariores in eorum €officiis sunt, quibus vitam aut dignitatem debent, et, €dum opinionem clientium timent, graviorem subeunt €ingratorum.  @@Alii pessime locuntur de optime meritis. Tutius €est quosdam offendere quam demeruisse; argumentum €enim nihil debentium odio quaerunt; atqui nihil magis €praestandum est, quam ut memoria nobis meritorum €haereat, quae subinde reficienda est, quia nec referre €potest gratiam, nisi qui meminit, [2et, qui meminit,]2 eam refert. Nec delicate accipiendum est nec submisse et €humiliter; nam qui neclegens est in accipiendo, cum €omne beneficium recens pateat, quid faciat, cum prima €eius voluptas refrixit? Alius accipit fastidiose, tam-quam qui dicat: 'Non quidem mihi opus est, sed quia €tam valde vis, faciam tibi mei potestatem'; alius supine, €ut dubium praestanti relinquat, an senserit; alius vix €labra diduxit et ingratior, quam si tacuisset, fuit. Loquendum est pro magnitudine rei inpensius et illa €adicienda: 'Plures, quam putas, obligasti' (nemo enim €non gaudet beneficium suum latius patere); 'nescis, €quid mihi praestiteris, sed scire te oportet, quanto €plus sit, quam existimas' (statim gratus est, qui se €onerat); 'numquam tibi referre gratiam potero; illud €certe non desinam ubique confiteri me referre non €posse.' @1  @@Nullo magis Caesarem Augustum demeruit et ad €alia inpetranda facilem sibi reddidit Furnius, quam €quod, cum patri Antonianas partes secuto veniam in-€petrasset, dixit: 'Hanc unam, Caesar, habeo iniuriam €tuam: effecisti, ut et viverem et morerer ingratus.' €Quid est tam grati animi, quam nullo modo sibi satis €facere, quam ne ad spem quidem exaequandi umquam beneficii accedere? His atque eiusmodi vocibus id €agamus, ut voluntas nostra non lateat, sed aperiatur €et luceat. Verba cessent licet: si, quemadmodum debe-mus, adfecti sumus, conscientia eminebit in voltu. Qui €gratus futurus est, statim, dum accipit, de reddendo €cogitet. Chrysippus quidem ait illum velut in certamen €cursus conpositum et carceribus inclusum opperiri debere €tempus suum, ad quod velut dato signo prosiliat; et €quidem magna illi contentione opus est, magna celeri-€tate, ut consequatur antecedentem.  @@Videndum est nunc, quid maxime faciat ingratos. €Facit aut nimius sui suspectus et insitum mortalitati €vitium se suaque mirandi aut aviditas aut invidia. @@Incipiamus a primo. Nemo non benignus est sui €iudex; inde est, ut omnia meruisse se existimet et in €solutum accipiat nec satis suo pretio se aestimatum €putet. 'Hoc mihi dedit, sed quam sero, sed post quot €labores? quanto consequi plura potuissem, si illum €aut illum ita me colere maluissem? non hoc spera-€veram; in turbam coniectus sum; tam exiguo dignum  me iudicavit? honestius praeteriri fuit.' Cn. Lentulus @1 €augur, divitiarum maximum exemplum, ante quam illum €libertini pauperem facerent, hic, qui quater miliens €sestertium suum vidit (proprie dixi; nihil enim amplius €quam vidit), ingenii fuit sterilis, tam pusilli quam €animi. Cum esset avarissimus, nummos citius emitte-bat quam verba: tanta illi inopia erat sermonis. Hic €cum omnia incrementa sua divo Augusto deberet, ad €quem adtulerat paupertatem sub onere nobilitatis labo-€rantem, princeps iam civitatis et pecunia et gratia sub-€inde [2de]2 Augusto solebat queri dicens a studiis se ab-€ductum; nihil tantum in se congestum esse, quantum €perdidisset relicta eloquentia. At illi inter alia hoc €quoque divus Augustus praestiterat, quod illum derisu €et labore inrito liberaverat. @@Non patitur aviditas quemquam esse gratum; num-€quam enim inprobae spei, quod datur, satis est, et €maiora cupimus, quo maiora venerunt, multoque con-€citatior est avaritia in magnarum opum congestu con-€locata, ut flammae infinito acrior vis est, quo ex maiore incendio emicuit. Aeque ambitio non patitur quem-€quam in ea mensura honorum conquiescere, quae quon-þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨›”ƒdam eius fuit inpudens votum: nemo agit de tribunatu €gratias, sed queritur, quod non est ad praeturam usque €perductus; nec haec grata est, si deest consulatus; ne €hic quidem satiat, si unus est. Ultra se cupiditas €porrigit et felicitatem suam non intellegit, quia non, €unde venerit, respicit, sed quo tendat.  @@Omnibus his vehementius et inportunius malum €est invidia, quae nos inquietat, dum conparat: 'Hoc @1 €mihi praestitit, sed illi plus, sed illi maturius'; et €deinde nullius causam agit, contra omnes sibi favet. €Quanto est simplicius, quanto prudentius beneficium €acceptum augere, scire neminem tanti ab alio, quanti a se ipso aestimari! 'Plus accipere debui, sed illi €facile non fuit plus dare; in multos dividenda liberalitas €erat; hoc initium est, boni consulamus et animum eius €grate excipiendo evocemus; parum fecit, sed saepius €faciet; illum mihi praetulit, et me multis; ille non €est mihi par virtutibus nec officiis, sed habuit suam €Venerem; querendo non efficiam, ut maioribus dignus €sim, sed ut datis indignus. Plura illis hominibus tur-€pissimis data sunt; quid ad rem? quam raro fortuna iudicat? Cottidie querimur malos esse felices; saepe, €quae agellos pessimi cuiusque transierat, optimorum €virorum segetem grando percussit; fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis.' Nullum €est tam plenum beneficium, quod non vellicare mali-€gnitas possit, nullum tam angustum, quod non bonus €interpres extendat. Numquam deerunt causae querendi, €si beneficia a deteriore parte spectaveris.  @@Vide, quam iniqui sint divinorum munerum aesti-€matores et quidem professi sapientiam: queruntur, quod €non magnitudine corporum aequemus elephantos, velo-€citate cervos, levitate aves, inpetu tauros, quod solida €sit cutis beluis, decentior dammis, densior ursis, mollior €fibris, quod sagacitate nos narium canes vincant, quod €acie luminum aquilae, spatio aetatis corvi, multa ani-malia nandi facilitate. Et cum quaedam ne coire qui-€dem in idem natura patiatur, ut velocitatem corporum €et vires, ex diversis ac dissidentibus bonis hominem @1 €non esse conpositum iniuriam vocant et neclegentes €nostri deos, quod non bona valetudo etiam vitiis in-€expugnabilis data sit, quod non futuri scientia. Vix €sibi temperant, quin eo usque inpudentiae provehantur, €ut naturam oderint, quod infra deos sumus, quod non in aequo illis stetimus. Quanto satius est ad con-€templationem tot tantorumque beneficiorum reverti et €agere gratias, quod nos in hoc pulcherrimo domicilio €voluerunt secundas sortiri, quod terrenis praefecerunt! €Aliquis ea animalia conparat nobis, quorum potestas €penes nos est? Quidquid nobis negatum est, dari non potuit. Proinde, quisquis es iniquus aestimator sortis €humanae, cogita, quanta nobis tribuerit parens noster, €quanto valentiora animalia sub iugum miserimus, quanto €velociora consequamur, quam nihil sit mortale non sub ictu nostro positum. Tot virtutes accepimus, tot €artes, animum denique, cui nihil non eodem, quo in-€tendit, momento pervium est, sideribus velociorem, €quorum post multa saecula futuros cursus antecedit; €tantum deinde frugum, tantum opum, tantum rerum €aliarum super alias acervatarum. Circumeas licet cuncta €et, quia nihil totum invenies, quod esse te malles, ex €omnibus singula excerpas, quae tibi dari velles: bene €aestimata naturae indulgentia confitearis necesse est in deliciis te illi fuisse. Ita est: carissimos nos habuerunt €di inmortales habentque, et, qui maximus tribui honos €potuit, ab ipsis proximos conlocaverunt. Magna acce-€pimus, maiora non cepimus.  @@Haec, mi Liberalis, necessaria credidi, et quia €loquendum aliquid de maximis beneficiis erat, cum de @1 €minutis loqueremur, et quia inde manat etiam in cetera €huius detestabilis vitii audacia. Cui enim respondebit €grate, quod munus existimabit aut magnum aut redden-€dum, qui summa beneficia spernit? cui salutem, cui €spiritum debebit, qui vitam accepisse se a dis negat, quam cottidie ab illis petit? Quicumque ergo gratos €esse docet, et hominum causam agit et deorum, quibus €nullius rei indigentibus, positis extra desiderium, referre €nihilo minus gratiam possumus. Non est, quod quis-€quam excusationem mentis ingratae ab infirmitate atque €inopia petat et dicat: 'Quid enim faciam et quomodo? €quando superioribus dominisque rerum omnium gratiam €referam?' Referre facile est, si avarus es, sine in-€pendio, si iners, [2sine]2 opera. Eodem quidem momento, €quo obligatus es, si vis, cum quolibet paria fecisti, €quoniam, qui libenter beneficium accipit, reddidit.  @@Hoc ex paradoxis Stoicae sectae minime mirabile, €ut mea fert opinio, aut incredibile est eum, qui libenter €accipit, beneficium reddidisse. Nam cum omnia ad €animum referamus, fecit quisque, quantum voluit; et €cum pietas, fides, iustitia, omnis denique virtus intra €se perfecta sit, etiam si illi manum exerere non licuit, gratus quoque homo esse potest voluntate. Quotiens, €quod proposuit, quisque consequitur, capit operis sui €fructum. Qui beneficium dat, quid proponit? prodesse €ei, cui dat, et voluptati esse. Si, quod voluit, effecit €pervenitque ad me animus eius ac mutuo gaudio adfecit, €tulit, quod petit. Non enim in vicem aliquid sibi €reddi voluit; aut non fuit beneficium, sed negotiatio. @1 Bene navigavit, qui quem destinavit portum tenuit; €teli iactus certae manus peregit officium, si petita per-€cussit; beneficium qui dat, vult excipi grate: habet, €quod voluit, si bene acceptum est. Sed speravit emo-€lumenti aliquid: non fuit hoc beneficium, cuius pro-prium est nihil de reditu cogitare. Quod accipiebam, €eo animo accepi, quo dabatur: reddidi. Alioqui pessima €optimae rei condicio est: ut gratus sim, ad fortunam €mittor. Si illa invita respondere non possum, sufficit animus animo. 'Quid ergo? non, quidquid potuero, €et faciam, ut reddam, et temporum rerumque occasio-€nem sequar et inplere eius sinum cupiam, a quo ali-€quid accepi?' Sed malo loco beneficium est, nisi et €excussis manibus esse grato licet.  @@'Qui accepit' inquit 'beneficium, licet animo beni-€gnissimo acceperit, nondum consummavit officium suum; €restat enim pars reddendi; sicut in lusu est aliquid €pilam scite ac diligenter excipere, sed non dicitur bonus €lusor, nisi qui apte et expedite remisit, quam acceperat.' Exemplum hoc dissimile est; quare? quia huius rei €laus in corporis motu est et in agilitate, non in animo; €explicari itaque totum debet, de quo oculis iudicatur. €Nec tamen ideo non bonum lusorem dicam, qui pilam, €ut oportebat, excepit, si per ipsum mora, quo minus remitteret, non fuit. 'Sed quamvis' inquit 'arti ludentis €nihil desit, quia partem quidem fecit, sed partem, quam €non fecit, potest facere, lusus ipse inperfectus est, qui consummatur vicibus mittendi ac remittendi.' Nolo €diutius hoc refellere; existimemus ita esse, desit aliquid @1 €lusui, non lusori; sic et in hoc, de quo disputamus, €deest aliquid rei datae, cui par alia debetur, non animo, €qui animum parem sibi nanctus est et, quantum in €illo est, quod voluit, effecit.  @@Beneficium mihi dedit, accepi non aliter, quam €ipse accipi voluit: iam habet, quod petit, et quod unum €petit, ergo gratus sum. Post hoc usus mei restat et €aliquod ex homine grato commodum; hoc non inperfecti officii reliqua pars est, sed perfecti accessio. Facit €Phidias statuam; alius est fructus artis, alius artificii: €artis est fecisse, quod voluit, artificii fecisse cum fructu; €perfecit opus suum Phidias, etiam si non vendidit. €Triplex illi fructus est operis sui: unus conscientiae; €hunc absoluto opere percipit; alter famae; tertius uti-€litatis, quem adlatura est aut gratia aut venditio aut aliqua commoditas. Sic beneficii fructus primus ille €est conscientiae: hunc percipit, qui, quo voluit, munus €suum pertulit; secundus [2et tertius]2 est et famae et eorum, €quae praestari in vicem possunt. Itaque cum benigne €acceptum est beneficium, qui dedit, gratiam quidem €iam recepit, mercedem nondum; debeo itaque, quod €extra beneficium est, ipsum quidem bene accipiendo €persolvi.  @@'Quid ergo?' inquit 'rettulit gratiam, qui nihil þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨¢‚fecit?' Primum fecit: bono animo bonum optulit et, €quod est amicitiae, ex aequo. Post deinde aliter bene-€ficium, aliter creditum solvitur; non est, quod expectes, €ut solutionem tibi ostendam; res inter animos geritur. Quod dico, non videbitur durum, quamvis primo contra @1 €opinionem tuam pugnet, si te commodaveris mihi et €cogitaveris plures esse res quam verba. Ingens copia €est rerum sine nomine, quas non propriis adpellatio-€nibus notamus, sed alienis commodatisque: pedem et €nostrum dicimus et lecti et veli et carminis, canem et €venaticum et marinum et sidus; quia non sufficimus, €ut singulis singula adsignemus, quotiens opus est, mu-tuamur. Fortitudo est virtus pericula iusta contemnens €aut scientia periculorum repellendorum, excipiendorum, €provocandorum; dicimus tamen et gladiatorem fortem €virum et servum nequam, quem in contemptum mortis temeritas inpulit. Parsimonia est scientia vitandi sump-€tus supervacuos aut ars re familiari moderate utendi; €parcissimum tamen hominem vocamus pusilli animi et €contracti, cum infinitum intersit inter modum et angu-€stias. Haec alia sunt natura, sed efficit inopia ser-€monis, ut et hunc et illum parcum vocemus, ut et ille €fortis dicatur cum ratione fortuita despiciens et hic sine ratione in pericula excurrens. Sic beneficium est €et actio, ut diximus, benefica et ipsum, quod datur €per illam actionem, ut pecunia, ut domus, ut prae-€texta; unum utrique nomen est, vis quidem ac potestas €longe alia.  @@Itaque adtende, iam intellegis nihil me, quod €opinio tua refugiat, dicere: illi beneficio, quod actio €perficit, relata gratia est, si illud benevole excipimus; €illud alterum, quod re continetur, nondum reddidimus, €sed volemus reddere. Voluntati voluntate satis fecimus, @1 €rei rem debemus. Itaque, quamvis rettulisse illum €gratiam dicamus, qui beneficium libenter accipit, iube-€mus tamen et simile aliquid ei, quod accepit, reddere. A consuetudine quaedam, quae dicimus, abhorrent, de-€inde alia via ad consuetudinem redeunt: negamus in-€iuriam accipere sapientem, tamen, qui illum pugno €percusserit, iniuriarum damnabitur; negamus stulti quid-€quam esse, et tamen eum, qui rem aliquam stulto sub-€ripuit, furti condemnabimus; insanire omnes dicimus, €nec omnes curamus elleboro; his ipsis, quos vocamus €insanos, et suffragium et iuris dictionem conmittimus. Sic dicimus eum, qui beneficium bono animo accipit, €gratiam rettulisse, nihilo minus illum in aere alieno €relinquimus gratiam relaturum, etiam cum rettulit. €Exhortatio est illa, non infitiatio [2beneficii, ne]2 beneficia €timeamus, ne ut intolerabili sarcina pressi deficiamus €animo. 'Bona mihi donata sunt et fama defensa, de-€tractae sordes, spiritus [2servatus]2 et libertas spiritu po-€tior: et quomodo referre gratiam potero? quando ille veniet dies, quo illi animum meum ostendam?' Hic €ipse est, quo ille suum ostendit. Excipe beneficium, €amplexare, gaude, non quod accipias, sed quod reddas €debiturusque sis; non adibis tam magnae rei periculum, €ut casus ingratum facere te possit. Nullas tibi pro-€ponam difficultates, ne despondeas animum, ne laborum €ac longae servitutis expectatione deficias; non differo te, de praesentibus fiat. Numquam eris gratus, nisi @1 €statim es. Quid ergo facies? non arma sumenda sunt: €fortasse erunt; non maria emetienda: fortasse etiam €ventis minantibus solves. Vis reddere beneficium? €benigne accipe; rettulisti gratiam, non ut solvisse te €putes, sed ut securior debeas. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER III}1 ¡@@Non referre beneficiis gratiam et est turpe et €apud omnes habetur, Aebuti Liberalis; ideo de in-€gratis etiam ingrati queruntur, cum interim hoc omni-€bus haeret, quod omnibus displicet, adeoque in con-€trarium itur, ut quosdam habeamus infestissimos non post beneficia tantum sed propter beneficia. Hoc pra-€vitate naturae accidere quibusdam non negaverim, plu-€ribus, quia memoriam tempus interpositum subducit. €Nam quae recentia apud illos viguerunt, ea interiecto €spatio obsolescunt; de quibus fuisse mihi tecum dispu-€tationem scio, cum tu illos non ingratos vocares sed €oblitos, tamquam ea res ingratum excuset, quae facit, €aut, quia hoc accidit alicui, non sit ingratus, cum hoc non accidat nisi ingrato. Multa sunt genera ingrato-€rum, ut furum, ut homicidarum, quorum una culpa €est, ceterum in partibus varietas magna; ingratus [2est,]2 @1 €qui beneficium accepisse se negat, quod accepit, in-€gratus est, qui dissimulat, ingratus, qui non reddit, ingratissimus omnium, qui oblitus est. Illi enim si €non solvunt, tamen debent, et extat apud illos vestigium €certe meritorum intra malam conscientiam inclusorum; €aliquando ad referendam gratiam converti ex aliqua €causa possunt, si illos pudor admonuerit, si subita €honestae rei cupiditas, qualis solet ad tempus etiam €in malis pectoribus exurgere, si invitaverit facilis €occasio; hic numquam fieri gratus potest, cui beneficium €totum elapsum est. Et utrum tu peiorem vocas, apud €quem gratia beneficii intercidit, an apud quem etiam memoria? Vitiosi oculi sunt, qui lucem reformidant, €caeci, qui non vident; et parentes suos non amare in-€pietas est, non adgnoscere insania.  @@Quis tam ingratus est, quam qui, quod in prima €parte animi positum esse debuit et semper occurrere, €ita seposuit et abiecit, ut in ignorantiam verteret? €adparet illum non saepe de reddendo cogitasse, cui obrepsit oblivio. Denique ad reddendam gratiam et €virtute opus est et tempore et facultate et adspirante €fortuna; qui meminit, sine inpendio gratus est. Hoc, €quod non operam exigit, non opes, non felicitatem, €qui non praestat, nullum habet, quo lateat, patrocinium; €numquam enim voluit gratus esse, qui beneficium tam €longe proiecit, ut extra conspectum suum poneret. Quemadmodum, quae in usu sunt et manum cottidie €tactumque patiuntur, numquam periculum situs adeunt, €illa, quae ad oculos non revocantur, sed extra conversa-€tionem ut supervacua iacuerunt, sordes ipsa colligunt @1 €vetustate, ita, quidquid frequens cogitatio exercet ac €renovat, memoriae numquam subducitur, quae nihil €perdit, nisi ad quod non saepe respexit.  @@Praeter hanc causam aliae quoque sunt, quae €nobis merita non numquam maxima evellant. Prima €omnium ac potentissima, quod novis semper cupidita-€tibus occupati non, quid habeamus, sed quid petamus, €[2spectamus;]2 in id, quod adpetitur, intentis, quidquid est domi, vile est. Sequitur autem, ut, ubi quod acceperis €leve novorum cupiditas fecit, auctor quoque eorum non €sit in pretio. Amavimus aliquem et suspeximus et €fundatum ab illo statum nostrum professi sumus, quam-€diu nobis placebant ea, quae consecuti sumus; deinde €inrumpit animum aliorum admiratio, et ad ea inpetus €factus est, uti mortalibus mos est ex magnis maiora €cupiendi: protinus excidit, quidquid ante apud nos €beneficium vocabatur, nec ea intuemur, quae nos aliis €praeposuere, sed ea sola, quae fortuna praecedentium ostentat. Non potest autem quisquam et invidere et €gratias agere, quia invidere querentis et maesti est, gratias agere gaudentis. Deinde quia nemo nostrum €novit nisi id tempus, quod cum maxime transit, ad €praeterita rari animum retorquent; sic fit, ut prae-€ceptores eorumque beneficia intercidant, quia totam €pueritiam reliquimus; sic fit, ut in adulescentiam no-€stram conlata pereant, quia ipsa numquam retractatur. €Nemo, quod fuit, tamquam in praeterito sed tamquam @1 €in perdito ponit, ideoque caduca memoria est futuro €inminentium.  @@Hoc loco reddendum est Epicuro testimonium, qui €adsidue queritur, quod adversus praeterita simus in-€grati, quod, quaecumque percipimus bona, non redu-€camus nec inter voluptates numeremus, cum certior €nulla sit voluptas, quam quae iam eripi non potest. Praesentia bona nondum tota in solido sunt, potest €illa casus aliquis incidere; futura pendent et incerta €sunt; quod praeteriit, inter tuta sepositum est. Quo-€modo gratus esse quisquam adversus beneficia potest, €qui omnem vitam suam transilit praesentium totus ac €futurorum? Memoria gratum facit; memoriae minimum €tribuit, quisquis spei plurimum.  @@Quemadmodum, mi Liberalis, quaedam res semel þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ³¥‚perceptae haerent, quaedam, ut scias, non est satis €didicisse (intercidit enim eorum scientia, nisi con-€tinuetur), geometriam dico et sublimium cursum et si €qua alia propter suptilitatem lubrica sunt, ita beneficia €quaedam magnitudo non patitur excidere, quaedam €minora sed numero plurima et temporibus diversa €effluunt, quia, ut dixi, non subinde illa tractamus nec libenter, quid cuique debeamus, recognoscimus. Audi €voces petentium: nemo non victuram semper in animo €suo memoriam dixit, nemo non deditum se et devotum €professus est, et si quod aliud humilius verbum, quo €se obpigneraret, invenit. Post exiguum tempus idem €illi verba priora quasi sordida et parum libera evitant; @1 €perveniunt deinde eo, quo, ut ego existimo, pessimus €quisque atque ingratissimus pervenit, ut obliviscantur. €Adeo enim ingratus est, qui oblitus est, ut ingratus €sit, cui beneficium in mentem venit.  @@Hoc tam invisum vitium an inpunitum esse debeat, €quaeritur, et an haec lex, quae in scholis exercetur, €etiam in civitate ponenda sit, qua ingrati datur actio; €quae videtur aequa omnibus. 'Quidni? cum urbes €quoque urbibus, quae praestitere, exprobrent et [2in]2 maiores conlata a posteris exigant.' Nostri maiores, €maximi scilicet viri, ab hostibus tantum res repetierunt, €beneficia magno animo dabant, magno perdebant; ex-€cepta Macedonum gente non est in ulla data adversus €ingratum actio. Magnumque hoc argumentum est dan-€dam non fuisse, quia adversus maleficium omne con-€sensimus, et homicidii, veneficii, parricidii, violatarum €religionum aliubi atque aliubi diversa poena est, sed €ubique aliqua, hoc frequentissimum crimen nusquam €punitur, ubique inprobatur; neque absolvimus illud, €sed cum difficilis esset incertae rei aestimatio, tantum €odio damnavimus et inter ea reliquimus, quae ad iudices €deos mittimus.  @@Rationes autem multae mihi occurrunt, propter €quas crimen hoc in legem cadere non debeat. Primum €omnium pars optima beneficii periit, si actio sicut €certae pecuniae aut ex conducto et locato datur. Hoc €enim in illo speciosissimum est, quod dedimus vel per-€dituri, quod totum permisimus accipientium arbitrio; €si adpello, si ad iudicem voco, incipit non beneficium @1 esse, sed creditum. Deinde cum res honestissima sit €referre gratiam, desinit esse honesta, si necessaria est; €non magis enim laudabit quisquam gratum hominem, €quam eum, qui depositum reddidit aut, quod debebat, citra iudicem solvit. Ita duas res, quibus in vita hu-€mana nihil pulchrius est, corrumpimus, gratum homi-€nem et beneficium; quid enim aut in hoc magnificum €est, si beneficium non dat, sed commodat, aut in illo, €qui reddit, non quia vult, sed quia necesse est? Non €est gloriosa res gratum esse, nisi tutum est ingratum fuisse. Adice nunc, quod huic uni legi omnia fora €vix sufficient. Quis erit, qui non agat? quis, cum quo €non agatur? omnes sua extollunt, omnes etiam minima, quae in alios contulere, dilatant. Praeterea, quaecum-€que in cognitionem cadunt, conprendi possunt et non €dare infinitam licentiam iudici; ideo melior videtur con-€dicio causae bonae, si ad iudicem quam si ad arbitrum €mittitur, quia illum formula includit et certos, quos €non excedat, terminos ponit, huius libera et nullis ad-€stricta vinculis religio et detrahere aliquid potest et €adicere et sententiam suam, non prout lex aut iustitia €suadet, sed prout humanitas aut misericordia inpulit, regere. Ingrati actio non erat iudicem adligatura sed €[2in]2 regno liberrimo positura. Quid sit enim beneficium, €non constat, deinde, quantum sit; refert, quam benigne €illud interpretetur iudex. Quid sit ingratus, nulla lex €monstrat; saepe et qui reddidit, quod accepit, ingratus est, et qui non reddidit, gratus. De quibusdam et in-€peritus iudex demittere tabellam potest, ubi fecisse aut €non fecisse pronuntiandum est, ubi prolatis cautionibus @1 €controversia tollitur, ubi inter disputantes ratio ius €dicit; ubi vero animi coniectura capienda est, ubi id, €de quo sola sapientia decernit, in controversiam incidit, €non potest sumi ad haec iudex ex turba selectorum, €quem census in album et equestris hereditas misit.  @@Itaque non haec parum idonea res visa est, quae €deduceretur ad iudicem, sed nemo huic rei satis idoneus €iudex inventus est; quod non admiraberis, si excusseris, €quid habiturus fuerit difficultatis, quisquis in eiusmodi reum exisset. Donavit aliquis magnam pecuniam, sed €dives, sed non sensurus inpendium; donavit alius, sed €toto patrimonio cessurus; summa eadem est, beneficium €idem non est. Etiamnunc adice: hic pecuniam pro €addicto dependit, sed cum illam domo protulisset; ille €dedit eandem, sed mutuam sumpsit aut rogavit et se €obligari ingenti merito passus est; eodem existimas €loco esse illum, qui beneficium ex facili largitus est, et hunc, qui accepit, ut daret? Tempore quaedam €magna fiunt, non summa: beneficium est donata pos-€sessio, cuius fertilitas laxare possit annonam, benefi-€cium est unus in fame panis; beneficium est donare €regiones, per quas magna flumina et navigabilia de-€currant, beneficium est arentibus siti et vix spiritum €per siccas fauces ducentibus monstrare fontem. Quis €inter se ista conparabit? quis expendet? Difficilis est €sententia, quae non rem, sed vim rei quaerit; eadem licet sint, aliter data non idem pendent. Dedit hic €mihi beneficium, sed non libenter, sed dedisse se que-€stus est, sed superbius me, quam solebat, adspexit, €sed tam tarde dedit, ut plus praestaturus fuerit, si cito @1 €negasset: horum quomodo iudex inibit aestimationem, €cum sermo et dubitatio et voltus meriti gratiam de-€struant?  @@Quid, quod quaedam beneficia vocantur, quia nimis €concupiscuntur, quaedam non sunt ex hac volgari nota sed maiora, etiam si minus adparent? Beneficium €vocas dedisse potentis populi civitatem, in quatuor-€decim deduxisse et defendisse capitis reum; quid utilia €suasisse? quid retinuisse, ne in scelus rueret? quid €gladium excussisse morituro? quid efficacibus remediis €lugentem et, quos desiderabat, volentem sequi ad vitae €consilium reduxisse? quid adsedisse aegro et, cum €valetudo eius ac salus momentis constaret, excepisse €idonea cibo tempora et cadentes venas vino refecisse et medicum adduxisse morienti? Haec quis aestimabit? €quis dissimilibus beneficiis iubebit beneficia pensari? €'Donavi tibi domum'; sed ego tuam supra te ruere €praedixi. 'Dedi tibi patrimonium'; sed ego naufrago €tabulam. 'Pugnavi pro te et volnera excepi'; at ego €vitam tibi silentio dedi. Cum aliter beneficium detur, €aliter reddatur, paria facere difficile est.  @@Dies praeterea beneficio reddendo non dicitur, sicut €pecuniae creditae; itaque potest, qui nondum reddidit, €reddere. Dic enim, intra quod tempus deprendatur ingratus. Maxima beneficia probationem non habent, €saepe intra tacitam duorum conscientiam latent; an €hoc inducimus, ut non demus beneficia sine teste? Quam deinde poenam ingratis constituimus? unam om-€nibus, cum disparia sint? inaequalem et pro cuiusque €beneficio maiorem, minorem? Age, intra pecuniam @1 €versabitur taxatio: quid, quod quaedam vitae beneficia €sunt et maiora vita? His quae pronuntiabitur poena? €minor beneficio? iniqua est; par et capitalis? quid €inhumanius quam cruentos esse beneficiorum exitus?  @@'Quaedam' inquit 'privilegia parentibus data sunt; €quomodo horum extra ordinem habita ratio est, sic €aliorum quoque beneficorum haberi debet.' Parentium €condicionem sacravimus, quia expediebat liberos tolli; €sollicitandi ad hunc laborem erant incertam adituri €fortunam. Non poterat illis dici, quod beneficia dan-€tibus dicitur: 'Cui des, elige; ipse tecum, si deceptus €es, querere; dignum adiuva.' In liberis tollendis nihil €iudicio tollentium licet, tota res voti est; itaque, ut €aequiore animo adirent aleam, danda aliqua illis potestas fuit. Deinde alia condicio parentium est, qui beneficia, €quibus dederunt, dant nihilo minus daturique sunt, €nec est periculum, ne dedisse ipsos mentiantur; in €ceteris quaeri debet, non tantum an receperint, sed an €dederint, horum in confesso merita sunt, et, quia utile €est iuventuti regi, inposuimus illi quasi domesticos þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨‹“magistratus, sub quorum custodia contineretur. Deinde €omnium parentium unum erat beneficium, itaque aesti-€mari semel potuit; alia diversa sunt, dissimilia, infinitis €inter se intervallis distantia; itaque sub nullam regulam €cadere potuerunt, cum aequius esset omnia relinqui €quam omnia aequari.  @@Quaedam magno dantibus constant, quaedam acci-€pientibus magna sunt, sed gratuita tribuentibus. Quae- @1 €dam amicis data sunt, quaedam ignotis; plus est, quam-€vis idem detur, si ei datur, quem nosse a beneficio €tuo incipis. Hic auxilia tribuit, ille ornamenta, ille solacia. Invenies, qui nihil putet esse iocundius, nihil €maius quam habere, in quo calamitas adquiescat; in-€venies rursus, qui dignitati suae, quam securitati con-€suli malit; est, qui plus ei debere se iudicet, per quem €tutior est, quam ei, per quem honestior. Proinde ista €maiora aut minora erunt, prout fuerit iudex aut huc aut illo inclinatus animo. Praeterea creditorem mihi €ipse eligo, beneficium saepe ab eo accipio, a quo nolo, €et aliquando ignorans obligor: quid facies? ingratum €vocabis eum, cui beneficium inscio et, si scisset, non €accepturo inpositum est? non vocabis eum, qui utcum-que acceptum non reddidit? Aliquis dedit mihi bene-€ficium, sed idem postea fecit iniuriam: utrum uno €munere ad patientiam iniuriarum omnium adstringor, €an proinde erit, ac si gratiam rettulerim, quia benefi-€cium suum ipse insequenti iniuria rescidit? Quomodo €deinde aestimabis, utrum plus sit, quod accepit, an €quo laesus est? Dies me deficiet omnes difficultates €persequi temptantem.  @@'Tardiores' inquit 'ad beneficia danda facimus non €vindicando data nec infitiatores eorum adficiendo poena.' €Sed illud quoque tibi e contrario occurrat multo tar-€diores futuros ad accipienda beneficia, si periculum €causae dicundae adituri erunt et innocentiam sollicitiore habituri loco. Deinde erimus per hoc ipsi quoque ad @1 €danda tardiores; nemo enim libenter dat invitis, sed €quicumque ad bene faciendum bonitate invitatus est €et ipsa pulchritudine rei, etiam libentius dabit nihil €debituris nisi quod volent. Minuitur enim gloria eius €officii, cui diligenter cautum est.  @@Deinde pauciora erunt beneficia, sed veriora; quid €autem mali est inhiberi beneficiorum temeritatem? Hoc €enim ipsum secuti sunt, qui nullam legem huic con-€stituerunt, ut circumspectius donaremus, circumspectius eligeremus eos, in quos merita conferuntur. Etiam €atque etiam, cui des, considera: nulla actio erit, nulla €repetitio. Erras, si existimas succursurum tibi iudicem; €nulla lex te in integrum restituet, solam accipientis €fidem specta. Hoc modo beneficia auctoritatem suam €tenent et magnifica sunt; pollues illa, si materiam litium feceris. Aequissima vox est et ius gentium prae €se ferens: 'Redde, quod debes'; haec turpissima est in €beneficio: 'Redde!' Quid? reddet vitam, quam debet? dignitatem? securitatem? sanitatem? Reddi maxima €quaeque non possunt. 'At pro iis' inquit 'aliquid, €quod tanti sit.' Hoc est, quod dicebam, interituram €tantae rei dignitatem, si beneficium mercem facimus. €Non est inritandus animus ad avaritiam, ad querellas, €ad discordiam; sua sponte in ista fertur. Quantum €possumus, resistamus et quaerenti occasiones ampu-€temus.  @@Utinam quidem persuadere possemus, ut pecunias €creditas tantum a volentibus acciperent! utinam nulla €stipulatio emptorem venditori obligaret nec pacta con-€ventaque inpressis signis custodirentur, fides potius illa @1 servaret et aecum colens animus! Sed necessaria €optimis praetulerunt et cogere fidem quam expectare €malunt. Adhibentur ab utraque parte testes; ille per €tabulas plurium nomina interpositis parariis facit; ille €non est interrogatione contentus, nisi reum manu sua tenuit. O turpem humani generis fraudis ac nequitiae €publicae confessionem! anulis nostris plus quam animis €creditur. In quid isti ornati viri adhibiti sunt? in €quid inprimunt signa? nempe ne ille neget accepisse €se, quod accepit. Hos incorruptos viros et vindices €veritatis existimas? at his ipsis non aliter statim pe-€cuniae conmittentur. Ita non honestius erat a quibus-€dam fidem falli, quam ab omnibus perfidiam timeri? Hoc unum deest avaritiae, ut beneficia sine sponsore €non demus. Generosi animi est et magnifici iuvare, €prodesse; qui dat beneficia, deos imitatur, qui repetit, €feneratores. Quid illos, dum vindicamus, in turbam €sordidissimam redigimus?  @@'Plures' inquit 'ingrati erunt, si nulla adversus €ingratum datur actio.' Immo pauciores, quia maiore €dilectu dabuntur beneficia. Deinde non expedit notum €omnibus fieri, quam multi ingrati sint; pudorem enim €rei tollet multitudo peccantium, et desinet esse probri loco commune maledictum. Numquid iam ulla repudio €erubescit, postquam inlustres quaedam ac nobiles femi-€nae non consulum numero sed maritorum annos suos €conputant et exeunt matrimonii causa, nubunt repudii? €Tamdiu istuc timebatur, quamdiu rarum erat; quia @1 €nulla sine divortio acta sunt, quod saepe audiebant, facere didicerunt. Numquid iam ullus adulterii pudor €est, postquam eo ventum est, ut nulla virum habeat, €nisi ut adulterum inritet? Argumentum est deformitatis €pudicitia. Quam invenies tam miseram, tam sordidam, €ut illi satis sit unum adulterorum par, nisi singulis €divisit horas? et non sufficit dies omnibus, nisi apud €alium gestata est, apud alium mansit. Infrunita et €antiqua est, quae nesciat matrimonium vocari unum adulterium. Quemadmodum horum delictorum iam €evanuit pudor, postquam res latius evagata est, ita €ingratos plures efficies et avidiores, si numerare se €coeperint.  @@'Quid ergo? inpunitus erit ingratus?' Quid ergo, €inpunitus erit inpius? quid malignus? quid avarus? €quid inpotens? quid crudelis? Inpunita tu credis esse, €quae invisa sunt, aut ullum supplicium gravius existi-mas publico odio? Poena est, quod non audet ab ullo €beneficium accipere, quod non audet ulli dare, quod €omnium designatur oculis aut designari se iudicat, quod €intellectum rei optimae ac dulcissimae amisit. An tu €infelicem vocas, qui caruit acie, cuius aures morbus €obstruxit, non vocas miserum eum, qui sensum bene-ficiorum amisit? Testes ingratorum omnium deos €metuit, urit illum et angit intercepti beneficii con-€scientia; denique satis haec ipsa poena magna est, quod €rei, ut dicebam, iocundissimae fructum non percipit. €At quem iuvat accepisse, aequali perpetuaque voluptate €fruitur et animum eius, a quo accepit, non rem intuens @1 €gaudet. Gratum hominem semper beneficium delectat, ingratum semel. Conparari autem potest utriusque €vita, cum alter tristis sit et sollicitus, qualis esse in-€fitiator ac fraudulentus solet, apud quem non paren-€tium, qui debet, honor est, non educatoris, non prae-€ceptorum, alter laetus, hilaris, occasionem referendae €gratiae expectans et ex hoc ipso adfectu gaudium €grande percipiens nec quaerens, quomodo decoquat, sed €quemadmodum plenius uberiusque respondeat non solum €parentibus et amicis, sed humilioribus quoque personis? €Nam etiam si a servo suo beneficium accepit, aestimat, €non a quo, sed quid acceperit.  @@Quamquam quaeritur a quibusdam, sicut ab Heca-€tone, an beneficium dare servus domino possit. Sunt €enim, qui ita distinguant, quaedam beneficia esse, quae-€dam officia, quaedam ministeria; beneficium esse, quod €alienus det (alienus est, qui potuit sine reprehensione €cessare); officium esse filii, uxoris, earum personarum, €quas necessitudo suscitat et ferre opem iubet; mini-€sterium esse servi, quem condicio sua eo loco posuit, €ut nihil eorum, quae praestat, inputet superiori. * @@Praeterea servum qui negat dare aliquando domino €beneficium, ignarus est iuris humani; refert enim, cuius €animi sit, qui praestat, non cuius status. Nulli prae-€clusa virtus est; omnibus patet, omnes admittit, omnes €invitat, et ingenuos et libertinos et servos et reges et €exules; non eligit domum nec censum, nudo homine €contenta est. Quid enim erat tuti adversus repentina, @1 €quid animus magnum promitteret sibi, si certam vir-tutem fortuna amitteret? Si non dat beneficium ser-€vus domino, nec regi quisquam suo nec duci suo miles; þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨’“ƒquid enim interest, quali quis teneatur imperio, si €summo tenetur? Nam si servo, quo minus in nomen €meriti perveniat, necessitas obstat et patiendi ultima €timor, idem istuc obstabit et ei, qui regem habet, et €ei, qui ducem, quoniam sub dispari titulo paria in illos €licent. Atqui dant regibus suis, dant imperatoribus beneficia: ergo et dominis. Potest servus iustus esse, €potest fortis, potest magni animi: ergo et beneficium €dare potest; nam et hoc virtutis est. Adeo quidem €dominis servi beneficia possunt dare, ut ipsos saepe €beneficii sui fecerint.  @@Non est dubium, quin servus beneficium dare possit €cuilibet; quare ergo non et domino suo possit? 'Quia €non potest' inquit 'creditor domini sui fieri, si pecu-€niam illi dederit. Alioqui cottidie dominum suum €obligat: peregrinantem sequitur, aegro ministrat, rus €eius labore summo colit; omnia tamen ista, quae alio €praestante beneficia dicerentur, praestante servo mini-€steria sunt. Beneficium enim id est, quod quis dedit, €cum illi liceret et non dare; servus autem non habet €negandi potestatem; ita non praestat, sed paret, nec id se fecisse iactat, quod non facere non potuit.' Iam €sub ista ipsa lege vincam et eo perducam servum, ut €in multa liber sit; interim dic mihi, si tibi ostendero @1 €aliquem pro salute domini sui sine respectu sui dimi-€cantem et confossum volneribus reliquias tamen sangui-€nis ab ipsis vitalibus fundentem et, ut ille effugiendi €tempus habeat, moram sua morte quaerentem, hunc tu negabis beneficium dedisse, quia servus est? Si tibi €ostendero aliquem, ut secreta domini prodat, nulla €tyranni pollicitatione corruptum, nullis territum minis, €nullis cruciatibus victum avertisse, quantum potuerit, €suspiciones quaerentis et inpendisse spiritum fidei, hunc €tu negabis beneficium domino dedisse, quia servus est? Vide, ne eo maius sit, quo rarius est exemplum vir-€tutis in servis, eoque gratius, quod, cum fere invisa €imperia sint et omnis necessitas gravis, commune ser-€vitutis odium in aliquo domini caritas vicit. Ita non €ideo beneficium non est, quia a servo profectum est, €sed ideo maius, quia deterrere ab illo ne servitus qui-€dem potuit.  @@Errat, si quis existimat servitutem in totum ho-€minem descendere. Pars melior eius excepta est: cor-€pora obnoxia sunt et adscripta dominis, mens quidem €sui iuris, quae adeo libera et vaga est, ut ne ab hoc €quidem carcere, cui inclusa est, teneri queat, quo minus €inpetu suo utatur et ingentia agat et in infinitum comes caelestibus exeat. Corpus itaque est, quod do-€mino fortuna tradidit; hoc emit, hoc vendit; interior €illa pars mancipio dari non potest. Ab hac quidquid €venit, liberum est; nec enim aut nos omnia iubere €possumus aut in omnia servi parere coguntur: contra €rem publicam imperata non facient, nulli sceleri manus €commodabunt.  @@Quaedam sunt, quae leges nec iubent nec vetant @1 €facere; in iis servus materiam beneficii habet. Quam €diu praestatur, quod a servo exigi solet, ministerium €est; ubi plus, quam quod servo necesse est, beneficium €est; ubi in adfectum amici transit, desinit vocari mini-sterium. Est aliquid, quod dominus praestare servo €debeat, ut cibaria, ut vestiarium; nemo hoc dixit bene-€ficium; at indulsit, liberalius educavit, artes, quibus €erudiuntur ingenui, tradidit: beneficium est. Idem e €contrario fit in persona servi: quidquid est, quod ser-€vilis officii formulam excedit, quod non ex imperio, €sed ex voluntate praestatur, beneficium est, si modo €tantum est, ut hoc vocari potuerit quolibet alio prae-€stante.  @@Servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercen-€narius est. Quemadmodum ille beneficium dat, ubi €plus praestat, quam [2in]2 quod operas locavit, sic servus, €ubi benevolentia erga dominum fortunae suae modum €transit et altius aliquid ausus, quod etiam felicius €natis decori esset, spem domini antecessit, beneficium est intra domum inventum. An aecum videtur tibi, €quibus, si minus debito faciant, irascimur, non haberi €gratiam, si plus debito solitoque fecerint? Vis scire, €quando non sit beneficium? ubi dici potest: 'Quid, si €nollet?' Ubi vero id praestitit, quod nolle licuit, voluisse laudandum est. Inter se contraria sunt bene-€ficium et iniuria; potest dare beneficium domino, si a €domino iniuriam accipere. Atqui de iniuriis domino-€rum in servos qui audiat positus est, qui et saevitiam €et libidinem et in praebendis ad victum necessariis @1 €avaritiam conpescat. Quid ergo? beneficium dominus a servo accipit? immo homo ab homine. Denique, €quod in illius potestate fuit, fecit: beneficium domino €dedit; ne a servo acceperis, in tua potestate est. Quis €autem tantus est, quem non fortuna indigere etiam €infimis cogat?  @@Multa iam beneficiorum exempla referam et dissi-€milia et quaedam inter se contraria. Dedit aliquis €domino suo vitam, dedit mortem, servavit periturum €et, hoc si parum est, pereundo servavit; alius mortem domini adiuvit, alius decepit. Claudius Quadrigarius in €duodevicensimo annalium tradit, cum obsideretur Gru-€mentum et iam ad summam desperationem ventum €esset, duos servos ad hostem transfugisse et operae €pretium fecisse. Deinde urbe capta passim discurrente €victore illos per nota itinera ad domum, in qua ser-€vierant, praecucurrisse et dominam suam ante egisse; €quaerentibus, quaenam esset, dominam et quidem cru-€delissimam ad supplicium ab ipsis duci professos esse. €Eductam deinde extra muros summa cura celasse, donec €hostilis ira consideret; deinde, ut satiatus miles cito €ad Romanos mores rediit, illos quoque ad suos redisse et dominam sibi ipsos dedisse. Manu misit utrumque €e vestigio illa nec indignata est ab his se vitam acce-€pisse, in quos vitae necisque potestatem habuisset. €Potuit sibi hoc vel magis gratulari; aliter enim servata €munus notae et volgaris clementiae habuisset, sic ser-€vata nobilis fabula et exemplum duarum urbium fuit. In tanta confusione captae civitatis cum sibi quisque €consuleret, omnes ab illa praeter transfugas fugerunt; @1 €at hi, ut ostenderent, quo animo facta esset prior illa €transitio, a victoribus ad captivam transfugerunt per-€sonam parricidarum ferentes; quod in illo beneficio €maximum fuit, tanti iudicaverunt, ne domina occide-€retur, videri dominam occidisse. Non est, mihi crede, €condicio servilis animi egregium factum fama sceleris €emisse. @@Vettius, praetor Marsorum, ducebatur ad Roma-€num imperatorem; servus eius gladium militi illi ipsi, €a quo trahebatur, eduxit et primum dominum occidit, €deinde: 'Tempus est' inquit 'me et mihi consulere! €iam dominum manu misi', atque ita traiecit se uno €ictu. Da mihi quemquam, qui magnificentius dominum €servaverit.  @@Corfinium Caesar obsidebat, tenebatur inclusus €Domitius; imperavit medico eidemque servo suo, ut €sibi venenum daret. Cum tergiversantem videret: €'Quid cunctaris' inquit, 'tamquam in tua potestate €totum istud sit? mortem rogo armatus.' Tum ille €promisit et medicamentum innoxium bibendum illi €dedit; quo cum sopitus esset, accessit ad filium eius €et: 'Iube' inquit 'me adservari, dum ex eventu intel-€legas, an venenum patri tuo dederim.' Vixit Domitius €et servatus a Caesare est; prior tamen illum servus €servaverat.  @@Bello civili proscriptum dominum servus abscon-€dit et, cum anulos eius sibi aptasset ac vestem in-€duisset, speculatoribus occurrit nihilque se deprecari, €quo minus imperata peragerent, dixit et deinde cervicem @1 €porrexit. Quanti viri est pro domino eo tempore mori €velle, quo rara erat fides dominum mori nolle! in €publica crudelitate mitem inveniri, in publica perfidia €fidelem! cum praemia proditionis ingentia ostendantur, €praemium fidei mortem concupiscere!  @@Nostri saeculi exempla non praeteribo. Sub Tib. €Caesare fuit accusandi frequens et paene publica rabies, €quae omni civili bello gravius togatam civitatem con-€fecit; excipiebatur ebriorum sermo, simplicitas iocan-€tium; nihil erat tutum; omnis saeviendi placebat occa-€sio, nec iam reorum expectabantur eventus, cum esset €unus. Cenabat Paulus praetorius in convivio quodam €imaginem Tib. Caesaris habens ectypa et eminente gemma. Rem ineptissimam fecero, si nunc verba quae-þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨š’‚siero, quemadmodum dicam illum matellam sumpsisse; €quod factum simul et Maro ex notis illius temporis €vestigatoribus notavit et servus eius, quoi nectebantur €insidiae, ei ebrio anulum extraxit. Et cum Maro con-€vivas testaretur admotam esse imaginem obscenis et €iam subscriptionem conponeret, ostendit in manu sua €servus anulum. Si quis hunc servum vocat, et illum €convivam vocabit.  @@Sub divo Augusto nondum hominibus verba sua €periculosa erant, iam molesta. Rufus, vir ordinis sena-€torii, inter cenam optaverat, ne Caesar salvus rediret €ex ea peregrinatione, quam parabat; et adiecerat idem €omnes et tauros et vitulos optare. Fuerunt, qui illa @1 €diligenter audirent. Ut primum diluxit, servus, qui €cenanti ad pedes steterat, narrat, quae inter cenam €ebrius dixisset, et hortatur, ut Caesarem occupet atque ipse se deferat. Usus consilio descendenti Caesari €occurrit et, cum malam mentem habuisse se pridie €iurasset, id ut in se et in filios suos recideret, optavit €et Caesarem, ut ignosceret sibi rediretque in gratiam secum, rogavit. Cum dixisset se Caesar facere: 'Nemo' €inquit 'credet te mecum in gratiam redisse, nisi ali-€quid mihi donaveris', petitque non fastidiendam etiam €a propitio summam et inpetravit. Caesar ait: 'Mea causa dabo operam, ne umquam tibi irascar.' Honeste €fecit Caesar, quod ignovit, quod liberalitatem clementiae €adiecit; quicumque hoc audierit exemplum, necesse est €Caesarem laudet, sed cum servum ante laudaverit. Non €expectas, ut tibi narrem manu missum, qui hoc fecerat; €nec tamen gratis: pecuniam pro libertate eius Caesar €numeraverat.  @@Post tot exempla num dubium est, quin bene-€ficium aliquando a servo dominus accipiat? Quare €potius persona rem minuat, quam personam res ipsa €cohonestet? Eadem omnibus principia eademque origo; €nemo altero nobilior, nisi cui rectius ingenium et arti-bus bonis aptius. Qui imagines in atrio exponunt et €nomina familiae suae longo ordine ac multis stemmatum €inligata flexuris in parte prima aedium conlocant, non €noti magis quam nobiles sunt? Unus omnium parens €mundus est, sive per splendidos sive per sordidos gra-€dus ad hunc prima cuiusque origo perducitur. Non €est, quod te isti decipiant, qui, cum maiores suos @1 €recensent, ubicumque nomen inlustre [2de]2fecit, illo deum [2in]2fulciunt. Neminem despexeris, etiam si circa illum €obsoleta sunt nomina et parum indulgente adiuta for-€tuna. Sive libertini ante vos habentur sive servi sive €exterarum gentium homines, erigite audacter animos €et, quidquid in medio sordidi iacet, transilite; expectat vos in summo magna nobilitas. Quid superbia in €tantam vanitatem adtollimur, ut beneficia a servis in-€dignemur accipere et sortem eorum spectemus obliti €meritorum? Servum tu quemquam vocas, libidinis et €gulae servus et adulterae, immo adulterarum commune mancipium? Servum vocas quemquam tu? Quo tan-€dem ab istis gerulis raperis cubile istud tuum circum-€ferentibus? quo te penulati in militum quidem non €volgarem cultum subornati, quo, inquam, te isti effe-€runt? ad ostium alicuius ostiarii, ad hortos alicuius €ne ordinarium quidem habentis officium; et deinde €negas tibi a servo tuo beneficium dari posse, cui oscu-lum alieni servi beneficium est? Quae est tanta animi €discordia? eodem tempore servos despicis et colis, im-€periosus intra limen atque inpotens, humilis foris et €tam contemptus quam contemnens; neque enim ulli €magis abiciunt animos, quam qui inprobe tollunt, nulli-€que ad calcandos alios paratiores, quam qui contumelias €facere accipiendo didicerunt.  @@Dicenda haec fuerunt ad contundendam insolentiam €hominum ex fortuna pendentium vindicandumque ius €beneficii dandi servis, ut filiis quoque vindicaretur. @1 €Quaeritur enim, an aliquando liberi maiora beneficia €dare parentibus suis possint, quam acceperint. @@Illud conceditur multos filios maiores potentiores-€que extitisse quam parentes suos; aeque et illud €meliores fuisse. Quod si constat, potest fieri, ut me-€liora tribuerint, cum et fortuna illis maior esset et melior voluntas. 'Quidquid' inquit 'est, quod det €patri filius, utique minus est, quia hanc ipsam dandi €facultatem patri debet. Ita numquam beneficio vincitur, €cuius beneficium est ipsum, quod vincitur.' Primum €quaedam initium ab aliis trahunt et tamen initiis suis €maiora sunt; nec ideo aliquid non est maius eo, quo €coepit, quia non potuisset in tantum procedere, nisi coepisset. Nulla non res principia sua magno gradu €transit. Semina omnium rerum causae sunt et tamen €minimae partes sunt eorum, quae gignunt. Adspice €Rhenum, adspice Euphraten, omnes denique inclutos €amnes: quid sunt, si illos illic, unde effluunt, aestimes? €quidquid est, quo timentur, quo nominantur, in pro-cessu paraverunt. Adspice trabes, sive proceritatem €aestimes, altissimas, sive crassitudinem spatiumque €ramorum, latissime fusas: quantulum est his conpara-€tum illud, quod radix tenui fibra conplectitur? Tolle €radicem: nemora non surgent, nec tanti montes vestien-€tur. Innituntur fundamentis suis templa excelsa urbis; €tamen, quae in firmamentum totius operis iacta sunt, latent. Idem in ceteris evenit: principia sua semper €sequens magnitudo obruet. Non potuissem quicquam @1 €consequi, nisi parentum beneficium antecessisset; sed €non ideo, quidquid consecutus sum, minus est eo, sine quo consecutus non essem. Nisi me nutrix aluisset €infantem, nihil eorum, quae consilio ac manu gero, €facere potuissem nec in hanc emergere nominis clari-€tatem, quam civili ac militari industria merui; num-€quid tamen ideo maximis operibus praeferes nutricis €officium? Atqui quid interest, cum aeque sine patris €beneficio quam sine nutricis non potuerim ad ulteriora procedere? Quod si initio meo, quidquid iam possum, €debeo, cogita non esse initium mei patrem, ne avum €quidem; semper enim erit ulterius aliquid, ex quo €originis proximae origo descendat. Atqui nemo dicet €me plus debere ignotis et ultra memoriam positis €maioribus quam patri; plus autem debeo, si hoc ipsum, €quod genuit me pater meus, maioribus debet.  @@'Quidquid praestiti patri, etiam si magnum est, €infra aestimationem paterni muneris est, quia non esset, €si non genuisset.' Isto modo etiam, si quis patrem €meum aegrum ac moriturum sanaverit, nihil praestare €ei potero, quod non beneficio eius minus sit; non enim €genuisset me pater, nisi sanatus esset. Sed vide, ne €illud verius sit aestimari, an id, quod potui, et id, €quod feci, meum sit, mearum virium, meae voluntatis. Illud, quod natus sum, per se intuere, quale sit: ani-€madvertis exiguum et incertum et boni malique com-€munem materiam, sine dubio primum ad omnia gradum, sed non ideo maiorem omnibus, quia primus est. Ser- @1 €vavi patrem meum et ad summam provexi dignitatem €et principem urbis suae feci nec tantum rebus a me €gestis nobilitavi, sed ipsi quoque gerendarum ingentem €ac facilem nec tutam minus quam gloriosam dedi €materiam; honores, opes, quidquid humanos ad se ani-€mos rapit, congessi, et cum supra omnes starem, infra illum steti. Dic nunc: 'Hoc ipsum, quod ista potuisti, €patris munus est'; respondebo tibi: 'Est prorsus, si €ad ista facienda nasci satis est; sed si ad bene viven-€dum minima portio est vivere et id tribuisti, quod €cum feris mihi et animalibus quibusdam minimis, qui-€busdam etiam foedissimis commune est, noli tibi ad-€serere, quod non ex tuis beneficiis, etiam [2si non]2 sine €tuis, oritur.'  @@Puta me vitam pro vita reddidisse: sic quoque €munus tuum vici, cum ego dederim sentienti, cum sen-€tiens me dare, cum vitam tibi non voluptatis meae €causa aut certe per voluptatem dederim, cum tanto €maius sit retinere spiritum quam accipere, quanto levius mori ante mortis metum. Ego vitam dedi sta-€tim illa usuro, tu nescituro, an viveret; ego vitam dedi €mortem timenti, tu vitam dedisti, ut mori possem; ego €tibi vitam dedi consummatam, perfectam, tu me ex-pertem rationis genuisti, onus alienum. Vis scire, quam €non sit magnum beneficium vitam sic dare? expo-€suisses; nempe iniuria erat genuisse. Quo quid colligo? €minimum esse beneficium patris matrisque concubitum, €nisi accesserunt alia, quae prosequerentur hoc initium þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨Ÿ”muneris et aliis officiis ratum facerent. Non est bonum €vivere, sed bene vivere. At bene vivo. Sed potui et male; @1 €ita hoc tantum est tuum, quod vivo. Si vitam inputas €mihi per se, nudam, egentem consilii, et id ut magnum €bonum iactas, cogita te mihi inputare muscarum ac vermium bonum. Deinde, ut nihil aliud dicam, quam €bonis artibus me studuisse et cursum ad rectum iter €vitae derexisse, in ipso beneficio tuo maius, quam quod €dederas, recepisti; tu enim me mihi rudem, inperitum €dedisti, ego tibi filium, qualem genuisse gauderes.  @@Aluit me pater. Si idem praesto, plus reddo, €quia non tantum ali se, sed a filio ali gaudet et €maiorem ex animo meo quam ex ipsa re percipit €voluptatem, illius alimenta ad corpus tantum meum pervenerunt. Quid? si quis in tantum processit, ut €aut eloquentia per gentes notesceret aut iustitia aut €bellicis rebus et patri quoque ingentem circumfunderet €famam tenebrasque natalium suorum clara luce discu-€teret, non inaestimabile in parentes suos beneficium contulit? An quisquam Aristonem et Gryllum nisi €propter Xenophontem ac Platonem filios nosset? Sophro-€niscum Socrates expirare non patitur. Ceteros enume-€rare longum est, qui durant ob nullam aliam causam, €quam quod illos liberorum eximia virtus tradidit poste-ris. Utrum maius beneficium dedit M. Agrippae pater €ne post Agrippam quidem notus, an patri dedit Agrippa €navali corona insignis, unicum adeptus inter dona mili-€taria decus, qui tot in urbe maxima opera excitavit, €quae et priorem magnificentiam vincerent et nulla postea vincerentur? Utrum Octavius maius beneficium @1 €dedit filio an patri divus Augustus, quamvis illum €umbra adoptivi patris abscondit? Quantam cepisset €voluptatem, si illum post debellata arma civilia vidisset €securae paci praesidentem, non adgnoscens bonum suum €nec satis credens, quotiens ad se respexisset, potuisse €illum virum in domo sua nasci! Quid nunc ceteros €persequar, quos iam consumpsisset oblivio, nisi illos €filiorum gloria e tenebris eruisset et adhuc in luce retineret? Deinde, cum quaeramus, non quis filius €patri maiora beneficia reddiderit, quam a patre acce-€perat, sed an aliquis possit maiora reddere, etiam si, €quae rettuli, exempla nondum satis faciunt nec bene-€ficia parentium suorum superiaciunt: capit tamen hoc €natura, quod nondum ulla aetas tulit. Si singula €paternorum meritorum magnitudinem exuperare non €possunt, plura in unum congesta superabunt.  @@Servavit in proelio patrem Scipio et prae-€textatus in hostes ecum concitavit. Parum est, quod, €ut perveniret ad patrem, tot pericula maximos duces €cum maxime prementia contempsit, tot obpositas diffi-€cultates, quod ad primam pugnam exiturus tiro per €veteranorum corpora cucurrit, quod annos suos transi-luit? Adice, ut idem patrem reum defendat et con-€spirationi inimicorum potentium eripiat, ut alterum €illi consulatum ac tertium aliosque honores etiam con-€sularibus concupiscendos congerat, ut pauperi raptas €belli iure opes tradat et, quod est militaribus viris €speciosissimum, divitem illum spoliis etiam hostilibus faciat. Si adhuc parum est, adice, ut provincias et @1 €extraordinaria imperia continuet, adice, ut dirutis maxi-€mis urbibus Romani imperii sine aemulo ad ortus €occasusque venturi defensor et conditor maiorem nobi-€litatem nobili viro adiciat, dici Scipionis patrem: dubium €est, quin generandi volgare beneficium vicerit eximia €pietas et virtus ipsi urbi nescio utrum maius prae-sidium adferens an decus? Deinde, si hoc parum est, €finge aliquem tormenta patris discussisse, finge in se €transtulisse. Licet tibi, in quantum velis, extendere €beneficia filii, cum paternum munus et simplex sit et €facile et danti voluptarium, quod necesse est ille multis €dederit, etiam quibus dedisse se nescit, in quo con-€sortem habet, in quo spectavit legem, patriam, praemia €patrum, domus ac familiae perpetuitatem, omnia potius quam eum, quoi dabat. Quid? si quis sapientiam con-€secutus hanc patri tradiderit, etiamnunc disputabimus, €an maius aliquid iam dederit, quam acceperat, cum €vitam beatam patri reddiderit, acceperit tantum vitam?  @@'Sed patris' inquit 'beneficium est, quidquid €facis, quidquid praestare illi potes.' Et praeceptoris €mei, quod institutis liberalibus profeci; ipsos tamen, €qui tradiderunt illa, transcendimus, utique eos, qui €prima elementa docuerunt, et quamvis sine illis nemo €quicquam adsequi posset, non tamen, quantumcumque €quis adsecutus est, infra illos est. Multum inter prima €ac maxima interest, nec ideo prima maximorum instar €sunt, quia sine primis maxima esse non possunt.  @@Iam tempus est quaedam ex nostra, ut ita dicam, €moneta proferre. Qui id beneficium dedit, quo est @1 €aliquid melius, potest vinci. Pater dedit filio vitam, €est autem aliquid vita melius: ita pater vinci potest, quia dedit beneficium, quo est aliquid melius. Etiam-€nunc, qui dedit alicui vitam, si et semel et iterum €liberatus est mortis periculo, maius accepit beneficium €quam dedit; pater autem vitam dedit: potest ergo, si €saepius periculo mortis liberatus a filio fuerit, maius beneficium accipere quam dedit. Qui beneficium accipit, €maius accipit, quo magis eo indiget; magis autem €indiget vita, qui vivit, quam qui natus non est, ut qui €ne indigere quidem omnino possit: maius ergo bene-€ficium accipit pater, si vitam a filio accipit, quam filius a patre, quod natus est. 'Patris beneficia vinci €a filii beneficiis non possunt. Quare? Quia vitam acce-€pit a patre, quam nisi accepisset, nulla dare beneficia €potuisset.' Hoc commune est patri cum omnibus, qui €vitam alicui dederunt; non potuissent enim referre €gratiam, nisi vitam accepissent. Ergo nec medico €gratia in maius referri potest (solet enim et medicus €vitam dare), nec nautae, si naufragum sustulit. Atqui €et horum et aliorum, qui aliquo modo nobis vitam €dederunt, beneficia vinci possunt: ergo et patrum pos-sunt. Si quis mihi beneficium dedit, quod multorum €beneficiis adiuvandum esset, ego autem illi beneficium €dedi id, quod nullius egeret adiutorio, maius dedi quam €accepi; pater filio vitam dedit perituram, nisi multa €accessissent, quae illam tuerentur; filius patri si dedit €vitam, dedit eam, quae nullius desideraret auxilium in €hoc, ut permaneret: ergo maius beneficium accepit a €filio pater, qui vitam accepit, quam ipse illi dedit.  @@Haec non destruunt parentium venerationem @1 €nec deteriores illis liberos faciunt, immo etiam meliores; €natura enim gloriosa virtus est et anteire priores cupit. €Alacrior erit pietas, si ad reddenda beneficia cum vin-€cendi spe venerit. Ipsis patribus id volentibus laetis-€que contigerit, quoniam pleraque sunt, in quibus nostro bono vincimur. Unde certamen tam optabile? €unde tantam felicitatem parentibus, ut fateantur ipsos €liberorum beneficiis inpares? Nisi hoc ita iudicamus, €excusationem damus liberis et illos segniores ad refe-€rendam gratiam facimus, quibus stimulos adicere debe-€mus et dicere: €@@'Hoc agite, optimi iuvenes! Proposita est inter €parentes ac liberos honesta contentio, dederint maiora an receperint. Non ideo vicerunt, quia occupaverunt; €sumite modo animum, qualem decet, et deficere nolite: €vincetis optantes. Nec desunt tam pulchro certamini €duces, qui ad similia vos cohortentur ac per vestigia €sua ire ad victoriam saepe iam partam ex parentibus €iubeant.  @@Vicit Aeneas patrem, ipse eius [2in]2 infantia leve €tutumque gestamen, gravem senio per media hostium €agmina et per cadentis circa se urbis ruinas ferens, €cum conplexus sacra ac penates deos religiosus senex €non simplici vadentem sarcina premeret; tulit illum €per ignes et (quid non pietas potest?) pertulit colen-dumque inter conditores Romani imperii posuit. Vicere €Siculi iuvenes: cum Aetna maiore vi peragitata in @1 €urbes, in agros, in magnam insulae partem effudisset €incendium, vexerunt parentes suos; discessisse creditum €est ignes et utrimque flamma recedente limitem ad-€apertum, per quem transcurrerent iuvenes dignissimi, qui magna tuto auderent. Vicit Antigonus, qui, cum €ingenti proelio superasset hostem, praemium belli ad €patrem transtulit et imperium illi Cypri tradidit; hoc þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨¥”est regnum nolle regnare, cum possis. Vicit patrem €imperiosum quidem Manlius, qui, cum ante ad tempus €relegatus esset a patre ob adulescentiam brutam et €hebetem, ad tribunum plebis, qui patri suo diem dixerat, €venit petitoque tempore, quod ille dederat sperans fore €proditorem parentis invisi, (et bene meruisse se de €iuvene credebat, cuius exilium pro gravissimo crimine €inter alia Manlio obiciebat) nanctus adulescens secre-€tum stringit occultatum sinu ferrum et: "Nisi iuras" €inquit "te diem patri remissurum, hoc te gladio trans-€fodiam. In tua potestate est, utro modo pater meus €accusatorem non habeat." Iuravit tribunus nec fefellit €et causam actionis omissae contioni reddidit. Nulli alii  licuit inpune tribunum in ordinem redigere. Alia €ex aliis exempla sunt eorum, qui parentes suos peri-€culis eripuerint, qui ex infimo ad summum protulerint €et e plebe acervoque ignobili numquam tacendos sae-culis dederint. Nulla vi verborum, nulla ingenii facul-€tate exprimi potest, quantum opus sit, quam laudabile @1 €quamque numquam memoria hominum exiturum, posse €hoc dicere: "Parentibus meis parui, cessi imperio eorum, €sive aecum sive inicum ac durum fuit, obsequentem €submissumque me praebui; ad hoc unum contumax fui, ne beneficiis vincerer." Certate, obsecro vos, et €fessi quoque restituite aciem. Felices, qui vincent, €felices, qui vincentur! Quid eo adulescente praeclarius, €qui sibi ipsi dicere poterit (neque enim est fas alteri €dicere): "Patrem meum beneficiis vici"? Quid eo for-€tunatius sene, qui omnibus ubique praedicabit a filio €se suo beneficiis victum? Quid autem est felicius €quam ibi cedere?' @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER IV}1 ¡@@Ex omnibus, quae tractavimus, Aebuti Liberalis, €potest videri nihil tam necessarium aut magis, ut ait €Sallustius, cum cura dicendum, quam quod in manibus €est: an beneficium dare et in vicem gratiam referre per se res expetendae sint. Inveniuntur, qui honesta €in mercedem colant quibusque non placeat virtus €gratuita; quae nihil habet in se magnificum, si quic-€quam venale. Quid enim est turpius, quam aliquem €conputare, quanti vir bonus sit, cum virtus nec lucro €invitet nec absterreat damno adeoque neminem spe ac €pollicitatione corrumpat, ut contra inpendere in se €iubeat et saepius in ultro tributis sit? Calcatis ad €illam utilitatibus eundum est; quocumque vocavit, quo-€cumque misit, sine respectu rei familiaris, interdum €etiam sine ulla sanguinis sui parsimonia vadendum @1 nec umquam inperium eius detractandum. 'Quid con-€sequar' inquit, 'si hoc fortiter, si hoc grate fecero?' €Quod feceris; nihil tibi extra promittitur. Si quid €commodi forte obvenerit, inter accessiones numerabis. €Rerum honestarum pretium in ipsis est. Si honestum €per se expetendum est, beneficium autem honestum €est, non potest alia eius condicio esse, cum eadem €natura sit. Per se autem expetendum esse honestum €saepe et abunde probatum est.  @@In hac parte nobis pugna est cum Epicureis, de-€licata et umbratica turba in convivio suo philosophan-€tium, apud quos virtus voluptatum ministra est, illis €paret, illis deservit, illas supra se videt. 'Non est' inquis 'voluptas sine virtute.' Sed quare ante virtutem €est? De ordine putas disputationem esse? de re tota €et de potestate eius ambigitur. Non est virtus, si €sequi potest; primae partes eius sunt, ducere debet, €imperare, summo loco stare; tu illam iubes signum petere. 'Quid' inquit 'tua refert? et ego sine virtute €nego beatam vitam posse constare. Ipsam voluptatem, €quam sequor, cui me emancipavi, remota illa inprobo €et damno. De hoc uno disputatur, utrum virtus summi €boni causa sit an ipsa summum bonum.' Ut hoc unum €quaeratur, ordinis tantum existimas mutationem? Ista €vero confusio est et manifesta caecitas primis po-strema praeferre. Non indignor, quod post voluptatem €ponitur virtus, sed quod omnino cum voluptate, con-€temptrix eius et hostis et longissime ab illa resiliens, €labori ac dolori familiarior, virilibus incommodis, quam €isti effeminato bono. @1  @@Inserenda haec, mi Liberalis, fuerunt, quia bene-€ficium, de quo nunc agitur, dare virtutis est et tur-€pissimum id causa ullius alterius rei dare, quam ut €datum sit. Nam si recipiendi spe tribueremus, locu-€pletissimo cuique, non dignissimo daremus; nunc vero €diviti inportuno pauperem praeferimus. Non est bene-ficium, quod ad fortunam spectat. Praeterea, si, ut €prodessemus, sola nos invitaret utilitas, minime bene-€ficia distribuere deberent, qui facillime possent, locu-€pletes et potentes et reges aliena ope non indigentes; €di vero tot munera, quae sine intermissione diebus ac €noctibus fundunt, non darent; in omnia enim illis €natura sua sufficit plenosque et tutos et inviolabiles €praestat; nulli ergo beneficium dabunt, si una dandi causa est se intueri ac suum commodum. Istud non €beneficium, sed fenus est circumspicere, non ubi optime €ponas, sed ubi quaestuosissime habeas, unde facillime €tollas. Quod cum longe a dis remotum sit, sequitur, €ut inliberales sint; nam si una beneficii dandi causa €sit dantis utilitas, nulla autem ex nobis utilitas deo €speranda est, nulla deo dandi beneficii causa est.  @@Scio, quid hoc loco respondeatur: 'Itaque non dat €deus beneficia, sed securus et neclegens nostri, aversus €a mundo aliud agit aut, quae maxima Epicuro felicitas €videtur, nihil agit, nec magis illum beneficia quam iniuriae tangunt.' Hoc qui dicit, non exaudit pre-€cantium voces et undique sublatis in caelum manibus @1 €vota facientium privata ac publica; quod profecto non €fieret, nec in hunc furorem omnes profecto mortales €consensissent adloquendi surda numina et inefficaces €deos, nisi nossemus illorum beneficia nunc oblata ultro, €nunc orantibus data, magna, tempestiva, ingentes minas interventu suo solventia. Quis est autem tam miser, €tam neclectus, quis tam duro fato et in poenam geni-€tus, ut non tantam deorum munificentiam senserit? €Ipsos illos conplorantes sortem suam et querulos cir-€cumspice: invenies non ex toto beneficiorum caelestium €expertes, neminem esse, ad quem non aliquid ex illo €benignissimo fonte manaverit. Parum est autem id, €quod nascentibus ex aequo distribuitur? ut quae secun-€tur inaequali dispensata mensura transeamus, parum €dedit natura, cum se dedit?  @@'Non dat deus beneficia.' Unde ergo ista, quae €possides, quae das, quae negas, quae servas, quae rapis? €unde haec innumerabilia oculos, aures, animum mul-€centia? unde illa luxuriam quoque instruens copia €(neque enim necessitatibus tantummodo nostris pro-visum est; usque in delicias amamur)? tot arbusta non €uno modo frugifera, tot herbae salutares, tot varietates €ciborum per totum annum digestae, ut inerti quoque €fortuita terrae alimenta praeberent? iam animalia om-€nis generis, alia in sicco solidoque, alia in umido nas-€centia, alia per sublime demissa, ut omnis rerum natu-rae pars tributum aliquod nobis conferret? flumina €haec amoenissimis flexibus campos cingentia, illa prae-€bitura commercio viam vasto et navigabili cursu vaden-€tia, ex quibus quaedam aestatis diebus mirabile in- @1 €crementum trahunt, ut arida et ferventi subiecta caelo €loca subita vis aestivi torrentis inriget? Quid medi-€catorum torrentium venae? quid in ipsis litoribus aqua-€rum calentium exundatio? €@@@@te, Lari maxime, teque, €@@@@Fluctibus et fremitu adsurgens, Benace, marino?  @@Si pauca quis tibi donasset iugera, accepisse te €diceres beneficium: inmensa terrarum late patentium €spatia negas esse beneficium? Si pecuniam tibi ali-€quis donaverit et arcam tuam, quoniam tibi id magnum €videtur, inpleverit, beneficium vocabis; tot metalla [2deus]2 €defodit, tot flumina emisit terra, super quae decurrunt €sola, aurum vehentia; argenti, aeris, ferri inmane pon-€dus omnibus locis obrutum, cuius investigandi tibi €facultatem dedit, ac latentium divitiarum in summa €terra signa disposuit: negas te accepisse beneficium? Si domus tibi donetur, in qua marmoris aliquid re-€splendeat et tectum nitidius auro aut coloribus spar-€sum, non mediocre munus vocabis; ingens tibi domi-€cilium sine ullo incendii aut ruinae metu struxit, in €quo vides non tenues crustas et ipsa, qua secantur, þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ´¦’†lamna graciliores, sed integras lapidis pretiosissimi €moles, sed totas variae distinctaeque materiae, cuius €tu parvula frusta miraris, tectum vero aliter nocte, €aliter interdiu fulgens: negas te ullum munus accepisse? Et cum ista, quae habes, magno aestimes, quod est €ingrati hominis, nulli debere te iudicas? Unde tibi @1 €istum, quem trahis, spiritum? unde istam, per quam €actus vitae tuae disponis atque ordinas, lucem? unde €sanguinem, cuius cursu vitalis continetur calor? unde €ista palatum tuum saporibus exquisitis ultra satietatem €lacessentia? unde haec inritamenta iam lassae volup-€tatis? unde ista quies, in qua putrescis ac marces? Nonne, si gratus es, dices: €@@@@Deus nobis haec otia fecit. €@@@@Namque erit ille mihi semper deus, illius aram €@@@@Saepe tener nostris ab ovilibus inbuet agnus. €@@@@Ille meas errare boves, ut cernis, et ipsum €@@@@Ludere, quae vellem, calamo permisit agresti. Ille deus est, non qui paucas boves, sed qui per totum €orbem armenta dimisit, qui gregibus ubique passim €vagantibus pabulum praestat, qui pascua hibernis aestiva €substituit, qui non calamo tantum cantare et agreste €atque inconditum carmen ad aliquam tamen observa-€tionem modulari docuit, sed tot artes, tot vocum varie-€tates, tot sonos alios spiritu nostro, alios externo can-tus edituros conmentus est. Neque enim nostra ista, €quae invenimus, dixeris, non magis, quam quod cresci-€mus, quam quod ad constitutum temporum sua corpori €officia respondent: nunc puerilium dentium lapsus, nunc €ad surgentem iam aetatem et in robustiorem gradum €transeuntem pubertas et ultimus ille dens surgenti €iuventae terminum ponens. Insita sunt nobis omnium €aetatum, omnium artium semina, magisterque ex occulto €deus producit ingenia. @1  @@'Natura' inquit 'haec mihi praestat.' Non intel-€legis te, cum hoc dicis, mutare nomen deo? quid enim €aliud est natura quam deus et divina ratio toti mundo €partibusque eius inserta? Quotiens voles, tibi licet €aliter hunc auctorem rerum nostrarum conpellare; et €Iovem illum Optimum ac Maximum rite dices et To-€nantem et Statorem, qui non, ut historici tradiderunt, €ex eo, quod post votum susceptum acies Romanorum €fugientium stetit, sed quod stant beneficio eius omnia, stator stabilitorque est. Hunc eundem et Fatum si €dixeris, non mentieris; nam quom fatum nihil aliud €sit, quam series inplexa causarum, ille est prima om-€nium causa, ex qua ceterae pendent. Quaecumque €voles, illi nomina proprie aptabis vim aliquam effe-€ctumque caelestium rerum continentia: tot adpellatio-€nes eius possunt esse, quot munera.  @@Hunc et Liberum patrem et Herculem ac Mercu-€rium nostri putant: Liberum patrem, quia omnium €parens sit, quoi primum inventa seminum vis est con-€sultura per voluptatem; Herculem, quia vis eius invicta €sit quandoque lassata fuerit operibus editis, in ignem €recessura; Mercurium, quia ratio penes illum est nume-rusque et ordo et scientia. Quocumque te flexeris, €ibi illum videbis occurrentem tibi; nihil ab illo vacat, €opus suum ipse inplet. Ergo nihil agis, ingratissime €mortalium, qui te negas deo debere, sed naturae, quia €nec natura sine deo est nec deus sine natura, sed idem est utrumque, distat officio. Si, quod a Seneca acce- @1 €pisses, Annaeo te debere diceres vel Lucio, non credi-€torem mutares, sed nomen, quoniam, sive praenomen €eius sive nomen dixisses sive cognomen, idem tamen €ille esset; sic nunc naturam voca, fatum, fortunam: €omnia eiusdem dei nomina sunt varie utentis sua pote-€state. Et iustitia, probitas, prudentia, fortitudo, fru-€galitas unius animi bona sunt; quidquid horum tibi €placuit, animus placet.  @@Sed ne aliam disputationem ex obliquo habeam, €plurima beneficia ac maxima in nos deus defert sine €spe recipiendi, quoniam nec ille conlato eget nec nos €ei quidquam conferre possumus; ergo beneficium per €se expetenda res est. Una spectatur in eo accipientis €utilitas; ad hanc accedamus sepositis commodis nostris. 'Dicitis' inquit 'diligenter eligendos, quibus beneficia €demus, quia ne agricolae quidem semina harenis con-€mittant; quod si verum est, nostram utilitatem in bene-€ficiis dandis sequimur, quemadmodum in arando seren-€doque; neque enim serere per se res expetenda est. €Praeterea quaeritis, [2ubi et quomodo detis]2 beneficium, €quod non esset faciendum, si per se beneficium dare €expetenda res esset, quoniam, quocumque loco et quo-cumque modo daretur, beneficium erat.' Honestum €propter nullam aliam causam quam propter ipsum €sequimur; tamen, etiam si nihil aliud sequendum est, €quaerimus, cui faciamus et quando et quemadmodum; €per haec enim constat. Itaque, cum eligo, cui dem @1 €beneficium, id ago, ut quandoque beneficium sit, quia, €si turpi datur, nec honestum esse potest nec beneficium.  @@Depositum reddere per se res expetenda est; non €tamen semper reddam nec quolibet loco nec quolibet €tempore. Aliquando nihil interest, utrum infitier an €palam reddam. Intuebor utilitatem eius, cui redditurus sum, et nociturum illi depositum negabo. Idem in €beneficio faciam: videbo, quando dem, cui dem, quem-€admodum, quare. Nihil enim sine ratione faciendum €est; non est autem beneficium, nisi quod ratione datur, quoniam ratio omnis honesti comes est. Quam saepe €hominum donationem suam inconsultam obiurgantium €hanc exaudimus vocem: 'Mallem perdidisse quam illi €dedisse'! Turpissimum genus damni est inconsulta €donatio multoque gravius male dedisse beneficium, quam €non recepisse; aliena enim culpa est, quod non reci-pimus; quod, cui daremus, non elegimus, nostra. In €electione nihil minus quam hoc, quod tu existimas, €spectabo, a quo recepturus sim; eligo enim eum, qui €gratus, non qui redditurus sit, saepe autem et non redditurus gratus [2est et ingratus,]2 qui reddidit. Ad €animum tendit aestimatio mea; ideo locupletem sed €indignum praeteribo, pauperi viro bono dabo; erit enim €in summa inopia gratus et, cum omnia illi deerunt, €supererit animus.  @@Non lucrum ex beneficio capto, non voluptatem, €non gloriam; uni placere contentus in hoc dabo, ut €quod oportet faciam. Quod oportet autem non est €sine electione: quae qualis futura sit, interrogas? Eli-€gam virum integrum, simplicem, memorem, gratum, @1 €alieni abstinentem, sui non avare tenacem, benevolum; €hunc ego cum elegero, licet nihil illi fortuna tribuat, €ex quo referre gratiam possit, ex sententia gesta res erit. Si utilitas me et sordida conputatio liberalem €facit, si nulli prosum, nisi ut in vicem ille mihi prosit, €non dabo beneficium proficiscenti in diversas longin-€quasque regiones, afuturo semper; non dabo sic ad-€fecto, ut spes ei nulla sit convalescendi; non dabo ipse deficiens, non enim habeo recipiendi tempus. Atqui €ut scias rem per se expetendam esse bene facere, ad-€venis modo in nostrum delatis portum, statim abituris, €succurrimus; ignoto naufrago navem, qua revehatur, €et damus et struimus. Discedit ille vix satis noto €salutis auctore et numquam amplius in conspectum €nostrum reversurus debitores nobis deos delegat pre-€caturque, illi pro se gratiam referant; interim nos iuvat sterilis beneficii conscientia. Quid? cum in ipso €vitae fine constitimus, cum testamentum ordinamus, €non beneficia nihil nobis profutura dividimus? Quan-€tum temporis consumitur, quam diu secreto agitur, €quantum et quibus demus! Quid enim interest, quibus demus a nullo recepturi? Atqui numquam diligentius €damus, numquam magis iudicia nostra torquemus, quam €ubi remotis utilitatibus solum ante oculos honestum €stetit, tam diu officiorum mali iudices, quam diu illa €depravat spes ac metus et inertissimum vitium, volup-€tas; ubi mors interclusit omnia et ad ferendam sen-€tentiam incorruptum iudicem misit, quaerimus dignis-€simos, quibus nostra tradamus, nec quicquam cura @1 €sanctiore conponimus, quam quod ad nos non per-tinet. At mehercules tunc magna voluptas subit cogi-€tantem: 'Hunc ego locupletiorem faciam, et huius €dignitati adiectis opibus aliquid splendoris adfundam.' €Si non damus beneficia nisi recepturi, intestatis morien-€dum sit.  @@'Dicitis' inquit 'beneficium creditum insolubile €esse, creditum autem non est res per se expetenda.' þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ´¨ŒƒCum creditum dicimus, imagine et translatione utimur; €sic enim et legem dicimus iusti iniustique regulam €esse, et regula non est res per se expetenda. Ad haec €verba demonstrandae rei causa descendimus; cum dico €creditum, intellegitur tamquam creditum. Vis scire? €adicio insolubile, cum creditum nullum non solvi aut possit aut debeat. Adeo beneficium utilitatis causa €dandum non est, ut saepe, quemadmodum dixi, cum €damno ac periculo dandum sit. Sic latronibus circum-€ventum defendo, ut tuto transire permittatur; reum €gratia laborantem tueor et hominum potentium factio-€nem in me converto, quas illi detraxero sordes, sub €accusatoribus isdem fortasse sumpturus, cum abire in €partem alteram possim et securus spectare aliena cer-€tamina; spondeo pro iudicato et suspensis amici bonis €libellum deicio creditoribus eius me obligaturus; ut €possim servare proscriptum, ipse proscriptionis pericu-lum adeo. Nemo Tusculanum aut Tiburtinum para-€turus salubritatis causa et aestivi secessus, quoto anno @1 empturus sit, disputat; cui e re sit, tuendum est. Eadem €in beneficio ratio est; nam quom interrogaveris, quid €reddat, respondebo: bonam conscientiam. Quid reddat €beneficium? dic tu mihi, quid reddat iustitia, quid in-€nocentia, quid magnitudo animi, quid pudicitia, quid €temperantia; si quicquam praeter ipsas, [2ipsas]2 non petis. In quid mundus vices suas solvit? in quid sol diem €extendit et contrahit? omnia ista beneficia sunt, fiunt €enim nobis profutura. Quomodo mundi officium est €circumagere rerum ordinem, quomodo solis loca mutare, €ex quibus oriatur, in quae cadat, et haec salutaria €nobis facere sine praemio, ita viri officium est inter €alia et beneficium dare. Quare ergo dat? ne non det, €ne occasionem bene faciendi perdat.  @@Vobis voluptas est inertis otii facere corpusculum €et securitatem sopitis simillimam adpetere et sub densa €umbra latitare tenerrimisque cogitationibus, quas tran-€quillitatem vocatis, animi marcentis oblectare torporem €et cibis potionibusque intra hortorum latebram corpora ignavia pallentia saginare; nobis voluptas est dare €beneficia vel laboriosa, dum aliorum labores levent, €vel periculosa, dum alios periculis extrahant, vel ratio-€nes nostras adgravatura, dum aliorum necessitates et angustias laxent. Quid mea interest, an recipiam bene-€ficia? etiam cum recepero, danda sunt. Beneficium €eius commodum spectat, cui praestatur, non nostrum; @1 €alioquin nobis illud damus. Itaque multa, quae sum-€mam utilitatem aliis adferunt, pretio gratiam perdunt. €Mercator urbibus prodest, medicus aegris, mango vena-€libus; sed omnes isti, quia ad alienum commodum pro €suo veniunt, non obligant eos, quibus prosunt. Non €est beneficium, quod in quaestum mittitur. 'Hoc dabo €et hoc recipiam' auctio est.  @@Non dicam pudicam, quae amatorem ut incenderet €reppulit, quae aut legem aut virum timuit; ut ait Ovidius: €@@@@Quae, quia non licuit, non dedit, illa dedit. €Non inmerito in numerum peccantium refertur, quae €pudicitiam timori praestitit, non sibi. Eodem modo, qui beneficium ut reciperet dedit, non dedit. Ergo et €nos beneficium damus animalibus, quae aut usui aut €alimento futura nutrimus? beneficium damus arbustis, €quae colimus, ne siccitate aut inmoti et neclecti soli duritia laborent? Nemo ad agrum colendum ex aequo €et bono venit nec ad ullam rem, cuius extra ipsam €fructus est; ad beneficium dandum non adducit cogi-€tatio avara nec sordida, sed humana, liberalis, cupiens €dare, etiam cum dederit, et augere novis ac recentibus €vetera, unum habens propositum, quanto ei, cui prae-€stat, bono futura sit; alioqui humile est, sine laude, sine gloria, prodesse, quia expedit. Quid magnifici est €se amare, sibi parcere, sibi adquirere? ab omnibus €istis vera beneficii dandi cupido avocat, ad detrimen-€tum iniecta manu trahit et utilitates relinquit ipso €bene faciendi opere laetissima. @1  @@Numquid dubium est, quin contraria sit beneficio €iniuria? Quomodo iniuriam facere per se vitanda ac €fugienda res est, sic beneficium dare per se expetenda. €Illic turpitudo contra omnia praemia in scelus hor-€tantia valet; ad hoc invitat honesti per se efficax spe-cies. Non mentiar, si dixero neminem non amare €beneficia sua, neminem non ita conpositum animo, ut €libentius eum videat, in quem multa congessit, cui €non causa sit iterum dandi beneficii semel dedisse. €Quod non accideret, nisi ipsa nos delectarent beneficia. Quam saepe dicentem audias: 'Non sustineo illum de-€serere, cui dedi vitam, quem e periculo eripui. Rogat €me, ut causam suam contra homines gratiosos agam; €nolo, sed quid faciam? iam illi semel, iterum adfui.' €Non vides inesse isti rei propriam quandam vim, quae €nos dare beneficia cogit, primum quia oportet, deinde quia dedimus? Cui initio ratio non fuisset praestandi €aliquid, ei praestamus ob hoc, quia praestitimus; adeo-€que ad beneficia nos non inpellit utilitas, ut inutilia €tueri ac fovere perseveremus sola beneficii caritate, cui €etiam infeliciter dato indulgere tam naturale est, quam €liberis pravis.  @@Idem isti gratiam referre ipsos fatentur, non quia €honestum est, sed quia utile; quod non esse ita minore €opera probandum est, quia, quibus argumentis colle-€gimus beneficium dare per se rem expetendam esse, isdem etiam hoc colligimus. Fixum illud est, a quo €in cetera probationes nostrae exeunt, honestum ob €nullam aliam causam, quam quia honestum sit, coli. @1 €Quis ergo controversiam facere audebit, an gratum €esse honestum sit? quis non ingratum detestetur, ho-€minem sibi ipsum inutilem? Quid autem, cum tibi €narratur 'adversus summa beneficia amici sui ingratus €est', quomodo adficeris? utrum tamquam rem turpem €fecerit, an tamquam rem utilem sibi et profuturam €omiserit? puto, nequam hominem existimas, cui poena, €non cui curatore opus sit; quod non accideret, nisi €gratum esse per se expetendum honestumque esset. Alia fortasse minus dignitatem suam praeferunt et, €an sint honesta, interprete egent; hoc expositum est €pulchriusque, quam ut splendor eius dubie ac parum €luceat. Quid tam laudabile, quid tam aequaliter in €omnium animos receptum, quam referre bene meritis €gratiam?  @@Ad hoc, dic mihi, quae causa nos perducit? €Lucrum? quod qui non contemnit, ingratus est. Am-€bitio? et quae iactatio est solvisse, quod debeas? €Metus? nullus ingrato; huic enim uni rei non posuimus legem, tamquam satis natura cavisset. Quomodo nulla €lex amare parentes, indulgere liberis iubet (super-€vacuum est enim, in quod imus, inpelli), quemadmo-€dum nemo in amorem sui cohortandus est, quem adeo, €dum nascitur, trahit, ita ne ad hoc quidem, ut honesta €per se petat; placent suapte natura, adeoque gratiosa €virtus est, ut insitum sit etiam malis probare meliora. €Quis est, qui non beneficus videri velit, qui non inter €scelera et iniurias opinionem bonitatis adfectet, qui €non ipsis, quae inpotentissime fecit, speciem aliquam @1 €induat recti velitque etiam his videri beneficium de-disse, quos laesit? Gratias itaque agi sibi ab iis, quos €adflixere, patiuntur bonosque se ac liberales fingunt, €quia praestare non possunt; quod non facerent, nisi €illos honesti et per se expetendi amor cogeret moribus €suis opinionem contrariam quaerere et nequitiam ab-€dere, cuius fructus concupiscitur, ipsa vero odio pudori-€que est; nec quisquam tantum a naturae lege descivit et hominem exuit, ut animi causa malus sit. Dic enim €cuilibet ex istis, qui rapto vivunt, an ad illa, quae €latrociniis et furtis consecuntur, malint ratione bona €pervenire: optabit ille, cui grassari et transeuntes per-€cutere quaestus est, potius illa invenire quam eripere; €neminem reperies, qui non nequitiae praemiis sine €nequitia frui malit. Maximum hoc habemus naturae €meritum, quod virtus lumen suum in omnium animos €permittit; etiam, qui non secuntur illam, vident.  @@Ut scias per se expetendam esse grati animi ad-€fectionem, per se fugienda res est ingratum esse, quo-€niam nihil aeque concordiam humani generis dissociat €ac distrahit quam hoc vitium. Nam quo alio tuti €sumus, quam quod mutuis iuvamur officiis? hoc uno €instructior vita contraque incursiones subitas munitior þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ´¨’’est, beneficiorum commercio. Fac nos singulos, quid €sumus? praeda animalium et victimae ac bellissimus €et facillimus sanguis; quoniam ceteris animalibus in €tutelam sui satis virium est, quaecumque vaga nasce-€bantur et actura vitam segregem, armata sunt, hominem €inbecilla [2cutis]2 cingit, non unguium vis, non dentium @1 €terribilem ceteris fecit, nudum et infirmum societas €munit. Duas [2deus]2 res dedit, quae illum obnoxium €validissimum facerent, rationem et societatem; itaque, €qui par esse nulli posset, si seduceretur, rerum potitur. Societas illi dominium omnium animalium dedit; socie-€tas terris genitum in alienae naturae transmisit impe-€rium et dominari etiam in mari iussit; haec morborum €inpetus arcuit, senectuti adminicula prospexit, solacia €contra dolores dedit; haec fortes nos facit, quod licet contra fortunam advocare. Hanc societatem tolle, et €unitatem generis humani, qua vita sustinetur, scindes; €tolletur autem, si efficis, ut ingratus animus non per €se vitandus sit, sed quia aliquid illi timendum est; €quam multi enim sunt, quibus ingratis esse tuto licet! €Denique ingratum voco, quisquis metu gratus est.  @@Deos nemo sanus timet; furor est enim metuere €salutaria, nec quisquam amat, quos timet. Tu deni-€que, Epicure, deum inermem facis, omnia illi tela, €omnem detraxisti potentiam et, ne cuiquam metuendus esset, proiecisti illum extra metum. Hunc igitur in-€saeptum ingenti quidem et inexplicabili muro divisum-€que a contactu et a conspectu mortalium non habes €quare verearis; nulla illi nec tribuendi nec nocendi €materia est; in medio intervallo huius et alterius caeli €desertus sine animali, sine homine, sine re ruinas mun-€dorum supra se circaque se cadentium evitat non ex-audiens vota nec nostri curiosus. Atqui hunc vis @1 €videri colere non aliter quam parentem grato, ut opi-€nor, animo; aut, si non vis gratus videri, quia nullum €habes illius beneficium, sed te atomi et istae micae tuae forte ac temere conglobaverunt, cur colis? 'Propter €maiestatem' inquis 'eius eximiam ac singularem natu-€ram.' Ut concedam tibi, nempe hoc facis nullo pretio €inductus, nulla spe; est ergo aliquid per se expeten-€dum, cuius te ipsa dignitas ducit, id est honestum. €Quid est autem honestius, quam gratum esse? huius €virtutis materia tam late patet quam vita.  @@'Sed inest' inquit 'huic bono etiam utilitas ali-€qua.' Cui enim virtuti non inest? sed id propter se €expeti dicitur, quod, quamvis habeat aliqua extra com-€moda, sepositis quoque illis ac remotis placet. Prodest gratum esse; ero tamen gratus, etiam si nocet. Gratus €quid sequitur? ut haec res illi alios amicos, alia bene-€ficia conciliet? Quid ergo? si quis sibi offensas con-€citaturus est, si quis intellegit adeo per hoc se nihil €consecuturum, ut multa etiam ex reposito adquisitoque €perdenda sint, non libens in detrimenta descendit? Ingratus est, qui in referenda gratia secundum datum €videt, qui sperat, cum reddit; ingratum voco, qui aegro €adsidit, quia testamentum facturus est, cui de hereditate €aut de legato vacat cogitare. Faciat licet omnia, quae €facere bonus amicus et memor officii debet: si animo €eius obversatur spes lucri, captator est et hamum iacit; €ut aves, quae laceratione corporum aluntur, lassa morbo €pecora et casura ex proximo speculantur, ita hic in-€minet morti et circa cadaver volat. @1  @@Gratus animus ipsa virtute propositi sui capitur. €Vis scire hoc ita esse nec illum utilitate corrumpi? €Duo genera sunt grati hominis: dicitur gratus, qui €aliquid pro eo, quod acceperat, reddit; hic fortasse €ostentare se potest, habet, quod iactet, quod proferat; €dicitur gratus, qui bono animo accepit beneficium, bono debet; hic intra conscientiam clusus est. Quae illi €contingere potest utilitas ex adfectu latenti? atqui hic, €etiam si ultra facere nil potest, gratus est: amat, debet, €referre gratiam cupit; quidquid ultra desideras, non ipse deest. Artifex est etiam, cui ad exercendam artem €instrumenta non suppetunt, nec minus canendi peritus, €cuius vocem exaudiri fremitus obstrepentium non sinit. €Volo referre gratiam: post hoc aliquid superest mihi, €non ut gratus, sed ut solutus sim; saepe enim et qui €gratiam rettulit, ingratus est, et qui non rettulit, gra-€tus. Nam ut omnium aliarum virtutum, ita huius ad €animum tota aestimatio redit; hic si in officio est, quidquid defuit, fortuna peccat. Quomodo est disertus €etiam qui tacet, fortis etiam qui conpressis manibus €vel etiam adligatis, quomodo gubernator etiam, qui in €sicco est, quia consummatae scientiae nihil deest, etiam €si quid obstat, quo minus se utatur, ita gratus est €etiam, qui vult tantum nec habet huius voluntatis suae ullum alium quam se testem. Immo amplius adiciam: €est aliquando gratus etiam, qui ingratus videtur, quem €mala interpres opinio contrarium tradidit. Hic quid €aliud sequitur quam ipsam conscientiam? quae etiam €obruta delectat, quae contioni ac famae reclamat et in @1 €se omnia reponit et, cum ingentem ex altera parte €turbam contra sentientium adspexit, non numerat suf-fragia, sed una sententia vincit. Si vero bonam fidem €perfidiae suppliciis adfici videt, non descendit e fastigio €et supra poenam suam consistit: 'Habeo' inquit, 'quod €volui, quod petii; nec paenitet nec paenitebit nec ulla €iniquitate me eo fortuna perducet, ut hanc vocem audiat: €quid mihi volui? quid nunc mihi prodest bona volun-€tas?' Prodest et in eculeo, prodest et in igne; qui €si singulis membris admoveatur et paulatim vivum €corpus circumeat, licet ipsum cor plenum bona con-€scientia stillet: placebit illi ignis, per quem bona fides €conlucebit.  @@Nunc illud quoque argumentum quamvis dictum €iam reducatur: quid est, quare grati velimus esse, cum €morimur, quare singulorum perpendamus officia, quare €id agamus in omnem vitam nostram memoria decur-€rente, ne cuius officii videamur obliti? Nihil iam €superest, quo spes porrigatur; in illo tamen cardine €positi abire e rebus humanis quam gratissimi volumus. Est videlicet magna in ipso opere merces rei et ad €adliciendas mentes hominum ingens honesti potentia, €cuius pulchritudo animos circumfundit et delenitos ad-miratione luminis ac fulgoris sui rapit. At multa hoc €commoda oriuntur, et tutior est vita melioribus amor-€que et secundum bonorum iudicium aetasque securior, €quam innocentia, quam grata mens prosequitur. Fuisset €enim iniquissima rerum natura, si hoc tantum bonum €miserum et anceps et sterile fecisset. Sed illud in- @1 €tuere, an ad istam virtutem, quae saepe tuta ac facili €aditur via, etiam per saxa et rupes et feris ac serpen-tibus obsessum iter fueris iturus. Non ideo per se €non est expetendum, cui aliquid extra quoque emolu-€menti adhaeret; fere enim pulcherrima quaeque multis €et adventiciis comitata sunt dotibus, sed illas trahunt, €ipsa praecedunt.  @@Num dubium est, quin hoc humani generis domi-€cilium circumitus solis ac lunae vicibus suis temperet? €quin alterius calore alantur corpora, terrae relaxentur, €inmodici umores conprimantur, adligantis omnia hiemis €tristitia frangatur, alterius tepore efficaci et penetrabili €regatur maturitas frugum? quin ad huius cursum fecun-€ditas humana respondeat? quin ille annum observabilem €fecerit circumactu suo, haec mensem minoribus se spatiis flectens? Ut tamen detrahas ista, non erat ipse €sol idoneum oculis spectaculum dignusque adorari, si €tantum praeteriret? non erat digna suspectu luna, etiam €si otiosum sidus transcurreret? Ipse mundus, quotiens €per noctem ignes suos fudit et tantum stellarum in-€numerabilium refulsit, quem non intentum in se tenet? €quis sibi illa tunc, cum miratur, prodesse cogitat? Adspice ista tanto superne coetu labentia, quemadmo-€dum velocitatem suam sub specie stantis atque inmoti €operis abscondant. Quantum ista nocte, quam tu in €numerum ac discrimen dierum observas, agitur! quanta €rerum turba sub hoc silentio evolvitur! quantam fato-rum seriem certus limes educit! Ista, quae tu non €aliter, quam in decorem sparsa consideras, singula in @1 €opere sunt. Nec enim est, quod existimes septem sola €discurrere, cetera haerere; paucorum motus conprehen-þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ´¨—”…dimus, innumerabiles vero longiusque a conspectu se-€ducti di eunt redeuntque, et ex his, qui oculos nostros €patiuntur, plerique obscuro gradu pergunt et per oc-€cultum aguntur.  @@Quid ergo? non caperis tantae molis adspectu, €etiam si te non tegat, non custodiat, non foveat gene-€retque ac spiritu suo riget? Quemadmodum haec cum €primum usum habeant et necessaria vitaliaque sint, €maiestas tamen eorum totam mentem occupat, ita om-€nis illa virtus et in primis grati animi multum quidem €praestat, sed non vult ob hoc diligi; amplius quiddam €in se habet nec satis ab eo intellegitur, a quo inter utilia numeratur. Gratus est, quia expedit? ergo et €quantum expedit? Non recipit sordidum virtus ama-€torem; soluto ad illam sinu veniendum est. Ingratus €hoc cogitat: 'Volebam gratiam referre, sed timeo in-€pensam, timeo periculum, vereor offensam; faciam po-€tius, quod expedit.' Non potest eadem ratio et gra-€tum facere et ingratum; ut diversa illorum opera, ita €diversa inter se proposita sunt; ille ingratus est, quam-€vis non oporteat, quia expedit; hic gratus est, quam-€vis non expediat, quia oportet.  @@Propositum est nobis secundum rerum naturam €vivere et deorum exemplum sequi; di autem, quodcum-€que faciunt, in eo quid praeter ipsam faciendi rationem €secuntur? nisi forte illos existimas fructum operum €suorum ex fumo extorum et turis odore percipere. Vide, quanta cottidie moliantur, quanta distribuant, @1 €quantis terras fructibus inpleant, quam oportunis et €in omnes oras ferentibus ventis maria permoveant, €quantis imbribus repente deiectis solum molliant venas-€que fontium arentes redintegrent et infuso per occulta €nutrimento novent. Omnia ista sine mercede, sine ullo ad ipsos perveniente commodo faciunt. Hoc nostra €quoque ratio, si ab exemplari suo non aberrat, servet, €ne ad res honestas conducta veniat. Pudeat ullum €venale esse beneficium: gratuitos habemus deos.  @@'Si deos' inquit 'imitaris, da et ingratis bene-€ficia; nam et sceleratis sol oritur, et piratis patent €maria.' Hoc loco interrogant, an vir bonus daturus €sit beneficium ingrato sciens ingratum esse. Permitte €mihi aliquid interloqui, ne interrogatione insidiosa capiamur. Duos ex constitutione Stoica accipe in-€gratos. Alter est ingratus, quia stultus est; stultus €etiam malus est; quia malus est, nullo vitio caret: €ergo et ingratus est. Sic omnes malos intemperantes €dicimus, avaros, luxuriosos, malignos, non quia omnia €ista singulis magna et nota vitia sunt, sed quia esse €possunt; et sunt, etiam si latent. Alter est ingratus, qui volgo dicitur, in hoc vitium natura propensus. Illi €ingrato, qui sic hac culpa non caret, quomodo nulla €caret, dabit beneficium vir bonus; nulli enim dare €poterit, si tales homines submoverit. Huic ingrato, €qui beneficiorum fraudator est et in hanc partem pro-€cubuit animo, non magis dabit beneficium, quam de-€coctori pecuniam credet aut depositum conmittet ei, €qui iam pluribus abnegavit.  @@Timidus dicitur aliquis, quia stultus est: et hoc @1 €malos sequitur, quos indiscreta et universa vitia cir-€cumstant; dicitur timidus proprie natura etiam ad in-€anes sonos pavidus. Stultus omnia vitia habet, sed €non in omnia natura pronus est: alius in avaritiam, alius in luxuriam, alius in petulantiam inclinatur. Ita-€que errant illi, qui interrogant Stoicos: 'Quid ergo? €Achilles timidus est? quid ergo? Aristides, cui iustitia €nomen dedit, iniustus est? quid ergo? et Fabius, qui €"cunctando restituit rem", temerarius est? quid ergo? €Decius mortem timet? Mucius proditor est? Camillus €desertor?' Non hoc dicimus sic omnia vitia esse in €omnibus, quomodo in quibusdam singula eminent, sed €malum ac stultum nullo vitio vacare; ne audacem qui-€dem timoris absolvimus, ne prodigum quidem avaritia liberamus. Quomodo homo omnes sensus habet, nec €ideo tamen omnes homines aciem habent Lynceo simi-€lem, sic, qui stultus est, [2non]2 tam acria et concitata €habet omnia, quam quidam quaedam. Omnia in om-€nibus vitia sunt, sed non omnia in singulis extant: €hunc natura ad avaritiam inpellit; hic vino, hic libidini €deditus est aut, si nondum deditus, ita formatus, ut in hoc illum mores sui ferant. Itaque, ut ad propositum €revertar, nemo non ingratus est, qui malus: habet €enim omnia nequitiae semina; tamen proprie ingratus €adpellatur, qui ad hoc vitium vergit: huic ergo bene-ficium non dabo. Quomodo male filiae suae consulet, €qui illam contumelioso et saepe repudiato conlocavit, @1 €malus pater familiae habebitur, qui negotiorum gesto-€rum damnato patrimonii sui curam mandaverit, quo-€modo dementissime testabitur, qui tutorem filio reli-€querit pupillorum spoliatorem, sic pessime beneficia €dare dicetur, quicumque ingratos eligit, in quos peri-€tura conferat.  @@'Di quoque' inquit 'multa ingratis tribuunt.' €Sed illa bonis paraverunt; contingunt autem etiam €malis, quia separari non possunt. Satius est autem €prodesse etiam malis propter bonos, quam bonis de-€esse propter malos. Ita, quae refers, diem, solem, €hiemis aestatisque cursus et media veris autumnique €temperamenta, imbres et fontium haustus, ventorum €statos flatus pro universis invenerunt; excerpere singu-los non potuerunt. Rex honores dignis dat, congia-€rium et indignis; frumentum publicum tam fur quam €periurus et adulter accipiunt et sine dilectu morum, €quisquis incisus est; quidquid aliud est, quod tamquam €civi, non tamquam bono datur, ex aequo boni ac mali ferunt. Deus quoque quaedam munera universo hu-€mano generi dedit, a quibus excluditur nemo. Nec €enim poterat fieri, ut ventus bonis viris secundus esset, €contrarius malis, communi autem bono erat patere €commercium maris et regnum humani generis relaxari; €nec poterat lex casuris imbribus dici, ne in malorum inproborumque rura defluerent. Quaedam in medio €ponuntur: tam bonis quam malis conduntur urbes; €monumenta ingeniorum et ad indignos perventura publi-€cavit editio; medicina etiam sceleratis opem monstrat; €conpositiones remediorum salutarium nemo subpressit, @1 ne sanarentur indigni. In iis exige censuram et per-€sonarum aestimationem, quae separatim tamquam digno €dantur, non in his, quae promiscue turbam admittunt. €Multum enim refert, utrum aliquem non excludas an €eligas. Ius et furi dicitur; pace et homicidae fruuntur; €sua repetunt etiam, qui aliena rapuerunt; percussores €et domi ferrum exercentes murus ab hoste defendit; €legum praesidio, qui plurimum in illas peccaverunt, proteguntur. Quaedam non poterant ceteris contingere, €nisi universis darentur; non est itaque, quod de istis €disputes, ad quae publice invitati sumus. Illud, quod €iudicio meo ad aliquem pervenire debebit, ei, quem €esse ingratum sciam, non dabo.  @@'Ergo' inquit 'nec consilium deliberanti dabis €ingrato nec aquam haurire permittes nec viam mon-€strabis erranti? an haec quidem facies, sed nihil dona-€bis?' Distinguam istud, certe temptabo distinguere. Beneficium est opera utilis, sed non omnis opera utilis €beneficium est; quaedam enim tam exigua sunt, ut €beneficii nomen non occupent. Duae res coire debent, €quae beneficium efficiant. Primum rei magnitudo; €quaedam enim sunt infra huius nominis mensuram. €Quis beneficium dixit quadram panis aut stipem aeris €abiecti aut ignis accendendi factam potestatem? et €interdum ista plus prosunt, quam maxima; sed tamen €vilitas sua illis, etiam ubi temporis necessitate facta sunt necessaria, detrahit pretium. Deinde hoc, quod €potentissimum est, oportet accedat, ut eius causa faciam, €ad quem volam pervenire beneficium, dignumque eum €iudicem et libens id tribuam percipiensque ex munere @1 €meo gaudium, quorum nihil est in istis, de quibus €loquebamur; non enim tamquam dignis illa tribuimus, €sed neclegenter tamquam parva, et non homini damus, €sed humanitati.  @@Aliquando daturum me etiam indignis quaedam €non negaverim in honorem aliorum, sicut in petendis €honoribus quosdam turpissimos nobilitas industriis sed €novis praetulit non sine ratione; sacra est magnarum €virtutum memoria, et esse plures bonos iuvat, si gratia bonorum non cum ipsis cadit. Ciceronem filium quae €res consulem fecit nisi pater? Cinnam nuper quae res þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ´¨ž’ƒad consulatum recepit ex hostium castris, quae Sex. €Pompeium aliosque Pompeios, nisi unius viri magni-€tudo tanta quondam, ut satis alte omnes suos etiam €ruina eius adtolleret? Quid nuper Fabium Persicum, €cuius osculum etiam inpudici denotabant, sacerdotem €non in uno collegio fecit nisi Verrucosi et Allobrogici €et illi trecenti, qui hostium incursioni pro re publica unam domum obiecerant? Hoc debemus virtutibus, €ut non praesentes solum illas, sed etiam ablatas e €conspectu colamus; quomodo illae id egerunt, ut non €in unam aetatem prodessent, sed beneficia sua etiam €post ipsas relinquerent, ita nos non una aetate grati €simus. Hic magnos viros genuit: dignus est beneficiis, qualiscumque est; dignos dedit. Hic egregiis maioribus €ortus est: qualiscumque est, sub umbra suorum lateat. €Ut loca sordida repercussu solis inlustrantur, ita inertes €maiorum suorum luce resplendeant.  @@Excusare hoc loco tibi, mi Liberalis, deos volo. €Interdum enim solemus dicere: 'Quid sibi voluit pro- @1 €videntia, quae Arrhidaeum regno inposuit?' Illi putas hoc datum? patri eius datum est et fratri. 'Quare €[2C.]2 Caesarem orbi terrarum praefecit, hominem sanguinis €humani avidissimum, quem non aliter fluere in con-€spectu suo iubebat, quam si ore excepturus esset?' €Quid ergo? tu hoc illi datum existimas? patri eius €Germanico datum, avo proavoque et ante hos aliis non €minus claris viris, etiam si privati paresque aliis vitam exegerunt. Quid? tu, cum Mamercum Scaurum con-€sulem faceres, ignorabas ancillarum illum suarum men-€struum ore hiante exceptare? numquid enim ipse dis-€simulabat? numquid purus videri volebat? Referam €tibi dictum eius in se, quod circumferri memini et ipso praesente laudari. Pollioni Annio iacenti obsceno €verbo usus dixerat se facturum id, quod pati malebat; €et cum Pollionis adtractiorem vidisset frontem: 'Quid-€quid' inquit 'mali dixi, mihi et capiti meo.' Hoc dictum suum ipse narrabat. Hominem tam palam ob-€scenum ad fasces et ad tribunal admisisti? nempe €dum veterem illum Scaurum senatus principem cogitas €et indigne fers subolem eius iacere.  @@[2Idem facere]2 deos veri simile est, ut alios indul-€gentius tractent propter parentes avosque, alios pro-€pter futuram nepotum pronepotumque ac longe sequen-€tium posterorum indolem; nota enim illis est operis €sui series, omniumque illis rerum per manus suas itu-€rarum scientia in aperto semper est; nobis ex abdito @1 €subit, et, quae repentina putamus, illis provisa veniunt ac familiaria. 'Sint hi reges, quia maiores eorum non €fuerunt, quia pro summo imperio habuerunt iustitiam, €abstinentiam, quia non rem publicam sibi, sed se rei €publicae dicaverunt. Regnent hi, quia vir bonus qui-€dam ante proavus eorum fuit, qui animum supra for-€tunam gessit, qui in dissensione civili, quoniam ita ex-€pediebat rei publicae, vinci quam vincere maluit; re-€ferri gratia illi tam longo spatio non potuit; in illius €respectum iste populo praesideat, non quia scit aut potest, sed quia alius pro illo meruit. Hic corpore €deformis est, adspectu foedus et ornamenta sua tra-€ducturus; iam me homines accusabunt, caecum ac €temerarium dicent, nescientem, quo loco, quae summis €atque excelsissimis debentur, ponam; at ego scio alii me istud dare, alii olim debitum solvere. Unde isti €norunt illum quondam gloriae sequentis fugacissimum, €eo voltu ad pericula euntem, quo alii e periculo re-€deunt, numquam bonum suum a publico distinguentem? €"Ubi" inquis "iste aut quis est?" Unde vos scitis? €Apud me istae expensorum acceptorumque rationes €dispunguntur, ego, quid cui debeam, scio; aliis post €longam diem repono, aliis in antecessum ac prout oc-€casio et rei publicae meae facultas tulit.' Ingrato €ergo aliquando quaedam, sed non propter ipsum dabo.  @@'Quid? si' inquit 'nescis, utrum ingratus sit €an gratus, expectabis, donec scias, an dandi beneficii €tempus non amittes? Expectare longum est (nam, ut €ait Platon, difficilis humani animi coniectura est), non @1 expectare temerarium est.' Huic respondebimus num-€quam expectare nos certissimam rerum conprehensio-€nem, quoniam in arduo est veri exploratio, sed ea ire, €qua ducit veri similitudo. Omne hac via procedit offi-€cium: sic serimus, sic navigamus, sic militamus, sic €uxores ducimus, sic liberos tollimus; cum omnium €horum incertus sit eventus, ad ea accedimus, de quibus €bene sperandum esse credidimus. Quis enim pollicetur €serenti proventum, naviganti portum, militanti victo-€riam, marito pudicam uxorem, patri pios liberos? se-quimur, qua ratio, non qua veritas traxit. Expecta, €ut nisi bene cessura non facias et nisi conperta veritate €nil noveris: relicto omni actu vita consistit. Cum veri €similia me in hoc aut in illud inpellant, non vera, ei €beneficium dabo, quem veri simile erit gratum esse.  @@'Multa' inquit 'intervenient, propter quae et €malus pro bono subrepat et bonus pro malo displiceat; €fallaces enim sunt rerum species, quibus credidimus.' €Quis negat? sed nihil aliud invenio, per quod cogita-€tionem regam. His veritas mihi vestigiis sequenda est, €certiora non habeo; haec ut quam diligentissime aesti-mem, operam dabo nec cito illis adsentiar. Sic enim €in proelio potest accidere, ut telum meum in conmili-€tonem manus dirigat aliquo errore decepta et hosti €tamquam meo parcam; sed hoc et raro accidet et non €vitio meo, cuius propositum est hostem ferire, civem €defendere. Si sciam ingratum esse, non dabo benefi-€cium; at obrepsit, at inposuit: nulla hic culpa tri-buentis est, quia tamquam grato dedi._'Si pro-€miseris' inquit 'te daturum beneficium et postea in-€gratum esse scieris, dabis an non? Si facis sciens, @1 €peccas, das enim, cui non debes dare; si negas, et hoc €modo peccas: non das ei, cui promisisti. Conscientia €vestra hoc loco titubat et illud superbum promissum, €numquam sapientem facti sui paenitere nec umquam emendare, quod fecerit, nec mutare consilium.' Non €mutat sapiens consilium omnibus his manentibus, quae €erant, cum sumeret; ideo numquam illum paenitentia €subit, quia nihil melius illo tempore fieri potuit, quam €quod factum est, nihil melius constitui, quam consti-€tutum est; ceterum ad omnia cum exceptione venit: €'si nihil inciderit, quod inpediat'. Ideo omnia illi €succedere dicimus et nihil contra opinionem accidere, €quia praesumit animo posse aliquid intervenire, quod destinata prohibeat. Inprudentium ista fiducia est for-€tunam sibi spondere; sapiens utramque partem eius €cogitat; scit, quantum liceat errori, quam incerta sint €humana, quam multa consiliis obstent; ancipitem rerum €ac lubricam sortem suspensus sequitur, consiliis certis €incertos eventus expendit. Exceptio autem, sine qua €nihil destinat, nihil ingreditur, et hic illum tuetur.  @@Promisi beneficium, nisi si quid incidisset, quare €non deberem dare. Quid enim, si, quod illi pollicitus €sum, patria sibi dare iusserit? si lex lata erit, ne id €quisquam faciat, quod ego me amico meo facturum €promiseram? Promisi tibi in matrimonium filiam; €postea peregrinus adparuisti; non est mihi cum externo conubium; eadem res me defendit, quae vetat. Tunc €fidem fallam, tunc inconstantiae crimen audiam, si, €cum eadem omnia sint, quae erant promittente me, @1 €non praestitero promissum; alioquin, quidquid mutatur, €libertatem facit de integro consulendi et me fide liberat. €Promisi advocationem: postea adparuit per illam cau-€sam praeiudicium in patrem meum quaeri; promisi me €peregre exiturum: sed iter infestari latrociniis nuntia-€tur; in rem praesentem venturus fui: sed aeger filius, sed puerpera uxor tenet. Omnia esse debent eadem, €quae fuerunt, cum promitterem, ut promittentis fidem €teneas; quae autem maior fieri mutatio potest, quam €si te malum virum et ingratum conperi? Quod tam-€quam digno dabam, indigno negabo et irascendi quo-€que causam habebo deceptus.  @@Inspiciam tamen et, quantum sit, de quo agitur; €dabit mihi consilium promissae rei modus. Si exiguum €est, dabo, non quia dignus es, sed quia promisi, nec €tamquam munus dabo, sed verba mea redimam et €aurem mihi pervellam. Damno castigabo promittentis €temeritatem: 'Ecce, ut doleat tibi, ut postea conside-þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ´¨¤’ratius loquaris!' Quod dicere solemus, linguarium €dabo. Si maius erit, non conmittam, quemadmodum €Maecenas ait, ut sestertio centies obiurgatus sim. Inter €se enim utrumque conparabo: est aliquid in eo, quod €promiseris, perseverare; est rursus multum in eo, ne €indigno beneficium des; hoc tamen quantum est? si €leve, coniveamus, si vero magno mihi aut detrimento €aut rubori futurum, malo semel excusare, quare nega-€verim, quam semper, quare dederim. Totum, inquam, in eo est, quanti promissi mei verba taxentur. Non €tantum, quod temere promisi, retinebo, sed, quod non €recte dedi, repetam; demens est, qui fidem praestat €errori.  @@Philippus Macedonum rex habebat militem manu @1 €fortem, cuius in multis expeditionibus utilem expertus €operam subinde ex praeda aliquid illi virtutis causa €donaverat et hominem venalis animae crebris auctora-€mentis accendebat. Hic naufragus in possessiones cuius-€dam Macedonis expulsus est; quoi ut nuntiatum est, €accucurrit, spiritum eius recollegit, in villam illum €suam transtulit, lectulo suo cessit, adfectum semi-€animemque recreavit, diebus triginta sua inpensa cura-€vit, refecit, viatico instruxit subinde dicentem: 'Gratiam €tibi referam, videre tantum mihi imperatorem meum contingat.' Narravit Philippo naufragium suum, auxi-€lium tacuit et protinus petit, ut sibi cuiusdam praedia €donaret. Ille quidam erat hospes eius, is ipse, a quo €receptus erat, a quo sanatus. Multa interim reges in €bello praesertim opertis oculis donant. 'Non sufficit €homo iustus tot armatis cupiditatibus, non potest quis-€quam eodem tempore et bonum virum et bonum ducem €agere. Quomodo tot milia hominum insatiabilia satia-€buntur? Quid habebunt, si suum quisque habuerit?' Haec Philippus sibi dixit, cum illum induci in bona, €quae petebat, iussit. Expulsus bonis suis ille non ut €rusticus iniuriam tacitus tulit contentus, quod non et €ipse donatus esset, sed Philippo epistulam strictam ac €liberam scripsit; qua accepta ita exarsit, ut statim €Pausaniae mandaret, bona priori domino restitueret, €ceterum inprobissimo militi, ingratissimo hospiti, avi-€dissimo naufrago stigmata inscriberet ingratum homi-nem testantia. Dignus quidem fuit, cui non inscribe-€rentur illae litterae, sed insculperentur, qui hospitem €suum nudo et naufrago similem in id, [2in]2 quo iacuerat @1 ipse, litus expulerat; sed videbimus, quis modus poenae €servandus fuerit: auferendum utique fuit, quod summo €scelere invaserat. Quis autem poena eius moveretur? €id conmiserat, propter quod nemo misereri misericors €posset.  @@Dabit tibi Philippus, quia promisit, etiam si €non debet, etiam si iniuriam facturus est, etiam si €scelus facturus est, etiam si uno facto praeclusurus est €naufragis litora? Non est levitas a cognito et dam-€nato errore discedere, et ingenue fatendum est: 'Aliud €putavi, deceptus sum.' Haec vero superbae stultitiae €perseverantia est: 'Quod semel dixi, qualecumque est, fixum ratumque sit.' Non est turpe cum re mutare €consilium. Age, si Philippus possessorem illum eorum €litorum reliquisset, quae naufragio ceperat, non omni-€bus miseris aqua et igni interdixerat? 'Potius' inquit €'intra fines regni mei tu litteras istas oculis inscriben-€das durissima fronte circumfer. I, ostende, quam sacra €res sit mensa hospitalis; praebe in facie tua legendum €istuc decretum, quo cavetur, ne miseros tecto iuvare €capital sit. Magis ista constitutio sic rata erit, quam €si illam in aes incidissem.'  @@'Quare ergo' inquit 'Zeno vester, cum quin-€gentos denarios cuidam mutuos promisisset et ipse €illum parum idoneum conperisset, amicis suadentibus, ne daret, perseveravit credere, quia promiserat?' Pri-€mum alia condicio est in credito, alia in beneficio. €Pecuniae etiam male creditae exactio est; et adpellare €debitorem ad diem possum et, si foro cesserit, portio- @1 €nem feram; beneficium et totum perit et statim. Prae-€terea hoc mali viri est, illud mali patris familiae. €Deinde ne Zeno quidem, si maior fuisset summa, cre-€dere perseverasset. Quingenti denarii sunt: illud quod €dici solet, 'in morbo consumat'; fuit tanti non revocare promissum suum. Ad cenam, quia promisi, ibo, etiam €si frigus erit; non quidem, si nives cadent. Surgam €ad sponsalia, quia promisi, quamvis non concoxerim; €sed non, si febricitavero. Sponsum descendam, quia €promisi; sed non, si spondere me [2in]2 incertum iubebis, si fisco obligabis. Subest, inquam, tacita exceptio: si €potero, si debebo, si haec ita erunt. Effice, ut idem €status sit, cum exigis, qui fuit, cum promitterem: de-€stituere levitas erit. Si aliquid intervenit novi, quid €miraris, cum condicio promittentis mutata sit, muta-€tum esse consilium? eadem mihi omnia praesta, et €idem sum. Vadimonium promittimus, tamen deserti €non in omnes datur actio: deserentem vis maior excusat.  @@Idem etiam [2in]2 illa quaestione responsum existima, €an omni modo referenda sit gratia, et an beneficium €utique reddendum sit. Animum praestare gratum debeo, €ceterum aliquando me referre gratiam non patitur mea infelicitas, aliquando felicitas eius, cui debeo. Quid €enim regi, quid pauper diviti reddam, utique cum qui-€dam recipere beneficium iniuriam iudicent et beneficia €subinde aliis beneficiis onerent? quid amplius in horum €persona possum quam velle? Nec enim ideo beneficium €novum reicere debeo, quia nondum prius reddidi. Acci-€piam tam libenter, quam dabitur, et praebebo me @1 €amico meo exercendae bonitatis suae capacem materiam; qui nova accipere non vult, acceptis offenditur. Non €refero gratiam: quid ad rem? non est per me mora, €si aut occasio mihi deest aut facultas. Ille praestitit €mihi, nempe cum occasionem haberet, cum facultatem; €utrum bonus vir est an malus? apud bonum virum bonam causam habeo, apud malum non ago. Ne illud €quidem existimo faciendum, ut referre gratiam etiam €invitis his, quibus refertur, properemus et instemus €recedentibus; non est referre gratiam, quod volens €acceperis, nolenti reddere. Quidam, cum aliquod illis €missum est munusculum, subinde aliud intempestive €remittunt et nihil se debere testantur; reiciendi genus €est protinus aliud in vicem mittere et munus munere expungere. Aliquando et non reddam beneficium, cum €possim: quando? si plus mihi detracturus ero, quam €illi conlaturus, si ille non erit sensurus ullam accessio-€nem recepto eo, quo reddito mihi multum abscessurum €erit. Qui festinat utique reddere, non habet animum €grati hominis, sed debitoris; et, ut breviter, qui nimis €cupit solvere, invitus debet; qui invitus debet, in-€gratus est. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER V}1 ¡@@In prioribus libris videbar consummasse proposi-€tum, cum tractassem, quemadmodum dandum esset €beneficium, quemadmodum accipiendum. Hi enim sunt €huius officii fines; quidquid ultra moror, non servio €materiae, sed indulgeo, quae, quo ducit, sequenda est, €non quo invitat; subinde enim nascetur, quo lacessat €aliqua dulcedine animum, magis non supervacuum quam necessarium. Verum, quia ita vis, perseveremus per-€actis, quae rem continebant, scrutari etiam ea, quae, €si vis verum, conexa sunt, non cohaerentia; quae quis-€quis diligenter inspicit, nec facit operae pretium nec tamen perdit operam. Tibi autem, homini natura op-€timo et ad beneficia propenso, Liberalis Aebuti, nulla €eorum laudatio satis facit. Neminem umquam vidi €tam benignum etiam levissimorum officiorum aestima-€torem; iam bonitas tua eo usque prolapsa est, ut tibi €dari putes beneficium, quod ulli datur; paratus es, ne quem beneficii paeniteat, pro ingratis dependere. Ipse @1 €usque eo abes ab omni iactatione, usque eo statim vis €exonerare, quos obligas, ut, quidquid in aliquem con-€fers, velis videri non praestare, sed reddere, ideoque €plenius ad te sic data revertentur; nam fere secuntur €beneficia non reposcentem et, ut gloria fugientes magis €sequitur, ita fructus beneficiorum gratius [2iis]2 respondet, per quos esse etiam ingratis licet. Per te vero non €est mora, quo minus beneficia, qui acceperunt, ultro €repetant, nec recusabis conferre alia et subpressis dis-€simulatisque plura ac maiora adicere: propositum optimi €viri et ingentis animi tam diu ferre ingratum, donec þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿµ•†feceris gratum. Nec te ista ratio decipiet; succumbunt €vitia virtutibus, si illa non cito odisse properaveris.  @@Illud utique unice tibi placet velut magnifice €dictum turpe esse beneficiis vinci. Quod an sit verum, €non inmerito quaeri solet, longeque aliud est, quam €mente concipis; numquam enim in rerum honestarum €certamine superari turpe est, dummodo arma non pro-icias et victus quoque velis vincere. Non omnes ad €bonum propositum easdem adferunt vires, easdem facul-€tates, eandem fortunam, quae optimorum quoque con-€siliorum dumtaxat exitus temperat; voluntas ipsa rec-€tum petens laudanda est, etiam si illam alius gradu €velociori antecessit: non ut in certaminibus ad specta-€culum editis meliorem palma declarat, quamquam in illis quoque saepe deteriorem praetulit casus. Ubi de €officio agitur, quod uterque a sua parte esse quam €plenissimum cupit, si alter plus potuit et ad manum €habuit materiam sufficientem animo suo, si illi, quan- @1 €tum conatus est, fortuna permisit, alter autem volun-€tate par est, etiam si minora, quam accepit, reddidit €aut omnino non reddidit, sed vult reddere et toto in €hoc intentus est animo, non magis victus est, quam €qui in armis moritur, quem occidere facilius hostis potuit quam avertere. Quod turpe existimas, id acci-€dere viro bono non potest, ut vincatur. Numquam €enim succumbet, numquam renuntiabit; ad ultimum €usque vitae diem stabit paratus et in hac statione €morietur magna se accepisse prae se ferens, paria €voluisse.  @@Lacedaemonii vetant suos pancratio aut caestu €decernere, ubi inferiorem ostendit victi confessio. Cur-€sor cretam prior contigit: velocitate illum, non animo €antecessit; luctator ter abiectus perdidit palmam, non €tradidit. Cum invictos esse Lacedaemonii cives suos €magno aestimarent, ab iis certaminibus removerunt, €in quibus victorem facit non iudex nec per se ipse exitus, sed vox cedentis et tradere iubentis. Hoc, quod €illi in suis civibus custodiunt, virtus ac bona voluntas €omnibus praestat, ne umquam vincantur, quoniam qui-€dem etiam inter superantia animus invictus est. Ideo €nemo trecentos Fabios victos dicit, sed occisos; et €Regulus captus est a Poenis, non victus, et quisquis €alius saevientis fortunae vi ac pondere obpressus non submittit animum. In beneficiis idem est: plura ali-€quis accepit, maiora, frequentiora; non tamen victus €est. Beneficia fortasse beneficiis victa sunt, si inter €se data et accepta conputes; si dantem et accipientem @1 €conparaveris, quorum animi et per se aestimandi sunt, €penes neutrum erit palma. Solet enim fieri, ut, etiam €cum alter multis volneribus confossus est, alter leviter €quidem saucius, pares exisse dicantur, quamvis alter €videatur inferior.  @@Ergo nemo vinci potest beneficiis, si scit debere, €si vult referre, si, quem rebus non potest, animo €aequat. Hic quam diu in hoc permanet, quam diu €tenet voluntatem gratum animum signis adprobandi, €quid interest, ab utra parte munuscula plura nume-€rentur? Tu multa dare potes, et ego tantum accipere €possum; tecum stat fortuna, mecum bona voluntas: €tamen tam par tibi sum, quam multis armatissimis nudi aut leviter armati. Nemo itaque beneficiis vinci-€tur, quia tam gratus est quisque, quam voluit. Nam €si turpe est beneficiis vinci, non oportet a praepoten-€tibus viris accipere beneficium, quibus gratiam referre €non possis, a principibus dico, a regibus, quos eo loco €fortuna posuit, ex quo largiri multa possent pauca admodum et inparia datis recepturi. Reges et prin-€cipes dixi, quibus tamen potest opera navari et quo-€rum illa excellens potentia per minorum consensum €ministeriumque constat. At sunt quidam extra omnem €subducti cupiditatem, qui vix ullis humanis desideriis €continguntur; quibus nihil potest praestare ipsa fortuna. €Necesse est a Socrate beneficiis vincar, necesse est a €Diogene, qui per medias Macedonum gazas nudus in-cessit calcatis regiis opibus; o! ne ille tunc merito et €sibi et ceteris, quibus ad dispiciendam veritatem non @1 €erat obfusa caligo, supra eum eminere visus est, infra €quem omnia iacebant; multo potentior, multo locu-€pletior fuit omnia tunc possidente Alexandro; plus €enim erat, quod hic nollet accipere, quam quod ille  posset dare. Non est turpe ab his vinci; neque enim €minus fortis sum, si cum involnerabili me hoste con-€mittis, nec ideo minus ignis urere potest, si in mate-€riam incidit inviolabilem flammis, nec ideo ferrum €secandi vim perdidit, si non recipiens ictum lapis soli-€dusque et invictae adversus dura naturae dividendus €est. Idem tibi de homine grato respondeo: non tur-€piter vincitur beneficiis, si ab his obligatus est, ad €quos aut fortunae magnitudo aut eximia virtus aditum redituris ad se beneficiis clusit. A parentibus fere €vincimur. Nam tam diu illos habemus, quam diu €iudicamus graves et quam diu beneficia illorum non €intellegimus; cum iam aetas aliquid prudentiae collegit €et adparere coepit propter illa ipsa eos amari a nobis €debere, propter quae non amabantur, admonitiones, €severitatem et inconsultae adulescentiae diligentem cu-€stodiam, rapiuntur nobis; paucos usque ad verum fru-€ctum a liberis percipiendum perduxit aetas, ceteri filios onere senserunt. Non est tamen turpe vinci beneficiis €a parente; quidni non sit turpe, cum a nullo turpe €sit? Quibusdam enim et pares et inpares sumus, pares €animo, quem solum illi exigunt, quem nos solum pro-€mittimus, inpares fortuna, quae si cui obstitit, quo €minus referret gratiam, non ideo illi tamquam victo €erubescendum est; non est turpe non consequi, dum-modo sequaris. Saepe necesse est ante alia beneficia €petamus, quam priora reddidimus, nec ideo non petimus €aut turpiter, quia non reddituri debebimus, quia non @1 €per nos erit mora, quo minus gratissimi simus, sed €interveniet aliquid extrinsecus, quod prohibeat: nos €tamen nec vincemur animo nec turpiter his rebus €superabimur, quae non sunt in nostra potestate.  @@Alexander Macedonum rex gloriari solebat a nullo €se beneficiis victum. Non est, quod nimius animi €Macedonas et Graecos et Caras et Persas et nationes €discriptas in exercitum suspiciat, nec hoc sibi praesti-€tisse regnum [2a]2 Thraciae angulo porrectum usque ad €litus incogniti maris iudicet; eadem re gloriari Socrates €potuit, eadem Diogenes, a quo utique victus est. Quidni €victus sit illo die, quo homo super mensuram iam €humanae superbiae tumens vidit aliquem, cui nec dare quicquam posset nec eripere? Archelaus rex Socratem €rogavit, ut ad se veniret; dixisse Socrates traditur €nolle se ad eum venire, a quo acciperet beneficia, cum €reddere illi paria non posset. Primum in ipsius po-€testate erat non accipere; deinde ipse dare beneficium €prior incipiebat, veniebat enim rogatus et id dabat, €quod utique ille non erat Socrati redditurus; etiam-€nunc Archelaus daturus erat aurum et argentum re-€cepturus contemptum auri et argenti: non poterat re-ferre Archelao Socrates gratias? Et quid tantum erat €accepturus, quantum dabat, si ostendisset hominem €vitae ac mortis peritum utriusque fines tenentem? si €regem in luce media errantem ad rerum naturam ad-€misisset usque eo eius ignarum, ut, quo die solis de-€fectio fuit, regiam cluderet et filium, quod in luctu ac rebus adversis moris est, tonderet? Quantum fuisset @1 €beneficium, si timentem e latebris suis extraxisset et €bonum animum habere iussisset dicens: "Non est ista €solis defectio, sed duorum siderum coitus, cum luna €humiliore currens via infra ipsum solem orbem suum €posuit et illum obiectu sui abscondit; quae modo partes €eius exiguas, si in transcursu strinxit, obducit, modo €plus tegit, si maiorem partem sui obiecit, modo ex-€cludit totius adspectum, si recto libramento inter solem terrasque media successit. Sed iam ista sidera hoc et €illo diducet velocitas sua; iam recipient diem terrae, €et hic ibit ordo per saecula dispositosque ac prae-€dictos dies habet, quibus sol intercursu lunae vetetur €omnes radios effundere. Paulum expecta; iam emerget, €iam istam velut nubem relinquet, iam exolutus in-pedimentis lucem suam libere mittet." Socrates parem €gratiam Archelao referre non posset, si illum regnare þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿµ¦–ƒvetuisset? parum scilicet magnum beneficium a Socrate €accipiebat, si ullum dare Socrati potuisset. Quare ergo €hoc Socrates dixit? Vir facetus et cuius per figuras €sermo procederet, derisor omnium, maxime potentium, €maluit illi nasute negare quam contumaciter aut superbe; €dixit se nolle beneficia ab eo accipere, cui non posset €paria reddere. Timuit fortasse, ne cogeretur accipere, €quae nollet, timuit, ne quid indignum Socrate accipere. Dicet aliquis: "negasset, si vellet." Sed instigasset in €se regem insolentem et omnia sua magno aestimari €volentem. Nihil ad rem pertinet, utrum dare aliquid €regi nolis an accipere a rege; in aequo utramque ponit @1 €repulsam, et superbo fastidiri acerbius est quam non €timeri. Vis scire, quid vere voluerit? noluit ire ad €voluntariam servitutem is, cuius libertatem civitas libera €ferre non potuit.  @@Satis, ut existimo, hanc partem tractavimus, an €turpe esset beneficiis vinci. Quod qui quaerit, scit non €solere homines sibi ipsos dare beneficium; manifestum enim fuisset non esse turpe a se ipsum vinci. Atqui €apud quosdam Stoicos et de hoc ambigitur, an possit €aliquis sibi beneficium dare, an debeat referre sibi €gratiam. Quod ut videretur quaerendum, illa fecerunt: €solemus dicere: 'gratias mihi ago' et 'de nullo queri €possum alio quam de me' et 'ego mihi irascor' et 'ego €a me poenas exigam' et 'odi me', multa praeterea eius-€modi, per quae unusquisque de se tamquam de altero loquitur. 'Si nocere' inquit 'mihi possum, quare non €et beneficium mihi dare possim? Praeterea quae, si €in alium contulissem, beneficia vocarentur, quare, si in €me contuli, non sint? quod, si ab altero accepissem, €deberem, quare, si mihi ipse dedi, non debeam? quare €sim adversus me ingratus, quod non minus turpe est €quam in se sordidum esse et in se durum ac saevum et sui neclegentem? Tam alieni corporis leno male €audit quam sui. Nempe reprenditur adsentator et €aliena subsequens verba, paratus ad falsa laudator; non €minus placens sibi et se suspiciens, ut ita dicam, ad-€sentator suus. Vitia non tantum, cum foris peccant, invisa sunt, sed cum in se retorquentur. Quem magis €admiraberis, quam qui imperat sibi, quam qui se habet €in potestate? Gentes facilius est barbaras inpatientes- @1 €que arbitrii alieni regere, quam animum suum con-€tinere et tradere sibi. Platon, inquit, agit Socrati €gratias, quod ab illo didicit; quare Socrates sibi non €agat, quod ipse se docuit? M. Cato ait: "Quod tibi €deerit, a te ipso mutuare"; quare donare mihi non possim, si commodare possum? Innumerabilia sunt, €in quibus consuetudo nos dividit; dicere solemus: "sine, €loquar mecum" et "ego mihi aurem pervellam"; quae €si vera sunt, quemadmodum aliquis sibi irasci debet, €sic et gratias agere, quomodo obiurgare se, sic et €laudare se, quomodo damno sibi esse, sic et lucro €potest. Iniuria et beneficium contraria sunt; si de €aliquo dicimus: "iniuriam sibi fecit", poterimus dicere €et: "beneficium sibi dedit".'  @@Natura prius est, ut quis debeat, deinde, ut gra-€tiam referat; debitor non est sine creditore, non magis €quam maritus sine uxore aut sine filio pater; aliquis €dare debet, ut aliquis accipiat. Non est dare nec €accipere in dexteram manum ex sinistra transferre. Quomodo nemo se portat, quamvis corpus suum moveat €et transferat, quomodo nemo, quamvis pro se dixerit, €adfuisse sibi dicitur nec statuam sibi tamquam patrono €suo ponit, quomodo aeger, cum cura sua convaluit, €mercedem a se non exigit, sic in omni negotio, etiam €cum aliquid, [2quod]2 prodesset sibi, fecerit, non tamen €debebit referre gratiam sibi, quia non habebit, cui referat. Ut concedam aliquem dare sibi beneficium, @1 €dum dat, et recipit; ut concedam aliquem a se accipere €beneficium, dum accipit, reddit. Domi, quod aiunt, €versura fit et velut lusorium nomen statim transit; €neque enim alius dat quam accipit, sed unus atque €idem. Hoc verbum 'debere' non habet nisi inter duos €locum; quomodo ergo in uno consistet, qui se obli-gando liberat? Ut in orbe ac pila nihil imum est, €nihil summum, nihil extremum, nihil primum, quia €motu ordo mutatur et quae sequebantur praecedunt €et quae occidebant oriuntur, omnia, quomodocumque €ierunt, in idem revertuntur, ita in homine existima €fieri; cum illum in multa mutaveris, unus est. Cecidit €se: iniuriarum cum quo agat, non habet; adligavit et €clusit: de vi non tenetur; beneficium sibi dedit: danti protinus reddidit. Rerum natura nihil dicitur perdere, €quia, quidquid illi avellitur, ad illam redit, nec perire €quicquam potest, quod, quo excidat, non habet, sed €eodem revolvitur, unde discedit. "Quid simile" inquis €"hoc exemplum habet huic propositae quaestioni?" Dicam. Puta te ingratum esse: non perit beneficium, €habet illud, qui dedit; puta te recipere nolle: apud te €est, antequam redditur. Non potes quicquam amittere, €quia, quod detrahitur, nihilo minus tibi adquiritur. €Intra te ipsum orbis agitur; accipiendo das, dando €accipis.  @@"Beneficium" inquit "sibi dare oportet; ergo et €referre gratiam oportet." Primum illud falsum est, ex €quo pendent sequentia; nemo enim sibi beneficium dat, @1 €sed naturae suae paret, a qua ad caritatem sui con-€positus est, unde summa illi cura est nocitura vitandi, profutura adpetendi. Itaque nec liberalis est, qui sibi €donat, nec clemens, qui sibi ignoscit, nec misericors, €qui malis suis tangitur; quod aliis praestare liberalitas €est, clementia, misericordia, sibi praestare natura est. €Beneficium res voluntaria est, at prodesse sibi neces-€sarium est. Quo quis plura beneficia dedit, beneficen-€tior est; quis umquam laudatus est, quod sibi ipse €fuisset auxilio? quod se eripuisset latronibus? Nemo €sibi beneficium dat, non magis quam hospitium, nemo sibi donat, non magis quam credit. Si dat sibi quis-€que beneficium, semper dat, sine intermissione dat, €inire beneficiorum suorum non potest numerum; quando €ergo gratiam referet, cum per hoc ipsum, quo gratiam €refert, beneficium det? quomodo enim discernere poteris, €utrum det sibi beneficium an reddat, cum intra eundem €hominem res geratur? Liberavi me periculo: benefi-€cium mihi dedi; iterum me periculo libero: utrum do beneficium an reddo? Deinde, ut primum illud con-€cedam dare nos nobis beneficium, quod sequitur, non €concedam; nam etiam si damus, non debemus. Quare? €quia statim recipimus. Accipere beneficium me oportet, €deinde debere, deinde referre; debendi locus non est, €quia sine ulla mora recipimus. Dat nemo nisi alteri, €debet nemo nisi alteri, reddit nemo nisi alteri; id intra €unum non potest fieri, quod totiens duos exigit.  @@Beneficium est praestitisse aliquid utiliter; verbum €autem 'praestitisse' ad alios spectat. Numquid non €demens videbitur, qui aliquid sibi vendidisse se dicet? @1 €quia venditio alienatio est et rei suae iurisque in ea €sui ad alium translatio. Atqui, quemadmodum vendere, €sic dare aliquid a se dimittere est et id, quod tenueris, €habendum alteri tradere; quod si est, beneficium nemo €sibi dedit, quia nemo dat sibi; alioqui duo contraria in uno coeunt, ut sit idem dare et accipere. Etiam-€nunc multum interest inter dare et accipere; quidni? €cum ex diverso ista verba posita sint. Atqui si quis €sibi beneficium dat, nihil interest inter dare et accipere. €Paulo ante dicebam quaedam ad alios pertinere et sic €esse formata, ut tota significatio illorum discedat a €nobis: frater sum, [2sed]2 alterius, nemo est enim suus €frater; par sum, sed alicui, quis enim par est sibi? €Quod conparatur, sine altero non intellegitur; quod €iungitur, sine altero non est; sic et, quod datur, sine altero non est, et beneficium sine altero non est. Idem €ipso vocabulo adparet, in quo hoc continetur, 'bene €fecisse'; nemo autem sibi bene facit, non magis quam €sibi favet, quam suarum partium est. Diutius hoc et pluribus exemplis licet prosequi: quidni? cum inter ea €sit habendum beneficium, quae secundam personam desi-€derant. quaedam, cum sint honesta, pulcherrima, sum-€mae virtutis, nisi in altero non habent locum. Laudatur €et inter maxima humani generis bona fides colitur; €num quis ergo dicitur sibi fidem praestitisse? þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿµ¨‹@@Venio nunc ad ultimam partem. Qui gratiam €refert, aliquid debet inpendere, sicut, qui solvit, pecu-€niam; nihil autem inpendit, qui gratiam sibi refert, €non magis quam consequitur, qui beneficium a se €accepit. Beneficium et gratiae relatio ultro citro ire @1 €debent; intra unum hominem non est vicissitudo. Qui €gratiam refert, in vicem prodest ei, a quo consecutus €est aliquid; qui sibi gratiam refert, cui prodest? sibi: €et quis non alio loco relationem gratiae, alio beneficium €cogitat? Qui gratiam refert sibi, [2sibi]2 prodest: et quis €umquam ingratus hoc noluit facere? immo quis non ingratus fuit, ut hoc faceret? "Si gratias" inquit €"nobis agere debemus, et gratiam referre debemus; €dicimus autem: 'Ago gratias mihi, quod illam uxorem €nolui ducere' et 'quod cum illo non contraxi societa-€tem'." Cum hoc dicimus, laudamus nos et, ut factum €nostrum conprobemus, gratias agentium verbis abuti-mur. Beneficium est, quod potest, cum datum est, et €non reddi; qui sibi beneficium dat, non potest non €recipere, quod dedit; ergo non est beneficium. Alio tempore beneficium accipitur, alio redditur; * In bene-€ficio et hoc est probabile, hoc suspiciendum, quod €aliquis, ut alteri prodesset, utilitatis interim suae obli-€tus est, quod alteri dedit ablaturus sibi; hoc non facit, qui beneficium sibi dat. Beneficium dare socialis res €est, aliquem conciliat, aliquem obligat; sibi dare non €est socialis res, neminem conciliat, neminem obligat, €neminem in spem inducit, ut dicat: "Hic homo colen-dus est; illi beneficium dedit, dabit et mihi." Bene-€ficium est, quod quis non sua causa dat, sed eius, cui €dat; is autem, qui sibi beneficium dat, sua causa dat; €non est ergo beneficium.  @@Videor tibi iam illud, quod in principio dixeram, €mentitus; dicis me abesse ab eo, qui operae pretium @1 €facit, immo totam operam bona fide perdere. Expecta, €et iam hoc verius dices, simul te ad has latebras per-€duxero, ex quibus cum evaseris, nihil amplius eris €adsecutus, quam ut eas difficultates effugeris, in quas licuit non descendere. Quid enim boni est nodos ope-€rose solvere, quos ipse, ut solveres, feceris? Sed quem-€admodum quaedam in oblectamentum ac iocum sic €inligantur, ut eorum solutio inperito difficilis sit, quae €illi, qui inplicuit, sine ullo negotio paret, quia con-€missuras eorum et moras novit, nihilo minus illa €habent aliquam voluptatem (temptant enim acumen €animorum et intentionem excitant), ita haec, quae €videntur callida et insidiosa, securitatem ac segnitiam €ingeniis auferunt, quibus modo campus, in quo vagen-€tur, sternendus est, modo creperi aliquid et confragosi €obiciendum, per quod erepant et sollicite vestigium €faciant. @@Dicitur nemo ingratus esse; id sic colligitur: €"Beneficium est, quod prodest; prodesse autem nemo €homini malo potest, ut dicitis Stoici; ergo beneficium €non accipit malus, * ingratus est. Etiamnunc bene-€ficium honesta et probabilis res est; apud malum nulli €honestae rei aut probabili locus est, ergo nec beneficio; €quod si accipere non potest, ne reddere quidem debet, @1 et ideo non fit ingratus. Etiamnunc, ut dicitis, bonus €vir omnia recte facit; si omnia recte facit, ingratus €esse non potest. Malo viro beneficium nemo dare €potest. Bonus beneficium reddit, malus non accipit; €quod si est, nec bonus quisquam ingratus est nec €malus. Ita ingratus in rerum natura est nemo, et hoc inane [2nomen]2." Unum est apud nos bonum, hone-€stum. Id pervenire ad malum non potest; desinet €enim malus esse, si ad illum virtus intraverit; quam €diu autem malus est, nemo illi dare beneficium potest, €quia mala bonaque dissentiunt nec in unum eunt. Ideo €nemo illi prodest, quia, quidquid ad illum pervenit, id pravo usu corrumpitur. Quemadmodum stomachus €morbo vitiatus et colligens bilem, quoscumque accepit €cibos, mutat et omne alimentum in causam doloris €trahit, ita animus scaevus, quidquid illi conmiseris, id €onus suum et perniciem et occasionem miseriae facit. €Felicissimis itaque opulentissimisque plurimum aestus €subest minusque sedem inveniunt, quo in maiorem materiam inciderunt, qua fluctuarentur. Ergo nihil €potest ad malos pervenire, quod prosit, immo nihil, €quod non noceat; quaecumque enim illis contigerunt, €in naturam suam vertunt et extra speciosa profutura-€que, si meliori darentur, illis pestifera sunt. Ideo nec €beneficium dare possunt, quoniam nemo potest, quod €non habet, dare; hic bene faciendi voluntate caret.  @@Sed quamvis haec ita sint, accipere etiam malus €tamen quaedam potest, quae beneficiis similia sint, @1 €quibus non redditis ingratus erit. Sunt animi bona, €sunt corporis, sunt fortunae; illa animi bona a stulto €ac malo submoventur; ad haec admittitur, quae et €accipere potest et debet reddere, et, si non reddit, in-€gratus est. Nec hoc ex nostra tantum constitutione; €Peripatetici quoque, qui felicitatis humanae longe late-€que terminos ponunt, aiunt minuta beneficia perven-€tura ad malos; haec qui non reddit, ingratus est. Nobis itaque beneficia esse non placet, quae non sunt €animum factura meliorem; commoda tamen illa esse et €expetenda non negamus. Haec et viro bono dare malus €potest et accipere a bono, ut pecuniam et vestem et €honores et vitam; quae si non reddit, in ingrati nomen incidet. "At quomodo ingratum vocas eo non reddito, €quod negas esse beneficium?" Quaedam, etiam si vera €non sunt, propter similitudinem eodem vocabulo con-€prehensa sunt: sic pyxidem et argenteam et auream €dicimus; sic inlitteratum non ex toto rudem, sed ad €litteras altiores non perductum; sic, qui male vestitum €et pannosum vidit, nudum vidisse se dicit. Beneficia ista non sunt, habent tamen beneficii speciem. "Quo-€modo ista sunt tamquam beneficia, sic et ille tamquam €ingratus est, non ingratus." Falsum est, quia illa €beneficia et qui dat adpellat et qui accipit; ita, qui €veri beneficii speciem fefellit, tam ingratus est quam €veneficus, qui soporem, cum venenum esse crederet, €miscuit.  @@Cleanthes vehementius agit. "Licet" inquit "bene-€ficium non sit, quod accepit, ipse tamen ingratus est, @1 quia non fuit redditurus, etiam si accepisset." Sic €latro est, etiam antequam manus inquinet, quia ad €occidendum iam armatus est et habet spoliandi atque €interficiendi voluntatem; exercetur et aperitur opere €nequitia, non incipit. Sacrilegi dant poenas, quamvis nemo usque ad deos manus porrigat._"Quomodo" €inquit "adversus malum ingratus est quisquam, cum €[2a]2 malo dari beneficium non possit?" Ea scilicet ra-€tione, quia ipsum, quod accepit, beneficium non erat, €sed vocabatur; [2qui]2 accipiet ab illo aliquid ex his, quae €apud inperitos sunt, quorum et malis copia est, ipse €quoque in simili materia gratus esse debebit et illa, €qualiacumque sunt, cum pro bonis acceperit, pro bonis reddere. Aes alienum habere dicitur et qui aureos €debet et qui corium forma publica percussum, quale €apud Lacedaemonios fuit, quod usum numeratae pecu-€niae praestat. Quo genere obligatus es, hoc fidem ex-olve. Quid sint beneficia, an et in hanc sordidam €humilemque materiam deduci magnitudo nominis clari €debeat, ad vos non pertinet; in alios quaeritur verum: €vos ad speciem veri conponite animum et, dum hone-€stum discitis, quidquid est, in quo nomen honesti €iactatur, id colite.  @@"Quomodo" inquit "nemo per vos ingratus est, €sic rursus omnes ingrati sunt." Nam, ut dicimus, €omnes stulti mali sunt; qui unum autem habet vitium, @1 €omnia habet; omnes autem stulti et mali sunt: omnes ergo ingrati sunt. Quid ergo? non sunt? non undi-€que humano generi convicium fit? non publica querella €est perisse beneficia et paucissimos esse, qui de bene €merentibus non in vicem pessime mereantur? Nec €est, quod hanc nostram tantum murmurationem putes €pro pessimo pravoque numerantium, quidquid citra recti formulam cecidit. Ecce nescioqui non ex philo-€sophorum domo clamat, ex medio conventu populos €gentesque damnatura vox mittitur: €@@@@"Non hospes ab hospite tutus, €@@@@non socer a genero; fratrum quoque gratia rara est; €@@@@inminet exitio vir coniugis, illa mariti." Hoc iam amplius est: beneficia in scelus versa sunt, þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿµ¨”‚et sanguini eorum non parcitur, pro quibus sanguis €fundendus est; gladio ac venenis beneficia sequimur. €Ipsi patriae manus adferre et fascibus illam suis pre-€mere potentia ac dignitas est; humili se ac depresso €loco putat stare, quisquis non supra rem publicam €stetit; accepti ab illa exercitus in ipsam convertuntur, et imperatoria contio est: "Pugnate contra coniuges, €pugnate contra liberos! aras, focos, penates armis in-€cessite!" Qui ne triumphaturi quidem inire urbem in-€iussu senatus deberetis quibusque victorem exercitum €reducentibus curia extra muros praeberetur, nunc civi-€bus caesis perfusi cruore cognato urbem subrectis in-trate vexillis. Obmutescat inter militaria signa liber-€tas, et ille victor pacatorque gentium populus remotis @1 €procul bellis, omni terrore conpresso, intra muros ob-€sessus aquilas suas horreat.  @@Ingratus est Coriolanus, sero et post sceleris pae-€nitentiam pius: posuit arma, sed in medio parricidio €posuit. Ingratus Catilina: parum est illi capere pa-€triam, nisi verterit, nisi Allobrogum in illam cohortes €inmiserit et trans Alpes accitus hostis vetera et in-€genita odia satiaverit ac diu debitas inferias Gallicis bustis duces Romanos persolverit. Ingratus C. Marius €ad consulatus a caliga perductus, qui, nisi Cimbricis €caedibus Romana funera aequaverit, nisi civilis exitii €et trucidationis non tantum dederit signum, sed ipse €signum fuerit, parum mutatam ac repositam in prio-rem locum fortunam suam sentiet. Ingratus L. Sulla, €qui patriam durioribus remediis, quam pericula erant, €sanavit, qui, cum a Praenestina arce usque ad Collinam €portam per sanguinem humanum incessisset, alia edidit €in urbe proelia, alias caedes: legiones duas, quod cru-€dele est, post victoriam, quod nefas, post fidem in €angulo congestas contrucidavit et proscriptionem con-€mentus est, di magni, ut, qui civem Romanum occi-€disset, inpunitatem, pecuniam, tantum non civicam acciperet! Ingratus Cn. Pompeius, qui pro tribus con-€sulatibus, pro triumphis tribus, pro tot honoribus, €quos ex maxima parte inmaturus invaserat, hanc gra-€tiam rei publicae reddidit, ut in possessionem eius €alios quoque induceret quasi potentiae suae detracturus €invidiam, si, quod nulli licere debebat, pluribus licuisset; €dum extraordinaria concupiscit imperia, dum provincias, @1 €ut eligat, distribuit, dum ita cum tertio rem publicam €dividit, ut tamen in sua domo duae partes essent, eo €redegit populum Romanum, ut salvus esse non posset nisi beneficio servitutis. Ingratus ipse Pompei hostis €ac victor: a Gallia Germaniaque bellum in urbem cir-€cumegit, et ille plebicola, ille popularis castra in circo €Flaminio posuit propius, quam Porsinae fuerant. Tem-€peravit quidem ius crudelitatemque victoriae; quod €dicere solebat, praestitit: neminem occidit nisi arma-€tum. Quid ergo est? ceteri arma cruentius exercuerunt, €satiata tamen aliquando abiecerunt; hic gladium cito condidit, numquam posuit. Ingratus Antonius in dicta-€torem suum, quem iure caesum pronuntiavit, interfecto-€res eius in provincias et imperia dimisit, patriam vero €proscriptionibus, incursionibus, bellis laceratam post €tot mala destinavit ne Romanis quidem regibus, ut, €quae Achaeis, Rhodiis, plerisque urbibus claris ius in-€tegrum libertatemque cum inmunitate reddiderat, ipsa €tributum spadonibus penderet.  @@Deficiet dies enumerantem ingratos usque in ultima €patriae exitia. Aeque inmensum erit, si percurrere €coepero, ipsa res publica quam ingrata in optimos ac €devotissimos sibi fuerit quamque non minus saepe peccaverit, quam in ipsam peccatum est. Camillum €in exilium misit, Scipionem dimisit; exulavit post €Catilinam Cicero, diruti eius penates, bona direpta, €factum, quidquid victor Catilina fecisset; Rutilius in-€nocentiae pretium tulit in Asia latere; Catoni populus €Romanus praeturam negavit, consulatum pernegavit. Ingrati publice sumus; se quisque interroget: nemo @1 €non aliquem queritur ingratum. Atqui non potest €fieri, ut omnes querantur, nisi querendum est de om-€nibus: omnes ergo ingrati sunt. [2Ingrati sunt]2 tantum? €et cupidi omnes et maligni omnes et timidi omnes, €illi in primis, qui videntur audaces; adice: et ambitiosi €omnes sunt et inpii omnes. Sed non est, quod ira-scaris; ignosce illis, omnes insaniunt. Nolo te ad in-€certa revocare, ut dicam: "Vide, quam ingrata sit €iuventus; quis non patris sui supremum diem, ut in-€nocens sit, optat, ut moderatus sit, expectat, ut pius, €cogitat? Quotus quisque uxoris optimae mortem timet, €ut non et conputet? Cui, rogo, litigatori defenso tam €magni beneficii ultra res proximas memoria duravit?" Illud in confesso est: quis sine querella moritur? quis €extremo die dicere audet: €@@@@"Vixi et quem dederat cursum fortuna peregi"? €quis non recusans, quis non gemens exit? Atqui hoc €ingrati est non esse contentum praeterito tempore. Semper pauci dies erunt, si illos numeraveris. Cogita €non esse summum bonum in tempore; quantumcum-€que est, boni consules; ut prorogetur tibi dies mortis, €nihil proficitur ad felicitatem, quoniam mora non fit beatior vita sed longior. Quanto satius est gratum €adversus perceptas voluptates non aliorum annos con-€putare, sed suos benigne aestimare et in lucro ponere! €"Hoc me dignum iudicavit deus, hoc satis est; potuit €plus, sed hoc quoque beneficium est." Grati simus €adversus deos, grati adversus homines, grati adversus €eos, qui aliquid nobis praestiterunt, grati etiam ad-€versus eos, qui nostris praestiterunt. @1  @@"In infinitum ius" inquit "me obligas, cum dicis: €'et nostris'; itaque pone aliquem finem. Qui filio €beneficium dat, ut dicis, et patri eius dat: primum, de €quo quaero. Deinde illud utique mihi determinari €volo: si et patri beneficium datur, numquid et fratri? €numquid et patruo? numquid et avo? numquid et uxori €et socero? Dic mihi, ubi debeam desinere, quousque €personarum seriem sequar." €@@Si agrum tuum coluero, tibi beneficium dedero; €si domum tuam ardentem restinxero aut, ne concidat, €excepero, tibi beneficium dabo; si servum tuum sana-€vero, tibi inputabo; si filium tuum servavero, non €habebis beneficium meum?  @@"Dissimilia ponis exempla, quia, qui agrum meum €colit, agro beneficium non dat sed mihi; et qui domum €meam, quo minus ruat, fulcit, praestat mihi, ipsa enim €domus sine sensu est; debitorem me habet, quia nullum €habet; et qui agrum meum colit, non illum, sed me €demereri vult. Idem de servo dicam: mei mancipii res €est, mihi servatur; ideo ego pro illo debeo. Filius €ipse beneficii capax est; itaque ille accipit, ego bene-ficio laetor et contingor, non obligor." Velim tamen, €tu, qui debere te non putas, respondeas mihi: filii €bona valetudo, felicitas, patrimonium pertinet ad pa-€trem; felicior futurus est, si salvum filium habuerit, €infelicior, si amiserit; quid ergo? qui et felicior fit a €me et infelicitatis maximae periculo liberatur, non acci-pit beneficium? "Non" inquit; "quaedam enim in alios €conferuntur, sed ad nos usque permanant; ab eo autem @1 €exigi quidque debet, in quem confertur, sicut pecunia €ab eo petitur, cui credita est, quamvis ad me illa ali-€quo modo venerit. Nullum beneficium est, cuius non €commodum et proximos tangat, non numquam etiam longius positos; non quaeritur, quo beneficium ab eo, €cui datum est, transierit, sed ubi primo conlocetur; a €reo tibi ipso et a capite repetitio est." Quid ergo? €oro te, non dicis: 'Filium mihi donasti, et, si hic €perisset, victurus non fui'? pro eius vita beneficium €non debes, cuius vitam tuae praefers? Etiamnunc, €cum filium tuum servavi, ad genua procumbis, dis vota €solvis tamquam ipse servatus; illae voces exeunt tibi: 'Nihil mea interest, an me servaveris; duos servasti, €immo me magis.' Quare ista dicis, si non accipis €beneficium? "Quia et, si filius meus pecuniam mutuam €sumpserit, creditori numerabo, non tamen ideo ego €debuero; quia et, si filius meus in adulterio deprensus erit, erubescam, non ideo ego ero adulter. Dico me €tibi obligatum pro filio, non quia sum, sed quia volo €me offerre tibi debitorem voluntarium. At pervenit ad €me summa ex incolumitate eius voluptas, summa uti-þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿµ¨“–…litas, et orbitatis gravissimum volnus effugi. Non €quaeritur nunc, an profueris mihi, sed an beneficium €dederis; prodest enim et animal et lapis et herba, nec €tamen beneficium dant, quod numquam datur nisi a volente. Tu autem non vis patri, sed filio dare, et €interim ne nosti quidem patrem. Itaque cum dixeris: €'Patri ergo beneficium non dedi filium eius servando?', €contra obpone: 'Patri ergo beneficium dedi, quem non €novi, quem non cogitavi?' Et quid quod aliquando €eveniet, ut patrem oderis, filium serves? beneficium ei @1 €videberis dedisse, cui tunc inimicissimus eras, cum €dares?" @@Sed ut dialogorum altercatione seposita tamquam €iuris consultus respondeam, mens spectanda est dantis; €beneficium ei dedit, cui datum voluit. Si in patris €honorem fecit, pater accepit beneficium; si filii in €usum, pater beneficio in filium conlato non obligatur, €etiam si fruitur. Si tamen occasionem habuerit, volet €et ipse praestare aliquid, non tamquam solvendi ne-€cessitatem habeat, sed tamquam incipiendi causam. €Repeti a patre beneficium non debet; si quid pro hoc benigne facit, iustus, non gratus est. Nam illud finiri €non potest: si patri do beneficium, et matri et avo et €avunculo et liberis et adfinibus et amicis et servis et €patriae. Ubi ergo beneficium incipit stare? sorites €enim ille inexplicabilis subit, cui difficile est modum €inponere, quia paulatim subrepit et non desinit serpere.  @@Illud solet quaeri: "Fratres duo dissident; si alte-€rum servo, an dem beneficium ei, qui fratrem invisum €non perisse moleste laturus est." Non est dubium, €quin beneficium sit etiam invito prodesse, sicut non dedit beneficium, qui invitus profuit. "Beneficium" €inquit "vocas, quo ille offenditur, quo torquetur?" €Multa beneficia tristem frontem et asperam habent, €quemadmodum secare et urere, ut sanes, et vinclis €coercere. Non est spectandum, an doleat aliquis bene-€ficio accepto, sed an gaudere debeat; non est malus €denarius, quem barbarus et ignarus formae publicae €reiecit. Beneficium et odit et accepit, si modo id €prodest, si is, qui dabat, ut prodesset, dedit. Nihil refert, an bonam rem malo animo quis accipiat. Age- @1 €dum, hoc in contrarium verte. Odit fratrem suum, €quem illi habere expedit; hunc ego occidi: non est €beneficium, quamvis ille dicat esse et gaudeat. In-€sidiosissime nocet, cui gratiae aguntur pro iniuria. @@"Video: prodest aliqua res et ideo beneficium est; €nocet et ideo non est beneficium. Ecce, quod nec €prosit nec noceat, dabo, et tamen beneficium erit. €Patrem alicuius in solitudine exanimem inveni, corpus €eius sepelivi: nec ipsi profui (quid enim illius inter-€erat, quo genere dilaberetur?) nec filio (quid enim illi €per hoc commodi accessit?)." Dicam, quid consecutus €sit: officio sollemni et necessario per me functus est; praestiti patri eius, quod ipse praestare voluisset nec €non et debuisset. Hoc tamen ita beneficium est, si €non misericordiae et humanitati dedi, ut quodlibet €cadaver absconderem, sed si corpus adgnovi, si filio €tunc hoc praestare me cogitavi; at si terram ignoto €mortuo inieci, nullum in hoc habeo huius officii debi-€torem in publicum humanus. @@Dicet aliquis: "Quid tanto opere quaeris, cui de-€deris beneficium, tamquam repetiturus aliquando? Sunt, €qui numquam iudicent esse repetendum, et has causas €adferunt: Indignus etiam repetenti non reddet, dignus €ipse per se referet. Praeterea, si bono viro dedisti, €expecta, ne iniuriam illi facias adpellando, tamquam €sua sponte redditurus non fuisset; si malo viro de-€disti, plectere; beneficium vero ne corruperis creditum €faciendo. Praeterea lex, quod non iussit repeti, vetuit." Verba sunt ista. Quam diu me nihil urguet, quam diu @1 €fortuna nihil cogit, perdam potius beneficium quam €repetam; sed si de salute liberorum agitur, si in €periculum uxor deducitur, si patriae salus ac libertas €mittit me etiam, quo ire nollem, imperabo pudori €meo et testabor omnia me fecisse, ne opus esset mihi €auxilio hominis ingrati; novissime recipiendi beneficii €necessitas repetendi verecundiam vincet. Deinde, cum €bono viro beneficium do, sic do tamquam numquam €repetiturus, nisi fuerit necesse.  @@"Sed lex" inquit "non permittendo exigere vetuit." €Multa legem non habent nec actionem, ad quae con-€suetudo vitae humanae omni lege valentior dat aditum. €Nulla lex iubet amicorum secreta non eloqui; nulla €lex iubet fidem etiam inimico praestare; quae lex ad €id praestandum nos, quod alicui promisimus, adligat? €nulla. Querar tamen cum eo, qui arcanum sermonem €non continuerit, et fidem datam nec servatam indigna-bor. "Sed ex beneficio" inquit "creditum facis." Minime; €non enim exigo, sed repeto, et ne repeto quidem, sed €admoneo. Num ultima quoque me necessitas in hoc €aget, ut ad eum veniam, cum quo mihi diu luctandum €sit? [2Si]2 quis tam ingratus est, ut illi non sit satis €admoneri, eum transibo nec dignum iudicabo, qui gratus esse cogatur. Quomodo fenerator quosdam €debitores non adpellat, quos scit decoxisse et in quo-€rum pudorem nihil superest, nisi quod pereat, sic ego €quosdam ingratos palam ac pertinaciter praeteribo nec €ab ullo beneficium repetam, nisi a quo non ablaturus €ero, sed recepturus.  @@Multi sunt, qui nec negare sciant, quod acceperunt, @1 €nec referre, qui nec tam boni sunt quam grati nec €tam mali quam ingrati, segnes et tardi, lenta nomina, €non mala; hos ego non adpellabo, sed conmonefaciam €et ad officium aliud agentes reducam. Qui statim €mihi sic respondebunt: "Ignosce; non mehercules scivi €hoc te desiderare, alioqui ultro obtulissem; rogo, ne €me ingratum existimes; memini, quid mihi praestiteris"; €hos ego quare dubitem et sibi meliores et mihi facere? Quemcumque potuero, peccare prohibebo; multo magis €amicum, et ne peccet et ne in me potissimum peccet. €Alterum illi beneficium do, si illum ingratum esse non €patior; nec dure illi exprobrabo, quod praestiti, sed €quam potuero mollissime. Ut potestatem referendae €gratiae faciam, renovabo memoriam eius et petam beneficium; ipse me intelleget repetere. Aliquando €utar verbis durioribus, si emendari illum posse spera-€vero; nam deploratum propter hoc quoque non exagi-tabo, ne ex ingrato inimicum faciam. Quod si ad-€monitionis quoque sugillationem ingratis remittimus, €segniores ad reddenda beneficia faciemus; quosdam vero €sanabiles et qui fieri boni possint, si quid illos mo-€morderit, perire patiemur admonitione sublata, qua et €pater filium aliquando correxit et uxor maritum ab-€errantem ad se reduxit et amicus languentem amici €fidem erexit.  @@Quidam, ut expergiscantur, non feriendi, sed con-€movendi sunt; eodem modo quorundam ad referendam €gratiam fides non cessat, sed languet; hanc pervellamus. €"Noli munus tuum in iniuriam vertere; iniuria est @1 €enim, si in hoc non repetis, ut ingratus sim. Quid, €si ignoro, quid desideres? quid, si occupationibus €districtus et in alia vocatus occasionem non observavi? ostende mihi, quid possim, quid velis. Quare desperes, €antequam temptes? quare properas et beneficium et €amicum perdere? unde scis, nolim an ignorem, animus €an facultas desit mihi? experire." Admonebo ergo, €non amare, non palam, sine convicio, sic, ut se redisse €in memoriam, non reduci putet.  @@Causam dicebat apud divum Iulium ex veteranis €quidam paulo violentior adversus vicinos suos et causa €premebatur. "Meministi" inquit, "imperator, in Hispania €talum extorsisse te circa Sucronem?" Cum Caesar €meminisse se dixisset: "Meministi quidem sub quadam €arbore minimum umbrae spargente cum velles residere €ferventissimo sole et esset asperrimus locus, in quo €ex rupibus acutis unica illa arbor eruperat, quendam ex commilitonibus paenulam suam substravisse?" Cum €dixisset Caesar: "Quidni meminerim? et quidem siti €confectus, quia inpeditus ire ad fontem proximum non €poteram, repere manibus volebam, [2nisi com]2milito, homo €fortis ac strenuus, aquam mihi in galea sua ad-€tulisset"_, "Potes ergo" inquit, "imperator, adgnoscere €illum hominem aut illam galeam?" Caesar ait se non €posse galeam adgnoscere, hominem pulchre posse, et €adiecit, puto obiratus, quod se a cognitione media ad þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿµ¨˜“veterem fabulam abduceret: "Tu utique ille non es." @1 €"Merito" inquit, "Caesar, me non adgnoscis; nam cum €hoc factum est, integer eram; postea ad Mundam in €acie oculus mihi effossus est et in capite lecta ossa. €Nec galeam illam, si videris, adgnosces; machaera enim €Hispana divisa est." Vetuit illi exhiberi negotium €Caesar et agellos, in quibus vicinalis via causa rixae €ac litium fuerat, militi suo donavit.  @@Quid ergo? non repeteret beneficium ab impera-€tore, cuius memoriam multitudo rerum confuderat, €quem fortuna ingentes exercitus disponentem non patie-€batur singulis militibus occurrere? Non est hoc repe-€tere beneficium, sed resumere bono loco positum et €paratum, ad quod tamen, ut sumatur, manus porri-€genda est. Repetam itaque, quia hoc aut ex magna €necessitate facturus ero aut illius causa, a quo repetam. Ti. Caesar inter initia dicenti cuidam: "Meministi_" €antequam plures notas familiaritatis veteris proferret: €"Non memini" inquit, "quid fuerim." Ab hoc quidni €non esset repetendum beneficium? Optanda erat ob-€livio; aversabatur omnium amicorum et aequalium €notitiam et illam solam praesentem fortunam suam €adspici, illam solam cogitari ac narrari volebat; in-€quisitorem habebat veterem amicum. @@Magis tempestive repetendum est beneficium quam €petendum. Adhibenda verborum moderatio, ut nec €[2gratus possit offendi nec]2 ingratus dissimulare. Tacen-€dum erat et expectandum, si inter sapientes viveremus; €et tamen sapientibus quoque indicare melius fuisset, quid rerum nostrarum status posceret. Deos, quorum €notitiam nulla res effugit, rogamus, et illos vota non @1 €exorant, sed admonent; dis quoque, inquam, Homericus €ille sacerdos adlegat officia et aras religiose cultas. Moneri velle ac posse secunda virtus est. Equus ob-€sequens facile et parens huc illuc frenis leniter motis €flectendus est. Paucis animus sui rector optimus; pro-€ximi sunt, qui admoniti in viam redeunt: his non est dux detrahendus. Opertis oculis inest acies, sed sine €usu, quam lumen diei iis inmissum ad ministeria sua €evocat; instrumenta cessant, nisi illa in opus suum €artifex movit. Inest interim animis voluntas bona, €sed torpet modo deliciis ac situ, modo officii inscitia; €hanc utilem facere debemus nec irati relinquere in €vitio, sed ut magistri patienter ferre offensationes pue-€rorum discentium memoriae labentis; quae quemadmo-€dum saepe subiecto uno aut altero verbo ad contextum €reddendae orationis adducta est, sic ad referendam €gratiam admonitione revocanda est. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER VI}1 ¡@@Quaedam, Liberalis, virorum optime, exercendi €tantum ingenii causa quaeruntur et semper extra vitam €iacent; quaedam et, dum quaeruntur, oblectamento sunt €et quaesita usui. Omnium tibi copiam faciam; tu illa, €utcumque tibi visum erit, aut peragi iubeto aut ad €explicandum ludorum ordinem induci. Quin his quo-€que, si abire protinus iusseris, non nihil actum erit; €nam etiam quae discere supervacuum est, prodest cogno-€scere. Ex voltu igitur tuo pendebo; prout ille suaserit €mihi, alia detinebo diutius, alia expellam et capite agam.  @@An beneficium eripi posset, quaesitum est. Qui-€dam negant posse; non enim res est, sed actio. Quo-€modo aliud est munus, aliud ipsa donatio, aliud qui €navigat, aliud navigatio, et, quamvis in morbo aeger €sit, non tamen idem est aeger et morbus, ita aliud est €beneficium ipsum, aliud quod ad unumquemque nostrum @1 beneficio pervenit. Illud incorporale est, inritum non €fit; materia vero eius huc et illuc iactatur et dominum €mutat. Itaque cum eripis, ipsa rerum natura revocare, €quod dedit, non potest. Beneficia sua interrumpit, non €rescindit: qui moritur, tamen vixit; qui amisit oculos, €tamen vidit. Quae ad nos pervenerunt, ne sint, effici €potest, ne fuerint, non potest; pars autem beneficii et quidem certissima est, quae fuit. Non numquam usu €beneficii longiore prohibemur, beneficium quidem ipsum €non eraditur. Licet omnes in hoc vires suas natura €advocet, retro illi agere se non licet. Potest eripi €domus et pecunia et mancipium et quidquid est, in €quo haesit beneficii nomen; ipsum vero stabile et in-€motum est; nulla vis efficiet, ne hic dederit, ne ille €acceperit.  @@Egregie mihi videtur M. Antonius apud Rabirium €poetam, cum fortunam suam transeuntem alio videat €et sibi nihil relictum praeter ius mortis, id quoque, €si cito occupaverit, exclamare: €@@@@"Hoc habeo, quodcumque dedi." €@@O! quantum habere potuit, si voluisset! Hae sunt €divitiae certae in quacumque sortis humanae levitate €uno loco permansurae; quae quo maiores fuerint, hoc €minorem habebunt invidiam. Quid tamquam tuo par-cis? procurator es. Omnia ista, quae vos tumidos et €supra humana elatos oblivisci cogunt vestrae fragilitatis, €quae ferreis claustris custoditis armati, quae ex alieno €sanguine rapta vestro defenditis, propter quae classes €cruentaturas maria deducitis, propter quae quassatis @1 €urbes ignari, quantum telorum in aversos fortuna con-€paret, propter quae ruptis totiens adfinitatis, amicitiae, €conlegii foederibus inter contendentes duos terrarum €orbis elisus est, non sunt vestra; in depositi causa €sunt iam iamque ad alium dominum spectantia; aut hostis illa aut hostilis animi successor invadet. Quaeris, €quomodo illa tua facias? dona dando. Consule igitur €rebus tuis et certam tibi earum atque inexpugnabilem €possessionem para honestiores illas, non solum tutiores facturus. Istud, quod suspicis, quo te divitem ac €potentem putas, quam diu possides, sub nomine sordido €iacet: domus est, servus est, nummi sunt; cum donasti, €beneficium est.  @@"Fateris" inquit "nos aliquando beneficium non €debere ei, a quo accepimus; ergo ereptum est." Multa €sunt, propter quae beneficium debere desinimus, non €quia ablatum sed quia corruptum est. Aliquis reum €me defendit, sed uxorem meam per vim stupro violavit: €non abstulit beneficium, sed obponendo illi parem in-€iuriam solvit me debito, et, si plus laesit, quam ante €profuerat, non tantum gratia extinguitur, sed ulciscendi €querendique libertas fit, ubi in conparatione beneficii €praeponderavit iniuria; ita non aufertur beneficium, sed vincitur. Quid? non tam duri quidam et tam €scelerati patres sunt, ut illos aversari et eiurare ius €fasque sit? numquid ergo illi abstulerunt, quae de-€derant? minime, sed inpietas sequentium temporum €conmendationem omnis prioris officii sustulit. Non €beneficium tollitur, sed beneficii gratia, et efficitur, non €ne habeam, sed ne debeam. Tamquam pecuniam ali- @1 €quis mihi credidit, sed domum meam incendit: pensa-€tum est creditum damno; nec reddidi illi, nec tamen debeo. Eodem modo et hic, qui aliquid benigne ad-€versus me fecit, aliquid liberaliter, sed postea multa €superbe, contumeliose, crudeliter, eo me loco posuit, €ut proinde liber adversus eum essem, ac si nihil acce-pissem; vim beneficiis suis adtulit. Colonum suum €non tenet quamvis tabellis manentibus, qui segetem €eius proculcavit, qui succidit arbusta, non quia recepit, €quod pepigerat, sed quia, ne reciperet, effecit. Sic €debitori suo creditor saepe damnatur, ubi plus ex alia causa abstulit, quam ex crediti petit. Non tantum €inter creditorem et debitorem iudex sedet, qui dicat: €"Pecuniam credidisti. Quid ergo est? pecus abegisti, €servum eius occidisti, argentum, quod non emeras, €possides; aestimatione facta debitor discede, qui cre-€ditor veneras"; inter beneficia quoque et iniurias ratio confertur. Saepe, inquam, beneficium manet nec debe-€tur; si secuta est dantem paenitentia, si miserum se €dixit, quod dedisset, si, cum daret, suspiravit, voltum €adduxit, perdere se credidit, non donare, si sua causa €aut certe non mea dedit, si non desiit insultare, gloriari, €ubique iactare et acerbum munus suum facere, manet €beneficium, quamvis non debeatur, sicuti quaedam pe-€cuniae, de quibus ius creditori non dicitur, debentur,  sed non exiguntur. Dedisti beneficium, iniuriam postea €fecisti; et beneficio gratia debebatur et iniuriae ultio: €nec ego illi gratiam debeo nec ille mihi poenam: alter ab altero absolvitur. Cum dicimus: "Beneficium illi €reddidi", non hoc dicimus illud nos, quod acceperamus, @1 þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¥’ƒreddidisse, sed aliud pro illo. Reddere est enim rem €pro re dare; quidni? cum omnis solutio non idem €reddat, sed tantundem. Nam et pecuniam dicimur €reddidisse, quamvis numeraverimus pro argenteis aureos, €quamvis non intervenerint nummi, sed delegatione et €verbis perfecta solutio sit. @@Videris mihi dicere: "Perdis operam; quorsus enim €pertinet scire me, an maneat, quod non debetur? Iuris €consultorum istae acutae ineptiae sunt, qui hereditatem €negant usu capi posse sed ea, quae in hereditate sunt, €tamquam quicquam aliud sit hereditas, quam ea, quae in hereditate sunt. Illud potius mihi distingue, quod €potest ad rem pertinere, cum idem homo beneficium €mihi dedit et postea fecit iniuriam, utrum et beneficium €illi reddere debeam et me ab illo nihilo minus vindi-€care ac veluti duobus nominibus separatim respondere €an alterum alteri contribuere et nihil negotii habere, €ut beneficium iniuria tollatur, beneficio iniuria. Illud €enim video in hoc foro fieri; quid in vestra schola iuris sit, vos sciatis. Separantur actiones nec de eo, €quod agimus, et de eo, quod nobiscum agitur, con-€funditur formula: si quis apud me pecuniam deposuerit, €idem postea furtum mihi fecerit, et ego cum illo furti €agam et ille mecum depositi."  @@Quae proposuisti, mi Liberalis, exempla certis €legibus continentur, quas necesse est sequi. Lex legi €non miscetur, utraque sua via it; depositum habet €actionem propriam, tam mehercules quam furtum. @1 €Beneficium nulli legi subiectum est, me arbitro utitur; €licet mihi inter se conparare, quantum profuerit €mihi quisque et quantum nocuerit, tum pronuntiare, utrum plus debeatur mihi an debeam. In illis €nihil est nostrae potestatis, eundum est, qua duci-€mur; in beneficio tota potestas mea est, ego iudico. €Itaque non separo illa nec diduco, sed iniurias et €beneficia ad eundem iudicem mitto; alioqui iubes me €eodem tempore et amare et odisse et queri et gratias €agere, quod natura non recipit. Potius conparatione €facta inter se beneficii et iniuriae videbo, an mihi etiam ultro debeatur. Quomodo, si quis scriptis nostris €alios superne inprimit versus, priores litteras non €tollit, sed abscondit, sic beneficium superveniens iniuria €adparere non patitur.  @@Voltus tuus, quoi regendum me tradidi, colligit €rugas et trahit frontem, quasi longius exeam; videris €mihi dicere: €@@@@"Quo tantum mihi dexter abis? huc derige cursum, €@@@@litus ama." €Non possum magis. Itaque, si huic satis factum €existimas, illo transeamus, an ei debeatur aliquid, qui €nobis invitus profuit. Hoc apertius potui dicere, nisi €propositio deberet esse confusior, ut distinctio statim €subsecuta ostenderet utrumque quaeri, et an ei debe-€remus, qui nobis, dum non vult, profuit, et an ei, qui, dum nescit. Nam si quis coactus aliquid boni fecit, @1 €quin nos non obliget, manifestius est, quam ut ulla €in hoc verba inpendenda sint. Et haec quaestio facile €expedietur et si qua similis huic moveri potest, si €totiens illo cogitationem nostram converterimus bene-€ficium nullum esse, nisi quod ad nos primum aliqua cogitatio defert, deinde amica et benigna. Itaque nec €fluminibus gratias agimus, quamvis aut magna navigia €patiantur et ad subvehendas copias largo ac perenni €alveo currant aut piscosa et amoena pinguibus arvis €interfluant; nec quisquam Nilo beneficium debere se €iudicat, non magis quam odium, si inmodicus super-€fluxit tardeque decessit; nec ventus beneficium dat, licet €lenis et secundus adspiret, nec utilis et salubris cibus. €Nam qui beneficium mihi daturus est, debet non tan-€tum prodesse, sed velle. Ideo nec mutis animalibus €quicquam debetur: et quam multos e periculo velocitas €equi rapuit! nec arboribus: et quam multos aestu laborantes ramorum opacitas texit! Quid autem inter-€est, utrum mihi, qui nescit, profuerit, an qui scire €non potuit, cum utrique velle defuerit? Quid interest, €utrum me iubeas navi aut vehiculo aut lanceae debere €beneficium an ei, qui aeque quam ista propositum bene €faciendi nullum habuit, sed profuit casu?  @@Beneficium aliquis nesciens accipit, nemo a ne-€sciente. Quomodo multos fortuita sanant nec ideo €remedia sunt, ut in flumen aliquoi cecidisse frigore €magno causa sanitatis fuit, quomodo quorundam fla-€gellis quartana discussa est et metus repentinus ani-€mum in aliam curam avertendo suspectas horas fefellit €nec ideo quidquam horum, etiam si saluti fuit, salutare €est, sic quidam nobis prosunt, dum nolunt, immo quia @1 €nolunt; non tamen ideo illis beneficium debemus, quod €perniciosa illorum consilia fortuna deflexit in melius. An existimas me debere ei quicquam, cuius manus, €cum me peteret, percussit hostem meum, qui nocuisset, €nisi errasset? Saepe testis, dum aperte peierat, etiam €veris testibus abrogavit fidem et reum velut factione circumventum miserabilem reddidit. Quosdam ipsa, €quae premebat, potentia eripuit, et iudices, quem dam-€naturi erant causae, damnare gratiae noluerunt. Non €tamen hi beneficium reo dederunt, quamvis profuerint, €quia, quo missum sit telum, non quo pervenerit, quae-€ritur, et beneficium ab iniuria distinguit non eventus sed animus. Adversarius meus, dum contraria dicit et €iudicem superbia offendit et in unum testem temere €[2rem]2 demittit, causam meam erexit; non quaero, an €pro me erraverit: contra me voluit.  @@Nempe, ut gratus sim, velle debeo idem facere, €quod ille, ut beneficium daret, debuit. Num quid est €iniquius homine, qui eum odit, a quo in turba calcatus €aut respersus aut, quo nollet, inpulsus est? atqui quid €est aliud, quod illum querellae eximat, cum in re sit iniuria, quam nescisse, quid faceret? Eadem res efficit, €ne hic beneficium dederit, ne ille iniuriam fecerit; et €amicum et inimicum voluntas facit. Quam multos €militiae morbus eripuit! quosdam, ne ad ruinam domus €suae occurrerent, inimicus vadimonio tenuit; ne in €piratarum manus pervenirent, quidam naufragio con-€secuti sunt; nec his tamen beneficium debemus, quia €extra sensum officii casus est, nec inimico, cuius nos lis servavit, dum vexat ac detinet. Non est beneficium, @1 €nisi quod a bona voluntate proficiscitur, nisi illud €adcognoscit, qui dedit. Profuit aliquis mihi, dum €nescit: nihil illi debeo; profuit, cum vellet nocere: €imitabor ipsum.  @@Ad primum illum revertamur. Ut gratiam referam, €aliquid facere me vis? ipse, ut beneficium mihi daret, €nihil fecit. Ut ad alterum transeamus, vis me huic €gratiam referre, ut, quod a nolente accepi, volens red-€dam? Nam quid de tertio loquar, qui ab iniuria in beneficium delapsus est? Ut beneficium tibi debeam, €parum est voluisse te dare; ut non debeam, satis est €noluisse. Beneficium enim voluntas nuda non efficit, €sed, quod beneficium non esset, si optimae ac plenis-€simae voluntati fortuna defuisset, id aeque beneficium €non est, nisi fortunam voluntas antecessit; non enim €profuisse te mihi oportet, ut ob hoc tibi obliger, sed €ex destinato profuisse.  @@Cleanthes exemplo eiusmodi utitur: "Ad quaeren-€dum" inquit "et accersendum ex Academia Platonem €duos pueros misi; alter totam porticum perscrutatus €est, alia quoque loca, in quibus illum inveniri posse €sperabat, percucurrit et domum non minus lassus quam inritus redit; alter apud proximum circulatorem resedit €et, dum vagus atque erro vernaculis congregatur et €ludit, transeuntem Platonem, quem non quaesierat, €invenit. Illum, inquit, laudabimus puerum, qui, quan-€tum in se erat, quod iussus est, fecit; hunc feliciter inertem castigabimus." Voluntas est, quae apud nos €ponit officium; cuius vide quae condicio sit, ut me @1 €debito obstringat. Parum est illi velle, nisi profuit; €parum est profuisse, nisi voluit. Puta enim aliquem €donare voluisse nec donasse: animum quidem eius €habeo, sed beneficium non habeo, quod consummat et res et animus. Quemadmodum ei, qui voluit mihi €quidem pecuniam credere, sed non dedit, nihil debeo, €ita ei, qui voluit mihi beneficium dare, sed non potuit, €amicus quidem ero sed non obligatus; et volam illi €aliquid praestare (nam et ille voluit mihi), ceterum, €si benigniore usus fortuna praestitero, beneficium de-€dero, non gratiam rettulero. Ille mihi gratiam referre þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨‹”ˆˆdebebit; hinc initium fiet, a me numerabitur.  @@Intellego iam, quid velis quaerere; non opus est €te dicere; voltus tuus loquitur. "Si quis sua nobis €causa profuit, eine" inquis "debetur aliquid? Hoc €enim saepe te conquerentem audio, quod quaedam €homines sibi praestant, aliis inputant." Dicam, mi €Liberalis; sed prius istam quaestiunculam dividam et rem aequam ab iniqua separabo. Multum enim inter-€est, utrum aliquis beneficium nobis det sua causa an €et sua. Ille, qui totus ad se spectat et nobis prodest, €quia aliter prodesse sibi non potest, eo mihi loco est, €quo, qui pecori suo hibernum et aestivum pabulum €prospicit; eo loco est, quo, qui captivos suos, ut com-€modius veneant, pascit et [2ut]2 opimos boves saginat ac €defricat, quo lanista, qui familiam summa cura exercet €atque ornat. Multum, ut ait Cleanthes, a beneficio  distat negotiatio. Rursus non sum tam iniquus, ut @1 €ei nihil debeam, qui, cum mihi utilis esset, fuit et €sibi; non enim exigo, ut mihi sine respectu sui con-€sulat, immo etiam opto, ut beneficium mihi datum vel €magis danti profuerit, dum modo id, qui dabat, duos intuens dederit et inter me seque diviserit. Licet id €ipse ex maiore parte possideat, si modo me in con-€sortium admisit, si duos cogitavit, ingratus sum, non €solum iniustus, nisi gaudeo hoc illi profuisse, quod €proderat mihi. Summae malignitatis est non vocare €beneficium, nisi quod dantem aliquo incommodo adfecit. @@Alteri illi, qui beneficium dat sua causa, respon-€debo: "Usus me quare potius te mihi profuisse dicas €quam me tibi?" "Puta" inquit "aliter fieri non posse €me magistratum, quam si decem captos cives ex magno €captivorum numero redemero: nihil debebis mihi, cum €te servitute ac vinculis liberavero? atqui mea id causa faciam." Adversus hoc respondeo: "Aliquid istic tua €causa facis, aliquid mea: tua, quod redimis, mea, quod €me redimis; tibi enim ad utilitatem tuam satis est €quoslibet redemisse. Itaque debeo, non quod redimis €me, sed quod eligis; poteras enim et alterius redemp-€tione idem consequi, quod mea. Utilitatem rei partiris €mecum et me in beneficium recipis duobus profuturum. Praefers me aliis; hoc totum mea causa facis. Itaque, €si praetorem te factura esset decem captivorum re-€demptio, decem autem soli captivi essemus, nemo quic-€quam tibi deberet ex nobis, quia nihil haberes, quod €cuiquam inputares, a tua utilitate seductum. Non sum €invidus beneficii interpres nec desidero illud mihi tan-€tum dari, sed et mihi." @1  @@"Quid ergo?" inquit; "si in sortem nomina vestra €coici iussissem, et tuum nomen inter redimendos exisset, nihil deberes mihi?" Immo deberem, sed exiguum; €quid sit hoc, dicam. Aliquid istic mea causa facis, €quod me ad fortunam redemptionis admittis; quod €nomen meum exit, sorti debeo, quod exire potuit, tibi. €Aditum mihi ad beneficium tuum dedisti, cuius maio-€rem partem fortunae debeo, sed hoc ipsum tibi, quod €fortunae debere potui. @@Illos ex toto praeteribo, quorum mercennarium €beneficium est, quod qui dat, non conputat, quoi, sed €quanti daturus sit, quod undique in se conversum est. €Vendit mihi aliquis frumentum; vivere non possum, nisi emero; sed non debeo vitam, quia emi. Nec, €quam necessarium fuerit, aestimo, sine quo victurus €non fui, sed quam ingratum, quod non habuissem, nisi €emissem, in quo invehendo mercator non cogitavit, €quantum auxilii adlaturus esset mihi, sed quantum €lucri sibi. Quod emi, non debeo.  @@"Isto modo" inquit "nec medico quicquam debere €te nisi mercedulam dicis nec praeceptori, quia aliquid €numeraveris; atqui omnium horum apud nos magna caritas, magna reverentia est." Adversus hoc respon-€detur quaedam pluris esse, quam emuntur. Emis a €medico rem inaestimabilem, vitam ac bonam valetu-€dinem, a bonarum artium praeceptore studia liberalia €et animi cultum; itaque his non rei pretium, sed operae €solvitur, quod deserviunt, quod a rebus suis avocati €nobis vacant; mercedem non meriti, sed occupationis suae ferunt. Aliud tamen dici potest verius, quod €statim ponam, si prius, quomodo istud refelli possit, @1 €ostendero. "Quaedam" inquit "pluris sunt, quam venie-€runt, et ob hoc aliquid mihi extra pro illis, quamvis empta sunt, debes." Primum quid interest, quanti €sint, cum de pretio inter ementem vendentemque con-€venerit? Deinde non emi illud suo pretio, sed tuo. €"Pluris est" inquis, "quam venit"; sed pluris venire €non potuit. Pretium autem rei cuiusque pro tempore €est; cum bene ista laudaveris, tanti sunt, quanto pluris €venire non possunt; propterea nihil venditori debet, qui bene emit. Deinde, etiam si pluris ista sunt, non €tamen ullum istic tuum munus est, ut non ex usu €effectuve, sed ex consuetudine et annona aestimetur. Quod tu pretium ponis traicienti maria et per me-€dios fluctus, cum terra e conspectu recessit, certam €secanti viam et prospicienti futuras tempestates et €securis omnibus subito iubenti vela substringi, arma-€menta demitti, paratos ad incursum procellae et repen-€tinum inpetum stare? huic tamen tantae rei praemium vectura persolvit. Quanti aestimas in solitudine hospi-€tium, in imbre tectum, in frigore balneum aut ignem? €scio tamen, quanti ista consecuturus deversorium sub-€eam. Quantum nobis praestat, qui labentem domum €suscipit et agentem ex imo rimas insulam incredibili €arte suspendit! certo tamen et levi pretio fultura con-ducitur. Murus nos ab hostibus tutos et a subitis €latronum incursionibus praestat; notum est tamen, illas €turres pro securitate publica propugnacula habituras €excitaturus faber quid in diem mereat. @1  @@Infinitum erit, si latius exempla conquiram, quibus €adpareat parvo magna constare. Quid ergo? quare et €medico et praeceptori plus quiddam debeo nec adversus €illos mercede defungor? Quia ex medico et prae-€ceptore in amicum transeunt et nos non arte, quam €vendunt, obligant, sed benigna et familiari voluntate. Itaque medico, si nihil amplius quam manum tangit €et me inter eos, quos perambulat, ponit sine ullo ad-€fectu facienda aut vitanda praecipiens, nihil amplius €debeo, quia me non tamquam amicum videt, sed tam-quam imperatorem. Ne praeceptorem quidem habeo €cur venerer, si me in grege discipulorum habuit, si €non putavit dignum propria et peculiari cura, si num-€quam in me derexit animum, et, cum in medium effunderet, quae sciebat, non didici, sed excepi. Quid €ergo est, quare istis multum debeamus? non quia €pluris est, quod vendiderunt, quam emimus, sed quia €nobis ipsis aliquid praestiterunt. Ille magis pependit, €quam medico necesse est; pro me, non pro fama artis €extimuit; non fuit contentus remedia monstrare: et €admovit; inter sollicitos adsedit, ad suspecta tempora €occurrit; nullum ministerium illi oneri, nullum fastidio fuit; gemitus meos non securus audivit; in turba €multorum invocantium ego illi potissima curatio fui; €tantum aliis vacavit, quantum mea valetudo permiserat: €huic ego non tamquam medico sed tamquam amico obligatus sum. Alter rursus docendo et laborem et €taedium tulit; praeter illa, quae a praecipientibus in @1 €commune dicuntur, aliqua instillavit ac tradidit, hor-€tando bonam indolem erexit et modo laudibus fecit animum, modo admonitionibus discussit desidiam; tum €ingenium latens et pigrum iniecta, ut ita dicam, manu €extraxit; nec, quae sciebat, maligne dispensavit, quo €diutius esset necessarius, sed cupit, si posset, universa €transfundere: ingratus sum, nisi illum inter gratissimas €necessitudines diligo.  @@Sordidissimorum quoque artificiorum institoribus €supra constitutum aliquid adiecimus, si nobis illorum €opera enixior visa est; et gubernatori et opifici vilissi-€mae mercis et in diem locanti manus suas corollarium €adspersimus. In optimis vero artibus, quae vitam aut €conservant aut excolunt, qui nihil se plus existimat debere, quam pepigit, ingratus est. Adice, quod talium €studiorum traditio miscet animos; hoc cum factum est, €tam medico quam praeceptori pretium operae solvitur, €animi debetur.  @@Platon cum flumen nave transisset nec ab illo €quicquam portitor exegisset, honori hoc suo datum €credens dixit positum illi esse apud Platonem officium; þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨’„deinde paulo post, cum alium atque alium gratis eadem €sedulitate transveheret, negavit illi iam apud Platonem positum officium. Nam ut tibi debeam aliquid pro €eo, quod praestas, debes non tantum mihi praestare, €sed tamquam mihi; non potes ob id quemquam ad-€pellare, quod spargis in populum. Quid ergo? nihil €tibi debebitur pro hoc? Tamquam ab uno nihil; cum €omnibus solvam, quod cum omnibus debeo.  @@"Negas" inquit "ullum dare beneficium eum, qui €me gratuita nave per flumen Padum tulit?" Nego. @1 €Aliquid boni facit, beneficium non dat; facit enim aut €sua causa aut utique non mea; ad summam ne ipse €quidem se mihi beneficium iudicat dare, sed aut rei €publicae aut viciniae aut ambitioni suae praestat et €pro hoc aliud quoddam commodum expectat, quam quod a singulis recepturus est. "Quid ergo?" inquit, €"si princeps civitatem dederit omnibus Gallis, si in-€munitatem Hispanis, nihil hoc nomine singuli debe-€bunt?" Quidni debeant? debebunt autem non tam-€quam proprium beneficium, sed tamquam publici par-tem. "Nullam" inquit "habuit cogitationem illo tempore €mei, quo universis proderat; noluit mihi civitatem €proprie dare nec in me direxit animum; ita quare ei €debeam, qui me sibi non substituit, cum facturus esset, quod fecit?" Primum, cum cogitavit Gallis €omnibus prodesse, et mihi cogitavit prodesse; eram €enim Gallus et me, etiam si non mea, publica tamen €nota conprendit. Deinde ego quoque illi non tam-€quam proprium debebo, sed tamquam commune munus; €[2unus]2 ex populo non tamquam pro me solvam, sed tamquam pro patria conferam. Si quis patriae meae €pecuniam credat, non dicam me illius debitorem nec €hoc aes alienum profitebor aut candidatus aut reus; €ad exolvendum tamen hoc dabo portionem meam. Sic €istius muneris, quod universis datur, debitorem me €nego, quia mihi quidem dedit sed non propter me, et €mihi quidem, sed nesciens, an mihi daret; nihilo minus €aliquid mihi dependendum sciam, quia ad me quoque €circumitu longo pervenit. Propter me debet factum €esse, quod me obliget. @1  @@"Isto" inquit "modo nec lunae nec soli quicquam €debes; non enim propter te moventur." Sed cum in €hoc moveantur, ut universa conservent, et pro me moventur; universorum enim pars sum. Adice nunc, €quod nostra et horum condicio dissimilis est; nam qui €mihi prodest, ut per me prosit sibi, non dedit bene-€ficium, quia me instrumentum utilitatis suae fecit; sol €autem et luna, etiam si nobis prosunt sua causa, non €in hoc tamen prosunt, ut per nos prosint sibi; quid €enim nos conferre illis possumus?  @@"Sciam" inquit "solem ac lunam nobis velle €prodesse, si nolle potuerint; illis autem non licet non €moveri. Ad summam consistant et opus suum inter-mittant." Hoc vide quot modis refellatur. Non ideo €minus vult, qui non potest nolle; immo maximum €argumentum est firmae voluntatis ne mutari quidem €posse. Vir bonus non potest non facere, quod facit; €non enim erit bonus, nisi fecerit; ergo nec bonus vir €beneficium dat, quia facit, quod debet, non potest autem non facere, quod debet. Praeterea multum interest, €utrum dicas: "Non potest hoc non facere", quia cogitur, €an: "Non potest nolle". Nam si necesse est illi facere, €non debeo ipsi beneficium, sed cogenti; si necesse est €illi velle ob hoc, quia nihil habet melius, quod velit, €ipse se cogit; ita, quod tamquam coacto non deberem, tamquam cogenti debeo. "Desinant" inquit "velle." €Hoc loco tibi illud occurrat: Quis tam demens est, ut €eam neget voluntatem esse, cui non est periculum de-€sinendi vertendique se in contrarium, cum ex diverso €nemo aeque videri debeat velle, quam cuius voluntas €usque eo certa est, ut aeterna sit? An, si is quoque @1 €vult, qui potest statim nolle, is non videbitur velle, €in cuius naturam non cadit nolle?  @@"Agedum" inquit, "si possunt, resistant." Hoc €dicis: "Omnia ista ingentibus intervallis diducta et in €custodiam universi disposita stationes suas deserant; €subita confusione rerum sidera sideribus incurrant, et €rupta rerum concordia in ruinam divina labantur, con-€textusque velocitatis citatissimae in tot saecula pro-€missas vices in medio itinere destituat, et, quae nunc €alternis eunt redeuntque oportunis libramentis mun-€dum ex aequo temperantia, repentino concrementur €incendio, et ex tanta varietate solvantur atque eant in €unum omnia; ignis cuncta possideat, quem deinde pigra €nox occupet, et profunda vorago tot deos sorbeat"; €est tanti, ut tu coarguaris, ista concidere? Prosunt €tibi etiam invito euntque ista tua causa, etiam si €maior illis alia ac prior causa est.  @@Adice nunc, quod non externa cogunt deos, sed €sua illis in lege aeterna voluntas est. Statuerunt, quae €non mutarent; itaque non possunt videri facturi aliquid, €quamvis nolint, quia, quidquid desinere non possunt, €perseverare voluerunt, nec umquam primi consilii deos paenitet. Sine dubio stare illis et desciscere in con-€trarium non licet, sed non ob aliud, quam quia vis €sua illos in proposito tenet; nec inbecillitate perma-€nent, sed quia non libet ab optimis aberrare et sic ire decretum est. In prima autem illa constitutione, €cum universa disponerent, etiam nostra viderunt ratio-€nemque hominis habuerunt; itaque non possunt videri €sua tantum causa decurrere et explicare opus suum, @1 €quia pars operis et nos sumus. Debemus ergo et soli €et lunae et ceteris caelestibus beneficium, quia, etiam €si potiora illis sunt, in quae oriuntur, nos tamen in maiora ituri iuvant. Adice, quod ex destinato iuvant, €ideoque obligati sumus, quia non in beneficium igno-€rantium incidimus, sed haec, quae accipimus, accepturos €scierunt; et quamquam maius illis propositum sit €maiorque actus sui fructus, quam servare mortalia, €tamen in nostras quoque utilitates a principio rerum €praemissa mens est et is ordo mundo datus, ut ad-pareat curam nostri non inter ultima habitam. Debe-€mus parentibus nostris pietatem, et multi non, ut €gignerent, coierant; di non possunt videri nescisse, €quid effecturi essent, cum omnibus alimenta protinus €et auxilia providerint, nec eos per neclegentiam genuere, €quibus tam multa generabant. Cogitavit nos ante €natura, quam fecit, nec tam leve opus sumus, ut illi potuerimus excidere. Vide, quantum nobis permiserit, €quam non intra homines humani imperii condicio sit; €vide, in quantum corporibus vagari liceat, quae [2non]2 €coercuit fine terrarum, sed in omnem partem sui misit; €vide, animi quantum audeant, quemadmodum soli aut €noverint deos aut quaerant et mente in altum elata €divina comitentur: scies non esse hominem tumultu-arium et incogitatum opus. Inter maxima rerum sua-€rum natura nihil habet, quo magis glorietur, aut certe, €cui glorietur; quantus iste furor est controversiam dis €muneris sui facere! quomodo adversus eos hic erit gra-€tus, quibus gratia referri sine inpendio non potest, €qui negat se ab iis accepisse, a quibus cum maxime @1 €accepit, qui et semper daturi sunt et numquam recep-turi? quanta autem perversitas ob hoc alicui non €debere, quia etiam infitianti benignus est, et continua-€tionem ipsam seriemque beneficiorum argumentum vo-€care necessario dantis! "Nolo! sibi habeat! quis illum €rogat?" et omnes alias inpudentis animi voces his ad-€strue: non ideo de te minus meretur is, cuius liberalitas €ad te etiam, dum negas, pervenit, cuiusque beneficiorum €vel hoc maximum est, quod etiam querenti daturus est.  @@Non vides, quemadmodum teneram liberorum in-€fantiam parentes ad salubrium rerum patientiam co-€gant? Flentium corpora ac repugnantium diligenti €cura fovent et, ne membra libertas inmatura detor-€queat, in rectum exitura constringunt et mox liberalia €studia inculcant adhibito timore nolentibus; ad ultimum €audacem iuventam frugalitati, pudori, moribus bonis, si parum sequitur, coactam adplicant. Adulescentibus €quoque ac iam potentibus sui, si remedia metu aut €intemperantia reiciunt, vis adhibetur ac severitas. Ita-€que beneficiorum maxima sunt, quae a parentibus €accepimus, dum aut nescimus aut nolumus.  @@His ingratis et repudiantibus beneficia, non quia €nolunt, sed ne debeant, similes sunt ex diverso nimis €grati, qui aliquid incommodi precari solent iis, quibus þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨™„obligati sunt, aliquid adversi, in quo adfectum memo-rem accepti beneficii adprobent. An hoc recte faciant €et pia voluntate, quaeritur; quorum animus simillimus €est pravo amore flagrantibus, qui amicae suae optant €exilium, ut desertam fugientemque comitentur, optant €inopiam, ut magis desideranti donent, optant morbum, €ut adsideant, et, quidquid inimicus optaret, amantes @1 €vovent. Fere idem itaque exitus est odii et amoris insani. Tale quiddam et his accidit, qui amicis in-€commoda optant, quae detrahant, et ad beneficium in-€iuria veniunt, cum satius sit vel cessare, quam per scelus officio locum quaerere. Quid, si gubernator a €dis tempestates infestissimas et procellas petat, ut €gratior ars sua periculo fiat? quid, si imperator deos €oret, ut magna vis hostium circumfusa castris fossas €subito inpetu conpleat et vallum trepidante exercitu €vellat et in ipsis portis infesta signa constituat, quo €maiore cum gloria rebus lassis profligatisque succurrat? Omnes isti beneficia sua detestabili via ducunt, qui €deos contra eum advocant, cui ipsi adfuturi sunt, et €ante illos sterni quam erigi volunt; inhumana ista €perverse grati animi natura est contra eum optare, €cui honeste deesse non possis.  @@"Non nocet" inquit "illi votum meum, quia €simul opto et periculum et remedium." Hoc dicis €non nihil te peccare sed minus, quam si sine remedio €periculum optares. Nequitia est ut extrahas mergere, €evertere ut suscites, ut emittas includere; non est €beneficium iniuriae finis, nec umquam id detraxisse meritum est, quod ipse, qui detraxit, intulerat. Non €volneres me malo, quam sanes. Potes inire gratiam, €si, quia volneratus sum, sanas, non, si volneras, ut €sanandus sim; numquam cicatrix nisi conlata volneri €placuit, quod ita coisse gaudemus, ut non fuisse malle-€mus. Si hoc ei optares, cuius nullum beneficium €haberes, inhumanum erat votum; quanto inhumanius €ei optas, cui beneficium debes! @1  @@"Simul" inquit, "ut possim ferre illi opem, precor." €Primum, ut te in media parte voti tui occupem, iam €ingratus es; nondum audio, quid illi velis praestare, €scio, quid illum velis pati. Sollicitudinem illi et metum €et maius aliquod inprecaris malum. Optas, ut ope €indigeat: hoc contra illum est; optas, ut ope tua in-€digeat: hoc pro te est. Non succurrere vis illi, sed solvere; qui sic properat, solvi vult, non solvere. Ita, €quod unum in voto tuo honestum videri poterat, ipsum €turpe et ingratum est, nolle debere; optas enim, non €ut tu facultatem habeas referendae gratiae, sed ut ille €necessitatem inplorandae. Superiorem te facis et, quod €nefas est, bene meritum ad pedes tuos mittis. Quanto €satius est honesta voluntate debere, quam rationem per malam solvere! Si infitiareris, quod acceperas, €minus peccares; nihil enim, nisi quod dederat, amitteret; €nunc vis illum subici tibi, iactura rerum suarum et €status mutatione in id devocari, ut infra beneficia sua €iaceat. Gratum te putabo? coram eo, cui prodesse vis, €opta. Votum tu istud vocas, quod inter gratum et €inimicum potest dividi, quod non dubites adversarium et hostem fecisse, si extrema taceantur? Hostes quo-€que optaverunt capere quasdam urbes, ut servarent, et €vincere quosdam, ut ignoscerent, nec ideo non hostilia €vota, in quibus, quod mitissimum est, post crudelitatem venit. Denique qualia esse iudicas vota, quae nemo €minus tibi volet, quam is, pro quo fiunt, succedere? €Pessime cum eo agis, cui vis a dis noceri, a te suc-€curri, inique cum ipsis dis; illis enim durissimas partes inponis, tibi humanas; ut tu prosis, di nocebunt. Si @1 €accusatorem submitteres, quem deinde removeres, si €aliqua illum lite inplicares, quam subinde discuteres, €nemo de tuo scelere dubitaret; quid interest, utrum €istuc fraude temptetur an voto, nisi quod potentiores illi adversarios quaeris? Non est, quod dicas: "Quam €enim illi iniuriam facio?" votum tuum aut supervacuum €est aut iniuriosum, immo iniuriosum, etiam si inritum. €Quidquid non efficis, dei munus est, iniuria vero, quid-€quid optas. Sat est; tibi non aliter debemus irasci, €quam si profeceris.  @@"Si vota" inquit "valuissent, et in hoc valuis-€sent, ut tutus esses." Primum certum mihi optas €periculum sub incerto auxilio. Deinde utrumque cer-tum puta: quod nocet, prius est. Praeterea tu con-€dicionem voti tui nosti, me tempestas occupavit portus €ac praesidii dubium. Quantum tormentum existimas, €etiam si accepero, eguisse? etiam si servatus fuero, €trepidasse? etiam si absolutus fuero, causam dixisse? €Nullius metus tam gratus est finis, ut non gratior sit solida et inconcussa securitas. Opta, ut reddere mihi €beneficium possis, cum opus erit, non, ut opus sit. Si €esset in tua potestate, quod optas, ipse fecisses.  @@Quanto hoc honestius votum est: "Opto, in eo €statu sit, quo semper beneficia distribuat, numquam €desideret; sequatur illum materia, qua tam benigne €utitur, largiendi iuvandique; numquam illi sit dando-€rum beneficiorum inopia, datorum paenitentia; naturam €per se pronam ad misericordiam, humanitatem, clemen-€tiam inritet ac provocet turba gratorum, quos illi et €habere contingat nec experiri necesse sit; ipse nulli @1 €inplacabilis sit, ipsi nemo placandus; tam aequali in €eum fortuna indulgentia perseveret, ut nemo in illum possit esse nisi conscientia gratus." Quanto haec €iustiora vota sunt, quae te in nullam occasionem diffe-€runt, sed gratum statim faciunt! Quid enim prohibet €referre gratiam prosperis rebus? quam multa sunt, per €quae, quidquid debemus, reddere etiam felicibus possu-€mus! fidele consilium, adsidua conversatio, sermo comis €et sine adulatione iocundus, aures, si deliberari velit, €diligentes, tutae, si credere, convictus familiaritas. €Neminem tam alte secunda posuerunt, ut non illi eo €magis amicus desit, quia nihil absit.  @@Ista tristis et omni voto submovenda occasio ac €procul repellenda; ut gratus esse possis, iratis dis opus €est? Ne ex hoc quidem peccare te intellegis, quod €melius cum eo agitur, cui ingratus es? Propone animo €tuo carcerem, vincula, sordes, servitutem, bellum, ege-€statem; haec sunt occasiones voti tui; si quis tecum contraxit, per ista dimittitur. Quin potius eum poten-€tem esse vis, cui plurimum debes, [2et]2 beatum? quid €enim, ut dixi, vetat te referre etiam summa felicitate €praeditis gratiam? cuius plena tibi occurret et varia €materia. Quid? tu nescis debitum etiam locupletibus solvi? Nec te invitum distringam; omnia sane exclu-€serit opulenta felicitas, monstrabo tibi, cuius rei inopia €laborent magna fastigia, quid omnia possidentibus desit: €scilicet ille, qui verum dicat et hominem inter mentien-€tes stupentem ipsaque consuetudine pro rectis blanda €audiendi ad ignorantiam veri perductum vindicet a @1 consensu concentuque falsorum. Non vides, quemad-€modum illos in praeceps agat extincta libertas et fides in obsequium servile submissa? Dum nemo ex animi €sui sententia suadet dissuadetque, sed adulandi certamen €est et unum amicorum omnium officium, una contentio, €quis blandissime fallat, ignoravere vires suas, et, dum €se tam magnos, quam audiunt, credunt, adtraxere super-€vacua et in discrimen rerum omnium perventura bella, €utilem et necessariam rupere concordiam, secuti iram, €quam nemo revocabat, multorum sanguinem hauserunt fusuri novissime suum; dum vindicant inexplorata pro €certis flectique non minus existimant turpe quam vinci €et perpetua credunt, quae in summum perducta maxime €nutant, ingentia super se ac suos regna fregerunt; nec €intellexerunt in illa scena vanis et cito diffluentibus €bonis refulgente ex eo tempore ipsos nihil non adversi €expectare debuisse, ex quo nihil veri audire potuerunt.  @@Cum bellum Graeciae indiceret Xerxes, animum €tumentem oblitumque, quam caducis confideret, nemo €non inpulit. Alius aiebat non laturos nuntium belli et ad primam adventus famam terga versuros; alius €nihil esse dubii, quin illa mole non vinci solum Graecia, €sed obrui posset; magis verendum, ne vacuas desertas-€que urbes invenirent et profugis hostibus vastae soli-€tudines relinquerentur non habituris, ubi tantas vires exercere possent; alius vix illi rerum naturam sufficere, þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨Ÿ“‚angusta esse classibus maria, militi castra, explicandis €equestribus copiis campestria, vix patere caelum satis ad emittenda omni manu tela. Cum in hunc modum €multa undique iactarentur, quae hominem nimia aesti-€matione sui furentem concitarent, Demaratus Lacedae-€monius solus dixit ipsam illam, qua sibi placeret, €multitudinem indigestam et gravem metuendam esse @1 €ducenti; non enim vires habere, sed pondus; inmodica €numquam regi posse, nec diu durare, quidquid regi non potest. "In primo" inquit "statim monte Lacones €obiecti dabunt sui experimentum. Tot ista gentium €milia trecenti morabuntur; haerebunt in vestigio fixi €et conmissas sibi angustias armis tuebuntur, corporibus €obstruent; tota illos Asia non movebit loco; tantas €minas belli et paene totius generis humani ruentis in-petum paucissimi sistent. Cum te mutatis legibus €suis natura transmiserit, in semita haerebis et aestima-€bis futura damna, cum conputaveris, quanti Thermo-€pylarum angusta constiterint; scies te fugari posse, cum scieris posse retineri. Cedent quidem tibi pluri-€bus locis velut torrentis modo ablati, cuius cum magno €terrore prima vis defluit; deinde hinc atque illinc co-orientur et tuis te viribus prement. Verum est, quod €dicitur, maiorem belli adparatum esse, quam qui recipi €ab his regionibus possit, quas obpugnare constituis, €sed haec res contra nos est; ob hoc ipsum te Graecia vincet, quia non capit: uti toto te non potes. Prae-€terea, quae una rebus salus est, occurrere ad primos €rerum inpetus et inclinatis opem ferre non poteris nec €fulcire ac firmare labentia; multo ante vinceris, quam victum esse te sentias. Ceterum non est, quod exer-€citum tuum ob hoc sustineri non putes posse, quia €numerus eius duci quoque ignotus est; nihil tam €magnum est, quod perire non possit, cui nascitur in €perniciem, ut alia quiescant, ex ipsa magnitudine sua causa." Acciderunt, quae Demaratus praedixerat; divina €atque humana inpellentem et mutantem, quidquid ob- @1 €stiterat, trecenti stare iusserunt, stratusque passim per €totam Graeciam Perses intellexit, quantum ab exercitu €turba distaret. Itaque Xerxes pudore quam damno €miserior Demarato gratias egit, quod solus sibi verum dixisset, et permisit petere, quod vellet. Petit ille, €ut Sardis, maximam Asiae civitatem, curru vectus in-€traret rectam capite tiaram gerens; id solis datum €regibus. Dignus fuerat praemio, ante quam peteret; €sed quam miserabilis gens, in qua nemo fuit, qui verum €diceret regi, nisi qui non dicebat sibi!  @@Divus Augustus filiam ultra inpudicitiae male-€dictum inpudicam relegavit et flagitia principalis domus €in publicum emisit: admissos gregatim adulteros, per-€erratam nocturnis comissationibus civitatem, forum €ipsum ac rostra, ex quibus pater legem de adulteriis €tulerat, filiae in stupra placuisse, cottidianum ad Mar-€syam concursum, cum ex adultera in quaestuariam €versa ius omnis licentiae sub ignoto adultero peteret. Haec tam vindicanda principi quam tacenda, quia qua-€rundam rerum turpitudo etiam ad vindicantem redit, €parum potens irae publicaverat. Deinde, cum inter-€posito tempore in locum irae subisset verecundia, €gemens, quod non illa silentio pressisset, quae tam diu €nescierat, donec loqui turpe esset, saepe exclamavit: €"Horum mihi nihil accidisset, si aut Agrippa aut €Maecenas vixisset!" Adeo tot habenti milia hominum duos reparare difficile est. Caesae sunt legiones et €protinus scriptae; fracta classis et intra paucos dies €natavit nova; saevitum est in opera publica ignibus, @1 €surrexerunt meliora consumptis: tota vita Agrippae et €Maecenatis vacavit locus. Quid? putem defuisse similes, €qui adsumerentur, an ipsius vitium fuisse, quia maluit queri quam quaerere? Non est, quod existimemus €Agrippam et Maecenatem solitos illi vera dicere; qui €si vixissent, inter dissimulantes fuissent. Regalis in-€genii mos est in praesentium contumeliam amissa lau-€dare et his virtutem dare vera dicendi, a quibus iam €audiendi periculum non est.  @@Sed ut me ad propositum reducam, vides, quam €facile sit gratiam referre felicibus et in summo huma-€narum opum positis. Dic illis, non quod volunt audire, €sed quod audisse semper volent; plenas aures adula-€tionibus aliquando vera vox intret; da consilium utile. Quaeris, quid felici praestare possis? effice, ne felicitati €suae credat, ut sciat illam multis et fidis manibus €continendam. Parum in illum contuleris, si illi stul-€tam fiduciam permansurae semper potentiae excusseris €docuerisque mobilia esse, quae dedit casus, et maiore €cursu fugere, quam veniunt, nec iis portionibus, quibus €ad summa perventum est, retro iri, sed saepe inter maximam fortunam et ultimam nihil interesse? Nescis, €quantum sit pretium amicitiae, si non intellegis multum €te ei daturum, cui dederis amicum, rem non domibus €tantum, sed saeculis raram, quae non aliubi magis de-est, quam ubi creditur abundare. Quid? istos tu libros, €quos vix nomenclatorum conplectitur aut memoria aut €manus, amicorum existimas esse? non sunt isti amici, €qui agmine magno ianuam pulsant, qui in primas et €secundas admissiones digeruntur.  @@Consuetudo ista vetus est regibus regesque simu-€lantibus populum amicorum discribere, et proprium @1 €superbiae magno aestimare introitum ac tactum sui €liminis et pro honore dare, ut ostio suo propius ad-€sideas, ut gradum prior intra domum ponas, in qua €deinceps multa sunt ostia, quae receptos quoque ex-cludant. Apud nos primi omnium [2C.]2 Gracchus et mox €Livius Drusus instituerunt segregare turbam suam et €alios in secretum recipere, alios cum pluribus, alios €universos. Habuerunt itaque isti amicos primos, ha-buerunt secundos, numquam veros. Amicum vocas, €cuius disponitur salutatio? aut potest huius tibi fides €patere, qui per fores maligne apertas non intrat, sed €inlabitur? huic pervenire usque ad libertatem de-€stringendam licet, cuius volgare et publicum verbum €et promiscuum ignotis 'have!' non nisi suo ordine emittitur? Ad quemcumque itaque istorum veneris, €quorum salutatio urbem concutit, scito, etiam si ani-€madverteris obsessos ingenti frequentia vicos et con-€meantium in utramque partem catervis itinera con-€pressa, tamen venire te in locum hominibus plenum, amicis vacuum. In pectore amicus, non in atrio quae-€ritur; illo recipiendus, illic retinendus est et in sensus €recondendus. Hoc doce: gratus es.  @@Male de te existimas, si inutilis es nisi adflicto, €si rebus bonis supervacuus es. Quemadmodum te et €in dubiis et in adversis et in laetis sapienter geris, ut €dubia prudenter tractes, adversa fortiter, laeta moderate, €ita in omnia utilem te exhibere amico potes. Adversa €eius nec deserueris nec optaveris; multa nihilo minus, €ut non optes, in tanta varietate, quae tibi materiam exercendae fidei praebeant, incident. Quemadmodum, €qui optat divitias alicui in hoc, ut illarum ipse partem @1 €ferat, quamvis pro illo videatur optare, sibi prospicit, €sic, qui optat amico aliquam necessitatem, quam ad-€iutorio suo fideque discutiat, quod est ingrati, se illi €praefert et tanti existimat illum miserum esse, ut ipse €gratus sit, ob hoc ipsum ingratus; exonerare enim se vult et gravi sarcina liberare. Multum interest, utrum €properes referre gratiam, ut reddas beneficium, an ne €debeas. Qui reddere vult, illius se commodo aptabit €et idoneum illi venire tempus volet; qui nihil aliud €quam ipse liberari vult, quo modo cumque ad hoc cupiet pervenire, quod est pessimae voluntatis. "Ista" inquit €"festinatio nimium grati est!" Id apertius exprimere €non possum, quam si repetivero, quod dixi: Non vis €reddere acceptum beneficium, sed effugere. Hoc dicere €videris: "Quando isto carebo? quocumque modo mihi €laborandum est, ne isti obligatus sim." Si optares, €ut illi de suo solveres, multum abesse videreris a €grato; hoc, quod optas, iniquius est: execraris enim €illum et caput sanctum tibi dira precatione defigis. Nemo, ut existimo, de inmanitate animi tui dubitaret, €si aperte illi paupertatem, si captivitatem, si famem €ac metum inprecareris; at quid interest, utrum vox €ista sit voti tui an vis? aliquid enim horum optas. þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨£•…I nunc et hoc esse grati puta, quod ne ingratus qui-€dem faceret, qui modo non usque in odium, sed tan-€tum usque ad infitiationem beneficii perveniret! @1  @@Quis pium dicet Aenean, si patriam capi voluerit, €ut captivitati patrem eripiat? Quis Siculos iuvenes €ut bona liberis exempla monstrabit, si optaverint, ut €Aetna inmensam ignium vim super solitum ardens et €incensa praecipitet datura ipsis occasionem exhibendae pietatis ex medio parentibus incendio raptis? Nihil €debet Scipioni Roma, si Punicum bellum, ut finiret, €aluit; nihil Deciis, quod morte patriam servaverunt, €si prius optaverant, ut devotioni fortissimae locum €ultima rerum necessitas faceret. Gravissima infamia €est medici opus quaerere; multi, quos auxerant morbos €et inritaverant, ut gloria maiore sanarent, non potu-€erunt discutere aut cum magna miserorum vexatione €vicerunt.  @@Callistratum aiunt (ita certe Hecaton auctor €est), cum in exilium iret, in quod multos cum illo €simul seditiosa civitas et intemperanter libera expulerat, €optante quodam, ut Atheniensibus necessitas restituendi exules esset, abominatum talem reditum. Rutilius €noster animosius, cum quidam illum consolaretur et €diceret instare arma civilia, brevi futurum, ut omnes €exules reverterentur: "Quid tibi" inquit "mali feci, ut €mihi peiorem reditum quam exitum optares? Ut malo, €patria exilio meo erubescat, quam reditu maereat!" €Non est istud exilium, cuius neminem non magis quam @1 damnatum pudet. Quemadmodum illi servaverunt bo-€norum civium officium, qui reddi sibi penates suos €noluerunt clade communi, quia satius erat duos iniquo €malo adfici quam omnes publico, ita non servat grati €hominis adfectum, qui bene de se merentem difficulta-€tibus vult obprimi, quas ipse submoveat, quia, etiam €si bene cogitat, male precatur. Ne in patrocinium €quidem, nedum in gloriam est incendium extinxisse, €quod feceris.  @@In quibusdam civitatibus inpium votum sceleris €vicem tenuit. Demades certe Athenis eum, qui ne-€cessaria funeribus venditabat, damnavit, cum probasset €magnum lucrum optasse, quod contingere illi sine mul-€torum morte non poterat. Quaeri tamen solet, an €merito damnatus sit. Fortasse optavit, non ut multis €venderet, sed ut care, ut parvo sibi constarent, quae venditurus esset. Cum constet negotiatio eius ex empto €et vendito, quare votum eius in unam partem trahis, €cum lucrum ex utraque sit? Praeterea omnes licet, €qui in ista negotiatione sunt, damnes; omnes enim €idem volunt, id est, intra se optant. Magnam partem €hominum damnabis; cui enim non ex alieno incom-modo lucrum? Miles bellum optat, si gloriam; agri-€colam annonae caritas erigit; eloquentiae pretium ex-€citat litium numerus; medicis gravis annus in quaestu €est; institores delicatarum mercium iuventus corrupta €locupletat; nulla tempestate tecta, nullo igne laedantur: €iacebit opera fabrilis. Unius votum deprensum est, omnium simile est. An tu Arruntium et Haterium et @1 €ceteros, qui captandorum testamentorum artem pro-€fessi sunt, non putas eadem habere quae dissignatores €et libitinarios vota? illi tamen, quorum mortes optent, €nesciunt, hi familiarissimum quemque, ex quo propter €amicitiam spei plurimum est, mori cupiunt; illorum €damno nemo vivit, hos, quisquis differt, exhaurit; optant €ergo non tantum, ut accipiant, quod turpi servitute meruerunt, sed etiam, ut tributo gravi liberentur. Non €est itaque dubium, quin hi magis, quod damnatum est €in uno, optent, quibus, quisquis morte profuturus est, €vita nocet; omnium tamen istorum tam nota sunt vota €quam inpunita. Denique se quisque consulat et in €secretum pectoris sui redeat et inspiciat, quid tacitus €optaverit: quam multa sunt vota, quae etiam sibi fateri €pudet! quam pauca, quae facere coram teste possimus!  @@Sed non, quidquid reprehendendum, etiam dam-€nandum est, sicut hoc votum amici, quod in manibus €est, male utentis bona voluntate et in id vitium in-€cidentis, quod devitat; nam dum gratum animum festi-nat ostendere, ingratus est. Hoc ait: "In potestatem €meam recidat, gratiam meam desideret, sine me salvus, €honestus, tutus esse non possit, tam miser sit, ut illi €beneficii loco sit, quidquid redditur." Haec dis audien-€tibus: "Circumveniant illum domesticae insidiae, quas €ego possim solus obprimere, instet potens inimicus et €gravis, infesta turba nec inermis, creditor urgueat,  accusator." Vide, quam sis aecus: horum optares nihil, €si tibi beneficium non dedisset. Ut alia taceam, quae €graviora conmittis pessima pro optimis referendo, hoc €certe delinquis, quod non expectas suum cuiusque rei €tempus, quod aeque peccat, qui non sequitur, quam qui €antecedit. Quomodo beneficium non semper recipien- @1 dum est, sic non utique reddendum. Si mihi non de-€sideranti redderes, ingratus esses; quanto ingratior es, €qui desiderare me cogis! Expecta! quare subsidere €apud te munus meum non vis? quare obligatum moleste €[2te]2 fers? quare quasi cum acerbo feneratore signare €rationem parem properas? quid mihi negotium quaeris? €quid in me deos inmittis? quomodo exigeres, qui sic €reddis?  @@Ante omnia ergo, Liberalis, hoc discamus, beneficia €debere secure et occasiones reddendorum observare, €non manu facere. Ipsam hanc cupiditatem primo quo-€que tempore liberandi se meminerimus ingrati esse; €nemo enim libenter reddit, quod invitus debet, et, quod €apud se esse non vult, onus iudicat esse, non munus. Quanto melius ac iustius in promptu habere merita €amicorum et offerre, non ingerere, nec obaeratum se €iudicare, quoniam beneficium commune vinculum est €et inter se duos adligat! Dic: "Nihil moror, quominus €tuum revertatur; opto, hilaris accipias. Si necessitas €alterutri nostrum inminet fatoque quodam datum est, €ut aut tu cogaris beneficium recipere aut ego [2alterum]2 €accipere, det potius, qui solet. Ego paratus sum: €@@@@nulla mora in Turno est; €ostendam hunc animum, cum primum tempus advenerit; €interim di testes sunt."  @@Soleo, mi Liberalis, notare hunc in te adfectum €et quasi manu prendere verentis et aestuantis, ne in €ullo officio sis tardior. Non decet gratum animum @1 €sollicitudo, contra summa fiducia sui et ex conscientia €veri amoris dimissa omnis anxietas. Tam convicium €est: 'Recipe' quam: 'Debes'. Hoc primum beneficii €dati sit ius, ut recipiendi tempus eligat, qui dedit. "At vereor, ne homines de me sequius loquantur." €Male agit, qui famae, non conscientiae gratus est. Duos €istius rei iudices habes, illum, [2quem non debes timere, €et te,]2 quem non potes. "Quid ergo? si nulla inter-€venerit occasio, semper debebo?" Debebis; sed palam €debebis, sed libenter debebis, sed cum magna voluptate €apud te depositum intueberis. Paenitet accepti beneficii, €quem nondum redditi piget; quare, qui tibi dignus €visus est, a quo acciperes, indignus videatur, cui diu €debeas?  @@In magnis erroribus sunt, qui ingentis animi €credunt proferre, donare, plurium sinum ac domum €inplere, cum ista interdum non magnus animus faciat, €sed magna fortuna; nesciunt, quanto interim maius ac €difficilius sit capere, quam fundere. Nam, ut nihil €alteri detraham, quoniam utrumque, ubi virtute fit, €par est, non minoris est animi beneficium debere quam €dare; eo quidem operosius hoc quam illud, quo maiore diligentia custodiuntur accepta, quam dantur. Itaque €non est trepidandum, quam cito reponamus, nec pro-€currendum intempestive, quia aeque delinquit, qui ad €referendam gratiam suo tempore cessat, quam qui €alieno properat. Positum est illi apud me; nec illius @1 €nomine nec meo timeo. Bene illi cautum est; non €potest hoc beneficium perdere nisi mecum, immo ne mecum quidem: egi illi gratias, id est, rettuli. Qui €nimis de reddendo beneficio cogitat, nimis cogitare €alterum de recipiendo putat. Praestet se in utrumque €facilem: si vult recipere beneficium, referamus redda-€musque laeti; si illud apud nos custodiri mavult, quid €thensaurum eius eruimus? quid custodiam recusamus? €dignus est, quoi, utrum volet, liceat. Opinionem qui-€dem et famam eo loco habeamus, tamquam non ducere €sed sequi debeat. @1 þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ·¯ôÿ@@@@{1LIBER VII}1 ¡@@Bonum, mi Liberalis, habeas animum volo: €@@@@in manibus terrae; non hic te carmine longo €@@@@atque per ambages et longa exorsa tenebo. €Reliqua hic liber cogit, et exhausta materia circum-€spicio, non quid dicam, sed quid non dixerim; boni €tamen consules, quidquid ibi superest, cum tibi super-fuerit. Si voluissem lenocinari mihi, debuit paulatim €opus crescere et ea pars in finem reservari, quam €quilibet etiam satiatus adpeteret. Sed quidquid maxime €necessarium erat, in primum congessi; nunc, si quid €effugit, recolligo. Nec mehercules, si me interroges, €nimis ad rem existimo pertinere, ubi dicta sunt, quae €regunt mores, prosequi cetera non in remedium animi, sed in exercitationem ingenii inventa. Egregie enim €hoc dicere Demetrius Cynicus, vir meo iudicio magnus, @1 €etiam si maximis conparetur, solet plus prodesse, si €pauca praecepta sapientiae teneas, sed illa in promptu €tibi et in usu sint, quam si multa quidem didiceris, sed illa non habeas ad manum. 'Quemadmodum' in-€quit 'magnus luctator est, non qui omnes numeros €nexusque perdidicit, quorum usus sub adversario rarus €est, sed qui in uno se aut altero bene ac diligenter €exercuit et eorum occasiones intentus expectat (neque €enim refert, quam multa sciat, si scit, quantum victo-€riae satis est), sic in hoc studio multa delectant, pauca vincunt. Licet nescias, quae ratio oceanum effundat €ac revocet, quare septimus quisque annus aetati signum €inprimat, quare latitudo porticus ex remoto spectanti-€bus non servet portionem suam, sed ultima in angustius €coeant et columnarum novissime intervalla iungantur, €quid sit, quod geminorum conceptum separet, partum €iungat, utrum unus concubitus spargatur in duos an €totiens concepti sint, cur pariter natis fata diversa €sint maximisque rerum spatiis distent, quorum inter €ortus minimum interest: non multum tibi nocebit €transisse, quae nec licet scire nec prodest. Involuta veritas in alto latet. Nec de malignitate naturae queri €possumus, quia nullius rei difficilis inventio est, nisi €cuius hic unus inventae fructus est, invenisse; quid-€quid nos meliores beatosque facturum est, aut in aperto aut in proximo posuit. Si animus fortuita contempsit, €si se supra metus sustulit nec avida spe infinita con-€plectitur, sed didicit a se petere divitias; si deorum €hominumque formidinem eiecit et scit non multum €esse ab homine timendum, a deo nihil; si contemptor @1 €omnium, quibus torquetur vita, dum ornatur, eo per-€ductus est, ut illi liqueat mortem nullius mali materiam €esse, multorum finem; si animum virtuti consecravit €et, quacumque vocat illa, planum putat; si sociale €animal et in commune genitus mundum ut unam om-€nium domum spectat et conscientiam suam dis aperuit €semperque tamquam in publico vivit se magis veritus €quam alios: subductus ille tempestatibus in solido ac €sereno stetit consummavitque scientiam utilem ac ne-€cessariam. Reliqua oblectamenta otii sunt; licet enim €iam in tutum retracto animo ad haec quoque excurrere €cultum, non robur, ingeniis adferentia.'  @@Haec Demetrius noster utraque manu tenere pro-€ficientem iubet, haec nusquam dimittere, immo ad-€figere et partem sui facere eoque cottidiana meditatione €perduci, ut sua sponte occurrant salutaria et ubique €ac statim desiderata praesto sint et sine ulla mora veniat illa turpis honestique distinctio. Sciat nec €malum esse ullum nisi turpe nec bonum nisi honestum; €hac regula vitae opera distribuat; ad hanc legem et €agat cuncta et exigat miserrimosque mortalium iudicet, €in quantiscumque opibus refulgebunt, ventri ac libidini €deditos quorumque animus inerti otio torpet. Dicat €sibi ipse: 'Voluptas fragilis est, brevis, fastidio obiecta, €quo avidius hausta est citius in contrarium recidens, €cuius subinde necesse est aut paeniteat aut pudeat, in €qua nihil est magnificum aut quod naturam hominis €dis proximi deceat, res humilis, membrorum turpium aut vilium ministerio veniens, exitu foeda. Illa est @1 €voluptas et homine et viro digna non inplere corpus €nec saginare nec cupiditates inritare, quarum tutissima €est quies, sed perturbatione carere et ea, quam homi-€num inter se rixantium ambitus concutit, et ea, quae €intolerabilis ex alto venit, ubi de dis famae creditum est vitiisque illos nostris aestimavimus.' Hanc volup-€tatem aequalem, intrepidam, numquam sensuram sui €taedium percipit hic, quem deformamus quom maxime, €ut ita dicam, divini iuris atque humani peritus. Hic €praesentibus gaudet, ex futuro non pendet; nihil enim €firmi habet, qui in incerta propensus est. Magnis ita-€que curis exemptus et distorquentibus mentem nihil €sperat aut cupit nec se mittit in dubium suo contentus. Et ne illum existimes parvo esse contentum, omnia €illius sunt, non sic, quemadmodum Alexandri fuerunt, €cui, quamquam in litore rubri maris steterat, plus de-€erat, quam qua venerat. Illius ne ea quidem erant, €quae tenebat aut vicerat, cum in oceano Onesicritus €praemissus explorator erraret et bella in ignoto mari quaereret. Non satis adparebat inopem esse, qui extra €naturae terminos arma proferret, qui se in profundum €inexploratum et inmensum aviditate caeca prosus in-€mitteret? Quid interest, quot eripuerit regna, quot €dederit, quantum terrarum tributo premat? tantum €illi deest, quantum cupit.  @@Nec hoc Alexandri tantum vitium fuit, quem per €Liberi Herculisque vestigia felix temeritas egit, sed €omnium, quos fortuna inritavit inplendo. Cyrum et €Cambysen et totum regni Persici stemma percense: @1 €quem invenies, cui modum imperii satietas fecerit, qui €non vitam in aliqua ulterius procedendi cogitatione €finierit? Nec id mirum est: quidquid cupiditati con-€tingit, penitus hauritur et conditur, nec interest, quan-tum eo, quod inexplebile est, congeras. Unus est €sapiens, cuius omnia sunt nec ex difficili tuenda; non €habet mittendos trans maria legatos nec metanda in €ripis hostilibus castra, non oportunis castellis dispo-€nenda praesidia; non opus est legione nec equestribus €turmis. Quemadmodum di inmortales regnum inermes €regunt et illis rerum suarum ex edito tranquilloque €tutela est, ita hic officia sua, quamvis latissime pateant, €sine tumultu obit et omne humanum genus potentissi-mus eius optimusque infra se videt. Derideas licet: €ingentis spiritus res est, cum Orientem Occidentemque €lustraveris animo, quo etiam remota et solitudinibus €interclusa penetrantur, cum tot animalia, tantam copiam €rerum, quas natura beatissime fundit, adspexeris, emit-€tere hanc dei vocem: 'Haec omnia mea sunt!' Sic €fit, ut nihil cupiat, quia nihil est extra omnia.  @@'Hoc ipsum' inquis 'volui! teneo te! volo videre, €quomodo ex his laqueis, in quos tua sponte decidisti, €expliceris. Dic mihi: quemadmodum potest aliquis €donare sapienti, si omnia sapientis sunt? nam id quo-€que, quod illi donat, ipsius est. Itaque non potest €beneficium dari sapienti, cui, quidquid datur, de suo €datur; atqui dicitis sapienti posse donari. Idem autem €me scito et de amicis interrogare: omnia dicitis illis €esse communia; ergo nemo quicquam donare amico potest; donat enim illi communia.' Nihil prohibet €aliquid et sapientis esse [2et]2 etiam eius, qui possidet, €cui datum et adsignatum est. Iure civili omnia regis @1 €sunt, et tamen illa, quorum ad regem pertinet universa €possessio, in singulos dominos discripta sunt, et una-€quaeque res habet possessorem suum; itaque dare regi €et domum et mancipium et pecuniam possumus nec €donare illi de suo dicimur; ad regem enim potestas omnium pertinet, ad singulos proprietates. Fines Athe-€niensium aut Campanorum vocamus, quos deinde inter €se vicini privata terminatione distinguunt; et totus ager €utique ullius rei publicae est, pars deinde suo domino €quaeque censetur; ideoque donare agros nostros rei €publicae possumus, quamvis illius esse dicantur, quia aliter illius sunt, aliter mei. Numquid dubium est, €quin servus cum peculio domini sit? dat tamen domino €suo munus. Non enim ideo nihil habet servus, quia €non est habiturus, si dominus illum habere noluerit; €nec ideo non est munus, cum volens dedit, quia potuit eripi, etiam si noluisset. Quemadmodum probemus þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ·¤•‚omnia? nunc enim omnia sapientis esse inter duos €convenit; illud, quod quaeritur, colligendum est, quo-€modo liberalitatis materia adversus eum supersit, cuius universa esse concessimus. Omnia patris sunt, quae €in liberorum manu sunt; quis tamen nescit donare €aliquid et filium patri? Omnia deorum sunt; tamen €et dis donum posuimus et stipem iecimus. Non ideo, €quod habeo, meum non est, si meum tuum est; potest €enim idem meum esse et tuum. @@'Is' inquit, 'cuius prostitutae sunt, leno est; omnia €autem sapientis sunt; inter omnia et prostitutae sunt; €ergo prostitutae sapientis sunt. Leno autem est, cuius @1 prostitutae sunt; ergo sapiens leno est.' Sic illum €vetant emere, dicunt enim: 'Nemo rem suam emit; €omnia autem sapientis sunt; ergo sapiens nihil emit.' €Sic vetant mutuum sumere, quia nemo usuram pro €pecunia sua pendat. Innumerabilia sunt, per quae €cavillantur, cum pulcherrime, quid a nobis dicatur,  intellegant. Etenim sic omnia sapientis esse dico, ut €nihilo minus proprium quisque in rebus suis dominium €habeat, quemadmodum sub optimo rege omnia rex €imperio possidet, singuli dominio. Tempus istius pro-€bandae rei veniet; interim hoc huic quaestioni sat est €me id, quod aliter sapientis est, aliter meum est, posse donare sapienti. Nec mirum est aliquid ei, cuius est €totum, posse donari. Conduxi domum a te; in hac €aliquid tuum est, aliquid meum: res tua est, usus rei €tuae meus est. Itaque nec fructus tanges colono tuo €prohibente, quamvis in tua possessione nascantur, et, €si annona carior fuerit aut fames, €@@@@heu! frustra magnum alterius spectabis acervum €in tuo natum, in tuo positum, in horrea iturum tua. Nec conductum meum, quamquam sis dominus, intrabis €nec servum tuum, mercennarium meum, abduces et, €cum a te raedam conduxero, beneficium accipies, si €tibi in vehiculo tuo sedere permisero. Vides ergo €posse fieri, ut aliquis accipiendo, quod suum est, €munus accipiat.  @@In omnibus istis, quae modo rettuli, uterque eius-€dem rei dominus est. Quo modo? quia alter rei do-€minus est, alter usus. Libros dicimus esse Ciceronis; @1 €eosdem Dorus librarius suos vocat, et utrumque verum €est: alter illos tamquam auctor sibi, alter tamquam €emptor adserit; ac recte utriusque dicuntur esse, utrius-€que enim sunt, sed non eodem modo. Sic potest Titus Livius a Doro accipere aut emere libros suos. Possum €donare sapienti, quod viritim meum est, licet illius €sint omnia; nam cum regio more cuncta conscientia €possideat, singularum autem rerum in unumquemque €proprietas sit sparsa, et accipere munus et debere et emere et conducere potest. Caesar omnia habet, fiscus €eius privata tantum ac sua; et universa in imperio €eius sunt, in patrimonio propria. Quid eius sit, quid €non sit, sine diminutione imperii quaeritur; nam id €quoque, quod tamquam alienum abiudicatur, aliter €illius est. Sic sapiens animo universa possidet, iure €ac dominio sua.  @@Bion modo omnes sacrilegos esse argumentis col-€ligit, modo neminem. Cum omnes de saxo deiecturus €est, dicit: 'Quisquis id, quod deorum est, sustulit et €consumpsit atque in usum suum vertit, sacrilegus est; €omnia autem deorum sunt; quod quisque ergo tollit, €deorum tollit, quorum omnia sunt; ergo, quisquis tollit aliquid, sacrilegus est.' Deinde, cum effringi templa €et expilari inpune Capitolium iubet, dicit nullum sacri-€legum esse, quia, quidquid sublatum est, ex eo loco, €qui deorum erat, in eum transfertur locum, qui deorum est. Hic respondetur omnia quidem deorum esse, sed €non omnia dis dedicata; in iis observari sacrilegium, €quae religio numini adscripsit. Sic et totum mundum €deorum esse inmortalium templum, solum quidem am- @1 €plitudine illorum ac magnificentia dignum: tamen a €sacris profana discerni; non omnia licere in angulo, €cui fani nomen inpositum est, quae sub caelo et con-€spectu siderum licent. Iniuriam sacrilegus deo quidem €non potest facere, quem extra ictum sua divinitas €posuit, sed punitur, quia tamquam deo fecit: opinio illum nostra ac sua obligat poenae. Quomodo ergo €sacrilegus videtur, qui aliquid aufert sacri, etiam si, €quocumque transtulit, quod subripuerat, intra terminos €mundi est, sic et sapienti furtum potest fieri; auferetur €enim illi non ex iis, quae universa habet, sed ex iis, €quibus dominus inscriptus est, quae viritim ei serviunt. Illam alteram possessionem adgnoscet, hanc nolet €habere, si poterit, emittetque illam vocem, quam €Romanus imperator emisit, cum illi ob virtutem et €bene gestam rem publicam tantum agri decerneretur, €quantum arando uno die circumire potuisset: 'Non €opus est' inquit 'vobis eo cive, cui plus opus sit quam €uni civi.' Quanto maioris viri putas respuisse hoc €munus, quam meruisse! multi enim fines aliis abstule-€runt, sibi nemo constituit.  @@Ergo cum animum sapientis intuemur potentem €omnium et per universa dimissum, omnia illius esse €dicimus, cum ad hoc ius cottidianum, si ita res tulerit, €capite censebitur. Multum interest, possessio eius animo ac magnitudine aestimetur an censu. Haec uni-€versa habere, de quibus loqueris, abominabitur. Non €referam tibi Socraten, Chrysippum, Zenonem et ceteros €magnos quidem viros, maiores quidem, quia in laudem €vetustorum invidia non obstat. Paulo ante Demetrium @1 €rettuli, quem mihi videtur rerum natura nostris tulisse €temporibus, ut ostenderet nec illum a nobis corrumpi €nec nos ab ullo corrigi posse, virum exactae, licet €neget ipse, sapientiae firmaeque in iis, quae proposuit, €constantiae, eloquentiae vero eius, quae res fortissimas €deceat, non concinnatae nec in verba sollicitae, sed €ingenti animo, prout inpetus tulit, res suas prose-quentis. Huic non dubito quin providentia et talem €vitam et talem dicendi facultatem dederit, ne aut €exemplum saeculo nostro aut convicium deesset. Deme-€trio si res nostras aliquis deorum possidendas velit €tradere sub lege certa, ne liceat donare, adfirmaverim  repudiaturum dicturumque: 'Ego vero me ad istud €inextricabile pondus non adligo nec in altam faecem €rerum hunc expeditum hominem demitto. Quid ad €me defers populorum omnium mala? quae ne daturus €quidem acciperem, quoniam multa video, quae me do-€nare non deceat. Volo sub conspectu meo ponere, quae €gentium oculos regumque praestringunt, volo intueri pretia sanguinis animarumque vestrarum. Prima mihi €luxuriae spolia propone, sive illa vis per ordinem ex-€pandere sive, ut est melius, in unum acervum dare. €Video elaboratam scrupulosa distinctione testudinem €et foedissimorum pigerrimorumque animalium testas €ingentibus pretiis emptas, in quibus ipsa illa, quae €placet, varietas subditis medicamentis in similitudinem €veri coloratur. Video istic mensas et aestimatum €lignum senatorio censu, eo pretiosius, quo illud in plures nodos arboris infelicitas torsit. Video istic @1 €crystallina, quorum accendit fragilitas pretium; omnium €enim rerum voluptas apud inperitos ipso, quo fugari €debet, periculo crescit. Video murrea pocula; parum €scilicet luxuria magno fuerit, nisi, quod vomant, capa-cibus gemmis inter se propinaverint. Video uniones €non singulos singulis auribus conparatos; iam enim €exercitatae aures oneri ferundo sunt; iunguntur inter €se et insuper alii binis superponuntur; non satis mu-€liebris insania viros superiecerat, nisi bina ac terna patrimonia auribus singulis pependissent. Video sericas €vestes, si vestes vocandae sunt, in quibus nihil est, €quo defendi aut corpus aut denique pudor possit, qui-€bus sumptis parum liquido nudam se non esse iurabit; €hae ingenti summa ab ignotis etiam ad commercium €gentibus accersuntur, ut matronae nostrae ne adulteris €quidem plus sui in cubiculo, quam in publico ostendant.  Quid agis, avaritia? quot rerum caritate aurum tuum €victum est! omnia ista, quae rettuli, in maiore honore €pretioque sunt. Nunc volo tuas opes recognoscere, €lamnas utriusque materiae, ad quam cupiditas nostra caligat. At mehercules terra, quae, quidquid utile €futurum nobis erat, protulit, ista defodit et mersit et €ut noxiosis rebus ac malo gentium in medium prodi-€turis toto pondere incubuit. Video ferrum ex isdem €tenebris esse prolatum, quibus aurum et argentum, ne þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ·¨Š’†aut instrumentum in caedes mutuas deesset aut pretium. Et tamen adhuc ista aliquam materiam habent; est, €in quo errorem animorum oculus subsequi possit. Video €istic diplomata et syngraphas et cautiones, vacua ha- @1 €bendi simulacra, umbracula avaritiae quaedam laboran-€tis, per quae decipiat animum inanium opinione gau-€dentem; quid enim ista sunt, quid fenus et calendarium €et usura, nisi humanae cupiditatis extra naturam quae-sita nomina? Possum de rerum natura queri, quod €aurum argentumque non interius absconderit, quod non €illis maius, quam quod detrahi posset, pondus iniecerit: €quid sunt istae tabellae, quid conputationes et venale €tempus et sanguinulentae centesimae? voluntaria mala €ex constitutione nostra pendentia, in quibus nihil est, €quod subici oculis, quod teneri manu possit, inanis avaritiae somnia. O miserum, si quem delectat patri-€monii sui liber magnus et vasta spatia terrarum colenda €per vinctos et inmensi greges pecorum per provincias €ac regna pascendi et familia bellicosis nationibus maior €et aedificia privata laxitatem urbium magnarum vin-centia! Cum bene ista, per quae divitias suas disposuit €ac fudit, circumspexerit superbumque se fecerit, quid-€quid habet, ei, quod cupit, conparet: pauper est. Dimitte €me et illis divitiis meis redde; ego regnum sapientiae novi, €magnum, securum; ego sic omnia habeo, ut omnium sint.'  @@Itaque cum [2C.]2 Caesar illi ducenta donaret, ridens €reiecit ne dignam quidem summam iudicans, qua non €accepta gloriaretur. Di deaeque, quam pusillo animo illum aut honorare voluit aut corrumpere! Reddendum €egregio viro testimonium est; ingentem rem ab illo €dici audivi, cum miraretur Gai dementiam, quod se €putasset tanti posse mutari: 'Si temptare' inquit 'me €constituerat, toto illi fui experiendus imperio.' @1  @@Sapienti ergo donari aliquid potest, etiam si sa-€pientis omnia sunt. Aeque nihil prohibet, cum omnia €amicis dicamus esse communia, aliquid amico donari; €non enim mihi sic cum amico communia omnia sunt, €quomodo cum socio, ut pars mea sit, pars illius, sed €quomodo patri matrique communes liberi sunt, quibus €cum duo sunt, non singuli singulos habent, sed singuli binos. Primum omnium iam efficiam, ut, quisquis est €iste, qui me in societatem vocat, sciat se nihil mecum €habere commune: quare? quia hoc inter sapientes solum €consortium est, inter quos amicitia est; ceteri non magis amici sunt quam socii. Deinde pluribus modis €communia sunt. Equestria omnium equitum Romano-€rum sunt; in illis tamen meus fit proprius locus, quem €occupavi; hoc si cui cessi, quamvis illi communi re cesserim, tamen aliquid dedisse videor. Quaedam quo-€rundam sub certa condicione sunt. Habeo in equestri-€bus locum, non ut vendam, non ut locem, non ut €habitem, in hoc tantum, ut spectem; propterea non €mentior, si dico habere me in equestribus locum. Sed €cum in theatrum veni, si plena sunt equestria, et iure €habeo locum illic, quia sedere mihi licet, et non habeo, €quia ab his, cum quibus mihi ius loci commune est, occupatus est. Idem inter amicos puta fieri: quidquid €habet amicus, commune est nobis, sed illius proprium €est, qui tenet; uti iis illo nolente non possum. 'Deri-€des me' inquis; 'si, quod amici est, meum est, liceat €mihi vendere.' Non licet; nam nec equestria, et tamen communia tibi cum ceteris equitibus sunt. Non est €argumentum ideo aliquid tuum non esse, quia vendere @1 €non potes, quia consumere, quia mutare in deterius €aut melius; tuum enim est etiam, quod sub lege certa €tuum est.  @@* accepi, sed certe non minus. Ne traham longius, €beneficium maius esse non potest; ea, per quae bene-€ficium datur, possunt esse maiora et plura, in quae se €denique benevolentia effundat et sic sibi indulgeat, €quemadmodum amantes solent, quorum plura oscula €et conplexus artiores non augent amorem, sed exercent.  @@Haec quoque, quae venit, quaestio profligata est €in prioribus; itaque breviter perstringetur; possunt €enim in hanc, quae aliis data sunt, argumenta trans-€ferri. Quaeritur, an, qui omnia fecit, ut beneficium redderet, reddiderit. 'Ut scias' inquit 'illum non red-€didisse, omnia fecit, ut redderet; adparet ergo non esse €id factum, cuius faciendi occasionem non habuit. Et €creditori suo pecuniam non solvit is, qui, ut solveret, ubique quaesivit nec invenit.' Quaedam eius condicio-€nis sunt, ut effectum praestare debeant; quibusdam €pro effectu est omnia temptasse, ut efficerent. Si €omnia fecit, ut sanaret, peregit partes suas medicus; €etiam damnato reo oratori constat eloquentiae officium, €si omni vi usus est; laus imperatoria etiam victo duci €redditur, si et prudentia et industria et fortitudo mu-neribus suis functa est. Omnia fecit, ut beneficium €redderet, obstitit illi felicitas tua; nihil incidit durius, €quod veram amicitiam experiretur; locupleti donare €non potuit, sano adsidere, felici succurrere: gratiam €rettulit etiam si tu beneficium non recepisti. Praeterea @1 €huic intentus semper et huius rei tempus opperiens, €qui in hoc multum curae, multum sedulitatis inpendit, €plus laboravit, quam cui cito referre gratiam contigit. Debitoris exemplum dissimile est, cui parum est pe-€cuniam quaesisse, nisi solvit; illic enim stat acerbus €super caput creditor, qui nullum diem gratis occidere €patiatur; hic benignissimus, qui, te cum viderit con-€cursantem et sollicitum atque anxium, dicat: €@@@@'Mitte hanc de pectore curam; €desine tibi molestus instare. Omnia a te habeo; in-€iuriam mihi facis, si me quicquam desiderare amplius €iudicas; plenissime ad me pervenit animus tuus.' @@'Dic' inquit 'mihi: si reddidisset beneficium, dice-€res illum gratiam rettulisse; eodem ergo loco est, qui €reddidit et qui non reddidit?' Contra nunc illud pone: €si oblitus esset accepti beneficii, si ne temptasset qui-€dem gratus esse, negares illum gratiam rettulisse; at €hic se diebus noctibusque lassavit et omnibus aliis €renuntiavit officiis huic uni inminens et operatus, ne €qua se fugeret occasio; eodem ergo loco erunt ille, €qui curam referendae gratiae abiecit, et hic, qui num-€quam ab illa recessit? Iniquus es, si rem a me exigis, €cum videas animum non defuisse.  @@Ad summam puta, cum captus esses, me pecuniam €mutuatum rebus meis in securitatem creditoris obpo-€sitis navigasse hieme tam saeva per infesta latrociniis €litora, emensum, quidquid periculorum adferre potest €etiam pacatum mare; peragratis omnibus solitudinibus, @1 €cum, quos nemo [2non]2 fugiebat, ego quaererem, tandem €ad piratas perveni; iam te alius redemerat: negabis €me gratiam rettulisse? etiamne, si in illa navigatione €pecuniam, quam saluti tuae contraxeram, naufragus €perdidi, etiamne, si [2in]2 vincula, quae detrahere tibi volui, ipse incidi, negabis me rettulisse gratiam? At €mehercules Athenienses Harmodium et Aristogitonem €tyrannicidas vocant, et Mucio manus in hostili ara re-€licta instar occisi Porsinae fuit, et semper contra for-€tunam luctata virtus etiam citra effectum propositi €operis enituit. Plus praestitit, qui fugientes occasiones €secutus est et alia atque alia captavit, per quae referre €gratiam posset, quam quem sine ullo sudore gratum €prima fecit occasio. @@'Duas' inquit 'res ille tibi praestitit, voluntatem €et rem; tu quoque illi duas debes.' Merito istud €diceres ei, qui tibi reddidit voluntatem otiosam, huic €vero, qui et vult et conatur et nihil intemptatum €relinquit, id non potes dicere; utrumque enim prae-stat, quantum in se est. Deinde non semper nu-€mero numerus aequandus est, aliquando una res pro €duabus valet; itaque in locum rei succedit tam pro-€pensa voluntas et cupida reddendi. Quod si animus €sine re ad referendam gratiam non valet, nemo ad-€versus deos gratus est, in quos voluntas sola confertur. 'Dis' inquit 'nihil aliud praestare possumus.' Sed €si huic quoque, cui referre gratiam debeo, nihil aliud @1 €praestare possum, quid est, quare non eo adversus €hominem gratus sim, quo nihil amplius in deos confero?  @@Si tamen quaeris, quid sentiam, et vis signare €responsum, hic beneficium recepisse se iudicet, ille se €sciat non reddidisse; hic illum dimittat, ille se teneat; þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ·¨’hic dicat: 'habeo', ille respondeat: 'debeo'. In omni €quaestione propositum sit nobis bonum publicum; €praecludendae sunt excusationes ingratis, ad quas re-€fugere non possint et sub quibus infitiationem suam tegere. 'Omnia feci.' Fac etiamnunc. Quid? tu tam €inprudentes iudicas maiores nostros fuisse, ut non in-€tellegerent iniquissimum esse eodem loco haberi eum, €qui pecuniam, quam a creditore acceperat, libidine aut €alea absumpsit, et eum, qui incendio aut latrocinio aut €aliquo casu tristiore aliena cum suis perdidit? Nullam €excusationem receperunt, ut homines scirent fidem uti-€que praestandam; satius enim erat a paucis etiam €iustam excusationem non accipi quam ab omnibus aliquam temptari. Omnia fecisti, ut redderes; hoc illi €satis sit, tibi parum. Nam quemadmodum ille, si €enixam et sedulam operam transire pro inrita patitur, €cui gratia referatur, indignus est, ita tu ingratus es, €nisi ei, qui voluntatem bonam in solutum accipit, eo €libentius debes, quia dimitteris. Non rapias hoc nec €testeris; occasiones reddendi nihilo minus quaeras. €Redde illi, quia repetit, huic, quia remittit; illi, quia €[2bonus est]2, huic, quia malus. @@Ideoque hanc quaestionem non est quod ad te @1 €iudices pertinere, an, quod beneficium quis a sapiente €accepit, reddere debeat, si ille desiit esse sapiens et in €malum versus est. Redderes enim et depositum, quod €a sapiente accepisses, etiam malo, redderes creditum: €quid est, cur non et beneficium? quia mutatus est, ille te mutet? Quid? si quid a sano accepisses, aegro non €redderes, cum plus semper inbecillo amico debeamus? €Et hic aeger est animo: adiuvetur, feratur; stultitia €morbus est animi.  @@Distinguendum hoc, quo magis intellegatur, existi-€mo. Duo sunt beneficia: unum, quod dare nisi sapiens €sapienti non potest; hoc est absolutum et verum bene-€ficium; alterum volgare, plebeium, cuius inter nos in-peritos commercium est. De hoc non est dubium, €quin illi, qualiscumque est, debeam reddere, sive ho-€micida sive fur sive adulter evasit. Habent scelera €leges suas; melius istos iudex quam ingratus emendat; €nemo te malum, quia est, faciat. Malo beneficium €proiciam, bono reddam, huic, quia debeo, illi, ne €debeam.  @@De altero beneficii genere dubitatur, quod si acci-€pere non potui nisi sapiens, ne reddere quidem nisi €sapienti possum. 'Puta enim me reddere: ille non €potest recipere, non est iam huius rei capax, scientiam €utendi perdidit. Quid, si me remittere manco pilam €iubeas? stultum est dare alicui, quod accipere non possit.' Ut respondere ab ultimo incipiam: non dabo €ulli, quod accipere non poterit; reddam, etiam si reci-€pere non poterit. Obligare enim non possum nisi €accipientem; liberari tantum, si reddidi, possum. Ille @1 €uti illo non poterit? Viderit; penes illum erit culpa, €non penes me.  @@'Reddere est' inquit 'accepturo tradidisse. Quid €enim? si cui vinum debeas et hoc ille te infundere €reticulo iubeat aut cribro, reddidisse te dices? aut red-€dere voles, quod, dum redditur, inter duos pereat?' Reddere est id, quod debeas, ei, cuius est, volenti dare. €Hoc unum mihi praestandum est; ut quidem habeat, €quod a me accepit, iam ulterioris est curae; non tute-€lam illi, sed fidem debeo, multoque satius est illum non habere, quam me non reddere. Et creditori statim €in macellum laturo, quod acceperit, reddam; etiam, si €mihi adulteram, cui numerem, delegaverit, solvam; et, €si nummos, quos accipiet, in sinum suum discinctus €infundet, dabo. Reddendum enim mihi est, non ser-€vandum, cum reddidero, ac tuendum; beneficii accepti, €non redditi, custodiam debeo. Dum apud me est, sal-€vum sit; ceterum, licet accipientis manibus effluat, €dandum est reposcenti. Reddam bono, cum expediet, €malo, cum petet. @@'Tale' inquit 'illi beneficium, quale accepisti, non €potes reddere; accepisti enim a sapiente, stulto reddis.' €Non; reddo illi, quale nunc potest recipere, nec per €me fit, quod deterius id, quod accepi, reddam, sed per €illum, cui, si ad sapientiam redierit, reddam, quale €[2accepi]2, dum in malis est, reddam, quale ab illo potest accipi. 'Quid? si' inquit 'non tantum malus factus €est, sed ferus, sed inmanis, qualis Apollodorus aut @1 €Phalaris, et huic beneficium, quod acceperas, reddes?' €Mutationem sapientis tantam natura non patitur. Non €in pessima ab optimis lapsus necesse est etiam in €malo vestigia boni teneat; numquam tantum virtus €extinguitur, ut non certiores animo notas inprimat, quam ut illas eradat ulla mutatio. Ferae inter nos €educatae si in silvas eruperunt, aliquid mansuetudinis €pristinae retinent tantumque a placidissimis absunt, €quantum a veris feris et numquam humanam manum €passis. Nemo in summam nequitiam incidit, qui um-€quam haesit sapientiae; altius infectus est, quam ut €ex toto elui et transire in colorem malum possit. Deinde interrogo, utrum iste ferus sit animo tantum, €an et in perniciem publicam excurrat? Proposuisti €enim mihi Phalarim et [2alterum]2 tyrannum, quorum si €naturam habet intra se malus, quidni ego isti benefi-€cium suum reddam, ne quid mihi cum illo iuris sit amplius? Si vero sanguine humano non tantum gaudet, €sed pascitur, sed et suppliciis omnium aetatium cru-€delitatem insatiabilem exercet nec ira sed aviditate €quadam saeviendi furit, si in ore parentium liberos €iugulat, si non contentus simplici morte distorquet nec €urit solum perituros, sed excoquit, si arx eius cruore €semper recenti madet, parum est huic beneficium non €reddere. Quidquid erat, quo mihi cohaereret, intercisa iuris humani societas abscidit. Si praestitisset quidem €aliquid mihi, sed arma patriae meae inferret, quidquid @1 €meruerat, perdidisset, et referre illi gratiam scelus €haberetur; si non patriam meam inpugnat, sed suae €gravis est et sepositus a mea gente suam exagitat, €abscindit, nihilo minus illum tanta pravitas animi, €etiam si non inimicum, invisum mihi efficit, priorque €mihi ac potior eius officii ratio est, quod humano €generi, quam quod uni homini debeo.  @@Sed quamvis hoc ita sit et ex eo tempore omnia €mihi in illum libera sint, ex quo corrumpendo fas €omne, ut nihil in eum nefas esset, effecerit, illum mihi €servandum modum credam, ut, si beneficium illi meum €neque vires maiores daturum est in exitium commune €nec confirmaturum, quas habet, id autem erit, quod illi reddi sine pernicie publica possit, reddam. Servabo €filium eius infantem; quid hoc beneficium obest cui-€quam eorum, quos crudelitas eius lacerat? pecuniam, €quae satellitem stipendio teneat, non subministrabo. €Si marmora et vestes desideraverit, nihil oberit cui-€quam id, quo luxuria eius instruitur; militem et arma non suggeram. Si pro magno petet munere artifices €scenae et scorta et quae feritatem eius emolliant, libens €offeram. Cui triremes et aeratas non mitterem, lusorias €et cubiculatas et alia ludibria regum in mari lasci-€vientium mittam. Et si ex toto desperata eius sanitas €fuerit, eadem manu beneficium omnibus dabo, illi €reddam; quoniam ingeniis talibus exitus remedium est €optimumque est abire ei, qui ad se numquam rediturus est. Sed haec rara nequitia est semper portenti loco €habita, sicut hiatus terrae et e cavernis maris ignium €eruptio; itaque ab illa recedamus, de iis loquamur @1 vitiis, quae detestamur sine horrore. Huic homini €malo, quem invenire in quolibet foro possum, quem €singuli timent, reddam beneficium, quod accepi. Non €oportet mihi nequitiam eius prodesse; quod meum non €est, redeat ad dominum. Bonus sit an malus, quid €[2differt]2? diligenter istud excuterem, si non redderem, €sed darem.  @@Hic locus fabulam poscit. Pythagoricus quidam €emerat a sutore phaecasia, rem magnam, non prae-€sentibus nummis. Post aliquot dies venit ad tabernam €redditurus et, cum clusam diu pulsaret, fuit, qui diceret: €'Quid perdis operam? sutor ille, quem quaeris, elatus, €conbustus est; quod nobis fortasse molestum est, qui €in aeternum nostros amittimus, tibi minime, qui scis futurum, ut renascatur', iocatus in Pythagoricum. At €philosophus noster tres aut quattuor denarios non in-€vita manu domum rettulit subinde concutiens; deinde, €cum reprehendisset hanc suam non reddendi tacitam þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ·¨•’…voluptatem, intellegens adrisisse illud lucellum sibi €redit ad eandem tabernam et ait: 'Ille tibi vivit; €redde, quod debes.' Deinde per clostrum, qua se con-€missura laxaverat, quattuor denarios in tabernam in-€seruit ac misit poenas a se exigens inprobae cupiditatis, €ne alieno adsuesceret.  @@Quod debes, quaere, cui reddas, et, si nemo poscet, €ipse te adpella; malus an bonus sit, ad te non per-€tinet; redde et accusa. Oblitus es, quemadmodum inter €vos officia divisa sint: illi oblivio imperata est, tibi @1 €meminisse mandavimus. Errat tamen, si quis existimat, €cum dicimus eum, qui beneficium dedit, oblivisci opor-€tere, excutere nos illi memoriam rei praesertim hone-€stissimae; quaedam praecipimus ultra modum, ut ad verum et suum redeant. Cum dicimus: 'meminisse non €debet', hoc volumus intellegi: 'praedicare non debet €nec iactare nec gravis esse'. Quidam enim beneficium, €quod dederunt, omnibus circulis narrant; hoc sobrii €locuntur, hoc ebrii non continent, hoc ignotis ingerunt, €hoc amicis conmittunt; ut haec nimia et exprobratrix €memoria subsideret, oblivisci eum, qui dedit, iussimus €et plus imperando, quam praestari poterat, silentium  suasimus. Quotiens parum fiduciae est in iis, quibus €imperes, amplius exigendum est, quam sat est, ut prae-€stetur, quantum sat est. In hoc omnis hyperbole €extenditur, ut ad verum mendacio veniat. Itaque €ille, cum dixit: €@@@@'Qui candore nives anteirent, cursibus auras', €quod non poterat fieri, dixit, ut crederetur, quantum €plurimum posset. Et qui dixit: €@@@@'His inmobilior scopulis, violentior amne', €ne hoc quidem se persuasurum putavit aliquem tam inmobilem esse quam scopulum. Numquam tantum €sperat hyperbole, quantum audet, sed incredibilia ad-€firmat, ut ad credibilia perveniat. Cum dicimus: 'Qui €beneficium dedit, obliviscatur', hoc dicimus: 'similis sit oblito; memoria eius non adpareat nec incurrat'. Cum €dicimus beneficium repeti non oportere, non ex toto @1 €repetitionem tollimus; saepe enim opus est malis ex-€actore, etiam bonis admonitione. Quid ergo? occasio-€nem ignoranti non ostendam? necessitates illi meas €non detegam? quare nescisse se aut mentiatur aut €doleat? Interveniat aliquando admonitio, sed vere-€cunda, quae non poscat nec in ius vocet.  @@Socrates amicis audientibus: 'Emissem' inquit €'pallium, si nummos haberem.' Neminem poposcit, €omnes admonuit. A quo acciperet, ambitus fuit; quidni €esset? quantulum enim erat, quod Socrates accipiebat? €at multum erat eum fuisse, a quo Socrates acciperet. Num illos castigare mollius potuit? 'Emissem' inquit €'pallium, si nummos haberem.' Post hoc quisquis €properaverit, sero dat; iam Socrati defuit. Propter €acerbos exactores repetere prohibemus, non, ut num-€quam fiat, sed ut parce.  @@Aristippus aliquando delectatus unguento: 'Male' €inquit 'istis effeminatis eveniat, qui rem tam bellam €infamaverunt.' Item dicendum est: 'Male istis in-€probis et inportunis beneficiorum suorum quadriplato-€ribus eveniat, qui tam bellam rem, admonitionem inter €amicos, sustulerunt.' Ego tamen utar hoc iure amicitiae €et beneficium ab eo repetam, a quo petissem, qui €alterius beneficii loco accepturus est potuisse reddere. Numquam ne querens quidem dicam: €@@@@'Eiectum litore, egentem €@@@@excepi et regni demens in parte locavi.' @1 €Non est ista admonitio, convicium est; hoc est in €odium beneficia perducere, hoc est efficere, ut ingratum €esse aut liceat aut iuvet. Satis abundeque est sub-€missis et familiaribus verbis memoriam revocare: €@@@@'Si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam €@@@@dulce meum.' €Ille in vicem dicat: 'Quidni merueris? eiectum litore, €egentem excepisti.'  @@'Sed nihil' inquit 'proficimus; dissimulat, obli-€tus est: quid facere debeam?' Quaeris rem maxime €necessariam et in qua hanc materiam consummari decet, €quemadmodum ingrati ferendi sint. Placido animo, mansueto, magno. Numquam te tam inhumanus et €inmemor et ingratus offendat, ut non tamen dedisse €delectet; numquam in has voces iniuria inpellat: 'Vellem, €non fecissem.' Beneficii tui tibi etiam infelicitas pla-€ceat; semper illum paenitebit, si te ne nunc quidem €paenitet. Non est, quod indigneris, tamquam aliquid €novi acciderit; magis mirari deberes, si non accidisset. Alium labor, alium inpensa deterret, alium periculum, €alium turpis verecundia, ne, dum reddit, fateatur acce-€pisse, alium ignorantia officii, alium pigritia, alium €occupatio. Adspice, quemadmodum inmensae hominum €cupiditates hient semper et poscant; non miraberis ibi neminem reddere, ubi nemo satis accipit. Quis €est istorum tam firmae mentis ac solidae, ut tuto €apud eum beneficia deponas? Alius libidine insanit, @1 €alius abdomini servit; alius lucri totus est, cuius sum-€mam, non vias, spectat; alius invidia laborat, alius €caeca ambitione et in gladios inruente. Adice tor-€porem mentis ac senium et contraria huic inquieti €pectoris agitationem tumultusque perpetuos; adice aesti-€mationem sui nimiam et tumorem, ob quae contem-€nendus est, insolentem. Quid contumaciam [2dicam]2 in €perversa nitentium, quid levitatem semper aliquo tran-silientem? Hoc accedat temeritas praeceps et num-€quam fidele consilium daturus timor et mille errores, €quibus volvimur: audacia timidissimorum, discordia €familiarissimorum et, publicum malum, incertissimis €fidere, fastidire possessa, quae consequi posse spes non €fuit. Inter adfectus inquietissimos rem quietissimam, €fidem, quaeris?  @@Si tibi vitae nostrae vera imago succurret, [2videre]2 €videberis tibi captae cum maxime civitatis faciem, in €qua omisso pudoris rectique respectu vires in concilio €sunt velut signo ad permiscenda omnia dato. Non €igni, non ferro abstinetur; soluta legibus scelera sunt; €ne religio quidem, quae inter arma hostilia supplices €texit, ullum inpedimentum est ruentium in praedam. Hic ex privato, hic ex publico, hic ex profano, hic ex €sacro rapit; hic effringit, hic transilit; hic non con-€tentus angusto itinere ipsa, quibus arcetur, evertit et €in lucrum ruina venit; hic sine caede populatur, hic €spolia cruenta manu gestat; nemo non fert aliquid ex €altero. In hac aviditate generis humani o ne tu nimis @1 €fortunae communis oblitus es, qui quaeris inter rapientes referentem! Si indignaris ingratos esse, indignare luxu-€riosos, indignare avaros, indignare inpudicos, indignare €aegros deformes, senes pallidos. Est istuc grave vitium, €est intolerabile et quod dissociet homines, quod con-€cordiam, qua inbecillitas nostra fulcitur, scindat ac €dissupet, sed usque eo volgare est, ut illud ne qui €queritur quidem effugerit.  @@Cogita tecum, an, quibuscumque debuisti, gra-€tiam rettuleris, an nullum umquam apud te perierit €officium, an omnium te beneficiorum memoria comite-€tur. Videbis, quae puero data sunt, ante adulescentiam €elapsa, quae in iuvenem conlata sunt, non perdurasse €in senectutem. Quaedam perdidimus, quaedam pro-€iecimus, quaedam e conspectu nostro paulatim exierunt, a quibusdam oculos avertimus. Ut excusem tibi in-€becillitatem, inprimis vas fragile est memoria et rerum €turbae non sufficit; necesse est, quantum recipit, emittat €et antiquissima recentissimis obruat. Sic factum est, €ut minima apud te nutricis esset auctoritas, quia €beneficium eius longius aetas sequens posuit; sic factum €est, ut praeceptoris tibi non esset ulla veneratio; sic €evenit, ut circa consularia occupato comitia aut sacer-€dotiorum candidato quaesturae suffragator excideret. Fortasse vitium, de quo quereris, si te diligenter ex-€cusseris, in sinu invenies. Inique publico crimini €irasceris, stulte tuo: ut absolvaris, ignosce. Meliorem €illum facies ferendo, utique peiorem exprobrando. Non €est, quod frontem eius indures; sine, si quid est pu- @1 €doris residui, servet. Saepe dubiam verecundiam vox €conviciantis clarior rupit. Nemo id esse, quod iam €videtur, timet; deprenso pudor demitur.  @@'Perdidi beneficium.' Numquid, quae consecra-€vimus, perdidisse nos dicimus? inter consecrata bene-€ficium est, etiam si male respondit, bene conlatum. €Non est ille, qualem speravimus; simus nos, quales €fuimus, ei dissimiles. Damnum non tunc factum: þ°±·ÿï°±³ÿï‚ÂåîÿïƒÓåîÐèéìÿ·¨†adparuit; ingratus non sine nostro pudore protrahitur, €quoniam quidem querella amissi beneficii [2non]2 bene dati signum est. Quantum possumus, causam eius €apud nos agamus: 'Fortasse non potuit, fortasse igno-€ravit, fortasse facturus est.' Quaedam nomina bona €lentus et sapiens creditor fecit, qui sustinuit ac mora €fovit. Idem nobis faciundum est; nutriamus fidem €languidam.  @@'Perdidi beneficium.' Stulte non nosti detrimenti €tui tempora; perdidisti, sed cum dares; nunc palam €factum est. Etiam in his, quae videntur in perdito, €moderatio plurimum profuit; ut corporum ita animo-€rum molliter vitia tractanda sunt. Saepe, quod ex-€plicari pertinacia [2potuit, violentia]2 trahentis abruptum €est. Quid opus est maledictis? quid querellis? quid €insectatione? quare illum liberas? quare dimittis? si ingratus est, iam nihil debet. Quae ratio est ex-€acerbare eum, in quem magna contuleris, ut ex amico €dubio fiat non dubius inimicus et patrocinium sibi €nostra infamia quaerat, nec dicere: 'Nescio quid est, @1 €quod eum, cui tantum debuit, ferre non potuit; subest €aliquid'? Nemo non superioris dignitatem querendo, €etiam si non inquinavit, adspersit: nec quisquam fingere €contentus est levia, cum magnitudine mendacii fidem €quaerat.  @@Quanto illa melior via, qua servatur illi species €amicitiae et, si reverti ad sanitatem velit, etiam ami-€citia! Vincit malos pertinax bonitas, nec quisquam €tam duri infestique adversus diligenda animi est, ut €etiam [2in]2 iniuria bonos non amet, quibus hoc quoque coepit debere, quod inpune non solvit. Ad illa itaque €cogitationes tuas flecte: 'Non est relata mihi gratia; €quid faciam? quod di, omnium rerum optimi auctores, €qui beneficia ignoranti dare incipiunt, ingratis per-severant. Alius illis obicit neclegentiam nostri, alius €iniquitatem; alius illos extra mundum suum proicit €et ignavos hebetesque sine luce, sine ullo opere de-€stituit; alius solem, cui debemus, quod inter laborem €quietemque tempus divisimus, quod non tenebris mersi €confusionem aeternae noctis effugimus, qui annum €cursu suo temperat et corpora alit, sata evocat, per-€coquit fructus, saxum aliquod aut fortuitorum ignium globum et quidvis potius quam deum adpellat. Nihilo €minus tamen more optimorum parentium, qui male-€dictis suorum infantium adrident, non cessant di bene-€ficia congerere de beneficiorum auctore dubitantibus, €sed aequali tenore bona sua per gentes populosque €distribuunt; unam potentiam, prodesse, sortiti spargunt @1 €oportunis imbribus terras, maria flatu movent, siderum €cursu notant tempora, hiemes aestatesque interventu €lenioris spiritus molliunt, errorem labentium animarum placidi ac propitii ferunt. Imitemur illos; demus, etiam €si multa in inritum data sunt; demus nihilo minus €aliis, demus ipsis, apud quos facta iactura est. Nemi-€nem ad excitandas domos ruina deterruit, et, cum €penates ignis absumpsit, fundamenta tepente adhuc €area ponimus et urbes haustas saepius eidem solo €credimus; adeo ad bonas spes pertinax animus est. €Terra marique humana opera cessarent, nisi male tem- ptata [2re]2temptare libuisset. Ingratus est: non mihi €fecit iniuriam, sed sibi; ego beneficio meo, cum darem, €usus sum. Nec ideo pigrius dabo, sed diligentius; €quod in hoc perdidi, ab aliis recipiam. Sed huic ipsi €beneficium dabo iterum et tamquam bonus agricola €cura cultuque sterilitatem soli vincam; perit mihi €beneficium, iste hominibus. Non est magni animi €beneficium dare et perdere; hoc est magni animi per-€dere et dare.' @1 ï°±´ÿï‚ÃìÿïƒÓåîÐèéìÿ¿ôÿ@@@@{1DE CLEMENTIA}1 ±¯ôÿ@@@@{1LIBER I}1 ¡@@Scribere de clementia, Nero Caesar, institui, ut €quodam modo speculi vice fungerer et te tibi osten-€derem perventurum ad voluptatem maximam omnium. €Quamvis enim recte factorum verus fructus sit fecisse €nec ullum virtutum pretium dignum illis extra ipsas €sit, iuvat inspicere et circumire bonam conscientiam, €tum inmittere oculos in hanc inmensam multitudinem €discordem, seditiosam, inpotentem, in perniciem alienam €suamque pariter exultaturam, si hoc iugum fregerit, [2et]2 ita loqui secum: 'Egone ex omnibus mortalibus €placui electusque sum, qui in terris deorum vice fun-€gerer? Ego vitae necisque gentibus arbiter; qualem €quisque sortem statumque habeat, in mea manu posi-€tum est; quid cuique mortalium fortuna datum velit, @1 €meo ore pronuntiat; ex nostro responso laetitiae causas €populi urbesque concipiunt; nulla pars usquam nisi €volente propitioque me floret; haec tot milia gladiorum, €quae pax mea conprimit, ad nutum meum stringentur; €quas nationes funditus excidi, quas transportari, quibus €libertatem dari, quibus eripi, quos reges mancipia fieri €quorumque capiti regium circumdari decus oporteat, €quae ruant urbes, quae oriantur, mea iuris dictio est. In hac tanta facultate rerum non ira me ad iniqua €supplicia conpulit, non iuvenilis inpetus, non temeritas €hominum et contumacia, quae saepe tranquillissimis €quoque pectoribus patientiam extorsit, non ipsa osten-€tandae per terrores potentiae dira, sed frequens magnis €imperiis gloria. Conditum, immo constrictum apud €me ferrum est, summa parsimonia etiam vilissimi €sanguinis; nemo non, cui alia desunt, hominis nomine apud me gratiosus est. Severitatem abditam, at cle-€mentiam in procinctu habeo; sic me custodio, tam-€quam legibus, quas ex situ ac tenebris in lucem evo-€cavi, rationem redditurus sim. Alterius aetate prima €motus sum, alterius ultima; alium dignitati donavi, €alium humilitati; quotiens nullam inveneram miseri-€cordiae causam, mihi peperci. Hodie dis inmortalibus, €si a me rationem repetant, adnumerare genus humanum paratus sum.' Potes hoc, Caesar, audacter praedicare €omnia, quae in fidem tutelam[2que tuam venerunt, tuta @1 €ha]2beri, nihil per te neque vi neque clam adimi rei €publicae. Rarissimam laudem et nulli adhuc principum €concessam concupisti innocentiam. Non perdit operam €nec bonitas ista tua singularis ingratos aut malignos €aestimatores nancta est. Refertur tibi gratia; nemo €unus homo uni homini tam carus umquam fuit, quam €tu populo Romano, magnum longumque eius bonum. Sed ingens tibi onus inposuisti; nemo iam divum €Augustum nec Ti. Caesaris prima tempora loquitur €nec, quod te imitari velit, exemplar extra te quaerit; €principatus tuus ad gustum exigitur. Difficile hoc €fuisset, si non naturalis tibi ista bonitas esset, sed ad €tempus sumpta. Nemo enim potest personam diu ferre, €ficta cito in naturam suam recidunt; quibus veritas €subest quaeque, ut ita dicam, ex solido enascuntur, tempore ipso in maius meliusque procedunt. Magnam €adibat aleam populus Romanus, cum incertum esset, €quo se ista tua nobilis indoles daret; iam vota publica €in tuto sunt; nec enim periculum est, ne te subita €tui capiat oblivio. Facit quidem avidos nimia felicitas, €nec tam temperatae cupiditates sunt umquam, ut in €eo, quod contigit, desinant; gradus a magnis ad @1 €maiora fit, et spes inprobissimas conplectuntur insperata €adsecuti; omnibus tamen nunc civibus tuis et haec €confessio exprimitur esse felices et illa nihil iam his accedere bonis posse, nisi ut perpetua sint. Multa €illos cogunt ad hanc confessionem, qua nulla in homine €tardior est: securitas alta, adfluens, ius supra omnem €iniuriam positum; obversatur oculis laetissima forma €rei publicae, cui ad summam libertatem nihil deest nisi pereundi licentia. Praecipue tamen aequalis ad €maximos imosque pervenit clementiae tuae admiratio; €cetera enim bona pro portione fortunae suae quisque €sentit aut expectat maiora minoraque, ex clementia €omnes idem sperant; nec est quisquam, cui tam valde €innocentia sua placeat, ut non stare in conspectu cle-€mentiam paratam humanis erroribus gaudeat.  @@Esse autem aliquos scio, qui clementia pessimum €quemque putent sustineri, quoniam nisi post crimen €supervacua est et sola haec virtus inter innocentes €cessat. Sed primum omnium, sicut medicinae apud €aegros usus, etiam apud sanos honor est, ita clemen-€tiam, quamvis poena digni invocent, etiam innocentes €colunt. Deinde habet haec in persona quoque innocen-€tium locum, quia interim fortuna pro culpa est; nec þ°±·ÿï°±´ÿï‚ÃìÿïƒÓåîÐèéìÿ±¢ˆ‰innocentiae tantum clementia succurrit, sed saepe vir-€tuti, quoniam quidem condicione temporum incidunt €quaedam, quae possint laudata puniri. Adice, quod €magna pars hominum est, quae reverti ad innocentiam possit, si * Non tamen volgo ignoscere decet; nam €ubi discrimen inter malos bonosque sublatum est, con- @1 €fusio sequitur et vitiorum eruptio; itaque adhibenda €moderatio est, quae sanabilia ingenia distinguere a de-€ploratis sciat. Nec promiscuam habere ac volgarem €clementiam oportet nec abscisam; nam tam omnibus €ignoscere crudelitas quam nulli. Modum tenere debe-€mus; sed quia difficile est temperamentum, quidquid €aequo plus futurum est, in partem humaniorem prae-€ponderet.  @@Sed haec suo melius loco dicentur. Nunc in tres €partes omnem hanc materiam dividam. Prima erit €manumissionis; secunda, quae naturam clementiae habi-€tumque demonstret: nam cum sint vitia quaedam vir-€tutes imitantia, non possunt secerni, nisi signa, quibus €dinoscantur, inpresseris; tertio loco quaeremus, quo-€modo ad hanc virtutem perducatur animus, quomodo €confirmet eam et usu suam faciat. @@Nullam ex omnibus virtutibus homini magis con-€venire, cum sit nulla humanior, constet necesse est non €solum inter nos, qui hominem sociale animal communi €bono genitum videri volumus, sed etiam inter illos, €qui hominem voluptati donant, quorum omnia dicta €factaque ad utilitates suas spectant; nam si quietem €petit et otium, hanc virtutem naturae suae nanctus est, quae pacem amat et manus retinet. Nullum tamen €clementia ex omnibus magis quam regem aut principem €decet. Ita enim magnae vires decori gloriaeque sunt, €si illis salutaris potentia est; nam pestifera vis est @1 €valere ad nocendum. Illius demum magnitudo stabilis €fundataque est, quem omnes tam supra se esse quam €pro se sciunt, cuius curam excubare pro salute singu-€lorum atque universorum cottidie experiuntur, quo €procedente non, tamquam malum aliquod aut noxium €animal e cubili prosilierit, diffugiunt, sed tamquam ad €clarum ac beneficum sidus certatim advolant. Obicere €se pro illo mucronibus insidiantium paratissimi et sub-€sternere corpora sua, si per stragem illi humanam iter €ad salutem struendum sit, somnum eius nocturnis ex-€cubiis muniunt, latera obiecti circumfusique defendunt, incurrentibus periculis se obponunt. Non est hic sine €ratione populis urbibusque consensus sic protegendi €amandique reges et se suaque iactandi, quocumque de-€sideravit imperantis salus; nec haec vilitas sui est aut €dementia pro uno capite tot milia excipere ferrum ac €multis mortibus unam animam redimere nonnumquam senis et invalidi. Quemadmodum totum corpus animo €deservit et, cum hoc tanto maius tantoque speciosius €sit, ille in occulto maneat tenuis et in qua sede latitet €incertus, tamen manus, pedes, oculi negotium illi gerunt, €illum haec cutis munit, illius iussu iacemus aut in-€quieti discurrimus, cum ille imperavit, sive avarus do-€minus est, mare lucri causa scrutamur, sive ambitiosus, €iam dudum dextram flammis obiecimus aut voluntarii €terram subsiluimus, sic haec inmensa multitudo unius €animae circumdata illius spiritu regitur, illius ratione €flectitur pressura se ac fractura viribus suis, nisi con-€silio sustineretur. @1  @@Suam itaque incolumitatem amant, cum pro uno €homine denas legiones in aciem deducunt, cum in pri-€mam frontem procurrunt et adversa volneribus pectora €ferunt, ne imperatoris sui signa vertantur. Ille est €enim vinculum, per quod res publica cohaeret, ille €spiritus vitalis, quem haec tot milia trahunt nihil ipsa €per se futura nisi onus et praeda, si mens illa imperii €subtrahatur. €@@@@Rege incolumi mens omnibus una; €@@@@amisso rupere fidem. Hic casus Romanae pacis exitium erit, hic tanti for-€tunam populi in ruinas aget; tam diu ab isto periculo €aberit hic populus, quam diu sciet ferre frenos, quos €si quando abruperit vel aliquo casu discussos reponi €sibi passus non erit, haec unitas et hic maximi im-€perii contextus in partes multas dissiliet, idemque huic urbi finis dominandi erit, qui parendi fuerit. Ideo €principes regesque et quocumque alio nomine sunt €tutores status publici non est mirum amari ultra pri-€vatas etiam necessitudines; nam si sanis hominibus €publica privatis potiora sunt, sequitur, ut is quoque €carior sit, in quem se res publica convertit. Olim €enim ita se induit rei publicae Caesar, ut seduci alte-€rum non posset sine utriusque pernicie; nam et illi €viribus opus est et huic capite.  @@Longius videtur recessisse a proposito oratio mea, €at mehercules rem ipsam premit. Nam si, quod adhuc €colligit, tu animus rei publicae tuae es, illa corpus @1 €tuum, vides, ut puto, quam necessaria sit clementia; €tibi enim parcis, cum videris alteri parcere. Parcendum €itaque est etiam inprobandis civibus non aliter quam €membris languentibus, et, si quando misso sanguine €opus est, sustinenda est [2manus]2, ne ultra, quam necesse sit, incidat. Est ergo, ut dicebam, clementia omnibus €quidem hominibus secundum naturam, maxime tamen €decora imperatoribus, quanto plus habet apud illos, €quod servet, quantoque in maiore materia adparet. €Quantulum enim nocet privata crudelitas! principum saevitia bellum est. Cum autem virtutibus inter [2se sit]2 €concordia nec ulla altera melior aut honestior sit, €quaedam tamen quibusdam personis aptior est. Decet €magnanimitas quemlibet mortalem, etiam illum, infra €quem nihil est; quid enim maius aut fortius quam €malam fortunam retundere? haec tamen magnanimitas €in bona fortuna laxiorem locum habet meliusque in tribunali quam in plano conspicitur. Clementia, in €quamcumque domum pervenerit, eam felicem tran-€quillamque praestabit, sed in regia, quo rarior, eo €mirabilior. Quid enim est memorabilius quam eum, €cuius irae nihil obstat, cuius graviori sententiae ipsi, €qui pereunt, adsentiuntur, quem nemo interpellaturus €est, immo, si vehementius excanduit, ne deprecaturus €est quidem, ipsum sibi manum inicere et potestate €sua in melius placidiusque uti hoc ipsum cogitantem: €'Occidere contra legem nemo non potest, servare nemo praeter me'? Magnam fortunam magnus ani-€mus decet, qui, nisi se ad illam extulit et altior €stetit, illam quoque infra [2ad]2 terram deducit; magni @1 €autem animi proprium est placidum esse tranquillum-€que et iniurias atque offensiones superne despicere. €Muliebre est furere in ira, ferarum vero nec genero-€sarum quidem praemordere et urguere proiectos. Ele-€phanti leonesque transeunt, quae inpulerunt; ignobilis bestiae pertinacia est. Non decet regem saeva nec €inexorabilis ira, non multum enim supra eum eminet, €cui se irascendo exaequat; at si dat vitam, si dat €dignitatem periclitantibus et meritis amittere, facit, €quod nulli nisi rerum potenti licet; vita enim etiam superiori eripitur, numquam nisi inferiori datur. Ser-€vare proprium est excellentis fortunae, quae numquam €magis suspici debet, quam cum illi contigit idem posse €quod dis, quorum beneficio in lucem edimur tam boni €quam mali. Deorum itaque sibi animum adserens €princeps alios ex civibus suis, quia utiles bonique sunt, €libens videat, alios in numerum relinquat; quosdam €esse gaudeat, quosdam patiatur.  @@Cogitato, in hac civitate, in qua turba per latissima €itinera sine intermissione defluens eliditur, quotiens €aliquid obstitit, quod cursum eius velut torrentis rapidi €moraretur, in qua tribus eodem tempore theatris caveae €postulantur, in qua consumitur, quidquid terris omni-€bus aratur, quanta solitudo ac vastitas futura sit, si €nihil relinquitur, nisi quod iudex severus absolverit. Quotus quisque ex quaesitoribus est, qui non ex ipsa @1 €ea lege teneatur, qua quaerit? quotus quisque accusator €vacat culpa? Et nescio, an nemo ad dandam veniam €difficilior sit, quam qui illam petere saepius meruit. Peccavimus omnes, alii gravia, alii leviora, alii ex €destinato, alii forte inpulsi aut aliena nequitia ablati; €alii in bonis consiliis parum fortiter stetimus et in-€nocentiam inviti ac retinentes perdidimus; nec deliqui-€mus tantum, sed usque ad extremum aevi delinquemus. Etiam si quis tam bene iam purgavit animum, ut nihil þ°±·ÿï°±´ÿï‚ÃìÿïƒÓåîÐèéìÿ±¦”‚obturbare eum amplius possit ac fallere, ad innocentiam €tamen peccando pervenit.  @@Quoniam deorum feci mentionem, optime hoc €exemplum principi constituam, ad quod formetur, ut €se talem esse civibus, quales sibi deos velit. Expedit €ergo habere inexorabilia peccatis atque erroribus nu-€mina, expedit usque ad ultimam infesta perniciem? €Et quis regum erit tutus, cuius non membra haruspices colligant? Quod si di placabiles et aequi delicta €potentium non statim fulminibus persecuntur, quanto €aequius est hominem hominibus praepositum miti animo €exercere imperium et cogitare, uter mundi status gratior €oculis pulchriorque sit, sereno et puro die, an cum €fragoribus crebris omnia quatiuntur et ignes hinc at-€que illinc micant! Atqui non alia facies est quieti moratique imperii quam sereni caeli et nitentis. Cru-€dele regnum turbidum tenebrisque obscurum est, inter €trementes et ad repentinum sonitum expavescentes ne @1 €eo quidem, qui omnia perturbat, inconcusso. Facilius €privatis ignoscitur pertinaciter se vindicantibus; possunt €enim laedi, dolorque eorum ab iniuria venit; timent €praeterea contemptum, et non rettulisse laedentibus €gratiam infirmitas videtur, non clementia; at cui ultio €in facili est, is omissa ea certam laudem mansuetu-dinis consequitur. Humili loco positis exercere manum, €litigare, in rixam procurrere ac morem irae suae gerere €liberius est; leves inter paria ictus sunt; regi vocife-€ratio quoque verborumque intemperantia non ex ma-€iestate est.  @@Grave putas eripi loquendi arbitrium regibus, €quod humillimi habent. 'Ista' inquis 'servitus est, €non imperium.' Quid? tu non experiris istud nobis €esse, tibi servitutem? Alia condicio est eorum, qui in €turba, quam non excedunt, latent, quorum et virtutes, €ut adpareant, diu luctantur et vitia tenebras habent; €vestra facta dictaque rumor excipit, et ideo nullis €magis curandum est, qualem famam habeant, quam €qui, qualemcumque meruerint, magnam habituri sunt. Quam multa tibi non licent, quae nobis beneficio tuo €licent! Possum in qualibet parte urbis solus incedere €sine timore, quamvis nullus sequatur comes, nullus sit €domi, nullus ad latus gladius; tibi in tua pace armato €vivendum est. Aberrare a fortuna tua non potes; €obsidet te et, quocumque descendis, magno adparatu sequitur. Est haec summae magnitudinis servitus non €posse fieri minorem; sed cum dis tibi communis ipsa @1 €necessitas est. Nam illos quoque caelum adligatos €tenet, nec magis illis descendere datum est quam tibi tutum; fastigio tuo adfixus es. Nostros motus pauci €sentiunt, prodire nobis ac recedere et mutare habitum €sine sensu publico licet; tibi non magis quam soli €latere contingit. Multa circa te lux est, omnium in €istam conversi oculi sunt; prodire te putas? oriris. Loqui non potes, nisi ut vocem tuam, quae ubique €sunt gentes, excipiant; irasci non potes, nisi ut omnia €tremant, quia neminem adfligere, nisi ut, quidquid €circa fuerit, quatiatur. Ut fulmina paucorum periculo €cadunt, omnium metu, sic animadversiones magnarum €potestatum terrent latius quam nocent, non sine causa; €non enim, quantum fecerit, sed quantum facturus sit, cogitatur in eo, qui omnia potest. Adice nunc, quod €privatos homines ad accipiendas iniurias oportuniores €acceptarum patientia facit, regibus certior est ex man-€suetudine securitas, quia frequens vindicta paucorum odium obprimit, omnium inritat. Voluntas oportet €ante saeviendi quam causa deficiat; alioqui, quemad-€modum praecisae arbores plurimis ramis repullulant €et multa satorum genera, ut densiora surgant, reci-€duntur, ita regia crudelitas auget inimicorum numerum €tollendo; parentes enim liberique eorum, qui interfecti €sunt, et propinqui et amici in locum singulorum €succedunt.  @@Hoc quam verum sit, admonere te exemplo do-€mestico volo. Divus Augustus fuit mitis princeps, si €quis illum a principatu suo aestimare incipiat; in @1 €communi quidem rei publicae gladium movit. Cum €hoc aetatis esset, quod tu nunc es, duodevicensimum €egressus annum, iam pugiones in sinum amicorum €absconderat, iam insidiis M. Antonii consulis latus petierat, iam fuerat collega proscriptionis. Sed cum €annum quadragensimum transisset et in Gallia mora-€retur, delatum est ad eum indicium L. Cinnam, stolidi €ingenii virum, insidias ei struere; dictum est, et ubi €et quando et quemadmodum adgredi vellet; unus ex consciis deferebat. Constituit se ab eo vindicare et €consilium amicorum advocari iussit. Nox illi inquieta €erat, cum cogitaret adulescentem nobilem, hoc detracto €integrum, Cn. Pompei nepotem, damnandum; iam unum €hominem occidere non poterat, cui M. Antonius pro-scriptionis edictum inter cenam dictarat. Gemens sub-€inde voces varias emittebat et inter se contrarias: €'Quid ergo? ego percussorem meum securum ambulare €patiar me sollicito? Ergo non dabit poenas, qui tot €civilibus bellis frustra petitum caput, tot navalibus, €tot pedestribus proeliis incolume, postquam terra mari-€que pax parata est, non occidere constituat, sed in-molare?' (nam sacrificantem placuerat adoriri). Rursus €silentio interposito maiore multo voce sibi quam Cinnae €irascebatur: 'Quid vivis, si perire te tam multorum €interest? quis finis erit suppliciorum? quis sanguinis? €Ego sum nobilibus adulescentulis expositum caput, in €quod mucrones acuant; non est tanti vita, si, ut ego @1 non peream, tam multa perdenda sunt.' Interpellavit €tandem illum Livia uxor et: 'Admittis' inquit 'muliebre €consilium? Fac, quod medici solent, qui, ubi usitata €remedia non procedunt, temptant contraria. Severitate €nihil adhuc profecisti; Salvidienum Lepidus secutus €est, Lepidum Murena, Murenam Caepio, Caepionem €Egnatius, ut alios taceam, quos tantum ausos pudet. €Nunc tempta, quomodo tibi cedat clementia; ignosce €L. Cinnae. Deprensus est; iam nocere tibi non potest, prodesse famae tuae potest.' Gavisus, sibi quod ad-€vocatum invenerat, uxori quidem gratias egit, renuntiari €autem extemplo amicis, quos in consilium rogaverat, €imperavit et Cinnam unum ad se accersit dimissisque €omnibus e cubiculo, cum alteram Cinnae poni cathe-€dram iussisset: 'Hoc' inquit 'primum a te peto, ne €me loquentem interpelles, ne medio sermone meo pro-clames; dabitur tibi loquendi liberum tempus. Ego €te, Cinna, cum in hostium castris invenissem, non €factum tantum mihi inimicum sed natum, servavi, €patrimonium tibi omne concessi. Hodie tam felix et €tam dives es, ut victo victores invideant. Sacerdotium €tibi petenti praeteritis conpluribus, quorum parentes €mecum militaverant, dedi; cum sic de te meruerim, occidere me constituisti.' Cum ad hanc vocem excla-€masset procul hanc ab se abesse dementiam: 'Non €praestas' inquit 'fidem, Cinna; convenerat, ne inter-€loquereris. Occidere, inquam, me paras'; adiecit locum, €socios, diem, ordinem insidiarum, cui conmissum esset @1 ferrum. Et cum defixum videret nec ex conventione €iam, sed ex conscientia tacentem: 'Quo' inquit 'hoc €animo facis? ut ipse sis princeps? male mehercules €cum populo Romano agitur, si tibi ad imperandum €nihil praeter me obstat. Domum tueri tuam non potes, €nuper libertini hominis gratia in privato iudicio supera-€tus es; adeo nihil facilius potes quam contra Caesarem €advocare. Cedo, si spes tuas solus inpedio, Paulusne €te et Fabius Maximus et Cossi et Servilii ferent tan-€tumque agmen nobilium non inania nomina praeferen-€tium, sed eorum, qui imaginibus suis decori sint?' Ne totam eius orationem repetendo magnam partem €voluminis occupem (diutius enim quam duabus horis €locutum esse constat, cum hanc poenam, qua sola erat €contentus futurus, extenderet): 'Vitam' inquit 'tibi, €Cinna, iterum do, prius hosti, nunc insidiatori ac par-€ricidae. Ex hodierno die inter nos amicitia incipiat; €contendamus, utrum ego meliore fide tibi vitam dederim an tu debeas.' Post hoc detulit ultro consulatum €questus, quod non auderet petere. Amicissimum fide-€lissimumque habuit, heres solus illi fuit. Nullis am-€plius insidiis ab ullo petitus est.  @@Ignovit abavus tuus victis; nam si non ignovisset, €quibus imperasset? Sallustium et Cocceios et Deillios €et totam chortem primae admissionis ex adversario- @1 þ°±·ÿï°±´ÿï‚ÃìÿïƒÓåîÐèéìÿ±¨Š„rum castris conscripsit; iam Domitios, Messalas, Asinios, €Cicerones, quidquid floris erat in civitate, clementiae €suae debebat. Ipsum Lepidum quam diu mori passus €est! per multos annos tulit ornamenta principis reti-€nentem et pontificatum maximum non nisi mortuo illo €transferri in se passus est; maluit enim illum honorem vocari quam spolium. Haec eum clementia ad salutem €securitatemque perduxit; haec gratum ac favorabilem €reddidit, quamvis nondum subactis populi Romani cer-€vicibus manum inposuisset; haec hodieque praestat illi famam, quae vix vivis principibus servit. Deum esse €non tamquam iussi credimus; bonum fuisse principem €Augustum, bene illi parentis nomen convenisse fatemur €ob nullam aliam causam, quam quod contumelias quo-€que suas, quae acerbiores principibus solent esse quam €iniuriae, nulla crudelitate exequebatur, quod probrosis €in se dictis adrisit, quod dare illum poenas adparebat, €cum exigeret, quod, quoscumque ob adulterium filiae €suae damnaverat, adeo non occidit, ut dimissis quo tutiores essent, diplomata daret. Hoc est ignoscere, €cum scias multos futuros, qui pro te irascantur et tibi €sanguine alieno gratificentur, non dare tantum salutem, €sed praestare.  @@Haec Augustus senex aut iam in senectutem annis €vergentibus; in adulescentia caluit, arsit ira, multa €fecit, ad quae invitus oculos retorquebat. Conparare €nemo mansuetudini tuae audebit divum Augustum, @1 €etiam si in certamen iuvenilium annorum deduxerit €senectutem plus quam maturam; fuerit moderatus et €clemens, nempe post mare Actiacum Romano cruore €infectum, nempe post fractas in Sicilia classes et suas €et alienas, nempe post Perusinas aras et proscriptiones. Ego vero clementiam non voco lassam crudelitatem; €haec est, Caesar, clementia vera, quam tu praestas, €quae non saevitiae paenitentia coepit, nullam habere €maculam, numquam civilem sanguinem fudisse; haec €est in maxima potestate verissima animi temperantia €et humani generis conprendens ut sui amor non cupi-€ditate aliqua, non temeritate ingenii, non priorum €principum exemplis corruptum, quantum sibi in cives €suos liceat, experiendo temptare, sed hebetare aciem imperii sui. Praestitisti, Caesar, civitatem incruentam, €et hoc, quod magno animo gloriatus es nullam te €toto orbe stillam cruoris humani misisse, eo maius est €mirabiliusque, quod nulli umquam citius gladius con-€missus est. @@Clementia ergo non tantum honestiores sed tutiores €praestat ornamentumque imperiorum est simul et cer-€tissima salus. Quid enim est, cur reges consenuerint €liberisque ac nepotibus tradiderint regna, tyrannorum €execrabilis ac brevis potestas sit? Quid interest inter €tyrannum ac regem (species enim ipsa fortunae ac @1 €licentia par est), nisi quod tyranni in voluptatem €saeviunt, reges non nisi ex causa ac necessitate?  @@'Quid ergo? non reges quoque occidere solent?' €Sed quotiens id fieri publica utilitas persuadet; tyrannis €saevitia cordi est. Tyrannus autem a rege factis distat, €non nomine; nam et Dionysius maior iure meritoque €praeferri multis regibus potest, et L. Sullam tyrannum €adpellari quid prohibet, cui occidendi finem fecit inopia hostium? Descenderit licet e dictatura sua et se togae €reddiderit, quis tamen umquam tyrannus tam avide €humanum sanguinem bibit quam ille, qui septem milia €civium Romanorum contrucidari iussit et, cum in vicino €ad aedem Bellonae sedens exaudisset conclamationem €tot milium sub gladio gementium, exterrito senatu: €'Hoc agamus' inquit, 'P. C.; seditiosi pauculi meo €iussu occiduntur'? Hoc non est mentitus; pauci Sullae videbantur. Sed mox de Sulla, cum quaeremus, quo-€modo hostibus irascendum sit, utique si in hostile €nomen cives et ex eodem corpore abrupti transierint; €interim, hoc quod dicebam, clementia efficit, ut magnum €inter regem tyrannumque discrimen sit, uterque licet €non minus armis valletur; sed alter arma habet, quibus €in munimentum pacis utitur, alter, ut magno timore €magna odia conpescat, nec illas ipsas manus, quibus se conmisit, securus adspicit. Contrariis in contraria €agitur; nam cum invisus sit, quia timetur, timeri vult, @1 €quia invisus est, et illo execrabili versu, qui multos €praecipites dedit, utitur: €@@@@'Oderint, dum metuant', €ignarus, quanta rabies oriatur, ubi supra modum odia €creverunt. Temperatus enim timor cohibet animos, €adsiduus vero et acer et extrema admovens in audaciam iacentes excitat et omnia experiri suadet. Sic feras €linea et pinnae clusas contineant, easdem a tergo eques €telis incessat: temptabunt fugam per ipsa, quae fuge-€rant, proculcabuntque formidinem. Acerrima virtus €est, quam ultima necessitas extundit. Relinquat oportet €securi aliquid metus multoque plus spei quam pericu-€lorum ostentet; alioqui, ubi quiescenti paria metuuntur, €incurrere in pericula iuvat et [2ut]2 aliena anima abuti.  @@Placido tranquilloque regi fida sunt auxilia sua, €ut quibus ad communem salutem utatur, gloriosusque €miles (publicae enim securitati se dare operam videt) €omnem laborem libens patitur ut parentis custos; at €illum acerbum et sanguinarium necesse est graventur stipatores sui. Non potest habere quisquam bonae ac €fidae voluntatis ministros, quibus in tormentis ut eculeo €et ferramentis ad mortem paratis utitur, quibus non €aliter quam bestiis homines obiectat, omnibus reis €aerumnosior ac sollicitior, ut qui homines deosque @1 €testes facinorum ac vindices timeat, eo perductus, ut €non liceat illi mutare mores. Hoc enim inter cetera €vel pessimum habet crudelitas: perseverandum est nec €ad meliora patet regressus; scelera enim sceleribus €tuenda sunt. Quid autem eo infelicius, cui iam esse malo necesse est? O miserabilem illum, sibi certe! €nam ceteris misereri eius nefas sit, qui caedibus ac €rapinis potentiam exercuit, qui suspecta sibi cuncta €reddidit tam externa quam domestica, cum arma metuat, €ad arma confugiens, non amicorum fidei credens, non €pietati liberorum; qui, ubi circumspexit, quaeque fecit €quaeque facturus est, et conscientiam suam plenam €sceleribus ac tormentis adaperuit, saepe mortem timet, saepius optat, invisior sibi quam servientibus. E con-€trario is, cui curae sunt universa, qui alia magis, alia €minus tuetur, nullam non rei publicae partem tam-€quam sui nutrit, inclinatus ad mitiora, etiam, si ex €usu est animadvertere, ostendens, quam invitus aspero €remedio manus admoveat, in cuius animo nihil hostile, €nihil efferum est, qui potentiam suam placide ac salu-€tariter exercet adprobare imperia sua civibus cupiens, €felix abunde sibi visus, si fortunam suam publicarit, €sermone adfabilis, aditu accessuque facilis, voltu, qui €maxime populos demeretur, amabilis, aequis desideriis €propensus, etiam iniquis [2non]2 acerbus, a tota civitate amatur, defenditur, colitur. Eadem de illo homines €secreto locuntur quae palam; tollere filios cupiunt et €publicis malis sterilitas indicta recluditur; bene se €meriturum de liberis suis quisque non dubitat, quibus @1 €tale saeculum ostenderit. Hic princeps suo beneficio €tutus nihil praesidiis eget, arma ornamenti causa habet.  @@Quod ergo officium eius est? quod bonorum €parentium, qui obiurgare liberos non numquam blande, €non numquam minaciter solent, aliquando admonere €etiam verberibus. Numquid aliquis sanus filium a €prima offensa exheredat? nisi magnae et multae in-€iuriae patientiam evicerunt, nisi plus est, quod timet, €quam quod damnat, non accedit ad decretorium stilum; €multa ante temptat, quibus dubiam indolem et peiore €iam loco positam revocet; simul deploratum est, ultima €experitur. Nemo ad supplicia exigenda pervenit, nisi qui remedia consumpsit. Hoc, quod parenti, etiam €principi faciendum est, quem adpellavimus Patrem Pa-€triae non adulatione vana adducti. Cetera enim cogno-€mina honori data sunt; Magnos et Felices et Augustos €diximus et ambitiosae maiestati quidquid potuimus €titulorum congessimus illis hoc tribuentes; Patrem €quidem Patriae adpellavimus, ut sciret datam sibi €potestatem patriam, quae est temperantissima liberis consulens suaque post illos reponens. Tarde sibi pater €membra sua abscidat, etiam, cum absciderit, reponere þ°±·ÿï°±´ÿï‚ÃìÿïƒÓåîÐèéìÿ±¨Ž“ƒcupiat et in abscidendo gemat cunctatus multum diu-€que; prope est enim, ut libenter damnet, qui cito; €prope est, ut inique puniat, qui nimis. @1  @@Trichonem equitem Romanum memoria nostra, €quia filium suum flagellis occiderat, populus graphiis €in foro confodit; vix illum Augusti Caesaris auctoritas €infestis tam patrum quam filiorum manibus eripuit. Tarium, qui filium deprensum in parricidii consilio €damnavit causa cognita, nemo non suspexit, quod con-€tentus exilio et exilio delicato Massiliae parricidam €continuit et annua illi praestitit, quanta praestare in-€tegro solebat; haec liberalitas effecit, ut, in qua civitate €numquam deest patronus peioribus, nemo dubitaret, €quin reus merito damnatus esset, quem is pater dam-nare potuisset, qui odisse non poterat. Hoc ipso €exemplo dabo, quem conpares bono patri, bonum prin-€cipem. Cogniturus de filio Tarius advocavit in con-€silium Caesarem Augustum; venit in privatos penates, €adsedit, pars alieni consilii fuit, non dixit: 'Immo in €meam domum veniat'; quod si factum esset, Caesaris futura erat cognitio, non patris. Audita causa ex-€cussisque omnibus, et his, quae adulescens pro se €dixerat, et his, quibus arguebatur, petit, ut sententiam €suam quisque scriberet, ne ea omnium fieret, quae €Caesaris fuisset; deinde, priusquam aperirentur codicilli, €iuravit se Tarii, hominis locupletis, hereditatem non aditurum. Dicet aliquis: 'Pusillo animo timuit, ne €videretur locum spei suae aperire velle fili damnatione.' €Ego contra sentio; quilibet nostrum debuisset adversus €opiniones malignas satis fiduciae habere in bona con-€scientia, principes multa debent etiam famae dare. @1 Iuravit se non aditurum hereditatem. Tarius quidem €eodem die et alterum heredem perdidit, sed Caesar €libertatem sententiae suae redemit; et postquam ad-€probavit gratuitam esse severitatem suam, quod prin-€cipi semper curandum est, dixit relegandum, quo patri videretur. Non culleum, non serpentes, non carcerem €decrevit memor, non de quo censeret, sed cui in con-€silio esset; mollissimo genere poenae contentum esse €debere patrem dixit in filio adulescentulo inpulso in €id scelus, in quo se, quod proximum erat ab innocentia, €timide gessisset; debere illum ab urbe et a parentis €oculis submoveri.  @@O dignum, quem in consilium patres advocarent! €o dignum, quem coheredem innocentibus liberis scri-€berent! Haec clementia principem decet; quocumque €venerit, mansuetiora omnia faciat. Nemo regi tam €vilis sit, ut illum perire non sentiat, qualiscumque pars imperii est. In magna imperia ex minoribus €petamus exemplum. Non unum est imperandi genus; €imperat princeps civibus suis, pater liberis, praeceptor discentibus, tribunus vel centurio militibus. Nonne €pessimus pater videbitur, qui adsiduis plagis liberos €etiam ex levissimis causis conpescet? Uter autem €praeceptor liberalibus studiis dignior, qui excarnificabit €discipulos, si memoria illis non constiterit aut si parum €agilis in legendo oculus haeserit, an qui monitionibus €et verecundia emendare ac docere malit? Tribunum €centurionemque da saevum: desertores faciet, quibus tamen ignoscitur. Numquidnam aecum est gravius @1 €homini et durius imperari, quam imperatur animalibus €mutis? atqui equum non crebris verberibus exterret €domandi peritus magister; fiet enim formidolosus et contumax, nisi eum blandiente tactu permulseris. Idem €facit ille venator, quique instituit catulos vestigia €sequi quique iam exercitatis utitur ad excitandas vel €persequendas feras: nec crebro illis minatur (contundet €enim animos et, quidquid est indolis, conminuetur €trepidatione degeneri) nec licentiam vagandi errandi-€que passim concedit. Adicias his licet tardiora agentes €iumenta, quae, cum ad contumeliam et miserias nata €sint, nimia saevitia cogantur iugum detractare.  @@Nullum animal morosius est, nullum maiore arte €tractandum quam homo, nulli magis parcendum. Quid €enim est stultius quam in iumentis quidem et canibus €erubescere iras exercere, pessima autem condicione sub €[2homine]2 hominem esse? Morbis medemur nec irascimur; €atqui et hic morbus est animi; mollem medicinam de-€siderat ipsumque medentem minime infestum aegro. Mali medici est desperare, ne curet: idem in iis, quo-€rum animus adfectus est, facere debebit is, cui tradita €salus omnium est, non cito spem proicere nec morti-€fera signa pronuntiare; luctetur cum vitiis, resistat, €aliis morbum suum exprobret, quosdam molli curatione €decipiat citius meliusque sanaturus remediis fallentibus; €agat princeps curam non tantum salutis, sed etiam honestae cicatricis. Nulla regi gloria est ex saeva €animadversione (quis enim dubitat posse?), at contra @1 €maxima, si vim suam continet, si multos irae alienae €eripuit, neminem suae inpendit.  @@Servis imperare moderate laus est. Et in man-€cipio cogitandum est, non quantum illud inpune possit €pati, sed quantum tibi permittat aequi bonique natura, €quae parcere etiam captivis et pretio paratis iubet. €Quanto iustius iubet hominibus liberis, ingenuis, ho-€nestis non ut mancipiis abuti sed ut his, quos gradu €antecedas quorumque tibi non servitus tradita sit, sed tutela. Servis ad statuam licet confugere; cum in ser-€vum omnia liceant, est aliquid, quod in hominem licere €commune ius animantium vetet. Quis non Vedium €Pollionem peius oderat quam servi sui, quod muraenas €sanguine humano saginabat et eos, qui se aliquid €offenderant, in vivarium, quid aliud quam serpentium, €abici iubebat? O hominem mille mortibus dignum, €sive devorandos servos obiciebat muraenis, quas esurus €erat, sive in hoc tantum illas alebat, ut sic aleret. Quemadmodum domini crudeles tota civitate conmon-€strantur invisique et detestabiles sunt, ita regum et €iniuria latius patet et infamia atque odium saeculis €traditur; quanto autem non nasci melius fuit, quam €numerari inter publico malo natos!  @@Excogitare nemo quicquam poterit, quod magis €decorum regenti sit quam clementia, quocumque modo €is et quocumque iure praepositus ceteris erit. Eo €scilicet formosius id esse magnificentiusque fatebimur, €quo in maiore praestabitur potestate, quam non oportet @1 noxiam esse, si ad naturae legem conponitur. Natura €enim conmenta est regem, quod et ex aliis animalibus €licet cognoscere et ex apibus; quarum regi amplissimum €cubile est medioque ac tutissimo loco; praeterea opere €vacat exactor alienorum operum, et amisso rege totum €dilabitur, nec umquam plus unum patiuntur meliorem-€que pugna quaerunt; praeterea insignis regi forma est dissimilisque ceteris cum magnitudine tum nitore. Hoc €tamen maxime distinguitur: iracundissimae ac pro cor-€poris captu pugnacissimae sunt apes et aculeos in €volnere relinquunt, rex ipse sine aculeo est; noluit €illum natura nec saevum esse nec ultionem magno €constaturam petere telumque detraxit et iram eius €inermem reliquit. Exemplar hoc magnis regibus in-€gens; est enim illi mos exercere se in parvis et ingen-tium rerum documenta in minima parere. Pudeat ab €exiguis animalibus non trahere mores, cum tanto homi-€num moderatior esse animus debeat, quanto vehementius €nocet. Utinam quidem eadem homini lex esset et ira €cum telo suo frangeretur nec saepius liceret nocere €quam semel nec alienis viribus exercere odia! facile €enim lassaretur furor, si per se sibi satis faceret et si mortis periculo vim suam effunderet. Sed ne nunc €quidem illi cursus tutus est; tantum enim necesse est €timeat, quantum timeri voluit, et manus omnium ob-€servet et eo quoque tempore, quo non captatur, peti €se iudicet nullumque momentum inmune a metu habeat. @1 €Hanc aliquis agere vitam sustinet, cum liceat innoxium €aliis, ob hoc securum, salutare potentiae ius laetis €omnibus tractare? Errat enim, si quis existimat tutum €esse ibi regem, ubi nihil a rege tutum est; securitas securitate mutua paciscenda est. Non opus est in-€struere in altum editas arces nec in adscensum arduos €colles emunire nec latera montium abscidere, multipli-€cibus se muris turribusque saepire: salvum regem €clementia in aperto praestabit. Unum est inexpugna-bile munimentum amor civium. Quid pulchrius est þ°±·ÿï°±´ÿï‚ÃìÿïƒÓåîÐèéìÿ±¨“—‚quam vivere optantibus cunctis et vota non sub custode €nuncupantibus? si paulum valetudo titubavit, non spem €hominum excitari, sed metum? nihil esse cuiquam tam €pretiosum, quod non pro salute praesidis sui con-mutatum velit? O ne ille, cui contingit, [2ut]2 sibi quo-€que vivere debeat; in hoc adsiduis bonitatis argumentis €probavit non rem publicam suam esse, sed se rei €publicae. Quis huic audeat struere aliquod periculum? €quis ab hoc non, si possit, fortunam quoque avertere €velit, sub quo iustitia, pax, pudicitia, securitas, dignitas €florent, sub quo opulenta civitas copia bonorum omnium €abundat? Nec alio animo rectorem suum intuetur, quam, €si di inmortales potestatem visendi sui faciant, intueamur venerantes colentesque. Quid autem? non proximum illis €locum tenet is, qui se ex deorum natura gerit, beneficus €ac largus et in melius potens? Hoc adfectare, hoc imitari €decet, maximum ita haberi, ut optimus simul habeare. @1  @@A duabus causis punire princeps solet, si aut se €vindicat aut alium. Prius de ea parte disseram, quae €ipsum contingit; difficilius est enim moderari, ubi dolori debetur ultio, quam ubi exemplo. Supervacuum €est hoc loco admonere, ne facile credat, ut verum ex-€cutiat, ut innocentiae faveat et, ut adpareat, non mi-€norem agi rem periclitantis quam iudicis sciat; hoc €enim ad iustitiam, non ad clementiam pertinet; nunc €illum hortamur, ut manifeste laesus animum in pote-€state habeat et poenam, si tuto poterit, donet, si minus, €temperet longeque sit in suis quam in alienis iniuriis exorabilior. Nam quemadmodum non est magni animi, €qui de alieno liberalis est, sed ille, qui, quod alteri €donat, sibi detrahit, ita clementem vocabo non in alieno €dolore facilem, sed eum, qui, cum suis stimulis ex-€agitetur, non prosilit, qui intellegit magni animi esse €iniurias in summa potentia pati nec quicquam esse €gloriosius principe inpune laeso.  @@Ultio duas praestare res solet: aut solacium adfert €ei, qui accepit iniuriam, aut in relicum securitatem. €Principis maior est fortuna, quam ut solacio egeat, €manifestiorque vis, quam ut alieno malo opinionem €sibi virium quaerat. Hoc dico, cum ab inferioribus €petitus violatusque est; nam si, quos pares aliquando €habuit, infra se videt, satis vindicatus est. Regem et €servus occidit et serpens et sagitta; servavit quidem nemo nisi maior eo, quem servabat. Uti itaque ani-€mose debet tanto munere deorum dandi auferendique €vitam potens. In iis praesertim, quos scit aliquando €sibi [2par]2 fastigium optinuisse, hoc arbitrium adeptus @1 €ultionem inplevit perfecitque, quantum verae poenae €satis erat; perdidit enim vitam, qui debet, et, quisquis €ex alto ad inimici pedes abiectus alienam de capite €regnoque sententiam expectavit, in servatoris sui glo-€riam vivit plusque eius nomini confert incolumis, quam €si ex oculis ablatus esset. Adsiduum enim spectaculum alienae virtutis est; in triumpho cito transisset. Si €vero regnum quoque suum tuto relinqui apud eum €potuit reponique eo, unde deciderat, ingenti incremento €surgit laus eius, qui contentus fuit ex rege victo nihil €praeter gloriam sumere. Hoc est etiam ex victoria €sua triumphare testarique nihil se, quod dignum esset victore, apud victos invenisse. Cum civibus et ignotis €atque humilibus eo moderatius agendum est, quo mi-€noris est adflixisse eos. Quibusdam libenter parcas, €a quibusdam te vindicare fastidias et non aliter quam €[2ab]2 animalibus parvis sed opterentem inquinantibus re-€ducenda manus est; at in iis, qui in ore civitatis €servati punitique erunt, occasione notae clementiae €utendum est.  @@Transeamus ad alienas iniurias, in quibus vindi-€candis haec tria lex secuta est, quae princeps quoque €sequi debet: aut ut eum, quem punit, emendet, aut [2ut]2 €poena eius ceteros meliores reddat, aut ut sublatis €malis securiores ceteri vivant. Ipsos facilius emendabis €minore poena; diligentius enim vivit, cui aliquid integri €superest. Nemo dignitati perditae parcit; inpunitatis genus est iam non habere poenae locum. Civitatis €autem mores magis corrigit parcitas animadversionum; @1 €facit enim consuetudinem peccandi multitudo peccan-€tium, et minus gravis nota est, quam turba damna-€tionum levat, et severitas, quod maximum remedium habet, adsiduitate amittit auctoritatem. Constituit bo-€nos mores civitati princeps et vitia eluit, si patiens €eorum est, non tamquam probet, sed tamquam invitus €et cum magno tormento ad castigandum veniat. Vere-€cundiam peccandi facit ipsa clementia regentis; gravior €multo poena videtur, quae a miti viro constituitur.  @@Praeterea videbis ea saepe conmitti, quae saepe €vindicantur. Pater tuus plures intra quinquennium €culleo insuit, quam omnibus saeculis insutos accepimus. €Multo minus audebant liberi nefas ultimum admittere, €quam diu sine lege crimen fuit. Summa enim pru-€dentia altissimi viri et rerum naturae peritissimi ma-€luerunt velut incredibile scelus et ultra audaciam posi-€tum praeterire quam, dum vindicant, ostendere posse €fieri; itaque parricidae cum lege coeperunt, et illis €facinus poena monstravit; pessimo vero loco pietas €fuit, postquam saepius culleos vidimus quam cruces. In qua civitate raro homines puniuntur, in ea con-€sensus fit innocentiae et indulgetur velut publico bono. €Putet se innocentem esse civitas, erit; magis irascetur €a communi frugalitate desciscentibus, si paucos esse €eos viderit. Periculosum est, mihi crede, ostendere €civitati, quanto plures mali sint.  @@Dicta est aliquando a senatu sententia, ut servos €a liberis cultus distingueret; deinde adparuit, quantum €periculum inmineret, si servi nostri numerare nos @1 €coepissent. Idem scito metuendum esse, si nulli igno-€scitur; cito adparebit, pars civitatis deterior quanto €praegravet. Non minus principi turpia sunt multa €supplicia quam medico multa funera; remissius impe-ranti melius paretur. Natura contumax est humanus €animus et in contrarium atque arduum nitens sequi-€turque facilius quam ducitur; et ut generosi ac nobiles €equi melius facili freno reguntur, ita clementiam volun-€taria innocentia inpetu suo sequitur, et dignam putat €civitas, quam servet sibi. Plus itaque hac via pro-€ficitur.  @@Crudelitas minime humanum malum est indignum-€que tam miti animo; ferina ista rabies est sanguine €gaudere ac volneribus et abiecto homine in silvestre €animal transire. Quid enim interest, oro te, Alexander, €leoni Lysimachum obicias an ipse laceres dentibus €tuis? tuum illud os est, tua illa feritas. O quam €cuperes tibi potius ungues esse, tibi rictum illum €edendorum hominum capacem! Non exigimus a te, €ut manus ista, exitium familiarium certissimum, ulli €salutaris sit, ut iste animus ferox, insatiabile gentium €malum, citra sanguinem caedemque satietur; clementia €iam vocatur, ad occidendum amicum [2cum]2 carnifex inter homines eligitur. Hoc est, quare vel maxime abomi-€nanda sit saevitia, quod excedit fines primum solitos, €deinde humanos, nova supplicia conquirit, ingenium €advocat, [2ut]2 instrumenta excogitet, per quae varietur €atque extendatur dolor, delectatur malis hominum; tunc €illi dirus animi morbus ad insaniam pervenit ultimam, @1 €cum crudelitas versa est in voluptatem et iam occidere hominem iuvat. Matura talem virum a tergo sequi-€tur aversio, odia, venena, gladii; tam multis periculis €petitur, quam multorum ipse periculum est, privatisque €non numquam consiliis, alias vero consternatione publica €circumvenitur. Levis enim et privata pernicies non €totas urbes movet; quod late furere coepit et omnes adpetit, undique configitur. Serpentes parvolae fallunt €nec publice conquiruntur; ubi aliqua solitam mensuram €transit et in monstrum excrevit, ubi fontes sputu inficit €et, si adflavit, deurit opteritque, quacumque incessit, €ballistis petitur. Possunt verba dare et evadere pusilla mala, ingentibus obviam itur. Sic unus aeger ne €domum quidem perturbat; at ubi crebris mortibus €pestilentiam esse adparuit, conclamatio civitatis ac fuga €est, et dis ipsis manus intentantur. Sub uno aliquo €tecto flamma adparuit: familia vicinique aquam inge-€runt; at incendium vastum et multas iam domos de-€pastum parte urbis obruitur. þ°±·ÿï°±´ÿï‚ÃìÿïƒÓåîÐèéìÿ±¨š@@Crudelitatem privatorum quoque serviles manus €sub certo crucis periculo ultae sunt; tyrannorum gentes €populique et, quorum erat malum, et ei, quibus in-€minebat, excindere adgressi sunt. Aliquando sua prae-€sidia in ipsos consurrexerunt perfidiamque et inpietatem €et feritatem et, quidquid ab illis didicerant, in ipsos €exercuerunt. Quid enim potest quisquam ab eo sperare, @1 €quem malum esse docuit? non diu nequitia adparet nec, quantum iubetur, peccat. Sed puta esse tutam €crudelitatem, quale eius regnum est? non aliud quam €captarum urbium forma et terribiles facies publici €metus. Omnia maesta, trepida, confusa; voluptates €ipsae timentur; non convivia securi ineunt, in quibus €lingua sollicite etiam ebriis custodienda est, non specta-€cula, ex quibus materia criminis ac periculi quaeritur. €Adparentur licet magna inpensa et regiis opibus et €artificum exquisitis nominibus, quem tamen ludi in carcere iuvent? Quod istud, di boni, malum est occi-€dere, saevire, delectari sono catenarum et civium capita €decidere, quocumque ventum est, multum sanguinis €fundere, adspectu suo terrere ac fugare? Quae alia €vita esset, si leones ursique regnarent, si serpentibus €in nos ac noxiosissimo cuique animali daretur potestas? Illa rationis expertia et a nobis inmanitatis crimine €damnata abstinent suis, et tuta est etiam inter feras €similitudo: horum ne a necessariis quidem sibi rabies €temperat, sed externa suaque in aequo habet, quo plus se €exercitat, [2eo incitat]2ior. A singulorum deinde caedibus €in exitia gentium serpit et inicere tectis ignem, aratrum €vetustis urbibus inducere potentiam putat; et unum €occidi iubere aut alterum parum imperatorium credit; €nisi eodem tempore grex miserorum sub ictu stetit, crudelitatem suam in ordinem coactam putat. Felicitas @1 €illa multis salutem dare et ad vitam ab ipsa morte €revocare et mereri clementia civicam. Nullum orna-€mentum principis fastigio dignius pulchriusque est €quam illa corona ob cives servatos, non hostilia arma €detracta victis, non currus barbarorum sanguine cruenti, €non parta bello spolia. Haec divina potentia est gre-€gatim ac publice servare; multos quidem occidere et €indiscretos incendi ac ruinae potentia est. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER II}1 ¡@@Ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me €vox tua maxime conpulit, quam ego non sine ad-€miratione et, cum diceretur, audisse memini et deinde €aliis narrasse, vocem generosam, magni animi, magnae €lenitatis, quae non conposita nec alienis auribus data €subito erupit et bonitatem tuam cum fortuna tua litigantem in medium adduxit. Animadversurus in €latrones duos Burrus praefectus tuus, vir egregius et €tibi principi natus, exigebat a te, scriberes, in quos €et ex qua causa animadverti velles; hoc saepe dilatum €ut aliquando fieret, instabat. Invitus invito cum €chartam protulisset traderetque, exclamasti: 'Vellem litteras nescirem!' O dignam vocem, quam audirent €omnes gentes, quae Romanum imperium incolunt quae-€que iuxta iacent dubiae libertatis quaeque se contra €viribus aut animis adtollunt! O vocem in contionem @1 €omnium mortalium mittendam, in cuius verba prin-€cipes regesque iurarent! O vocem publica generis €humani innocentia dignam, cui redderetur antiquum illud saeculum! Nunc profecto consentire decebat €ad aequum bonumque expulsa alieni cupidine, ex €qua omne animi malum oritur, pietatem integrita-€temque cum fide ac modestia resurgere et vitia diu-€turno abusa regno dare tandem felici ac puro sae-€culo locum.  @@Futurum hoc, Caesar, ex magna parte sperare et €confidere libet. Tradetur ista animi tui mansuetudo €diffundeturque paulatim per omne imperii corpus, et €cuncta in similitudinem tuam formabuntur. A capite €bona valetudo: inde omnia vegeta sunt atque erecta €aut languore demissa, prout animus eorum vivit aut €marcet. Erunt cives, erunt socii digni hac bonitate, €et in totum orbem recti mores revertentur; parcetur ubique manibus tuis. Diutius me morari hic patere, €non ut blandum auribus tuis (nec enim hic mihi mos €est; maluerim veris offendere quam placere adulando); €quid ergo est? praeter id, quod bene factis dictisque €tuis quam familiarissimum esse te cupio, ut, quod €nunc natura et inpetus est, fiat iudicium, illud mecum €considero multas voces magnas, sed detestabiles, in €vitam humanam pervenisse celebresque volgo ferri, ut @1 €illam: 'oderint, dum metuant', quoi Graecus versus €similis est, qui se mortuo terram misceri ignibus iubet, et alia huius notae. Ac nescio quomodo ingenia €[2in]2 inmani et invisa materia secundiore [2ore]2 expresserunt €sensus vehementes et concitatos; nullam adhuc vocem €audii ex bono lenique animosam. Quid ergo est? ut €raro, invitus et cum magna cunctatione, ita aliquando €scribas necesse est istud, quod tibi in odium litteras €adduxit, sed, sicut facis, cum magna cunctatione, cum €multis dilationibus.  @@Et ne forte decipiat nos speciosum clementiae €nomen aliquando et in contrarium abducat, videamus, €quid sit clementia qualisque sit et quos fines habeat. €@@Clementia est temperantia animi in potestate ulci-€scendi vel lenitas superioris adversus inferiorem in €constituendis poenis. Plura proponere tutius est, ne €una finitio parum rem conprehendat et, ut ita dicam, €formula excidat; itaque dici potest et inclinatio animi ad lenitatem in poena exigenda. Illa finitio contra-€dictiones inveniet, quamvis maxime ad verum accedat, €si dixerimus clementiam esse moderationem aliquid ex €merita ac debita poena remittentem: reclamabitur nullam €virtutem cuiquam minus debito facere. Atqui hoc omnes €intellegunt clementiam esse, quae se flectit citra id, €quod merito constitui posset.  @@Huic contrariam inperiti putant severitatem; sed €nulla virtus virtuti contraria est. Quid ergo obponitur €clementiae? Crudelitas, quae nihil aliud est quam @1 €atrocitas animi in exigendis poenis. 'Sed quidam non €exigunt poenas, crudeles tamen sunt, tamquam qui €ignotos homines et obvios non in conpendium, sed €occidendi causa occidunt nec interficere contenti sae-€viunt, ut Busiris ille et Procrustes et piratae, qui captos verberant et in ignem vivos inponunt.' Haec €crudelitas quidem; sed quia nec ultionem sequitur (non €enim laesa est) nec peccato alicui irascitur (nullum €enim antecessit crimen), extra finitionem nostram cadit; €finitio enim continebat in poenis exigendis intempe-€rantiam animi. Possumus dicere non esse hanc crude-€litatem, sed feritatem, cui voluptati saevitia est; possu-€mus insaniam vocare: nam varia sunt genera eius et €nullum certius, quam quod in caedes hominum et lancinationes pervenit. Illos ergo crudeles vocabo, qui €puniendi causam habent, modum non habent, sicut in €Phalari, quem aiunt non quidem in homines innocentes, €sed super humanum ac probabilem modum saevisse. €Possumus effugere cavillationem et ita finire, ut sit €crudelitas inclinatio animi ad asperiora. Hanc clementia €repellit longe iussam stare a se; cum severitate illi €convenit. @@Ad rem pertinet quaerere hoc loco, quid sit €misericordia; plerique enim ut virtutem eam laudant €et bonum hominem vocant misericordem. Et haec €vitium animi est. Utraque circa severitatem circaque @1 €clementiam posita sunt, quae vitare debemus; [2per €speciem enim severitatis in crudelitatem incidimus]2, per €speciem clementiae in misericordiam. In hoc leviore €periculo erratur, sed par error est a vero recedentium.  Ergo quemadmodum religio deos colit, superstitio violat, €ita clementiam mansuetudinemque omnes boni viri prae-€stabunt, misericordiam autem vitabunt; est enim vitium €pusilli animi ad speciem alienorum [2malorum]2 succidentis. €Itaque pessimo cuique familiarissima est; anus et €mulierculae sunt, quae lacrimis nocentissimorum moven-€tur, quae, si liceret, carcerem effringerent. Miseri-€cordia non causam, sed fortunam spectat; clementia rationi accedit. Scio male audire apud inperitos sectam €Stoicorum tamquam duram nimis et minime principibus €regibusque bonum daturam consilium; obicitur illi, €quod sapientem negat misereri, negat ignoscere. Haec, €si per se ponantur, invisa sunt; videntur enim nullam €relinquere spem humanis erroribus, sed omnia delicta þ°±·ÿï°±´ÿï‚ÃìÿïƒÓåîÐèéìÿ²¥“ad poenam deducere. Quod si est, quidnam haec €scientia, quae dediscere humanitatem iubet portumque €adversus fortunam certissimum mutuo auxilio cludit? €Sed nulla secta benignior leniorque est, nulla amantior €hominum et communis boni adtentior, ut propositum €sit usui esse et auxilio nec sibi tantum, sed universis singulisque consulere. Misericordia est aegritudo animi €ob alienarum miseriarum speciem aut tristitia ex alienis @1 €malis contracta, quae accidere inmerentibus credit; €aegritudo autem in sapientem virum non cadit; serena €eius mens est, nec quicquam incidere potest, quod €illam obducat. Nihilque aeque hominem quam magnus €animus decet; non potest autem magnus esse idem ac maestus. Maeror contundit mentes, abicit, contrahit; €hoc sapienti ne in suis quidem accidet calamitatibus, €sed omnem fortunae iram reverberabit et ante se €franget; eandem semper faciem servabit, placidam, in-€concussam, quod facere non posset, si tristitiam re-€ciperet.  @@Adice, quod sapiens et providet et in expedito €consilium habet; numquam autem liquidum sincerum-€que ex turbido venit. Tristitia inhabilis est ad dispi-€ciendas res, utilia excogitanda, periculosa vitanda, aequa €aestimanda; ergo non miseretur, quia id sine miseria animi non fit. Cetera omnia, quae, qui miserentur, €volo facere, libens et altus animo faciet; succurret €alienis lacrimis, non accedet; dabit manum naufrago, €exuli hospitium, egenti stipem, non hanc contumeliosam, €quam pars maior horum, qui misericordes videri volunt, €abicit et fastidit, quos adiuvat, contingique ab iis €timet, sed ut homo homini ex communi dabit; donabit €lacrimis maternis filium et catenas solvi iubebit et €ludo eximet et cadaver etiam noxium sepeliet, sed faciet ista tranquilla mente, voltu suo. Ergo non @1 €miserebitur sapiens, sed succurret, sed proderit, in €commune auxilium natus ac bonum publicum, ex quo €dabit cuique partem. Etiam ad calamitosos pro por-€tione inprobandosque et emendandos bonitatem suam €permittet; adflictis vero et forte laborantibus multo €libentius subveniet. Quotiens poterit, fortunae inter-€cedet; ubi enim opibus potius utetur aut viribus, quam €ad restituenda, quae casus inpulit? Voltum quidem €non deiciet nec animum ob crus alicuius aridum aut €pannosam maciem et innixam baculo senectutem; cete-€rum omnibus dignis proderit et deorum more calami-tosos propitius respiciet. Misericordia vicina est mise-€riae; habet enim aliquid trahitque ex ea. Inbecillos €oculos esse scias, qui ad alienam lippitudinem et ipsi €subfunduntur, tam mehercules quam morbum esse, non €hilaritatem, semper adridere ridentibus et ad omnium €oscitationem ipsum quoque os diducere; misericordia €vitium est animorum nimis miseria paventium, quam €si quis a sapiente exigit, prope est, ut lamentationem €exigat et [2in]2 alienis funeribus gemitus.  @@'At quare non ignoscet?' Agedum constituamus €nunc quoque, quid sit venia, et sciemus dari illam a €sapiente non debere. Venia est poenae meritae remissio. @1 €Hanc sapiens quare non debeat dare, reddunt rationem €diutius, quibus hoc propositum est; ego ut breviter €tamquam in alieno iudicio dicam: 'Ei ignoscitur, qui €puniri debuit; sapiens autem nihil facit, quod non €debet, nihil praetermittit, quod debet; itaque poenam, quam exigere debet, non donat. Sed illud, quod ex €venia consequi vis, honestiore tibi via tribuet; parcet €enim sapiens, consulet et corriget; idem faciet, quod, €si ignosceret, nec ignoscet, quoniam, qui ignoscit, €fatetur aliquid se, quod fieri debuit, omisisse. Ali-€quem verbis tantum admonebit, poena non adficiet €aetatem eius emendabilem intuens; aliquem invidia €criminis manifeste laborantem iubebit incolumem esse, €quia deceptus est, quia per vinum labsus; hostes dimittet €salvos, aliquando etiam laudatos, si honestis causis €pro fide, pro foedere, pro libertate in bellum acciti sunt. Haec omnia non veniae, sed clementiae opera €sunt. Clementia liberum arbitrium habet; non sub €formula, sed ex aequo et bono iudicat; et absolvere €illi licet et, quanti vult, taxare litem. Nihil ex his €facit, tamquam iusto minus fecerit, sed tamquam id, €quod constituit, iustissimum sit. Ignoscere autem est, €quem iudices puniendum, non punire; venia debitae €poenae remissio est. Clementia hoc primum praestat, €ut, quos dimittit, nihil aliud illos pati debuisse pro- @1 nuntiet; plenior est quam venia, honestior est. De €verbo, ut mea fert opinio, controversia est, de re qui-€dem convenit. Sapiens multa remittet, multos parum €sani, sed sanabilis ingenii servabit. Agricolas bonos €imitabitur, qui non tantum rectas procerasque arbores €colunt; illis quoque, quas aliqua depravavit causa, ad-€minicula, quibus derigantur, adplicant; alias circum-€cidunt, ne proceritatem rami premant, quasdam infirmas €vitio loci nutriunt, quibusdam aliena umbra laboranti-bus caelum aperiunt. Videbit, quod ingenium qua €ratione tractandum sit, quo modo in rectum prava €flectantur.' * * * @1 ï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¯ôÿ@@@@{1AD LVCILIVM EPISTVLAE MORALES €@@@@LIBER PRIMVS}1 ¡Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Ita fac, mi Lucili: vindica te tibi, et tempus quod adhuc €aut auferebatur aut subripiebatur aut excidebat collige et €serva. Persuade tibi hoc sic esse ut scribo: quaedam tempora €eripiuntur nobis, quaedam subducuntur, quaedam effluunt. €Turpissima tamen est iactura quae per neglegentiam fit. Et si €volueris adtendere, magna pars vitae elabitur male agentibus, maxima nihil agentibus, tota vita aliud agentibus. Quem €mihi dabis qui aliquod pretium tempori ponat, qui diem €aestimet, qui intellegat se cotidie mori? In hoc enim fallimur, €quod mortem prospicimus: magna pars eius iam praeteri=t; €quidquid aetatis retro est mors tenet. Fac ergo, mi Lucili, €quod facere te scribis, omnes horas conplectere; sic fiet ut €minus ex crastino pendeas, si hodierno manum inieceris. Dum differtur vita transcurrit. Omnia, Lucili, aliena sunt, €tempus tantum nostrum est; in huius rei unius fugacis ac €lubricae possessionem natura nos misit, ex qua expellit qui-€cumque vult. Et tanta stultitia mortalium est ut quae minima @1 €et vilissima sunt, certe reparabilia, inputari sibi cum in-€petravere patiantur, nemo se iudicet quicquam debere qui €tempus accepit, cum interim hoc unum est quod ne gratus €quidem potest reddere. @@Interrogabis fortasse quid ego faciam qui tibi ista prae-€cipio. Fatebor ingenue: quod apud luxuriosum sed diligentem €evenit, ratio mihi constat inpensae. Non possum dicere nihil €perdere, sed quid perdam et quare et quemadmodum dicam; €causas paupertatis meae reddam. Sed evenit mihi quod pleris-€que non suo vitio ad inopiam redactis: omnes ignoscunt, nemo succurrit. Quid ergo est? non puto pauperem cui €quantulumcumque superest sat est; tu tamen malo serves €tua, et bono tempore incipies. Nam ut visum est maioribus €nostris, 'sera parsimonia in fundo est'; non enim tantum €minimum in imo sed pessimum remanet. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Ex iis quae mihi scribis et ex iis quae audio bonam spem €de te concipio: non discurris nec locorum mutationibus €inquietaris. Aegri animi ista iactatio est: primum argumen-€tum compositae mentis existimo posse consistere et secum morari. Illud autem vide, ne ista lectio auctorum multorum €et omnis generis voluminum habeat aliquid vagum et instabile. €Certis ingeniis inmorari et innutriri oportet, si velis aliquid €trahere quod in animo fideliter sedeat. Nusquam est qui €ubique est. Vitam in peregrinatione exigentibus hoc evenit, €ut multa hospitia habeant, nullas amicitias; idem accidat €necesse est iis qui nullius se ingenio familiariter applicant @1 sed omnia cursim et properantes transmittunt. Non prodest €cibus nec corpori accedit qui statim sumptus emittitur; nihil €aeque sanitatem inpedit quam remediorum crebra mutatio; €non venit vulnus ad cicatricem in quo medicamenta temptan-€tur; non convalescit planta quae saepe transfertur; nihil tam €utile est ut in transitu prosit. Distringit librorum multitudo; €itaque cum legere non possis quantum habueris, satis est habere quantum legas. 'Sed modo' inquis 'hunc librum þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¢”‚evolvere volo, modo illum.' Fastidientis stomachi est multa €degustare; quae ubi varia sunt et diversa, inquinant non €alunt. Probatos itaque semper lege, et si quando ad alios €deverti libuerit, ad priores redi. Aliquid cotidie adversus €paupertatem, aliquid adversus mortem auxili compara, nec €minus adversus ceteras pestes; et cum multa percurreris, unum excerpe quod illo die concoquas. Hoc ipse quoque €facio; ex pluribus quae legi aliquid adprehendo. Hodiernum €hoc est quod apud Epicurum nanctus sum (soleo enim et in €aliena castra transire, non tamquam transfuga, sed tamquam explorator): 'honesta' inquit 'res est laeta paupertas'. Illa €vero non est paupertas, si laeta est; non qui parum habet, €sed qui plus cupit, pauper est. Quid enim refert quantum illi €in arca, quantum in horreis iaceat, quantum pascat aut €feneret, si alieno imminet, si non adquisita sed adquirenda €conputat? Quis sit divitiarum modus quaeris? primus habere €quod necesse est, proximus quod sat est. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Epistulas ad me perferendas tradidisti, ut scribis, amico €tuo; deinde admones me ne omnia cum eo ad te pertinentia €communicem, quia non soleas ne ipse quidem id facere: ita €eadem epistula illum et dixisti amicum et negasti. Itaque si €proprio illo verbo quasi publico usus es et sic illum amicum €vocasti quomodo omnes candidatos 'bonos viros' dicimus, €quomodo obvios, si nomen non succurrit, 'dominos' saluta-mus, hac abierit. Sed si aliquem amicum existimas cui non €tantundem credis quantum tibi, vehementer erras et non €satis nosti vim verae amicitiae. Tu vero omnia cum amico €delibera, sed de ipso prius: post amicitiam credendum est, €ante amicitiam iudicandum. Isti vero praepostero officia per-€miscent qui, contra praecepta Theophrasti, cum amaverunt €iudicant, et non amant cum iudicaverunt. Diu cogita an €tibi in amicitiam aliquis recipiendus sit. Cum placuerit fieri, €toto illum pectore admitte; tam audaciter cum illo loquere quam tecum. Tu quidem ita vive ut nihil tibi committas €nisi quod committere etiam inimico tuo possis; sed quia €interveniunt quaedam quae consuetudo fecit arcana, cum €amico omnes curas, omnes cogitationes tuas misce. Fidelem €si putaveris, facies; nam quidam fallere docuerunt dum €timent falli, et illi ius peccandi suspicando fecerunt. Quid est €quare ego ulla verba coram amico meo retraham? quid est @1 quare me coram illo non putem solum? Quidam quae tantum €amicis committenda sunt obviis narrant, et in quaslibet €aures quidquid illos urit exonerant; quidam rursus etiam €carissimorum conscientiam reformidant et, si possent, ne €sibi quidem credituri interius premunt omne secretum. €Neutrum faciendum est; utrumque enim vitium est, et €omnibus credere et nulli, sed alterum honestius dixerim vitium, alterum tutius. Sic utrosque reprehendas, et eos qui €semper inquieti sunt, et eos qui semper quiescunt. Nam illa €tumultu gaudens non est industria sed exagitatae mentis €concursatio, et haec non est quies quae motum omnem molestiam iudicat, sed dissolutio et languor. Itaque hoc quod €apud Pomponium legi animo mandabitur: 'quidam adeo in €latebras refugerunt ut putent in turbido esse quidquid in luce €est'. Inter se ista miscenda sunt: et quiescenti agendum et €agenti quiescendum est. Cum rerum natura delibera: illa €dicet tibi et diem fecisse se et noctem. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Persevera ut coepisti et quantum potes propera, quo diutius €frui emendato animo et composito possis. Frueris quidem €etiam dum emendas, etiam dum componis: alia tamen illa €voluptas est quae percipitur ex contemplatione mentis ab omni labe purae et splendidae. Tenes utique memoria €quantum senseris gaudium cum praetexta posita sumpsisti €virilem togam et in forum deductus es: maius expecta cum €puerilem animum deposueris et te in viros philosophia €transscripserit. Adhuc enim non pueritia sed, quod est gravius, @1 €puerilitas remanet; et hoc quidem peior est, quod auctorita-€tem habemus senum, vitia puerorum, nec puerorum tantum sed infantum: illi levia, hi falsa formidant, nos utraque. Pro-€fice modo: intelleges quaedam ideo minus timenda quia €multum metus adferunt. Nullum [2malum]2 magnum quod €extremum est. Mors ad te venit: timenda erat si tecum esse posset: necesse est aut non perveniat aut transeat. 'Difficile €est' inquis 'animum perducere ad contemptionem animae.' €Non vides quam ex frivolis causis contemnatur? Alius ante €amicae fores laqueo pependit, alius se praecipitavit e tecto €ne dominum stomachantem diutius audiret, alius ne redu-€ceretur e fuga ferrum adegit in viscera: non putas virtutem €hoc effecturam quod efficit nimia formido? Nulli potest €secura vita contingere qui de producenda nimis cogitat, qui inter magna bona multos consules numerat. Hoc cotidie €meditare, ut possis aequo animo vitam relinquere, quam multi €sic conplectuntur et tenent quomodo qui aqua torrente ra-€piuntur spinas et aspera. Plerique inter mortis metum et vitae €tormenta miseri fluctuantur et vivere nolunt, mori nesciunt. Fac itaque tibi iucundam vitam omnem pro illa sollicitu-€dinem deponendo. Nullum bonum adiuvat habentem nisi €ad cuius amissionem praeparatus est animus; nullius autem €rei facilior amissio est quam quae desiderari amissa non potest. €Ergo adversus haec quae incidere possunt etiam potentissi-mis adhortare te et indura. De Pompei capite pupillus et €spado tulere sententiam, de Crasso crudelis et insolens Parthus; €Gaius Caesar iussit Lepidum Dextro tribuno praebere cervi-€cem, ipse Chaereae praestitit; neminem eo fortuna provexit €ut non tantum illi minaretur quantum permiserat. Noli huic @1 €tranquillitati confidere: momento mare evertitur; eodem die ubi luserunt navigia sorbentur. Cogita posse et latronem et €hostem admovere iugulo tuo gladium; ut potestas maior absit, €nemo non servus habet in te vitae necisque arbitrium. Ita €dico: quisquis vitam suam contempsit tuae dominus est. €Recognosce exempla eorum qui domesticis insidiis perierunt, €aut aperta vi aut dolo: intelleges non pauciores servorum ira €cecidisse quam regum. Quid ad te itaque quam potens sit €quem times, cum id propter quod times nemo non possit? At si forte in manus hostium incideris, victor te duci iubebit_ €eo nempe quo duceris. Quid te ipse decipis et hoc nunc €primum quod olim patiebaris intellegis? Ita dico: ex quo €natus es, duceris. Haec et eiusmodi versanda in animo sunt €si volumus ultimam illam horam placidi expectare cuius €metus omnes alias inquietas facit. @@Sed ut finem epistulae inponam, accipe quod mihi hodierno €die placuit_et hoc quoque ex alienis hortulis sumptum est: €'magnae divitiae sunt lege naturae composita paupertas'. €Lex autem illa naturae scis quos nobis terminos statuat? €Non esurire, non sitire, non algere. Ut famem sitimque €depellas non est necesse superbis adsidere liminibus nec €supercilium grave et contumeliosam etiam humanitatem €pati, non est necesse maria temptare nec sequi castra: parabile est quod natura desiderat et adpositum. Ad supervacua €sudatur; illa sunt quae togam conterunt, quae nos senescere €sub tentorio cogunt, quae in aliena litora inpingunt: ad €manum est quod sat est. Cui cum paupertate bene convenit €dives est. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quod pertinaciter studes et omnibus omissis hoc unum €agis, ut te meliorem cotidie facias, et probo et gaudeo, nec €tantum hortor ut perseveres sed etiam rogo. Illud autem te €admoneo, ne eorum more qui non proficere sed conspici €cupiunt facias aliqua quae in habitu tuo aut genere vitae notabilia sint; asperum cultum et intonsum caput et negle-€gentiorem barbam et indictum argento odium et cubile humi €positum et quidquid aliud ambitionem perversa via sequitur €evita. Satis ipsum nomen philosophiae, etiam si modeste €tractetur, invidiosum est: quid si nos hominum consuetudini €coeperimus excerpere? Intus omnia dissimilia sint, frons populo nostra conveniat. Non splendeat toga, ne sordeat €quidem; non habeamus argentum in quod solidi auri caela-€tura descenderit, sed non putemus frugalitatis indicium auro þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¥“„argentoque caruisse. Id agamus ut meliorem vitam sequamur €quam vulgus, non ut contrariam: alioquin quos emendari €volumus fugamus a nobis et avertimus; illud quoque efficimus, €ut nihil imitari velint nostri, dum timent ne imitanda sint omnia. Hoc primum philosophia promittit, sensum commu-€nem, humanitatem et congregationem; a qua professione dis-€similitudo nos separabit. Videamus ne ista per quae admira-€tionem parare volumus ridicula et odiosa sint. Nempe pro-€positum nostrum est secundum naturam vivere: hoc contra €naturam est, torquere corpus suum et faciles odisse munditias €et squalorem adpetere et cibis non tantum vilibus uti sed taetris et horridis. Quemadmodum desiderare delicatas res @1 €luxuriaest, ita usitatas et non magno parabiles fugere demen-€tiae. Frugalitatem exigit philosophia, non poenam; potest €autem esse non incompta frugalitas. Hic mihi modus placet: €temperetur vita inter bonos mores et publicos; suspiciant omnes vitam nostram sed agnoscant. 'Quid ergo? eadem €faciemus quae ceteri? nihil inter nos et illos intererit?' Pluri-€mum: dissimiles esse nos vulgo sciat qui inspexerit propius; €qui domum intraverit nos potius miretur quam supellectilem €nostram. Magnus ille est qui fictilibus sic utitur quemad-€modum argento, nec ille minor est qui sic argento utitur €quemadmodum fictilibus; infirmi animi est pati non posse €divitias. @@Sed ut huius quoque diei lucellum tecum communicem, €apud Hecatonem nostrum inveni cupiditatum finem etiam €ad timoris remedia proficere. 'Desines' inquit 'timere, si €sperare desieris.' Dices, 'quomodo ista tam diversa pariter €sunt?' Ita est, mi Lucili: cum videantur dissidere, coniuncta €sunt. Quemadmodum eadem catena et custodiam et militem €copulat, sic ista quae tam dissimilia sunt pariter incedunt: spem metus sequitur. Nec miror ista sic ire: utrumque €pendentis animi est, utrumque futuri expectatione solliciti. €Maxima autem utriusque causa est quod non ad praesentia €aptamur sed cogitationes in longinqua praemittimus; itaque €providentia, maximum bonum condicionis humanae, in malum versa est. Ferae pericula quae vident fugiunt, cum €effugere, securae sunt: nos et venturo torquemur et praeterito. @1 €Multa bona nostra nobis nocent; timoris enim tormentum €memoria reducit, providentia anticipat; nemo tantum prae-€sentibus miser est. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Intellego, Lucili, non emendari me tantum sed transfi-€gurari; nec hoc promitto iam aut spero, nihil in me superesse €quod mutandum sit. Quidni multa habeam quae debeant €colligi, quae extenuari, quae attolli? Et hoc ipsum argumen-€tum est in melius translati animi, quod vitia sua quae adhuc €ignorabat videt; quibusdam aegris gratulatio fit cum ipsi aegros se esse senserunt. Cuperem itaque tecum communicare €tam subitam mutationem mei; tunc amicitiae nostrae certio-€rem fiduciam habere coepissem, illius verae quam non spes, €non timor, non utilitatis suae cura divellit, illius cum qua homines moriuntur, pro qua moriuntur. Multos tibi dabo €qui non amico sed amicitia caruerint: hoc non potest accidere €cum animos in societatem honesta cupiendi par voluntas tra-€hit. Quidni non possit? sciunt enim ipsos omnia habere €communia, et quidem magis adversa. €@@Concipere animo non potes quantum momenti adferre mihi singulos dies videam. 'Mitte' inquis 'et nobis ista quae €tam efficacia expertus es.' Ego vero omnia in te cupio trans-€fundere, et in hoc aliquid gaudeo discere, ut doceam; nec me €ulla res delectabit, licet sit eximia et salutaris, quam mihi uni €sciturus sum. Si cum hac exceptione detur sapientia, ut illam €inclusam teneam nec enuntiem, reiciam: nullius boni sine socio iucunda possessio est. Mittam itaque ipsos tibi libros, @1 €et ne multum operae inpendas dum passim profutura sectaris, €inponam notas, ut ad ipsa protinus quae probo et miror €accedas. Plus tamen tibi et viva vox et convictus quam oratio €proderit; in rem praesentem venias oportet, primum quia €homines amplius oculis quam auribus credunt, deinde quia €longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla. Zenonem Cleanthes non expressisset, si tantummodo audisset: €vitae eius interfuit, secreta perspexit, observavit illum, an ex €formula sua viveret. Platon et Aristoteles et omnis in diver-€sum itura sapientium turba plus ex moribus quam ex verbis €Socratis traxit; Metrodorum et Hermarchum et Polyaenum €magnos viros non schola Epicuri sed contubernium fecit. Nec €in hoc te accerso tantum, ut proficias, sed ut prosis; plurimum €enim alter alteri conferemus. @@Interim quoniam diurnam tibi mercedulam debeo, quid €me hodie apud Hecatonem delectaverit dicam. 'Quaeris' €inquit 'quid profecerim? amicus esse mihi coepi.' Multum €profecit: numquam erit solus. Scito esse hunc amicum €omnibus. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quid tibi vitandum praecipue existimes quaeris? turbam. €Nondum illi tuto committeris. Ego certe confitebor inbecil-€litatem meam: numquam mores quos extuli refero; aliquid €ex eo quod composui turbatur, aliquid ex iis quae fugavi redit. €Quod aegris evenit quos longa inbecillitas usque eo adfecit @1 €ut nusquam sine offensa proferantur, hoc accidit nobis quorum animi ex longo morbo reficiuntur. Inimica est €multorum conversatio: nemo non aliquod nobis vitium aut €commendat aut inprimit aut nescientibus adlinit. Utique quo €maior est populus cui miscemur, hoc periculi plus est. Nihil €vero tam damnosum bonis moribus quam in aliquo spectaculo €desidere; tunc enim per voluptatem facilius vitia subrepunt. Quid me existimas dicere? avarior redeo, ambitiosior, luxurio-€sior? immo vero crudelior et inhumanior, quia inter homines €fui. Casu in meridianum spectaculum incidi, lusus expectans €et sales et aliquid laxamenti quo hominum oculi ab humano €cruore adquiescant. Contra est: quidquid ante pugnatum est €misericordia fuit; nunc omissis nugis mera homicidia sunt. €Nihil habent quo tegantur; ad ictum totis corporibus ex-positi numquam frustra manum mittunt. Hoc plerique €ordinariis paribus et postulaticiis praeferunt. Quidni prae-€ferant? non galea, non scuto repellitur ferrum. Quo munimen-€ta? quo artes? omnia ista mortis morae sunt. Mane leonibus €et ursis homines, meridie spectatoribus suis obiciuntur. Inter-€fectores interfecturis iubent obici et victorem in aliam detinent €caedem; exitus pugnantium mors est. Ferro et igne res geritur. Haec fiunt dum vacat harena. 'Sed latrocinium fecit €aliquis, occidit hominem.' Quid ergo? quia occidit, ille €meruit ut hoc pateretur: tu quid meruisti miser ut hoc €spectes? 'Occide, verbera, ure! Quare tam timide incurrit in €ferrum? quare parum audacter occidit? quare parum libenter €moritur? Plagis agatur in vulnera, mutuos ictus nudis et @1 €obviis pectoribus excipiant.' Intermissum est spectaculum: €'interim iugulentur homines, ne nihil agatur'. Age, ne hoc €quidem intellegitis, mala exempla in eos redundare qui €faciunt? Agite dis immortalibus gratias quod eum docetis €esse crudelem qui non potest discere. @@Subducendus populo est tener animus et parum tenax recti: €facile transitur ad plures. Socrati et Catoni et Laelio excutere €morem suum dissimilis multitudo potuisset: adeo nemo no-€strum, qui cum maxime concinnamus ingenium, ferre impe-tum vitiorum tam magno comitatu venientium potest. Unum €exemplum luxuriae aut avaritiae multum mali facit: convictor €delicatus paulatim enervat et mollit, vicinus dives cupidita-€tem inritat, malignus comes quamvis candido et simplici €rubiginem suam adfricuit: quid tu accidere his moribus credis in quos publice factus est impetus? Necesse est aut imiteris €aut oderis. Utrumque autem devitandum est: neve similis €malis fias, quia multi sunt, neve inimicus multis, quia dissi-€miles sunt. Recede in te ipse quantum potes; cum his versare €qui te meliorem facturi sunt, illos admitte quos tu potes €facere meliores. Mutuo ista fiunt, et homines dum docent discunt. Non est quod te gloria publicandi ingenii producat in €medium, ut recitare istis velis aut disputare; quod facere te €vellem, si haberes isti populo idoneam mercem: nemo est qui þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ§˜‰„intellegere te possit. Aliquis fortasse, unus aut alter incidet, €et hic ipse formandus tibi erit instituendusque ad intellectum €tui. 'Cui ergo ista didici?' Non est quod timeas ne operam €perdideris, si tibi didicisti. @@Sed ne soli mihi hodie didicerim, communicabo tecum €quae occurrunt mihi egregie dicta circa eundem fere sensum @1 €tria, ex quibus unum haec epistula in debitum solvet, duo €in antecessum accipe. Democritus ait, 'unus mihi pro populo est, et populus pro uno'. Bene et ille, quisquis fuit (ambigitur €enim de auctore), cum quaereretur ab illo quo tanta diligentia €artis spectaret ad paucissimos perventurae, 'satis sunt' inquit €'mihi pauci, satis est unus, satis est nullus'. Egregie hoc €tertium Epicurus, cum uni ex consortibus studiorum suorum €scriberet: 'haec' inquit 'ego non multis, sed tibi; satis enim magnum alter alteri theatrum sumus'. Ista, mi Lucili, con-€denda in animum sunt, ut contemnas voluptatem ex plurium €adsensione venientem. Multi te laudant: ecquid habes cur €placeas tibi, si is es quem intellegant multi? introrsus bona €tua spectent. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@'Tu me' inquis 'vitare turbam iubes, secedere et conscien-€tia esse contentum? ubi illa praecepta vestra quae imperant €in actu mori?' Quid? ego tibi videor inertiam suadere? In €hoc me recondidi et fores clusi, ut prodesse pluribus possem. €Nullus mihi per otium dies exit; partem noctium studiis €vindico; non vaco somno sed succumbo, et oculos vigilia fatigatos cadentesque in opere detineo. Secessi non tantum €ab hominibus sed a rebus, et in primis a meis rebus: pos-€terorum negotium ago. Illis aliqua quae possint prodesse €conscribo; salutares admonitiones, velut medicamentorum uti-€lium compositiones, litteris mando, esse illas efficaces in meis €ulceribus expertus, quae etiam si persanata non sunt, serpere @1 desierunt. Rectum iter, quod sero cognovi et lassus errando, €aliis monstro. Clamo: 'vitate quaecumque vulgo placent, €quae casus adtribuit; ad omne fortuitum bonum suspiciosi €pavidique subsistite: et fera et piscis spe aliqua oblectante €decipitur. Munera ista fortunae putatis? insidiae sunt. €Quisquis vestrum tutam agere vitam volet, quantum pluri-€mum potest ista viscata beneficia devitet in quibus hoc €quoque miserrimi fallimur: habere nos putamus, haeremus. In praecipitia cursus iste deducit; huius eminentis vitae exitus €cadere est. Deinde ne resistere quidem licet, cum coepit trans-€versos agere felicitas, aut saltim rectis aut semel ruere: non vertit fortuna sed cernulat et allidit. Hanc ergo sanam ac €salubrem formam vitae tenete, ut corpori tantum indulgeatis €quantum bonae valetudini satis est. Durius tractandum est €ne animo male pareat: cibus famem sedet, potio sitim extin-€guat, vestis arceat frigus, domus munimentum sit adversus €infesta temporis. Hanc utrum caespes erexerit an varius lapis €gentis alienae, nihil interest: scitote tam bene hominem €culmo quam auro tegi. Contemnite omnia quae supervacuus €labor velut ornamentum ac decus ponit; cogitate nihil praeter animum esse mirabile, cui magno nihil magnum est.' Si haec €mecum, si haec cum posteris loquor, non videor tibi plus €prodesse quam cum ad vadimonium advocatus descenderem €aut tabulis testamenti anulum inprimerem aut in senatu €candidato vocem et manum commodarem? Mihi crede, qui €nihil agere videntur maiora agunt: humana divinaque simul €tractant. @@Sed iam finis faciendus est et aliquid, ut institui, pro hac €epistula dependendum. Id non de meo fiet: adhuc Epicurum @1 €compilamus, cuius hanc vocem hodierno die legi: 'philosophiae €servias oportet, ut tibi contingat vera libertas'. Non differtur €in diem qui se illi subiecit et tradidit: statim circumagitur; hoc enim ipsum philosophiae servire libertas est. Potest fieri €ut me interroges quare ab Epicuro tam multa bene dicta €referam potius quam nostrorum: quid est tamen quare tu €istas Epicuri voces putes esse, non publicas? Quam multi €poetae dicunt quae philosophis aut dicta sunt aut dicenda! €Non attingam tragicos nec togatas nostras (habent enim hae €quoque aliquid severitatis et sunt inter comoedias ac tra-€goedias mediae): quantum disertissimorum versuum inter €mimos iacet! quam multa Publilii non excalceatis sed cotur-natis dicenda sunt! Unum versum eius, qui ad philosophiam €pertinet et ad hanc partem quae modo fuit in manibus, €referam, quo negat fortuita in nostro habenda: €@@@@alienum est omne quidquid optando evenit. Hunc sensum a te dici non paulo melius et adstrictius memini: €@@@@non est tuum fortuna quod fecit tuum. €Illud etiamnunc melius dictum a te non praeteribo: €@@@@dari bonum quod potuit auferri potest. €Hoc non inputo in solutum: de tuo tibi. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@An merito reprehendat in quadam epistula Epicurus eos €qui dicunt sapientem se ipso esse contentum et propter hoc €amico non indigere, desideras scire. Hoc obicitur Stilboni ab €Epicuro et iis quibus summum bonum visum est animus in-patiens. In ambiguitatem incidendum est, si exprimere $A)PA/QEIAN €uno verbo cito voluerimus et inpatientiam dicere; poterit €enim contrarium ei quod significare volumus intellegi. Nos €eum volumus dicere qui respuat omnis mali sensum: accipietur €is qui nullum ferre possit malum. Vide ergo num satius sit €aut invulnerabilem animum dicere aut animum extra omnem patientiam positum. Hoc inter nos et illos interest: noster sapiens €vincit quidem incommodum omne sed sentit, illorum ne sentit €quidem. Illud nobis et illis commune est, sapientem se ipso €esse contentum. Sed tamen et amicum habere vult et vicinum et contubernalem, quamvis sibi ipse sufficiat. Vide quam sit €se contentus: aliquando sui parte contentus est. Si illi ma-€num aut morbus aut hostis exciderit, si quis oculum vel oculos €casus excusserit, reliquiae illi suae satisfacient et erit inmi-€nuto corpore et amputato tam laetus quam [in] integro fuit; sed [2si]2 quae sibi desunt non desiderat, non deesse mavult. Ita €sapiens se contentus est, non ut velit esse sine amico sed ut €possit; et hoc quod dico 'possit' tale est: amissum aequo €animo fert. Sine amico quidem numquam erit: in sua pote-€state habet quam cito reparet. Quomodo si perdiderit Phidias €statuam protinus alteram faciet, sic hic faciendarum amici-tiarum artifex substituet alium in locum amissi. Quaeris €quomodo amicum cito facturus sit? Dicam, si illud mihi @1 €tecum convenerit, ut statim tibi solvam quod debeo et quan-€tum ad hanc epistulam paria faciamus. Hecaton ait, 'ego tibi €monstrabo amatorium sine medicamento, sine herba, sine €ullius veneficae carmine: si vis amari, ama'. Habet autem non €tantum usus amicitiae veteris et certae magnam voluptatem sed etiam initium et comparatio novae. Quod interest inter €metentem agricolam et serentem, hoc inter eum qui amicum €paravit et qui parat. Attalus philosophus dicere solebat €iucundius esse amicum facere quam habere, 'quomodo artifici €iucundius pingere est quam pinxisse'. Illa in opere suo €occupata sollicitudo ingens oblectamentum habet in ipsa €occupatione: non aeque delectatur qui ab opere perfecto €removit manum. Iam fructu artis suae fruitur: ipsa fruebatur €arte cum pingeret. Fructuosior est adulescentia liberorum, €sed infantia dulcior. @@Nunc ad propositum revertamur. Sapiens etiam si conten-€tus est se, tamen habere amicum vult, si nihil aliud, ut €exerceat amicitiam, ne tam magna virtus iaceat, non ad hoc €quod dicebat Epicurus in hac ipsa epistula, 'ut habeat qui €sibi aegro adsideat, succurrat in vincula coniecto vel inopi', €sed ut habeat aliquem cui ipse aegro adsideat, quem ipse €circumventum hostili custodia liberet. Qui se spectat et €propter hoc ad amicitiam venit male cogitat. Quemadmodum €coepit, sic desinet: paravit amicum adversum vincla laturum opem; cum primum crepuerit catena, discedet. Hae sunt ami-€citiae quas temporarias populus appellat; qui utilitatis causa €adsumptus est tamdiu placebit quamdiu utilis fuerit. Hac re @1 €florentes amicorum turba circumsedet, circa eversos solitudo €est, et inde amici fugiunt ubi probantur; hac re ista tot nefaria þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨‰˜‰†exempla sunt aliorum metu relinquentium, aliorum metu €prodentium. Necesse est initia inter se et exitus congruant: €qui amicus esse coepit quia expedit [2et desinet quia expedit]2; €placebit aliquod pretium contra amicitiam, si ullum in illa placet praeter ipsam. 'In quid amicum paras?' Ut habeam €pro quo mori possim, ut habeam quem in exilium sequar, €cuius me morti et opponam et inpendam: ista quam tu de-€scribis negotiatio est, non amicitia, quae ad commodum acce-dit, quae quid consecutura sit spectat. Non dubie habet €aliquid simile amicitiae adfectus amantium; possis dicere illam €esse insanam amicitiam. Numquid ergo quisquam amat lucri €causa? numquid ambitionis aut gloriae? Ipse per se amor, €omnium aliarum rerum neglegens, animos in cupiditatem €formae non sine spe mutuae caritatis accendit. Quid ergo? ex honestiore causa coit turpis adfectus? 'Non agitur' inquis €'nunc de hoc, an amicitia propter se ipsam adpetenda sit.' €Immo vero nihil magis probandum est; nam si propter se €ipsam expetenda est, potest ad illam accedere qui se ipso €contentus est. 'Quomodo ergo ad illam accedit?' Quomodo €ad rem pulcherrimam, non lucro captus nec varietate fortunae €perterritus; detrahit amicitiae maiestatem suam qui illam €parat ad bonos casus. @@'Se contentus est sapiens.' Hoc, mi Lucili, plerique perperam €interpretantur: sapientem undique submovent et intra cutem @1 €suam cogunt. Distinguendum autem est quid et quatenus €vox ista promittat: se contentus est sapiens ad beate viven-€dum, non ad vivendum; ad hoc enim multis illi rebus opus €est, ad illud tantum animo sano et erecto et despiciente fortunam. Volo tibi Chrysippi quoque distinctionem in-€dicare. Ait sapientem nulla re egere, et tamen multis illi €rebus opus esse: 'contra stulto nulla re opus est (nulla enim €re uti scit) sed omnibus eget'. Sapienti et manibus et oculis et €multis ad cotidianum usum necessariis opus est, eget nulla €re; egere enim necessitatis est, nihil necesse sapienti est. Ergo quamvis se ipso contentus sit, amicis illi opus est; hos €cupit habere quam plurimos, non ut beate vivat; vivet enim €etiam sine amicis beate. Summum bonum extrinsecus instru-€menta non quaerit; domi colitur, ex se totum est; incipit €fortunae esse subiectum si quam partem sui foris quaerit. 'Qualis tamen futura est vita sapientis, si sine amicis relin-€quatur in custodiam coniectus vel in aliqua gente aliena €destitutus vel in navigatione longa retentus aut in desertum €litus eiectus?' Qualis est Iovis, cum resoluto mundo et dis in €unum confusis paulisper cessante natura adquiescit sibi €cogitationibus suis traditus. Tale quiddam sapiens facit: in se reconditur, secum est. Quamdiu quidem illi licet suo €arbitrio res suas ordinare, se contentus est et ducit uxorem; €se contentus [2est]2 et liberos tollit; se contentus est et tamen €non viveret si foret sine homine victurus. Ad amicitiam fert @1 €illum nulla utilitas sua, sed naturalis inritatio; nam ut aliarum €nobis rerum innata dulcedo est, sic amicitiae. Quomodo solitu-€dinis odium est et adpetitio societatis, quomodo hominem €homini natura conciliat, sic inest huic quoque rei stimulus qui nos amicitiarum adpetentes faciat. Nihilominus cum sit €amicorum amantissimus, cum illos sibi comparet, saepe €praeferat, omne intra se bonum terminabit et dicet quod €Stilbon ille dixit, Stilbon quem Epicuri epistula insequitur. €Hic enim capta patria, amissis liberis, amissa uxore, cum ex €incendio publico solus et tamen beatus exiret, interroganti €Demetrio, cui cognomen ab exitio urbium Poliorcetes fuit, €num quid perdidisset, 'omnia' inquit 'bona mea mecum sunt'. Ecce vir fortis ac strenuus! ipsam hostis sui victoriam vicit. €'Nihil' inquit 'perdidi': dubitare illum coegit an vicisset. €'Omnia mea mecum sunt': iustitia, virtus, prudentia, hoc €ipsum, nihil bonum putare quod eripi possit. Miramur €animalia quaedam quae per medios ignes sine noxa corporum €transeunt: quanto hic mirabilior vir qui per ferrum et ruinas €et ignes inlaesus et indemnis evasit! Vides quanto facilius sit €totam gentem quam unum virum vincere? Haec vox illi €communis est cum Stoico: aeque et hic intacta bona per €concrematas urbes fert; se enim ipse contentus est; hoc felicitatem suam fine designat. Ne existimes nos solos generosa €verba iactare, et ipse Stilbonis obiurgator Epicurus similem €illi vocem emisit, quam tu boni consule, etiam si hunc diem @1 €iam expunxi. 'Si cui' inquit 'sua non videntur amplissima, €licet totius mundi dominus sit, tamen miser est.' Vel si hoc €modo tibi melius enuntiari videtur (id enim agendum est €ut non verbis serviamus sed sensibus), 'miser est qui se non beatissimum iudicat, licet imperet mundo'. Ut scias autem €hos sensus esse communes, natura scilicet dictante, apud €poetam comicum invenies: €@@@@non est beatus, esse se qui non putat. €Quid enim refert qualis status tuus sit, si tibi videtur malus? 'Quid ergo?' inquis 'si beatum se dixerit ille turpiter dives et €ille multorum dominus sed plurium servus, beatus sua €sententia fiet?' Non quid dicat sed quid sentiat refert, nec €quid uno die sentiat, sed quid adsidue. Non est autem quod €verearis ne ad indignum res tanta perveniat: nisi sapienti sua €non placent; omnis stultitia laborat fastidio sui. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Sic est, non muto sententiam: fuge multitudinem, fuge €paucitatem, fuge etiam unum. Non habeo cum quo te €communicatum velim. Et vide quod iudicium meum habeas: €audeo te tibi credere. Crates, ut aiunt, huius ipsius Stilbonis €auditor, cuius mentionem priore epistula feci, cum vidisset €adulescentulum secreto ambulantem, interrogavit quid illic €solus faceret. 'Mecum' inquit 'loquor.' Cui Crates 'cave' @1 €inquit 'rogo et diligenter adtende: cum homine malo loque-ris'. Lugentem timentemque custodire solemus, ne solitudine €male utatur. Nemo est ex inprudentibus qui relinqui sibi €debeat; tunc mala consilia agitant, tunc aut aliis aut ipsis €futura pericula struunt, tunc cupiditates inprobas ordinant; €tunc quidquid aut metu aut pudore celabat animus exponit, €tunc audaciam acuit, libidinem inritat, iracundiam instigat. €Denique quod unum solitudo habet commodum, nihil ulli €committere, non timere indicem, peri=t stulto: ipse se prodit. €@@Vide itaque quid de te sperem, immo quid spondeam mihi €(spes enim incerti boni nomen est): non invenio cum quo te malim esse quam tecum. Repeto memoria quam magno €animo quaedam verba proieceris, quanti roboris plena: €gratulatus sum protinus mihi et dixi, 'non a summis labris €ista venerunt, habent hae voces fundamentum; iste homo non est unus e populo, ad salutem spectat'. Sic loquere, sic €vive; vide ne te ulla res deprimat. Votorum tuorum veterum €licet deis gratiam facias, alia de integro suscipe: roga bonam €mentem, bonam valetudinem animi, deinde tunc corporis. €Quidni tu ista vota saepe facias? Audacter deum roga: nihil €illum de alieno rogaturus es. @@Sed ut more meo cum aliquo munusculo epistulam mittam, €verum est quod apud Athenodorum inveni: 'tunc scito esse €te omnibus cupiditatibus solutum, cum eo perveneris ut €nihil deum roges nisi quod rogare possis palam'. Nunc enim €quanta dementia est hominum! turpissima vota dis insusur-€rant; si quis admoverit aurem, conticiscent, et quod scire €hominem nolunt deo narrant. Vide ergo ne hoc praecipi salu-€briter possit: sic vive cum hominibus tamquam deus videat, €sic loquere cum deo tamquam homines audiant. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Locutus est mecum amicus tuus bonae indolis, in quo €quantum esset animi, quantum ingenii, quantum iam etiam €profectus, sermo primus ostendit. Dedit nobis gustum, ad €quem respondebit; non enim ex praeparato locutus est, sed €subito deprehensus. Ubi se colligebat, verecundiam, bonum €in adulescente signum, vix potuit excutere; adeo illi ex alto €suffusus est rubor. Hic illum, quantum suspicor, etiam cum se €confirmaverit et omnibus vitiis exuerit, sapientem quoque €sequetur. Nulla enim sapientia naturalia corporis aut animi €vitia ponuntur: quidquid infixum et ingenitum est lenitur arte, non vincitur. Quibusdam etiam constantissimis in þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨‹’‚conspectu populi sudor erumpit non aliter quam fatigatis et €aestuantibus solet, quibusdam tremunt genua dicturis, €quorundam dentes colliduntur, lingua titubat, labra con-€currunt: haec nec disciplina nec usus umquam excutit, sed €natura vim suam exercet et illo vitio sui etiam robustissimos admonet. Inter haec esse et ruborem scio, qui gravissimis €quoque viris subitus adfunditur. Magis quidem in iuvenibus €apparet, quibus et plus caloris est et tenera frons; nihilominus €et veteranos et senes tangit. Quidam numquam magis quam €cum erubuerint timendi sunt, quasi omnem verecundiam effuderint; Sulla tunc erat violentissimus cum faciem eius €sanguis invaserat. Nihil erat mollius ore Pompei; numquam €non coram pluribus rubuit, utique in contionibus. Fabianum, €cum in senatum testis esset inductus, erubuisse memini, et hic illum mire pudor decuit. Non accidit hoc ab infirmitate €mentis sed a novitate rei, quae inexercitatos, etiam si non €concutit, movet naturali in hoc facilitate corporis pronos; @1 €nam ut quidam boni sanguinis sunt, ita quidam incitati et mobilis et cito in os prodeuntis. Haec, ut dixi, nulla sapientia €abigit: alioquin haberet rerum naturam sub imperio, si €omnia eraderet vitia. Quaecumque adtribuit condicio na-€scendi et corporis temperatura, cum multum se diuque animus €composuerit, haerebunt; nihil horum vetari potest, non magis quam accersi. Artifices scaenici, qui imitantur adfectus, €qui metum et trepidationem exprimunt, qui tristitiam €repraesentant, hoc indicio imitantur verecundiam. Deiciunt €enim vultum, verba summittunt, figunt in terram oculos et €deprimunt: ruborem sibi exprimere non possunt; nec pro-€hibetur hic nec adducitur. Nihil adversus haec sapientia €promittit, nihil proficit: sui iuris sunt, iniussa veniunt, €iniussa discedunt. @@Iam clausulam epistula poscit. Accipe, et quidem utilem €ac salutarem, quam te adfigere animo volo: 'aliquis vir bonus €nobis diligendus est ac semper ante oculos habendus, ut sic €tamquam illo spectante vivamus et omnia tamquam illo vidente faciamus'. Hoc, mi Lucili, Epicurus praecepit; €custodem nobis et paedagogum dedit, nec inmerito: magna €pars peccatorum tollitur, si peccaturis testis adsistit. Aliquem €habeat animus quem vereatur, cuius auctoritate etiam secre-€tum suum sanctius faciat. O felicem illum qui non praesens €tantum sed etiam cogitatus emendat! O felicem qui sic €aliquem vereri potest ut ad memoriam quoque eius se com-€ponat atque ordinet! Qui sic aliquem vereri potest cito erit verendus. Elige itaque Catonem; si hic tibi videtur nimis €rigidus, elige remissioris animi virum Laelium. Elige eum @1 €cuius tibi placuit et vita et oratio et ipse animum ante se €ferens vultus; illum tibi semper ostende vel custodem vel €exemplum. Opus est, inquam, aliquo ad quem mores nostri €se ipsi exigant: nisi ad regulam prava non corriges. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quocumque me verti, argumenta senectutis meae video. €Veneram in suburbanum meum et querebar de inpensis €aedificii dilabentis. Ait vilicus mihi non esse neglegentiae €suae vitium, omnia se facere, sed villam veterem esse. Haec €villa inter manus meas crevit: quid mihi futurum est, si tam putria sunt aetatis meae saxa? Iratus illi proximam occasio-€nem stomachandi arripio. 'Apparet' inquam 'has platanos €neglegi: nullas habent frondes. Quam nodosi sunt et retorridi €rami, quam tristes et squalidi trunci! Hoc non accideret si €quis has circumfoderet, si inrigaret.' Iurat per genium meum €se omnia facere, in nulla re cessare curam suam, sed illas €vetulas esse. Quod intra nos sit, ego illas posueram, ego illarum primum videram folium. Conversus ad ianuam 'quis €est iste?' inquam 'iste decrepitus et merito ad ostium admotus? €foras enim spectat. Unde istunc nanctus es? quid te delectavit €alienum mortuum tollere?' At ille 'non cognoscis me?' €inquit: 'ego sum Felicio, cui solebas sigillaria adferre; ego €sum Philositi vilici filius, deliciolum tuum'. 'Perfecte' inquam €'iste delirat: pupulus, etiam delicium meum factus est? €Prorsus potest fieri: dentes illi cum maxime cadunt.' @1 @@Debeo hoc suburbano meo, quod mihi senectus mea €quocumque adverteram apparuit. Conplectamur illam et €amemus; plena [2est]2 voluptatis, si illa scias uti. Gratissima €sunt poma cum fugiunt; pueritiae maximus in exitu decor €est; deditos vino potio extrema delectat, illa quae mergit, quae ebrietati summam manum inponit; quod in se iucun-€dissimum omnis voluptas habet in finem sui differt. Iucun-€dissima est aetas devexa iam, non tamen praeceps, et illam €quoque in extrema tegula stantem iudico habere suas volu-€ptates; aut hoc ipsum succedit in locum voluptatium, nullis €egere. Quam dulce est cupiditates fatigasse ac reliquisse! 'Molestum est' inquis 'mortem ante oculos habere.' Primum €ista tam seni ante oculos debet esse quam iuveni (non enim €citamur ex censu); deinde nemo tam senex est ut inprobe €unum diem speret. Unus autem dies gradus vitae est. Tota €aetas partibus constat et orbes habet circumductos maiores €minoribus: est aliquis qui omnis conplectatur et cingat (hic €pertinet a natali ad diem extremum); est alter qui annos €adulescentiae excludit; est qui totam pueritiam ambitu suo €adstringit; est deinde per se annus in se omnia continens €tempora, quorum multiplicatione vita componitur; mensis €artiore praecingitur circulo; angustissimum habet dies gyrum, sed et hic ab initio ad exitum venit, ab ortu ad occasum. Ideo €Heraclitus, cui cognomen fecit orationis obscuritas, 'unus' €inquit 'dies par omni est'. Hoc alius aliter excepit. Dixit @1 €enim * * * parem esse horis, nec mentitur; nam si dies est €tempus viginti et quattuor horarum, necesse est omnes inter €se dies pares esse, quia nox habet quod dies perdidit. Alius €ait parem esse unum diem omnibus similitudine; nihil enim €habet longissimi temporis spatium quod non et in uno die €invenias, lucem et noctem, et in alternas mundi vices plura €facit ista, non [2alia]2 * * * alias contractior, alias productior. Itaque sic ordinandus est dies omnis tamquam cogat agmen €et consummet atque expleat vitam. Pacuvius, qui Syriam €usu suam fecit, cum vino et illis funebribus epulis sibi paren-€taverat, sic in cubiculum ferebatur a cena ut inter plausus €exoletorum hoc ad symphoniam caneretur: $BEBI/WTAI, BEBI/W-$TAI&. Nullo non se die extulit. Hoc quod ille ex mala conscien-€tia faciebat nos ex bona faciamus, et in somnum ituri laeti €hilaresque dicamus, €@@@@vixi et quem dederat cursum fortuna peregi. €Crastinum si adiecerit deus, laeti recipiamus. Ille beatissimus €est et securus sui possessor qui crastinum sine sollicitudine €expectat; quisquis dixit 'vixi' cotidie ad lucrum surgit. @@Sed iam debeo epistulam includere. 'Sic' inquis 'sine ullo €ad me peculio veniet?' Noli timere: aliquid secum fert. €Quare aliquid dixi? multum. Quid enim hac voce praeclarius €quam illi trado ad te perferendam? 'Malum est in necessitate €vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est.' Quidni @1 €nulla sit? patent undique ad libertatem viae multae, breves €faciles. Agamus deo gratias quod nemo in vita teneri potest: calcare ipsas necessitates licet. 'Epicurus' inquis 'dixit: quid €tibi cum alieno?' Quod verum est meum est; perseverabo €Epicurum tibi ingerere, ut isti qui in verba iurant nec quid €dicatur aestimant, sed a quo, sciant quae optima sunt esse €communia. Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER SECVNDVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Multum tibi esse animi scio; nam etiam antequam in-€strueres te praeceptis salutaribus et dura vincentibus, satis €adversus fortunam placebas tibi, et multo magis postquam €cum illa manum conseruisti viresque expertus es tuas, quae €numquam certam dare fiduciam sui possunt nisi cum multae €difficultates hinc et illinc apparuerunt, aliquando vero et €propius accesserunt. Sic verus ille animus et in alienum non venturus arbitrium probatur; haec eius obrussa est. Non €potest athleta magnos spiritus ad certamen adferre qui €numquam suggillatus est: ille qui sanguinem suum vidit, €cuius dentes crepuere sub pugno, ille qui subplantatus ad-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨’…versarium toto tulit corpore nec proiecit animum proiectus, €qui quotiens cecidit contumacior resurrexit, cum magna spe descendit ad pugnam. Ergo, ut similitudinem istam prosequar, €saepe iam fortuna supra te fuit, nec tamen tradidisti te, sed €subsiluisti et acrior constitisti; multum enim adicit sibi €virtus lacessita. €@@Tamen, si tibi videtur, accipe a me auxilia quibus munire te possis. Plura sunt, Lucili, quae nos terrent quam quae €premunt, et saepius opinione quam re laboramus. Non loquor €tecum Stoica lingua, sed hac summissiore; nos enim dicimus €omnia ista quae gemitus mugitusque exprimunt levia esse et €contemnenda. Omittamus haec magna verba, sed, di boni, €vera: illud tibi praecipio, ne sis miser ante tempus, cum illa €quae velut inminentia expavisti fortasse nunquam ventura @1 sint, certe non venerint. Quaedam ergo nos magis torquent €quam debent, quaedam ante torquent quam debent, quaedam €torquent cum omnino non debeant; aut augemus dolorem €aut praecipimus aut fingimus. €@@Primum illud, quia res in controversia est et litem con-€testatam habemus, in praesentia differatur. Quod ego leve €dixero tu gravissimum esse contendes; scio alios inter flagella €ridere, alios gemere sub colapho. Postea videbimus utrum ista suis viribus valeant an inbecillitate nostra. Illud praesta mihi, €ut, quotiens circumsteterint qui tibi te miserum esse persua-€deant, non quid audias sed quid sentias cogites, et cum patien-€tia tua deliberes ac te ipse interroges, qui tua optime nosti, €'quid est quare isti me conplorent? quid est quod trepident, €quod contagium quoque mei timeant, quasi transilire calami-€tas possit? est aliquid istic mali, an res ista magis infamis est €quam mala?' Ipse te interroga, 'numquid sine causa crucior et maereo et quod non est malum facio?' 'Quomodo' inquis €'intellegam, vana sint an vera quibus angor?' Accipe huius rei €regulam: aut praesentibus torquemur aut futuris aut utrisque. €De praesentibus facile iudicium est: si corpus tuum liberum €et sanum est, nec ullus ex iniuria dolor est, videbimus quid futurum sit: hodie nihil negotii habet. 'At enim futurum €est.' Primum dispice an certa argumenta sint venturi mali; €plerumque enim suspicionibus laboramus, et inludit nobis €illa quae conficere bellum solet fama, multo autem magis €singulos conficit. Ita est, mi Lucili: cito accedimus opinioni; €non coarguimus illa quae nos in metum adducunt nec excuti-€mus, sed trepidamus et sic vertimus terga quemadmodum €illi quos pulvis motus fuga pecorum exuit castris aut quos aliqua fabula sine auctore sparsa conterruit. Nescio quomodo €magis vana perturbant; vera enim modum suum habent: @1 €quidquid ex incerto venit coniecturae et paventis animi €licentiae traditur. Nulli itaque tam perniciosi, tam inrevoca-€biles quam lymphatici metus sunt; ceteri enim sine ratione, hi sine mente sunt. Inquiramus itaque in rem diligenter. €Verisimile est aliquid futurum mali: non statim verum est. €Quam multa non expectata venerunt! quam multa expectata €nusquam conparuerunt! Etiam si futurum est, quid iuvat €dolori suo occurrere? satis cito dolebis cum venerit: interim tibi meliora promitte. Quid facies lucri? tempus. Multa €intervenient quibus vicinum periculum vel prope admotum €aut subsistat aut desinat aut in alienum caput transeat: €incendium ad fugam patuit; quosdam molliter ruina deposuit; €aliquando gladius ab ipsa cervice revocatus est; aliquis €carnifici suo superstes fuit. Habet etiam mala fortuna levita-€tem. Fortasse erit, fortasse non erit: interim non est; meliora propone. Nonnumquam, nullis apparentibus signis quae mali €aliquid praenuntient, animus sibi falsas imagines fingit: aut €verbum aliquod dubiae significationis detorquet in peius aut €maiorem sibi offensam proponit alicuius quam est, et cogitat €non quam iratus ille sit, sed quantum liceat irato. Nulla €autem causa vitae est, nullus miseriarum modus, si timetur €quantum potest. Hic prudentia prosit, hic robore animi €evidentem quoque metum respue; si minus, vitio vitium €repelle, spe metum tempera. Nihil tam certum est ex his €quae timentur ut non certius sit et formidata subsidere et sperata decipere. Ergo spem ac metum examina, et quotiens €incerta erunt omnia, tibi fave: crede quod mavis. Si plures €habebit sententias metus, nihilominus in hanc partem potius €inclina et perturbare te desine ac subinde hoc in animo volve, @1 €maiorem partem mortalium, cum illi nec sit quicquam mali €nec pro certo futurum sit, aestuare ac discurrere. Nemo enim €resistit sibi, cum coepit inpelli, nec timorem suum redigit ad €verum; nemo dicit 'vanus auctor est, vanus [est]: aut finxit €aut credidit'. Damus nos aurae ferendos; expavescimus dubia €pro certis; non servamus modum rerum, statim in timorem €venit scrupulus. @@Pudet me %ibi% sic tecum loqui et tam lenibus te remediis €focilare. Alius dicat 'fortasse non veniet': tu dic 'quid porro, €si veniet? videbimus uter vincat; fortasse pro me venit, et €mors ista vitam honestabit'. Cicuta magnum Socratem fecit. €Catoni gladium adsertorem libertatis extorque: magnam par-tem detraxeris gloriae. Nimium diu te cohortor, cum tibi €admonitione magis quam exhortatione opus sit. Non in €diversum te a natura tua ducimus: natus es ad ista quae €dicimus; eo magis bonum tuum auge et exorna. @@Sed iam finem epistulae faciam, si illi signum suum in-€pressero, id est aliquam magnificam vocem perferendam ad te €mandavero. 'Inter cetera mala hoc quoque habet stultitia: €semper incipit vivere.' Considera quid vox ista significet, €Lucili virorum optime, et intelleges quam foeda sit hominum €levitas cotidie nova vitae fundamenta ponentium, novas spes etiam in exitu inchoantium. Circumspice tecum singulos: €occurrent tibi senes qui se cum maxime ad ambitionem, ad €peregrinationes, ad negotiandum parent. Quid est autem €turpius quam senex vivere incipiens? Non adicerem auctorem @1 €huic voci, nisi esset secretior nec inter vulgata Epicuri dicta, €quae mihi et laudare et adoptare permisi. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Fateor insitam esse nobis corporis nostri caritatem; fateor €nos huius gerere tutelam. Non nego indulgendum illi, €serviendum nego; multis enim serviet qui corpori servit, qui pro illo nimium timet, qui ad illud omnia refert. Sic gerere €nos debemus, non tamquam propter corpus vivere debeamus, €sed tamquam non possimus sine corpore; huius nos nimius €amor timoribus inquietat, sollicitudinibus onerat, contumeliis €obicit; honestum ei vile est cui corpus nimis carum est. €Agatur eius diligentissime cura, ita tamen ut, cum exiget €ratio, cum dignitas, cum fides, mittendum in ignes sit. Nihilominus quantum possumus evitemus incommoda quo-€que, non tantum pericula, et in tutum nos reducamus, €excogitantes subinde quibus possint timenda depelli. Quorum €tria, nisi fallor, genera sunt: timetur inopia, timentur morbi, timentur quae per vim potentioris eveniunt. Ex his omnibus €nihil nos magis concutit quam quod ex aliena potentia inpen-€det; magno enim strepitu et tumultu venit. Naturalia mala €quae rettuli, inopia atque morbus, silentio subeunt nec oculis €nec auribus quicquam terroris incutiunt: ingens alterius mali €pompa est; ferrum circa se et ignes habet et catenas et turbam ferarum quam in viscera inmittat humana. Cogita hoc loco €carcerem et cruces et eculeos et uncum et adactum per €medium hominem qui per os emergeret stipitem et distracta €in diversum actis curribus membra, illam tunicam alimentis @1 €ignium et inlitam et textam, et quidquid aliud praeter haec commenta saevitia est. Non est itaque mirum, si maximus €huius rei timor est cuius et varietas magna et apparatus €terribilis est. Nam quemadmodum plus agit tortor quo plura €instrumenta doloris exposuit (specie enim vincuntur qui €patientiae restitissent), ita ex iis quae animos nostros subigunt €et domant plus proficiunt quae habent quod ostendant. Illae €pestes non minus graves sunt_famem dico et sitim et prae-€cordiorum suppurationes et febrem viscera ipsa torrentem_ €sed latent, nihil habent quod intentent, quod praeferant: €haec ut magna bella aspectu paratuque vicerunt. þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ž—@@Demus itaque operam, abstineamus offensis. Interdum €populus est quem timere debeamus; interdum, si ea civitatis €disciplina est ut plurima per senatum transigantur, gratiosi in €eo viri; interdum singuli quibus potestas populi et in popu-€lum data est. Hos omnes amicos habere operosum est, satis €est inimicos non habere. Itaque sapiens numquam potentium €iras provocabit, immo [nec] declinabit, non aliter quam in navigando procellam. Cum peteres Siciliam, traiecisti fretum. €Temerarius gubernator contempsit austri minas (ille est €enim qui Siculum pelagus exasperet et in vertices cogat); €non sinistrum petit litus sed id a quo propior Charybdis €maria convolvit. At ille cautior peritos locorum rogat quis €aestus sit, quae signa dent nubes; longe ab illa regione verti-€cibus infami cursum tenet. Idem facit sapiens: nocituram €potentiam vitat, hoc primum cavens, ne vitare videatur; pars €enim securitatis et in hoc est, non ex professo eam petere, quia quae quis fugit damnat. Circumspiciendum ergo nobis €est quomodo a vulgo tuti esse possimus. Primum nihil idem @1 €concupiscamus: rixa est inter competitores. Deinde nihil €habeamus quod cum magno emolumento insidiantis eripi €possit; quam minimum sit in corpore tuo spoliorum. Nemo €ad humanum sanguinem propter ipsum venit, aut admodum €pauci; plures conputant quam oderunt. Nudum latro trans-mittit; etiam in obsessa via pauperi pax est. Tria deinde ex €praecepto veteri praestanda sunt ut vitentur: odium, invidia, €contemptus. Quomodo hoc fiat sapientia sola monstrabit; €difficile enim temperamentum est, verendumque ne in con-€temptum nos invidiae timor transferat, ne dum calcare €nolumus videamur posse calcari. Multis timendi attulit €causas timeri posse. Undique nos reducamus: non minus contemni quam suspici nocet. Ad philosophiam ergo con-€fugiendum est; hae litterae, non dico apud bonos sed apud €mediocriter malos infularum loco sunt. Nam forensis eloquen-€tia et quaecumque alia populum movet adversarios habet: €haec quieta et sui negotii contemni non potest, cui ab omni-€bus artibus etiam apud pessimos honor est. Numquam in €tantum convalescet nequitia, numquam sic contra virtutes €coniurabitur, ut non philosophiae nomen venerabile et €sacrum maneat. Ceterum philosophia ipsa tranquille modeste-€que tractanda est. @@'Quid ergo?' inquis 'videtur tibi M. Cato modeste philo-€sophari, qui bellum civile sententia reprimit? qui furentium €principum armis medius intervenit? qui aliis Pompeium offendentibus, aliis Caesarem, simul lacessit duos?' Potest €aliquis disputare an illo tempore capessenda fuerit sapienti €res publica. Quid tibi vis, Marce Cato? iam non agitur de €libertate: olim pessum data est. Quaeritur utrum Caesar an @1 €Pompeius possideat rem publicam: quid tibi cum ista con-€tentione? nullae partes tuae sunt. Dominus eligitur: quid €tua, uter vincat? potest melior vincere, non potest non peior €esse qui vicerit. Ultimas partes attigi Catonis; sed ne priores €quidem anni fuerunt qui sapientem in illam rapinam rei €publicae admitterent. Quid aliud quam vociferatus est Cato €et misit inritas voces, cum modo per populi levatus manus et €obrutus sputis exportandus extra forum traheretur, modo €e senatu in carcerem duceretur? @@Sed postea videbimus an sapienti opera rei publicae danda €sit: interim ad hos te Stoicos voco qui a re publica exclusi €secesserunt ad colendam vitam et humano generi iura con-€denda sine ulla potentioris offensa. Non conturbabit sapiens €publicos mores nec populum in se vitae novitate convertet. 'Quid ergo? utique erit tutus qui hoc propositum sequetur?' €Promittere tibi hoc non magis possum quam in homine €temperanti bonam valetudinem, et tamen facit temperantia €bonam valetudinem. Perit aliqua navis in portu: sed quid tu €accidere in medio mari credis? Quanto huic periculum €paratius foret multa agenti molientique, cui ne otium quidem €tutum est? Pereunt aliquando innocentes (quis negat?), nocen-€tes tamen saepius. Ars ei constat qui per ornamenta percus-sus est. Denique consilium rerum omnium sapiens, non exitum €spectat; initia in potestate nostra sunt, de eventu fortuna €iudicat, cui de me sententiam non do. 'At aliquid vexationis €adferet, aliquid adversi.' Non damnat latro cum occidit. @1 @@Nunc ad cotidianam stipem manum porrigis. Aurea te €stipe implebo, et quia facta est auri mentio, accipe quemad-€modum usus fructusque eius tibi esse gratior possit. 'Is maxi-€me divitiis fruitur qui minime divitiis indiget.' 'Ede' inquis €'auctorem.' Ut scias quam benigni simus, propositum est €aliena laudare: Epicuri est aut Metrodori aut alicuius ex illa officina. Et quid interest quis dixerit? omnibus dixit. Qui €eget divitiis timet pro illis; nemo autem sollicito bono fruitur. €Adicere illis aliquid studet; dum de incremento cogitat, €oblitus est usus. Rationes accipit, forum conterit, kalendarium €versat: fit ex domino procurator. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Mos antiquis fuit, usque ad meam servatus aetatem, primis €epistulae verbis adicere 'si vales bene est, ego valeo'. Recte €nos dicimus 'si philosopharis, bene est'. Valere enim hoc €demum est. Sine hoc aeger est animus; corpus quoque, etiam €si magnas habet vires, non aliter quam furiosi aut frenetici validum est. Ergo hanc praecipue valetudinem cura, deinde €et illam secundam; quae non magno tibi constabit, si volueris €bene valere. Stulta est enim, mi Lucili, et minime conveniens €litterato viro occupatio exercendi lacertos et dilatandi cervi-€cem ac latera firmandi; cum tibi feliciter sagina cesserit et €tori creverint, nec vires umquam opimi bovis nec pondus €aequabis. Adice nunc quod maiore corporis sarcina animus €eliditur et minus agilis est. Itaque quantum potes circum-scribe corpus tuum et animo locum laxa. Multa sequuntur @1 €incommoda huic deditos curae: primum exercitationes, €quarum labor spiritum exhaurit et inhabilem intentioni ac €studiis acrioribus reddit; deinde copia ciborum subtilitas €inpeditur. Accedunt pessimae notae mancipia in magisterium €recepta, homines inter oleum et vinum occupati, quibus ad €votum dies actus est si bene desudaverunt, si in locum eius €quod effluxit multum potionis altius in ieiuno iturae regesse-runt. Bibere et sudare vita cardiaci est. Sunt exercitationes et €faciles et breves, quae corpus et sine mora lassent et tempori €parcant, cuius praecipua ratio habenda est: cursus et cum €aliquo pondere manus motae et saltus vel ille qui corpus in €altum levat vel ille qui in longum mittit vel ille, ut ita dicam, €saliaris aut, ut contumeliosius dicam, fullonius: quoslibet ex his elige %usum rude facile%. Quidquid facies, cito redi a cor-€pore ad animum; illum noctibus ac diebus exerce. Labore €modico alitur ille; hanc exercitationem non frigus, non aestus €inpediet, ne senectus quidem. Id bonum cura quod vetustate fit melius. Neque ego te iubeo semper inminere libro aut €pugillaribus: dandum est aliquod intervallum animo, ita €tamen ut non resolvatur, sed remittatur. Gestatio et corpus €concutit et studio non officit: possis legere, possis dictare, €possis loqui, possis audire, quorum nihil ne ambulatio quidem vetat fieri. Nec tu intentionem vocis contempseris, quam €veto te per gradus et certos modos extollere, deinde depri-€mere. Quid si velis deinde quemadmodum ambules discere? €Admitte istos quos nova artificia docuit fames: erit qui gradus €tuos temperet et buccas edentis observet et in tantum @1 €procedat in quantum audaciam eius patientia et credulitate €produxeris. Quid ergo? a clamore protinus et a summa con-€tentione vox tua incipiet? usque eo naturale est paulatim €incitari ut litigantes quoque a sermone incipiant, ad voci-€ferationem transeant; nemo statim Quiritium fidem implorat. Ergo utcumque tibi impetus animi suaserit, modo vehemen-€tius fac vitiis convicium, modo lentius, prout vox te quoque €hortabitur %in id latus%; modesta, cum recipies illam revocaris-€que, descendat, non decidat; %mediatorisui habeat et hoc% €indocto et rustico more desaeviat. Non enim id agimus ut €exerceatur vox, sed ut exerceat. @@Detraxi tibi non pusillum negotii: una mercedula et þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨˜‰‚%unum graecum% ad haec beneficia accedet. Ecce insigne €praeceptum: 'stulta vita ingrata est, trepida; tota in futurum €fertur'. 'Quis hoc' inquis 'dicit?' idem qui supra. Quam tu €nunc vitam dici existimas stultam? Babae et Isionis? Non €ita est: nostra dicitur, quos caeca cupiditas in nocitura, certe €numquam satiatura praecipitat, quibus si quid satis esse €posset, fuisset, qui non cogitamus quam iucundum sit nihil @1 €poscere, quam magnificum sit plenum esse nec ex fortuna pendere. Subinde itaque, Lucili, quam multa sis consecutus €recordare; cum aspexeris quot te antecedant, cogita quot €sequantur. Si vis gratus esse adversus deos et adversus vitam €tuam, cogita quam multos antecesseris. Quid tibi cum ceteris? te ipse antecessisti. Finem constitue quem transire ne possis €quidem si velis; discedant aliquando ista insidiosa bona et €sperantibus meliora quam adsecutis. Si quid in illis esset €solidi, aliquando et implerent: nunc haurientium sitim con-€citant. Mittantur speciosi apparatus; et quod futuri temporis €incerta sors volvit, quare potius a fortuna inpetrem ut det, €quam a me ne petam? Quare autem petam? oblitus fragilitatis €humanae congeram? in quid laborem? Ecce hic dies ultimus €est; ut non sit, prope ab ultimo est. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Liquere hoc tibi, Lucili, scio, neminem posse beate vivere, €ne tolerabiliter quidem, sine sapientiae studio, et beatam €vitam perfecta sapientia effici, ceterum tolerabilem etiam €inchoata. Sed hoc quod liquet firmandum et altius cotidiana €meditatione figendum est: plus operis est in eo ut proposita €custodias quam ut honesta proponas. Perseverandum est et €adsiduo studio robur addendum, donec bona mens sit quod €bona voluntas est. @1 @@Itaque [2non opus est]2 tibi apud me pluribus verbis aut €adfirmatione tam longa: intellego multum te profecisse. Quae €scribis unde veniant scio; non sunt ficta nec colorata. Dicam €tamen quid sentiam: iam de te spem habeo, nondum fiduciam. €Tu quoque idem facias volo: non est quod tibi cito et facile €credas. Excute te et varie scrutare et observa; illud ante €omnia vide, utrum in philosophia an in ipsa vita profeceris. Non est philosophia populare artificium nec ostentationi €paratum; non in verbis sed in rebus est. Nec in hoc adhibetur, €ut cum aliqua oblectatione consumatur dies, ut dematur otio €nausia: animum format et fabricat, vitam disponit, actiones €regit, agenda et omittenda demonstrat, sedet ad gubernacu-€lum et per ancipitia fluctuantium derigit cursum. Sine hac €nemo intrepide potest vivere, nemo secure; innumerabilia €accidunt singulis horis quae consilium exigant, quod ab hac petendum est. Dicet aliquis, 'quid mihi prodest philosophia, €si fatum est? quid prodest, si deus rector est? quid prodest, €si casus imperat? Nam et mutari certa non possunt et nihil €praeparari potest adversus incerta, sed aut consilium meum €occupavit deus decrevitque quid facerem, aut consilio meo nihil fortuna permittit.' Quidquid est ex his, Lucili, vel si €omnia haec sunt, philosophandum est; sive nos inexorabili €lege fata constringunt, sive arbiter deus universi cuncta dis-€posuit, sive casus res humanas sine ordine inpellit et iactat, €philosophia nos tueri debet. Haec adhortabitur ut deo libenter €pareamus, ut fortunae contumaciter; haec docebit ut deum @1 sequaris, feras casum. Sed non est nunc in hanc disputationem €transeundum, quid sit iuris nostri si providentia in imperio €est, aut si fatorum series inligatos trahit, aut si repentina ac €subita dominantur: illo nunc revertor, ut te moneam et €exhorter ne patiaris impetum animi tui delabi et refrigescere. €Contine illum et constitue, ut habitus animi fiat quod est €impetus. @@Iam ab initio, si te bene novi, circumspicies quid haec €epistula munusculi adtulerit: excute illam, et invenies. Non €est quod mireris animum meum: adhuc de alieno liberalis €sum. Quare autem alienum dixi? quidquid bene dictum est €ab ullo meum est. Istuc quoque ab Epicuro dictum est: 'si €ad naturam vives, numquam eris pauper; si ad opiniones, numquam eris dives'. Exiguum natura desiderat, opinio €immensum. Congeratur in te quidquid multi locupletes €possederant; ultra privatum pecuniae modum fortuna te €provehat, auro tegat, purpura vestiat, eo deliciarum opumque €perducat ut terram marmoribus abscondas; non tantum €habere tibi liceat sed calcare divitias; accedant statuae et €picturae et quidquid ars ulla luxuriae elaboravit: maiora cupere ab his disces. Naturalia desideria finita sunt: ex falsa €opinione nascentia ubi desinant non habent; nullus enim €terminus falso est. Via eunti aliquid extremum est: error €immensus est. Retrahe ergo te a vanis, et cum voles scire €quod petes, utrum naturalem habeat an caecam cupiditatem, €considera num possit alicubi consistere: si longe progresso €semper aliquid longius restat, scito id naturale non esse. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Proice omnia ista, si sapis, immo ut sapias, et ad bonam €mentem magno cursu ac totis viribus tende; si quid est quo €teneris, aut expedi aut incide. 'Moratur' inquis 'me res €familiaris; sic illam disponere volo ut sufficere nihil agenti possit, ne aut paupertas mihi oneri sit aut ego alicui.' Cum €hoc dicis, non videris vim ac potentiam eius de quo cogitas €boni nosse; et summam quidem rei pervides, quantum philo-€sophia prosit, partes autem nondum satis subtiliter dispicis, €necdum scis quantum ubique nos adiuvet, quemadmodum €et in maximis, ut Ciceronis utar verbo, 'opituletur' [2et]2 in €minima descendat. Mihi crede, advoca illam in consilium: suadebit tibi ne ad calculos sedeas. Nempe hoc quaeris et hoc €ista dilatione vis consequi, ne tibi paupertas timenda sit: €quid si adpetenda est? Multis ad philosophandum obstitere €divitiae: paupertas expedita est, secura est. Cum classicum €cecinit, scit non se peti; cum aqua conclamata est, quomodo €exeat, non quid efferat, quaerit; [ut] si navigandum est, non €strepunt portus nec unius comitatu inquieta sunt litora; non €circumstat illam turba servorum, ad quos pascendos trans-marinarum regionum est optanda fertilitas. Facile est pascere €paucos ventres et bene institutos et nihil aliud desiderantes €quam impleri: parvo fames constat, magno fastidium. Pauper-€tas contenta est desideriis instantibus satis facere: quid est @1 €ergo quare hanc recuses contubernalem cuius mores sanus dives imitatur? Si vis vacare animo, aut pauper sis oportet €aut pauperi similis. Non potest studium salutare fieri sine €frugalitatis cura; frugalitas autem paupertas voluntaria est. €Tolle itaque istas excusationes: 'nondum habeo quantum sat €est; si ad illam summam pervenero, tunc me totum philo-€sophiae dabo'. Atqui nihil prius quam hoc parandum est €quod tu differs et post cetera paras; ab hoc incipiendum est. €'Parare' inquis 'unde vivam volo.' Simul et parare [2te]2 disce: si quid te vetat bene vivere, bene mori non vetat. Non est €quod nos paupertas a philosophia revocet, ne egestas quidem. €Toleranda est enim ad hoc properantibus vel fames; quam €toleravere quidam in obsidionibus, et quod aliud erat illius €patientiae praemium quam in arbitrium non cadere victoris? €Quanto hoc maius est quod promittitur: perpetua libertas, €nullius nec hominis nec dei timor. Ecquid vel esurienti ad ista veniendum est? Perpessi sunt exercitus inopiam omnium €rerum, vixerunt herbarum radicibus et dictu foedis tulerunt €famem; haec omnia passi sunt pro regno, quo magis mireris, €alieno: dubitabit aliquis ferre paupertatem ut animum €furoribus liberet? Non est ergo prius adquirendum: licet ad philosophiam etiam sine viatico pervenire. Ita est? cum omnia €habueris, tunc habere et sapientiam voles? haec erit ultimum €vitae instrumentum et, ut ita dicam, additamentum? Tu €vero, sive aliquid habes, iam philosophare (unde enim scis €an iam nimis habeas?), sive nihil, hoc prius quaere quam quicquam. 'At necessaria deerunt.' Primum deesse non pote-€runt, quia natura minimum petit, naturae autem se sapiens @1 €accommodat. Sed si necessitates ultimae inciderint, iamdu-€dum exibit e vita et molestus sibi esse desinet. Si vero exiguum þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨‘˜‰…erit et angustum quo possit vita produci, id boni consulet nec €ultra necessaria sollicitus aut anxius ventri et scapulis suum €reddet et occupationes divitum concursationesque ad divitias euntium securus laetusque ridebit ac dicet, 'quid in longum €ipse te differs? expectabisne fenoris quaestum aut ex merce €conpendium aut tabulas beati senis, cum fieri possis statim €dives? Repraesentat opes sapientia, quas cuicumque fecit €supervacuas dedit.' Haec ad alios pertinent: tu locupletibus €propior es. Saeculum muta, nimis habes; idem est autem €omni saeculo quod sat est. @@Poteram hoc loco epistulam claudere, nisi te male insti-€tuissem. Reges Parthos non potest quisquam salutare sine €munere; tibi valedicere non licet gratis. Quid istic? ab €Epicuro mutuum sumam: 'multis parasse divitias non finis miseriarum fuit sed mutatio'. Nec hoc miror; non est enim €in rebus vitium sed in ipso animo. Illud quod paupertatem €nobis gravem fecerat et divitias graves fecit. Quemadmodum €nihil refert utrum aegrum in ligneo lecto an in aureo conloces €(quocumque illum transtuleris, morbum secum suum trans-€feret), sic nihil refert utrum aeger animus in divitiis an in €paupertate ponatur: malum illum suum sequitur. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@December est mensis: cum maxime civitas sudat. Ius €luxuriae publice datum est; ingenti apparatu sonant omnia, €tamquam quicquam inter Saturnalia intersit et dies rerum €agendarum; adeo nihil interest ut [2non]2 videatur mihi errasse qui dixit olim mensem Decembrem fuisse, nunc annum. Si €te hic haberem, libenter tecum conferrem quid existimares €esse faciendum, utrum nihil ex cotidiana consuetudine moven-€dum an, ne dissidere videremur cum publicis moribus, et €hilarius cenandum et exuendam togam. Nam quod fieri nisi €in tumultu et tristi tempore civitatis non solebat, voluptatis causa ac festorum dierum vestem mutavimus. Si te bene €novi, arbitri partibus functus nec per omnia nos similes esse €pilleatae turbae voluisses nec per omnia dissimiles; nisi forte €his maxime diebus animo imperandum est, ut tunc voluptati-€bus solus abstineat cum in illas omnis turba procubuit; certis-€simum enim argumentum firmitatis suae capit, si ad blanda et in luxuriam trahentia nec it nec abducitur. Hoc multo €fortius est, ebrio ac vomitante populo siccum ac sobrium €esse, illud temperantius, non excerpere se nec insignire nec €misceri omnibus et eadem sed non eodem modo facere; licet €enim sine luxuria agere festum diem. @@Ceterum adeo mihi placet temptare animi tui firmitatem €ut ex praecepto magnorum virorum tibi quoque praecipiam: €interponas aliquot dies quibus contentus minimo ac vilissimo €cibo, dura atque horrida veste, dicas tibi 'hoc est quod time-batur?' In ipsa securitate animus ad difficilia se praeparet et €contra iniurias fortunae inter beneficia firmetur. Miles in @1 €media pace decurrit, sine ullo hoste vallum iacit, et super-€vacuo labore lassatur ut sufficere necessario possit; quem in €ipsa re trepidare nolueris, ante rem exerceas. Hoc secuti sunt €qui omnibus mensibus paupertatem imitati prope ad inopiam €accesserunt, ne umquam expavescerent quod saepe didicissent. Non est nunc quod existimes me dicere Timoneas cenas et €pauperum cellas et quidquid aliud est per quod luxuria €divitiarum taedio ludit: grabattus ille verus sit et sagum et €panis durus ac sordidus. Hoc triduo et quatriduo fer, inter-€dum pluribus diebus, ut non lusus sit sed experimentum: €tunc, mihi crede, Lucili, exultabis dipondio satur et intelleges €ad securitatem non opus esse fortuna; hoc enim quod necessi-tati sat est dabit et irata. Non est tamen quare tu multum €tibi facere videaris (facies enim quod multa milia servorum, €multa milia pauperum faciunt): illo nomine te suspice, quod €facies non coactus, quod tam facile erit tibi illud pati semper €quam aliquando experiri. Exerceamur ad palum, et ne €inparatos fortuna deprehendat, fiat nobis paupertas familiaris; €securius divites erimus si scierimus quam non sit grave pau-peres esse. Certos habebat dies ille magister voluptatis €Epicurus quibus maligne famem extingueret, visurus an €aliquid deesset ex plena et consummata voluptate, vel quan-€tum deesset, et an dignum quod quis magno labore pensaret. €Hoc certe in iis epistulis ait quas scripsit Charino magistratu €ad Polyaenum; et quidem gloriatur non toto asse [2se]2 pasci, @1 Metrodorum, qui nondum tantum profecerit, toto. In hoc €tu victu saturitatem putas esse? Et voluptas est; voluptas €autem non illa levis et fugax et subinde reficienda, sed stabilis €et certa. Non enim iucunda res est aqua et polenta aut €frustum hordeacii panis, sed summa voluptas est posse capere €etiam ex his voluptatem et ad id se deduxisse quod eripere nulla fortunae iniquitas possit. Liberaliora alimenta sunt €carceris, sepositos ad capitale supplicium non tam anguste €qui occisurus est pascit: quanta est animi magnitudo ad id €sua sponte descendere quod ne ad extrema quidem decretis timendum sit! hoc est praeoccupare tela fortunae. Incipe €ergo, mi Lucili, sequi horum consuetudinem et aliquos dies €destina quibus secedas a tuis rebus minimoque te facias €familiarem; incipe cum paupertate habere commercium; €@@@@aude, hospes, contemnere opes et te quoque dignum €@@@@finge deo. Nemo alius est deo dignus quam qui opes contempsit; quarum €possessionem tibi non interdico, sed efficere volo ut illas in-€trepide possideas; quod uno consequeris modo, si te etiam €sine illis beate victurum persuaseris tibi, si illas tamquam €exituras semper aspexeris. @@Sed iam incipiamus epistulam complicare. 'Prius' inquis €'redde quod debes.' Delegabo te ad Epicurum, ab illo fiet €numeratio: 'inmodica ira gignit insaniam'. Hoc quam verum sit necesse est scias, cum habueris et servum et inimicum. In @1 €omnes personas hic exardescit adfectus; tam ex amore nascitur €quam ex odio, non minus inter seria quam inter lusus et iocos; €nec interest ex quam magna causa nascatur sed in qualem €perveniat animum. Sic ignis non refert quam magnus sed quo €incidat; nam etiam maximum solida non receperunt, rursus €arida et corripi facilia scintillam quoque fovent usque in €incendium. Ita est, mi Lucili: ingentis irae exitus furor est, €et ideo ira vitanda est non moderationis causa sed sanitatis. €Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Exulto quotiens epistulas tuas accipio; implent enim me €bona spe, et iam non promittunt de te sed spondent. Ita fac, €oro atque obsecro_quid enim habeo melius quod amicum €rogem quam quod pro ipso rogaturus sum? si potes, subduc €te istis occupationibus; si minus, eripe. Satis multum tem-poris sparsimus: incipiamus vasa in senectute colligere. Num-€quid invidiosum est? in freto viximus, moriamur in portu. €Neque ego suaserim tibi nomen ex otio petere, quod nec €iactare debes nec abscondere; numquam enim usque eo te €abigam generis humani furore damnato ut latebram tibi €aliquam parari et oblivionem velim: id age ut otium tuum non emineat sed appareat. Deinde videbunt de isto quibus €integra sunt et prima consilia an velint vitam per obscurum €transmittere: tibi liberum non est. In medium te protulit €ingenii vigor, scriptorum elegantia, clarae et nobiles amicitiae; €iam notitia te invasit; ut in extrema mergaris ac penitus @1 recondaris, tamen priora monstrabunt. Tenebras habere non €potes; sequetur quocumque fugeris multum pristinae lucis: €quietem potes vindicare sine ullius odio, sine desiderio aut €morsu animi tui. Quid enim relinques quod invitus relictum €a te possis cogitare? Clientes? quorum nemo te ipsum €sequitur, sed aliquid ex te; amicitia olim petebatur, nunc €praeda; mutabunt testamenta destituti senes, migrabit ad €aliud limen salutator. Non potest parvo res magna constare: aestima utrum te relinquere an aliquid ex tuis malis. Utinam €quidem tibi senescere contigisset intra natalium tuorum €modum, nec te in altum fortuna misisset! Tulit te longe a €conspectu vitae salubris rapida felicitas, provincia et pro-€curatio et quidquid ab istis promittitur; maiora deinde officia te excipient et ex aliis alia: quis exitus erit? quid expectas þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨“–‚donec desinas habere quod cupias? numquam erit tempus. €Qualem dicimus seriem esse causarum ex quibus nectitur €fatum, talem esse * * * cupiditatum: altera ex fine alterius €nascitur. In eam demissus es vitam quae numquam tibi €terminum miseriarum ac servitutis ipsa factura sit: subduc €cervicem iugo tritam; semel illam incidi quam semper premi satius est. Si te ad privata rettuleris, minora erunt omnia, €sed adfatim implebunt: at nunc plurima et undique ingesta €non satiant. Utrum autem mavis ex inopia saturitatem an in €copia famem? Et avida felicitas est et alienae aviditati €exposita; quamdiu tibi satis nihil fuerit, ipse aliis non eris. 'Quomodo' inquis 'exibo?' Utcumque. Cogita quam multa €temere pro pecunia, quam multa laboriose pro honore €temptaveris: aliquid et pro otio audendum est, aut in ista @1 €sollicitudine procurationum et deinde urbanorum officiorum €senescendum, in tumultu ac semper novis fluctibus quos €effugere nulla modestia, nulla vitae quiete contingit. Quid €enim ad rem pertinet an tu quiescere velis? fortuna tua non €vult. Quid si illi etiam nunc permiseris crescere? quantum ad successus accesserit accedet ad metus. Volo tibi hoc loco €referre dictum Maecenatis vera in ipso eculeo elocuti: 'ipsa €enim altitudo attonat summa'. Si quaeris in quo libro dixerit, €in eo qui Prometheus inscribitur. Hoc voluit dicere, attonita €habet summa. Est ergo tanti ulla potentia ut sit tibi tam €ebrius sermo? Ingeniosus ille vir fuit, magnum exemplum €Romanae eloquentiae daturus nisi illum enervasset felicitas, €immo castrasset. Hic te exitus manet nisi iam contrahes vela, €nisi, quod ille sero voluit, terram leges. @@Poteram tecum hac Maecenatis sententia parem facere €rationem, sed movebis mihi controversiam, si novi te, nec €voles quod debeo [2nisi]2 in aspero et probo accipere. Ut se res €habet, ab Epicuro versura facienda est. 'Ante' inquit 'circum-€spiciendum est cum quibus edas et bibas quam quid edas et bibas; nam sine amico visceratio leonis ac lupi vita est.' Hoc €non continget tibi nisi secesseris: alioquin habebis convivas €quos ex turba salutantium nomenclator digesserit; errat €autem qui amicum in atrio quaerit, in convivio probat. €Nullum habet maius malum occupatus homo et bonis suis €obsessus quam quod amicos sibi putat quibus ipse non est, @1 €quod beneficia sua efficacia iudicat ad conciliandos animos, €cum quidam quo plus debent magis oderint: leve aes alienum debitorem facit, grave inimicum. 'Quid ergo? beneficia non €parant amicitias?' Parant, si accepturos licuit eligere, si €conlocata, non sparsa sunt. Itaque dum incipis esse mentis €tuae, interim hoc consilio sapientium utere, ut magis ad rem €existimes pertinere quis quam quid acceperit. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Si vales et te dignum putas qui aliquando fias tuus, gaudeo; €mea enim gloria erit, si te istinc ubi sine spe exeundi fluctuaris €extraxero. Illud autem te, mi Lucili, rogo atque hortor, ut €philosophiam in praecordia ima demittas et experimentum €profectus tui capias non oratione nec scripto, sed animi firmitate, cupiditatum deminutione: verba rebus proba. Aliud €propositum est declamantibus et adsensionem coronae captan-€tibus, aliud his qui iuvenum et otiosorum aures disputatione €varia aut volubili detinent: facere docet philosophia, non €dicere, et hoc exigit, ut ad legem suam quisque vivat, ne ora-€tioni vita dissentiat vel ipsa inter se vita; [2ut]2 unus sit omnium €actio[dissentio]num color [sit]. Maximum hoc est et officium €sapientiae et indicium, ut verbis opera concordent, ut ipse €ubique par sibi idemque sit. 'Quis hoc praestabit?' Pauci, €aliqui tamen. Est enim difficile [hoc]; nec hoc dico, sapientem uno semper iturum gradu, sed una via. Observa te itaque, @1 €numquid vestis tua domusque dissentiant, numquid in te €liberalis sis, in tuos sordidus, numquid cenes frugaliter, aedi-€fices luxuriose; unam semel ad quam vivas regulam prende €et ad hanc omnem vitam tuam exaequa. Quidam se domi €contrahunt, dilatant foris et extendunt: vitium est haec €diversitas et signum vacillantis animi ac nondum habentis tenorem suum. Etiamnunc dicam unde sit ista inconstantia €et dissimilitudo rerum consiliorumque: nemo proponit sibi €quid velit, nec si proposuit perseverat in eo, sed transilit; nec €tantum mutat sed redit et in ea quae deseruit ac damnavit revolvitur. Itaque ut relinquam definitiones sapientiae veteres €et totum conplectar humanae vitae modum, hoc possum con-€tentus esse: quid est sapientia? semper idem velle atque idem €nolle. Licet illam exceptiunculam non adicias, ut rectum sit €quod velis; non potest enim cuiquam idem semper placere nisi rectum. Nesciunt ergo homines quid velint nisi illo mo-€mento quo volunt; in totum nulli velle aut nolle decretum €est; variatur cotidie iudicium et in contrarium vertitur ac €plerisque agitur vita per lusum. Preme ergo quod coepisti, et €fortasse perduceris aut ad summum aut eo quod summum €nondum esse solus intellegas. @@'Quid fiet' inquis 'huic turbae familiarium sine re familiari?' €Turba ista cum a te pasci desierit, ipsa se pascet, aut quod tu €beneficio tuo non potes scire, paupertatis scies: illa veros €certosque amicos retinebit, discedet quisquis non te sed €aliud sequebatur. Non est autem vel ob hoc unum amanda €paupertas, quod a quibus ameris ostendet? O quando ille veniet dies quo nemo in honorem tuum mentiatur! Huc ergo €cogitationes tuae tendant, hoc cura, hoc opta, omnia alia @1 €vota deo remissurus, ut contentus sis temet ipso et ex te €nascentibus bonis. Quae potest esse felicitas propior? Redige €te ad parva ex quibus cadere non possis, idque ut libentius €facias, ad hoc pertinebit tributum huius epistulae, quod €statim conferam. @@Invideas licet, etiam nunc libenter pro me dependet €Epicurus. 'Magnificentior, mihi crede, sermo tuus in grabatto €videbitur et in panno; non enim dicentur tantum illa sed €probabuntur.' Ego certe aliter audio quae dicit Demetrius €noster, cum illum vidi nudum, quanto minus quam [in] €stramentis incubantem: non praeceptor veri sed testis est. 'Quid ergo? non licet divitias in sinu positas contemnere?' €Quidni liceat? Et ille ingentis animi est qui illas circumfusas €sibi, multum diuque miratus quod ad se venerint, ridet €suasque audit magis esse quam sentit. Multum est non €corrumpi divitiarum contubernio; magnus ille qui in diviti=s pauper est. 'Nescio' inquis 'quomodo paupertatem iste laturus €sit, si in illam inciderit.' Nec ego, Epicure, an %gulus% [si] €iste pauper contempturus sit divitias, si in illas inciderit; €itaque in utroque mens aestimanda est inspiciendumque an €ille paupertati indulgeat, an hic divitiis non indulgeat. Alio-€quin leve argumentum est bonae voluntatis grabattus aut €pannus, nisi apparuit aliquem illa non necessitate pati sed malle. Ceterum magnae indolis est ad ista non properare €tamquam meliora, sed praeparari tamquam ad facilia. Et sunt, @1 €Lucili, facilia; cum vero multum ante meditatus accesseris, €iucunda quoque; inest enim illis, sine qua nihil est iucundum, securitas. Necessarium ergo iudico id quod tibi scripsi magnos €viros saepe fecisse, aliquos dies interponere quibus nos €imaginaria paupertate exerceamus ad veram; quod eo magis €faciendum est quod deliciis permaduimus et omnia dura ac €difficilia iudicamus. Potius excitandus e somno et vellicandus €est animus admonendusque naturam nobis minimum con-€stituisse. Nemo nascitur dives; quisquis exit in lucem iussus €est lacte et panno esse contentus: ab his initiis nos regna non €capiunt. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Cum istis tibi esse negotium iudicas de quibus scripseras? €Maximum negotium tecum habes, tu tibi molestus es. Quid €velis nescis, melius probas honesta quam sequeris, vides ubi €sit posita felicitas sed ad illam pervenire non audes. Quid sit €autem quod te inpediat, quia parum ipse dispicis, dicam: €magna esse haec existimas quae relicturus es, et cum propo-€suisti tibi illam securitatem ad quam transiturus es, retinet €te huius vitae a qua recessurus es fulgor tamquam in sordida et obscura casurum. Erras, Lucili: ex hac vita ad illam ascen-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨•’‚ditur. Quod interest inter splendorem et lucem, cum haec €certam originem habeat ac suam, ille niteat alieno, hoc inter €hanc vitam et illam: haec fulgore extrinsecus veniente per-€cussa est, crassam illi statim umbram faciet quisquis obstiterit: €illa suo lumine inlustris est. Studia te tua clarum et nobilem @1 efficient. Exemplum Epicuri referam. Cum Idomeneo scri-€beret et illum a vita speciosa ad fidelem stabilemque gloriam €revocaret, regiae tunc potentiae ministrum et magna tractan-€tem, 'si gloria' inquit 'tangeris, notiorem te epistulae meae €facient quam omnia ista quae colis et propter quae coleris'. Numquid ergo mentitus est? quis Idomenea nosset nisi €Epicurus illum litteris suis incidisset? Omnes illos megistanas €et satrapas et regem ipsum ex quo Idomenei titulus pete-€batur oblivio alta suppressit. Nomen Attici perire Ciceronis €epistulae non sinunt. Nihil illi profuisset gener Agrippa et €Tiberius progener et Drusus Caesar pronepos; inter tam €magna nomina taceretur nisi [2sibi]2 Cicero illum adplicuisset. Profunda super nos altitudo temporis veniet, pauca ingenia €caput exerent et in idem quandoque silentium abitura obli-€vioni resistent ac se diu vindicabunt. Quod Epicurus amico €suo potuit promittere, hoc tibi promitto, Lucili: habebo €apud posteros gratiam, possum mecum duratura nomina €educere. Vergilius noster duobus memoriam aeternam pro-€misit et praestat: €@@@@fortunati ambo! si quid mea carmina possunt, €@@@@nulla dies umquam memori vos eximet aevo, €@@@@dum domus Aeneae Capitoli immobile saxum €@@@@accolet imperiumque pater Romanus habebit. Quoscumque in medium fortuna protulit, quicumque mem-€bra ac partes alienae potentiae fuerant, horum gratia viguit, €domus frequentata est, dum ipsi steterunt: post ipsos cito €memoria defecit. Ingeniorum crescit dignatio nec ipsis tan- @1 €tum honor habetur, sed quidquid illorum memoriae adhaesit €excipitur. @@Ne gratis Idomeneus in epistulam meam venerit, ipse eam €de suo redimet. Ad hunc Epicurus illam nobilem sententiam €scripsit qua hortatur ut Pythoclea locupletem non publica €nec ancipiti via faciat. 'Si vis' inquit 'Pythoclea divitem facere, €non pecuniae adiciendum sed cupiditati detrahendum est.' Et apertior ista sententia est quam [2ut]2 interpretanda sit, €et disertior quam ut adiuvanda. Hoc unum te admoneo, ne €istud tantum existimes de diviti=s dictum: quocumque trans-€tuleris, idem poterit. Si vis Pythoclea honestum facere, non €honoribus adiciendum est sed cupiditatibus detrahendum; si €vis Pythoclea esse in perpetua voluptate, non voluptatibus €adiciendum est sed cupiditatibus detrahendum; si vis Pytho-€clea senem facere et implere vitam, non annis adiciendum est sed cupiditatibus detrahendum. Has voces non est quod €Epicuri esse iudices: publicae sunt. Quod fieri in senatu solet €faciendum ego in philosophia quoque existimo: cum censuit €aliquis quod ex parte mihi placeat, iubeo illum dividere €sententiam et sequor quod probo. €@@Eo libentius Epicuri egregia dicta commemoro, ut istis €qui ad illum confugiunt spe mala inducti, qui velamentum €ipsos vitiorum suorum habituros existimant, probent quo-cumque ierint honeste esse vivendum. Cum adieris eius €hortulos %et inscriptum hortulis% '&7hospes, hic bene manebis,& @1 €&7hic svmmvm bonvm volvptas est&', paratus erit istius domi-€cilii custos hospitalis, humanus, et te polenta excipiet et €aquam quoque large ministrabit et dicet, 'ecquid bene acce-€ptus es?' 'Non inritant' inquit 'hi hortuli famem sed extin-€guunt, nec maiorem ipsis potionibus sitim faciunt, sed naturali et gratuito remedio sedant; in hac voluptate consenui.' De €his tecum desideriis loquor quae consolationem non recipiunt, €quibus dandum est aliquid ut desinant. Nam de illis extra-€ordinariis quae licet differre, licet castigare et opprimere, €hoc unum commonefaciam: ista voluptas naturalis est, non €necessaria. Huic nihil debes; si quid inpendis, voluntarium €est. Venter praecepta non audit: poscit, appellat. Non est €tamen molestus creditor: parvo dimittitur, si modo das illi €quod debes, non quod potes. Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER TERTIVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Iam intellegis educendum esse te ex istis occupationibus €speciosis et malis, sed quomodo id consequi possis quaeris. €Quaedam non nisi a praesente monstrantur; non potest €medicus per epistulas cibi aut balinei tempus eligere: vena €tangenda est. Vetus proverbium est gladiatorem in harena €capere consilium: aliquid adversarii vultus, aliquid manus mota, aliquid ipsa inclinatio corporis intuentem monet. Quid €fieri soleat, quid oporteat, in universum et mandari potest et €scribi; tale consilium non tantum absentibus, etiam posteris €datur: illud alterum, quando fieri debeat aut quemadmodum, €ex longinquo nemo suadebit, cum rebus ipsis deliberandum est. Non tantum praesentis sed vigilantis est occasionem €observare properantem; itaque hanc circumspice, hanc si €videris prende, et toto impetu, totis viribus, id age ut te istis €officiis exuas. Et quidem quam sententiam feram adtende: €censeo aut ex ista vita tibi aut e vita exeundum. Sed idem €illud existimo, leni eundum via, ut quod male inplicuisti €solvas potius quam abrumpas, dummodo, si alia solvendi ratio €non erit, vel abrumpas. Nemo tam timidus est ut malit sem-per pendere quam semel cadere. Interim, quod primum est, €inpedire te noli; contentus esto negotiis in quae descendisti, €vel, quod videri mavis, incidisti. Non est quod ad ulteriora €nitaris, aut perdes excusationem et apparebit te non incidisse. €Ista enim quae dici solent falsa sunt: 'non potui aliter. Quid €si nollem? necesse erat.' Nulli necesse est felicitatem cursu @1 €sequi: est aliquid, etiam si non repugnare, subsistere nec €instare fortunae ferenti. @@Numquid offenderis si in consilium non venio tantum sed €advoco, et quidem prudentiores quam ipse sum, ad quos €soleo deferre si quid delibero? Epicuri epistulam ad hanc €rem pertinentem lege, Idomeneo quae inscribitur, quem €rogat ut quantum potest fugiat et properet, antequam aliqua vis maior interveniat et auferat libertatem recedendi. Idem €tamen subicit nihil esse temptandum nisi cum apte poterit €tempestiveque temptari; sed cum illud tempus captatum diu €venerit, exiliendum ait. Dormitare de fuga cogitantem vetat €et sperat salutarem etiam ex difficillimis exitum, si nec properemus ante tempus nec cessemus in tempore. Puto, €nunc et Stoicam sententiam quaeris. Non est quod quisquam €illos apud te temeritatis infamet: cautiores quam fortiores €sunt. Expectas forsitan ut tibi haec dicant: 'turpe est cedere €oneri; luctare cum officio quod semel recepisti. Non est vir €fortis ac strenuus qui laborem fugit, nisi crescit illi animus ipsa rerum difficultate.' Dicentur tibi ista, si operae pretium €habebit perseverantia, si nihil indignum bono viro faciendum €patiendumve erit; alioqui sordido se et contumelioso labore €non conteret nec in negotiis erit negotii causa. Ne illud €quidem quod existimas facturum eum faciet, ut ambitiosis €rebus inplicitus semper aestus earum ferat; sed cum viderit €gravia in quibus volutatur, incerta, ancipitia, referet pedem, non vertet terga, sed sensim recedet in tutum. Facile est €autem, mi Lucili, occupationes evadere, si occupationum @1 €pretia contempseris; illa sunt quae nos morantur et detinent. €'Quid ergo? tam magnas spes relinquam? ab ipsa messe €discedam? nudum erit latus, incomitata lectica, atrium €vacuum?' Ab his ergo inviti homines recedunt et mercedem miseriarum amant, ipsas execrantur. Sic de ambitione quo-€modo de amica queruntur, id est, si verum adfectum eorum €inspicias, non oderunt sed litigant. Excute istos qui quae €cupiere deplorant et de earum rerum loquuntur fuga quibus €carere non possunt: videbis voluntariam esse illis in eo moram quod aegre ferre ipsos et misere loquuntur. Ita est, €Lucili: paucos servitus, plures servitutem tenent. Sed si €deponere illam in animo est et libertas bona fide placuit, in €hoc autem unum advocationem petis, ut sine perpetua €sollicitudine id tibi facere contingat, quidni tota te cohors €Stoicorum probatura sit? omnes Zenones et Chrysippi þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨–˜Œmoderata, honesta, tua suadebunt. Sed si propter hoc €tergiversaris, ut circumaspicias quantum feras tecum et quam €magna pecunia instruas otium, numquam exitum invenies: €nemo cum sarcinis enatat. Emerge ad meliorem vitam propi-€tiis diis, sed non sic quomodo istis propitii sunt quibus bono €ac benigno vultu mala magnifica tribuerunt, ob hoc unum €excusati, quod ista quae urunt, quae excruciant, optantibus €data sunt. @@Iam inprimebam epistulae signum: resolvenda est, ut cum €sollemni ad te munusculo veniat et aliquam magnificam €vocem ferat secum; et occurrit mihi ecce nescio utrum verior €an eloquentior. 'Cuius?' inquis. Epicuri; adhuc enim alienas %sarcinas adoro%: 'nemo non ita exit e vita tamquam modo @1 €intraverit'. Quemcumque vis occupa, adulescentem, senem, €medium: invenies aeque timidum mortis, aeque inscium €vitae. Nemo quicquam habet facti; in futurum enim nostra €distulimus. Nihil me magis in ista voce delectat quam quod exprobratur senibus infantia. 'Nemo' inquit 'aliter quam €quomodo natus est exit e vita.' Falsum est: peiores morimur €quam nascimur. Nostrum istud, non naturae vitium est. Illa €nobiscum queri debet et dicere, 'quid hoc est? sine cupidita-€tibus vos genui, sine timoribus, sine superstitione, sine per-fidia ceterisque pestibus: quales intrastis exite'. Percepit €sapientiam, si quis tam securus moritur quam nascitur; nunc €vero trepidamus cum periculum accessit, non animus nobis, €non color constat, lacrimae nihil profuturae cadunt. Quid est turpius quam in ipso limine securitatis esse sollicitum? Causa €autem haec est, quod inanes omnium bonorum sumus, vitae €[2iactura]2 laboramus. Non enim apud nos pars eius ulla €subsedit: transmissa est et effluxit. Nemo quam bene vivat €sed quam diu curat, cum omnibus possit contingere ut bene €vivant, ut diu nulli. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Putas me tibi scripturum quam humane nobiscum hiemps €egerit, quae et remissa fuit et brevis, quam malignum ver sit, €quam praeposterum frigus, et alias ineptias verba quaeren-€tium? Ego vero aliquid quod et mihi et tibi prodesse possit €scribam. Quid autem id erit nisi ut te exhorter ad bonam €mentem? Huius fundamentum quod sit quaeris? ne gaudeas vanis. Fundamentum hoc esse dixi: culmen est. Ad summa @1 €pervenit qui scit quo gaudeat, qui felicitatem suam in aliena €potestate non posuit; sollicitus est et incertus sui quem spes €aliqua proritat, licet ad manum sit, licet non ex difficili petatur, licet numquam illum sperata deceperint. Hoc ante €omnia fac, mi Lucili: disce gaudere. Existimas nunc me €detrahere tibi multas voluptates qui fortuita summoveo, qui €spes, dulcissima oblectamenta, devitandas existimo? immo €contra nolo tibi umquam deesse laetitiam. Volo illam tibi €domi nasci: nascitur si modo intra te ipsum fit. Ceterae €hilaritates non implent pectus; frontem remittunt, leves sunt, €nisi forte tu iudicas eum gaudere qui ridet: animus esse debet alacer et fidens et supra omnia erectus. Mihi crede, verum €gaudium res severa est. An tu existimas quemquam soluto €vultu et, ut isti delicati loquuntur, hilariculo mortem con-€temnere, paupertati domum aperire, voluptates tenere sub €freno, meditari dolorum patientiam? Haec qui apud se €versat in magno gaudio est, sed parum blando. In huius €gaudii possessione esse te volo: numquam deficiet, cum semel unde petatur inveneris. Levium metallorum fructus in €summo est: illa opulentissima sunt quorum in alto latet vena €adsidue plenius responsura fodienti. Haec quibus delectatur €vulgus tenuem habent ac perfusoriam voluptatem, et quod-€cumque invecticium gaudium est fundamento caret: hoc de €quo loquor, ad quod te conor perducere, solidum est et quod plus pateat introrsus. Fac, oro te, Lucili carissime, quod €unum potest praestare felicem: dissice et conculca ista quae €extrinsecus splendent, quae tibi promittuntur ab alio vel ex €alio; ad verum bonum specta et de tuo gaude. Quid est €autem hoc 'de tuo'? te ipso et tui optima parte. Corpusculum @1 €quoque, etiam si nihil fieri sine illo potest, magis necessariam €rem crede quam magnam; vanas suggerit voluptates, breves, €paenitendas ac, nisi magna moderatione temperentur, in €contrarium abituras. Ita dico: in praecipiti voluptas [2stat]2, €ad dolorem vergit nisi modum tenuit; modum autem tenere €in eo difficile est quod bonum esse credideris: veri boni aviditas tuta est. Quod sit istud interrogas, aut unde subeat? €Dicam: ex bona conscientia, ex honestis consiliis, ex rectis €actionibus, ex contemptu fortuitorum, ex placido vitae et €continuo tenore unam prementis viam. Nam illi qui ex aliis €propositis in alia transiliunt aut ne transiliunt quidem sed €casu quodam transmittuntur, quomodo habere quicquam certum mansurumve possunt suspensi et vagi? Pauci sunt €qui consilio se suaque disponant: ceteri, eorum more quae €fluminibus innatant, non eunt sed feruntur; ex quibus alia €lenior unda detinuit ac mollius vexit, alia vehementior rapuit, €alia proxima ripae cursu languescente deposuit, alia torrens €impetus in mare eiecit. Ideo constituendum est quid velimus €et in eo perseverandum. @@Hic est locus solvendi aeris alieni. Possum enim tibi vocem €Epicuri tui reddere et hanc epistulam liberare: 'molestum est €semper vitam inchoare'; aut si hoc modo magis sensus potest exprimi, 'male vivunt qui semper vivere incipiunt'. 'Quare?' €inquis; desiderat enim explanationem ista vox. Quia semper €illis inperfecta vita est; non potest autem stare paratus ad €mortem qui modo incipit vivere. Id agendum est ut satis €vixerimus: nemo hoc praestat qui orditur cum maxime vitam. @1 Non est quod existimes paucos esse hos: propemodum omnes €sunt. Quidam vero tunc incipiunt cum desinendum est. Si €hoc iudicas mirum, adiciam quod magis admireris: quidam €ante vivere desierunt quam inciperent. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Sollicitum esse te scribis de iudici= eventu quod tibi furor €inimici denuntiat; existimas me suasurum ut meliora tibi €ipse proponas et adquiescas spei blandae. Quid enim necesse €est mala accersere, satis cito patienda cum venerint prae-€sumere, ac praesens tempus futuri metu perdere? Est sine €dubio stultum, quia quandoque sis futurus miser, esse iam miserum. Sed ego alia te ad securitatem via ducam: si vis €omnem sollicitudinem exuere, quidquid vereris ne eveniat €eventurum utique propone, et quodcumque est illud malum, €tecum ipse metire ac timorem tuum taxa: intelleges profecto aut non magnum aut non longum esse quod metuis. Nec diu €exempla quibus confirmeris colligenda sunt: omnis illa aetas €tulit. In quamcumque partem rerum vel civilium vel exter-€narum memoriam miseris, occurrent tibi ingenia aut profe-€ctus aut impetus magni. Numquid accidere tibi, si damnaris, €potest durius quam ut mittaris in exilium, ut ducaris in €carcerem? Numquid ultra quicquam ulli timendum est quam €ut uratur, quam ut pereat? Singula ista constitue et contem-€ptores eorum cita, qui non quaerendi sed eligendi sunt. Damnationem suam Rutilius sic tulit tamquam nihil illi €molestum aliud esset quam quod male iudicaretur. Exilium @1 €Metellus fortiter tulit, Rutilius etiam libenter; alter ut €rediret rei publicae praestitit, alter reditum suum Sullae €negavit, cui nihil tunc negabatur. In carcere Socrates dispu-€tavit et exire, cum essent qui promitterent fugam, noluit €remansitque, ut duarum rerum gravissimarum hominibus metum demeret, mortis et carceris. Mucius ignibus manum €inposuit. Acerbum est uri: quanto acerbius si id te faciente €patiaris! Vides hominem non eruditum nec ullis praeceptis €contra mortem aut dolorem subornatum, militari tantum €robore instructum, poenas a se inriti conatus exigentem; €spectator destillantis in hostili foculo dexterae stetit nec ante €removit nudis ossibus fluentem manum quam ignis illi ab €hoste subductus est. Facere aliquid in illis castris felicius €potuit, nihil fortius. Vide quanto acrior sit ad occupanda €pericula virtus quam crudelitas ad inroganda: facilius Porsina €Mucio ignovit quod voluerat occidere quam sibi Mucius €quod non occiderat. @@'Decantatae' inquis 'in omnibus scholis fabulae istae sunt; þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨˜–‚iam mihi, cum ad contemnendam mortem ventum fuerit, €Catonem narrabis.' Quidni ego narrem ultima illa nocte €Platonis librum legentem posito ad caput gladio? Duo haec €in rebus extremis instrumenta prospexerat, alterum ut vellet €mori, alterum ut posset. Compositis ergo rebus, utcumque €componi fractae atque ultimae poterant, id agendum existi-€mavit ne cui Catonem aut occidere liceret aut servare contingeret; et stricto gladio quem usque in illum diem ab €omni caede purum servaverat, 'nihil' inquit 'egisti, fortuna, €omnibus conatibus meis obstando. Non pro mea adhuc sed @1 €pro patriae libertate pugnavi, nec agebam tanta pertinacia €ut liber, sed ut inter liberos, viverem: nunc quoniam de-€ploratae sunt res generis humani, Cato deducatur in tutum.' Inpressit deinde mortiferum corpori vulnus; quo obligato €a medicis cum minus sanguinis haberet, minus virium, animi €idem, iam non tantum Caesari sed sibi iratus nudas in vulnus €manus egit et generosum illum contemptoremque omnis €potentiae spiritum non emisit sed eiecit. @@Non in hoc exempla nunc congero ut ingenium exerceam, €sed ut te adversus id quod maxime terribile videtur exhorter; €facilius autem exhortabor, si ostendero non fortes tantum €viros hoc momentum efflandae animae contempsisse sed €quosdam ad alia ignavos in hac re aequasse animum fortis-€simorum, sicut illum Cn. Pompei socerum Scipionem, qui €contrario in Africam vento relatus cum teneri navem suam €vidisset ab hostibus, ferro se transverberavit et quaerentibus ubi imperator esset, 'imperator' inquit 'se bene habet'. Vox €haec illum parem maioribus fecit et fatalem Scipionibus in €Africa gloriam non est interrumpi passa. Multum fuit Cartha-€ginem vincere, sed amplius mortem. 'Imperator' inquit €'se bene habet': an aliter debebat imperator, et quidem Catonis, mori? Non revoco te ad historias nec ex omnibus €saeculis contemptores mortis, qui sunt plurimi, colligo; €respice ad haec nostra tempora, de quorum languore ac €delicis querimur: omnis ordinis homines suggerent, omnis €fortunae, omnis aetatis, qui mala sua morte praeciderint. €Mihi crede, Lucili, adeo mors timenda non est ut beneficio eius nihil timendum sit. Securus itaque inimici minas audi; @1 €et quamvis conscientia tibi tua fiduciam faciat, tamen, quia €multa extra causam valent, et quod aequissimum est spera €et ad id te quod est iniquissimum compara. Illud autem ante €omnia memento, demere rebus tumultum ac videre quid in €quaque re sit: scies nihil esse in istis terribile nisi ipsum timorem. Quod vides accidere pueris, hoc nobis quoque €maiusculis pueris evenit: illi quos amant, quibus adsueverunt, €cum quibus ludunt, si personatos vident, expavescunt: non €hominibus tantum sed rebus persona demenda est et red-denda facies sua. Quid mihi gladios et ignes ostendis et turbam €carnificum circa te frementem? Tolle istam pompam sub €qua lates et stultos territas: mors es, quam nuper servus meus, €quam ancilla contempsit. Quid tu rursus mihi flagella et ecu-€leos magno apparatu explicas? quid singulis articulis singula €machinamenta quibus extorqueantur aptata et mille alia €instrumenta excarnificandi particulatim hominis? Pone ista €quae nos obstupefaciunt; iube conticiscere gemitus et excla-€mationes et vocum inter lacerationem elisarum acerbitatem: €nempe dolor es, quem podagricus ille contemnit, quem sto-€machicus ille in ipsis delicis perfert, quem in puerperio puella €perpetitur. Levis es si ferre possum; brevis es si ferre non €possum. @@Haec in animo voluta, quae saepe audisti, saepe dixisti; €sed an vere audieris, an vere dixeris, effectu proba; hoc enim €turpissimum est quod nobis obici solet, verba nos philo-€sophiae, non opera tractare. Quid? tu nunc primum tibi €mortem inminere scisti, nunc exilium, nunc dolorem? in €haec natus es; quidquid fieri potest quasi futurum cogitemus. Quod facere te moneo scio certe fecisse: nunc admoneo ut @1 €animum tuum non mergas in istam sollicitudinem; hebeta-€bitur enim et minus habebit vigoris cum exsurgendum erit. €Abduc illum a privata causa ad publicam; dic mortale tibi €et fragile corpusculum esse, cui non ex iniuria tantum aut ex €potentioribus viribus denuntiabitur dolor: ipsae voluptates €in tormenta vertuntur, epulae cruditatem adferunt, ebrie-€tates nervorum torporem tremoremque, libidines pedum, manuum, articulorum omnium depravationes. Pauper fiam: €inter plures ero. Exul fiam: ibi me natum putabo quo mittar. €Alligabor: quid enim? nunc solutus sum? ad hoc me natura €grave corporis mei pondus adstrinxit. Moriar: hoc dicis, €desinam aegrotare posse, desinam alligari posse, desinam mori €posse. @@Non sum tam ineptus ut Epicuream cantilenam hoc loco €persequar et dicam vanos esse inferorum metus, nec Ixionem €rota volvi nec saxum umeris Sisyphi trudi in adversum nec €ullius viscera et renasci posse cotidie et carpi: nemo tam puer €est ut Cerberum timeat et tenebras et larvalem habitum €nudis ossibus cohaerentium. Mors nos aut consumit aut exuit; €emissis meliora restant onere detracto, consumptis nihil restat, bona pariter malaque summota sunt. Permitte mihi €hoc loco referre versum tuum, si prius admonuero ut te €iudices non aliis scripsisse ista sed etiam tibi. Turpe est aliud €loqui, aliud sentire: quanto turpius aliud scribere, aliud €sentire! Memini te illum locum aliquando tractasse, non €repente nos in mortem incidere sed minutatim procedere. Cotidie morimur; cotidie enim demitur aliqua pars vitae, et €tunc quoque cum crescimus vita decrescit. Infantiam amisi- @1 €mus, deinde pueritiam, deinde adulescentiam. Usque ad €hesternum quidquid transi=t temporis peri=t; hunc ipsum €quem agimus diem cum morte dividimus. Quemadmodum €clepsydram non extremum stilicidium exhaurit sed quid-€quid ante defluxit, sic ultima hora qua esse desinimus non sola €mortem facit sed sola consummat; tunc ad illam pervenimus, sed diu venimus. Haec cum descripsisses quo soles ore, semper €quidem magnus, numquam tamen acrior quam ubi veritati €commodas verba, dixisti, €@@@@mors non una venit, sed quae rapit ultima mors est. €Malo te legas quam epistulam meam; apparebit enim tibi €hanc quam timemus mortem extremam esse, non solam. @@Video quo spectes: quaeris quid huic epistulae infulserim, €quod dictum alicuius animosum, quod praeceptum utile. €Ex hac ipsa materia quae in manibus fuit mittetur aliquid. €Obiurgat Epicurus non minus eos qui mortem concupiscunt €quam eos qui timent, et ait: 'ridiculum est currere ad mor-€tem taedio vitae, cum genere vitae ut currendum ad mortem esset effeceris'. Item alio loco dicit: 'quid tam ridiculum €quam adpetere mortem, cum vitam inquietam tibi feceris €metu mortis?' His adicias et illud eiusdem notae licet, tantam €hominum inprudentiam esse, immo dementiam, ut quidam timore mortis cogantur ad mortem. Quidquid horum tra-€ctaveris, confirmabis animum vel ad mortis vel ad vitae patien- @1 €tiam; [at] in utrumque enim monendi ac firmandi sumus, et €ne nimis amemus vitam et ne nimis oderimus. Etiam cum €ratio suadet finire se, non temere nec cum procursu capiendus est impetus. Vir fortis ac sapiens non fugere debet e vita sed €exire; et ante omnia ille quoque vitetur adfectus qui multos €occupavit, libido moriendi. Est enim, mi Lucili, ut ad alia, €sic etiam ad moriendum inconsulta animi inclinatio, quae €saepe generosos atque acerrimae indolis viros corripit, saepe €ignavos iacentesque: illi contemnunt vitam, hi gravantur. Quosdam subit eadem faciendi videndique satietas et vitae €non odium sed fastidium, in quod prolabimur ipsa inpellente €philosophia, dum dicimus 'quousque eadem? nempe ex-€pergiscar dormiam, [2edam]2 esuriam, algebo aestuabo. Nullius €rei finis est, sed in orbem nexa sunt omnia, fugiunt ac sequun-€tur; diem nox premit, dies noctem, aestas in autumnum €desinit, autumno hiemps instat, quae vere conpescitur; €omnia sic transeunt ut revertantur. Nihil novi facio, nihil €novi video: fit aliquando et huius rei nausia.' Multi sunt qui €non acerbum iudicent vivere sed supervacuum. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quod ad duos amicos nostros pertinet, diversa via eundum þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨™‚est; alterius enim vitia emendanda, alterius frangenda sunt. €Utar libertate tota: non amo illum nisi offendo. 'Quid ergo?' €inquis 'quadragenarium pupillum cogitas sub tutela tua €continere? Respice aetatem eius iam duram et intractabilem: non potest reformari; tenera finguntur.' An profecturus sim €nescio: malo successum mihi quam fidem deesse. Nec despe- @1 €raveris etiam diutinos aegros posse sanari, si contra intem-€perantiam steteris, si multa invitos et facere coegeris et pati. €Ne de altero quidem satis fiduciae habeo, excepto eo quod €adhuc peccare erubescit; nutriendus est hic pudor, qui €quamdiu in animo eius duraverit, aliquis erit bonae spei locus. €Cum hoc veterano parcius agendum puto, ne in desperatio-nem sui veniat; nec ullum tempus adgrediendi fuit melius €quam hoc, dum interquiescit, dum emendato similis est. €Aliis haec intermissio eius inposuit, mihi verba non dat: €expecto cum magno fenore vitia reditura, quae nunc scio €cessare, non deesse. Inpendam huic rei dies et utrum possit €aliquid agi an non possit experiar. @@Tu nobis te, ut facis, fortem praesta et sarcinas contrahe; €nihil ex his quae habemus necessarium est. Ad legem naturae €revertamur; divitiae paratae sunt. Aut gratuitum est quo €egemus, aut vile: panem et aquam natura desiderat. Nemo €ad haec pauper est, intra quae quisquis desiderium suum €clusit cum ipso Iove de felicitate contendat, ut ait Epicurus, cuius aliquam vocem huic epistulae involvam. 'Sic fac' inquit €'omnia tamquam spectet Epicurus.' Prodest sine dubio €custodem sibi inposuisse et habere quem respicias, quem €interesse cogitationibus tuis iudices. Hoc quidem longe magni-€ficentius est, sic vivere tamquam sub alicuius boni viri ac €semper praesentis oculis, sed ego etiam hoc contentus sum, €ut sic facias quaecumque facies tamquam spectet aliquis: omnia nobis mala solitudo persuadet. Cum iam profeceris €tantum ut sit tibi etiam tui reverentia, licebit dimittas @1 €paedagogum: interim aliquorum te auctoritate custodi_aut €Cato ille sit aut Scipio aut Laelius aut alius cuius interventu €perditi quoque homines vitia supprimerent, dum te efficis €eum cum quo peccare non audeas. Cum hoc effeceris et aliqua €coeperit apud te tui esse dignatio, incipiam tibi permittere €quod idem suadet Epicurus: 'tunc praecipue in te ipse secede cum esse cogeris in turba'. Dissimilem te fieri multis oportet, €dum tibi tutum [non] sit ad te recedere. Circumspice singulos: €nemo est cui non satius sit cum quolibet esse quam secum. €'Tunc praecipue in te ipse secede cum esse cogeris in turba'_si €bonus vir [2es]2, si quietus, si temperans. Alioquin in turbam €tibi a te recedendum est: istic malo viro propius es. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Modo dicebam tibi in conspectu esse me senectutis: iam €vereor ne senectutem post me reliquerim. Aliud iam his annis, €certe huic corpori, vocabulum convenit, quoniam quidem €senectus lassae aetatis, non fractae nomen est: inter decrepitos me numera et extrema tangentis. Gratias tamen mihi apud te €ago: non sentio in animo aetatis iniuriam, cum sentiam in cor-€pore. Tantum vitia et vitiorum ministeria senuerunt: viget €animus et gaudet non multum sibi esse cum corpore; magnam €partem oneris sui posuit. Exultat et mihi facit controversiam €de senectute: hunc ait esse florem suum. Credamus illi: bono @1 suo utatur. Ire in cogitationem iubet et dispicere quid ex hac €tranquillitate ac modestia morum sapientiae debeam, quid €aetati, et diligenter excutere quae non possim facere, quae €nolim, proinde habiturus atque si nolim quidquid non posse €me gaudeo: quae enim querela est, quod incommodum, si quidquid debebat desinere defecit? 'Incommodum summum €est' inquis 'minui et deperire et, ut proprie dicam, liquescere. €Non enim subito inpulsi ac prostrati sumus: carpimur, singuli €dies aliquid subtrahunt viribus.' Ecquis exitus est melior quam €in finem suum natura solvente dilabi? non quia aliquid mali €ictus [2est]2 et e vita repentinus excessus, sed quia lenis haec €est via, subduci. Ego certe, velut adpropinquet experimentum €et ille laturus sententiam de omnibus annis meis dies venerit, ita me observo et adloquor: 'nihil est' inquam 'adhuc quod €aut rebus aut verbis exhibuimus; levia sunt ista et fallacia €pignora animi multisque involuta lenociniis: quid profecerim €morti crediturus sum. Non timide itaque componor ad illum €diem quo remotis strophis ac fucis de me iudicaturus sum, €utrum loquar fortia an sentiam, numquid simulatio fuerit et €mimus quidquid contra fortunam iactavi verborum con-tumacium. Remove existimationem hominum: dubia semper €est et in partem utramque dividitur. Remove studia tota vita €tractata: mors de te pronuntiatura est. Ita dico: disputationes €et litterata colloquia et ex praeceptis sapientium verba col-€lecta et eruditus sermo non ostendunt verum robur animi; €est enim oratio etiam timidissimis audax. Quid egeris tunc @1 €apparebit cum animam ages. Accipio condicionem, non reformido iudicium.' Haec mecum loquor, sed tecum quoque €me locutum puta. Iuvenior es: quid refert? non dinumerantur €anni. Incertum est quo loco te mors expectet; itaque tu €illam omni loco expecta. @@Desinere iam volebam et manus spectabat ad clausulam, €sed conficienda sunt aera et huic epistulae viaticum dandum €est. Puta me non dicere unde sumpturus sim mutuum: scis €cuius arca utar. Expecta me pusillum, et de domo fiet €numeratio; interim commodabit Epicurus, qui ait 'meditare €mortem', vel si commodius sic transire ad nos hic potest sensus: 'egregia res est mortem condiscere'. Supervacuum €forsitan putas id discere quod semel utendum est. Hoc est €ipsum quare meditari debeamus: semper discendum est quod an sciamus experiri non possumus. 'Meditare mortem': qui €hoc dicit meditari libertatem iubet. Qui mori didicit servire €dedidicit; supra omnem potentiam est, certe extra omnem. €Quid ad illum carcer et custodia et claustra? liberum ostium €habet. Una est catena quae nos alligatos tenet, amor vitae, €qui ut non est abiciendus, ita minuendus est, ut si quando €res exiget, nihil nos detineat nec inpediat quominus parati €simus quod quandoque faciendum est statim facere. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@'Tu me' inquis 'mones? iam enim te ipse monuisti, iam €correxisti? ideo aliorum emendationi vacas?' Non sum tam €inprobus ut curationes aeger obeam, sed, tamquam in eodem €valetudinario iaceam, de communi tecum malo conloquor €et remedia communico. Sic itaque me audi tamquam mecum €loquar; in secretum te meum admitto et te adhibito mecum exigo. Clamo mihi ipse, 'numera annos tuos, et pudebit €eadem velle quae volueras puer, eadem parare. Hoc denique €tibi circa mortis diem praesta: moriantur ante te vitia. Dimitte €istas voluptates turbidas, magno luendas: non venturae tan-€tum sed praeteritae nocent. Quemadmodum scelera etiam si €non sunt deprehensa cum fierent, sollicitudo non cum ipsis €abit, ita inprobarum voluptatum etiam post ipsas paenitentia €est. Non sunt solidae, non sunt fideles; etiam si non nocent, fugiunt. Aliquod potius bonum mansurum circumspice; €nullum autem est nisi quod animus ex se sibi invenit. Sola €virtus praestat gaudium perpetuum, securum; etiam si quid €obstat, nubium modo intervenit, quae infra feruntur nec umquam diem vincunt.' Quando ad hoc gaudium pervenire €continget? non quidem cessatur adhuc, sed festinetur. €Multum restat operis, in quod ipse necesse est vigiliam, ipse €laborem tuum inpendas, si effici cupis; delegationem res ista non recipit. Aliud litterarum genus adiutorium admittit. €Calvisius Sabinus memoria nostra fuit dives; et patrimonium €habebat libertini et ingenium; numquam vidi hominem €beatum indecentius. Huic memoria tam mala erat ut illi @1 €nomen modo Ulixis excideret, modo Achillis, modo Priami, €quos tam bene noverat quam paedagogos nostros novimus. €Nemo vetulus nomenclator, qui nomina non reddit sed €inponit, tam perperam tribus quam ille Troianos et Achivos persalutabat. Nihilominus eruditus volebat videri. Hanc €itaque compendiariam excogitavit: magna summa emit ser-€vos, unum qui Homerum teneret, alterum qui Hesiodum; þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨›–„novem praeterea lyricis singulos adsignavit. Magno emisse €illum non est quod mireris: non invenerat, faciendos locavit. €Postquam haec familia illi comparata est, coepit convivas €suos inquietare. Habebat ad pedes hos, a quibus subinde cum €peteret versus quos referret, saepe in medio verbo excidebat. Suasit illi Satellius Quadratus, stultorum divitum adrosor €et, quod sequitur, adrisor, et, quod duobus his adiunctum est, €derisor, ut grammaticos haberet analectas. Cum dixisset €Sabinus centenis millibus sibi constare singulos servos, 'minoris' €inquit 'totidem scrinia emisses'. Ille tamen in ea opinione €erat ut putaret se scire quod quisquam in domo sua sciret. Idem Satellius illum hortari coepit ut luctaretur, hominem €aegrum, pallidum, gracilem. Cum Sabinus respondisset, 'et €quomodo possum? vix vivo', 'noli, obsecro te' inquit 'istuc €dicere: non vides quam multos servos valentissimos habeas?' €Bona mens nec commodatur nec emitur; et puto, si venalis €esset, non haberet emptorem: at mala cotidie emitur. @@Sed accipe iam quod debeo et vale. 'Divitiae sunt ad legem €naturae composita paupertas.' Hoc saepe dicit Epicurus €aliter atque aliter, sed numquam nimis dicitur quod num- @1 €quam satis discitur; quibusdam remedia monstranda, €quibusdam inculcanda sunt. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Hoc tibi soli putas accidisse et admiraris quasi rem novam €quod peregrinatione tam longa et tot locorum varietatibus €non discussisti tristitiam gravitatemque mentis? Animum €debes mutare, non caelum. Licet vastum traieceris mare, €licet, ut ait Vergilius noster, €@@@@terraeque urbesque recedant, sequentur te quocumque perveneris vitia. Hoc idem querenti €cuidam Socrates ait, 'quid miraris nihil tibi peregrinationes €prodesse, cum te circumferas? premit te eadem causa quae €expulit'. Quid terrarum iuvare novitas potest? quid cognitio €urbium aut locorum? in inritum cedit ista iactatio. Quaeris €quare te fuga ista non adiuvet? tecum fugis. Onus animi deponendum est: non ante tibi ullus placebit locus. Talem €nunc esse habitum tuum cogita qualem Vergilius noster €vatis inducit iam concitatae et instigatae multumque habentis €in se spiritus non sui: €@@@@bacchatur vates, magnum si pectore possit €@@@@excussisse deum. €Vadis huc illuc ut excutias insidens pondus quod ipsa iacta-€tione incommodius fit, sicut in navi onera inmota minus @1 €urgent, inaequaliter convoluta citius eam partem in quam €incubuere demergunt. Quidquid facis, contra te facis et motu ipso noces tibi; aegrum enim concutis. At cum istuc exemeris €malum, omnis mutatio loci iucunda fiet; in ultimas expellaris €terras licebit, in quolibet barbariae angulo conloceris, ho-€spitalis tibi illa qualiscumque sedes erit. Magis quis veneris €quam quo interest, et ideo nulli loco addicere debemus €animum. Cum hac persuasione vivendum est: 'non sum uni angulo natus, patria mea totus hic mundus est'. Quod si €liqueret tibi, non admirareris nil adiuvari te regionum varie-€tatibus in quas subinde priorum taedio migras; prima enim €quaeque placuisset si omnem tuam crederes. Nunc [2non]2 €peregrinaris sed erras et ageris ac locum ex loco mutas, cum illud quod quaeris, bene vivere, omni loco positum sit. Num €quid tam turbidum fieri potest quam forum? ibi quoque €licet quiete vivere, si necesse sit. Sed si liceat disponere se, €conspectum quoque et viciniam fori procul fugiam; nam ut €loca gravia etiam firmissimam valetudinem temptant, ita €bonae quoque menti necdum adhuc perfectae et convalescenti sunt aliqua parum salubria. Dissentio ab his qui in fluctus €medios eunt et tumultuosam probantes vitam cotidie cum €difficultatibus rerum magno animo conluctantur. Sapiens €feret ista, non eliget, et malet in pace esse quam in pugna; €non multum prodest vitia sua proiecisse, si cum alienis rixan-dum est. 'Triginta' inquit 'tyranni Socraten circumsteterunt €nec potuerunt animum eius infringere.' Quid interest quot €domini sint? servitus una est; hanc qui contempsit in quanta-€libet turba dominantium liber est. @@Tempus est desinere, sed si prius portorium solvero. @1 €'Initium est salutis notitia peccati.' Egregie mihi hoc dixisse €videtur Epicurus; nam qui peccare se nescit corrigi non vult; deprehendas te oportet antequam emendes. Quidam vitiis €gloriantur: tu existimas aliquid de remedio cogitare qui mala €sua virtutum loco numerant? Ideo quantum potes te ipse €coargue, inquire in te; accusatoris primum partibus fungere, €deinde iudicis, novissime deprecatoris; aliquando te offende. €Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@De Marcellino nostro quaeris et vis scire quid agat. Raro €ad nos venit, non ulla alia ex causa quam quod audire verum €timet, a quo periculo iam abest; nulli enim nisi audituro €dicendum est. Ideo de Diogene nec minus de aliis Cynicis qui €libertate promiscua usi sunt et obvios [2quosque]2 monuerunt €dubitari solet an hoc facere debuerint. Quid enim, si quis surdos obiurget aut natura morbove mutos? 'Quare' inquis €'verbis parcam? gratuita sunt. Non possum scire an ei pro-€futurus sim quem admoneo: illud scio, alicui me profuturum, €si multos admonuero. Spargenda manus est: non potest fieri ut non aliquando succedat multa temptanti.' Hoc, mi Lucili, €non existimo magno viro faciendum: diluitur eius auctoritas €nec habet apud eos satis ponderis quos posset minus obsole-€facta corrigere. Sagittarius non aliquando ferire debet, sed €aliquando deerrare; non est ars quae ad effectum casu venit. @1 €Sapientia ars est: certum petat, eligat profecturos, ab iis €quos desperavit recedat, non tamen cito relinquat et in ipsa €desperatione extrema remedia temptet. @@Marcellinum nostrum ego nondum despero; etiamnunc €servari potest, sed si cito illi manus porrigitur. Est quidem €periculum ne porrigentem trahat; magna in illo ingeni vis €est, sed iam tendentis in pravum. Nihilominus adibo hoc periculum et audebo illi mala sua ostendere. Faciet quod solet: €advocabit illas facetias quae risum evocare lugentibus possunt, €et in se primum, deinde in nos iocabitur; omnia quae dicturus €sum occupabit. Scrutabitur scholas nostras et obiciet philo-sophis congiaria, amicas, gulam; ostendet mihi alium in €adulterio, alium in popina, alium in aula; ostendet mihi €lepidum philosophum Aristonem, qui in gestatione dissere-€bat_hoc enim ad edendas operas tempus exceperat. De cuius €secta cum quaereretur, Scaurus ait 'utique Peripateticus non €est'. De eodem cum consuleretur Iulius Graecinus, vir €egregius, quid sentiret, 'non possum' inquit 'tibi dicere; nescio €enim quid de gradu faciat', tamquam de essedario interroga-retur. Hos mihi circulatores qui philosophiam honestius €neglexissent quam vendunt in faciem ingeret. Constitui €tamen contumelias perpeti: moveat ille mihi risum, ego €fortasse illi lacrimas movebo, aut si ridere perseverabit, €gaudebo tamquam in malis quod illi genus insaniae hilare €contigerit. Sed non est ista hilaritas longa: observa, videbis €eosdem intra exiguum tempus acerrime ridere et acerrime rabere. Propositum est adgredi illum et ostendere quanto €pluris fuerit cum multis minoris videretur. Vitia eius etiam @1 €si non excidero, inhibebo; non desinent, sed intermittent; €fortasse autem et desinent, si intermittendi consuetudinem €fecerint. Non est hoc ipsum fastidiendum, quoniam quidem €graviter adfectis sanitatis loco est bona remissio. @@Dum me illi paro, tu interim, qui potes, qui intellegis unde €quo evaseris et ex eo suspicaris quousque sis evasurus, com-€pone mores tuos, attolle animum, adversus formidata consiste; €numerare eos noli qui tibi metum faciunt. Nonne videatur €stultus, si quis multitudinem eo loco timeat per quem trans-€itus singulis est? aeque ad tuam mortem multis aditus non est, €licet illam multi minentur. Sic istuc natura disposuit: spiri-€tum tibi tam unus eripiet quam unus dedit. @@Si pudorem haberes, ultimam mihi pensionem remisisses; €sed ne ego quidem me sordide geram in finem aeris alieni et €tibi quod debeo inpingam. 'Numquam volui populo placere; €nam quae ego scio non probat populus, quae probat populus ego nescio.' 'Quis hoc?' inquis, tamquam nescias cui imperem. þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨˜‹‚Epicurus; sed idem hoc omnes tibi ex omni domo conclama-€bunt, Peripatetici, Academici, Stoici, Cynici. Quis enim €placere populo potest cui placet virtus? malis artibus popu-€laris favor quaeritur. Similem te illis facias oportet: non proba-€bunt nisi agnoverint. Multo autem ad rem magis pertinet €qualis tibi videaris quam aliis; conciliari nisi turpi ratione amor turpium non potest. Quid ergo illa laudata et omnibus €praeferenda artibus rebusque philosophia praestabit? scilicet €ut malis tibi placere quam populo, ut aestimes iudicia, non €numeres, ut sine metu deorum hominumque vivas, ut aut €vincas mala aut finias. Ceterum, si te videro celebrem secundis €vocibus vulgi, si intrante te clamor et plausus, pantomimica @1 €ornamenta, obstrepuerint, si tota civitate te feminae puerique €laudaverint, quidni ego tui miserear, cum sciam quae via ad €istum favorem ferat? Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER QVARTVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Bassum Aufidium, virum optimum, vidi quassum, aetati €obluctantem. Sed iam plus illum degravat quam quod possit €attolli; magno senectus et universo pondere incubuit. Scis €illum semper infirmi corporis et exsucti fuisse; diu illud €continuit et, ut verius dicam, concinnavit: subito defecit. Quemadmodum in nave quae sentinam trahit uni rimae aut €alteri obsistitur, ubi plurimis locis laxari coepit et cedere, €succurri non potest navigio dehiscenti, ita in senili corpore €aliquatenus inbecillitas sustineri et fulciri potest. Ubi tam-€quam in putri aedificio omnis iunctura diducitur, et dum alia €excipitur, alia discinditur, circumspiciendum est quomodo exeas. Bassus tamen noster alacer animo est: hoc philosophia €praestat, in conspectu mortis hilarem [2esse]2 et in quocumque €corporis habitu fortem laetumque nec deficientem quamvis €deficiatur. Magnus gubernator et scisso navigat velo et, si €exarmavit, tamen reliquias navigii aptat ad cursum. Hoc facit €Bassus noster et eo animo vultuque finem suum spectat quo alienum spectare nimis securi putares. Magna res est, Lucili, €haec et diu discenda, cum adventat hora illa inevitabilis, aequo €animo abire. Alia genera mortis spei mixta sunt: desinit €morbus, incendium extinguitur, ruina quos videbatur oppres-€sura deposuit; mare quos hauserat eadem vi qua sorbebat €eiecit incolumes; gladium miles ab ipsa perituri cervice re- @1 €vocavit: nil habet quod speret quem senectus ducit ad mor-€tem; huic uni intercedi non potest. Nullo genere homines mollius moriuntur sed nec diutius. Bassus noster videbatur €mihi prosequi se et componere et vivere tamquam superstes €sibi et sapienter ferre desiderium sui. Nam de morte multa €loquitur et id agit sedulo ut nobis persuadeat, si quid in-€commodi aut metus in hoc negotio est, morientis vitium esse, €non mortis; non magis in ipsa quicquam esse molestiae quam post ipsam. Tam demens autem est qui timet quod non est €passurus quam qui timet quod non est sensurus. An quis-€quam hoc futurum credit, ut per quam nihil sentiatur, ea €sentiatur? 'Ergo' inquit 'mors adeo extra omne malum est ut sit extra omnem malorum metum.' Haec ego scio et saepe €dicta et saepe dicenda, sed neque cum legerem aeque mihi €profuerunt neque cum audirem iis dicentibus qui negabant €timenda a quorum metu aberant: hic vero plurimum apud €me auctoritatis habuit, cum loqueretur de morte vicina. Dicam enim quid sentiam: puto fortiorem esse eum qui in €ipsa morte est quam qui circa mortem. Mors enim admota €etiam inperitis animum dedit non vitandi inevitabilia; sic €gladiator tota pugna timidissimus iugulum adversario prae-€stat et errantem gladium sibi adtemperat. At illa quae in pro-€pinquo est utique ventura desiderat lentam animi firmitatem, quae est rarior nec potest nisi a sapiente praestari. Liben-€tissime itaque illum audiebam quasi ferentem de morte €sententiam et qualis esset eius natura velut propius inspectae €indicantem. Plus, ut puto, fidei haberet apud te, plus pon-€deris, si quis revixisset et in morte nihil mali esse narraret @1 €expertus: accessus mortis quam perturbationem adferat €optime tibi hi dicent qui secundum illam steterunt, qui venientem et viderunt et receperunt. Inter hos Bassum licet €numeres, qui nos decipi noluit. Is ait tam stultum esse qui €mortem timeat quam qui senectutem; nam quemadmodum €senectus adulescentiam sequitur, ita mors senectutem. Vivere €noluit qui mori non vult; vita enim cum exceptione mortis €data est; ad hanc itur. Quam ideo timere dementis est quia certa expectantur, dubia metuuntur. Mors necessitatem ha-€bet aequam et invictam: quis queri potest in ea condicione €se esse in qua nemo non est? prima autem pars est aequitatis €aequalitas. Sed nunc supervacuum est naturae causam agere, €quae non aliam voluit legem nostram esse quam suam: quid-€quid composuit resolvit, et quidquid resolvit componit iterum. Iam vero si cui contigit ut illum senectus leviter €emitteret, non repente avulsum vitae sed minutatim sub-€ductum, o ne ille agere gratias diis omnibus debet quod €satiatus ad requiem homini necessariam, lasso gratam per-€ductus est. Vides quosdam optantes mortem, et quidem €magis quam rogari solet vita. Nescio utros existimem maio-€rem nobis animum dare, qui deposcunt mortem an qui €hilares eam quietique opperiuntur, quoniam illud ex rabie €interdum ac repentina indignatione fit, haec ex iudicio certo €tranquillitas est. Venit aliquis ad mortem iratus: mortem €venientem nemo hilaris excepit nisi qui se ad illam diu €composuerat. @@Fateor ergo ad hominem mihi carum ex pluribus me causis €frequentius venisse, ut scirem an illum totiens eundem in- @1 €venirem, numquid cum corporis viribus minueretur animi €vigor; qui sic crescebat illi quomodo manifestior notari solet €agitatorum laetitia cum septimo spatio palmae adpropinquant. Dicebat quidem ille Epicuri praeceptis obsequens, primum €sperare se nullum dolorem esse in illo extremo anhelitu; si €tamen esset, habere aliquantum in ipsa brevitate solacii; €nullum enim dolorem longum esse qui magnus est. Ceterum €succursurum sibi etiam in ipsa distractione animae corporis-€que, si cum cruciatu id fieret, post illum dolorem se dolere €non posse. Non dubitare autem se quin senilis anima in €primis labris esset nec magna vi distraheretur a corpore. €'Ignis qui alentem materiam occupavit aqua et interdum €ruina extinguendus est: ille qui alimentis deficitur sua sponte subsidit.' Libenter haec, mi Lucili, audio non tamquam nova, €sed tamquam in rem praesentem perductus. Quid ergo? non €multos spectavi abrumpentes vitam? Ego vero vidi, sed plus €momenti apud me habent qui ad mortem veniunt sine odio vitae et admittunt illam, non adtrahunt. Illud quidem aiebat €tormentum nostra nos sentire opera, quod tunc trepidamus €cum prope a nobis esse credimus mortem: a quo enim non €prope est, parata omnibus locis omnibusque momentis? 'Sed €consideremus' inquit 'tunc cum aliqua causa moriendi videtur €accedere, quanto aliae propiores sint quae non timentur.' Hostis alicui mortem minabatur, hanc cruditas occupavit. Si €distinguere voluerimus causas metus nostri, inveniemus alias €esse, alias videri. Non mortem timemus sed cogitationem €mortis; ab ipsa enim semper tantundem absumus. Ita si ti- @1 €menda mors est, semper timenda est: quod enim morti tem-€pus exemptum est? @@Sed vereri debeo ne tam longas epistulas peius quam €mortem oderis. Itaque finem faciam: tu tamen mortem ut €numquam timeas semper cogita. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Agnosco Lucilium meum: incipit quem promiserat ex-€hibere. Sequere illum impetum animi quo ad optima quaeque €calcatis popularibus bonis ibas: non desidero maiorem melio-€remque te fieri quam moliebaris. Fundamenta tua multum €loci occupaverunt: tantum effice quantum conatus es, et illa quae tecum in animo tulisti tracta. Ad summam sapiens €eris, si cluseris aures, quibus ceram parum est obdere: firmiore €spissamento opus est quam in sociis usum Ulixem ferunt. €Illa vox quae timebatur erat blanda, non tamen publica: at €haec quae timenda est non ex uno scopulo sed ex omni €terrarum parte circumsonat. Praetervehere itaque non unum þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ÿ’‡locum insidiosa voluptate suspectum, sed omnes urbes. Sur-€dum te amantissimis tuis praesta: bono animo mala precantur. €Et si esse vis felix, deos ora ne quid tibi ex his quae optantur eveniat. Non sunt ista bona quae in te isti volunt congeri: €unum bonum est, quod beatae vitae causa et firmamentum €est, sibi fidere. Hoc autem contingere non potest, nisi con-€temptus est labor et in eorum numero habitus quae neque €bona sunt neque mala; fieri enim non potest ut una ulla res €modo mala sit, modo bona, modo levis et perferenda, modo expavescenda. Labor bonum non est: quid ergo est bonum? €laboris contemptio. Itaque in vanum operosos culpaverim: @1 €rursus ad honesta nitentes, quanto magis incubuerint minus-€que sibi vinci ac strigare permiserint, admirabor et clamabo, €'tanto melior, surge et inspira et clivum istum uno si potes spiritu exsupera'. Generosos animos labor nutrit. Non est €ergo quod ex illo [2voto]2 vetere parentum tuorum eligas quid €contingere tibi velis, quid optes; et in totum iam per maxima €acto viro turpe est etiamnunc deos fatigare. Quid votis opus €est? fac te ipse felicem; facies autem, si intellexeris bona esse €quibus admixta virtus est, turpia quibus malitia coniuncta €est. Quemadmodum sine mixtura lucis nihil splendidum est, €nihil atrum nisi quod tenebras habet aut aliquid in se traxit €obscuri, quemadmodum sine adiutorio ignis nihil calidum €est, nihil sine ae+re frigidum, ita honesta et turpia virtutis ac malitiae societas efficit. Quid ergo est bonum? rerum scientia. €Quid malum est? rerum imperitia. Ille prudens atque artifex €pro tempore quaeque repellet aut eliget; sed nec quae repellit €timet nec miratur quae eligit, si modo magnus illi et invictus €animus est. Summitti te ac deprimi veto. Laborem si non recuses, parum est: posce. 'Quid ergo?' inquis 'labor frivolus €et supervacuus et quem humiles causae evocaverunt non est €malus?' Non magis quam ille qui pulchris rebus inpenditur, €quoniam animi est ipsa tolerantia quae se ad dura et aspera €hortatur ac dicit, 'quid cessas? non est viri timere sudorem'. Huc et illud accedat, ut perfecta virtus sit, aequalitas ac tenor @1 €vitae per omnia consonans sibi, quod non potest esse nisi €rerum scientia contingit et ars per quam humana ac divina €noscantur. Hoc est summum bonum; quod si occupas, incipis deorum socius esse, non supplex. 'Quomodo' inquis 'isto €pervenitur?' Non per Poeninum Graiumve montem nec per €deserta Candaviae; nec Syrtes tibi nec Scylla aut Charybdis €adeundae sunt, quae tamen omnia transisti procuratiunculae €pretio: tutum iter est, iucundum est, ad quod natura te €instruxit. Dedit tibi illa quae si non deserueris, par deo surges. Parem autem te deo pecunia non faciet: deus nihil habet. €Praetexta non faciet: deus nudus est. Fama non faciet nec €ostentatio tui et in populos nominis dimissa notitia: nemo €novit deum, multi de illo male existimant, et inpune. Non €turba servorum lecticam tuam per itinera urbana ac peregrina €portantium: deus ille maximus potentissimusque ipse vehit €omnia. Ne forma quidem et vires beatum te facere possunt: nihil horum patitur vetustatem. Quaerendum est quod non €fiat in dies peius, cui non possit obstari. Quid hoc est? animus, €sed hic rectus, bonus, magnus. Quid aliud voces hunc quam €deum in corpore humano hospitantem? Hic animus tam in €equitem Romanum quam in libertinum, quam in servum €potest cadere. Quid est enim eques Romanus aut libertinus €aut servus? nomina ex ambitione aut iniuria nata. Subsilire €in caelum ex angulo licet: exsurge modo €@@@@et te quoque dignum €@@@@finge deo. @1 €Finges autem non auro vel argento: non potest ex hac materia €imago deo exprimi similis; cogita illos, cum propitii essent, €fictiles fuisse. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Inquiro de te et ab omnibus sciscitor qui ex ista regione €veniunt quid agas, ubi et cum quibus moreris. Verba dare non €potes: tecum sum. Sic vive tamquam quid facias auditurus €sim, immo tamquam visurus. Quaeris quid me maxime ex €iis quae de te audio delectet? quod nihil audio, quod plerique ex iis quos interrogo nesciunt quid agas. Hoc est salutare, non €conversari dissimilibus et diversa cupientibus. Habeo quidem €fiduciam non posse te detorqueri mansurumque in proposito, €etiam si sollicitantium turba circumeat. Quid ergo est? non €timeo ne mutent te, timeo ne inpediant. Multum autem €nocet etiam qui moratur, utique in tanta brevitate vitae, €quam breviorem inconstantia facimus, aliud eius subinde €atque aliud facientes initium; diducimus illam in particulas ac lancinamus. Propera ergo, Lucili carissime, et cogita €quantum additurus celeritati fueris, si a tergo hostis instaret, €si equitem adventare suspicareris ac fugientium premere €vestigia. Fit hoc, premeris: adcelera et evade, perduc te in €tutum et subinde considera quam pulchra res sit consummare €vitam ante mortem, deinde expectare securum reliquam €temporis sui partem, nihil sibi, in possessione beatae vitae positum, quae beatior non fit si longior. O quando illud €videbis tempus quo scies tempus ad te non pertinere, quo €tranquillus placidusque eris et crastini neglegens et in summa @1 €tui satietate! Vis scire quid sit quod faciat homines avidos €futuri? nemo sibi contigit. Optaverunt itaque tibi alia €parentes tui; sed ego contra omnium tibi eorum contemptum €opto quorum illi copiam. Vota illorum multos compilant ut €te locupletent; quidquid ad te transferunt alicui detrahen-dum est. Opto tibi tui facultatem, ut vagis cogitationibus €agitata mens tandem resistat et certa sit, ut placeat sibi et €intellectis veris bonis, quae simul intellecta sunt possidentur, €aetatis adiectione non egeat. Ille demum necessitates super-€gressus est et exauctoratus ac liber qui vivit vita peracta. €Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Desideras his quoque epistulis sicut prioribus adscribi €aliquas voces nostrorum procerum. Non fuerunt circa flo-€sculos occupati: totus contextus illorum virilis est. Inaequali-€tatem scias esse ubi quae eminent notabilia sunt: non est €admirationi una arbor ubi in eandem altitudinem tota silva surrexit. Eiusmodi vocibus referta sunt carmina, refertae €historiae. Itaque nolo illas Epicuri existimes esse: publicae €sunt et maxime nostrae, sed [2in]2 illo magis adnotantur quia €rarae interim interveniunt, quia inexpectatae, quia mirum €est fortiter aliquid dici ab homine mollitiam professo. Ita €enim plerique iudicant: apud me Epicurus est et fortis, licet €manuleatus sit; fortitudo et industria et ad bellum prompta mens tam in Persas quam in alte cinctos cadit. Non est ergo €quod exigas excerpta et repetita: continuum est apud nostros @1 €quidquid apud alios excerpitur. Non habemus itaque ista €ocliferia nec emptorem decipimus nihil inventurum cum €intraverit praeter illa quae in fronte suspensa sunt: ipsis permittimus unde velint sumere exemplar. Iam puta nos €velle singulares sententias ex turba separare: cui illas adsigna-€bimus? Zenoni an Cleanthi an Chrysippo an Panaetio an €Posidonio? Non sumus sub rege: sibi quisque se vindicat. €Apud istos quidquid Hermarchus dixit, quidquid Metro-€dorus, ad unum refertur; omnia quae quisquam in illo con-€tubernio locutus est unius ductu et auspiciis dicta sunt. Non €possumus, inquam, licet temptemus, educere aliquid ex tanta €rerum aequalium multitudine: €@@@@pauperis est numerare pecus. €Quocumque miseris oculum, id tibi occurret quod eminere posset nisi inter paria legeretur. Quare depone istam spem €posse te summatim degustare ingenia maximorum virorum: €tota tibi inspicienda sunt, tota tractanda. [2Continuando]2 res €geritur et per lineamenta sua ingenii opus nectitur ex quo €nihil subduci sine ruina potest. Nec recuso quominus singula €membra, dummodo in ipso homine, consideres: non est €formonsa cuius crus laudatur aut brachium, sed illa cuius universa facies admirationem partibus singulis abstulit. Si €tamen exegeris, non tam mendice tecum agam, sed plena €manu fiet; ingens eorum turba est passim iacentium; sumen-€da erunt, non colligenda. Non enim excidunt sed fluunt; @1 €perpetua et inter se contexta sunt. Nec dubito quin multum þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨¡–†conferant rudibus adhuc et extrinsecus auscultantibus; faci-€lius enim singula insidunt circumscripta et carminis modo inclusa. Ideo pueris et sententias ediscendas damus et has quas €Graeci chrias vocant, quia conplecti illas puerilis animus potest, €qui plus adhuc non capit. Certi profectus viro captare flo-€sculos turpe est et fulcire se notissimis ac paucissimis vocibus €et memoria stare: sibi iam innitatur. Dicat ista, non teneat; €turpe est enim seni aut prospicienti senectutem ex commen-€tario sapere. 'Hoc Zenon dixit': tu quid? 'Hoc Cleanthes': €tu quid? Quousque sub alio moveris? impera et dic quod memoriae tradatur, aliquid et de tuo profer. Omnes itaque €istos, numquam auctores, semper interpretes, sub aliena €umbra latentes, nihil existimo habere generosi, numquam €ausos aliquando facere quod diu didicerant. Memoriam in €alienis exercuerunt; aliud autem est meminisse, aliud scire. €Meminisse est rem commissam memoriae custodire; at contra €scire est et sua facere quaeque nec ad exemplar pendere et totiens respicere ad magistrum. 'Hoc dixit Zenon, hoc €Cleanthes.' Aliquid inter te intersit et librum. Quousque €disces? iam et praecipe. Quid est quare audiam quod legere €possum? 'Multum' inquit 'viva vox facit.' Non quidem haec €quae alienis verbis commodatur et actuari vice fungitur. Adice nunc quod isti qui numquam tutelae suae fiunt pri-€mum in ea re sequuntur priores in qua nemo non a priore €descivit; deinde in ea re sequuntur quae adhuc quaeritur. €Numquam autem invenietur, si contenti fuerimus inventis. €Praeterea qui alium sequitur nihil invenit, immo nec quaerit. @1 Quid ergo? non ibo per priorum vestigia? ego vero utar via €vetere, sed si propiorem planioremque invenero, hanc mu-€niam. Qui ante nos ista moverunt non domini nostri sed duces €sunt. Patet omnibus veritas; nondum est occupata; multum €ex illa etiam futuris relictum est. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Cresco et exulto et discussa senectute recalesco quotiens €ex iis quae agis ac scribis intellego quantum te ipse_nam €turbam olim reliqueras_superieceris. Si agricolam arbor ad €fructum perducta delectat, si pastor ex fetu gregis sui capit €voluptatem, si alumnum suum nemo aliter intuetur quam ut €adulescentiam illius suam iudicet, quid evenire credis iis €qui ingenia educaverunt et quae tenera formaverunt adulta subito vident? Adsero te mihi; meum opus es. Ego cum €vidissem indolem tuam, inieci manum, exhortatus sum, €addidi stimulos nec lente ire passus sum sed subinde incitavi; €et nunc idem facio, sed iam currentem hortor et invicem hortantem. 'Quid illud?' inquis 'adhuc volo.' In hoc pluri-€mum est, non sic quomodo principia totius operis dimi-€dium occupare dicuntur. Ista res animo constat; itaque pars €magna bonitatis est velle fieri bonum. Scis quem bonum €dicam? perfectum, absolutum, quem malum facere nulla vis, nulla necessitas possit. Hunc te prospicio, si persevera-€veris et incubueris et id egeris ut omnia facta dictaque tua €inter se congruant ac respondeant sibi et una forma percussa @1 €sint. Non est huius animus in recto cuius acta discordant. €Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Cum te tam valde rogo ut studeas, meum negotium ago: €habere amicum volo, quod contingere mihi, nisi pergis ut €coepisti excolere te, non potest. Nunc enim amas me, amicus €non es. 'Quid ergo? haec inter se diversa sunt?' immo dis-€similia. Qui amicus est amat; qui amat non utique amicus €est; itaque amicitia semper prodest, amor aliquando etiam nocet. Si nihil aliud, ob hoc profice, ut amare discas. Festina €ergo dum mihi proficis, ne istuc alteri didiceris. Ego quidem €percipio iam fructum, cum mihi fingo uno nos animo fu-€turos et quidquid aetati meae vigoris abscessit, id ad me ex €tua, quamquam non multum abest, rediturum; sed tamen re quoque ipsa esse laetus volo. Venit ad nos ex iis quos €amamus etiam absentibus gaudium, sed id leve et evanidum: €conspectus et praesentia et conversatio habet aliquid vivae €voluptatis, utique si non tantum quem velis sed qualem velis €videas. Adfer itaque te mihi, ingens munus, et quo magis instes, cogita te mortalem esse, me senem. Propera ad me, €sed ad te prius. Profice et ante omnia hoc cura, ut constes €tibi. Quotiens experiri voles an aliquid actum sit, observa €an eadem hodie velis quae heri: mutatio voluntatis indicat €animum natare, aliubi atque aliubi apparere, prout tulit €ventus. Non vagatur quod fixum atque fundatum est: istud €sapienti perfecto contingit, aliquatenus et proficienti pro-€vectoque. Quid ergo interest? hic commovetur quidem, non @1 €tamen transit, sed suo loco nutat; ille ne commovetur qui-€dem. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Amicum tuum hortare ut istos magno animo contemnat €qui illum obiurgant quod umbram et otium petierit, quod €dignitatem suam destituerit et, cum plus consequi posset, €praetulerit quietem omnibus; quam utiliter suum negotium €gesserit cotidie illis ostentet. Hi quibus invidetur non desinent €transire: alii elidentur, alii cadent. Res est inquieta felicitas; €ipsa se exagitat. Movet cerebrum non uno genere: alios in €aliud inritat, hos in inpotentiam, illos in luxuriam; hos in-flat, illos mollit et totos resolvit. 'At bene aliquis illam fert.' €Sic, quomodo vinum. Itaque non est quod tibi isti persuadeant €eum esse felicem qui a multis obsidetur: sic ad illum quemad-€modum ad lacum concurritur, quem exhauriunt et turbant. €'Nugatorium et inertem vocant.' Scis quosdam perverse loqui €et significare contraria. Felicem vocabant: quid ergo? erat? Ne illud quidem curo, quod quibusdam nimis horridi animi €videtur et tetrici. Ariston aiebat malle se adulescentem tristem €quam hilarem et amabilem turbae; vinum enim bonum fieri €quod recens durum et asperum visum est; non pati aetatem €quod in dolio placuit. Sine eum tristem appellent et inimi-€cum processibus suis: bene se dabit in vetustate ipsa tristitia, €perseveret modo colere virtutem, perbibere liberalia studia, €non illa quibus perfundi satis est, sed haec quibus tingendus @1 est animus. Hoc est discendi tempus. 'Quid ergo? aliquod €est quo non sit discendum?' Minime; sed quemadmodum €omnibus annis studere honestum est, ita non omnibus institui. €Turpis et ridicula res est elementarius senex: iuveni paran-€dum, seni utendum est. Facies ergo rem utilissimam tibi, si €illum quam optimum feceris; haec aiunt beneficia esse ex-€petenda tribuendaque, non dubie primae sortis, quae tam dare prodest quam accipere. Denique nihil illi iam liberi est, €spopondit; minus autem turpe est creditori quam spei bonae €decoquere. Ad illud aes alienum solvendum opus est nego-€tianti navigatione prospera, agrum colenti ubertate eius quam €colit terrae, caeli favore: ille quod debet sola potest voluntate persolvi. In mores fortuna ius non habet. Hos disponat ut €quam tranquillissimus ille animus ad perfectum veniat, qui €nec ablatum sibi quicquam sentit nec adiectum, sed in eodem €habitu est quomodocumque res cedunt; cui sive adgeruntur €vulgaria bona, supra res suas eminet, sive aliquid ex istis vel €omnia casus excussit, minor non fit. @@Si in Parthia natus esset, arcum infans statim tenderet; si €in Germania, protinus puer tenerum hastile vibraret; si €avorum nostrorum temporibus fuisset, equitare et hostem €comminus percutere didicisset. Haec singulis disciplina gentis suae suadet atque imperat. Quid ergo huic meditandum est? €quod adversus omnia tela, quod adversus omne hostium genus €bene facit, mortem contemnere, quae quin habeat aliquid in €se terribile, ut et animos nostros quos in amorem sui natura €formavit offendat, nemo dubitat; nec enim opus esset in id €comparari et acui in quod instinctu quodam voluntario ire-mus, sicut feruntur omnes ad conservationem sui. Nemo discit @1 €ut si necesse fuerit aequo animo in rosa iaceat, sed in hoc €duratur, ut tormentis non summittat fidem, ut si necesse €fuerit stans etiam aliquando saucius pro vallo pervigilet et ne €pilo quidem incumbat, quia solet obrepere interim somnus €in aliquod adminiculum reclinatis. Mors nullum habet in-€commodum; esse enim debet aliquid cuius sit incommodum. þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨¤˜ŠQuod si tanta cupiditas te longioris aevi tenet, cogita nihil €eorum quae ab oculis abeunt et in rerum naturam, ex qua €prodierunt ac mox processura sunt, reconduntur consumi: €desinunt ista, non pereunt, et mors, quam pertimescimus ac €recusamus, intermittit vitam, non eripit; veniet iterum qui €nos in lucem reponat dies, quem multi recusarent nisi oblitos reduceret. Sed postea diligentius docebo omnia quae videntur €perire mutari. Aequo animo debet rediturus exire. Observa €orbem rerum in se remeantium: videbis nihil in hoc mundo €extingui sed vicibus descendere ac surgere. Aestas abi=t, sed €alter illam annus adducet; hiemps cecidit, referent illam sui €menses; solem nox obruit, sed ipsam statim dies abiget. €Stellarum iste discursus quidquid praeteri=t repetit; pars caeli €levatur adsidue, pars mergitur. @@Denique finem faciam, si hoc unum adiecero, nec infantes €[nec] pueros nec mente lapsos timere mortem et esse turpissi-€mum si eam securitatem nobis ratio non praestat ad quam €stultitia perducit. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quod maximum vinculum est ad bonam mentem, pro-€misisti virum bonum, sacramento rogatus es. Deridebit te, @1 €si quis tibi dixerit mollem esse militiam et facilem. Nolo te €decipi. Eadem honestissimi huius et illius turpissimi aucto-ramenti verba sunt: 'uri, vinciri ferroque necari'. Ab illis €qui manus harenae locant et edunt ac bibunt quae per €sanguinem reddant cavetur ut ista vel inviti patiantur: a te €ut volens libensque patiaris. Illis licet arma summittere, €misericordiam populi temptare: tu neque summittes nec €vitam rogabis; recto tibi invictoque moriendum est. Quid €porro prodest paucos dies aut annos lucrificare? sine missione nascimur. 'Quomodo ergo' inquis 'me expediam?' Effugere €non potes necessitates, potes vincere. €@@@@Fit via [2vi]2; €et hanc tibi viam dabit philosophia. Ad hanc te confer si vis €salvus esse, si securus, si beatus, denique si vis esse, quod est maximum, liber; hoc contingere aliter non potest. Humilis €res est stultitia, abiecta, sordida, servilis, multis adfectibus et €saevissimis subiecta. Hos tam graves dominos, interdum alter-€nis imperantes, interdum pariter, dimittit a te sapientia, €quae sola libertas est. Una ad hanc fert via, et quidem recta; €non aberrabis; vade certo gradu. Si vis omnia tibi subicere, €te subice rationi; multos reges, si ratio te rexerit. Ab illa €disces quid et quemadmodum adgredi debeas; non incides rebus. Neminem mihi dabis qui sciat quomodo quod vult €coeperit velle: non consilio adductus illo sed impetu inpactus @1 €est. Non minus saepe fortuna in nos incurrit quam nos in €illam. Turpe est non ire sed ferri, et subito in medio turbine €rerum stupentem quaerere, 'huc ego quemadmodum veni?' €Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Merito exigis ut hoc inter nos epistularum commercium €frequentemus. Plurimum proficit sermo, quia minutatim €inrepit animo: disputationes praeparatae et effusae audiente €populo plus habent strepitus, minus familiaritatis. Philo-€sophia bonum consilium est: consilium nemo clare dat. €Aliquando utendum est et illis, ut ita dicam, contionibus, €ubi qui dubitat inpellendus est; ubi vero non hoc agendum €est, ut velit discere, sed ut discat, ad haec submissiora verba €veniendum est. Facilius intrant et haerent; nec enim multis opus est sed efficacibus. Seminis modo spargenda sunt, quod €quamvis sit exiguum, cum occupavit idoneum locum, vires €suas explicat et ex minimo in maximos auctus diffunditur. €Idem facit ratio: non late patet, si aspicias; in opere crescit. €Pauca sunt quae dicuntur, sed si illa animus bene excepit, €convalescunt et exsurgunt. Eadem est, inquam, praecepto-€rum condicio quae seminum: multum efficiunt, et angusta €sunt. Tantum, ut dixi, idonea mens rapiat illa et in se tra-€hat; multa invicem et ipsa generabit et plus reddet quam €acceperit. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Commentarios quos desideras, diligenter ordinatos et in €angustum coactos, ego vero componam; sed vide ne plus @1 €profutura sit ratio ordinaria quam haec quae nunc vulgo €breviarium dicitur, olim cum latine loqueremur summarium €vocabatur. Illa res discenti magis necessaria est, haec scienti; €illa enim docet, haec admonet. Sed utriusque rei tibi copiam €faciam. Tu a me non est quod illum aut illum exigas: qui notorem dat ignotus est. Scribam ergo quod vis, sed meo €more; interim multos habes quorum scripta nescio an satis €ordinentur. Sume in manus indicem philosophorum: haec €ipsa res expergisci te coget, si videris quam multi tibi labora-€verint. Concupisces et ipse ex illis unus esse; habet enim hoc €optimum in se generosus animus, quod concitatur ad honesta. €Neminem excelsi ingenii virum humilia delectant et sordida: magnarum rerum species ad se vocat et extollit. Quemad-€modum flamma surgit in rectum, iacere ac deprimi non potest, €non magis quam quiescere, ita noster animus in motu est, eo €mobilior et actuosior quo vehementior fuerit. Sed felix qui €ad meliora hunc impetum dedit: ponet se extra ius dicionem-€que fortunae; secunda temperabit, adversa comminuet et aliis admiranda despiciet. Magni animi est magna contemnere €ac mediocria malle quam nimia; illa enim utilia vitaliaque €sunt, at haec eo quod superfluunt nocent. Sic segetem nimia €sternit ubertas, sic rami onere franguntur, sic ad maturitatem €non pervenit nimia fecunditas. Idem animis quoque evenit €quos immoderata felicitas rumpit, qua non tantum in aliorum iniuriam sed etiam in suam utuntur. Qui hostis in quemquam €tam contumeliosus fuit quam in quosdam voluptates suae €sunt? quorum inpotentiae atque insanae libidini ob hoc €unum possis ignoscere, quod quae fecere patiuntur. Nec €inmerito hic illos furor vexat; necesse est enim in immensum @1 €exeat cupiditas quae naturalem modum transili=t. Ille enim €habet suum finem, inania et ex libidine orta sine termino sunt. Necessaria metitur utilitas: supervacua quo redigis? €Voluptatibus itaque se mergunt quibus in consuetudinem €adductis carere non possunt, et ob hoc miserrimi sunt, quod €eo pervenerunt ut illis quae supervacua fuerant facta sint €necessaria. Serviunt itaque voluptatibus, non fruuntur, et €mala sua, quod malorum ultimum est, et amant; tunc autem €est consummata infelicitas, ubi turpia non solum delectant €sed etiam placent, et desinit esse remedio locus ubi quae €fuerant vitia mores sunt. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quod frequenter mihi scribis gratias ago; nam quo uno €modo potes te mihi ostendis. Numquam epistulam tuam €accipio ut non protinus una simus. Si imagines nobis ami-€corum absentium iucundae sunt, quae memoriam renovant €et desiderium [absentiae] falso atque inani solacio levant, €quanto iucundiores sunt litterae, quae vera amici absentis €vestigia, veras notas adferunt? Nam quod in conspectu dul-€cissimum est, id amici manus epistulae inpressa praestat, €agnoscere. @@Audisse te scribis Serapionem philosophum, cum istuc €adplicuisset: 'solet magno cursu verba convellere, quae non €effundit %ima% sed premit et urguet; plura enim veniunt €quam quibus vox una sufficiat'. Hoc non probo in philosopho, €cuius pronuntiatio quoque, sicut vita, debet esse composita; €nihil autem ordinatum est quod praecipitatur et properat. €Itaque oratio illa apud Homerum concitata et sine inter- @1 €missione in morem nivis superveniens oratori data est, lenis et melle dulcior seni profluit. Sic itaque habe: [ut] €istam vim dicendi rapidam atque abundantem aptiorem €esse circulanti quam agenti rem magnam ac seriam docen-€tique. Aeque stillare illum nolo quam currere; nec extendat €aures nec obruat. Nam illa quoque inopia et exilitas minus €intentum auditorem habet taedio interruptae tarditatis; faci-€lius tamen insidit quod expectatur quam quod praetervolat. €Denique tradere homines discipulis praecepta dicuntur: non traditur quod fugit. Adice nunc quod quae veritati €operam dat oratio incomposita esse debet et simplex: haec €popularis nihil habet veri. Movere vult turbam et incon-€sultas aures impetu rapere, tractandam se non praebet, €aufertur: quomodo autem regere potest quae regi non þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨¨”†potest? Quid quod haec oratio quae sanandis mentibus €adhibetur descendere in nos debet? remedia non prosunt nisi inmorantur. Multum praeterea habet inanitatis et vani, €plus sonat quam valet. Lenienda sunt quae me exterrent, €conpescenda quae inritant, discutienda quae fallunt, in-€hibenda luxuria, corripienda avaritia: quid horum raptim €potest fieri? quis medicus aegros in transitu curat? Quid €quod ne voluptatem quidem ullam habet talis verborum sine dilectu ruentium strepitus? Sed ut pleraque quae fieri €posse non crederes cognovisse satis est, ita istos qui verba €exercuerunt abunde est semel audisse. Quid enim quis di-€scere, quid imitari velit? quid de eorum animo iudicet quo-€rum oratio perturbata et inmissa est nec potest reprimi? @1 Quemadmodum per proclive currentium non ubi visum est €gradus sistitur, sed incitato corporis ponderi servit ac €longius quam voluit effertur, sic ista dicendi celeritas nec €in sua potestate est nec satis decora philosophiae, quae €ponere debet verba, non proicere, et pedetemptim pro-cedere. 'Quid ergo? non aliquando et insurget?' Quidni? €sed salva dignitate morum, quam violenta ista et nimia vis €exuit. Habeat vires magnas, moderatas tamen; perennis sit €unda, non torrens. Vix oratori permiserim talem dicendi €velocitatem inrevocabilem ac sine lege vadentem: quemad-€modum enim iudex subsequi poterit aliquando etiam in-€peritus et rudis? Tum quoque, cum illum aut ostentatio €abstulerit aut adfectus inpotens sui, tantum festinet atque €ingerat quantum aures pati possunt. @@Recte ergo facies si non audieris istos qui quantum dicant, €non quemadmodum quaerunt, et ipse malueris, si necesse est, €%vel P. Vinicium dicere qui itaque%. Cum quaereretur quo-€modo P. Vinicius diceret, Asellius ait 'tractim'. Nam Ge-€minus Varius ait, 'quomodo istum disertum dicatis nescio: €tria verba non potest iungere'. Quidni malis tu sic dicere quomodo Vinicius? Aliquis tam insulsus intervenerit quam €qui illi singula verba vellenti, tamquam dictaret, non di-€ceret, ait 'dic, %numquam dicas%?' Nam Q. Hateri cursum, @1 €suis temporibus oratoris celeberrimi, longe abesse ab homine €sano volo: numquam dubitavit, numquam intermisit; semel €incipiebat, semel desinebat. @@Quaedam tamen et nationibus puto magis aut minus €convenire. In Graecis hanc licentiam tuleris: nos etiam cum €scribimus interpungere adsuevimus. Cicero quoque noster, €a quo Romana eloquentia exiluit, gradarius fuit. Romanus €sermo magis se circumspicit et aestimat praebetque aesti-mandum. Fabianus, vir egregius et vita et scientia et, quod €post ista est, eloquentia quoque, disputabat expedite magis €quam concitate, ut posses dicere facilitatem esse illam, non €celeritatem. Hanc ego in viro sapiente recipio, non exigo; ut €oratio eius sine inpedimento exeat, proferatur tamen malo quam profluat. Eo autem magis te deterreo ab isto morbo €quod non potest tibi ista res contingere aliter quam si te €pudere desierit: perfrices frontem oportet et te ipse non €audias; multa enim inobservatus ille cursus feret quae repren-dere velis. Non potest, inquam, tibi contingere res ista €salva verecundia. Praeterea exercitatione opus est cotidiana €et a rebus studium transferendum est ad verba. Haec autem €etiam si aderunt et poterunt sine ullo tuo labore decurrere, €tamen temperanda sunt; nam quemadmodum sapienti viro €incessus modestior convenit, ita oratio pressa, non audax. €Summa ergo summarum haec erit: tardilocum esse te €iubeo. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Facis rem optimam et tibi salutarem si, ut scribis, per-€severas ire ad bonam mentem, quam stultum est optare cum €possis a te inpetrare. Non sunt ad caelum elevandae manus €nec exorandus aedituus ut nos ad aurem simulacri, quasi €magis exaudiri possimus, admittat: prope est a te deus, tecum est, intus est. Ita dico, Lucili: sacer intra nos spiritus €sedet, malorum bonorumque nostrorum observator et cu-€stos; hic prout a nobis tractatus est, ita nos ipse tractat. €Bonus vero vir sine deo nemo est: an potest aliquis supra €fortunam nisi ab illo adiutus exsurgere? Ille dat consilia €magnifica et erecta. In unoquoque virorum bonorum €@@@@(quis deus incertum est) habitat deus. Si tibi occurrerit vetustis arboribus et solitam altitudinem €egressis frequens lucus et conspectum caeli [2densitate]2 ra-€morum aliorum alios protegentium summovens, illa pro-€ceritas silvae et secretum loci et admiratio umbrae in aperto €tam densae atque continuae fidem tibi numinis faciet. Si €quis specus saxis penitus exesis montem suspenderit, non €manu factus, sed naturalibus causis in tantam laxitatem €excavatus, animum tuum quadam religionis suspicione per-€cutiet. Magnorum fluminum capita veneramur; subita ex €abdito vasti amnis eruptio aras habet; coluntur aquarum €calentium fontes, et stagna quaedam vel opacitas vel immensa @1 altitudo sacravit. Si hominem videris interritum periculis, €intactum cupiditatibus, inter adversa felicem, in mediis tem-€pestatibus placidum, ex superiore loco homines videntem, ex €aequo deos, non subibit te veneratio eius? non dices, 'ista €res maior est altiorque quam ut credi similis huic in quo est corpusculo possit'? Vis isto divina descendit; animum excel-€lentem, moderatum, omnia tamquam minora transeuntem, €quidquid timemus optamusque ridentem, caelestis potentia €agitat. Non potest res tanta sine adminiculo numinis stare; €itaque maiore sui parte illic est unde descendit. Quem-€admodum radii solis contingunt quidem terram sed ibi €sunt unde mittuntur, sic animus magnus ac sacer et in hoc €demissus, ut propius [quidem] divina nossemus, conversatur €quidem nobiscum sed haeret origini suae; illinc pendet, illuc spectat ac nititur, nostris tamquam melior interest. Quis est €ergo hic animus? qui nullo bono nisi suo nitet. Quid enim €est stultius quam in homine aliena laudare? quid eo demen-€tius qui ea miratur quae ad alium transferri protinus possunt? €Non faciunt meliorem equum aurei freni. Aliter leo aurata €iuba mittitur, dum contractatur et ad patientiam recipiendi €ornamenti cogitur fatigatus, aliter incultus, integri spiritus: €hic scilicet impetu acer, qualem illum natura esse voluit, €speciosus ex horrido, cuius hic decor est, non sine timore aspici, praefertur illi languido et bratteato. Nemo gloriari €nisi suo debet. Vitem laudamus si fructu palmites onerat, si €ipsa pondere [ad terram] eorum quae tulit adminicula de- @1 €ducit: num quis huic illam praeferret vitem cui aureae uvae, €aurea folia dependent? Propria virtus est in vite fertilitas; €in homine quoque id laudandum est quod ipsius est. Fami-€liam formonsam habet et domum pulchram, multum serit, €multum fenerat: nihil horum in ipso est sed circa ipsum. Lauda in illo quod nec eripi potest nec dari, quod proprium €hominis est. Quaeris quid sit? animus et ratio in animo €perfecta. Rationale enim animal est homo; consummatur €itaque bonum eius, si id inplevit cui nascitur. Quid est €autem quod ab illo ratio haec exigat? rem facillimam, secun-€dum naturam suam vivere. Sed hanc difficilem facit com-€munis insania: in vitia alter alterum trudimus. Quomodo €autem revocari ad salutem possunt quos nemo retinet, popu-€lus inpellit? Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER QVINTVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Iam tibi iste persuasit virum se bonum esse? Atqui vir €bonus tam cito nec fieri potest nec intellegi. Scis quem nunc €virum bonum dicam? hunc secundae notae; nam ille alter €fortasse tamquam phoenix semel anno quingentesimo nasci-€tur. Nec est mirum ex intervallo magna generari: mediocria €et in turbam nascentia saepe fortuna producit, eximia vero ipsa raritate commendat. Sed iste multum adhuc abest ab €eo quod profitetur; et si sciret quid esset vir bonus, nondum €esse se crederet, fortasse etiam fieri posse desperaret. 'At €male existimat de malis.' Hoc etiam mali faciunt, nec ulla €maior poena nequitiaest quam quod sibi ac suis displicet. 'At odit eos qui subita et magna potentia inpotenter utun-€tur.' Idem faciet cum idem potuerit. Multorum quia in-€becilla sunt latent vitia, non minus ausura cum illis vires €suae placuerint quam illa quae iam felicitas aperuit. Instru-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ª”menta illis explicandae nequitiae desunt. Sic tuto serpens €etiam pestifera tractatur dum riget frigore: non desunt tunc €illi venena sed torpent. Multorum crudelitas et ambitio et €luxuria, ut paria pessimis audeat, fortunae favore deficitur. €Eadem velle [subaudi si] cognosces: da posse quantum volunt. Meministi, cum quendam adfirmares esse in tua potestate, €dixisse me volaticum esse ac levem et te non pedem eius @1 €tenere sed pinnam? Mentitus sum: pluma tenebatur, quam €remisit et fugit. Scis quos postea tibi exhibuerit ludos, quam €multa in caput suum casura temptaverit. Non videbat se per €aliorum pericula in suum ruere; non cogitabat quam onerosa €essent quae petebat, etiam si supervacua non essent. @@Hoc itaque in his quae adfectamus, ad quae labore magno €contendimus, inspicere debemus, aut nihil in illis commodi €esse aut plus incommodi: quaedam supervacua sunt, quae-€dam tanti non sunt. Sed hoc non pervidemus et gratuita nobis videntur quae carissime constant. Ex eo licet stupor €noster appareat, quod ea sola putamus emi pro quibus €pecuniam solvimus, ea gratuita vocamus pro quibus nos ipsos €inpendimus. Quae emere nollemus si domus nobis nostra €pro illis esset danda, si amoenum aliquod fructuosumve €praedium, ad ea paratissimi sumus pervenire cum sollicitu-€dine, cum periculo, cum iactura pudoris et libertatis et temporis; adeo nihil est cuique se vilius. Idem itaque in €omnibus consiliis rebusque faciamus quod solemus facere quo-€tiens ad institorem alicuius mercis accessimus: videamus hoc €quod concupiscimus quanti deferatur. Saepe maximum pre-€tium est pro quo nullum datur. Multa possum tibi ostendere €quae adquisita acceptaque libertatem nobis extorserint; nostri essemus, si ista nostra non essent. Haec ergo tecum €ipse versa, non solum ubi de incremento agetur, sed etiam €ubi de iactura. 'Hoc periturum est.' Nempe adventicium €fuit; tam facile sine isto vives quam vixisti. Si diu illud €habuisti, perdis postquam satiatus es; si non diu, perdis €antequam adsuescas. 'Pecuniam minorem habebis.' Nempe et molestiam. 'Gratiam minorem.' Nempe et invidiam. Cir- @1 €cumspice ista quae nos agunt in insaniam, quae cum pluri-€mis lacrimis amittimus: scies non damnum in iis molestum €esse, sed opinionem damni. Nemo illa perisse sentit sed €cogitat. Qui se habet nihil perdidit: sed quoto cuique habere €se contigit? Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quomodo hoc ad me pervenerit quaeris, quis mihi id te €cogitare narraverit quod tu nulli narraveras? Is qui scit €plurimum, rumor. 'Quid ergo?' inquis 'tantus sum ut possim €excitare rumorem?' Non est quod te ad hunc locum respi-ciens metiaris: ad istum respice in quo moraris. Quidquid €inter vicina eminet magnum est illic ubi eminet; nam ma-€gnitudo [2non]2 habet modum certum: comparatio illam aut €tollit aut deprimit. Navis quae in flumine magna est in mari €parvula est; gubernaculum quod alteri navi magnum alteri exiguum est. Tu nunc in provincia, licet contemnas ipse te, €magnus es. Quid agas, quemadmodum cenes, quemadmodum €dormias, quaeritur, scitur: eo tibi diligentius vivendum est. €Tunc autem felicem esse te iudica cum poteris in publico €vivere, cum te parietes tui tegent, non abscondent, quos €plerumque circumdatos nobis iudicamus non ut tutius viva-mus, sed ut peccemus occultius. Rem dicam ex qua mores €aestimes nostros: vix quemquam invenies qui possit aperto €ostio vivere. Ianitores conscientia nostra, non superbia €opposuit: sic vivimus ut deprendi sit subito aspici. Quid €autem prodest recondere se et oculos hominum auresque @1 vitare? Bona conscientia turbam advocat, mala etiam in €solitudine anxia atque sollicita est. Si honesta sunt quae €facis, omnes sciant; si turpia, quid refert neminem scire €cum tu scias? O te miserum si contemnis hunc testem! Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Iterum tu mihi te pusillum facis et dicis malignius tecum €egisse naturam prius, deinde fortunam, cum possis eximere €te vulgo et ad felicitatem hominum maximam emergere. Si €quid est aliud in philosophia boni, hoc est, quod stemma non €inspicit; omnes, si ad originem primam revocantur, a dis sunt. Eques Romanus es, et ad hunc ordinem tua te per-€duxit industria; at mehercules multis quattuordecim clausa €sunt, non omnes curia admittit, castra quoque quos ad €laborem et periculum recipiant fastidiose legunt: bona mens €omnibus patet, omnes ad hoc sumus nobiles. Nec reicit quemquam philosophia nec eligit: omnibus lucet. Patricius €Socrates non fuit; Cleanthes aquam traxit et rigando horto €locavit manus; Platonem non accepit nobilem philosophia €sed fecit: quid est quare desperes his te posse fieri parem? €Omnes hi maiores tui sunt, si te illis geris dignum; geres €autem, si hoc protinus tibi ipse persuaseris, a nullo te nobili-tate superari. Omnibus nobis totidem ante nos sunt; nullius €non origo ultra memoriam iacet. Platon ait neminem regem €non ex servis esse oriundum, neminem non servum ex regibus. €Omnia ista longa varietas miscuit et sursum deorsum fortuna @1 versavit. Quis est generosus? ad virtutem bene a natura €compositus. Hoc unum intuendum est: alioquin si ad vetera €revocas, nemo non inde est ante quod nihil est. A primo €mundi ortu usque in hoc tempus perduxit nos ex splendidis €sordidisque alternata series. Non facit nobilem atrium plenum €fumosis imaginibus; nemo in nostram gloriam vixit nec quod €ante nos fuit nostrum est: animus facit nobilem, cui ex qua-cumque condicione supra fortunam licet surgere. Puta itaque €te non equitem Romanum esse sed libertinum: potes hoc €consequi, ut solus sis liber inter ingenuos. 'Quomodo?' €inquis. Si mala bonaque non populo auctore distinxeris. €Intuendum est non unde veniant, sed quo eant. Si quid est €quod vitam beatam potest facere, id bonum est suo iure; depravari enim in malum non potest. Quid est ergo in quo €erratur, cum omnes beatam vitam optent? quod instru-€menta eius pro ipsa habent et illam dum petunt fugiunt. €Nam cum summa vitae beatae sit solida securitas et eius €inconcussa fiducia, sollicitudinis colligunt causas et per €insidiosum iter vitae non tantum ferunt sarcinas sed trahunt; €ita longius ab effectu eius quod petunt semper abscedunt €et quo plus operae inpenderunt, hoc se magis inpediunt et €feruntur retro. Quod evenit in labyrintho properantibus: €ipsa illos velocitas inplicat. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Librorum istic inopiam esse quereris. Non refert quam €multos sed quam bonos habeas: lectio certa prodest, varia @1 €delectat. Qui quo destinavit pervenire vult unam sequatur €viam, non per multas vagetur: non ire istuc sed errare est. 'Vellem' inquis '[2non]2 magis consilium mihi quam libros €dares.' Ego vero quoscumque habeo mittere paratus sum et €totum horreum excutere; me quoque isto, si possem, trans-€ferrem, et nisi mature te finem officii sperarem inpetraturum, €hanc senilem expeditionem indixissem mihi nec me Charyb-€dis et Scylla et fabulosum istud fretum deterrere potuissent. €Tranassem ista, non solum traiecissem, dummodo te con-€plecti possem et praesens aestimare quantum animo crevisses. @@Ceterum quod libros meos tibi mitti desideras, non magis €ideo me disertum puto quam formonsum putarem si imagi-€nem meam peteres. Indulgentiae scio istud esse, non iudici=; et si modo iudici= est, indulgentia tibi inposuit. Sed quales-€cumque sunt, tu illos sic lege tamquam verum quaeram adhuc, €non sciam, et contumaciter quaeram. Non enim me cuiquam €emancipavi, nullius nomen fero; multum magnorum virorum €iudicio credo, aliquid et meo vindico. Nam illi quoque non €inventa sed quaerenda nobis reliquerunt, et invenissent for-sitan necessaria nisi et supervacua quaesissent. Multum illis €temporis verborum cavillatio eripuit, captiosae disputationes €quae acumen inritum exercent. Nectimus nodos et ambiguam €significationem verbis inligamus ac deinde dissolvimus: tan-€tum nobis vacat? iam vivere, iam mori scimus? Tota illo €mente pergendum est ubi provideri debet ne res nos, non verba decipiant. Quid mihi vocum similitudines distinguis, €quibus nemo umquam nisi dum disputat captus est? Res þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨­–ƒfallunt: illas discerne. Pro bonis mala amplectimur; optamus €contra id quod optavimus; pugnant vota nostra cum votis, @1 consilia cum consilis. Adulatio quam similis est amicitiae! €Non imitatur tantum illam sed vincit et praeterit; apertis ac €propitiis auribus recipitur et in praecordia ima descendit, eo €ipso gratiosa quo laedit: doce quemadmodum hanc similitu-€dinem possim dinoscere. Venit ad me pro amico blandus €inimicus; vitia nobis sub virtutum nomine obrepunt: temeri-€tas sub titulo fortitudinis latet, moderatio vocatur ignavia, €pro cauto timidus accipitur. In his magno periculo erramus: his certas notas inprime. Ceterum qui interrogatur an cornua €habeat non est tam stultus ut frontem suam temptet, nec €rursus tam ineptus aut hebes ut nesciat [2nisi]2 tu illi subtilis-€sima collectione persuaseris. Sic ista sine noxa decipiunt quo-€modo praestigiatorum acetabula et calculi, in quibus me €fallacia ipsa delectat. Effice ut quomodo fiat intellegam: €perdidi lusum. Idem de istis captionibus dico (quo enim €nomine potius sophismata appellem?): nec ignoranti nocent €nec scientem iuvant. @@Si utique vis verborum ambiguitates diducere, hoc nos €doce, beatum non eum esse quem vulgus appellat, ad quem €pecunia magna confluxit, sed illum cui bonum omne in €animo est, erectum et excelsum et mirabilia calcantem, qui €neminem videt cum quo se commutatum velit, qui hominem €ea sola parte aestimat qua homo est, qui natura magistra €utitur, ad illius leges componitur, sic vivit quomodo illa €praescripsit; cui bona sua nulla vis excutit, qui mala in €bonum vertit, certus iudicii, inconcussus, intrepidus; quem €aliqua vis movet, nulla perturbat; quem fortuna, cum quod €habuit telum nocentissimum vi maxima intorsit, pungit, non €vulnerat, et hoc raro; nam cetera eius tela, quibus genus @1 €humanum debellatur, grandinis more dissultant, quae in-€cussa tectis sine ullo habitatoris incommodo crepitat ac solvitur. Quid me detines in eo quem tu ipse pseudomenon €appellas, de quo tantum librorum compositum est? Ecce €tota mihi vita mentitur: hanc coargue, hanc ad verum, si €acutus es, redige. Necessaria iudicat quorum magna pars €supervacua est; etiam quae non est supervacua nihil in se €momenti habet in hoc, ut possit fortunatum beatumque €praestare. Non enim statim bonum est, si quid necessarium €est: aut proicimus bonum, si hoc nomen pani et polentae damus et ceteris sine quibus vita non ducitur. Quod bonum €est utique necessarium est: quod necessarium est non utique €bonum est, quoniam quidem necessaria sunt quaedam eadem-€que vilissima. Nemo usque eo dignitatem boni ignorat ut illud ad haec in diem utilia demittat. Quid ergo? non eo €potius curam transferes, ut ostendas omnibus magno tem-€poris inpendio quaeri supervacua et multos transisse vitam €dum vitae instrumenta conquirunt? Recognosce singulos, €considera universos: nullius non vita spectat in crastinum. Quid in hoc sit mali quaeris? infinitum. Non enim vivunt €sed victuri sunt: omnia differunt. Etiamsi adtenderemus, €tamen nos vita praecurreret; nunc vero cunctantes quasi €aliena transcurrit et ultimo die finitur, omni perit. €@@Sed ne epistulae modum excedam, quae non debet sini-€stram manum legentis inplere, in alium diem hanc litem cum €dialecticis differam nimium subtilibus et hoc solum curan-€tibus, non et hoc. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Librum tuum quem mihi promiseras accepi et tamquam €lecturus ex commodo adaperui ac tantum degustare volui; €deinde blanditus est ipse ut procederem longius. Qui quam €disertus fuerit ex hoc intellegas licet: levis mihi visus est, €cum esset nec mei nec tui corporis, sed qui primo aspectu aut €Titi Livii aut Epicuri posset videri. Tanta autem dulcedine €me tenuit et traxit ut illum sine ulla dilatione perlegerim. €Sol me invitabat, fames admonebat, nubes minabantur; tamen exhausi totum. Non tantum delectatus sed gavisus €sum. Quid ingenii iste habuit, quid animi! Dicerem 'quid €impetus!', si interquievisset, si [2ex]2 intervallo surrexisset; €nunc non fuit impetus sed tenor. Compositio virilis et sancta; €nihilominus interveniebat dulce illud et loco lene. Grandis, €erectus es: hoc te volo tenere, sic ire. Fecit aliquid et materia; €ideo eligenda est fertilis, quae capiat ingenium, quae incitet. @@[2De]2 libro plura scribam cum illum retractavero; nunc €parum mihi sedet iudicium, tamquam audierim illa, non €legerim. Sine me et inquirere. Non est quod verearis: verum €audies. O te hominem felicem, quod nihil habes propter quod €quisquam tibi tam longe mentiatur! nisi quod iam etiam ubi €causa sublata est mentimur consuetudinis causa. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Libenter ex iis qui a te veniunt cognovi familiariter te €cum servis tuis vivere: hoc prudentiam tuam, hoc erudi-€tionem decet. 'Servi sunt.' Immo homines. 'Servi sunt.' €Immo contubernales. 'Servi sunt.' Immo humiles amici. @1 €'Servi sunt.' Immo conservi, si cogitaveris tantundem in utrosque licere fortunae. Itaque rideo istos qui turpe existi-€mant cum servo suo cenare: quare, nisi quia superbissima €consuetudo cenanti domino stantium servorum turbam cir-€cumdedit? Est ille plus quam capit, et ingenti aviditate €onerat distentum ventrem ac desuetum iam ventris officio, ut maiore opera omnia egerat quam ingessit. At infelicibus €servis movere labra ne in hoc quidem, ut loquantur, licet; €virga murmur omne conpescitur, et ne fortuita quidem €verberibus excepta sunt, tussis, sternumenta, singultus; €magno malo ulla voce interpellatum silentium luitur; nocte tota ieiuni mutique perstant. Sic fit ut isti de domino loquan-€tur quibus coram domino loqui non licet. At illi quibus non €tantum coram dominis sed cum ipsis erat sermo, quorum os €non consuebatur, parati erant pro domino porrigere cervi-€cem, periculum inminens in caput suum avertere; in con-viviis loquebantur, sed in tormentis tacebant. Deinde eiusdem €adrogantiae proverbium iactatur, totidem hostes esse quot €servos: non habemus illos hostes sed facimus. Alia interim €crudelia, inhumana praetereo, quod ne tamquam hominibus €quidem sed tamquam iumentis abutimur. [quod] Cum ad €cenandum discubuimus, alius sputa deterget, alius reliquias temulentorum [2toro]2 subditus colligit. Alius pretiosas aves €scindit; per pectus et clunes certis ductibus circumferens €eruditam manum frusta excutit, infelix, qui huic uni rei €vivit, ut altilia decenter secet, nisi quod miserior est qui hoc @1 voluptatis causa docet quam qui necessitatis discit. Alius €vini minister in muliebrem modum ornatus cum aetate €luctatur: non potest effugere pueritiam, retrahitur, iamque €militari habitu glaber retritis pilis aut penitus evulsis tota €nocte pervigilat, quam inter ebrietatem domini ac libidinem dividit et in cubiculo vir, in convivio puer est. Alius, cui €convivarum censura permissa est, perstat infelix et expectat €quos adulatio et intemperantia aut gulae aut linguae revo-€cet in crastinum. Adice obsonatores quibus dominici palati €notitia subtilis est, qui sciunt cuius illum rei sapor excitet, €cuius delectet aspectus, cuius novitate nauseabundus erigi €possit, quid iam ipsa satietate fastidiat, quid illo die esuriat. €Cum his cenare non sustinet et maiestatis suae deminutionem €putat ad eandem mensam cum servo suo accedere. Di melius! quot ex istis dominos habet! Stare ante limen Callisti domi-€num suum vidi et eum qui illi inpegerat titulum, qui inter €reicula manicipia produxerat, aliis intrantibus excludi. Ret-€tulit illi gratiam servus ille in primam decuriam coniectus, €in qua vocem praeco experitur: et ipse illum invicem apolo-€gavit, et ipse non iudicavit domo sua dignum. Dominus €Callistum vendidit: sed domino quam multa Callistus! @@Vis tu cogitare istum quem servum tuum vocas ex isdem €seminibus ortum eodem frui caelo, aeque spirare, aeque vivere, €aeque mori! tam tu illum videre ingenuum potes quam ille @1 €te servum. Variana clade multos splendidissime natos, sena-€torium per militiam auspicantes gradum, fortuna depressit: €alium ex illis pastorem, alium custodem casae fecit. Contemne €nunc eius fortunae hominem in quam transire dum contemnis €potes. þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨¯˜‹@@Nolo in ingentem me locum inmittere et de usu servorum €disputare, in quos superbissimi, crudelissimi, contumeliosis-€simi sumus. Haec tamen praecepti mei summa est: sic cum €inferiore vivas quemadmodum tecum superiorem velis €vivere. Quotiens in mentem venerit quantum tibi in servum €[2tuum]2 liceat, veniat in mentem tantundem in te domino tuo licere. 'At ego' inquis 'nullum habeo dominum.' Bona €aetas est: forsitan habebis. Nescis qua aetate Hecuba servire €coeperit, qua Croesus, qua Darei mater, qua Platon, qua Diogenes? Vive cum servo clementer, comiter quoque, et in €sermonem illum admitte et in consilium et in convictum. €@@Hoc loco adclamabit mihi tota manus delicatorum 'nihil €hac re humilius, nihil turpius'. Hos ego eosdem deprehendam alienorum servorum osculantes manum. Ne illud quidem €videtis, quam omnem invidiam maiores nostri dominis, €omnem contumeliam servis detraxerint? Dominum patrem €familiae appellaverunt, servos, quod etiam in mimis adhuc €durat, familiares; instituerunt diem festum, non quo solo €cum servis domini vescerentur, sed quo utique; honores illis €in domo gerere, ius dicere permiserunt et domum pusillam rem publicam esse iudicaverunt. 'Quid ergo? omnes servos €admovebo mensae meae?' Non magis quam omnes liberos. @1 €Erras si existimas me quosdam quasi sordidioris operae €reiecturum, ut puta illum mulionem et illum bubulcum. €Non ministeriis illos aestimabo sed moribus: sibi quisque dat €mores, ministeria casus adsignat. Quidam cenent tecum quia €digni sunt, quidam ut sint; si quid enim in illis ex sordida €conversatione servile est, honestiorum convictus excutiet. Non est, mi Lucili, quod amicum tantum in foro et in curia €quaeras: si diligenter adtenderis, et domi invenies. Saepe €bona materia cessat sine artifice: tempta et experire. Quem-€admodum stultus est qui equum empturus non ipsum €inspicit sed stratum eius ac frenos, sic stultissimus est qui €hominem aut ex veste aut ex condicione, quae vestis modo nobis circumdata est, aestimat. 'Servus est.' Sed fortasse liber €animo. 'Servus est.' Hoc illi nocebit? Ostende quis non sit: alius €libidini servit, alius avaritiae, alius ambitioni, [2omnes spei]2, €omnes timori. Dabo consularem aniculae servientem, dabo €ancillulae divitem, ostendam nobilissimos iuvenes mancipia €pantomimorum: nulla servitus turpior est quam voluntaria. €Quare non est quod fastidiosi isti te deterreant quominus €servis tuis hilarem te praestes et non superbe superiorem: €colant potius te quam timeant. @@Dicet aliquis nunc me vocare ad pilleum servos et dominos €de fastigio suo deicere, quod dixi, 'colant potius dominum €quam timeant'. 'Ita' inquit 'prorsus? colant tamquam clien-€tes, tamquam salutatores?' Hoc qui dixerit obliviscetur id €dominis parum non esse quod deo sat est. Qui colitur, et amatur: non potest amor cum timore misceri. Rectissime €ergo facere te iudico quod timeri a servis tuis non vis, quod @1 €verborum castigatione uteris: verberibus muta admonentur. €Non quidquid nos offendit et laedit; sed ad rabiem cogunt €pervenire deliciae, ut quidquid non ex voluntate respondit iram evocet. Regum nobis induimus animos; nam illi quoque €obliti et suarum virium et inbecillitatis alienae sic excan-€descunt, sic saeviunt, quasi iniuriam acceperint, a cuius rei €periculo illos fortunae suae magnitudo tutissimos praestat. €Nec hoc ignorant, sed occasionem nocendi captant queren-€do; acceperunt iniuriam ut facerent. @@Diutius te morari nolo; non est enim tibi exhortatione €opus. Hoc habent inter cetera boni mores: placent sibi, €permanent. Levis est malitia, saepe mutatur, non in melius €sed in aliud. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Ad epistulam quam mihi ex itinere misisti, tam longam €quam ipsum iter fuit, postea rescribam; seducere me debeo €et quid suadeam circumspicere. Nam tu quoque, qui con-€sulis, diu an consuleres cogitasti: quanto magis hoc mihi €faciendum est, cum longiore mora opus sit ut solvas quae-€stionem quam ut proponas? utique cum aliud tibi expediat, aliud mihi. Iterum ego tamquam Epicureus loquor? mihi €vero idem expedit quod tibi: aut non sum amicus, nisi €quidquid agitur ad te pertinens meum est. Consortium €rerum omnium inter nos facit amicitia; nec secundi quic-€quam singulis est nec adversi; in commune vivitur. Nec €potest quisquam beate degere qui se tantum intuetur, qui €omnia ad utilitates suas convertit: alteri vivas oportet, si vis @1 tibi vivere. Haec societas diligenter et sancte observata, quae €nos homines hominibus miscet et iudicat aliquod esse com-€mune ius generis humani, plurimum ad illam quoque de qua €loquebar interiorem societatem amicitiae colendam proficit; €omnia enim cum amico communia habebit qui multa cum €homine. @@Hoc, Lucili virorum optime, mihi ab istis subtilibus prae-€cipi malo, quid amico praestare debeam, quid homini, quam €quot modis 'amicus' dicatur, et 'homo' quam multa signi-€ficet. In diversum ecce sapientia et stultitia discedunt! cui €accedo? in utram ire partem iubes? Illi homo pro amico est, €huic amicus non est pro homine; ille amicum sibi parat, hic €se amico: tu mihi verba distorques et syllabas digeris. Scilicet nisi interrogationes vaferrimas struxero et conclu-€sione falsa a vero nascens mendacium adstrinxero, non potero €a fugiendis petenda secernere. Pudet me: in re tam seria €senes ludimus. [Vale. &7seneca lvcilio svo salvtem.&] @@'Mus syllaba est; mus autem caseum rodit; syllaba ergo €caseum rodit.' Puta nunc me istuc non posse solvere: quod €mihi ex ista inscientia periculum inminet? quod incom-€modum? Sine dubio verendum est ne quando in muscipulo €syllabas capiam, aut ne quando, si neglegentior fuero, caseum €liber comedat. Nisi forte illa acutior est collectio: 'mus €syllaba est; syllaba autem caseum non rodit; mus ergo caseum non rodit'. O pueriles ineptias! in hoc supercilia subduximus? €in hoc barbam demisimus? hoc est quod tristes docemus et €pallidi? Vis scire quid philosophia promittat generi humano? €consilium. Alium mors vocat, alium paupertas urit, alium €divitiae vel alienae torquent vel suae; ille malam fortunam @1 €horret, hic se felicitati suae subducere cupit; hunc homines male habent, illum dii. Quid mihi lusoria ista componis? non €est iocandi locus: ad miseros advocatus es. Opem laturum te €naufragis, captis, aegris, egentibus, intentae securi subiectum €praestantibus caput pollicitus es: quo diverteris? quid agis? €Hic cum quo ludis timet: succurre, quidquid %laqueti re-€spondentium poenis%. Omnes undique ad te manus tendunt, €perditae vitae perituraeque auxilium aliquod implorant, in te €spes opesque sunt; rogant ut ex tanta illos volutatione extra-€has, ut disiectis et errantibus clarum veritatis lumen osten-das. Dic quid natura necessarium fecerit, quid supervacuum, €quam faciles [2leges]2 posuerit, quam iucunda sit vita, quam €expedita illas sequentibus, quam acerba et inplicita eorum €qui opinioni plus quam naturae crediderunt * * * si prius €docueris quam partem eorum levatura sint. Quid istorum €cupiditates demit? quid temperat? Utinam tantum non €prodessent! nocent. Hoc tibi cum voles manifestissimum €faciam, comminui et debilitari generosam indolem in istas argutias coniectam. Pudet dicere contra fortunam militaturis €quae porrigant tela, quemadmodum illos subornent. Hac ad €summum bonum itur? per istud philosophiae 'sive nive' et €turpes infamesque etiam ad album sedentibus exceptiones? €Quid enim aliud agitis, cum eum quem interrogatis scientes €in fraudem inducitis, quam ut formula cecidisse videatur? €Sed quemadmodum illos praetor, sic hos philosophia in integrum restituit. Quid disceditis ab ingentibus promissis @1 €et grandia locuti, effecturos vos ut non magis auri fulgor €quam gladii praestringat oculos meos, ut ingenti constantia €et quod omnes optant et quod omnes timent calcem, ad €grammaticorum elementa descenditis? Quid dicitis? €@@@@sic itur ad astra? €Hoc enim est quod mihi philosophia promittit, ut parem deo €faciat; ad hoc invitatus sum, ad hoc veni: fidem praesta. @@Quantum potes ergo, mi Lucili, reduc te ab istis exce-€ptionibus et praescriptionibus philosophorum: aperta decent þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨°˜Œƒet simplicia bonitatem. Etiam si multum superesset aetatis, €parce dispensandum erat ut sufficeret necessariis: nunc quae €dementia est supervacua discere in tanta temporis egestate! €Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Est quidem, mi Lucili, supinus et neglegens qui in amici €memoriam ab aliqua regione admonitus reducitur; tamen €repositum in animo nostro desiderium loca interdum €familiaria evocant, nec extinctam memoriam reddunt sed €quiescentem inritant, sicut dolorem lugentium, etiam si €mitigatus est tempore, aut servulus familiaris amisso aut €vestis aut domus renovat. Ecce Campania et maxime Nea-€polis ac Pompeiorum tuorum conspectus incredibile est quam €recens desiderium tui fecerint: totus mihi in oculis es. Cum €maxime a te discedo; video lacrimas conbibentem et adfecti-€bus tuis inter ipsam coercitionem exeuntibus non satis €resistentem. @1 @@Modo amisisse te videor; quid enim non 'modo' est, si €recorderis? Modo apud Sotionem philosophum puer sedi, €modo causas agere coepi, modo desii velle agere, modo desii €posse. Infinita est velocitas temporis, quae magis apparet €respicientibus. Nam ad praesentia intentos fallit; adeo praeci-pitis fugae transitus lenis est. Causam huius rei quaeris? quid-€quid temporis transi=t eodem loco est; pariter aspicitur, una €iacet; omnia in idem profundum cadunt. Et alioqui non €possunt longa intervalla esse in ea re quae tota brevis est. €Punctum est quod vivimus et adhuc puncto minus; sed et hoc €minimum specie quadam longioris spatii natura derisit: aliud €ex hoc infantiam fecit, aliud pueritiam, aliud adulescentiam, €aliud inclinationem quandam ab adulescentia ad senectutem, €aliud ipsam senectutem. In quam angusto quodam quot gradus posuit! Modo te prosecutus sum; et tamen hoc 'modo' aetatis €nostrae bona portio est, cuius brevitatem aliquando defe-€cturam cogitemus. Non solebat mihi tam velox tempus videri: €nunc incredibilis cursus apparet, sive quia admoveri lineas €sentio, sive quia adtendere coepi et conputare damnum meum. €@@Eo magis itaque indignor aliquos ex hoc tempore quod sufficere ne ad necessaria quidem potest, etiam si custoditum €diligentissime fuerit, in supervacua maiorem partem erogare. €Negat Cicero, si duplicetur sibi aetas, habiturum se tempus €quo legat lyricos: eodem loco [2pono]2 dialecticos: tristius €inepti sunt. Illi ex professo lasciviunt, hi agere ipsos aliquid @1 existimant. Nec ego nego prospicienda ista, sed prospicienda €tantum et a limine salutanda, in hoc unum, ne verba nobis €dentur et aliquid esse in illis magni ac secreti boni iudicemus. €Quid te torques et maceras in ea quaestione quam subtilius €est contempsisse quam solvere? Securi est et ex commodo €migrantis minuta conquirere: cum hostis instat a tergo et €movere se iussus est miles, necessitas excutit quidquid pax otiosa collegerat. Non vacat mihi verba dubie cadentia con-€sectari et vafritiam in illis meam experiri. €@@@@Aspice qui coeant populi, quae moenia clusis €@@@@ferrum acuant portis. €Magno mihi animo strepitus iste belli circumsonantis ex-audiendus est. Demens omnibus merito viderer, si cum saxa €in munimentum murorum senes feminaeque congererent, €cum iuventus intra portas armata signum eruptionis ex-€pectaret aut posceret, cum hostilia in portis tela vibrarent €et ipsum solum suffossionibus et cuniculis tremeret, sederem €otiosus et eiusmodi quaestiunculas ponens: 'quod non per-€didisti habes; cornua autem non perdidisti; cornua ergo €habes' aliaque ad exemplum huius acutae delirationis con-cinnata. Atqui aeque licet tibi demens videar si istis inpen-€dero operam: et nunc obsideor. Tunc tamen periculum mihi €obsesso externum inmineret, murus me ab hoste secerneret: €nunc mortifera mecum sunt. Non vaco ad istas ineptias; €ingens negotium in manibus est. Quid agam? mors me sequi-tur, fugit vita. Adversus haec me doce aliquid; effice ut ego €mortem non fugiam, vita me non effugiat. Exhortare adver-€sus difficilia, [de aequanimitate] adversus inevitabilia; @1 €angustias temporis mei laxa. Doce non esse positum bonum €vitae in spatio eius sed in usu, posse fieri, immo saepissime €fieri, ut qui diu vixit parum vixerit. Dic mihi dormituro €'potes non expergisci'; dic experrecto 'potes non dormire €amplius'. Dic exeunti 'potes non reverti'; dic redeunti 'potes non exire'. Erras si in navigatione tantum existimas mini-€mum esse quo [2a]2 morte vita diducitur: in omni loco aeque €tenue intervallum est. Non ubique se mors tam prope osten-€dit: ubique tam prope est. Has tenebras discute, et facilius €ea trades ad quae praeparatus sum. Dociles natura nos edidit, et rationem dedit inperfectam, sed quae perfici posset. De €iustitia mihi, de pietate disputa, de frugalitate, de pudicitia €utraque, et illa cui alieni corporis abstinentia est, et hac cui €sui cura. Si me nolueris per devia ducere, facilius ad id quo €tendo perveniam; nam, ut ait ille tragicus, 'veritatis simplex €oratio est', ideoque illam inplicari non oportet; nec enim €quicquam minus convenit quam subdola ista calliditas animis €magna conantibus. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Epistulam tuam accepi post multos menses quam miseras; €supervacuum itaque putavi ab eo qui adferebat quid ageres €quaerere. Valde enim bonae memoriae est, si meminit; et €tamen spero te sic iam vivere ut, ubicumque eris, sciam quid €agas. Quid enim aliud agis quam ut meliorem te ipse cotidie €facias, ut aliquid ex erroribus ponas, ut intellegas tua vitia @1 €esse quae putas rerum? Quaedam enim locis et temporibus €adscribimus; at illa, quocumque transierimus, secutura sunt. Harpasten, uxoris meae fatuam, scis hereditarium onus in €domo mea remansisse. Ipse enim aversissimus ab istis pro-€digiis sum; si quando fatuo delectari volo, non est mihi longe €quaerendus: me rideo. Haec fatua subito desiit videre. In-€credibilem rem tibi narro, sed veram: nescit esse se caecam; €subinde paedagogum suum rogat ut migret, ait domum tenebricosam esse. Hoc quod in illa ridemus omnibus nobis €accidere liqueat tibi: nemo se avarum esse intellegit, nemo €cupidum. Caeci tamen ducem quaerunt, nos sine duce €erramus et dicimus, 'non ego ambitiosus sum, sed nemo aliter €Romae potest vivere; non ego sumptuosus sum, sed urbs ipsa €magnas inpensas exigit; non est meum vitium quod iracun-€dus sum, quod nondum constitui certum genus vitae: €adulescentia haec facit'. @@Quid nos decipimus? non est extrinsecus malum nostrum: €intra nos est, in visceribus ipsis sedet, et ideo difficulter ad €sanitatem pervenimus quia nos aegrotare nescimus. Si curari €coeperimus, quando tot morborum tantas vires discutiemus? €Nunc vero ne quaerimus quidem medicum, qui minus negotii €haberet si adhiberetur ad recens vitium; sequerentur teneri et rudes animi recta monstrantem. Nemo difficulter ad natu-€ram reducitur nisi qui ab illa defecit: erubescimus discere €bonam mentem. At mehercules, [2si]2 turpe est magistrum €huius rei quaerere, illud desperandum est, posse nobis casu €tantum bonum influere: laborandum est et, ut verum di- @1 €cam, ne labor quidem magnus est, si modo, ut dixi, ante €animum nostrum formare incipimus et recorrigere quam indurescat pravitas eius. Sed nec indurata despero: nihil €est quod non expugnet pertinax opera et intenta ac diligens €cura. Robora in rectum quamvis flexa revocabis; curvatas €trabes calor explicat et aliter natae in id finguntur quod usus €noster exigit: quanto facilius animus accipit formam, flexi-€bilis et omni umore obsequentior! Quid enim est aliud €animus quam quodam modo se habens spiritus? vides autem €tanto spiritum esse faciliorem omni alia materia quanto tenuior est. Illud, mi Lucili, non est quod te inpediat quo-€minus de nobis bene speres, quod malitia nos iam tenet, quod €diu in possessione nostri est: ad neminem ante bona mens €venit quam mala; omnes praeoccupati sumus; virtutes di-scere vitia dediscere [2est]2. Sed eo maiore animo ad emenda-€tionem nostri debemus accedere quod semel traditi nobis boni €perpetua possessio est; non dediscitur virtus. Contraria enim €male in alieno haerent, ideo depelli et exturbari possunt; þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨²˜ˆ…fideliter sedent quae in locum suum veniunt. Virtus secun-dum naturam est, vitia inimica et infesta sunt. Sed quemad-€modum virtutes receptae exire non possunt facilisque earum €tutela est, ita initium ad illas eundi arduum, quia hoc pro-€prium inbecillae mentis atque aegrae est, formidare inex-€perta; itaque cogenda est ut incipiat. Deinde non est acerba €medicina; protinus enim delectat, dum sanat. Aliorum reme- @1 €diorum post sanitatem voluptas est, philosophia pariter et €salutaris et dulcis est. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quomodo quisque potest, mi Lucili: tu istic habes Aet-€nam, %et illuc% nobilissimum Siciliae montem (quem quare €dixerit Messala unicum, sive Valgius_apud utrumque enim €legi_non reperio, cum plurima loca evomant ignem, non €tantum edita, quod crebrius evenit, videlicet quia ignis in €altissimum effertur, sed etiam iacentia), nos, utcumque €possumus, contenti sumus Bais; quas postero die quam €attigeram reliqui, locum ob hoc devitandum, cum habeat €quasdam naturales dotes, quia illum sibi celebrandum lu-€xuria desumpsit. @@'Quid ergo? ulli loco indicendum est odium?' Minime; €sed quemadmodum aliqua vestis sapienti ac probo viro magis €convenit quam aliqua, nec ullum colorem ille odit sed €aliquem parum putat aptum esse frugalitatem professo, sic €regio quoque est quam sapiens vir aut ad sapientiam tendens declinet tamquam alienam bonis moribus. Itaque de secessu €cogitans numquam Canopum eliget, quamvis neminem €Canopus esse frugi vetet, ne Baias quidem: deversorium €vitiorum esse coeperunt. Illic sibi plurimum luxuria permittit, €illic, tamquam aliqua licentia debeatur loco, magis solvitur. Non tantum corpori sed etiam moribus salubrem locum eli-€gere debemus; quemadmodum inter tortores habitare nolim, €sic ne inter popinas quidem. Videre ebrios per litora errantes €et comessationes navigantium et symphoniarum cantibus €strepentes lacus et alia quae velut soluta legibus luxuria non @1 tantum peccat sed publicat, quid necesse est? Id agere €debemus ut inritamenta vitiorum quam longissime profu-€giamus; indurandus est animus et a blandimentis voluptatum €procul abstrahendus. Una Hannibalem hiberna solverunt et €indomitum illum nivibus atque Alpibus virum enervaverunt fomenta Campaniae: armis vicit, vitiis victus est. Nobis quo-€que militandum est, et quidem genere militiae quo numquam €quies, numquam otium datur: debellandae sunt in primis €voluptates, quae, ut vides, saeva quoque ad se ingenia rapu-€erunt. Si quis sibi proposuerit quantum operis adgressus sit, €sciet nihil delicate, nihil molliter esse faciendum. Quid mihi €cum istis calentibus stagnis? quid cum sudatoriis, in quae €siccus vapor corpora exhausurus includitur? omnis sudor per laborem exeat. Si faceremus quod fecit Hannibal, ut €interrupto cursu rerum omissoque bello fovendis corporibus €operam daremus, nemo non intempestivam desidiam, victori €quoque, nedum vincenti, periculosam, merito reprehenderet: €minus nobis quam illis Punica signa sequentibus licet, plus €periculi restat cedentibus, plus operis etiam perseverantibus. Fortuna mecum bellum gerit: non sum imperata facturus; €iugum non recipio, immo, quod maiore virtute faciendum €est, excutio. Non est emolliendus animus: si voluptati cessero, €cedendum est dolori, cedendum est labori, cedendum est pau-€pertati; idem sibi in me iuris esse volet et ambitio et ira; inter tot adfectus distrahar, immo discerpar. Libertas proposita €est; ad hoc praemium laboratur. Quae sit libertas quaeris? €Nulli rei servire, nulli necessitati, nullis casibus, fortunam in €aequum deducere. Quo die illam intellexero plus posse, nil €poterit: ego illam feram, cum in manu mors sit? @1 @@His cogitationibus intentum loca seria sanctaque eligere €oportet; effeminat animos amoenitas nimia, nec dubie aliquid €ad corrumpendum vigorem potest regio. Quamlibet viam iu-€menta patiuntur quorum durata in aspero ungula est: in €molli palustrique pascuo saginata cito subteruntur. Et fortior €miles ex confragoso venit: segnis est urbanus et verna. Nullum €laborem recusant manus quae ad arma ab aratro transferun-tur: in primo deficit pulvere ille unctus et nitidus. Severior €loci disciplina firmat ingenium aptumque magnis conatibus €reddit. Literni honestius Scipio quam Bais exulabat: ruina €eiusmodi non est tam molliter conlocanda. Illi quoque ad €quos primos fortuna populi Romani publicas opes transtulit, €C. Marius et Cn. Pompeius et Caesar, exstruxerunt quidem €villas in regione Baiana, sed illas inposuerunt summis iugis €montium: videbatur hoc magis militare, ex edito speculari €late longeque subiecta. Aspice quam positionem elegerint, €quibus aedificia excitaverint locis et qualia: scies non villas esse sed castra. Habitaturum tu putas umquam fuisse illic €M. Catonem, ut praenavigantes adulteras dinumeraret et tot €genera cumbarum variis coloribus picta et fluvitantem toto €lacu rosam, ut audiret canentium nocturna convicia? nonne €ille manere intra vallum maluisset, quod in unam noctem €manu sua ipse duxisset? Quidni mallet, quisquis vir est, €somnum suum classico quam symphonia rumpi? @@Sed satis diu cum Bais litigavimus, numquam satis cum €vitiis, quae, oro te, Lucili, persequere sine modo, sine fine; @1 €nam illis quoque nec finis est nec modus. Proice quaecumque €cor tuum laniant, quae si aliter extrahi nequirent, cor ipsum €cum illis revellendum erat. Voluptates praecipue exturba et €invisissimas habe: latronum more, quos $FILH/TAS& Aegyptii €vocant, in hoc nos amplectuntur, ut strangulent. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quid est hoc, Lucili, quod nos alio tendentes alio trahit €et eo unde recedere cupimus inpellit? quid conluctatur cum €animo nostro nec permittit nobis quicquam semel velle? €Fluctuamur inter varia consilia; nihil libere volumus, nihil absolute, nihil semper. 'Stultitia' inquis 'est cui nihil constat, €nihil diu placet.' Sed quomodo nos aut quando ab illa revel-€lemus? Nemo per se satis valet ut emergat; oportet manum aliquis porrigat, aliquis educat. Quosdam ait Epicurus ad €veritatem sine ullius adiutorio exisse, fecisse sibi ipsos viam; €hos maxime laudat quibus ex se impetus fuit, qui se ipsi €protulerunt: quosdam indigere ope aliena, non ituros si nemo €praecesserit, sed bene secuturos. Ex his Metrodorum ait esse; €egregium hoc quoque, sed secundae sortis ingenium. Nos ex €illa prima nota non sumus; bene nobiscum agitur, si in secun-€dam recipimur. Ne hunc quidem contempseris hominem qui €alieno beneficio esse salvus potest; et hoc multum est, velle servari. Praeter haec adhuc invenies genus aliud hominum €ne ipsum quidem fastidiendum eorum qui cogi ad rectum €conpellique possunt, quibus non duce tantum opus sit sed €adiutore et, ut ita dicam, coactore; hic tertius color est. Si €quaeris huius quoque exemplar, Hermarchum ait Epicurus @1 €talem fuisse. Itaque alteri magis gratulatur, alterum magis €suspicit; quamvis enim ad eundem finem uterque pervenerit, €tamen maior est laus idem effecisse in difficiliore materia. Puta enim duo aedificia excitata esse, ambo paria, aeque €excelsa atque magnifica. Alter puram aream accepit, illic €protinus opus crevit; alterum fundamenta lassarunt in mol-€lem et fluvidam humum missa multumque laboris exhaustum €est dum pervenitur ad solidum: intuentibus quidquid fecit [2alter]2 * * * alterius magna pars et difficilior latet. Quaedam €ingenia facilia, expedita, quaedam manu, quod aiunt, facien-€da sunt et in fundamentis suis occupata. Itaque illum ego €feliciorem dixerim qui nihil negotii secum habuit, hunc €quidem melius de se meruisse qui malignitatem naturae suae €vicit et ad sapientiam se non perduxit sed extraxit. @@Hoc durum ac laboriosum ingenium nobis datum scias €licet; imus per obstantia. Itaque pugnemus, aliquorum in-€vocemus auxilium. 'Quem' inquis 'invocabo? Hunc aut illum?' €Tu vero etiam ad priores revertere, qui vacant; adiuvare nos possunt non tantum qui sunt, sed qui fuerunt. Ex his autem €qui sunt eligamus non eos qui verba magna celeritate prae-€cipitant et communes locos volvunt et in privato circulantur, þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨´˜ˆ„sed eos qui vita docent, qui cum dixerunt quid faciendum sit €probant faciendo, qui docent quid vitandum sit nec umquam €in eo quod fugiendum dixerunt deprehenduntur; eum elige €adiutorem quem magis admireris cum videris quam cum audieris. Nec ideo te prohibuerim hos quoque audire quibus @1 €admittere populum ac disserere consuetudo est, si modo hoc €proposito in turbam prodeunt, ut meliores fiant faciantque €meliores, si non ambitionis hoc causa exercent. Quid enim €turpius philosophia captante clamores? numquid aeger laudat medicum secantem? Tacete, favete et praebete vos cura-€tioni; etiam si exclamaveritis, non aliter audiam quam si ad €tactum vitiorum vestrorum ingemescatis. Testari vultis ad-€tendere vos moverique rerum magnitudine? sane liceat: ut €quidem iudicetis et feratis de meliore suffragium, quidni €non permittam? Apud Pythagoram discipulis quinque annis €tacendum erat: numquid ergo existimas statim illis et loqui €et laudare licuisse? @@Quanta autem dementia eius est quem clamores inperi-€torum hilarem ex auditorio dimittunt! Quid laetaris quod €ab hominibus his laudatus es quos non potes ipse laudare? €Disserebat populo Fabianus, sed audiebatur modeste; erum-€pebat interdum magnus clamor laudantium, sed quem rerum €magnitudo evocaverat, non sonus inoffense ac molliter ora-tionis elapsae. Intersit aliquid inter clamorem theatri et €scholae: est aliqua et laudandi elegantia. Omnia rerum €omnium, si observentur, indicia sunt, et argumentum morum €ex minimis quoque licet capere: inpudicum et incessus osten-€dit et manus mota et unum interdum responsum et relatus €ad caput digitus et flexus oculorum; inprobum risus, insanum €vultus habitusque demonstrat. Illa enim in apertum per notas €exeunt: qualis quisque sit scies, si quemadmodum laudet, quemadmodum laudetur aspexeris. Hinc atque illinc philo-€sopho manus auditor intentat et super ipsum caput miran- @1 €tium turba consistit: non laudatur ille nunc, si intellegis, sed €conclamatur. Relinquantur istae voces illis artibus quae €propositum habent populo placere: philosophia adoretur. Permittendum erit aliquando iuvenibus sequi impetum €animi, tunc autem cum hoc ex impetu facient, cum silen-€tium sibi imperare non poterunt; talis laudatio aliquid €exhortationis adfert ipsis audientibus et animos adulescen-€tium exstimulat. [2At]2 ad rem commoveantur, non ad verba €composita; alioquin nocet illis eloquentia, si non rerum cupi-€ditatem facit sed sui. @@Differam hoc in praesentia; desiderat enim propriam et €longam exsecutionem, quemadmodum populo disserendum, €quid sibi apud populum permittendum sit, quid populo €apud se. Damnum quidem fecisse philosophiam non erit €dubium postquam prostituta est; sed potest in penetralibus €suis ostendi, si modo non institorem sed antistitem nancta €est. Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER SEXTVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quid non potest mihi persuaderi, cui persuasum est ut €navigarem? Solvi mari languido; erat sine dubio caelum €grave sordidis nubibus, quae fere aut in aquam aut in ventum €resolvuntur, sed putavi tam pauca milia a Parthenope tua €usque Puteolos subripi posse, quamvis dubio et inpendente €caelo. Itaque quo celerius evaderem, protinus per altum ad Nesida derexi praecisurus omnes sinus. Cum iam eo proces-€sissem ut mea nihil interesset utrum irem an redirem, pri-€mum aequalitas illa quae me corruperat periit; nondum erat €tempestas, sed iam inclinatio maris ac subinde crebrior flu-€ctus. Coepi gubernatorem rogare ut me in aliquo litore ex-€poneret: aiebat ille aspera esse et inportuosa nec quicquam se aeque in tempestate timere quam terram. Peius autem vexa-€bar quam ut mihi periculum succurreret; nausia enim me €segnis haec et sine exitu torquebat, quae bilem movet nec €effundit. Institi itaque gubernatori et illum, vellet nollet, €coegi, peteret litus. Cuius ut viciniam attigimus, non expecto €ut quicquam ex praeceptis Vergilii fiat, €@@@@obvertunt pelago proras €aut €@@@@ancora de prora iacitur: €memor artificii mei vetus frigidae cultor mitto me in mare, quomodo psychrolutam decet, gausapatus. Quae putas me @1 €passum dum per aspera erepo, dum viam quaero, dum facio? €Intellexi non inmerito nautis terram timeri. Incredibilia €sunt quae tulerim, cum me ferre non possem: illud scito, €Ulixem non fuisse tam irato mari natum ut ubique naufragia €faceret: nausiator erat. Et ego quocumque navigare debuero €vicensimo anno perveniam. @@Ut primum stomachum, quem scis non cum mari nausiam €effugere, collegi, ut corpus unctione recreavi, hoc coepi €mecum cogitare, quanta nos vitiorum nostrorum sequeretur €oblivio, etiam corporalium, quae subinde admonent sui, nedum illorum quae eo magis latent quo maiora sunt. Levis €aliquem motiuncula decipit; sed cum crevit et vera febris €exarsit, etiam duro et perpessicio confessionem exprimit. €Pedes dolent, articuli punctiunculas sentiunt: adhuc dissimu-€lamus et aut talum extorsisse dicimus nos aut in exercitatione €aliqua laborasse. Dubio et incipiente morbo quaeritur nomen, €qui ubi ut talaria coepit intendere et utrosque distortos pedes €fecit, necesse est podagram fateri. @@Contra evenit in his morbis quibus adficiuntur animi: quo €quis peius se habet, minus sentit. Non est quod mireris, €Lucili carissime; nam qui leviter dormit, et species secundum €quietem capit et aliquando dormire se dormiens cogitat: gra-€vis sopor etiam somnia extinguit animumque altius mergit quam ut in ullo intellectu sui sit. Quare vitia sua nemo con-€fitetur? quia etiamnunc in illis est: somnium narrare vigilan- @1 €tis est, et vitia sua confiteri sanitatis indicium est. Expergi-€scamur ergo, ut errores nostros coarguere possimus. Sola €autem nos philosophia excitabit, sola somnum excutiet €gravem: illi te totum dedica. Dignus illa es, illa digna te est: €ite in complexum alter alterius. Omnibus aliis rebus te nega, fortiter, aperte; non est quod precario philosopheris. Si aeger €esses, curam intermisisses rei familiaris et forensia tibi €negotia excidissent nec quemquam tanti putares cui advoca-€tus in remissione descenderes; toto animo id ageres ut quam €primum morbo liberareris. Quid ergo? non et nunc idem €facies? omnia inpedimenta dimitte et vaca bonae menti: €nemo ad illam pervenit occupatus. Exercet philosophia €regnum suum; dat tempus, non accipit; non est res subsiciva; ordinaria est, domina est, adest et iubet. Alexander cuidam €civitati partem agrorum et dimidium rerum omnium pro-€mittenti 'eo' inquit 'proposito in Asiam veni, ut non id €acciperem quod dedissetis, sed ut id haberetis quod reli-€quissem'. Idem philosophia rebus omnibus: 'non sum hoc €tempus acceptura quod vobis superfuerit, sed id vos habe-bitis quod ipsa reiecero'. Totam huc converte mentem, huic €adside, hanc cole: ingens intervallum inter te et ceteros fiet; €omnes mortales multo antecedes, non multo te dii antecedent. €Quaeris quid inter te et illos interfuturum sit? diutius erunt. €At mehercules magni artificis est clusisse totum in exiguo; €tantum sapienti sua quantum deo omnis aetas patet. Est €aliquid quo sapiens antecedat deum: ille naturae beneficio non timet, suo sapiens. Ecce res magna, habere inbecillita-€tem hominis, securitatem dei. Incredibilis philosophiae vis @1 €est ad omnem fortuitam vim retundendam. Nullum telum €in corpore eius sedet; munita est, solida; quaedam defetigat €et velut levia tela laxo sinu eludit, quaedam discutit et in €eum usque qui miserat respuit. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Longum mihi commeatum dederat mala valetudo; repente €me invasit. 'Quo genere?' inquis. Prorsus merito interrogas: €adeo nullum mihi ignotum est. Uni tamen morbo quasi €adsignatus sum, quem quare Graeco nomine appellem nescio; €satis enim apte dici suspirium potest. Brevis autem valde et €procellae similis est impetus; intra horam fere desinit: quis enim diu exspirat? Omnia corporis aut incommoda aut peri-€cula per me transierunt: nullum mihi videtur molestius. €Quidni? aliud enim quidquid est aegrotare est, hoc animam €egerere. Itaque medici hanc 'meditationem mortis' vocant; €facit enim aliquando spiritus ille quod saepe conatus est. þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨¶“Hilarem me putas haec tibi scribere quia effugi? Tam ridicule €facio, si hoc fine quasi bona valetudine delector, quam ille, €quisquis vicisse se putat cum vadimonium distulit. €@@Ego vero et in ipsa suffocatione non desii cogitationibus laetis ac fortibus adquiescere. 'Quid hoc est?' inquam 'tam €saepe mors experitur me? Faciat: [at] ego illam diu expertus €sum.' 'Quando?' inquis. Antequam nascerer. Mors est non €esse. Id quale sit iam scio: hoc erit post me quod ante me €fuit. Si quid in hac re tormenti est, necesse est et fuisse, €antequam prodiremus in lucem; atqui nullam sensimus tunc vexationem. Rogo, non stultissimum dicas si quis existimet @1 €lucernae peius esse cum extincta est quam antequam accen-€ditur? Nos quoque et extinguimur et accendimur: medio €illo tempore aliquid patimur, utrimque vero alta securitas €est. In hoc enim, mi Lucili, nisi fallor, erramus, quod mor-€tem iudicamus sequi, cum illa et praecesserit et secutura sit. €Quidquid ante nos fuit mors est; quid enim refert non in-€cipias an desinas, cum utriusque rei hic sit effectus, non esse? @@His et eiusmodi exhortationibus (tacitis scilicet, nam €verbis locus non erat) adloqui me non desii; deinde paulatim €suspirium illud, quod esse iam anhelitus coeperat, intervalla €maiora fecit et retardatum est. At remansit, nec adhuc, €quamvis desierit, ex natura fluit spiritus; sentio haesita-€tionem quandam eius et moram. Quomodo volet, dummodo non ex animo suspirem. Hoc tibi de me recipe: non trepidabo €ad extrema, iam praeparatus sum, nihil cogito de die toto. €Illum tu lauda et imitare quem non piget mori, cum iuvet €vivere: quae est enim virtus, cum eiciaris, exire? Tamen est €et hic virtus: eicior quidem, sed tamquam exeam. Et ideo €numquam eicitur sapiens quia eici est inde expelli unde €invitus recedas: nihil invitus facit sapiens; necessitatem €effugit, quia vult quod coactura est. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@A gestatione cum maxime venio, non minus fatigatus €quam si tantum ambulassem quantum sedi; labor est enim €et diu ferri, ac nescio an eo maior quia contra naturam est, €quae pedes dedit ut per nos ambularemus, oculos ut per nos €videremus. Debilitatem nobis indixere deliciae, et quod diu @1 noluimus posse desi=mus. Mihi tamen necessarium erat con-€cutere corpus, ut, sive bilis insederat faucibus, discuteretur, €sive ipse ex aliqua causa spiritus densior erat, extenuaret €illum iactatio, quam profuisse mihi sensi. Ideo diutius vehi €perseveravi invitante ipso litore, quod inter Cumas et Servili €Vatiae villam curvatur et hinc mari, illinc lacu velut angu-€stum iter cluditur. Erat autem a recenti tempestate spissum; €fluctus enim illud, ut scis, frequens et concitatus exaequat, €longior tranquillitas solvit, cum harenis, quae umore alligan-€tur, sucus abscessit. @@Ex consuetudine tamen mea circumspicere coepi an ali-€quid illic invenirem quod mihi posset bono esse, et derexi €oculos in villam quae aliquando Vatiae fuit. In hac ille prae-€torius dives, nulla alia re quam otio notus, consenuit, et ob €hoc unum felix habebatur. Nam quotiens aliquos amicitiae €Asinii Galli, quotiens Seiani odium, deinde amor merserat €(aeque enim offendisse illum quam amasse periculosum fuit), exclamabant homines, 'o Vatia, solus scis vivere'. At ille €latere sciebat, non vivere; multum autem interest utrum €vita tua otiosa sit an ignava. Numquam aliter hanc villam €Vatia vivo praeteribam quam ut dicerem, 'Vatia hic situs €est'. Sed adeo, mi Lucili, philosophia sacrum quiddam est et €venerabile ut etiam si quid illi simile est mendacio placeat. €Otiosum enim hominem seductum existimat vulgus et secu-€rum et se contentum, sibi viventem, quorum nihil ulli con-€tingere nisi sapienti potest. Ille solus scit sibi vivere; ille enim, quod est primum, scit vivere. Nam qui res et homines €fugit, quem cupiditatum suarum infelicitas relegavit, qui @1 €alios feliciores videre non potuit, qui velut timidum atque €iners animal metu oblituit, ille sibi non vivit, sed, quod est €turpissimum, ventri, somno, libidini; non continuo sibi vivit €qui nemini. Adeo tamen magna res est constantia et in pro-€posito suo perseverantia ut habeat auctoritatem inertia quo-€que pertinax. @@De ipsa villa nihil tibi possum certi scribere; frontem enim €eius tantum novi et exposita, quae ostendit etiam transeun-€tibus. Speluncae sunt duae magni operis, cuivis laxo atrio €pares, manu factae, quarum altera solem non recipit, altera €usque in occidentem tenet. Platanona medius rivus et a mari €et ab Acherusio lacu receptus euripi modo dividit, alendis €piscibus, etiam si adsidue exhauriatur, sufficiens. Sed illi, €cum mare patet, parcitur: cum tempestas piscatoribus dedit ferias, manus ad parata porrigitur. Hoc tamen est com-€modissimum in villa, quod Baias trans parietem habet: in-€commodis illarum caret, voluptatibus fruitur. Has laudes €eius ipse novi: esse illam totius anni credo; occurrit enim €Favonio et illum adeo excipit ut Bais neget. Non stulte €videtur elegisse hunc locum Vatia in quem otium suum €pigrum iam et senile conferret. @@Sed non multum ad tranquillitatem locus confert: animus €est qui sibi commendet omnia. Vidi ego in villa hilari et €amoena maestos, vidi in media solitudine occupatis similes. €Quare non est quod existimes ideo parum bene compositum €esse te quod in Campania non es. Quare autem non es? huc usque cogitationes tuas mitte. Conversari cum amicis absen-€tibus licet, et quidem quotiens velis, quamdiu velis. Magis @1 €hac voluptate, quae maxima est, fruimur dum absumus; €praesentia enim nos delicatos facit, et quia aliquando una €loquimur, ambulamus, consedimus, cum diducti sumus nihil de iis quos modo vidimus cogitamus. Et ideo aequo animo €ferre debemus absentiam, quia nemo non multum etiam €praesentibus abest. Pone hic primum noctes separatas, deinde €occupationes utrique diversas, deinde studia secreta, sub-€urbanas profectiones: videbis non multum esse quod nobis peregrinatio eripiat. Amicus animo possidendus est; hic €autem numquam abest; quemcumque vult cotidie videt. €Itaque mecum stude, mecum cena, mecum ambula: in an-€gusto vivebamus, si quicquam esset cogitationibus clusum. €Video te, mi Lucili; cum maxime audio; adeo tecum sum €ut dubitem an incipiam non epistulas sed codicellos tibi €scribere. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Peream si est tam necessarium quam videtur silentium in €studia seposito. Ecce undique me varius clamor circumsonat: €supra ipsum balneum habito. Propone nunc tibi omnia genera €vocum quae in odium possunt aures adducere: cum fortiores €exercentur et manus plumbo graves iactant, cum aut labo-€rant aut laborantem imitantur, gemitus audio, quotiens €retentum spiritum remiserunt, sibilos et acerbissimas re-€spirationes; cum in aliquem inertem et hac plebeia unctione €contentum incidi, audio crepitum inlisae manus umeris, €quae prout plana pervenit aut concava, ita sonum mutat. Si €vero pilicrepus supervenit et numerare coepit pilas, actum @1 est. Adice nunc scordalum et furem deprensum et illum cui €vox sua in balineo placet, adice nunc eos qui in piscinam €cum ingenti inpulsae aquae sono saliunt. Praeter istos quo-€rum, si nihil aliud, rectae voces sunt, alipilum cogita tenuem €et stridulam vocem quo sit notabilior subinde exprimentem €nec umquam tacentem nisi dum vellit alas et alium pro se €clamare cogit; iam biberari varias exclamationes et botu-€larium et crustularium et omnes popinarum institores €mercem sua quadam et insignita modulatione vendentis. @@'O te' inquis 'ferreum aut surdum, cui mens inter tot €clamores tam varios, tam dissonos constat, cum Chrysippum €nostrum adsidua salutatio perducat ad mortem.' At meher-€cules ego istum fremitum non magis curo quam fluctum aut €deiectum aquae, quamvis audiam cuidam genti hanc unam €fuisse causam urbem suam transferendi, quod fragorem Nili cadentis ferre non potuit. Magis mihi videtur vox avocare €quam crepitus; illa enim animum adducit, hic tantum aures €implet ac verberat. In his quae me sine avocatione circum-€strepunt essedas transcurrentes pono et fabrum inquilinum €et serrarium vicinum, aut hunc qui ad Metam Sudantem þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨¸”†tubulas experitur et tibias, nec cantat sed exclamat: etiam-nunc molestior est mihi sonus qui intermittitur subinde quam €qui continuatur. Sed iam me sic ad omnia ista duravi ut €audire vel pausarium possim voce acerbissima remigibus €modos dantem. Animum enim cogo sibi intentum esse nec €avocari ad externa; omnia licet foris resonent, dum intus @1 €nihil tumultus sit, dum inter se non rixentur cupiditas et €timor, dum avaritia luxuriaque non dissideant nec altera €alteram vexet. Nam quid prodest totius regionis silentium, €si adfectus fremunt? @@@@Omnia noctis erant placida composta quiete. €Falsum est: nulla placida est quies nisi quam ratio composuit; €nox exhibet molestiam, non tollit, et sollicitudines mutat. €Nam dormientium quoque insomnia tam turbulenta sunt €quam dies: illa tranquillitas vera est in quam bona mens explicatur. Aspice illum cui somnus laxae domus silentio €quaeritur, cuius aures ne quis agitet sonus, omnis servorum €turba conticuit et suspensum accedentium propius vestigium €ponitur: huc nempe versatur atque illuc, somnum inter €aegritudines levem captans; quae non audit audisse se que-ritur. Quid in causa putas esse? Animus illi obstrepit. Hic €placandus est, huius conpescenda seditio est, quem non est €quod existimes placidum, si iacet corpus: interdum quies €inquieta est; et ideo ad rerum actus excitandi ac tractatione €bonarum artium occupandi sumus, quotiens nos male habet inertia sui inpatiens. Magni imperatores, cum male parere €militem vident, aliquo labore conpescunt et expeditionibus €detinent: numquam vacat lascivire districtis, nihilque tam €certum est quam otii vitia negotio discuti. Saepe videmur €taedio rerum civilium et infelicis atque ingratae stationis €paenitentia secessisse; tamen in illa latebra in quam nos @1 €timor ac lassitudo coniecit interdum recrudescit ambitio. €Non enim excisa desi=t, sed fatigata aut etiam obirata rebus parum sibi cedentibus. Idem de luxuria dico, quae videtur €aliquando cessisse, deinde frugalitatem professos sollicitat €atque in media parsimonia voluptates non damnatas sed €relictas petit, et quidem eo vehementius quo occultius. €Omnia enim vitia in aperto leniora sunt; morbi quoque tunc €ad sanitatem inclinant cum ex abdito erumpunt ac vim sui €proferunt. Et avaritiam itaque et ambitionem et cetera mala €mentis humanae tunc perniciosissima scias esse cum simulata sanitate subsidunt. Otiosi videmur, et non sumus. Nam si €bona fide sumus, si receptui cecinimus, si speciosa contem-€psimus, ut paulo ante dicebam, nulla res nos avocabit, nullus €hominum aviumque concentus interrumpet cogitationes bonas, solidasque iam et certas. Leve illud ingenium est nec €sese adhuc reduxit introsus quod ad vocem et accidentia €erigitur; habet intus aliquid sollicitudinis et habet aliquid €concepti pavoris quod illum curiosum facit, ut ait Vergilius €noster: €@@@@et me, quem dudum non ulla iniecta movebant €@@@@tela neque adverso glomerati ex agmine Grai, €@@@@nunc omnes terrent aurae, sonus excitat omnis €@@@@suspensum et pariter comitique onerique timentem. Prior ille sapiens est, quem non tela vibrantia, non arietata €inter [2se]2 arma agminis densi, non urbis inpulsae fragor €territat: hic alter inperitus est, rebus suis timet ad omnem @1 €crepitum expavescens, quem una quaelibet vox pro fremitu €accepta deiecit, quem motus levissimi exanimant; timidum illum sarcinae faciunt. Quemcumque ex istis felicibus elegeris, €multa trahentibus, multa portantibus, videbis illum 'comiti-€que onerique timentem'. Tunc ergo te scito esse compositum €cum ad te nullus clamor pertinebit, cum te nulla vox tibi €excutiet, non si blandietur, non si minabitur, non si inani sono vana circumstrepet. 'Quid ergo? non aliquando com-€modius est et carere convicio?' Fateor; itaque ego ex hoc €loco migrabo. Experiri et exercere me volui: quid necesse est €diutius torqueri, cum tam facile remedium Ulixes sociis €etiam adversus Sirenas invenerit? Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Cum a Bais deberem Neapolim repetere, facile credidi €tempestatem esse, ne iterum navem experirer; et tantum €luti tota via fuit ut possim videri nihilominus navigasse. €Totum athletarum fatum mihi illo die perpetiendum fuit: a ceromate nos haphe excepit in crypta Neapolitana. Nihil €illo carcere longius, nihil illis facibus obscurius, quae nobis €praestant non ut per tenebras videamus, sed ut ipsas. Ceterum €etiam si locus haberet lucem, pulvis auferret, in aperto quo-€que res gravis et molesta: quid illic, ubi in se volutatur et, €cum sine ullo spiramento sit inclusus, in ipsos a quibus ex-€citatus est recidit? Duo incommoda inter se contraria simul €pertulimus: eadem via, eodem die et luto et pulvere labora-€vimus. @@Aliquid tamen mihi illa obscuritas quod cogitarem dedit: €sensi quendam ictum animi et sine metu mutationem quam @1 €insolitae rei novitas simul ac foeditas fecerat. Non de me nunc €tecum loquor, qui multum ab homine tolerabili, nedum a €perfecto absum, sed de illo in quem fortuna ius perdidit: huius quoque ferietur animus, mutabitur color. Quaedam €enim, mi Lucili, nulla effugere virtus potest; admonet illam €natura mortalitatis suae. Itaque et vultum adducet ad tristia €et inhorrescet ad subita et caligabit, si vastam altitudinem €in crepidine eius constitutus despexerit: non est hoc timor, sed naturalis adfectio inexpugnabilis rationi. Itaque fortes €quidam et paratissimi fundere suum sanguinem alienum €videre non possunt; quidam ad vulneris novi, quidam ad €veteris et purulenti tractationem inspectionemque succidunt €ac linquuntur animo; alii gladium facilius recipiunt quam vident. Sensi ergo, ut dicebam, quandam non quidem pertur-€bationem, sed mutationem: rursus ad primum conspectum €redditae lucis alacritas rediit incogitata et iniussa. Illud €deinde mecum loqui coepi, quam inepte quaedam magis €aut minus timeremus, cum omnium idem finis esset. Quid €enim interest utrum supra aliquem vigilarium ruat an mons? €nihil invenies. Erunt tamen qui hanc ruinam magis timeant, €quamvis utraque mortifera aeque sit; adeo non effectus, sed €efficientia timor spectat. @@Nunc me putas de Stoicis dicere, qui existimant animam €hominis magno pondere extriti permanere non posse et sta-€tim spargi, quia non fuerit illi exitus liber? Ego vero non facio: qui hoc dicunt videntur mihi errare. Quemadmodum €flamma non potest opprimi (nam circa id diffugit quo urge-€tur), quemadmodum aer verbere atque ictu non laeditur, @1 €ne scinditur quidem, sed circa id cui cessit refunditur, sic €animus, qui ex tenuissimo constat, deprehendi non potest €nec intra corpus effligi, sed beneficio subtilitatis suae per ipsa €quibus premitur erumpit. Quomodo fulmini, etiam cum €latissime percussit ac fulsit, per exiguum foramen est reditus, €sic animo, qui adhuc tenuior est igne, per omne corpus fuga est. Itaque de illo quaerendum est, an possit inmortalis esse. €Hoc quidem certum habe: si superstes est corpori, opteri €illum nullo genere posse, [propter quod non perit] quoniam €nulla inmortalitas cum exceptione est, nec quicquam noxium €aeterno est. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quanta verborum nobis paupertas, immo egestas sit, num-€quam magis quam hodierno die intellexi. Mille res inciderunt, €cum forte de Platone loqueremur, quae nomina desiderarent €nec haberent, quaedam vero [2quae]2 cum habuissent fastidio €nostro perdidissent. Quis autem ferat in egestate fastidium? Hunc quem Graeci 'oestron' vocant, pecora peragentem et €totis saltibus dissipantem, 'asilum' nostri vocabant. Hoc €Vergilio licet credas: €@@@@est lucum Silari iuxta ilicibusque virentem €@@@@plurimus Alburnum volitans, cui nomen asilo €@@@@Romanum est, oestrum Grai vertere vocantes, €@@@@asper, acerba sonans, quo tota exterrita silvis €@@@@diffugiunt armenta. @1 Puto intellegi istud verbum interisse. Ne te longe differam, €quaedam simplicia in usu erant, sicut 'cernere ferro inter se' €dicebant. Idem Vergilius hoc probabit tibi: €@@@@ingentis, genitos diversis partibus orbis, €@@@@inter se coiisse viros et cernere ferro. €Quod nunc 'decernere' dicimus: simplicis illius verbi usus þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨º”amissus est. Dicebant antiqui 'si iusso', id est 'iussero'. Hoc €nolo mihi credas, sed eidem Vergilio: €@@@@cetera, qua iusso, mecum manus inferat arma. @@Non id ago nunc hac diligentia ut ostendam quantum €tempus apud grammaticum perdiderim, sed ut ex hoc €intellegas quantum apud Ennium et Accium verborum situs €occupaverit, cum apud hunc quoque, qui cotidie excutitur, aliqua nobis subducta sint. 'Quid sibi' inquis 'ista praeparatio €vult? quo spectat?' Non celabo te: cupio, si fieri potest, €propitiis auribus tuis 'essentiam' dicere; si minus, dicam et €iratis. Ciceronem auctorem huius verbi habeo, puto locu-€pletem; si recentiorem quaeris, Fabianum, disertum et €elegantem, orationis etiam ad nostrum fastidium nitidae. €Quid enim fiet, mi Lucili? quomodo dicetur $OU)SI/A&, res €necessaria, natura continens fundamentum omnium? Rogo €itaque permittas mihi hoc verbo uti. Nihilominus dabo ope-€ram ut ius a te datum parcissime exerceam; fortasse conten-tus ero mihi licere. Quid proderit facilitas tua, cum ecce id €nullo modo Latine exprimere possim propter quod linguae @1 €nostrae convicium feci? Magis damnabis angustias Romanas, €si scieris unam syllabam esse quam mutare non possum. Quae €sit haec quaeris? $TO\ O)/N&. Duri tibi videor ingenii: in medio €positum, posse sic transferri ut dicam 'quod est'. Sed multum €interesse video: cogor verbum pro vocabulo ponere; sed si €ita necesse est, ponam 'quod est'. @@Sex modis hoc a Platone dici amicus noster, homo eru-€ditissimus, hodierno die dicebat. Omnes tibi exponam, si €ante indicavero esse aliquid genus, esse et speciem. Nunc €autem primum illud genus quaerimus ex quo ceterae species €suspensae sunt, a quo nascitur omnis divisio, quo universa €conprensa sunt. Invenietur autem si coeperimus singula retro legere; sic enim perducemur ad primum. Homo species est, €ut Aristoteles ait; equus species est; canis species est. Ergo €commune aliquod quaerendum est his omnibus vinculum, €quod illa conplectatur et sub se habeat. Hoc quid est? animal. €Ergo genus esse coepit horum omnium quae modo rettuli_ hominis, equi, canis_animal. Sed quaedam [quae] animum €habent nec sunt animalia; placet enim satis et arbustis €animam inesse; itaque et vivere illa et mori dicimus. Ergo €animantia superiorem tenebunt locum, quia et animalia in €hac forma sunt et sata. Sed quaedam anima carent, ut saxa; €itaque erit aliquid animantibus antiquius, corpus scilicet. €Hoc sic dividam ut dicam corpora omnia aut animantia esse aut inanima. Etiamnunc est aliquid superius quam corpus; €dicimus enim quaedam corporalia esse, quaedam incorporalia. €Quid ergo erit ex quo haec deducantur? illud cui nomen @1 €modo parum proprium inposuimus, 'quod est'. Sic enim in €species secabitur ut dicamus: 'quod est' aut corporale est aut incorporale. Hoc ergo est genus primum et antiquissimum €et, ut ita dicam, generale; cetera genera quidem sunt, sed €specialia. Tamquam homo genus est; habet enim in se na-€tionum species, Graecos, Romanos, Parthos; colorum, albos, €nigros, flavos; habet singulos, Catonem, Ciceronem, Lucre-€tium. Ita qua multa continet, in genus cadit; qua sub alio €est, in speciem. Illud genus 'quod est' generale supra se nihil habet; initium rerum est; omnia sub illo sunt. Stoici volunt €superponere huic etiamnunc aliud genus magis principale; €de quo statim dicam, si prius illud genus de quo locutus sum €merito primum poni docuero, cum sit rerum omnium capax. 'Quod est' in has species divido, ut sint corporalia aut in-€corporalia; nihil tertium est. Corpus quomodo divido? ut €dicam: aut animantia sunt aut inanima. Rursus animantia €quemadmodum divido? ut dicam: quaedam animum habent, €quaedam tantum animam, aut sic: quaedam impetum habent, €incedunt, transeunt, quaedam solo adfixa radicibus aluntur, €crescunt. Rursus animalia in quas species seco? aut mortalia sunt aut inmortalia. Primum genus Stoicis quibusdam videtur €'quid'; quare videatur subiciam. 'In rerum' inquiunt 'natura €quaedam sunt, quaedam non sunt, et haec autem quae non €sunt rerum natura conplectitur, quae animo succurrunt, €tamquam Centauri, Gigantes et quidquid aliud falsa cogita-€tione formatum habere aliquam imaginem coepit, quamvis €non habeat substantiam.' @@Nunc ad id quod tibi promisi revertor, quomodo quaecum-€que sunt in sex modos Plato partiatur. Primum illud 'quod €est' nec visu nec tactu nec ullo sensu conprenditur: cogitabile @1 €est. Quod generaliter est, tamquam homo generalis, sub oculos €non venit; sed specialis venit, ut Cicero et Cato. Animal non €videtur: cogitatur. Videtur autem species eius, equus et canis. Secundum ex his quae sunt ponit Plato quod eminet €et exsuperat omnia; hoc ait per excellentiam esse. Poeta com-€muniter dicitur (omnibus enim versus facientibus hoc nomen €est) sed iam apud Graecos in unius notam cessit: Homerum €intellegas, cum audieris poetam. Quid ergo hoc est? deus scilicet, maior ac potentior cunctis. Tertium genus est eorum €quae proprie sunt; innumerabilia haec sunt, sed extra no-€strum posita conspectum. Quae sint interrogas? Propria €Platonis supellex est: 'ideas' vocat, ex quibus omnia quae-€cumque videmus fiunt et ad quas cuncta formantur. Hae inmortales, inmutabiles, inviolabiles sunt. Quid sit idea, id €est quid Platoni esse videatur, audi: 'idea est eorum quae €natura fiunt exemplar aeternum'. Adiciam definitioni inter-€pretationem, quo tibi res apertior fiat. Volo imaginem tuam €facere. Exemplar picturae te habeo, ex quo capit aliquem €habitum mens nostra quem operi suo inponat; ita illa quae €me docet et instruit facies, a qua petitur imitatio, idea est. €Talia ergo exemplaria infinita habet rerum natura, hominum, €piscium, arborum, ad quae quodcumque fieri ab illa debet exprimitur. Quartum locum habebit idos. Quid sit hoc idos €adtendas oportet, et Platoni inputes, non mihi, hanc rerum €difficultatem; nulla est autem sine difficultate subtilitas. €Paulo ante pictoris imagine utebar. Ille cum reddere Vergi-€lium coloribus vellet, ipsum intuebatur. Idea erat Vergilii €facies, futuri operis exemplar; ex hac quod artifex trahit et operi suo inposuit idos est. Quid intersit quaeris? Alterum @1 €exemplar est, alterum forma ab exemplari sumpta et operi €inposita; alteram artifex imitatur, alteram facit. Habet €aliquam faciem statua: haec est idos. Habet aliquam faciem €exemplar ipsum quod intuens opifex statuam figuravit: haec €idea est. Etiamnunc si aliam desideras distinctionem, idos in €opere est, idea extra opus, nec tantum extra opus est, sed ante opus. Quintum genus est eorum quae communiter sunt; €haec incipiunt ad nos pertinere; hic sunt omnia, homines, €pecora, res. Sextum genus [2est]2 eorum quae quasi sunt, tam-€quam inane, tamquam tempus. €@@Quaecumque videmus aut tangimus Plato in illis non €numerat quae esse proprie putat; fluunt enim et in adsidua €deminutione atque adiectione sunt. Nemo nostrum idem est €in senectute qui fuit iuvenis; nemo nostrum est idem mane €qui fuit pridie. Corpora nostra rapiuntur fluminum more. €Quidquid vides currit cum tempore; nihil ex iis quae videmus manet; ego ipse, dum loquor mutari ista, mutatus sum. Hoc €est quod ait Heraclitus: 'in idem flumen bis descendimus et €non descendimus'. Manet enim idem fluminis nomen, aqua €transmissa est. Hoc in amne manifestius est quam in homine; €sed nos quoque non minus velox cursus praetervehit, et ideo €admiror dementiam nostram, quod tantopere amamus rem €fugacissimam, corpus, timemusque ne quando moriamur, €cum omne momentum mors prioris habitus sit: vis tu non timere ne semel fiat quod cotidie fit! De homine dixi, fluvida €materia et caduca et omnibus obnoxia causis: mundus quo-€que, aeterna res et invicta, mutatur nec idem manet. Quam- @1 €vis enim omnia in se habeat quae habuit, aliter habet quam €habuit: ordinem mutat. @@'Quid ista' inquis 'mihi subtilitas proderit?' Si me inter-€rogas, nihil; sed quemadmodum ille caelator oculos diu inten-€tos ac fatigatos remittit atque avocat et, ut dici solet, pascit, €sic nos animum aliquando debemus relaxare et quibusdam €oblectamentis reficere. Sed ipsa oblectamenta opera sint; ex þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨º˜™†his quoque, si observaveris, sumes quod possit fieri salutare. Hoc ego, Lucili, facere soleo: ex omni notione, etiam si a €philosophia longissime aversa est, eruere aliquid conor et €utile efficere. Quid istis quae modo tractavimus remotius a €reformatione morum? quomodo meliorem me facere ideae €Platonicae possunt? quid ex istis traham quod cupiditates €meas conprimat? Vel hoc ipsum, quod omnia ista quae sensi-€bus serviunt, quae nos accendunt et inritant, negat Plato ex iis esse quae vere sint. Ergo ista imaginaria sunt et ad €tempus aliquam faciem ferunt, nihil horum stabile nec €solidum est; et nos tamen cupimus tamquam aut semper €futura aut semper habituri. Inbecilli fluvidique inter vana €constitimus: ad illa mittamus animum quae aeterna sunt. €Miremur in sublimi volitantes rerum omnium formas deum-€que inter illa versantem et hoc providentem, quemadmodum €quae inmortalia facere non potuit, quia materia prohibebat, defendat a morte ac ratione vitium corporis vincat. Manent €enim cuncta, non quia aeterna sunt, sed quia defenduntur €cura regentis: inmortalia tutore non egerent. Haec conser-€vat artifex fragilitatem materiae vi sua vincens. Contemna-€mus omnia quae adeo pretiosa non sunt ut an sint omnino dubium sit. Illud simul cogitemus, si mundum ipsum, non @1 €minus mortalem quam nos sumus, providentia periculis exi-€mit, posse aliquatenus nostra quoque providentia longiorem €prorogari huic corpusculo moram, si voluptates, quibus pars maior perit, potuerimus regere et coercere. Plato ipse ad €senectutem se diligentia protulit. Erat quidem corpus vali-€dum ac forte sortitus et illi nomen latitudo pectoris fecerat, €sed navigationes ac pericula multum detraxerant viribus; €parsimonia tamen et eorum quae aviditatem evocant modus €et diligens sui tutela perduxit illum ad senectutem multis prohibentibus causis. Nam hoc scis, puto, Platoni diligentiae €suae beneficio contigisse quod natali suo decessit et annum €unum atque octogensimum implevit sine ulla deductione. €Ideo magi, qui forte Athenis erant, immolaverunt defuncto, €amplioris fuisse sortis quam humanae rati, quia consummasset €perfectissimum numerum, quem novem novies multiplicata €componunt. Non dubito quin paratus sis et paucos dies ex ista summa et sacrificium remittere. Potest frugalitas pro-€ducere senectutem, quam ut non puto concupiscendam, ita €ne recusandam quidem; iucundum est secum esse quam €diutissime, cum quis se dignum quo frueretur effecit. €@@Itaque de isto feremus sententiam, an oporteat fastidire €senectutis extrema et finem non opperiri sed manu facere. €Prope est a timente qui fatum segnis expectat, sicut ille €ultra modum deditus vino est qui amphoram exsiccat et faecem quoque exsorbet. De hoc tamen quaeremus, pars €summa vitae utrum faex sit an liquidissimum ac purissimum @1 €quiddam, si modo mens sine iniuria est et integri sensus €animum iuvant nec defectum et praemortuum corpus est; €plurimum enim refert, vitam aliquis extendat an mortem. At si inutile ministeriis corpus est, quidni oporteat educere €animum laborantem? et fortasse paulo ante quam debet €faciendum est, ne cum fieri debebit facere non possis; et €cum maius periculum sit male vivendi quam cito moriendi, €stultus est qui non exigua temporis mercede magnae rei aleam €redimit. Paucos longissima senectus ad mortem sine iniuria €pertulit, multis iners vita sine usu sui iacuit: quanto deinde €crudelius iudicas aliquid ex vita perdidisse quam ius finien-dae? Noli me invitus audire, tamquam ad te iam pertineat €ista sententia, et quid dicam aestima: non relinquam sene-€ctutem, si me totum mihi reservabit, totum autem ab illa €parte meliore; at si coeperit concutere mentem, si partes €eius convellere, si mihi non vitam reliquerit sed animam, prosiliam ex aedificio putri ac ruenti. Morbum morte non €fugiam, dumtaxat sanabilem nec officientem animo. Non €adferam mihi manus propter dolorem: sic mori vinci est. €Hunc tamen si sciero perpetuo mihi esse patiendum, exibo, €non propter ipsum, sed quia inpedimento mihi futurus est €ad omne propter quod vivitur; inbecillus est et ignavus qui €propter dolorem moritur, stultus qui doloris causa vivit. @@Sed in longum exeo; est praeterea materia quae ducere €diem possit: et quomodo finem inponere vitae poterit qui €epistulae non potest? Vale ergo: quod libentius quam mortes €meras lecturus es. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Magnam ex epistula tua percepi voluptatem; permitte €enim mihi uti verbis publicis nec illa ad significationem €Stoicam revoca. Vitium esse voluptatem credimus. Sit sane; €ponere tamen illam solemus ad demonstrandam animi hilarem adfectionem. Scio, inquam, et voluptatem, si ad nostrum €album verba derigimus, rem infamem esse et gaudium nisi €sapienti non contingere; est enim animi elatio suis bonis €verisque fidentis. Vulgo tamen sic loquimur ut dicamus €magnum gaudium nos ex illius consulatu aut nuptiis aut ex €partu uxoris percepisse, quae adeo non sunt gaudia ut saepe €initia futurae tristitiae sint; gaudio autem iunctum est non desinere nec in contrarium verti. Itaque cum dicit Vergilius €noster €@@@@et mala mentis €@@@@gaudia, €diserte quidem dicit, sed parum proprie; nullum enim malum €gaudium est. Voluptatibus hoc nomen inposuit et quod voluit expressit; significavit enim homines malo suo laetos. Tamen €ego non inmerito dixeram cepisse me magnam ex epistula tua €voluptatem; quamvis enim ex honesta causa inperitus homo €gaudeat, tamen adfectum eius inpotentem et in diversum €statim inclinaturum voluptatem voco, opinione falsi boni €motam, inmoderatam et inmodicam. €@@Sed ut ad propositum revertar, audi quid me in epistula €tua delectaverit: habes verba in potestate, non effert te oratio nec longius quam destinasti trahit. Multi sunt qui ad €id quod non proposuerant scribere alicuius verbi placentis @1 €decore vocentur, quod tibi non evenit: pressa sunt omnia et €rei aptata; loqueris quantum vis et plus significas quam €loqueris. Hoc maioris rei indicium est: apparet animum quo-que nihil habere supervacui, nihil tumidi. Invenio tamen €translationes verborum ut non temerarias ita quae periculum €sui fecerint; invenio imagines, quibus si quis nos uti vetat et €poetis illas solis iudicat esse concessas, neminem mihi videtur €ex antiquis legisse, apud quos nondum captabatur plausibilis €oratio: illi, qui simpliciter et demonstrandae rei causa eloque-€bantur, parabolis referti sunt, quas existimo necessarias, non €ex eadem causa qua poetis, sed ut inbecillitatis nostrae ad-€minicula sint, ut et dicentem et audientem in rem praesen-€tem adducant. @@Sextium ecce cum maxime lego, virum acrem, Graecis €verbis, Romanis moribus philosophantem. Movit me imago €ab illo posita: ire quadrato agmine exercitum, ubi hostis €ab omni parte suspectus est, pugnae paratum. 'Idem' inquit €'sapiens facere debet: omnis virtutes suas undique expandat, €ut ubicumque infesti aliquid orietur, illic parata praesidia €sint et ad nutum regentis sine tumultu respondeant.' Quod €in exercitibus iis quos imperatores magni ordinant fieri vide-€mus, ut imperium ducis simul omnes copiae sentiant, sic €dispositae ut signum ab uno datum peditem simul equitem-€que percurrat, hoc aliquanto magis necessarium esse nobis ait. Illi enim saepe hostem timuere sine causa, tutissimumque €illis iter quod suspectissimum fuit: nihil stultitia pacatum €habet; tam superne illi metus est quam infra; utrumque €trepidat latus; sequuntur pericula et occurrunt; ad omnia €pavet, inparata est et ipsis terretur auxiliis. Sapiens autem, @1 €ad omnem incursum munitus, intentus, non si paupertas, €non si luctus, non si ignominia, non si dolor impetum faciat, pedem referet: interritus et contra illa ibit et inter illa. Nos €multa alligant, multa debilitant. Diu in istis vitiis iacuimus, €elui difficile est; non enim inquinati sumus sed infecti. €@@Ne ab alia imagine ad aliam transeamus, hoc quaeram €quod saepe mecum dispicio, quid ita nos stultitia tam perti-€naciter teneat? Primo quia non fortiter illam repellimus nec €toto ad salutem impetu nitimur, deinde quia illa quae a þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨»˜‰ˆˆsapientibus viris reperta sunt non satis credimus nec apertis €pectoribus haurimus leviterque tam magnae rei insistimus. Quemadmodum autem potest aliquis quantum satis sit €adversus vitia discere, qui quantum a vitiis vacat discit? €Nemo nostrum in altum descendit; summa tantum decer-€psimus et exiguum temporis inpendisse philosophiae satis abundeque occupatis fuit. Illud praecipue inpedit, quod cito €nobis placemus; si invenimus qui nos bonos viros dicat, qui €prudentes, qui sanctos, adgnoscimus. Non sumus modica €laudatione contenti: quidquid in nos adulatio sine pudore €congessit tamquam debitum prendimus. Optimos nos esse, €sapientissimos adfirmantibus adsentimur, cum sciamus illos €saepe multa mentiri; adeoque indulgemus nobis ut laudari €velimus in id cui contraria cum maxime facimus. Mitissimum €ille se in ipsis suppliciis audit, in rapinis liberalissimum et in €ebrietatibus ac libidinibus temperantissimum; sequitur ita-€que ut ideo mutari nolimus quia nos optimos esse credidimus. Alexander cum iam in India vagaretur et gentes ne finitimis @1 €quidem satis notas bello vastaret, in obsidione cuiusdam €urbis, [2dum]2 circumit muros et inbecillissima moenium €quaerit, sagitta ictus diu persedere et incepta agere persevera-€vit. Deinde cum represso sanguine sicci vulneris dolor cre-€sceret et crus suspensum equo paulatim obtorpuisset, coactus €absistere 'omnes' inquit 'iurant esse me Iovis filium, sed vulnus hoc hominem esse me clamat'. Idem nos faciamus. Pro €sua quemque portione adulatio infatuat: dicamus, 'vos €quidem dicitis me prudentem esse, ego autem video quam €multa inutilia concupiscam, nocitura optem. Ne hoc quidem €intellego quod animalibus satietas monstrat, quis cibo debeat €esse, quis potioni modus; quantum capiam adhuc nescio.' @@Iam docebo quemadmodum intellegas te non esse sapien-€tem. Sapiens ille plenus est gaudio, hilaris et placidus, €inconcussus; cum dis ex pari vivit. Nunc ipse te consule: si €numquam maestus es, [2si]2 nulla spes animum tuum futuri €expectatione sollicitat, si per dies noctesque par et aequalis €animi tenor erecti et placentis sibi est, pervenisti ad humani €boni summam; sed si appetis voluptates et undique et omnes, €scito tantum tibi ex sapientia quantum ex gaudio deesse. €Ad hoc cupis pervenire, sed erras, qui inter divitias illuc €venturum esse te speras, inter honores, id est gaudium inter €sollicitudines quaeris: ista, quae sic petis tamquam datura laetitiam ac voluptatem, causae dolorum sunt. Omnes, in-€quam, illo tendunt ad gaudium, sed unde stabile magnumque €consequantur ignorant: ille ex conviviis et luxuria, ille ex €ambitione et circumfusa clientium turba, ille ex amica, alius €ex studiorum liberalium vana ostentatione et nihil sanantibus €litteris_omnes istos oblectamenta fallacia et brevia decipiunt, @1 €sicut ebrietas, quae unius horae hilarem insaniam longi tem-€poris taedio pensat, sicut plausus et adclamationis secundae €favor, qui magna sollicitudine et partus est et expiandus. Hoc ergo cogita, hunc esse sapientiae effectum, gaudii €aequalitatem. Talis est sapientis animus qualis mundus super €lunam: semper illic serenum est. Habes ergo et quare velis €sapiens esse, si numquam sine gaudio est. Gaudium hoc non €nascitur nisi ex virtutum conscientia: non potest gaudere nisi fortis, nisi iustus, nisi temperans. 'Quid ergo' inquis, €'stulti ac mali non gaudent?' Non magis quam praedam €nancti leones: cum fatigaverunt se vino ac libidinibus, cum €illos nox inter vitia defecit, cum voluptates angusto corpori €ultra quam capiebat ingestae suppurare coeperunt, tunc €exclamant miseri Vergilianum illum versum: €@@@@namque ut supremam falsa inter gaudia noctem €@@@@egerimus nosti. Omnem luxuriosi noctem inter falsa gaudia et quidem tam-€quam supremam agunt: illud gaudium quod deos deorum-€que aemulos sequitur non interrumpitur, non desinit; €desineret, si sumptum esset aliunde. Quia non est alieni €muneris, ne arbitrii quidem alieni est: quod non dedit €fortuna non eripit. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Queror, litigo, irascor. Etiamnunc optas quod tibi optavit €nutrix tua aut paedagogus aut mater? nondum intellegis €quantum mali optaverint? O quam inimica nobis sunt vota €nostrorum! eo quidem inimiciora quo cessere felicius. Iam €non admiror si omnia nos a prima pueritia mala sequuntur: €inter execrationes parentum crevimus. Exaudiant di quan-doque nostram pro nobis vocem gratuitam. Quousque pos-€cemus aliquid deos? [quasi] ita nondum ipsi alere nos possu-€mus? Quamdiu sationibus implebimus magnarum urbium €campos? quamdiu nobis populus metet? quamdiu unius €mensae instrumentum multa navigia et quidem non ex uno €mari subvehent? Taurus paucissimorum iugerum pascuo €impletur; una silva elephantis pluribus sufficit: homo et terra et mari pascitur. Quid ergo? tam insatiabilem nobis €natura alvum dedit, cum tam modica corpora dedisset, ut €vastissimorum edacissimorumque animalium aviditatem vin-€ceremus? Minime; quantulum est enim quod naturae datur! €Parvo illa dimittitur: non fames nobis ventris nostri magno constat sed ambitio. Hos itaque, ut ait Sallustius, 'ventri €oboedientes' animalium loco numeremus, non hominum, €quosdam vero ne animalium quidem, sed mortuorum. Vivit €is qui multis usui est, vivit is qui se utitur; qui vero latitant €et torpent sic in domo sunt quomodo in conditivo. Horum @1 €licet in limine ipso nomen marmori inscribas: mortem suam €antecesserunt. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Desinamus quod voluimus velle. Ego certe id ago [2ne]2 €senex eadem velim quae puer volui. In hoc unum eunt dies, €in hoc noctes, hoc opus meum est, haec cogitatio, inponere €veteribus malis finem. Id ago ut mihi instar totius vitae dies €sit; nec mehercules tamquam ultimum rapio, sed sic illum aspicio tamquam esse vel ultimus possit. Hoc animo tibi hanc €epistulam scribo, tamquam me cum maxime scribentem mors €evocatura sit; paratus exire sum, et ideo fruar vita quia quam €diu futurum hoc sit non nimis pendeo. Ante senectutem €curavi ut bene viverem, in senectute ut bene moriar; bene autem mori est libenter mori. Da operam ne quid umquam €invitus facias: quidquid necesse futurum est repugnanti, id €volenti necessitas non est. Ita dico: qui imperia libens excipit €partem acerbissimam servitutis effugit, facere quod nolit; €non qui iussus aliquid facit miser est, sed qui invitus facit. €Itaque sic animum componamus ut quidquid res exiget, id €velimus, et in primis ut finem nostri sine tristitia cogitemus. Ante ad mortem quam ad vitam praeparandi sumus. Satis €instructa vita est, sed nos in instrumenta eius avidi sumus; €deesse aliquid nobis videtur et semper videbitur: ut satis €vixerimus, nec anni nec dies faciunt sed animus. Vixi, Lucili €carissime, quantum satis erat; mortem plenus expecto. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Mentiuntur qui sibi obstare ad studia liberalia turbam €negotiorum videri volunt: simulant occupationes et augent €et ipsi se occupant. Vaco, Lucili, vaco, et ubicumque sum, €ibi meus sum. Rebus enim me non trado sed commodo, nec €consector perdendi temporis causas; et quocumque constiti €loco, ibi cogitationes meas tracto et aliquid in animo salutare converso. Cum me amicis dedi, non tamen mihi abduco nec €cum illis moror quibus me tempus aliquod congregavit aut €causa ex officio nata civili, sed cum optimo quoque sum; ad €illos, in quocumque loco, in quocumque saeculo fuerunt, animum meum mitto. Demetrium, virorum optimum, €mecum circumfero et relictis conchyliatis cum illo seminudo €loquor, illum admiror. Quidni admirer? vidi nihil ei deesse. €Contemnere aliquis omnia potest, omnia habere nemo potest: €brevissima ad divitias per contemptum divitiarum via est. €Demetrius autem noster sic vivit, non tamquam contempserit €omnia, sed tamquam aliis habenda permiserit. Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER SEPTIMVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Moleste fero decessisse Flaccum, amicum tuum, plus tamen €aequo dolere te nolo. Illud, ut non doleas, vix audebo exigere; €et esse melius scio. Sed cui ista firmitas animi continget nisi þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨¿„iam multum supra fortunam elato? illum quoque ista res €vellicabit, sed tantum vellicabit. Nobis autem ignosci potest €prolapsis ad lacrimas, si non nimiae decucurrerunt, si ipsi €illas repressimus. Nec sicci sint oculi amisso amico nec fluant; lacrimandum est, non plorandum. Duram tibi legem videor €ponere, cum poetarum Graecorum maximus ius flendi €dederit in unum dumtaxat diem, cum dixerit etiam Niobam €de cibo cogitasse? Quaeris unde sint lamentationes, unde €inmodici fletus? per lacrimas argumenta desiderii quaerimus €et dolorem non sequimur sed ostendimus; nemo tristis sibi €est. O infelicem stultitiam! est aliqua et doloris ambitio. 'Quid ergo?' inquis 'obliviscar amici?' Brevem illi apud te €memoriam promittis, si cum dolore mansura est: iam istam €frontem ad risum quaelibet fortuita res transferet. Non €differo in longius tempus quo desiderium omne mulcetur, €quo etiam acerrimi luctus residunt: cum primum te obser-€vare desieris, imago ista tristitiae discedet. Nunc ipse custodis €dolorem tuum; sed custodienti quoque elabitur, eoque citius quo est acrior desinit. Id agamus ut iucunda nobis amis-€sorum fiat recordatio. Nemo libenter ad id redit quod non @1 €sine tormento cogitaturus est, sicut illud fieri necesse est, ut €cum aliquo nobis morsu amissorum quos amavimus nomen €occurrat; sed hic quoque morsus habet suam voluptatem. Nam, ut dicere solebat Attalus noster, 'sic amicorum defun-€ctorum memoria iucunda est quomodo poma quaedam sunt €suaviter aspera, quomodo in vino nimis veteri ipsa nos €amaritudo delectat; cum vero intervenit spatium, omne €quod angebat extinguitur et pura ad nos voluptas venit'. Si illi credimus, 'amicos incolumes cogitare melle ac placenta €frui est: eorum qui fuerunt retractatio non sine acerbitate €quadam iuvat. Quis autem negaverit haec acria quoque et habentia austeritatis aliquid stomachum excitare?' Ego non €idem sentio: mihi amicorum defunctorum cogitatio dulcis €ac blanda est; habui enim illos tamquam amissurus, amisi €tamquam habeam. €@@Fac ergo, mi Lucili, quod aequitatem tuam decet, desine €beneficium fortunae male interpretari: abstulit, sed dedit. Ideo amicis avide fruamur quia quamdiu contingere hoc €possit incertum est. Cogitemus quam saepe illos reliquerimus €in aliquam peregrinationem longinquam exituri, quam saepe €eodem morantes loco non viderimus: intellegemus plus nos temporis in vivis perdidisse. Feras autem hos qui neglegen-€tissime amicos habent, miserrime lugent, nec amant quem-€quam nisi perdiderunt? ideoque tunc effusius maerent quia €verentur ne dubium sit an amaverint; sera indicia adfectus sui quaerunt. Si habemus alios amicos, male de iis et meremur €et existimamus, qui parum valent in unius elati solacium; €si non habemus, maiorem iniuriam ipsi nobis fecimus quam @1 €a fortuna accepimus: illa unum abstulit, nos quemcumque non fecimus. Deinde ne unum quidem nimis amavit qui plus €quam unum amare non potuit. Si quis despoliatus amissa €unica tunica conplorare se malit quam circumspicere quo-€modo frigus effugiat et aliquid inveniat quo tegat scapulas, €nonne tibi videatur stultissimus? Quem amabas extulisti: €quaere quem ames. Satius est amicum reparare quam flere. @@Scio pertritum iam hoc esse quod adiecturus sum, non €ideo tamen praetermittam quia ab omnibus dictum est: €finem dolendi etiam qui consilio non fecerat tempore in-€venit. Turpissimum autem est in homine prudente remedium €maeroris lassitudo maerendi: malo relinquas dolorem quam €ab illo relinquaris; et quam primum id facere desiste quod, etiam si voles, diu facere non poteris. Annum feminis ad €lugendum constituere maiores, non ut tam diu lugerent, sed €ne diutius: viris nullum legitimum tempus est, quia nullum €honestum. Quam tamen mihi ex illis mulierculis dabis vix €retractis a rogo, vix a cadavere revulsis, cui lacrimae in totum €mensem duraverint? Nulla res citius in odium venit quam €dolor, qui recens consolatorem invenit et aliquos ad se €adducit, inveteratus vero deridetur, nec inmerito; aut enim €simulatus aut stultus est. @@Haec tibi scribo, is qui Annaeum Serenum carissimum €mihi tam inmodice flevi ut, quod minime velim, inter €exempla sim eorum quos dolor vicit. Hodie tamen factum €meum damno et intellego maximam mihi causam sic lugendi €fuisse quod numquam cogitaveram mori eum ante me posse. €Hoc unum mihi occurrebat, minorem esse et multo mino-rem_tamquam ordinem fata servarent! Itaque adsidue cogi- @1 €temus tam de nostra quam omnium quos diligimus mortali-€tate. Tunc ego debui dicere, 'minor est Serenus meus: quid €ad rem pertinet? post me mori debet, sed ante me potest'. €Quia non feci, inparatum subito fortuna percussit. Nunc €cogito omnia et mortalia esse et incerta lege mortalia; hodie fieri potest quidquid umquam potest. Cogitemus ergo, Lucili €carissime, cito nos eo perventuros quo illum pervenisse mae-€remus; et fortasse, si modo vera sapientium fama est recipit-€que nos locus aliquis, quem putamus perisse praemissus est. €Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Fuisti here nobiscum. Potes queri, si here tantum; ideo €adieci 'nobiscum'; mecum enim semper es. Intervenerant €quidam amici propter quos maior fumus fieret, non hic qui €erumpere ex lautorum culinis et terrere vigiles solet, sed hic modicus qui hospites venisse significet. Varius nobis fuit €sermo, ut in convivio, nullam rem usque ad exitum adducens €sed aliunde alio transiliens. Lectus est deinde liber Quinti €Sextii patris, magni, si quid mihi credis, viri, et licet neget Stoici. Quantus in illo, di boni, vigor est, quantum animi! €Hoc non in omnibus philosophis invenies: quorundam scripta €clarum habentium nomen exanguia sunt. Instituunt, dispu-€tant, cavillantur, non faciunt animum quia non habent: €cum legeris Sextium, dices, 'vivit, viget, liber est, supra hominem est, dimittit me plenum ingentis fiduciae'. In qua €positione mentis sim cum hunc lego fatebor tibi: libet omnis €casus provocare, libet exclamare, 'quid cessas, fortuna? con- @1 €gredere: paratum vides'. Illius animum induo qui quaerit €ubi se experiatur, ubi virtutem suam ostendat, €@@@@spumantemque dari pecora inter inertia votis €@@@@optat aprum aut fulvum descendere monte leonem. Libet aliquid habere quod vincam, cuius patientia exercear. €Nam hoc quoque egregium Sextius habet, quod et ostendet €tibi beatae vitae magnitudinem et desperationem eius non €faciet: scies esse illam in excelso, sed volenti penetrabilem. Hoc idem virtus tibi ipsa praestabit, ut illam admireris et €tamen speres. Mihi certe multum auferre temporis solet €contemplatio ipsa sapientiae; non aliter illam intueor obstu-€pefactus quam ipsum interim mundum, quem saepe tam-quam spectator novus video. Veneror itaque inventa sapien-€tiae inventoresque; adire tamquam multorum hereditatem €iuvat. Mihi ista adquisita, mihi laborata sunt. Sed agamus €bonum patrem familiae, faciamus ampliora quae accepimus; €maior ista hereditas a me ad posteros transeat. Multum adhuc €restat operis multumque restabit, nec ulli nato post mille saecula praecludetur occasio aliquid adhuc adiciendi. Sed €etiam si omnia a veteribus inventa sunt, hoc semper novum €erit, usus et inventorum ab aliis scientia ac dispositio. Puta €relicta nobis medicamenta quibus sanarentur oculi: non opus €est mihi alia quaerere, sed haec tamen morbis et temporibus €aptanda sunt. Hoc asperitas oculorum conlevatur; hoc pal-€pebrarum crassitudo tenuatur; hoc vis subita et umor averti-€tur; hoc acuetur visus: teras ista oportet et eligas tempus, €adhibeas singulis modum. Animi remedia inventa sunt ab @1 €antiquis; quomodo autem admoveantur aut quando nostri operis est quaerere. Multum egerunt qui ante nos fuerunt, €sed non peregerunt. Suspiciendi tamen sunt et ritu deorum €colendi. Quidni ego magnorum virorum et imagines habeam €incitamenta animi et natales celebrem? quidni ego illos €honoris causa semper appellem? Quam venerationem prae-€ceptoribus meis debeo, eandem illis praeceptoribus generis humani, a quibus tanti boni initia fluxerunt. Si consulem €videro aut praetorem, omnia quibus honor haberi honori €solet faciam: equo desiliam, caput adaperiam, semita cedam. þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨À˜Š„Quid ergo? Marcum Catonem utrumque et Laelium Sapien-€tem et Socraten cum Platone et Zenonem Cleanthenque €in animum meum sine dignatione summa recipiam? Ego vero €illos veneror et tantis nominibus semper adsurgo. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Hesternum diem divisi cum mala valetudine: antemeri-€dianum illa sibi vindicavit, postmeridiano mihi cessit. Itaque €lectione primum temptavi animum; deinde, cum hanc re-€cepisset, plus illi imperare ausus sum, immo permittere: €aliquid scripsi et quidem intentius quam soleo, dum cum €materia difficili contendo et vinci nolo, donec intervenerunt €amici qui mihi vim adferrent et tamquam aegrum intem-perantem coercerent. In locum stili sermo successit, ex quo €eam partem ad te perferam quae in lite est. Te arbitrum ad-€diximus. Plus negotii habes quam existimas: triplex causa est. €@@Dicunt, ut scis, Stoici nostri duo esse in rerum natura ex €quibus omnia fiant, causam et materiam. Materia iacet iners, €res ad omnia parata, cessatura si nemo moveat; causa autem, €id est ratio, materiam format et quocumque vult versat, ex @1 €illa varia opera producit. Esse ergo debet unde fiat aliquid, deinde a quo fiat: hoc causa est, illud materia. Omnis ars €naturae imitatio est; itaque quod de universo dicebam ad €haec transfer quae ab homine facienda sunt. Statua et €materiam habuit quae pateretur artificem, et artificem qui €materiae daret faciem; ergo in statua materia aes fuit, causa €opifex. Eadem condicio rerum omnium est: ex eo constant €quod fit, et ex eo quod facit. @@Stoicis placet unam causam esse, id quod facit. Aristoteles €putat causam tribus modis dici: 'prima' inquit 'causa est €ipsa materia, sine qua nihil potest effici; secunda opifex; €tertia est forma, quae unicuique operi inponitur tamquam €statuae'. Nam hanc Aristoteles 'idos' vocat. 'Quarta quoque' inquit 'his accedit, propositum totius operis.' Quid sit hoc €aperiam. Aes prima statuae causa est; numquam enim facta €esset, nisi fuisset id ex quo funderetur ducereturve. Secunda €causa artifex est; non potuisset enim aes illud in habitum €statuae figurari, nisi accessissent peritae manus. Tertia causa €est forma; neque enim statua ista 'doryphoros' aut 'dia-€dumenos' vocaretur, nisi haec illi esset inpressa facies. Quarta €causa est faciendi propositum; nam nisi hoc fuisset, facta non esset. Quid est propositum? quod invitavit artificem, quod €ille secutus fecit: vel pecunia est haec, si venditurus fabri-€cavit, vel gloria, si laboravit in nomen, vel religio, si donum €templo paravit. Ergo et haec causa est propter quam fit: an €non putas inter causas facti operis esse numerandum quo €remoto factum non esset? @@His quintam Plato adicit exemplar, quam ipse 'idean' @1 €vocat; hoc est enim ad quod respiciens artifex id quod destina-€bat effecit. Nihil autem ad rem pertinet utrum foris habeat €exemplar ad quod referat oculos an intus, quod ibi ipse €concepit et posuit. Haec exemplaria rerum omnium deus €intra se habet numerosque universorum quae agenda sunt €et modos mente conplexus est; plenus his figuris est quas €Plato 'ideas' appellat, inmortales, inmutabiles, infatigabiles. €Itaque homines quidem pereunt, ipsa autem humanitas, ad €quam homo effingitur, permanet, et hominibus laborantibus, intereuntibus, illa nihil patitur. Quinque ergo causae sunt, ut €Plato dicit: id ex quo, id a quo, id in quo, id ad quod, id €propter quod; novissime id quod ex his est. Tamquam in €statua (quia de hac loqui coepimus) id ex quo aes est, id a quo €artifex est, id in quo forma est quae aptatur illi, id ad quod €exemplar est quod imitatur is qui facit, id propter quod €facientis propositum est, id quod ex istis est ipsa statua [2est]2. Haec omnia mundus quoque, ut ait Plato, habet: facientem, €hic deus est; ex quo fit, haec materia est; formam, haec est €habitus et ordo mundi quem videmus; exemplar, scilicet ad €quod deus hanc magnitudinem operis pulcherrimi fecit; propositum, propter quod fecit. Quaeris quod sit propositum €deo? bonitas. Ita certe Plato ait: 'quae deo faciendi mundum €fuit causa? bonus est; bono nulla cuiusquam boni invidia est; €fecit itaque quam optimum potuit'. €@@Fer ergo iudex sententiam et pronuntia quis tibi videatur €verisimillimum dicere, non quis verissimum dicat; id enim €tam supra nos est quam ipsa veritas. @@Haec quae ab Aristotele et Platone ponitur turba causarum @1 €aut nimium multa aut nimium pauca conprendit. Nam si €quocumque remoto quid effici non potest, id causam iudicant €esse faciendi, pauca dixerunt. Ponant inter causas tempus: €nihil sine tempore potest fieri. Ponant locum: si non fuerit €ubi fiat aliquid, ne fiet quidem. Ponant motum: nihil sine €hoc nec fit nec perit; nulla sine motu ars, nulla mutatio est. Sed nos nunc primam et generalem quaerimus causam. Haec €simplex esse debet; nam et materia simplex est. Quaerimus €quid sit causa? ratio scilicet faciens, id est deus; ista enim €quaecumque rettulistis non sunt multae et singulae causae, sed ex una pendent, ex ea quae facit. Formam dicis causam €esse? hanc inponit artifex operi: pars causae est, non causa. €Exemplar quoque non est causa, sed instrumentum causae €necessarium. Sic necessarium est exemplar artifici quomodo €scalprum, quomodo lima: sine his procedere ars non potest, non tamen hae partes artis aut causae sunt. 'Propositum' €inquit 'artificis, propter quod ad faciendum aliquid accedit, €causa est.' Ut sit causa, non est efficiens causa, sed super-€veniens. Hae autem innumerabiles sunt: nos de causa generali €quaerimus. Illud vero non pro solita ipsis subtilitate dixerunt, €totum mundum et consummatum opus causam esse; multum €enim interest inter opus et causam operis. @@Aut fer sententiam aut, quod facilius in eiusmodi rebus est, €nega tibi liquere et nos reverti iube. 'Quid te' inquis 'delectat €tempus inter ista conterere, quae tibi nullum adfectum €eripiunt, nullam cupiditatem abigunt?' Ego quidem %peiora% €illa ago ac tracto quibus pacatur animus, et me prius scrutor, @1 deinde hunc mundum. Ne nunc quidem tempus, ut existimas, €perdo; ista enim omnia, si non concidantur nec in hanc sub-€tilitatem inutilem distrahantur, attollunt et levant animum, €qui gravi sarcina pressus explicari cupit et reverti ad illa €quorum fuit. Nam corpus hoc animi pondus ac poena est; €premente illo urguetur, in vinclis est, nisi accessit philo-€sophia et illum respirare rerum naturae spectaculo iussit et €a terrenis ad divina dimisit. Haec libertas eius est, haec €evagatio; subducit interim se custodiae in qua tenetur et caelo reficitur. Quemadmodum artifices [ex] alicuius rei €subtilioris quae intentione oculos defetigat, si malignum €habent et precarium lumen, in publicum prodeunt et in €aliqua regione ad populi otium dedicata oculos libera luce €delectant, sic animus in hoc tristi et obscuro domicilio clusus, €quotiens potest, apertum petit et in rerum naturae contem-platione requiescit. Sapiens adsectatorque sapientiae ad-€haeret quidem in corpore suo, sed optima sui parte abest et €cogitationes suas ad sublimia intendit. Velut sacramento €rogatus hoc quod vivit stipendium putat; et ita formatus €est ut illi nec amor vitae nec odium sit, patiturque mortalia quamvis sciat ampliora superesse. Interdicis mihi inspe-€ctione rerum naturae, a toto abductum redigis in partem? €Ego non quaeram quae sint initia universorum? quis rerum €formator? quis omnia in uno mersa et materia inerti con-€voluta discreverit? Non quaeram quis sit istius artifex mundi? €qua ratione tanta magnitudo in legem et ordinem venerit? €quis sparsa collegerit, confusa distinxerit, in una deformitate €iacentibus faciem diviserit? unde lux tanta fundatur? ignis @1 sit, an aliquid igne lucidius? Ego ista non quaeram? ego €nesciam unde descenderim? semel haec mihi videnda sint, €an saepe nascendum? quo hinc iturus sim? quae sedes ex-€pectet animam solutam legibus servitutis humanae? Vetas €me caelo interesse, id est iubes me vivere capite demisso? Maior sum et ad maiora genitus quam ut mancipium sim €mei corporis, quod equidem non aliter aspicio quam vinclum €aliquod libertati meae circumdatum; hoc itaque oppono þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Á˜•„fortunae, in quo resistat, nec per illud ad me ullum transire €vulnus sino. Quidquid in me potest iniuriam pati hoc est: in hoc obnoxio domicilio animus liber habitat. Numquam me €caro ista conpellet ad metum, numquam ad indignam bono si-€mulationem; numquam in honorem huius corpusculi mentiar. €Cum visum erit, distraham cum illo societatem; et nunc tamen, €dum haeremus, non erimus aequis partibus socii: animus ad €se omne ius ducet. Contemptus corporis sui certa libertas est. @@Ut ad propositum revertar, huic libertati multum conferet €et illa de qua modo loquebamur inspectio; nempe universa €ex materia et ex deo constant. Deus ista temperat quae €circumfusa rectorem sequuntur et ducem. Potentius autem €est ac pretiosius quod facit, quod est deus, quam materia patiens dei. Quem in hoc mundo locum deus obtinet, hunc €in homine animus; quod est illic materia, id in nobis corpus €est. Serviant ergo deteriora melioribus; fortes simus adversus €fortuita; non contremescamus iniurias, non vulnera, non vin-€cula, non egestatem. Mors quid est? aut finis aut transitus. €Nec desinere timeo (idem est enim quod non coepisse), nec €transire, quia nusquam tam anguste ero. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Claranum condiscipulum meum vidi post multos annos: €non, puto, expectas ut adiciam senem, sed mehercules viridem €animo ac vigentem et cum corpusculo suo conluctantem. In-€ique enim se natura gessit et talem animum male conlocavit; €aut fortasse voluit hoc ipsum nobis ostendere, posse ingenium €fortissimum ac beatissimum sub qualibet cute latere. Vicit €tamen omnia inpedimenta et ad cetera contemnenda a con-temptu sui venit. Errare mihi visus est qui dixit €@@@@gratior et pulchro veniens e corpore virtus. €Non enim ullo honestamento eget: ipsa magnum sui decus €est et corpus suum consecrat. Aliter certe Claranum nostrum €coepi intueri: formosus mihi videtur et tam rectus corpore quam est animo. Potest ex casa vir magnus exire, potest et ex €deformi humilique corpusculo formosus animus ac magnus. €Quosdam itaque mihi videtur in hoc tales natura generare, €ut adprobet virtutem omni loco nasci. Si posset per se nudos €edere animos, fecisset; nunc quod amplius est facit: quosdam €enim edit corporibus inpeditos, sed nihilominus perrumpentis obstantia. Claranus mihi videtur in exemplar editus, ut scire €possemus non deformitate corporis foedari animum, sed €pulchritudine animi corpus ornari. €@@Quamvis autem paucissimos una fecerimus dies, tamen @1 €multi nobis sermones fuerunt, quos subinde egeram et ad te permittam. Hoc primo die quaesitum est, quomodo possint €paria bona esse, si triplex eorum condicio est. Quaedam, ut €nostris videtur, prima bona sunt, tamquam gaudium, pax, €salus patriae; quaedam secunda, in materia infelici expressa, €tamquam tormentorum patientia et in morbo gravi tem-€perantia. Illa bona derecto optabimus nobis, haec, si necesse €erit. Sunt adhuc tertia, tamquam modestus incessus et €compositus ac probus vultus et conveniens prudenti viro gestus. Quomodo ista inter se paria esse possunt, cum alia €optanda sint, alia aversanda? €@@Si volumus ista distinguere, ad primum bonum revertamur €et consideremus id quale sit. Animus intuens vera, peritus €fugiendorum ac petendorum, non ex opinione sed ex natura €pretia rebus inponens, toti se inserens mundo et in omnis €eius actus contemplationem suam mittens, cogitationibus €actionibusque intentus ex aequo, magnus ac vehemens, €asperis blandisque pariter invictus, neutri se fortunae €summittens, supra omnia quae contingunt acciduntque emi-€nens, pulcherrimus, ordinatissimus cum decore tum viribus, €sanus ac siccus, inperturbatus intrepidus, quem nulla vis €frangat, quem nec attollant fortuita nec deprimant_talis animus virtus est. Haec eius est facies, si sub unum veniat €aspectum et semel tota se ostendat. Ceterum multae eius €species sunt, quae pro vitae varietate et pro actionibus €explicantur: nec minor fit aut maior ipsa. Decrescere enim €summum bonum non potest nec virtuti ire retro licet; sed €in alias atque alias qualitates convertitur, ad rerum quas actura est habitum figurata. Quidquid attigit in similitu- @1 €dinem sui adducit et tinguit; actiones, amicitias, interdum €domos totas quas intravit disposuitque condecorat; quidquid €tractavit, id amabile, conspicuum, mirabile facit. Itaque vis €eius et magnitudo ultra non potest surgere, quando incremen-€tum maximo non est: nihil invenies rectius recto, non magis quam verius vero, quam temperato temperatius. Omnis in €modo est virtus; modo certa mensura est; constantia non €habet quo procedat, non magis quam fiducia aut veritas aut €fides. Quid accedere perfecto potest? nihil, aut perfectum €non erat cui accessit; ergo ne virtuti quidem, cui si quid adici €potest, defuit. Honestum quoque nullam accessionem recipit; €honestum est enim propter ista quae rettuli. Quid porro? €decorum et iustum et legitimum non eiusdem esse formae €putas, certis terminis conprehensum? Crescere posse in-perfectae rei signum est. Bonum omne in easdem cadit leges: €iuncta est privata et publica utilitas, tam mehercules quam €inseparabile est laudandum petendumque. Ergo virtutes inter €se pares sunt et opera virtutis et omnes homines quibus illae contigere. Satorum vero animaliumque virtutes, cum mor-€tales sint, fragiles quoque caducaeque sunt et incertae; €exiliunt residuntque et ideo non eodem pretio aestimantur. €Una inducitur humanis virtutibus regula; una enim est ratio €recta simplexque. Nihil est divino divinius, caelesti caelestius. Mortalia minuuntur cadunt, deteruntur crescunt, exhauri-€untur implentur; itaque illis in tam incerta sorte inaequalitas €est: divinorum una natura est. Ratio autem nihil aliud est €quam in corpus humanum pars divini spiritus mersa; si ratio €divina est, nullum autem bonum sine ratione est, bonum @1 €omne divinum est. Nullum porro inter divina discrimen est; €ergo nec inter bona. Paria itaque sunt et gaudium et fortis €atque obstinata tormentorum perpessio; in utroque enim €eadem est animi magnitudo, in altero remissa et laxa, in altero pugnax et intenta. Quid? tu non putas parem esse €virtutem eius qui fortiter hostium moenia expugnat, et eius €qui obsidionem patientissime sustinet? [et] Magnus Scipio, €qui Numantiam cludit et conprimit cogitque invictas manus €in exitium ipsas suum verti, magnus ille obsessorum animus, €qui scit non esse clusum cui mors aperta est, et in complexu €libertatis expirat. Aeque reliqua quoque inter se paria sunt, €tranquillitas, simplicitas, liberalitas, constantia, aequanimi-€tas, tolerantia; omnibus enim istis una virtus subest, quae €animum rectum et indeclinabilem praestat. @@'Quid ergo? nihil interest inter gaudium et dolorum in-€flexibilem patientiam?' Nihil, quantum ad ipsas virtutes: €plurimum inter illa in quibus virtus utraque ostenditur; in €altero enim naturalis est animi remissio ac laxitas, in altero €contra naturam dolor. Itaque media sunt haec quae pluri-mum intervalli recipiunt: virtus in utroque par est. Virtutem €materia non mutat: nec peiorem facit dura ac difficilis nec €meliorem hilaris et laeta; necessest ergo par sit. In utraque €enim quod fit aeque recte fit, aeque prudenter, aeque honeste; €ergo aequalia sunt bona, ultra quae nec hic potest se melius €in hoc gaudio gerere nec ille melius in illis cruciatibus; duo autem quibus nihil fieri melius potest paria sunt. Nam si quae @1 €extra virtutem posita sunt aut minuere illam aut augere €possunt, desinit unum bonum esse quod honestum. Si hoc €concesseris, omne honestum peri=t. Quare? dicam: quia nihil €honestum est quod ab invito, quod a coacto fit; omne €honestum voluntarium est. Admisce illi pigritiam, querelam, €tergiversationem, metum: quod habet in se optimum perdidit, €sibi placere. Non potest honestum esse quod non est liberum; nam quod timet servit. Honestum omne securum est, tran-€quillum est: si recusat aliquid, si conplorat, si malum iudicat, €perturbationem recepit et in magna discordia volutatur; hinc €enim species recti vocat, illinc suspicio mali retrahit. Itaque €qui honeste aliquid facturus est, quidquid opponitur, id þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Â˜‘†etiam si incommodum putat, malum non putet, velit, libens €faciat. Omne honestum iniussum incoactumque est, sincerum €et nulli malo mixtum. @@Scio quid mihi responderi hoc loco possit: 'hoc nobis €persuadere conaris, nihil interesse utrum aliquis in gaudio €sit an in eculeo iaceat ac tortorem suum lasset?'. Poteram €respondere: Epicurus quoque ait sapientem, si in Phalaridis €tauro peruratur, exclamaturum, 'dulce est et ad me nihil €pertinet'. Quid miraris si ego paria bona dico [2alterius in €convivio iacentis,]2 alterius inter tormenta fortissime stantis, €cum quod incredibilius est dicat Epicurus, dulce esse torreri? Sed hoc respondeo, plurimum interesse inter gaudium et €dolorem; si quaeratur electio, alterum petam, alterum vitabo: €illud secundum naturam est, hoc contra. Quamdiu sic aesti-€mantur, magno inter se dissident spatio: cum ad virtutem @1 €ventum est, utraque par est, et quae per laeta procedit et quae per tristia. Nullum habet momentum vexatio et dolor €et quidquid aliud incommodi est; virtute enim obruitur. €Quemadmodum minuta lumina claritas solis obscurat, sic €dolores, molestias, iniurias virtus magnitudine sua elidit atque €opprimit; et quocumque adfulsit, ibi quidquid sine illa ap-€paret extinguitur, nec magis ullam portionem habent in-€commoda, cum in virtutem inciderunt, quam in mari nimbus. Hoc ut scias ita esse, ad omne pulchrum vir bonus sine ulla €cunctatione procurret: stet illic licet carnifex, stet tortor €atque ignis, perseverabit nec quid passurus sed quid facturus €sit aspiciet, et se honestae rei tamquam bono viro credet; €utilem illam sibi iudicabit, tutam, prosperam. Eundem locum €habebit apud illum honesta res, sed tristis atque aspera, quem vir bonus pauper aut exul [2aut exilis]2 ac pallidus. Agedum €pone ex alia parte virum bonum divitiis abundantem, ex €altera nihil habentem, sed in se omnia: uterque aeque vir €bonus erit, etiam si fortuna dispari utetur. Idem, ut dixi, in €rebus iudicium est quod in hominibus: aeque laudabilis €virtus est in corpore valido ac libero posita quam in morbido ac vincto. Ergo tuam quoque virtutem non magis laudabis €si corpus illi tuum integrum fortuna praestiterit quam si ex €aliqua parte mutilatum: alioqui hoc erit ex servorum habitu €dominum aestimare. Omnia enim ista in quae dominium €casus exercet serva sunt, pecunia et corpus et honores, in-€becilla, fluida, mortalia, possessionis incertae: illa rursus @1 €libera et invicta opera virtutis, quae non ideo magis adpetenda €sunt si benignius a fortuna tractantur, nec minus si aliqua iniquitate rerum premuntur. Quod amicitia in hominibus €est, hoc in rebus adpetitio. Non, puto, magis amares virum €bonum locupletem quam pauperem, nec robustum et lacer-€tosum quam gracilem et languidi corporis; ergo ne rem qui-€dem magis adpetes aut amabis hilarem ac pacatam quam distractam et operosam. Aut si hoc est, magis diliges ex €duobus aeque bonis viris nitidum et unctum quam pulveru-€lentum et horrentem; deinde hoc usque pervenies ut magis €diligas integrum omnibus membris et inlaesum quam debilem €aut luscum; paulatim fastidium tuum illo usque procedet €ut ex duobus aeque iustis ac prudentibus comatum et crispu-€lum malis. Ubi par in utroque virtus est, non comparet €aliarum rerum inaequalitas; omnia enim alia non partes sed accessiones sunt. Num quis tam iniquam censuram inter €suos agit ut sanum filium quam aegrum magis diligat, pro-€cerumve et excelsum quam brevem aut modicum? Fetus suos €non distinguunt ferae et se in alimentum pariter omnium €sternunt; aves ex aequo partiuntur cibos. Ulixes ad Ithacae €suae saxa sic properat quemadmodum Agamemnon ad €Mycenarum nobiles muros; nemo enim patriam quia magna est amat, sed quia sua. Quorsus haec pertinent? ut scias €virtutem omnia opera velut fetus suos isdem oculis intueri, €aeque indulgere omnibus, et quidem inpensius laborantibus, €quoniam quidem etiam parentium amor magis in ea quorum €miseretur inclinat. Virtus quoque opera sua quae videt adfici €et premi non magis amat, sed parentium bonorum more €magis conplectitur ac fovet. @@Quare non est ullum bonum altero maius? quia non est @1 €quicquam apto aptius, quia plano nihil est planius. Non €potes dicere hoc magis par esse alicui quam illud; ergo nec honesto honestius quicquam est. Quod si par omnium virtu-€tum natura est, tria genera bonorum in aequo sunt. Ita dico: €in aequo est moderate gaudere et moderate dolere. Laetitia €illa non vincit hanc animi firmitatem sub tortore gemitus €devorantem: illa bona optabilia, haec mirabilia sunt, utraque €nihilominus paria, quia quidquid incommodi est vi tanto maioris boni tegitur. Quisquis haec inparia iudicat ab ipsis €virtutibus avertit oculos et exteriora circumspicit. Bona vera €idem pendent, idem patent: illa falsa multum habent vani; €itaque speciosa et magna contra visentibus, cum ad pondus revocata sunt, fallunt. Ita est, mi Lucili: quidquid vera ratio €commendat solidum et aeternum est, firmat animum attol-€litque semper futurum in excelso: illa quae temere laudantur €et vulgi sententia bona sunt inflant inanibus laetos; rursus €ea quae timentur tamquam mala iniciunt formidinem menti-€bus et illas non aliter quam animalia specie periculi agitant. Utraque ergo res sine causa animum et diffundit et mordet: €nec illa gaudio nec haec metu digna est. Sola ratio inmuta-€bilis et iudicii tenax est; non enim servit sed imperat sensi-€bus. Ratio rationi par est, sicut rectum recto; ergo et virtus €virtuti; nihil enim aliud est virtus quam recta ratio. Omnes €virtutes rationes sunt; rationes sunt, si rectae sunt; si rectae sunt, et pares sunt. Qualis ratio est, tales et actiones sunt; €ergo omnes pares sunt; nam cum similes rationi sint, similes €et inter se sunt. Pares autem actiones inter se esse dico qua @1 €honestae rectaeque sunt; ceterum magna habebunt discrimina €variante materia, quae modo latior est, modo angustior, modo €inlustris, modo ignobilis, modo ad multos pertinens, modo ad €paucos. In omnibus tamen istis id quod optimum est par est: honestae sunt. Tamquam viri boni omnes pares sunt qua €boni sunt, sed habent differentias aetatis: alius senior est, €alius iunior; habent corporis: alius formosus, alius deformis €est; habent fortunae: ille dives, hic pauper est, ille gratiosus, €potens, urbibus notus et populis, hic ignotus plerisque et €obscurus. Sed per illud quo boni sunt pares sunt. @@De bonis ac malis sensus non iudicat; quid utile sit, quid €inutile, ignorat. Non potest ferre sententiam nisi in rem €praesentem perductus est; nec futuri providus est nec prae-€teriti memor; quid sit consequens nescit. Ex hoc autem rerum €ordo seriesque contexitur et unitas vitae per rectum iturae. €Ratio ergo arbitra est bonorum ac malorum; aliena et ex-€terna pro vilibus habet, et ea quae neque bona sunt neque €mala accessiones minimas ac levissimas iudicat; omne enim illi bonum in animo est. Ceterum bona quaedam prima ex-€istimat, ad quae ex proposito venit, tamquam victoriam, €bonos liberos, salutem patriae; quaedam secunda, quae non €apparent nisi in rebus adversis, tamquam aequo animo pati €morbum, ignem, exilium; quaedam media, quae nihilo €magis secundum naturam sunt quam contra naturam, tam-€quam prudenter ambulare, composite sedere. Non enim minus secundum naturam est sedere quam stare aut ambulare. Duo €illa bona superiora diversa sunt: prima enim secundum @1 €naturam sunt, gaudere liberorum pietate, patriae incolu-€mitate; secunda contra naturam sunt, fortiter obstare tor-mentis et sitim perpeti morbo urente praecordia. 'Quid €ergo? aliquid contra naturam bonum est?' Minime; sed id €aliquando contra naturam est in quo bonum illud existit. €Vulnerari enim et subiecto igne tabescere et adversa valetu-€dine adfligi contra naturam est, sed inter ista servare animum infatigabilem secundum naturam est. Et ut quod volo ex-€primam breviter, materia boni aliquando contra naturam €est, bonum numquam, quoniam bonum sine ratione nullum €est, sequitur autem ratio naturam. 'Quid est ergo ratio?' €Naturae imitatio. 'Quod est summum hominis bonum?' Ex €naturae voluntate se gerere. þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Â˜¨@@'Non est' inquit 'dubium quin felicior pax sit numquam €lacessita quam multo reparata sanguine. Non est dubium' €inquit 'quin felicior res sit inconcussa valetudo quam ex €gravibus morbis et extrema minitantibus in tutum vi quadam €et patientia educta. Eodem modo non erit dubium quin €maius bonum sit gaudium quam obnixus animus ad per-petiendos cruciatus vulnerum aut ignium.' Minime; illa €enim quae fortuita sunt plurimum discriminis recipiunt; €aestimantur enim utilitate sumentium. Bonorum unum €propositum est consentire naturae; hoc [contingere] in omni-€bus par est. Cum alicuius in senatu sententiam sequimur, €non potest dici: ille magis adsentitur quam ille. Ab omnibus €in eandem sententiam itur. Idem de virtutibus dico: omnes €naturae adsentiuntur. Idem de bonis dico: omnia naturae adsentiuntur. Alter adulescens decessit, alter senex, aliquis @1 €protinus infans, cui nihil amplius contigit quam prospicere €vitam: omnes hi aeque fuere mortales, etiam si mors aliorum €longius vitam passa est procedere, aliorum in medio flore praecidit, aliorum interrupit ipsa principia. Alius inter €cenandum solutus est; alterius continuata mors somno est; €aliquem concubitus extinxit. His oppone ferro transfossos €aut exanimatos serpentium morsu aut fractos ruina aut per €longam nervorum contractionem extortos minutatim. Ali-€quorum melior dici, aliquorum peior potest exitus: mors €quidem omnium par est. Per quae veniunt diversa sunt; in €[id] quod desinunt unum est. Mors nulla maior aut minor €est; habet enim eundem in omnibus modum, finisse vitam. Idem tibi de bonis dico: hoc bonum inter meras voluptates, €hoc est inter tristia et acerba; illud fortunae indulgentiam €rexit, hoc violentiam domuit: utrumque aeque bonum est, €quamvis illud plana et molli via ierit, hoc aspera. Idem enim €finis omnium est: bona sunt, laudanda sunt, virtutem ratio-€nemque comitantur; virtus aequat inter se quidquid agnoscit. @@Nec est quare hoc inter nostra placita mireris: apud Epi-€curum duo bona sunt, ex quibus summum illud beatumque €componitur, ut corpus sine dolore sit, animus sine perturba-€tione. Haec bona non crescunt si plena sunt: quo enim crescet €quod plenum est? Dolore corpus caret: quid ad hanc accedere €indolentiam potest? Animus constat sibi et placidus est: quid accedere ad hanc tranquillitatem potest? Quemadmodum @1 €serenitas caeli non recipit maiorem adhuc claritatem in sin-€cerissimum nitorem repurgata, sic hominis corpus animum-€que curantis et bonum suum ex utroque nectentis perfectus €est status, et summam voti sui invenit si nec aestus animo est €nec dolor corpori. Si qua extra blandimenta contingunt, non €augent summum bonum, sed, ut ita dicam, condiunt et €oblectant; absolutum enim illud humanae naturae bonum €corporis et animi pace contentum est. @@Dabo apud Epicurum tibi etiamnunc simillimam huic €nostrae divisionem bonorum. Alia enim sunt apud illum €quae malit contingere sibi, ut corporis quietem ab omni €incommodo liberam et animi remissionem bonorum suorum €contemplatione gaudentis; alia sunt quae, quamvis nolit €accidere, nihilominus laudat et conprobat, tamquam illam €quam paulo ante dicebam malae valetudinis et dolorum €gravissimorum perpessionem, in qua Epicurus fuit illo summo €ac fortunatissimo die suo. Ait enim se vesicae et exulcerati €ventris tormenta tolerare ulteriorem doloris accessionem non €recipientia, esse nihilominus sibi illum beatum diem. Beatum €autem diem agere nisi qui est in summo bono non potest. Ergo et apud Epicurum sunt haec bona, quae malles non €experiri, sed, quia ita res tulit, et amplexanda et laudanda et €exaequanda summis sunt. Non potest dici hoc non esse par €maximis bonum quod beatae vitae clausulam inposuit, cui €Epicurus extrema voce gratias egit. @@Permitte mihi, Lucili virorum optime, aliquid audacius @1 €dicere: si ulla bona maiora esse aliis possent, haec ego quae €tristia videntur mollibus illis et delicatis praetulissem, haec €maiora dixissem. Maius est enim difficilia perfringere quam laeta moderari. Eadem ratione fit, scio, ut aliquis felicitatem €bene et ut calamitatem fortiter ferat. Aeque esse fortis potest €qui pro vallo securus excubuit nullis hostibus castra temptan-€tibus et qui succisis poplitibus in genua se excepit nec arma €dimisit: 'macte virtute esto' sanguinulentis et ex acie redeunti-€bus dicitur. Itaque haec magis laudaverim bona exercitata et fortia et cum fortuna rixata. Ego dubitem quin magis €laudem truncam illam et retorridam manum Mucii quam €cuiuslibet fortissimi salvam? Stetit hostium flammarumque €contemptor et manum suam in hostili foculo destillantem €perspectavit, donec Porsina cuius poenae favebat gloriae invidit et ignem invito eripi iussit. Hoc bonum quidni inter €prima numerem tantoque maius putem quam illa secura et €intemptata fortunae quanto rarius est hostem amissa manu €vicisse quam armata? 'Quid ergo?' inquis 'hoc bonum tibi €optabis?' Quidni? hoc enim nisi qui potest et optare, non potest facere. An potius optem ut malaxandos articulos €exoletis meis porrigam? ut muliercula aut aliquis in mulier-€culam ex viro versus digitulos meos ducat? Quidni ego felici-€orem putem Mucium, quod sic tractavit ignem quasi illam €manum tractatori praestitisset? In integrum restituit quid- @1 €quid erraverat: confecit bellum inermis ac mancus et illa €manu trunca reges duos vicit. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Ut a communibus initium faciam, ver aperire se coepit, €sed iam inclinatum in aestatem, quo tempore calere debebat, €intepuit nec adhuc illi fides est; saepe enim in hiemem €revolvitur. Vis scire quam dubium adhuc sit? nondum me €committo frigidae verae, adhuc rigorem eius infringo. 'Hoc €est' inquis 'nec calidum nec frigidum pati.' Ita est, mi €Lucili: iam aetas mea contenta est suo frigore; vix media €regelatur aestate. Itaque maior pars in vestimentis degitur. Ago gratias senectuti quod me lectulo adfixit: quidni gratias €illi hoc nomine agam? Quidquid debebam nolle, non possum. €Cum libellis mihi plurimus sermo est. Si quando intervene-€runt epistulae tuae, tecum esse mihi videor et sic adficior €animo tamquam tibi non rescribam sed respondeam. Itaque €et de hoc quod quaeris, quasi conloquar tecum, quale sit €una scrutabimur. @@Quaeris an omne bonum optabile sit. 'Si bonum est' inquis €'fortiter torqueri et magno animo uri et patienter aegrotare, €sequitur ut ista optabilia sint; nihil autem video ex istis €voto dignum. Neminem certe adhuc scio eo nomine votum €solvisse quod flagellis caesus esset aut podagra distortus aut eculeo longior factus.' Distingue, mi Lucili, ista, et intelleges €esse in iis aliquid optandum. Tormenta abesse a me velim; €sed si sustinenda fuerint, ut me in illis fortiter, honeste, €animose geram optabo. Quidni ego malim non incidere €bellum? sed si inciderit, ut vulnera, ut famem et omnia quae @1 €bellorum necessitas adfert generose feram optabo. Non sum €tam demens ut aegrotare cupiam; sed si aegrotandum fuerit, €ut nihil intemperanter, nihil effeminate faciam optabo. Ita €non incommoda optabilia sunt, sed virtus qua perferuntur €incommoda. @@Quidam ex nostris existimant omnium istorum fortem €tolerantiam non esse optabilem, sed ne abominandam qui-€dem, quia voto purum bonum peti debet et tranquillum et €extra molestiam positum. Ego dissentio. Quare? primum €quia fieri non potest ut aliqua res bona quidem sit sed opta-€bilis non sit; deinde si virtus optabilis est, nullum autem sine €virtute bonum, et omne bonum optabile est; deinde etiam si * * * tormentorum fortis patientia optabilis est. Etiamnunc €interrogo: nempe fortitudo optabilis est? Atqui pericula €contemnit et provocat; pulcherrima pars eius maximeque €mirabilis illa est, non cedere ignibus, obviam ire vulneribus, €interdum tela ne vitare quidem sed pectore excipere. Si forti-€tudo optabilis est, et tormenta patienter ferre optabile est; €hoc enim fortitudinis pars est. Sed separa ista, ut dixi: nihil €erit quod tibi faciat errorem. Non enim pati tormenta opta-€bile est, sed pati fortiter: illud opto 'fortiter', quod est virtus. 'Quis tamen umquam hoc sibi optavit?' Quaedam vota þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ã—‚aperta et professa sunt, cum particulatim fiunt; quaedam €latent, cum uno voto multa conprensa sunt. Tamquam opto €mihi vitam honestam; vita autem honesta actionibus variis €constat: in hac est Reguli arca, Catonis scissum manu sua @1 €vulnus, Rutili exilium, calix venenatus qui Socraten trans-€tulit e carcere in caelum. Ita cum optavi mihi vitam hone-€stam, et haec optavi sine quibus interdum honesta non potest €esse. @@@@O terque quaterque beati, €@@@@quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis €@@@@contigit oppetere! €Quid interest, optes hoc alicui an optabile fuisse fatearis? Decius se pro re publica devovit et in medios hostes concitato €equo mortem petens inruit. Alter post hunc, paternae virtutis €aemulus, conceptis sollemnibus ac iam familiaribus verbis €in aciem confertissimam incucurrit, de hoc sollicitus tantum, €ut litaret, optabilem rem putans bonam mortem. Dubitas €ergo an optimum sit memorabilem mori et in aliquo opere virtutis? Cum aliquis tormenta fortiter patitur, omnibus €virtutibus utitur. Fortasse una in promptu sit et maxime €appareat, patientia; ceterum illic est fortitudo, cuius patien-€tia et perpessio et tolerantia rami sunt; illic est prudentia, €sine qua nullum initur consilium, quae suadet quod effugere €non possis quam fortissime ferre; illic est constantia, quae €deici loco non potest et propositum nulla vi extorquente €dimittit; illic est individuus ille comitatus virtutum. Quid-€quid honeste fit una virtus facit, sed ex consilii sententia; €quod autem ab omnibus virtutibus conprobatur, etiam si ab €una fieri videtur, optabile est. @@Quid? tu existimas ea tantum optabilia esse quae per €voluptatem et otium veniunt, quae excipiuntur foribus @1 €ornatis? Sunt quaedam tristis vultus bona; sunt quaedam €vota quae non gratulantium coetu, sed adorantium veneran-tiumque celebrantur. Ita tu non putas Regulum optasse ut €ad Poenos perveniret? Indue magni viri animum et ab opini-€onibus vulgi secede paulisper; cape, quantam debes, virtutis €pulcherrimae ac magnificentissimae speciem, quae nobis non ture nec sertis, sed sudore et sanguine colenda est. Aspice €M. Catonem sacro illi pectori purissimas manus admoventem €et vulnera parum alte demissa laxantem. Utrum tandem illi €dicturus es 'vellem quae velles' et 'moleste fero' an 'feliciter quod agis'? Hoc loco mihi Demetrius noster occurrit, qui €vitam securam et sine ullis fortunae incursionibus mare €mortuum vocat. Nihil habere ad quod exciteris, ad quod te €concites, cuius denuntiatione et incursu firmitatem animi tui €temptes, sed in otio inconcusso iacere non est tranquillitas: malacia est. Attalus Stoicus dicere solebat, 'malo me fortuna €in castris suis quam in delici=s habeat. Torqueor, sed fortiter: €bene est. Occidor, sed fortiter: bene est.' Audi Epicurum, €dicet et 'dulce est'. Ego tam honestae rei ac severae num-quam molle nomen inponam. Uror, sed invictus: quidni hoc €optabile sit?_non quod urit me ignis, sed quod non vincit. €Nihil est virtute praestantius, nihil pulchrius; et bonum est €et optabile quidquid ex huius geritur imperio. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Consilio tuo accedo: absconde te in otio, sed et ipsum otium €absconde. Hoc te facturum Stoicorum etiam si non praecepto, €at exemplo licet scias; sed ex praecepto quoque facies: et tibi et cui voles adprobabis. Nec ad omnem rem publicam mitti-€mus nec semper nec sine ullo fine; praeterea, cum sapienti €rem publicam ipso dignam dedimus, id est mundum, non est €extra rem publicam etiam si recesserit, immo fortasse relicto €uno angulo in maiora atque ampliora transit et caelo inposi-€tus intellegit, cum sellam aut tribunal ascenderet, quam €humili loco sederit. Depone hoc apud te, numquam plus €agere sapientem quam cum in conspectum eius divina atque €humana venerunt. @@Nunc ad illud revertor quod suadere tibi coeperam, ut €otium tuum ignotum sit. Non est quod inscribas tibi philo-€sophiam ac quietem: aliud proposito tuo nomen inpone, €valetudinem et inbecillitatem vocato et desidiam. Gloriari otio iners ambitio est. Animalia quaedam, ne inveniri possint, €vestigia sua circa ipsum cubile confundunt: idem tibi facien-€dum est, alioqui non deerunt qui persequantur. Multi aperta €transeunt, condita et abstrusa rimantur; furem signata sol-€licitant. Vile videtur quidquid patet; aperta effractarius prae-€terit. Hos mores habet populus, hos inperitissimus quisque: in secreta inrumpere cupit. Optimum itaque est non iactare €otium suum; iactandi autem genus est nimis latere et a con- @1 €spectu hominum secedere. Ille Tarentum se abdidit, ille €Neapoli inclusus est, ille multis annis non transi=t domus suae €limen: convocat turbam quisquis otio suo aliquam fabulam €inposuit. @@Cum secesseris, non est hoc agendum, ut de te homines €loquantur, sed ut ipse tecum loquaris. Quid autem loqueris? €quod homines de aliis libentissime faciunt, de te apud te male €existima: adsuesces et dicere verum et audire. Id autem maxime tracta quod in te esse infirmissimum senties. Nota €habet sui quisque corporis vitia. Itaque alius vomitu levat €stomachum, alius frequenti cibo fulcit, alius interposito €ieiunio corpus exhaurit et purgat; ii quorum pedes dolor €repetit aut vino aut balineo abstinent: in cetera neglegentes €huic a quo saepe infestantur occurrunt. Sic in animo nostro €sunt quaedam quasi causariae partes quibus adhibenda cura-tio est. Quid in otio facio? ulcus meum curo. Si ostenderem €tibi pedem turgidum, lividam manum, aut contracti cruris €aridos nervos, permitteres mihi uno loco iacere et fovere €morbum meum: maius malum est hoc, quod non possum tibi €ostendere: in pectore ipso collectio et vomica est. Nolo nolo €laudes, nolo dicas, 'o magnum virum! contempsit omnia et €damnatis humanae vitae furoribus fugit'. Nihil damnavi nisi me. Non est quod proficiendi causa venire ad me velis. Erras, €qui hinc aliquid auxili speras: non medicus sed aeger hic €habitat. Malo illa, cum discesseris, dicas: 'ego istum beatum €hominem putabam et eruditum, erexeram aures: destitutus €sum, nihil vidi, nihil audivi quod concupiscerem, ad quod @1 €reverterer'. Si hoc sentis, si hoc loqueris, aliquid profectum €est: malo ignoscas otio meo quam invideas. @@'Otium' inquis 'Seneca, commendas mihi? ad Epicureas €voces delaberis?' Otium tibi commendo, in quo maiora agas €et pulchriora quam quae reliquisti: pulsare superbas poten-€tiorum fores, digerere in litteram senes orbos, plurimum in €foro posse invidiosa potentia ac brevis est et, si verum aestimes, sordida. Ille me gratia forensi longe antecedet, ille €stipendiis militaribus et quaesita per hoc dignitate, ille €clientium turba. [cui in turba] Par esse non possum, plus €habent gratiae: est tanti ab omnibus vinci, dum a me fortuna vincatur. Utinam quidem hoc propositum sequi olim fuis-€set animus tibi! utinam de vita beata non in conspectu €mortis ageremus! Sed nunc quoque non moramur; multa €enim quae supervacua esse et inimica credituri fuimus rationi, nunc experientiae credimus. Quod facere solent qui serius €exierunt et volunt tempus celeritate reparare, calcar addamus. €Haec aetas optime facit ad haec studia: iam despumavit, €iam vitia primo fervore adulescentiae indomita lassavit; non multum superest ut extinguat. 'Et quando' inquis €'tibi proderit istud quod in exitu discis, aut in quam rem?' €In hanc, ut exeam melior. Non est tamen quod existimes €ullam aetatem aptiorem esse ad bonam mentem quam quae €se multis experimentis, longa ac frequenti rerum paenitentia €domuit, quae ad salutaria mitigatis adfectibus venit. Hoc est @1 €huius boni tempus: quisquis senex ad sapientiam pervenit, €annis pervenit. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Mutare te loca et aliunde alio transilire nolo, primum quia €tam frequens migratio instabilis animi est: coalescere otio €non potest nisi desi=t circumspicere et errare. Ut animum possis continere, primum corporis tui fugam siste. Deinde €plurimum remedia continuata proficiunt: interrumpenda €non est quies et vitae prioris oblivio; sine dediscere oculos €tuos, sine aures adsuescere sanioribus verbis. Quotiens proces-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Å’…seris, in ipso transitu aliqua quae renovent cupiditates tuas tibi occurrent. Quemadmodum ei qui amorem exuere cona-€tur evitanda est omnis admonitio dilecti corporis (nihil enim €facilius quam amor recrudescit), ita qui deponere vult de-€sideria rerum omnium quarum cupiditate flagravit et oculos et aures ab iis quae reliquit avertat. Cito rebellat adfectus. €Quocumque se verterit, pretium aliquod praesens occupa-€tionis suae aspiciet. Nullum sine auctoramento malum est: €avaritia pecuniam promittit, luxuria multas ac varias volu-€ptates, ambitio purpuram et plausum et ex hoc potentiam et quidquid [2potest]2 potentia. Mercede te vitia sollicitant: hic €tibi gratis vivendum est. Vix effici toto saeculo potest ut €vitia tam longa licentia tumida subigantur et iugum accipiant, €nedum si tam breve tempus intervallis discindimus; unam @1 €quamlibet rem vix ad perfectum perducit adsidua vigilia et intentio. Si me quidem velis audire, hoc meditare et exerce, €ut mortem et excipias et, si ita res suadebit, accersas: interest €nihil, illa ad nos veniat an ad illam nos. Illud inperitissimi €cuiusque verbum falsum esse tibi ipse persuade: 'bella res €est mori sua morte'. Nemo moritur nisi sua morte. Illud €praeterea tecum licet cogites: nemo nisi suo die moritur. €Nihil perdis ex tuo tempore; nam quod relinquis alienum €est. Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER OCTAVVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Post longum intervallum Pompeios tuos vidi. In conspe-€ctum adulescentiae meae reductus sum; quidquid illic iuvenis €feceram videbar mihi facere adhuc posse et paulo ante fecisse. Praenavigavimus, Lucili, vitam et quemadmodum in mari, ut €ait Vergilius noster, €@@@@terraeque urbesque recedunt, €sic in hoc cursu rapidissimi temporis primum pueritiam €abscondimus, deinde adulescentiam, deinde quidquid est €illud inter iuvenem et senem medium, in utriusque confinio €positum, deinde ipsius senectutis optimos annos; novissime incipit ostendi publicus finis generis humani. Scopulum esse €illum putamus dementissimi: portus est, aliquando petendus, €numquam recusandus, in quem si quis intra primos annos €delatus est, non magis queri debet quam qui cito navigavit. €Alium enim, ut scis, venti segnes ludunt ac detinent et tran-€quillitatis lentissimae taedio lassant, alium pertinax flatus celerrime perfert. Idem evenire nobis puta: alios vita velocis-€sime adduxit quo veniendum erat etiam cunctantibus, alios €maceravit et coxit. Quae, ut scis, non semper retinenda est; €non enim vivere bonum est, sed bene vivere. €@@Itaque sapiens vivet quantum debet, non quantum potest. Videbit ubi victurus sit, cum quibus, quomodo, quid acturus. €Cogitat semper qualis vita, non quanta sit. [sit] Si multa @1 €occurrunt molesta et tranquillitatem turbantia, emittit se; €nec hoc tantum in necessitate ultima facit, sed cum primum €illi coepit suspecta esse fortuna, diligenter circumspicit num-€quid illic desinendum sit. Nihil existimat sua referre, faciat €finem an accipiat, tardius fiat an citius: non tamquam de €magno detrimento timet; nemo multum ex stilicidio potest perdere. Citius mori aut tardius ad rem non pertinet, bene €mori aut male ad rem pertinet; bene autem mori est effugere €male vivendi periculum. Itaque effeminatissimam vocem €illius Rhodii existimo, qui cum in caveam coniectus esset a €tyranno et tamquam ferum aliquod animal aleretur, suadenti €cuidam ut abstineret cibo, 'omnia' inquit 'homini, dum vivit, speranda sunt'. Ut sit hoc verum, non omni pretio vita emen-€da est. Quaedam licet magna, licet certa sint, tamen ad illa €turpi infirmitatis confessione non veniam: ego cogitem in eo €qui vivit omnia posse fortunam, potius quam cogitem in eo €qui scit mori nil posse fortunam? @@Aliquando tamen, etiam si certa mors instabit et destina-€tum sibi supplicium sciet, non commodabit poenae suae €manum: sibi commodaret. Stultitia est timore mortis mori: €venit qui occidat, expecta. Quid occupas? quare suscipis €alienae crudelitatis procurationem? utrum invides carnifici tuo an parcis? Socrates potuit abstinentia finire vitam et €inedia potius quam veneno mori; triginta tamen dies in €carcere et in expectatione mortis exegit, non hoc animo tam-€quam omnia fieri possent, tamquam multas spes tam longum €tempus reciperet, sed ut praeberet se legibus, ut fruendum €amicis extremum Socraten daret. Quid erat stultius quam @1 mortem contemnere, venenum timere? Scribonia, gravis €femina, amita Drusi Libonis fuit, adulescentis tam stolidi €quam nobilis, maiora sperantis quam illo saeculo quisquam €sperare poterat aut ipse ullo. Cum aeger a senatu in lectica €relatus esset non sane frequentibus exsequi=s (omnes enim €necessarii deseruerant impie iam non reum sed funus), habere €coepit consilium utrum conscisceret mortem an expectaret. €Cui Scribonia 'quid te' inquit 'delectat alienum negotium €agere?' Non persuasit illi: manus sibi attulit, nec sine causa. €Nam post diem tertium aut quartum inimici moriturus €arbitrio si vivit, alienum negotium agit. @@Non possis itaque de re in universum pronuntiare, cum €mortem vis externa denuntiat, occupanda sit an expectanda; €multa enim sunt quae in utramque partem trahere possunt. €Si altera mors cum tormento, altera simplex et facilis est, €quidni huic inicienda sit manus? Quemadmodum navem €eligam navigaturus et domum habitaturus, sic mortem exi-turus e vita. Praeterea quemadmodum non utique melior €est longior vita, sic peior est utique mors longior. In nulla re €magis quam in morte morem animo gerere debemus. Exeat €qua impetum cepit: sive ferrum appetit sive laqueum sive €aliquam potionem venas occupantem, pergat et vincula servi-€tutis abrumpat. Vitam et aliis adprobare quisque debet, mortem sibi: optima est quae placet. Stulte haec cogitantur: €'aliquis dicet me parum fortiter fecisse, aliquis nimis temere, €aliquis fuisse aliquod genus mortis animosius'. Vis tu cogi-€tare id in manibus esse consilium ad quod fama non pertinet! €Hoc unum intuere, ut te fortunae quam celerrime eripias; €alioquin aderunt qui de facto tuo male existiment. @1 @@Invenies etiam professos sapientiam qui vim adferendam €vitae suae negent et nefas iudicent ipsum interemptorem €sui fieri: expectandum esse exitum quem natura decrevit. €Hoc qui dicit non videt se libertatis viam cludere: nihil €melius aeterna lex fecit quam quod unum introitum nobis ad vitam dedit, exitus multos. Ego expectem vel morbi €crudelitatem vel hominis, cum possim per media exire tor-€menta et adversa discutere? Hoc est unum cur de vita non €possimus queri: neminem tenet. Bono loco res humanae sunt, €quod nemo nisi vitio suo miser est. Placet? vive: non placet? licet eo reverti unde venisti. Ut dolorem capitis levares, €sanguinem saepe misisti; ad extenuandum corpus vena per-€cutitur. Non opus est vasto vulnere dividere praecordia: €scalpello aperitur ad illam magnam libertatem via et puncto €securitas constat. Quid ergo est quod nos facit pigros inertes-€que? Nemo nostrum cogitat quandoque sibi ex hoc domicilio €exeundum; sic veteres inquilinos indulgentia loci et con-suetudo etiam inter iniurias detinet. Vis adversus hoc corpus €liber esse? tamquam migraturus habita. Propone tibi quan-€doque hoc contubernio carendum: fortior eris ad necessita-€tem exeundi. Sed quemadmodum suus finis veniet in mentem omnia sine fine concupiscentibus? Nullius rei meditatio tam €necessaria est; alia enim fortasse exercentur in supervacuum. €Adversus paupertatem praeparatus est animus: permansere €divitiae. Ad contemptum nos doloris armavimus: numquam €a nobis exegit huius virtutis experimentum integri ac sani €felicitas corporis. Ut fortiter amissorum desideria pateremur €praecepimus nobis: omnis quos amabamus superstites for- @1 tuna servavit. Huius unius rei usum qui exigat dies veniet. €Non est quod existimes magnis tantum viris hoc robur fuisse €quo servitutis humanae claustra perrumperent; non est quod €iudices hoc fieri nisi a Catone non posse, qui quam ferro non €emiserat animam manu extraxit: vilissimae sortis homines €ingenti impetu in tutum evaserunt, cumque e commodo mori €non licuisset nec ad arbitrium suum instrumenta mortis þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Æ˜“ˆˆeligere, obvia quaeque rapuerunt et quae natura non erant noxia vi sua tela fecerunt. Nuper in ludo bestiariorum unus e €Germanis, cum ad matutina spectacula pararetur, secessit ad €exonerandum corpus_nullum aliud illi dabatur sine custode €secretum; ibi lignum id quod ad emundanda obscena ad-€haerente spongia positum est totum in gulam farsit et inter-€clusis faucibus spiritum elisit. Hoc fuit morti contumeliam €facere. Ita prorsus, parum munde et parum decenter: quid est stultius quam fastidiose mori? O virum fortem, o dignum €cui fati daretur electio! Quam fortiter ille gladio usus esset, €quam animose in profundam se altitudinem maris aut abscisae €rupis inmisisset! Undique destitutus invenit quemadmodum €et mortem sibi deberet et telum, ut scias ad moriendum nihil €aliud in mora esse quam velle. Existimetur de facto hominis €acerrimi ut cuique visum erit, dum hoc constet, praeferen-€dam esse spurcissimam mortem servituti mundissimae. @@Quoniam coepi sordidis exemplis uti, perseverabo; plus €enim a se quisque exiget, si viderit hanc rem etiam a contem-€ptissimis posse contemni. Catones Scipionesque et alios quos @1 €audire cum admiratione consuevimus supra imitationem €positos putamus: iam ego istam virtutem habere tam multa €exempla in ludo bestiario quam in ducibus belli civilis osten-dam. Cum adveheretur nuper inter custodias quidam ad €matutinum spectaculum missus, tamquam somno premente €nutaret, caput usque eo demisit donec radiis insereret, et €tamdiu se in sedili suo tenuit donec cervicem circumactu €rotae frangeret; eodem vehiculo quo ad poenam ferebatur effugit. Nihil obstat erumpere et exire cupienti: in aperto €nos natura custodit. Cui permittit necessitas sua, circum-€spiciat exitum mollem; cui ad manum plura sunt per quae €sese adserat, is dilectum agat et qua potissimum liberetur €consideret: cui difficilis occasio est, is proximam quamque €pro optima arripiat, sit licet inaudita, sit nova. Non deerit ad mortem ingenium cui non defuerit animus. Vides quemad-€modum extrema quoque mancipia, ubi illis stimulos adegit €dolor, excitentur et intentissimas custodias fallant? Ille €vir magnus est qui mortem sibi non tantum imperavit sed €invenit. Ex eodem tibi munere plura exempla promisi. Secundo naumachiae spectaculo unus e barbaris lanceam €quam in adversarios acceperat totam iugulo suo mersit. €'Quare, quare' inquit 'non omne tormentum, omne ludi-€brium iamdudum effugio? quare ego mortem armatus ex-€pecto?' Tanto hoc speciosius spectaculum fuit quanto hone-stius mori discunt homines quam occidere. Quid ergo? quod €animi perditi quoque noxiosi habent non habebunt illi quos €adversus hos casus instruxit longa meditatio et magistra €rerum omnium ratio? Illa nos docet fati varios esse accessus, €finem eundem, nihil autem interesse unde incipiat quod @1 venit. Eadem illa ratio monet ut si licet moriaris [2quemad-€modum placet, si minus]2 quemadmodum potes, et quidquid €obvenerit ad vim adferendam tibi invadas. Iniuriosum est €rapto vivere, at contra pulcherrimum mori rapto. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Subinde me de rebus singulis consulis, oblitus vasto nos mari €dividi. Cum magna pars consilii sit in tempore, necesse est €evenire ut de quibusdam rebus tunc ad te perferatur sententia €mea cum iam contraria potior est. Consilia enim rebus aptan-€tur; res nostrae feruntur, immo volvuntur; ergo consilium nasci €sub diem debet. Et hoc quoque nimis tardum est: sub manu, €quod aiunt, nascatur. Quemadmodum autem inveniatur ostendam. Quotiens quid fugiendum sit aut quid petendum €voles scire, ad summum bonum, propositum totius vitae €tuae, respice. Illi enim consentire debet quidquid agimus: €non disponet singula, nisi cui iam vitae suae summa proposita €est. Nemo, quamvis paratos habeat colores, similitudinem €reddet, nisi iam constat quid velit pingere. Ideo peccamus €quia de partibus vitae omnes deliberamus, de tota nemo deli-berat. Scire debet quid petat ille qui sagittam vult mittere, €et tunc derigere ac moderari manu telum: errant consilia €nostra, quia non habent quo derigantur; ignoranti quem €portum petat nullus suus ventus est. Necesse est multum in vita nostra casus possit, quia vivimus casu. Quibusdam €autem evenit ut quaedam scire se nesciant; quemadmodum @1 €quaerimus saepe eos cum quibus stamus, ita plerumque finem €summi boni ignoramus adpositum. Nec multis verbis nec €circumitu longo quod sit summum bonum colliges: digito, €ut ita dicam, demonstrandum est nec in multa spargendum. €Quid enim ad rem pertinet in particulas illud diducere? €cum possis dicere 'summum bonum est quod honestum est' €et, quod magis admireris, 'unum bonum est quod honestum est, cetera falsa et adulterina bona sunt'. Hoc si persuaseris €tibi et virtutem adamaveris (amare enim parum est), quid-€quid illa contigerit, id tibi, qualecumque aliis videbitur, fau-€stum felixque erit. Et torqueri, si modo iacueris ipso tor-€quente securior, et aegrotare, si non male dixeris fortunae, si €non cesseris morbo, omnia denique quae ceteris videntur €mala et mansuescent et in bonum abibunt, si super illa €eminueris. Hoc liqueat, nihil esse bonum nisi honestum: et €omnia incommoda suo iure bona vocabuntur quae modo virtus honestaverit. Multis videmur maiora promittere quam €recipit humana condicio, non inmerito; ad corpus enim €respiciunt. Revertantur ad animum: iam hominem deo €metientur. €@@Erige te, Lucili virorum optime, et relinque istum ludum €litterarium philosophorum qui rem magnificentissimam ad €syllabas vocant, qui animum minuta docendo demittunt €et conterunt: fies similis illis qui invenerunt ista, non qui €docent et id agunt ut philosophia potius difficilis quam magna videatur. Socrates, qui totam philosophiam revocavit ad €mores et hanc summam dixit esse sapientiam, bona malaque @1 €distinguere, 'sequere' inquit 'illos, si quid apud te habeo aucto-€ritatis, ut sis beatus, et te alicui stultum videri sine. Quisquis €volet tibi contumeliam faciat et iniuriam, tu tamen nihil €patieris, si modo tecum erit virtus. Si vis' inquit 'beatus esse, €si fide bona vir bonus, sine contemnat te aliquis.' Hoc nemo €praestabit nisi qui omnia prior ipse contempserit, nisi qui €omnia bona exaequaverit, quia nec bonum sine honesto est €et honestum in omnibus par est. @@'Quid ergo? nihil interest inter praeturam Catonis et €repulsam? nihil interest utrum Pharsalica acie Cato vincatur €an vincat? hoc eius bonum, quo victis partibus non potest €vinci, par erat illi bono quo victor rediret in patriam et com-€poneret pacem?' Quidni par sit? eadem enim virtute et mala €fortuna vincitur et ordinatur bona; virtus autem non potest maior aut minor fieri: unius staturae est. 'Sed Cn. Pompeius €amittet exercitum, sed illud pulcherrimum rei publicae €praetextum, optimates, et prima acies Pompeianarum par-€tium, senatus ferens arma, uno proelio profligabuntur et tam €magni ruina imperii in totum dissiliet orbem: aliqua pars €eius in Aegypto, aliqua in Africa, aliqua in Hispania cadet. €Ne hoc quidem miserae rei publicae continget, semel ruere.' Omnia licet fiant: Iubam in regno suo non locorum notitia €adiuvet, non popularium pro rege suo virtus obstinatissima, €Uticensium quoque fides malis fracta deficiat et Scipionem €in Africa nominis sui fortuna destituat: olim provisum est ne quid Cato detrimenti caperet. 'Victus est tamen.' Et hoc €numera inter repulsas Catonis: tam magno animo feret ali-€quid sibi ad victoriam quam ad praeturam obstitisse. Quo @1 €die repulsus est lusit, qua nocte periturus fuit legit; eodem €loco habuit praetura et vita excidere; omnia quae acciderent €ferenda esse persuaserat sibi. @@Quidni ille mutationem rei publicae forti et aequo patere-€tur animo? quid enim mutationis periculo exceptum? non €terra, non caelum, non totus hic rerum omnium contextus, €quamvis deo agente ducatur; non semper tenebit hunc ordi-nem, sed illum ex hoc cursu aliquis dies deiciet. Certis eunt €cuncta temporibus: nasci debent, crescere, extingui. Quae-€cumque supra nos vides currere et haec quibus innixi atque €inpositi sumus veluti solidissimis carpentur ac desinent; nulli þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ç˜…non senectus sua est. Inaequalibus ista spatiis eodem natura €dimittit: quidquid est non erit, nec peribit sed resolvetur. Nobis solvi perire est; proxima enim intuemur, ad ulteriora €non prospicit mens hebes et quae se corpori addixerit; alio-€qui fortius finem sui suorumque pateretur, si speraret, [2ut]2 €omnia illa, sic vitam mortemque per vices ire et composita €dissolvi, dissoluta componi, in hoc opere aeternam artem cuncta temperantis dei verti. Itaque ut M. Cato, cum aevum €animo percucurrerit, dicet, 'omne humanum genus, quod-€que est quodque erit, morte damnatum est; omnes quae €usquam rerum potiuntur urbes quaeque alienorum imperi-€orum magna sunt decora, ubi fuerint aliquando quaeretur et €vario exitii genere tollentur: alias destruent bella, alias desidia €paxque ad inertiam versa consumet et magnis opibus exitiosa €res, luxus. Omnes hos fertiles campos repentini maris in-€undatio abscondet aut in subitam cavernam considentis soli €lapsus abducet. Quid est ergo quare indigner aut doleam, si @1 exiguo momento publica fata praecedo?' Magnus animus deo €pareat et quidquid lex universi iubet sine cunctatione pati-€atur: aut in meliorem emittitur vitam lucidius tranquilliusque €inter divina mansurus aut certe sine ullo futurus incommodo, €si naturae remiscebitur et revertetur in totum. Non est ergo €M. Catonis maius bonum honesta vita quam mors honesta, €quoniam non intenditur virtus. Idem esse dicebat Socrates €veritatem et virtutem. Quomodo illa non crescit, sic ne virtus €quidem: habet numeros suos, plena est. @@Non est itaque quod mireris paria esse bona, et quae ex €proposito sumenda sunt et quae si ita res tulit. Nam si hanc €inaequalitatem receperis ut fortiter torqueri in minoribus €bonis numeres, numerabis etiam in malis, et infelicem Socra-€ten dices in carcere, infelicem Catonem vulnera sua animo-€sius quam fecerat retractantem, calamitosissimum omnium €Regulum fidei poenas etiam hostibus servatae pendentem. €Atqui nemo hoc dicere, ne ex mollissimis quidem, ausus est; €negant enim illum esse beatum, sed tamen negant miserum. Academici veteres beatum quidem esse etiam inter hos cru-€ciatus fatentur, sed non ad perfectum nec ad plenum, quod €nullo modo potest recipi: nisi beatus est, in summo bono non €est. Quod summum bonum est supra se gradum non habet, €si modo illi virtus inest, si illam adversa non minuunt, si €manet etiam comminuto corpore incolumis: manet autem. €Virtutem enim intellego animosam et excelsam, quam incitat quidquid infestat. Hunc animum, quem saepe induunt gene-€rosae indolis iuvenes quos alicuius honestae rei pulchritudo €percussit, ut omnia fortuita contemnant, profecto sapientia €[non] infundet et tradet; persuadebit unum bonum esse @1 €quod honestum, hoc nec remitti nec intendi posse, non €magis quam regulam qua rectum probari solet flectes. Quid-quid ex illa mutaveris iniuria est recti. Idem ergo de virtute €dicemus: et haec recta est, flexuram non recipit; %rigidari €quidem amplius intendi potest%. Haec de omnibus rebus €iudicat, de hac nulla. Si rectior ipsa non potest fieri, ne €quae ab illa quidem fiunt alia aliis rectiora sunt; huic enim €necesse est respondeant; ita paria sunt. @@'Quid ergo?' inquis 'iacere in convivio et torqueri paria €sunt?' Hoc mirum videtur tibi? illud licet magis admireris: €iacere in convivio malum est, iacere in eculeo bonum est, €si illud turpiter, hoc honeste fit. Bona ista aut mala non efficit €materia sed virtus; haec ubicumque apparuit, omnia eiusdem mensurae ac pretii sunt. In oculos nunc mihi manus intentat €ille qui omnium animum aestimat ex suo, quod dicam paria €bona esse honeste iudicantis [2et honeste periclitantis,]2 quod €dicam paria bona esse eius qui triumphat et eius qui ante €currum vehitur invictus animo. Non putant enim fieri quid-€quid facere non possunt; ex infirmitate sua ferunt de virtute sententiam. Quid miraris si uri, vulnerari, occidi, alligari €iuvat, aliquando etiam libet? Luxurioso frugalitas poena est, €pigro supplicii loco labor est, delicatus miseretur industrii, €desidioso studere torqueri est: eodem modo haec ad quae €omnes inbecilli sumus dura atque intoleranda credimus, €obliti quam multis tormentum sit vino carere aut prima luce @1 €excitari. Non ista difficilia sunt natura, sed nos fluvidi et enerves. Magno animo de rebus magnis iudicandum est; €alioqui videbitur illarum vitium esse quod nostrum est. Sic €quaedam rectissima, cum in aquam demissa sunt, speciem €curvi praefractique visentibus reddunt. Non tantum quid €videas, sed quemadmodum, refert: animus noster ad vera perspicienda caligat. Da mihi adulescentem incorruptum et €ingenio vegetum: dicet fortunatiorem sibi videri qui omnia €rerum adversarum onera rigida cervice sustollat, qui supra €fortunam extet. Non est mirum in tranquillitate non con-€cuti: illud mirare, ibi extolli aliquem ubi omnes deprimuntur, ibi stare ubi omnes iacent. Quid est in tormentis, quid est in €aliis quae adversa appellamus mali? hoc, ut opinor, succidere €mentem et incurvari et subcumbere. Quorum nihil sapienti €viro potest evenire: stat rectus sub quolibet pondere. Nulla €illum res minorem facit; nihil illi eorum quae ferenda sunt €displicet. Nam quidquid cadere in hominem potest in se €cecidisse non queritur. Vires suas novit; scit se esse oneri ferendo. Non educo sapientem ex hominum numero nec €dolores ab illo sicut ab aliqua rupe nullum sensum admittente €summoveo. Memini ex duabus illum partibus esse composi-€tum: altera est inrationalis, haec mordetur, uritur, dolet; €altera rationalis, haec inconcussas opiniones habet, intrepida €est et indomita. In hac positum est summum illud hominis €bonum. Antequam impleatur, incerta mentis volutatio est; cum vero perfectum est, inmota illi stabilitas est. Itaque €inchoatus et ad summa procedens cultorque virtutis, etiam €si adpropinquat perfecto bono sed ei nondum summam @1 €manum inposuit, ibit interim cessim et remittet aliquid ex €intentione mentis; nondum enim incerta trangressus est, €etiamnunc versatur in lubrico. Beatus vero et virtutis exactae €tunc se maxime amat cum fortissime expertus est, et metuen-€da ceteris, si alicuius honesti officii pretia sunt, non tantum €fert sed amplexatur multoque audire mavult 'tanto melior' €quam 'tanto felicior'. @@Venio nunc illo quo me vocat expectatio tua. Ne extra €rerum naturam vagari virtus nostra videatur, et tremet €sapiens et dolebit et expallescet; hi enim omnes corporis €sensus sunt. Ubi ergo calamitas, ubi illud malum verum est? €illic scilicet, si ista animum detrahunt, si ad confessionem servitutis adducunt, si illi paenitentiam sui faciunt. Sapiens €quidem vincit virtute fortunam, at multi professi sapientiam €levissimis nonnumquam minis exterriti sunt. Hoc loco no-€strum vitium est, qui idem a sapiente exigimus et a proficiente. €Suadeo adhuc mihi ista quae laudo, nondum persuadeo; €etiam si persuasissem, nondum tam parata haberem aut tam exercitata ut ad omnes casus procurrerent. Quemadmodum €lana quosdam colores semel ducit, quosdam nisi saepius ma-€cerata et recocta non perbibit, sic alias disciplinas ingenia, €cum accepere, protinus praestant: haec, nisi alte descendit et €diu sedit et animum non coloravit sed infecit, nihil ex iis quae promiserat praestat. Cito hoc potest tradi et paucissimis €verbis: unum bonum esse virtutem, nullum certe sine virtute, €et ipsam virtutem in parte nostri meliore, id est rationali, €positam. Quid erit haec virtus? iudicium verum et inmotum; €ab hoc enim impetus venient mentis, ab hoc omnis species @1 quae impetum movet redigetur ad liquidum. Huic iudicio €consentaneum erit omnia quae virtute contacta sunt et bona €iudicare et inter se paria. Corporum autem bona corporibus €quidem bona sunt, sed in totum non sunt bona; his pretium €quidem erit aliquod, ceterum dignitas non erit; magnis inter se intervallis distabunt: alia minora, alia maiora erunt. Et in €ipsis sapientiam sectantibus magna discrimina esse fateamur €necesse est: alius iam in tantum profecit ut contra fortunam €audeat attollere oculos, sed non pertinaciter (cadunt enim €nimio splendore praestricti), alius in tantum ut possit cum þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ç˜¢†illa conferre vultum, nisi iam pervenit ad summum et fiduciae plenus est. Inperfecta necesse est labent et modo prodeant, €modo sublabantur aut succidant. Sublabentur autem, nisi €ire et niti perseveraverint; si quicquam ex studio et fideli €intentione laxaverint, retro eundum est. Nemo profectum €ibi invenit ubi reliquerat. @@Instemus itaque et perseveremus; plus quam profligavimus €restat, sed magna pars est profectus velle proficere. Huius €rei conscius mihi sum: volo et mente tota volo. Te quoque €instinctum esse et magno ad pulcherrima properare impetu €video. Properemus: ita demum vita beneficium erit; alioquin €mora est, et quidem turpis inter foeda versantibus. Id agamus €ut nostrum omne tempus sit; non erit autem, nisi prius nos nostri esse coeperimus. Quando continget contemnere utram-€que fortunam, quando continget omnibus oppressis adfecti-€bus et sub arbitrium suum adductis hanc vocem emittere 'vici'? €Quem vicerim quaeris? Non Persas nec extrema Medorum nec €si quid ultra Dahas bellicosum iacet, sed avaritiam, sed ambi-€tionem, sed metum mortis, qui victores gentium vicit. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quod quaeris a me liquebat mihi (sic rem edidiceram) per €se; sed diu non retemptavi memoriam meam, itaque non €facile me sequitur. Quod evenit libris situ cohaerentibus, hoc €evenisse mihi sentio: explicandus est animus et quaecumque €apud illum deposita sunt subinde excuti debent, ut parata €sint quotiens usus exegerit. Ergo hoc in praesentia differa-€mus; multum enim operae, multum diligentiae poscit. Cum €primum longiorem eodem loco speravero moram, tunc istud in manus sumam. Quaedam enim sunt quae possis et in cisio €scribere, quaedam lectum et otium et secretum desiderant. €Nihilominus his quoque occupatis diebus agatur aliquid et €quidem totis. Numquam enim non succedent occupationes €novae: serimus illas, itaque ex una exeunt plures. Deinde €ipsi nobis dilationem damus: 'cum hoc peregero, toto animo €incumbam' et 'si hanc rem molestam composuero, studio me dabo'. Non cum vacaveris philosophandum est, sed ut philo-€sopheris vacandum est; omnia alia neglegenda ut huic ad-€sideamus, cui nullum tempus satis magnum est, etiam si a €pueritia usque ad longissimos humani aevi terminos vita €producitur. Non multum refert utrum omittas philosophiam €an intermittas; non enim ubi interrupta est manet, sed €eorum more quae intenta dissiliunt usque ad initia sua €recurrit, quod a continuatione discessit. Resistendum est €occupationibus, nec explicandae sed summovendae sunt. €Tempus quidem nullum est parum idoneum studio salutari; €atqui multi inter illa non student propter quae studendum est. 'Incidet aliquid quod inpediat.' Non quidem eum cuius €animus in omni negotio laetus atque alacer est: inperfectis @1 €adhuc interscinditur laetitia, sapientis vero contexitur gaudi-€um, nulla causa rumpitur, nulla fortuna; semper et ubique €tranquillus est. Non enim ex alieno pendet nec favorem €fortunae aut hominis expectat. Domestica illi felicitas est; exiret ex animo si intraret: ibi nascitur. Aliquando extrin-€secus quo admoneatur mortalitatis intervenit, sed id leve €et quod summam cutem stringat. Aliquo, inquam, incom-€modo adflatur; maximum autem illud bonum fixum est. Ita €dico, extrinsecus aliqua sunt incommoda, velut in corpore €interdum robusto solidoque eruptiones quaedam pustularum et ulcuscula, nullum in alto malum est. Hoc, inquam, interest €inter consummatae sapientiae virum et alium procedentis €quod inter sanum et ex morbo gravi ac diutino emergentem, €cui sanitatis loco est levior accessio: hic nisi adtendit, sub-€inde gravatur et in eadem revolvitur, sapiens recidere non €potest, ne incidere quidem amplius. Corpori enim ad tempus €bona valetudo est, quam medicus, etiam si reddidit, non €praestat_saepe ad eundem qui advocaverat excitatur: [2animus]2 semel in totum sanatur. Dicam quomodo intellegas €sanum: si se ipse contentus est, si confidit sibi, si scit omnia €vota mortalium, omnia beneficia quae dantur petunturque, €nullum in beata vita habere momentum. Nam cui aliquid €accedere potest, id inperfectum est; cui aliquid abscedere €potest, id inperpetuum est: cuius perpetua futura laetitia est, €is suo gaudeat. Omnia autem quibus vulgus inhiat ultro €citroque fluunt: nihil dat fortuna mancipio. Sed haec quoque @1 €fortuita tunc delectant cum illa ratio temperavit ac miscuit: €haec est quae etiam externa commendet, quorum avidis usus ingratus est. Solebat Attalus hac imagine uti: 'vidisti €aliquando canem missa a domino frusta panis aut carnis €aperto ore captantem? quidquid excepit protinus integrum €devorat et semper ad spem venturi hiat. Idem evenit nobis: €quidquid expectantibus fortuna proiecit, id sine ulla volu-€ptate demittimus statim, ad rapinam alterius erecti et at-€toniti.' Hoc sapienti non evenit: plenus est; etiam si quid €obvenit, secure excipit ac reponit; laetitia fruitur maxima, continua, sua. Habet aliquis bonam voluntatem, habet pro-€fectum, sed cui multum desit a summo: hic deprimitur €alternis et extollitur ac modo in caelum adlevatur, modo €defertur ad terram. Inperitis ac rudibus nullus praecipita-€tionis finis est; in Epicureum illud chaos decidunt, inane sine termino. Est adhuc genus tertium eorum qui sapientiae €adludunt, quam non quidem contigerunt, in conspectu tamen €et, ut ita dicam, sub ictu habent: hi non concutiuntur, ne defluunt quidem; nondum in sicco, iam in portu sunt. Ergo €cum tam magna sint inter summos imosque discrimina, cum €medios quoque sequatur fluctus suus, sequatur ingens peri-€culum ad deteriora redeundi, non debemus occupationibus €indulgere. Excludendae sunt: si semel intraverint, in locum €suum alias substituent. Principiis illarum obstemus: melius €non incipient quam desinent. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Errare mihi videntur qui existimant philosophiae fideliter €deditos contumaces esse ac refractarios, contemptores magi- @1 €stratuum aut regum eorumve per quos publica administrantur. €Ex contrario enim nulli adversus illos gratiores sunt, nec in-€merito; nullis enim plus praestant quam quibus frui tran-quillo otio licet. Itaque ii quibus multum ad propositum bene €vivendi confert securitas publica necesse est auctorem huius €boni ut parentem colant, multo quidem magis quam illi €inquieti et in medio positi, qui multa principibus debent sed €multa et inputant, quibus numquam tam plene occurrere €ulla liberalitas potest ut cupiditates illorum, quae crescunt €dum implentur, exsatiet. Quisquis autem de accipiendo €cogitat oblitus accepti est, nec ullum habet malum cupiditas maius quam quod ingrata est. Adice nunc quod nemo eorum €qui in re publica versantur quot vincat, sed a quibus vincatur, €aspicit; et illis non tam iucundum est multos post se videre €quam grave aliquem ante se. Habet hoc vitium omnis €ambitio: non respicit. Nec ambitio tantum instabilis est, verum cupiditas omnis, quia incipit semper a fine. At ille €vir sincerus ac purus, qui reliquit et curiam et forum et €omnem administrationem rei publicae ut ad ampliora €secederet, diligit eos per quos hoc ei facere tuto licet solusque €illis gratuitum testimonium reddit et magnam rem nesci-€entibus debet. Quemadmodum praeceptores suos veneratur €ac suspicit quorum beneficio illis inviis exi=t, sic et hos sub €quorum tutela positus exercet artes bonas. @@'Verum alios quoque rex viribus suis protegit.' Quis negat? €Sed quemadmodum Neptuno plus debere se iudicat ex iis €qui eadem tranquillitate usi sunt qui plura et pretiosiora illo €mari vexit, animosius a mercatore quam a vectore solvitur €votum, et ex ipsis mercatoribus effusius gratus est qui odores @1 €ac purpuras et auro pensanda portabat quam qui vilissima €quaeque et saburrae loco futura congesserat, sic huius pacis €beneficium ad omnis pertinentis altius ad eos pervenit qui illa bene utuntur. Multi enim sunt ex his togatis quibus pax €operosior bello est: an idem existimas pro pace debere eos €qui illam ebrietati aut libidini inpendunt aut aliis vitiis quae €vel bello rumpenda sunt? Nisi forte tam iniquum putas esse þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨É–…sapientem ut nihil viritim se debere pro communibus bonis €iudicet. Soli lunaeque plurimum debeo, et non uni mihi €oriuntur; anno temperantique annum deo privatim obligatus €sum, quamvis nihil in meum honorem * * * discripta sint. Stulta avaritia mortalium possessionem proprietatemque €discernit nec quicquam suum credit esse quod publicum est; €at ille sapiens nihil magis suum iudicat quam cuius illi cum €humano genere consortium est. Nec enim essent ista commu-€nia, nisi pars illorum pertineret ad singulos; socium efficit €etiam quod ex minima portione commune est. @@Adice nunc quod magna et vera bona non sic dividuntur €ut exiguum in singulos cadat: ad unumquemque tota per-€veniunt. Ex congiario tantum ferunt homines quantum in €capita promissum est; epulum et visceratio et quidquid aliud €manu capitur discedit in partes: at haec individua bona, pax €et libertas, ea tam omnium tota quam singulorum sunt. Cogitat itaque per quem sibi horum usus fructusque contin-€gat, per quem non ad arma illum nec ad servandas vigilias €nec ad tuenda moenia et multiplex belli tributum publica €necessitas vocet, agitque gubernatori suo gratias. Hoc docet €philosophia praecipue, bene debere beneficia, bene solvere; @1 interdum autem solutio est ipsa confessio. Confitebitur ergo €multum se debere ei cuius administratione ac providentia €contingit illi pingue otium et arbitrium sui temporis et €inperturbata publicis occupationibus quies. €@@@@O Meliboee, deus nobis haec otia fecit; €@@@@namque erit ille mihi semper deus. Si illa quoque otia multum auctori suo debent quorum €munus hoc maximum est, €@@@@ille meas errare boves, ut cernis, et ipsum €@@@@ludere quae vellem calamo permisit agresti, €quanti aestimamus hoc otium quod inter deos agitur, quod €deos facit? @@Ita dico, Lucili, et te in caelum compendiario voco. Sole-€bat Sextius dicere Iovem plus non posse quam bonum virum. €Plura Iuppiter habet quae praestet hominibus, sed inter duos €bonos non est melior qui locupletior, non magis quam inter €duos quibus par scientia regendi gubernaculum est meliorem dixeris cui maius speciosiusque navigium est. Iuppiter quo €antecedit virum bonum? diutius bonus est: sapiens nihilo €se minoris aestimat quod virtutes eius spatio breviore cludun-€tur. Quemadmodum ex duobus sapientibus qui senior decessit €non est beatior eo cuius intra pauciores annos terminata virtus €est, sic deus non vincit sapientem felicitate, etiam si vincit aetate; non est virtus maior quae longior. Iuppiter omnia €habet, sed nempe aliis tradidit habenda: ad ipsum hic unus €usus pertinet, quod utendi omnibus causa est: sapiens tam €aequo animo omnia apud alios videt contemnitque quam Iup-€piter et hoc se magis suspicit quod Iuppiter uti illis non potest, @1 sapiens non vult. Credamus itaque Sextio monstranti pulcher-€rimum iter et clamanti 'hac €@@@@itur ad astra, €hac secundum frugalitatem, hac secundum temperantiam, €hac secundum fortitudinem'. Non sunt dii fastidiosi, non invidi: admittunt et ascendentibus manum porrigunt. Mi-€raris hominem ad deos ire? Deus ad homines venit, immo €quod est propius, in homines venit: nulla sine deo mens bona €est. Semina in corporibus humanis divina dispersa sunt, quae €si bonus cultor excipit, similia origini prodeunt et paria iis €ex quibus orta sunt surgunt: si malus, non aliter quam humus €sterilis ac palustris necat ac deinde creat purgamenta pro €frugibus. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Epistula tua delectavit me et marcentem excitavit; €memoriam quoque meam, quae iam mihi segnis ac lenta est, €evocavit. Quidni tu, mi Lucili, maximum putes instrumen-€tum vitae beatae hanc persuasionem unum bonum esse quod €honestum est? Nam qui alia bona iudicat in fortunae venit €potestatem, alieni arbitrii fit: qui omne bonum honesto circumscripsit intra se felix [2est]2. Hic amissis liberis maestus, €hic sollicitus aegris, hic turpibus et aliqua sparsis infamia €tristis; illum videbis alienae uxoris amore cruciari, illum suae; €non deerit quem repulsa distorqueat; erunt quos ipse honor vexet. Illa vero maxima ex omni mortalium populo turba €miserorum quam expectatio mortis exagitat undique inpen-€dens; nihil enim est unde non subeat. Itaque, ut in hostili @1 €regione versantibus, huc et illuc circumspiciendum est et ad €omnem strepitum circumagenda cervix; nisi hic timor e pectore eiectus est, palpitantibus praecordiis vivitur. Occur-€rent acti in exilium et evoluti bonis; occurrent, quod genus €egestatis gravissimum est, in diviti=s inopes; occurrent nau-€fragi similiave naufragis passi, quos aut popularis ira aut in-€vidia, perniciosum optimis telum, inopinantis securosque €disiecit procellae more quae in ipsa sereni fiducia solet €emergere, aut fulminis subiti ad cuius ictum etiam vicina €tremuerunt. Nam ut illic quisquis ab igne propior stetit €percusso similis obstipuit, sic in his per aliquam vim acciden-€tibus unum calamitas opprimit, ceteros metus, paremque passis tristitiam facit pati posse. Omnium animos mala aliena €ac repentina sollicitant. Quemadmodum aves etiam inanis €fundae sonus territat, ita nos non ad ictum tantum exagitamur €sed ad crepitum. Non potest ergo quisquam beatus esse qui €huic se opinioni credidit. Non enim beatum est nisi quod in-trepidum; inter suspecta male vivitur. Quisquis se multum €fortuitis dedit ingentem sibi materiam perturbationis et €inexplicabilem fecit: una haec via est ad tuta vadenti, €externa despicere et honesto esse contentum. Nam qui aliquid €virtute melius putat aut ullum praeter illam bonum, ad haec €quae a fortuna sparguntur sinum expandit et sollicitus missilia eius expectat. Hanc enim imaginem animo tuo pro-€pone, ludos facere fortunam et in hunc mortalium coetum €honores, divitias, gratiam excutere, quorum alia inter diripi-€entium manus scissa sunt, alia infida societate divisa, alia €magno detrimento eorum in quos devenerant prensa. Ex €quibus quaedam aliud agentibus inciderunt, quaedam, quia @1 €nimis captabantur, amissa et dum avide rapiuntur expulsa €sunt: nulli vero, etiam cui rapina feliciter cessit, gaudium €rapti duravit in posterum. Itaque prudentissimus quisque, €cum primum induci videt munuscula, a theatro fugit et scit €magno parva constare. Nemo manum conserit cum recedente, nemo exeuntem ferit: circa praemium rixa est. Idem in his €evenit quae fortuna desuper iactat: aestuamus miseri, di-€stringimur, multas habere cupimus manus, modo in hanc €partem, modo in illam respicimus; nimis tarde nobis mitti €videntur quae cupiditates nostras inritant, ad paucos perven-tura, expectata omnibus; ire obviam cadentibus cupimus; €gaudemus si quid invasimus invadendique aliquos spes vana €delusit; vilem praedam magno aliquo incommodo luimus aut €%de% fallimur. Secedamus itaque ab istis ludis et demus €raptoribus locum; illi spectent bona ista pendentia et ipsi €magis pendeant. @@Quicumque beatus esse constituet, unum esse bonum putet €quod honestum est; nam si ullum aliud existimat, primum €male de providentia iudicat, quia multa incommoda iustis €viris accidunt, et quia quidquid nobis dedit breve est et exiguum si compares mundi totius aevo. Ex hac deploratione €nascitur ut ingrati divinorum interpretes simus: querimur €quod non semper, quod et pauca nobis et incerta et abitura €contingant. Inde est quod nec vivere nec mori volumus: vitae €nos odium tenet, timor mortis. Natat omne consilium nec €implere nos ulla felicitas potest. Causa autem est quod non @1 €pervenimus ad illud bonum immensum et insuperabile ubi €necesse est resistat voluntas nostra quia ultra summum non est locus. Quaeris quare virtus nullo egeat? Praesentibus €gaudet, non concupiscit absentia; nihil non illi magnum est €quod satis. Ab hoc discede iudicio: non pietas constabit, €non fides; multa enim utramque praestare cupienti patienda €sunt ex iis quae mala vocantur, multa inpendenda ex iis quibus indulgemus tamquam bonis. Perit fortitudo, quae €periculum facere debet sui; perit magnanimitas, quae non €potest eminere nisi omnia velut minuta contempsit quae pro €maximis vulgus optat; perit gratia et relatio gratiae si þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ê˜…timemus laborem, si quicquam pretiosius fide novimus, si €non optima spectamus. @@Sed ut illa praeteream, aut ista bona non sunt quae vocan-€tur aut homo felicior deo est, quoniam quidem quae cara €nobis sunt non habet in usu deus; nec enim libido ad illum €nec epularum lautitia nec opes nec quicquam ex his hominem €inescantibus et vili voluptate ducentibus pertinet. Ergo aut €credibile est bona deo deesse aut hoc ipsum argumentum est bona non esse, quod deo desunt. Adice quod multa quae bona €videri volunt animalibus quam homini pleniora contingunt. €Illa cibo avidius utuntur, venere non aeque fatigantur; €virium illis maior est et aequabilior firmitas: sequitur ut €multo feliciora sint homine. Nam sine nequitia, sine frau-€dibus degunt; fruuntur voluptatibus, quas et magis capiunt et ex facili, sine ullo pudoris aut paenitentiae metu. Con-€sidera tu itaque an id bonum vocandum sit quo deus ab @1 €homine, [2homo ab animalibus]2 vincitur. Summum bonum €in animo contineamus: obsolescit si ab optima nostri parte €ad pessimam transit et transfertur ad sensus, qui agiliores €sunt animalibus mutis. Non est summa felicitatis nostrae in €carne ponenda: bona illa sunt vera quae ratio dat, solida ac €sempiterna, quae cadere non possunt, ne decrescere quidem ac minui. Cetera opinione bona sunt et nomen quidem habent €commune cum veris, proprietas [quidem] in illis boni non €est; itaque commoda vocentur et, ut nostra lingua loquar, €producta. Ceterum sciamus mancipia nostra esse, non partes, €et sint apud nos, sed ita ut meminerimus extra nos esse; €etiam si apud nos sint, inter subiecta et humilia numerentur €propter quae nemo se attollere debeat. Quid enim stultius quam aliquem eo sibi placere quod ipse non fecit? Omnia €ista nobis accedant, non haereant, ut si abducentur, sine €ulla nostri laceratione discedant. Utamur illis, non gloriemur, €et utamur parce tamquam depositis apud nos et abituris. €Quisquis illa sine ratione possedit non diu tenuit; ipsa enim €se felicitas, nisi temperatur, premit. Si fugacissimis bonis €credidit, cito deseritur, et, ut deseratur, adfligitur. Paucis €deponere felicitatem molliter licuit: ceteri cum iis inter quae €eminuere labuntur, et illos degravant ipsa quae extulerant. Ideo adhibebitur prudentia, quae modum illis ac parsimo-€niam inponat, quoniam quidem licentia opes suas praecipitat €atque urget, nec umquam inmodica durarunt nisi illa €moderatrix ratio conpescuit. Hoc multarum tibi urbium €ostendet eventus, quarum in ipso flore luxuriosa imperia €ceciderunt, et quidquid virtute partum erat intemperantia €corruit. Adversus hos casus muniendi sumus. Nullus autem @1 €contra fortunam inexpugnabilis murus est: intus instruamur; €si illa pars tuta est, pulsari homo potest, capi non potest. Quod sit hoc instrumentum scire desideras? Nihil indignetur €sibi accidere sciatque illa ipsa quibus laedi videtur ad con-€servationem universi pertinere et ex iis esse quae cursum €mundi officiumque consummant; placeat homini quidquid €deo placuit; ob hoc ipsum [2se]2 suaque miretur, quod non €potest vinci, quod mala ipsa sub se tenet, quod ratione, qua €valentius nihil est, casum doloremque et iniuriam subigit. Ama rationem! huius te amor contra durissima armabit. €Feras catulorum amor in venabula inpingit feritasque et €inconsultus impetus praestat indomitas; iuvenilia nonnum-€quam ingenia cupido gloriae in contemptum tam ferri quam €ignium misit; species quosdam atque umbra virtutis in €mortem voluntariam trudit: quanto his omnibus fortior ratio €est, quanto constantior, tanto vehementius per metus ipsos €et pericula exibit. @@'Nihil agitis' inquit 'quod negatis ullum esse aliud honesto €bonum: non faciet vos haec munitio tutos a fortuna et in-€munes. Dicitis enim inter bona esse liberos pios et bene €moratam patriam et parentes bonos. Horum pericula non €potestis spectare securi: perturbabit vos obsidio patriae, €liberorum mors, parentum servitus.' @@Quid adversus hos pro nobis responderi soleat ponam; €deinde tunc adiciam quid praeterea respondendum putem. €Alia condicio est in iis quae ablata in locum suum aliquid €incommodi substituunt: tamquam bona valetudo vitiata in €malam transfert; acies oculorum extincta caecitate nos adficit; €non tantum velocitas perit poplitibus incisis, sed debilitas pro €illa subit. Hoc non est periculum in iis quae paulo ante @1 €rettulimus. Quare? si amicum bonum amisi, non est mihi pro €illo perfidia patienda, nec si bonos liberos extuli, in illorum locum impietas succedit. Deinde non amicorum illic aut €liberorum interitus sed corporum est. Bonum autem uno €modo perit, si in malum transit; quod natura non patitur, quia €omnis virtus et opus omne virtutis incorruptum manet. €Deinde etiam si amici perierunt, etiam si probati respon-€dentesque voto patris liberi, est quod illorum expleat locum. €Quid sit quaeris? quod illos quoque bonos fecerat, virtus. Haec nihil vacare patitur loci, totum animum tenet, deside-€rium omnium tollit, sola satis est; omnium enim bonorum €vis et origo in ipsa est. Quid refert an aqua decurrens inter-€cipiatur atque abeat, si fons ex quo fluxerat salvus est? Non €dices vitam iustiorem salvis liberis quam amissis nec ordina-€tiorem nec prudentiorem nec honestiorem; ergo ne meliorem €quidem. Non facit adiectio amicorum sapientiorem, non facit €stultiorem detractio; ergo nec beatiorem aut miseriorem. €Quamdiu virtus salva fuerit, non senties quidquid abscesserit. @@'Quid ergo? non est beatior et amicorum et liberorum €turba succinctus?' Quidni non sit? Summum enim bonum €nec infringitur nec augetur; in suo modo permanet, utcum-€que fortuna se gessit. Sive illi senectus longa contigit sive €citra senectutem finitus est, eadem mensura summi boni est, quamvis aetatis diversa sit. Utrum maiorem an minorem €circulum scribas ad spatium eius pertinet, non ad formam: €licet alter diu manserit, alterum statim obduxeris et in eum €in quo scriptus est pulverem solveris, in eadem uterque €forma fuit. Quod rectum est nec magnitudine aestimatur @1 €nec numero nec tempore; non magis produci quam contrahi €potest. Honestam vitam ex centum annorum numero in quan-€tum voles corripe et in unum diem coge: aeque honesta est. Modo latius virtus funditur, regna urbes provincias tem-€perat, fert leges, colit amicitias, inter propinquos liberosque €dispensat officia, modo arto fine circumdatur paupertatis €exilii orbitatis; non tamen minor est si ex altiore fastigio in €humile subducitur, in privatum ex regio, ex publico et spatioso iure in angustias domus vel anguli coit. Aeque €magna est, etiam si in se recessit undique exclusa; nihilo-€minus enim magni spiritus est et erecti, exactae prudentiae, €indeclinabilis iustitiae. Ergo aeque beata est; beatum enim €illud uno loco positum est, in ipsa mente, stabile, grande, €tranquillum, quod sine scientia divinorum humanorumque €non potest effici. @@Sequitur illud quod me responsurum esse dicebam. Non €adfligitur sapiens liberorum amissione, non amicorum; €eodem enim animo fert illorum mortem quo suam expectat; €non magis hanc timet quam illam dolet. Virtus enim con-€venientia constat: omnia opera eius cum ipsa concordant et €congruunt. Haec concordia perit si animus, quem excelsum €esse oportet, luctu aut desiderio summittitur. Inhonesta est €omnis trepidatio et sollicitudo, in ullo actu pigritia; honestum €enim securum et expeditum est, interritum est, in procinctu stat. 'Quid ergo? non aliquid perturbationi simile patietur? €non et color eius mutabitur et vultus agitabitur et artus €refrigescent? et quidquid aliud non ex imperio animi, sed €inconsulto quodam naturae impetu geritur?' Fateor; sed €manebit illi persuasio eadem, nihil illorum malum esse nec @1 dignum ad quod mens sana deficiat. Omnia quae facienda €erunt audaciter faciet et prompte. Hoc enim stultitiae €proprium quis dixerit, ignave et contumaciter facere quae €faciat, et alio corpus inpellere, alio animum, distrahique inter €diversissimos motus. Nam propter illa ipsa quibus extollit €se miraturque contempta est, et ne illa quidem quibus €gloriatur libenter facit. Si vero aliquod timetur malum, eo þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ê˜ ˆˆproinde, dum expectat, quasi venisset urguetur, et quidquid ne patiatur timet iam metu patitur. Quemadmodum in €corporibus infirmis languorem signa praecurrunt_quaedam €enim segnitia enervis est et sine labore ullo lassitudo et €oscitatio et horror membra percurrens_sic infirmus animus €multo ante quam opprimatur malis quatitur; praesumit illa €et ante tempus cadit. Quid autem dementius quam angi €futuris nec se tormento reservare, sed arcessere sibi miserias €et admovere? quas optimum est differre, si discutere non possis. Vis scire futuro neminem debere torqueri? Quicum-€que audierit post quinquagesimum annum sibi patienda €supplicia, non perturbatur nisi si medium spatium transiluerit €et se in illam saeculo post futuram sollicitudinem inmiserit: €eodem modo fit ut animos libenter aegros et captantes causas €doloris vetera atque obliterata contristent. Et quae praeter-€ierunt et quae futura sunt absunt: neutra sentimus. Non €est autem nisi ex eo quod sentias dolor. Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER NONVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Minus tibi accuratas a me epistulas mitti quereris. Quis €enim accurate loquitur nisi qui vult putide loqui? Qualis €sermo meus esset si una desideremus aut ambularemus, €inlaboratus et facilis, tales esse epistulas meas volo, quae nihil habent accersitum nec fictum. Si fieri posset, quid €sentiam ostendere quam loqui mallem. Etiam si disputarem, €nec supploderem pedem nec manum iactarem nec attollerem €vocem, sed ista oratoribus reliquissem, contentus sensus meos ad te pertulisse, quos nec exornassem nec abiecissem. Hoc €unum plane tibi adprobare vellem, omnia me illa sentire €quae dicerem, nec tantum sentire sed amare. Aliter homines €amicam, aliter liberos osculantur; tamen in hoc quoque €amplexu tam sancto et moderato satis apparet adfectus. Non €mehercules ieiuna esse et arida volo quae de rebus tam magnis €dicentur (neque enim philosophia ingenio renuntiat), multum tamen operae inpendi verbis non oportet. Haec sit €propositi nostri summa: quod sentimus loquamur, quod €loquimur sentiamus; concordet sermo cum vita. Ille promis-€sum suum implevit qui et cum videas illum et cum audias idem est. Videbimus qualis sit, quantus sit: unus est. Non €delectent verba nostra sed prosint. Si tamen contingere €eloquentia non sollicito potest, si aut parata est aut parvo €constat, adsit et res pulcherrimas prosequatur: sit talis ut €res potius quam se ostendat. Aliae artes ad ingenium totae pertinent, hic animi negotium agitur. Non quaerit aeger €medicum eloquentem, sed si ita competit ut idem ille qui @1 €sanare potest compte de iis quae facienda sunt disserat, boni €consulet. Non tamen erit quare gratuletur sibi quod inciderit €in medicum etiam disertum; hoc enim tale est quale si peritus gubernator etiam formosus est. Quid aures meas €scabis? quid oblectas? aliud agitur: urendus, secandus, €abstinendus sum. Ad haec adhibitus es; curare debes morbum €veterem, gravem, publicum; tantum negotii habes quantum €in pestilentia medicus. Circa verba occupatus es? iamdudum €gaude si sufficis rebus. Quando tam multa disces? quando €quae didiceris adfiges tibi ita ut excidere non possint? quando €illa experieris? Non enim, ut cetera, memoriae tradidisse €satis est: in opere temptanda sunt; non est beatus qui scit €illa, sed [2qui]2 facit. @@'Quid ergo? infra illum nulli gradus sunt? statim a sapien-€tia praeceps est?' Non, ut existimo; nam qui proficit in €numero quidem stultorum est, magno tamen intervallo ab €illis diducitur. Inter ipsos quoque proficientes sunt magna €discrimina: in tres classes, ut quibusdam placet, dividuntur. @@Primi sunt qui sapientiam nondum habent sed iam in €vicinia eius constiterunt; tamen etiam quod prope est extra €est. Qui sint hi quaeris? qui omnes iam adfectus ac vitia €posuerunt, quae erant conplectenda didicerunt, sed illis €adhuc inexperta fiducia est. Bonum suum nondum in usu €habent, iam tamen in illa quae fugerunt decidere non pos-€sunt; iam ibi sunt unde non est retro lapsus, sed hoc illis de €se nondum liquet: quod in quadam epistula scripsisse me @1 €memini, 'scire se nesciunt'. Iam contigit illis bono suo frui, nondum confidere. Quidam hoc proficientium genus de quo €locutus sum ita conplectuntur ut illos dicant iam effugisse €morbos animi, adfectus nondum, et adhuc in lubrico stare, €quia nemo sit extra periculum malitiae nisi qui totam eam €excussit; nemo autem illam excussit nisi qui pro illa sapien-tiam adsumpsit. Quid inter morbos animi intersit et adfe-€ctus saepe iam dixi. Nunc quoque te admonebo: morbi sunt €inveterata vitia et dura, ut avaritia, ut ambitio; nimio artius €haec animum inplicuerunt et perpetua eius mala esse coe-€perunt. Ut breviter finiam, morbus est iudicium in pravo €pertinax, tamquam valde expetenda sint quae leviter expeten-€da sunt; vel, si mavis, ita finiamus: nimis inminere leviter €petendis vel ex toto non petendis, aut in magno pretio habere in aliquo habenda vel in nullo. Adfectus sunt motus €animi inprobabiles, subiti et concitati, qui frequentes €neglectique fecere morbum, sicut destillatio una nec adhuc €in morem adducta tussim facit, adsidua et vetus pthisin. €Itaque qui plurimum profecere extra morbos sunt, adfectus €adhuc sentiunt perfecto proximi. @@Secundum genus est eorum qui et maxima animi mala et €adfectus deposuerunt, sed ita ut non sit illis securitatis suae €certa possessio; possunt enim in eadem relabi. @@Tertium illud genus extra multa et magna vitia est, sed non €extra omnia. Effugit avaritiam sed iram adhuc sentit; iam non €sollicitatur libidine, etiamnunc ambitione; iam non concupi-€scit, sed adhuc timet, et in ipso metu ad quaedam satis firmus €est, quibusdam cedit: mortem contemnit, dolorem reformidat. @1 @@De hoc loco aliquid cogitemus: bene nobiscum agetur, si €in hunc admittimur numerum. Magna felicitate naturae €magnaque et adsidua intentione studii secundus occupatur €gradus; sed ne hic quidem contemnendus est color tertius. €Cogita quantum circa te videas malorum; aspice quam nullum €sit nefas sine exemplo, quantum cotidie nequitia proficiat, €quantum publice privatimque peccetur: intelleges satis nos consequi, si inter pessimos non sumus. 'Ego vero' inquis 'spero €me posse et amplioris ordinis fieri.' Optaverim hoc nobis €magis quam promiserim: praeoccupati sumus, ad virtutem €contendimus inter vitia districti. Pudet dicere: honesta €colimus quantum vacat. At quam grande praemium expectat, si occupationes nostras et mala tenacissima abrumpimus! Non €cupiditas nos, non timor pellet; inagitati terroribus, in-€corrupti voluptatibus, nec mortem horrebimus nec deos; €sciemus mortem malum non esse, deos malo non esse. Tam €inbecillum est quod nocet quam cui nocetur: optima vi noxia carent. Expectant nos, [2si]2 ex hac aliquando faece in illud €evadimus sublime et excelsum, tranquillitas animi et expulsis €erroribus absoluta libertas. Quaeris quae sit ista? Non €homines timere, non deos; nec turpia velle nec nimia; in se €ipsum habere maximam potestatem: inaestimabile bonum €est suum fieri. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Inimicitias mihi denuntias si quicquam ex iis quae cotidie €facio ignoraveris. Vide quam simpliciter tecum vivam: hoc €quoque tibi committam. Philosophum audio et quidem @1 €quintum iam diem habeo ex quo in scholam eo et ab octava €disputantem audio. 'Bona' inquis 'aetate.' Quidni bona? €quid autem stultius est quam quia diu non didiceris non discere? 'Quid ergo? idem faciam quod trossuli et iuvenes?' €Bene mecum agitur si hoc unum senectutem meam dedecet: €omnis aetatis homines haec schola admittit. 'In hoc sene-€scamus, ut iuvenes sequamur?' In theatrum senex ibo et in €circum deferar et nullum par sine me depugnabit: ad philo-sophum ire erubescam? Tamdiu discendum est quamdiu ne-€scias; si proverbio credimus, quamdiu vivas. Nec ulli hoc rei €magis convenit quam huic: tamdiu discendum est quemad-€modum vivas quamdiu vivas. Ego tamen illic aliquid et €doceo. Quaeris quid doceam? etiam seni esse discendum. Pudet autem me generis humani quotiens scholam intravi. €Praeter ipsum theatrum Neapolitanorum, ut scis, transeun-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ì”ƒdum est Metronactis petenti domum. Illud quidem fartum €est, et ingenti studio quis sit pythaules bonus iudicatur; €habet tubicen quoque Graecus et praeco concursum: at in €illo loco in quo vir bonus quaeritur, in quo vir bonus discitur, €paucissimi sedent, et hi plerisque videntur nihil boni negotii €habere quod agant; inepti et inertes vocantur. Mihi contin-€gat iste derisus: aequo animo audienda sunt inperitorum €convicia et ad honesta vadenti contemnendus est ipse €contemptus. @@Perge, Lucili, et propera, ne tibi accidat quod mihi, ut €senex discas; immo ideo magis propera quoniam id nunc €adgressus es quod perdiscere vix senex possis. 'Quantum' @1 inquis 'proficiam?' Quantum temptaveris. Quid expectas? €nulli sapere casu obtigit. Pecunia veniet ultro, honor offere-€tur, gratia ac dignitas fortasse ingerentur tibi: virtus in te non €incidet. Ne levi quidem opera aut parvo labore cognoscitur; €sed est tanti laborare omnia bona semel occupaturo. Unum €est enim bonum quod honestum: in illis nihil invenies veri, nihil certi, quaecumque famae placent. Quare autem unum €sit bonum quod honestum dicam, quoniam parum me ex-€secutum priore epistula iudicas magisque hanc rem tibi €laudatam quam probatam putas, et in artum quae dicta sunt €contraham. @@Omnia suo bono constant. Vitem fertilitas commendat et €sapor vini, velocitas cervum; quam fortia dorso iumenta €sint quaeris, quorum hic unus est usus, sarcinam ferre; in €cane sagacitas prima est, si investigare debet feras, cursus, si €consequi, audacia, si mordere et invadere: id in quoque optimum esse debet cui nascitur, quo censetur. In homine €quid est optimum? ratio: hac antecedit animalia, deos €sequitur. Ratio ergo perfecta proprium bonum est, cetera illi €cum animalibus satisque communia sunt. Valet: et leones. €Formonsus est: et pavones. Velox est: et equi. Non dico, in €his omnibus vincitur; non quaero quid in se maximum habeat, €sed quid suum. Corpus habet: et arbores. Habet impetum ac €motum voluntarium: et bestiae et vermes. Habet vocem: €sed quanto clariorem canes, acutiorem aquilae, graviorem tauri, dulciorem mobilioremque luscinii? Quid est in homine €proprium? ratio: haec recta et consummata felicitatem homi-€nis implevit. Ergo si omnis res, cum bonum suum perfecit, €laudabilis est et ad finem naturae suae pervenit, homini @1 €autem suum bonum ratio est, si hanc perfecit laudabilis est €et finem naturae suae tetigit. Haec ratio perfecta virtus vocatur eademque honestum est. Id itaque unum bonum est €in homine quod unum hominis est; nunc enim non quaeri-€mus quid sit bonum, sed quid sit hominis bonum. Si nullum €aliud est hominis quam ratio, haec erit unum eius bonum, sed €pensandum cum omnibus. Si sit aliquis malus, puto in-€probabitur; si bonus, puto probabitur. Id ergo in homine €primum solumque est quo et probatur et inprobatur. @@Non dubitas an hoc sit bonum; dubitas an solum bonum €sit. Si quis omnia alia habeat, valetudinem, divitias, imagines €multas, frequens atrium, sed malus ex confesso sit, inprobabis €illum; item si quis nihil quidem eorum quae rettuli habeat, €deficiatur pecunia, clientium turba, nobilitate et avorum €proavorumque serie, sed ex confesso bonus sit, probabis illum. €Ergo hoc unum est bonum hominis, quod qui habet, etiam €si aliis destituitur, laudandus est, quod qui non habet in omnium aliorum copia damnatur ac reicitur. Quae condicio €rerum, eadem hominum est: navis bona dicitur non quae €pretiosis coloribus picta est nec cui argenteum aut aureum €rostrum est nec cuius tutela ebore caelata est nec quae fiscis €atque opibus regiis pressa est, sed stabilis et firma et iuncturis €aquam excludentibus spissa, ad ferendum incursum maris €solida, gubernaculo parens, velox et non sentiens ventum; gladium bonum dices non cui auratus est balteus nec cuius €vagina gemmis distinguitur, sed cui et ad secandum subtilis €acies est et mucro munimentum omne rupturus; regula non €quam formosa, sed quam recta sit quaeritur: eo quidque laudatur cui comparatur, quod illi proprium est. Ergo in €homine quoque nihil ad rem pertinet quantum aret, quantum €feneret, a quam multis salutetur, quam pretioso incumbat €lecto, quam perlucido poculo bibat, sed quam bonus sit. @1 €Bonus autem est si ratio eius explicita et recta est et ad naturae suae voluntatem accommodata. Haec vocatur virtus, €hoc est honestum et unicum hominis bonum. Nam cum sola €ratio perficiat hominem, sola ratio perfecte beatum facit; €hoc autem unum bonum est quo uno beatus efficitur. Dici-€mus et illa bona esse quae a virtute profecta contractaque €sunt, id est opera eius omnia; sed ideo unum ipsa bonum est quia nullum sine illa est. Si omne in animo bonum est, quid-€quid illum confirmat, extollit, amplificat, bonum est; vali-€diorem autem animum et excelsiorem et ampliorem facit €virtus. Nam cetera quae cupiditates nostras inritant depri-€munt quoque animum et labefaciunt et cum videntur €attollere inflant ac multa vanitate deludunt. Ergo id unum bonum est quo melior animus efficitur. Omnes actiones totius €vitae honesti ac turpis respectu temperantur; ad haec €faciendi et non faciendi ratio derigitur. Quid sit hoc dicam: €vir bonus quod honeste se facturum putaverit faciet etiam €[sine pecunia] si laboriosum erit, faciet etiam si damnosum €erit, faciet etiam si periculosum erit; rursus quod turpe erit €non faciet, etiam si pecuniam adferet, etiam si voluptatem, €etiam si potentiam; ab honesto nulla re deterrebitur, ad turpia nulla invitabitur. Ergo si honestum utique secuturus €est, turpe utique vitaturus, et in omni actu vitae spectaturus €haec duo, [2nec aliud bonum quam honestum]2 nec aliud €malum quam turpe, si una indepravata virtus est et sola €permanet tenoris sui, unum est bonum virtus, cui iam €accidere ne sit bonum non potest. Mutationis periculum €effugit: stultitia ad sapientiam erepit, sapientia in stultitiam €non revolvitur. @1 @@Dixi, si forte meministi, et concupita vulgo et formidata €inconsulto impetu plerosque calcasse: inventus est qui divitias €proiceret, inventus est qui flammis manum inponeret, cuius €risum non interrumperet tortor, qui in funere liberorum €lacrimam non mitteret, qui morti non trepidus occurreret; €amor enim, ira, cupiditas pericula depoposcerunt. Quod potest €brevis obstinatio animi, aliquo stimulo excitata, quanto magis €virtus, quae non ex impetu nec subito sed aequaliter valet, cui perpetuum robur est? Sequitur ut quae ab inconsultis saepe €contemnuntur, a sapientibus semper, ea nec bona sint nec €mala. Unum ergo bonum ipsa virtus est, quae inter hanc €fortunam et illam superba incedit cum magno utriusque €contemptu. @@Si hanc opinionem receperis, aliquid bonum esse praeter €honestum, nulla non virtus laborabit; nulla enim obtineri €poterit si quicquam extra se respexerit. Quod si est, rationi €repugnat, ex qua virtutes sunt, et veritati, quae sine ratione €non est; quaecumque autem opinio veritati repugnat falsa est. Virum bonum concedas necesse est summae pietatis erga €deos esse. Itaque quidquid illi accidit aequo animo sustine-€bit; sciet enim id accidisse lege divina qua universa procedunt. €Quod si est, unum illi bonum erit quod honestum; in hoc €enim positum [2est]2 et parere diis nec excandescere ad subita €nec deplorare sortem suam, sed patienter excipere fatum et facere imperata. Si ullum aliud est bonum quam honestum, €sequetur nos aviditas vitae, aviditas rerum vitam instruen- @1 €tium, quod est intolerabile, infinitum, vagum. Solum ergo €bonum est honestum, cui modus est. @@Diximus futuram hominum feliciorem vitam quam deo-€rum, si ea bona sunt quorum nullus diis usus est, tamquam €pecunia, honores. Adice nunc quod, si modo solutae corpori-€bus animae manent, felicior illis status restat quam est dum €versantur in corpore. Atqui si ista bona sunt quibus per cor-€pora utimur, emissis erit peius, quod contra fidem est, felici-ores esse liberis et in universum datis clusas et obsessas. Illud €quoque dixeram, si bona sunt ea quae tam homini contingunt €quam mutis animalibus, et muta animalia beatam vitam €actura; quod fieri nullo modo potest. Omnia pro honesto þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ì˜š…patienda sunt; quod non erat faciendum si esset ullum aliud €bonum quam honestum. €@@Haec quamvis latius exsecutus essem priore epistula, constrinxi et breviter percucurri. Numquam autem vera tibi €opinio talis videbitur, nisi animum adleves et te ipse inter-€roges, si res exegerit ut pro patria moriaris et salutem omnium €civium tua redimas, an porrecturus sis cervicem non tantum €patienter sed etiam libenter. Si hoc facturus es, nullum aliud €bonum est; omnia enim relinquis ut hoc habeas. Vide quanta €vis honesti sit: pro re publica morieris, etiam si statim facturus hoc eris cum scieris tibi esse faciendum. Interdum ex re €pulcherrima magnum gaudium etiam exiguo tempore ac €brevi capitur, et quamvis fructus operis peracti nullus ad €defunctum exemptumque rebus humanis pertineat, ipsa €tamen contemplatio futuri operis iuvat, et vir fortis ac iustus, @1 €cum mortis suae pretia ante se posuit, libertatem patriae, €salutem omnium pro quibus dependit animam, in summa voluptate est et periculo suo fruitur. Sed ille quoque cui €etiam hoc gaudium eripitur quod tractatio operis maximi et €ultimi praestat, nihil cunctatus desiliet in mortem, facere €recte pieque contentus. Oppone etiamnunc illi multa quae €dehortentur, dic, 'factum tuum matura sequetur oblivio €et parum grata existimatio civium'. Respondebit tibi, 'ista €omnia extra opus meum sunt, ego ipsum contemplor; hoc €esse honestum scio; itaque quocumque ducit ac vocat €venio'. @@Hoc ergo unum bonum est, quod non tantum perfectus €animus sed generosus quoque et indolis bonae sentit: cetera €levia sunt, mutabilia. Itaque sollicite possidentur; etiam si €favente fortuna in unum congesta sunt, dominis suis in-€cubant gravia et illos semper premunt, aliquando et inludunt. Nemo ex istis quos purpuratos vides felix est, non magis quam €ex illis quibus sceptrum et chlamydem in scaena fabulae €adsignant: cum praesente populo lati incesserunt et cotur-€nati, simul exierunt, excalceantur et ad staturam suam re-€deunt. Nemo istorum quos divitiae honoresque in altiore €fastigio ponunt magnus est. Quare ergo magnus videtur? cum €basi illum sua metiris. Non est magnus pumilio licet in monte €constiterit; colossus magnitudinem suam servabit etiam si steterit in puteo. Hoc laboramus errore, sic nobis inponitur, €quod neminem aestimamus eo quod est, sed adicimus illi et €ea quibus adornatus est. Atqui cum voles veram hominis €aestimationem inire et scire qualis sit, nudum inspice; ponat @1 €patrimonium, ponat honores et alia fortunae mendacia, €corpus ipsum exuat: animum intuere, qualis quantusque sit, alieno an suo magnus. Si rectis oculis gladios micantes videt €et si scit sua nihil interesse utrum anima per os an per iugu-€lum exeat, beatum voca; si cum illi denuntiata sunt corporis €tormenta et quae casu veniunt et quae potentioris iniuria, €si vincula et exilia et vanas humanarum formidines mentium €securus audit et dicit: €@@@@'non ulla laborum, €@@@@o virgo, nova mi facies inopinave surgit; €@@@@omnia praecepi atque animo mecum ipse peregi. €Tu hodie ista denuntias: ego semper denuntiavi mihi et hominem paravi ad humana.' Praecogitati mali mollis ictus €venit. At stultis et fortunae credentibus omnis videtur nova €rerum et inopinata facies; magna autem pars est apud in-€peritos mali novitas. Hoc ut scias, ea quae putaverant aspera fortius, cum adsuevere, patiuntur. Ideo sapiens adsuescit €futuris malis, et quae alii diu patiendo levia faciunt hic levia €facit diu cogitando. Audimus aliquando voces inperitorum €dicentium 'sciebam hoc mihi restare': sapiens scit sibi omnia €restare; quidquid factum est, dicit 'sciebam'. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Subito nobis hodie Alexandrinae naves apparuerunt, quae €praemitti solent et nuntiare secuturae classis adventum: €tabellarias vocant. Gratus illarum Campaniae aspectus est: €omnis in pilis Puteolorum turba consistit et ex ipso genere @1 €velorum Alexandrinas quamvis in magna turba navium €intellegit; solis enim licet siparum intendere, quod in alto omnes habent naves. Nulla enim res aeque adiuvat cursum €quam summa pars veli; illinc maxime navis urgetur. Itaque €quotiens ventus increbruit maiorque est quam expedit, €antemna summittitur: minus habet virium flatus ex humili. €Cum intravere Capreas et promunturium ex quo €@@@@alta procelloso speculatur vertice Pallas, €ceterae velo iubentur esse contentae: siparum Alexandrinarum €insigne [indicium] est. @@In hoc omnium discursu properantium ad litus magnam €ex pigritia mea sensi voluptatem, quod epistulas meorum €accepturus non properavi scire quis illic esset rerum mearum €status, quid adferrent: olim iam nec perit quicquam mihi €nec adquiritur. Hoc, etiam si senex non essem, fuerat sentien-€dum, nunc vero multo magis: quantulumcumque haberem, €tamen plus iam mihi superesset viatici quam viae, praesertim €cum eam viam simus ingressi quam peragere non est necesse. Iter inperfectum erit si in media parte aut citra petitum €locum steteris: vita non est inperfecta si honesta est; ubi-€cumque desines, si bene desines, tota est. Saepe autem et €fortiter desinendum est et non ex maximis causis; nam nec €eae maximae sunt quae nos tenent. @@Tullius Marcellinus, quem optime noveras, adulescens €quietus et cito senex, morbo et non insanabili correptus sed €longo et molesto et multa imperante, coepit deliberare de €morte. Convocavit complures amicos. Unusquisque aut, quia @1 €timidus erat, id illi suadebat quod sibi suasisset, aut, quia €adulator et blandus, id consilium dabat quod deliberanti gratius fore suspicabatur. Amicus noster Stoicus, homo €egregius et, ut verbis illum quibus laudari dignus est laudem, €vir fortis ac strenuus, videtur mihi optime illum cohortatus. €Sic enim coepit: 'noli, mi Marcelline, torqueri tamquam de €re magna deliberes. Non est res magna vivere: omnes servi €tui vivunt, omnia animalia: magnum est honeste mori, €prudenter, fortiter. Cogita quamdiu iam idem facias: cibus, €somnus, libido_per hunc circulum curritur; mori velle non €tantum prudens aut fortis aut miser, etiam fastidiosus potest.' Non opus erat suasore illi sed adiutore: servi parere nolebant. €Primum detraxit illis metum et indicavit tunc familiam peri-€culum adire cum incertum esset an mors domini voluntaria €fuisset; alioqui tam mali exempli esse occidere dominum quam prohibere. Deinde ipsum Marcellinum admonuit non €esse inhumanum, quemadmodum cena peracta reliquiae €circumstantibus dividantur, sic peracta vita aliquid porrigi €iis qui totius vitae ministri fuissent. Erat Marcellinus facilis €animi et liberalis etiam cum de suo fieret; minutas itaque €summulas distribuit flentibus servis et illos ultro consolatus est. Non fuit illi opus ferro, non sanguine: triduo abstinuit €et in ipso cubiculo poni tabernaculum iussit. Solium deinde €inlatum est, in quo diu iacuit et calda subinde suffusa paula-€tim defecit, ut aiebat, non sine quadam voluptate, quam €adferre solet lenis dissolutio non inexperta nobis, quos €aliquando liquit animus. @@In fabellam excessi non ingratam tibi; exitum enim amici €tui cognosces non difficilem nec miserum. Quamvis enim €mortem sibi consciverit, tamen mollissime excessit et vita @1 €elapsus est. Sed ne inutilis quidem haec fabella fuerit; saepe €enim talia exempla necessitas exigit. Saepe debemus mori nec volumus, morimur nec volumus. Nemo tam inperitus est €ut nesciat quandoque moriendum; tamen cum prope accessit, €tergiversatur, tremit, plorat. Nonne tibi videtur stultissi-€mus omnium qui flevit quod ante annos mille non vixerat? €aeque stultus est qui flet quod post annos mille non vivet. €Haec paria sunt: non eris nec fuisti; utrumque tempus alienum est. In hoc punctum coniectus es, quod ut extendas, €quousque extendes? Quid fles? quid optas? perdis operam. €@@@@Desine fata deum flecti sperare precando. €Rata et fixa sunt et magna atque aeterna necessitate ducun-€tur: eo ibis quo omnia eunt. Quid tibi novi est? Ad hanc €legem natus es; hoc patri tuo accidit, hoc matri, hoc maiori-€bus, hoc omnibus ante te, hoc omnibus post te. Series invicta et nulla mutabilis ope inligavit ac trahit cuncta. Quantus te þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Í˜‚populus moriturorum sequetur, quantus comitabitur! Fortior, €ut opinor, esses, si multa milia tibi commorerentur; atqui €multa milia et hominum et animalium hoc ipso momento quo €tu mori dubitas animam variis generibus emittunt. Tu autem €non putabas te aliquando ad id perventurum ad quod semper €ibas? Nullum sine exitu iter est. @@Exempla nunc magnorum virorum me tibi iudicas relatu-€rum? puerorum referam. Lacon ille memoriae traditur, in-€pubis adhuc, qui captus clamabat 'non serviam' sua illa €Dorica lingua, et verbis fidem inposuit: ut primum iussus est €fungi servili et contumelioso ministerio (adferre enim vas obscenum iubebatur), inlisum parieti caput rupit. Tam prope @1 €libertas est: et servit aliquis? Ita non sic perire filium tuum €malles quam per inertiam senem fieri? Quid ergo est cur €perturberis, si mori fortiter etiam puerile est? Puta nolle te €sequi: duceris. Fac tui iuris quod alieni est. Non sumes pueri €spiritum, ut dicas 'non servio'? Infelix, servis hominibus, €servis rebus, servis vitae; nam vita, si moriendi virtus abest, servitus est. Ecquid habes propter quod expectes? voluptates €ipsas quae te morantur ac retinent consumpsisti: nulla tibi €nova est, nulla non iam odiosa ipsa satietate. Quis sit vini, €quis mulsi sapor scis: nihil interest centum per vesicam tuam €an mille amphorae transeant: saccus es. Quid sapiat ostreum, €quid mullus optime nosti: nihil tibi luxuria tua in futuros €annos intactum reservavit. Atqui haec sunt a quibus invitus divelleris. Quid est aliud quod tibi eripi doleas? Amicos? scis €enim amicus esse? Patriam? tanti enim illam putas ut tardius €cenes? Solem? quem, si posses, extingueres: quid enim €umquam fecisti luce dignum? Confitere non curiae te, non €fori, non ipsius rerum naturae desiderio tardiorem ad morien-€dum fieri: invitus relinquis macellum, in quo nihil reliquisti. Mortem times: at quomodo illam media boletatione conte-€mnis! Vivere vis: scis enim? Mori times: quid porro? ista vita €non mors est? C. Caesar, cum illum transeuntem per Latinam €viam unus ex custodiarum agmine demissa usque in pectus €vetere barba rogaret mortem, 'nunc enim' inquit 'vivis?' €Hoc istis respondendum est quibus succursura mors est: 'mori times: nunc enim vivis?' 'Sed ego' inquit 'vivere volo, €qui multa honeste facio; invitus relinquo officia vitae, quibus €fideliter et industrie fungor.' Quid? tu nescis unum esse ex €vitae officiis et mori? Nullum officium relinquis; non enim @1 certus numerus quem debeas explere finitur. Nulla vita est €non brevis; nam si ad naturam rerum respexeris, etiam €Nestoris et Sattiae brevis est, quae inscribi monumento suo €iussit annis se nonaginta novem vixisse. Vides aliquem gloriari €senectute longa: quis illam ferre potuisset si contigisset €centesimum implere? Quomodo fabula, sic vita: non quam €diu, sed quam bene acta sit, refert. Nihil ad rem pertinet quo €loco desinas. Quocumque voles desine: tantum bonam €clausulam inpone. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Vexari te destillationibus crebris ac febriculis, quae longas €destillationes et in consuetudinem adductas sequuntur, eo €molestius mihi est quia expertus sum hoc genus valetudinis, €quod inter initia contempsi_poterat adhuc adulescentia €iniurias ferre et se adversus morbos contumaciter gerere_ €deinde succubui et eo perductus sum ut ipse destillarem, ad summam maciem deductus. Saepe impetum cepi abrumpen-€dae vitae: patris me indulgentissimi senectus retinuit. Cogi-€tavi enim non quam fortiter ego mori possem, sed quam ille €fortiter desiderare non posset. Itaque imperavi mihi ut €viverem; aliquando enim et vivere fortiter facere est. @@Quae mihi tunc fuerint solacio dicam, si prius hoc dixero, €haec ipsa quibus adquiescebam medicinae vim habuisse; €in remedium cedunt honesta solacia, et quidquid animum €erexit etiam corpori prodest. Studia mihi nostra saluti fue-€runt; philosophiae acceptum fero quod surrexi, quod con-valui; illi vitam debeo et nihil illi minus debeo. Multum @1 €autem mihi contulerunt ad bonam valetudinem [2et]2 amici, €quorum adhortationibus, vigiliis, sermonibus adlevabar. €Nihil aeque, Lucili, virorum optime, aegrum reficit atque €adiuvat quam amicorum adfectus, nihil aeque expectationem €mortis ac metum subripit: non iudicabam me, cum illos €superstites relinquerem, mori. Putabam, inquam, me vi-€cturum non cum illis, sed per illos; non effundere mihi spiritum €videbar, sed tradere. Haec mihi dederunt voluntatem adiu-€vandi me et patiendi omne tormentum; alioqui miserrimum €est, cum animum moriendi proieceris, non habere vivendi. @@Ad haec ergo remedia te confer. Medicus tibi quantum €ambules, quantum exercearis monstrabit; ne indulgeas otio, €ad quod vergit iners valetudo; ut legas clarius et spiritum, €cuius iter ac receptaculum laborat, exerceas; ut naviges et €viscera molli iactatione concutias; quibus cibis utaris, vinum €quando virium causa advoces, quando intermittas ne inritet €et exasperet tussim. Ego tibi illud praecipio quod non tantum €huius morbi sed totius vitae remedium est: contemne mor-€tem. Nihil triste est cum huius metum effugimus. @@Tria haec in omni morbo gravia sunt: metus mortis, dolor €corporis, intermissio voluptatum. De morte satis dictum est: €hoc unum dicam, non morbi hunc esse sed naturae metum. €Multorum mortem distulit morbus et saluti illis fuit videri €perire. Morieris, non quia aegrotas, sed quia vivis. Ista te res €et sanatum manet; cum convalueris, non mortem sed vale-€tudinem effugeris. @@Ad illud nunc proprium incommodum revertamur: magnos @1 €cruciatus habet morbus, sed hos tolerabiles intervalla faciunt. €Nam summi doloris intentio invenit finem; nemo potest €valde dolere et diu; sic nos amantissima nostri natura dis-posuit ut dolorem aut tolerabilem aut brevem faceret. Maxi-€mi dolores consistunt in macerrimis corporis partibus: nervi €articulique et quidquid aliud exile est acerrime saevit cum in €arto vitia concepit. Sed cito hae partes obstupescunt et ipso €dolore sensum doloris amittunt, sive quia spiritus naturali €prohibitus cursu et mutatus in peius vim suam qua viget €admonetque nos perdit, sive quia corruptus umor, cum €desiit habere quo confluat, ipse se elidit et iis quae nimis implevit excutit sensum. Sic podagra et cheragra et omnis €vertebrarum dolor nervorumque interquiescit cum illa €quae torquebat hebetavit; omnium istorum prima vermi-€natio vexat, impetus mora extinguitur et finis dolendi est €optorpuisse. Dentium, oculorum, aurium dolor ob hoc ipsum €acutissimus est quod inter angusta corporis nascitur, non €minus, mehercule, quam capitis ipsius; sed si incitatior est, in alienationem soporemque convertitur. Hoc itaque solacium €vasti doloris est, quod necesse est desinas illum sentire si €nimis senseris. Illud autem est quod inperitos in vexatione €corporis male habet: non adsueverunt animo esse contenti; €multum illis cum corpore fuit. Ideo vir magnus ac prudens €animum diducit a corpore et multum cum meliore ac divina €parte versatur, cum hac querula et fragili quantum necesse est. 'Sed molestum est' inquit 'carere adsuetis voluptatibus, @1 €abstinere cibo, sitire, esurire.' Haec prima abstinentia gravia €sunt, deinde cupiditas relanguescit ipsis per [se] quae cupi-€mus fatigatis ac deficientibus; inde morosus est stomachus, €inde quibus fuit aviditas cibi odium est. Desideria ipsa €moriuntur; non est autem acerbum carere eo quod cupere desieris. Adice quod nullus non intermittitur dolor aut certe €remittitur. Adice quod licet cavere venturum et obsistere €inminenti remediis; nullus enim non signa praemittit, utique €qui ex solito revertitur. Tolerabilis est morbi patientia, si €contempseris id quod extremum minatur. @@Noli mala tua facere tibi ipse graviora et te querelis €onerare: levis est dolor si nihil illi opinio adiecerit. Contra €si exhortari te coeperis ac dicere 'nihil est aut certe exiguum €est; duremus; iam desinet', levem illum, dum putas, facies. €Omnia ex opinione suspensa sunt; non ambitio tantum ad €illam respicit et luxuria et avaritia: ad opinionem dolemus. Tam miser est quisque quam credidit. Detrahendas praeter-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Î˜Ž‚itorum dolorum conquestiones puto et illa verba: 'nulli €umquam fuit peius. Quos cruciatus, quanta mala pertuli! €Nemo me surrecturum putavit. Quotiens deploratus sum a €meis, quotiens a medicis relictus! In eculeum inpositi non €sic distrahuntur.' Etiam si sunt vera ista, transierunt: quid €iuvat praeteritos dolores retractare et miserum esse quia €fueris? Quid quod nemo non multum malis suis adicit et €sibi ipse mentitur? Deinde quod acerbum fuit ferre, tulisse €iucundum est: naturale est mali sui fine gaudere. Circum-€cidenda ergo duo sunt, et futuri timor et veteris incommodi memoria: hoc ad me iam non pertinet, illud nondum. In €ipsis positus difficultatibus dicat, @1 €@@@@forsan et haec olim meminisse iuvabit. €Toto contra ille pugnet animo; vincetur si cesserit, vincet si €se contra dolorem suum intenderit: nunc hoc plerique €faciunt, adtrahunt in se ruinam cui obstandum est. Istud €quod premit, quod inpendet, quod urguet, si subducere te €coeperis, sequetur et gravius incumbet; si contra steteris et obniti volueris, repelletur. Athletae quantum plagarum ore, €quantum toto corpore excipiunt! ferunt tamen omne tor-€mentum gloriae cupiditate nec tantum quia pugnant ista €patiuntur, sed ut pugnent: exercitatio ipsa tormentum est. €Nos quoque evincamus omnia, quorum praemium non corona €nec palma est nec tubicen praedicationi nominis nostri €silentium faciens, sed virtus et firmitas animi et pax in ceterum €parta, si semel in aliquo certamine debellata fortuna est. 'Dolorem gravem sentio.' Quid ergo? non sentis si illum €muliebriter tuleris? Quemadmodum perniciosior est hostis €fugientibus, sic omne fortuitum incommodum magis instat €cedenti et averso. 'Sed grave est.' Quid? nos ad hoc fortes €sumus, ut levia portemus? Utrum vis longum esse morbum €an concitatum et brevem? Si longus est, habet intercapedi-€nem, dat refectioni locum, multum temporis donat, necesse €est, ut exsurgat, et desinat: brevis morbus ac praeceps alter-€utrum faciet, aut extinguetur aut extinguet. Quid autem €interest, non sit an non sim? in utroque finis dolendi est. @@Illud quoque proderit, ad alias cogitationes avertere €animum et a dolore discedere. Cogita quid honeste, quid €fortiter feceris; bonas partes tecum ipse tracta; memoriam @1 €in ea quae maxime miratus es sparge; tunc tibi fortissimus €quisque et victor doloris occurrat: ille qui dum varices €exsecandas praeberet legere librum perseveravit, ille qui non €desiit ridere cum hoc ipsum irati tortores omnia instrumenta €crudelitatis suae experirentur. Non vincetur dolor ratione, qui victus est risu? Quidquid vis nunc licet dicas, destillationes €et vim continuae tussis egerentem viscerum partes et febrem €praecordia ipsa torrentem et sitim et artus in diversum €articulis exeuntibus tortos: plus est flamma et eculeus et €lamina et vulneribus ipsis intumescentibus quod illa renovaret €et altius urgueret inpressum. Inter haec tamen aliquis non €gemuit. Parum est: non rogavit. Parum est: non respondit. €Parum est: risit et quidem ex animo. Vis tu post hoc dolorem €deridere? @@'Sed nihil' inquit 'agere sinit morbus, qui me omnibus €abduxit officiis.' Corpus tuum valetudo tenet, non et animum. €Itaque cursoris moratur pedes, sutoris aut fabri manus inpedit: €si animus tibi esse in usu solet, suadebis docebis, audies di-€sces, quaeres recordaberis. Quid porro? nihil agere te credis si €temperans aeger sis? ostendes morbum posse superari vel certe sustineri. Est, mihi crede, virtuti etiam in lectulo locus. €Non tantum arma et acies dant argumenta alacris animi in-€domitique terroribus: et in vestimentis vir fortis apparet. €Habes quod agas: bene luctare cum morbo. Si nihil te coegerit, €si nihil exoraverit, insigne prodis exemplum. O quam magna €erat gloriae materia, si spectaremur aegri! ipse te specta, ipse €te lauda. @@Praeterea duo genera sunt voluptatum. Corporales morbus €inhibet, non tamen tollit; immo, si verum aestimes, incitat. @1 €Magis iuvat bibere sitientem, gratior est esurienti cibus; €quidquid ex abstinentia contingit avidius excipitur. Illas €vero animi voluptates, quae maiores certioresque sunt, nemo €medicus aegro negat. Has quisquis sequitur et bene intellegit omnia sensuum blandimenta contemnit. 'O infelicem €aegrum!' Quare? quia non vino nivem diluit? quia non €rigorem potionis suae, quam capaci scypho miscuit, renovat €fracta insuper glacie? quia non ostrea illi Lucrina in ipsa €mensa aperiuntur? quia non circa cenationem eius tumultus €cocorum est ipsos cum opsoniis focos transferentium? Hoc €enim iam luxuria commenta est: ne quis intepescat cibus, ne €quid palato iam calloso parum ferveat, cenam culina pro-sequitur. 'O infelicem aegrum!' Edet quantum concoquat; €non iacebit in conspectu aper ut vilis caro a mensa re-€legatus, nec in repositorio eius pectora avium (totas enim €videre fastidium est) congesta ponentur. Quid tibi mali €factum est? cenabis tamquam aeger, immo aliquando tam-€quam sanus. @@Sed omnia ista facile perferemus, sorbitionem, aquam €calidam, et quidquid aliud intolerabile videtur delicatis et €luxu fluentibus magisque animo quam corpore morbidis: €tantum mortem desinamus horrere. Desinemus autem, si €fines bonorum ac malorum cognoverimus; ita demum nec vita taedio erit nec mors timori. Vitam enim occupare sa-€tietas sui non potest tot res varias, magnas, divinas percen-€sentem: in odium illam sui adducere solet iners otium. Rerum €naturam peragranti numquam in fastidium veritas veniet: falsa satiabunt. Rursus si mors accedit et vocat, licet inmatura €sit, licet mediam praecidat aetatem, perceptus longissimae €fructus est. Cognita est illi ex magna parte natura; scit €tempore honesta non crescere: iis necesse est videri omnem @1 €vitam brevem qui illam voluptatibus vanis et ideo infinitis €metiuntur. @@His te cogitationibus recrea et interim epistulis nostris vaca. €Veniet aliquando tempus quod nos iterum iungat ac misceat; €quantulumlibet sit illud, longum faciet scientia utendi. Nam, €ut Posidonius ait, 'unus dies hominum eruditorum plus patet quam inperitis longissima aetas'. Interim hoc tene, hoc €morde: adversis non succumbere, laetis non credere, omnem €fortunae licentiam in oculis habere, tamquam quidquid €potest facere factura sit. Quidquid expectatum est diu, levius €accedit. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Expecto epistulas tuas quibus mihi indices circuitus €Siciliae totius quid tibi novi ostenderit, et omnia de ipsa €Charybdi certiora. Nam Scyllam saxum esse et quidem non €terribile navigantibus optime scio: Charybdis an respondeat €fabulis perscribi mihi desidero et, si forte observaveris €(dignum est autem quod observes), fac nos certiores utrum €uno tantum vento agatur in vertices an omnis tempestas aeque €mare illud contorqueat, et an verum sit quidquid illo freti €turbine abreptum est per multa milia trahi conditum et circa Tauromenitanum litus emergere. Si haec mihi perscripseris, €tunc tibi audebo mandare ut in honorem meum Aetnam quo-€que ascendas, quam consumi et sensim subsidere ex hoc €colligunt quidam, quod aliquanto longius navigantibus €solebat ostendi. Potest hoc accidere non quia montis altitudo @1 €descendit, sed quia ignis evanuit et minus vehemens ac €largus effertur, ob eandem causam fumo quoque per diem €segniore. Neutrum autem incredibile est, nec montem qui €devoretur cotidie minui, nec manere eundem, quia non ipsum €[2ignis]2 exest sed in aliqua inferna valle conceptus exaestuat €et aliis pascitur, in ipso monte non alimentum habet sed viam. In Lycia regio notissima est (Hephaestion incolae €vocant), foratum pluribus locis solum, quod sine ullo nascen-€tium damno ignis innoxius circumit. Laeta itaque regio est €et herbida, nihil flammis adurentibus sed tantum vi remissa €ac languida refulgentibus. @@Sed reservemus ista, tunc quaesituri cum tu mihi scripseris €quantum ab ipso ore montis nives absint, quas ne aestas €quidem solvit; adeo tutae sunt ab igne vicino. Non est autem €quod istam curam inputes mihi; morbo enim tuo daturus eras, etiam si nemo mandaret. Quid tibi do ne Aetnam de-€scribas in tuo carmine, ne hunc sollemnem omnibus poetis þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ï•ƒlocum adtingas? Quem quominus Ovidius tractaret, nihil €obstitit quod iam Vergilius impleverat; ne Severum quidem €Cornelium uterque deterruit. Omnibus praeterea feliciter €hic locus se dedit, et qui praecesserant non praeripuisse mihi videntur quae dici poterant, sed aperuisse. [Sed] Multum €interest utrum ad consumptam materiam an ad subactam €accedas: crescit in dies, et inventuris inventa non obstant. €Praeterea condicio optima est ultimi: parata verba invenit, €quae aliter instructa novam faciem habent. Nec illis manus @1 €inicit tamquam alienis; sunt enim publica. [Iurisconsulti negant quicquam publicum usu capi.] Aut ego te non novi €aut Aetna tibi salivam movet; iam cupis grande aliquid et €par prioribus scribere. Plus enim sperare modestia tibi tua €non permittit, quae tanta in te est ut videaris mihi retracturus €ingenii tui vires, si vincendi periculum sit: tanta tibi priorum €reverentia est. @@Inter cetera hoc habet boni sapientia: nemo ab altero €potest vinci nisi dum ascenditur. Cum ad summum perve-€neris, paria sunt; non est incremento locus, statur. Numquid €sol magnitudini suae adicit? numquid ultra quam solet luna €procedit? Maria non crescunt; mundus eundem habitum ac modum servat. Extollere se quae iustam magnitudinem €implevere non possunt: quicumque fuerint sapientes, pares €erunt et aequales. Habebit unusquisque ex iis proprias dotes: €alius erit affabilior, alius expeditior, alius promptior in €eloquendo, alius facundior: illud de quo agitur, quod beatum facit, aequalest in omnibus. An Aetna tua possit sublabi et in €se ruere, an hoc excelsum cacumen et conspicuum per vasti €maris spatia detrahat adsidua vis ignium, nescio: virtutem €non flamma, non ruina inferius adducet; haec una maiestas €deprimi nescit. Nec proferri ultra nec referri potest; sic €huius, ut caelestium, stata magnitudo est. Ad hanc nos co-nemur educere. Iam multum operis effecti est; immo, si €verum fateri volo, non multum. Nec enim bonitas est pessi-€mis esse meliorem: quis oculis glorietur qui suspicetur diem? €Cui sol per caliginem splendet, licet contentus interim sit effugisse tenebras, adhuc non fruitur bono lucis. Tunc animus €noster habebit quod gratuletur sibi cum emissus his tenebris @1 €in quibus volutatur non tenui visu clara prospexerit, sed €totum diem admiserit et redditus caelo suo fuerit, cum re-€ceperit locum quem occupavit sorte nascendi. Sursum illum €vocant initia sua; erit autem illic etiam antequam hac €custodia exsolvatur, cum vitia disiecerit purusque ac levis €in cogitationes divinas emicuerit. @@Hoc nos agere, Lucili carissime, in hoc ire impetu toto, €licet pauci sciant, licet nemo, iuvat. Gloria umbra virtutis €est: etiam invitam comitabitur. Sed quemadmodum ali-€quando umbra antecedit, aliquando sequitur vel a tergo est, €ita gloria aliquando ante nos est visendamque se praebet, €aliquando in averso est maiorque quo serior, ubi invidia secessit. Quamdiu videbatur furere Democritus! Vix recepit €Socraten fama. Quamdiu Catonem civitas ignoravit! respuit €nec intellexit nisi cum perdidit. Rutili innocentia ac virtus €lateret, nisi accepisset iniuriam: dum violatur, effulsit. Num-€quid non sorti suae gratias egit et exilium suum complexus €est? De his loquor quos inlustravit fortuna dum vexat: quam €multorum profectus in notitiam evasere post ipsos! quam multos fama non excepit sed eruit! Vides Epicurum quanto-€pere non tantum eruditiores sed haec quoque inperitorum €turba miretur: hic ignotus ipsis Athenis fuit, circa quas €delituerat. Multis itaque iam annis Metrodoro suo superstes €in quadam epistula, cum amicitiam suam et Metrodori grata €commemoratione cecinisset, hoc novissime adiecit, nihil sibi €et Metrodoro inter bona tanta nocuisse quod ipsos illa nobilis €Graecia non ignotos solum habuisset sed paene inauditos. Numquid ergo non postea quam esse desierat inventus est? @1 €numquid non opinio eius enituit? Hoc Metrodorus quoque €in quadam epistula confitetur, se et Epicurum non satis €enotuisse; sed post se et Epicurum magnum paratumque nomen habituros qui voluissent per eadem ire vestigia. Nulla €virtus latet, et latuisse non ipsius est damnum: veniet qui €conditam et saeculi sui malignitate conpressam dies publicet. €Paucis natus est qui populum aetatis suae cogitat. Multa €annorum milia, multa populorum supervenient: ad illa €respice. Etiam si omnibus tecum viventibus silentium livor €indixerit, venient qui sine offensa, sine gratia iudicent. Si €quod est pretium virtutis ex fama, nec hoc interit. Ad nos €quidem nihil pertinebit posterorum sermo; tamen etiam non sentientes colet ac frequentabit. Nulli non virtus et vivo et €mortuo rettulit gratiam, si modo illam bona secutus est fide, €si se non exornavit et pinxit, sed idem fuit sive ex denuntiato €videbatur sive inparatus ac subito. Nihil simulatio proficit; €paucis inponit leviter extrinsecus inducta facies: veritas in €omnem partem sui eadem est. Quae decipiunt nihil habent €solidi. Tenue est mendacium: perlucet si diligenter inspexeris. €Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Hodierno die non tantum meo beneficio mihi vaco sed €spectaculi, quod omnes molestos ad sphaeromachian avocavit. €Nemo inrumpet, nemo cogitationem meam inpediet, quae €hac ipsa fiducia procedit audacius. Non crepabit subinde €ostium, non adlevabitur velum: licebit tuto vadere, quod €magis necessarium est per se eunti et suam sequenti viam. @1 €Non ergo sequor priores? facio, sed permitto mihi et invenire €aliquid et mutare et relinquere; non servio illis, sed assentior. @@Magnum tamen verbum dixi, qui mihi silentium promitte-€bam et sine interpellatore secretum: ecce ingens clamor ex €stadio perfertur et me non excutit mihi, sed in huius ipsius €rei contemplationem transfert. Cogito mecum quam multi €corpora exerceant, ingenia quam pauci; quantus ad spectacu-€lum non fidele et lusorium fiat concursus, quanta sit circa €artes bonas solitudo; quam inbecilli animo sint quorum lacertos umerosque miramur. Illud maxime revolvo mecum: €si corpus perduci exercitatione ad hanc patientiam potest €qua et pugnos pariter et calces non unius hominis ferat, qua €solem ardentissimum in ferventissimo pulvere sustinens €aliquis et sanguine suo madens diem ducat, quanto facilius €animus conroborari possit ut fortunae ictus invictus excipiat, €ut proiectus, ut conculcatus exsurgat. Corpus enim multis €eget rebus ut valeat: animus ex se crescit, se ipse alit, se €exercet. Illis multo cibo, multa potione opus est, multo oleo, €longa denique opera: tibi continget virtus sine apparatu, sine inpensa. Quidquid facere te potest bonum tecum est. Quid €tibi opus est ut sis bonus? velle. Quid autem melius potes velle €quam eripere te huic servituti quae omnes premit, quam €mancipia quoque condicionis extremae et in his sordibus €nata omni modo exuere conantur? Peculium suum, quod €comparaverunt ventre fraudato, pro capite numerant: tu €non concupisces quanticumque ad libertatem pervenire, qui te in illa putas natum? Quid ad arcam tuam respicis? emi €non potest. Itaque in tabellas vanum coicitur nomen libertatis, €quam nec qui emerunt habent nec qui vendiderunt: tibi des €oportet istud bonum, a te petas. Libera te primum metu €mortis (illa nobis iugum inponit), deinde metu paupertatis. @1 Si vis scire quam nihil in illa mali sit, compara inter se €pauperum et divitum vultus: saepius pauper et fidelius ridet; €nulla sollicitudo in alto est; etiam si qua incidit cura, velut €nubes levis transit: horum qui felices vocantur hilaritas ficta €est aut gravis et suppurata tristitia, eo quidem gravior €quia interdum non licet palam esse miseros, sed inter aeru-mnas cor ipsum exedentes necesse est agere felicem. Saepius €hoc exemplo mihi utendum est, nec enim ullo efficacius €exprimitur hic humanae vitae mimus, qui nobis partes quas €male agamus adsignat. Ille qui in scaena latus incedit et haec €resupinus dicit, €@@@@en impero Argis; regna mihi liquit Pelops, €@@@@qua ponto ab Helles atque ab Ionio mari €@@@@urguetur Isthmos, servus est, quinque modios accipit et quinque denarios. Ille €qui superbus atque inpotens et fiducia virium tumidus ait, þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ð˜ˆƒ@@@@quod nisi quieris, Menelae, hac dextra occides, €diurnum accipit, in centunculo dormit. Idem de istis licet €omnibus dicas quos supra capita hominum supraque turbam €delicatos lectica suspendit: omnium istorum personata felicitas est. Contemnes illos si despoliaveris. Equum empturus €solvi iubes stratum, detrahis vestimenta venalibus ne qua €vitia corporis lateant: hominem involutum aestimas? Man-€gones quidquid est quod displiceat, id aliquo lenocinio €abscondunt, itaque ementibus ornamenta ipsa suspecta sunt: €sive crus alligatum sive brachium aspiceres, nudari iuberes et @1 ipsum tibi corpus ostendi. Vides illum Scythiae Sarmatiaeve €regem insigni capitis decorum? Si vis illum aestimare totum-€que scire qualis sit, fasciam solve: multum mali sub illa latet. €Quid de aliis loquor? si perpendere te voles, sepone pecuniam, €domum, dignitatem, intus te ipse considera: nunc qualis sis €aliis credis. Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER DECIMVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quereris incidisse te in hominem ingratum: si hoc nunc €primum, age aut fortunae aut diligentiae tuae gratias. Sed €nihil facere hoc loco diligentia potest nisi te malignum; nam €si hoc periculum vitare volueris, non dabis beneficia; ita ne €apud alium pereant, apud te peribunt. Non respondeant €potius quam non dentur: et post malam segetem serendum €est. Saepe quidquid perierat adsidua infelicis soli sterilitate unius anni restituit ubertas. Est tanti, ut gratum invenias, €experiri et ingratos. Nemo habet tam certam in beneficiis €manum ut non saepe fallatur: aberrent, ut aliquando hae-€reant. Post naufragium maria temptantur; feneratorem non €fugat a foro coctor. Cito inerti otio vita torpebit, si relin-€quendum est quidquid offendit. Te vero benigniorem haec ipsa €res faciat; nam cuius rei eventus incertus est, id ut aliquando €procedat saepe temptandum est. @@Sed de isto satis multa in iis libris locuti sumus qui de €beneficiis inscribuntur: illud magis quaerendum videtur, €quod non satis, ut existimo, explicatum est, an is qui profuit €nobis, si postea nocuit, paria fecerit et nos debito solverit. €Adice, si vis, et illud: multo plus postea nocuit quam ante profuerat. Si rectam illam rigidi iudicis sententiam quaeris, €alterum ab altero absolvet et dicet, 'quamvis iniuriae prae-€ponderent, tamen beneficiis donetur quod ex iniuria superest'. @1 €Plus nocuit, sed prius profuit; itaque habeatur et temporis ratio. Iam illa manifestiora sunt quam ut admoneri debeas €quaerendum esse quam libenter profuerit, quam invitus €nocuerit, quoniam animo et beneficia et iniuriae constant. €'Nolui beneficium dare; victus sum aut verecundia aut instantis pertinacia aut spe.' Eo animo quidque debetur quo €datur, nec quantum sit sed a quali profectum voluntate €perpenditur. Nunc coniectura tollatur: et illud beneficium €fuit et hoc, quod modum beneficii prioris excessit, iniuria €est. Vir bonus utrosque calculos sic ponit ut se ipse circum-€scribat: beneficio adicit, iniuriae demit. Alter ille remissior €iudex, quem esse me malo, iniuriae oblivisci iubebit, officii meminisse. 'Hoc certe' inquis 'iustitiae convenit, suum €cuique reddere, beneficio gratiam, iniuriae talionem aut €certe malam gratiam.' Verum erit istud cum alius iniuriam €fecerit, alius beneficium dederit; nam si idem est, beneficio €vis iniuriae extinguitur. Nam cui, etiam si merita non €antecessissent, oportebat ignosci, post beneficia laedenti plus quam venia debetur. Non pono utrique par pretium: €pluris aestimo beneficium quam iniuriam. Non omnes esse €grati sciunt: debere beneficium potest etiam inprudens et €rudis et unus e turba, utique dum prope est ab accepto, €ignorat autem quantum pro eo debeat. Uni sapienti notum €est quanti res quaeque taxanda sit. Nam ille de quo loquebar €modo stultus, etiam si bonae voluntatis est, aut minus quam €debet aut [2alio quam debet]2 tempore aut quo non debet loco €reddit; id quod referendum est effundit atque abicit. @@Mira in quibusdam rebus verborum proprietas est, et €consuetudo sermonis antiqui quaedam efficacissimis et officia @1 €docentibus notis signat. Sic certe solemus loqui: 'ille illi €gratiam rettulit'. Referre est ultro quod debeas adferre. €Non dicimus 'gratiam reddidit'; reddunt enim et qui re-€poscuntur et qui inviti et qui ubilibet et qui per alium. Non €dicimus 'reposuit beneficium' aut 'solvit': nullum nobis placuit quod aeri alieno convenit verbum. Referre est ad €eum a quo acceperis rem ferre. Haec vox significat volun-€tariam relationem: qui rettulit, ipse se appellavit. Sapiens €omnia examinabit secum, quantum acceperit, a quo, [2quare,]2 €quando, ubi, quemadmodum. Itaque negamus quemquam €scire gratiam referre nisi sapientem, non magis quam bene-€ficium dare quisquam scit nisi sapiens_hic scilicet qui magis dato gaudet quam alius accepto. Hoc aliquis inter illa €numerat quae videmur inopinata omnibus dicere ($PARA/DOCA €Graeci vocant) et ait, 'nemo ergo scit praeter sapientem €referre gratiam? ergo nec quod debet creditori suo reponere €quisquam scit alius nec, cum emit aliquam rem, pretium €venditori persolvere?' [2Ne]2 nobis fiat invidia, scito idem €dicere Epicurum. Metrodorus certe ait solum sapientem referre gratiam scire. Deinde idem admiratur cum dicimus, €'solus sapiens scit amare, solus sapiens amicus est'. Atqui et €amoris et amicitiae pars est referre gratiam, immo hoc magis €vulgare est et in plures cadit quam vera amicitia. Deinde €idem admiratur quod dicimus fidem nisi in sapiente non esse, €tamquam non ipse idem dicat. An tibi videtur fidem habere qui referre gratiam nescit? Desinant itaque infamare nos €tamquam incredibilia iactantes et sciant apud sapientem esse @1 €ipsa honesta, apud vulgum simulacra rerum honestarum et €effigies. Nemo referre gratiam scit nisi sapiens. Stultus €quoque, utcumque scit et quemadmodum potest, referat; €scientia illi potius quam voluntas desit: velle non discitur. Sapiens omnia inter se comparabit; maius enim aut minus €fit, quamvis idem sit, tempore, loco, causa. Saepe enim hoc €[2non]2 potuere divitiae in domum infusae quod opportune €dati mille denarii. Multum enim interest donaveris an succur-€reris, servaverit illum tua liberalitas an instruxerit; saepe quod €datur exiguum est, quod sequitur ex eo magnum. Quantum €autem existimas interesse utrum aliquis quod daret a se [quod €praestabat] sumpserit an beneficium acceperit ut daret? @@Sed ne in eadem quae satis scrutati sumus revolvamur, €in hac comparatione beneficii et iniuriae vir bonus iudicabit €quidem quod erit aequissimum, sed beneficio favebit; in hanc erit partem proclivior. Plurimum autem momenti persona €solet adferre in rebus eiusmodi: 'dedisti mihi beneficium in €servo, iniuriam fecisti in patre; servasti mihi filium, sed €patrem abstulisti'. Alia deinceps per quae procedit omnis €conlatio prosequetur, et si pusillum erit quod intersit, €dissimulabit; etiam si multum fuerit, sed si id donari salva €pietate ac fide poterit, remittet, id est si ad ipsum tota per-tinebit iniuria. Summa rei haec est: facilis erit in com-€mutando; patietur plus inputari sibi; invitus beneficium per €compensationem iniuriae solvet; in hanc partem inclinabit, €huc verget, ut cupiat debere gratiam, cupiat referre. Errat €enim si quis beneficium accipit libentius quam reddit: €quanto hilarior est qui solvit quam qui mutuatur, tanto €debet laetior esse qui se maximo aere alieno accepti benefici @1 exonerat quam qui cum maxime obligatur. Nam in hoc €quoque falluntur ingrati, quod creditori quidem praeter sor-€tem extra ordinem numerant, beneficiorum autem usum €esse gratuitum putant: et illa crescunt mora tantoque plus €solvendum est quanto tardius. Ingratus est qui beneficium €reddit sine usura; itaque huius quoque rei habebitur ratio, €cum conferentur accepta et expensa. @@Omnia facienda sunt ut quam gratissimi simus. Nostrum €enim hoc bonum est, quemadmodum iustitia non est (ut vulgo €creditur) ad alios pertinens: magna pars eius in se redit. €Nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit, non eo nomine €dico, quod volet adiuvare adiutus, protegere defensus, quod þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ñ˜“†bonum exemplum circuitu ad facientem revertitur (sicut €mala exempla recidunt in auctores nec ulla miseratio con-€tingit iis qui patiuntur iniurias quas posse fieri faciendo €docuerunt), sed quod virtutum omnium pretium in ipsis est. €Non enim exercentur ad praemium: recte facti fecisse merces est. Gratus sum non ut alius mihi libentius praestet priori €inritatus exemplo, sed ut rem iucundissimam ac pulcherri-€mam faciam; gratus sum non quia expedit, sed quia iuvat. €Hoc ut scias ita esse, si gratum esse non licebit nisi ut videar €ingratus, si reddere beneficium non aliter quam per speciem €iniuriae potero, aequissimo animo ad honestum consilium per €mediam infamiam tendam. Nemo mihi videtur pluris aesti-€mare virtutem, nemo illi magis esse devotus quam qui boni viri famam perdidit ne conscientiam perderet. Itaque, ut dixi, €maiore tuo quam alterius bono gratus es; illi enim vulgaris et €cotidiana res contigit, recipere quod dederat, tibi magna et €ex beatissimo animi statu profecta, gratum fuisse. Nam si €malitia miseros facit, virtus beatos, gratum autem esse virtus @1 €est, rem usitatam reddidisti, inaestimabilem consecutus es, €conscientiam grati, quae nisi in animum divinum fortuna-€tumque non pervenit. €@@[In] Contrarium autem huic adfectum summa infelicitas €urget: nemo sibi gratus est qui alteri non fuit. Hoc me putas €dicere, qui ingratus est miser erit? non differo illum: statim miser est. Itaque ingrati esse vitemus non aliena causa sed €nostra. Minimum ex nequitia levissimumque ad alios redun-€dat: quod pessimum ex illa est et, ut ita dicam, spississimum, €domi remanet et premit habentem, quemadmodum Attalus €noster dicere solebat, 'malitia ipsa maximam partem veneni €sui bibit'. Illud venenum quod serpentes in alienam per-€niciem proferunt, sine sua continent, non est huic simile: hoc habentibus pessimum est. Torquet se ingratus et macerat; €odit quae accepit, quia redditurus est, et extenuat, iniurias €vero dilatat atque auget. Quid autem eo miserius cui beneficia €excidunt, haerent iniuriae? At contra sapientia exornat €omne beneficium ac sibi ipsa commendat et se adsidua eius commemoratione delectat. Malis una voluptas est et haec €brevis, dum accipiunt beneficia, ex quibus sapienti longum €gaudium manet ac perenne. Non enim illum accipere sed €accepisse delectat, quod inmortale est et adsiduum. Illa €contemnit quibus laesus est, nec obliviscitur per neglegentiam sed volens. Non vertit omnia in peius nec quaerit cui inputet €casum, et peccata hominum ad fortunam potius refert. Non €calumniatur verba nec vultus; quidquid accidit benigne €interpretando levat. Non offensae potius quam offici meminit; €quantum potest in priore ac meliore se memoria detinet, €nec mutat animum adversus bene meritos nisi multum male €facta praecedunt et manifestum etiam coniventi discrimen @1 €est; tunc quoque in hoc dumtaxat, ut talis sit post maiorem €iniuriam qualis ante beneficium. Nam cum beneficio par est iniuria, aliquid in animo benivolentiae remanet. Quemad-€modum reus sententiis paribus absolvitur et semper quid-€quid dubium est humanitas inclinat in melius, sic animus €sapientis, ubi paria maleficiis merita sunt, desinit quidem €debere, sed non desinit velle debere, et hoc facit quod qui post €tabulas novas solvunt. @@Nemo autem esse gratus potest nisi contempsit ista propter €quae vulgus insanit: si referre vis gratiam, et in exilium €eundum est et effundendus sanguis et suscipienda egestas et €ipsa innocentia saepe maculanda indignisque obicienda ru-moribus. Non parvo sibi constat homo gratus. Nihil carius €aestimamus quam beneficium quamdiu petimus, nihil vilius €cum accepimus. Quaeris quid sit quod oblivionem nobis €acceptorum faciat? cupiditas accipiendorum; cogitamus non €quid inpetratum sed quid petendum sit. Abstrahunt a recto €divitiae, honores, potentia et cetera quae opinione nostra cara sunt, pretio suo vilia. Nescimus aestimare res, de quibus non €cum fama sed cum rerum natura deliberandum est; nihil €habent ista magnificum quo mentes in se nostras trahant €praeter hoc, quod mirari illa consuevimus. Non enim quia con-€cupiscenda sunt laudantur, sed concupiscuntur quia laudata €sunt, et cum singulorum error publicum fecerit, singulorum errorem facit publicus. Sed quemadmodum illa credidimus, €sic et hoc eidem populo credamus, nihil esse grato animo ho-€nestius; omnes hoc urbes, omnes etiam ex barbaris regionibus €gentes conclamabunt; in hoc bonis malisque conveniet. Erunt qui voluptates laudent, erunt qui labores malint; @1 €erunt qui dolorem maximum malum dicant, erunt qui ne €malum quidem appellent; divitias aliquis ad summum bonum €admittet, alius illas dicet malo vitae humanae repertas, €nihil esse eo locupletius cui quod donet fortuna non invenit: €in tanta iudiciorum diversitate referendam bene merentibus €gratiam omnes tibi uno, quod aiunt, ore adfirmabunt. In hoc €tam discors turba consentiet, cum interim iniurias pro bene-€ficiis reddimus, et prima causa est cur quis ingratus sit si satis gratus esse non potuit. Eo perductus est furor ut periculosis-€sima res sit beneficia in aliquem magna conferre; nam quia €putat turpe non reddere, non vult esse cui reddat. Tibi habe €quod accepisti; non repeto, non exigo: profuisse tutum sit. €Nullum est odium perniciosius quam e beneficii violati €pudore. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Desii iam de te esse sollicitus. 'Quem' inquis 'deorum €sponsorem accepisti?' Eum scilicet qui neminem fallit, €animum recti ac boni amatorem. In tuto pars tui melior est. €Potest fortuna tibi iniuriam facere: quod ad rem magis €pertinet, non timeo ne tu facias tibi. I qua ire coepisti et in isto te vitae habitu compone placide, non molliter. Male €mihi esse malo quam molliter_[2'male']2 nunc sic excipe €quemadmodum a populo solet dici: dure, aspere, laboriose. €Audire solemus sic quorundam vitam laudari quibus in-€videtur: 'molliter vivit'; hoc dicunt, 'mollis est'. Paulatim €enim effeminatur animus atque in similitudinem otii sui et €pigritiae in qua iacet solvitur. Quid ergo? viro non vel @1 €obrigescere satius est? * * * deinde idem delicati timent, €[morti] cui vitam suam fecere similem. Multum interest inter otium et conditivum. 'Quid ergo?' inquis 'non satius est vel €sic iacere quam in istis officiorum verticibus volutari?' €Utraque res detestabilis est, et contractio et torpor. Puto, €aeque qui in odoribus iacet mortuus est quam qui rapitur €unco; otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura. Quid deinde prodest secessisse? tamquam non trans maria nos €sollicitudinum causae persequantur. Quae latebra est in €quam non intret metus mortis? quae tam emunita et in €altum subducta vitae quies quam non dolor territet? quacum-€que te abdideris, mala humana circumstrepent. Multa extra €sunt quae circumeunt nos quo aut fallant aut urgeant, multa intus quae in media solitudine exaestuant. Philosophia €circumdanda est, inexpugnabilis murus, quem fortuna mul-€tis machinis lacessitum non transit. In insuperabili loco €stat animus qui externa deseruit et arce se sua vindicat; €infra illum omne telum cadit. Non habet, ut putamus, €fortuna longas manus: neminem occupat nisi haerentem sibi. Itaque quantum possumus ab illa resiliamus; quod sola €praestabit sui naturaeque cognitio. Sciat quo iturus sit, unde €ortus, quod illi bonum, quod malum sit, quid petat, quid €evitet, quae sit illa ratio quae adpetenda ac fugienda dis-€cernat, qua cupiditatum mansuescit insania, timorum saexitia conpescitur. Haec quidam putant ipsos etiam sine €philosophia repressisse; sed cum securos aliquis casus expertus €est, exprimitur sera confessio; magna verba excidunt cum €tortor poposcit manum, cum mors propius accessit. Possis @1 €illi dicere, 'facile provocabas mala absentia: ecce dolor, €quem tolerabilem esse dicebas, ecce mors, quam contra €multa animose locutus es; sonant flagella, gladius micat; €@@@@nunc animis opus, Aenea, nunc pectore firmo'. @@Faciet autem illud firmum adsidua meditatio, si non verba €exercueris sed animum, si contra mortem te praeparaveris, €adversus quam non exhortabitur nec attollet qui cavillationi-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ò˜ˆ„bus tibi persuadere temptaverit mortem malum non esse. €Libet enim, Lucili, virorum optime, ridere ineptias Graecas, quas nondum, quamvis mirer, excussi. Zenon noster hac €conlectione utitur: 'nullum malum gloriosum est; mors au-€tem gloriosa est; mors ergo non est malum'. Profecisti! €liberatus sum metu; post hoc non dubitabo porrigere cer-€vicem. Non vis severius loqui nec morituro risum movere? €Non mehercules facile tibi dixerim utrum ineptior fuerit qui €se hac interrogatione iudicavit mortis metum extinguere, an €qui hoc, tamquam ad rem pertineret, conatus est solvere. Nam et ipse interrogationem contrariam opposuit ex eo €natam quod mortem inter indifferentia ponimus, quae €$A)DIA/FORA& Graeci vocant. 'Nihil' inquit 'indifferens gloriosum €est; mors autem gloriosum est; ergo mors non est indifferens.' €Haec interrogatio vides ubi obrepat: mors non est gloriosa, €sed fortiter mori gloriosum est. Et cum dicis 'indifferens €nihil gloriosum est', concedo tibi ita ut dicam nihil gloriosum €esse nisi circa indifferentia; tamquam indifferentia esse dico €(id est nec bona nec mala) morbum, dolorem, paupertatem, exilium, mortem. Nihil horum per se gloriosum est, nihil @1 €tamen sine his. Laudatur enim non paupertas, sed ille quem €paupertas non summittit nec incurvat; laudatur non exilium, €sed ille [Rutilius] qui fortiore vultu in exilium iit quam €misisset; laudatur non dolor, sed ille quem nihil coegit dolor; €nemo mortem laudat, sed eum cuius mors ante abstulit animum quam conturbavit. Omnia ista per se non sunt €honesta nec gloriosa, sed quidquid ex illis virtus adiit tracta-€vitque honestum et gloriosum facit: illa in medio posita sunt. €Interest utrum malitia illis an virtus manum admoverit; mors €enim illa quae in Catone gloriosa est in Bruto statim turpis est €et erubescenda. Hic est enim Brutus qui, cum periturus €mortis moras quaereret, ad exonerandum ventrem secessit €et evocatus ad mortem iussusque praebere cervicem, 'prae-€bebo', inquit 'ita vivam'. Quae dementia est fugere cum retro €ire non possis! 'Praebebo', inquit 'ita vivam'. Paene adiecit €'vel sub Antonio'. O hominem dignum qui vitae dederetur! @@Sed, ut coeperam dicere, vides ipsam mortem nec malum €esse nec bonum: Cato illa honestissime usus est, turpissime €Brutus. Omnis res quod non habuit decus virtute addita €sumit. Cubiculum lucidum dicimus, hoc idem obscurissimum est nocte; dies illi lucem infundit, nox eripit: sic istis quae €a nobis indifferentia ac media dicuntur, divitiis, viribus, €formae, honoribus, regno, et contra morti, exilio, malae €valetudini, doloribus quaeque alia aut minus aut magis per-€timuimus, aut malitia aut virtus dat boni vel mali nomen. €Massa per se nec calida nec frigida est: in fornacem coniecta €concaluit, in aquam demissa refrixit. Mors honesta est per @1 €illud quod honestum est, id [2est]2 virtus et animus externa €contemnens. @@Est et horum, Lucili, quae appellamus media grande discri-€men. Non enim sic mors indifferens est quomodo utrum €capillos pares [2an inpares]2 habeas: mors inter illa est quae €mala quidem non sunt, tamen habent mali speciem: sui €amor est et permanendi conservandique se insita voluntas €atque aspernatio dissolutionis, * * * quia videtur multa nobis €bona eripere et nos ex hac cui adsuevimus rerum copia edu-€cere. Illa quoque res morti nos alienat, quod haec iam novi-€mus, illa ad quae transituri sumus nescimus qualia sint, et €horremus ignota. Naturalis praeterea tenebrarum metus est, in quas adductura mors creditur. Itaque etiam si indifferens €mors est, non tamen ea est quae facile neglegi possit: magna €exercitatione durandus est animus ut conspectum eius acces-€sumque patiatur. Mors contemni debet magis quam solet; €multa enim de illa credidimus; multorum ingeniis certatum €est ad augendam eius infamiam; descriptus est carcer infer-€nus et perpetua nocte oppressa regio, in qua €@@@@ingens ianitor Orci €@@@@ossa super recubans antro semesa cruento €@@@@aeternum latrans exsangues terreat umbras. €Etiam cum persuaseris istas fabulas esse nec quicquam defun-€ctis superesse quod timeant, subit alius metus: aeque enim timent ne apud inferos sint quam ne nusquam. His adversan-€tibus quae nobis offundit longa persuasio, fortiter pati mor-€tem quidni gloriosum sit et inter maxima opera mentis @1 €humanae? Quae numquam ad virtutem exsurget si mortem €malum esse crediderit: exsurget si putabit indifferens esse. €Non recipit rerum natura ut aliquis magno animo accedat €ad id quod malum iudicat: pigre veniet et cunctanter. Non €est autem gloriosum quod ab invito et tergiversante fit; nihil facit virtus quia necesse est. Adice nunc quod nihil honeste €fit nisi cui totus animus incubuit atque adfuit, cui nulla parte €sui repugnavit. Ubi autem ad malum acceditur aut peiorum €metu, aut spe bonorum ad quae pervenire tanti sit devorata €unius mali patientia, dissident inter se iudicia facientis: hinc €est quod iubeat proposita perficere, illinc quod retrahat et ab €re suspecta ac periculosa fugiat; igitur in diversa distrahitur. €Si hoc est, perit gloria; virtus enim concordi animo decreta €peragit, non timet quod facit. €@@@@Tu ne cede malis, sed contra audentior ito €@@@@quam tua te fortuna sinet. Non ibis audentior si mala illa esse credideris. Eximendum €hoc e pectore est; alioqui haesitabit impetum moratura €suspicio; trudetur in id quod invadendum est. €@@Nostri quidem videri volunt Zenonis interrogationem €veram esse, fallacem autem alteram et falsam quae illi €opponitur. Ego non redigo ista ad legem dialecticam et ad €illos artificii veternosissimi nodos: totum genus istuc extur-€bandum iudico quo circumscribi se qui interrogatur existi-€mat et ad confessionem perductus aliud respondet, aliud €putat. Pro veritate simplicius agendum est, contra metum fortius. Haec ipsa quae involvuntur ab illis solvere malim et @1 €expandere, ut persuadeam, non ut inponam. In aciem edu-€cturus exercitum pro coniugibus ac liberis mortem obiturum €quomodo exhortabitur? Do tibi Fabios totum rei publicae €bellum in unam transferentes domum. Laconas tibi ostendo €in ipsis Thermopylarum angustiis positos: nec victoriam €sperant nec reditum; ille locus illis sepulchrum futurus est. Quemadmodum exhortaris ut totius gentis ruinam obiectis €corporibus excipiant et vita potius quam loco cedant? Dices €'quod malum est gloriosum non est; mors gloriosa est; mors €ergo non malum'? O efficacem contionem! Quis post hanc €dubitet se infestis ingerere mucronibus et stans mori? At ille €Leonidas quam fortiter illos adlocutus est! 'Sic', inquit 'con-€militones, prandete tamquam apud inferos cenaturi.' Non in €ore crevit cibus, non haesit in faucibus, non elapsus est mani-€bus: alacres et ad prandium illi promiserunt et ad cenam. Quid? dux ille Romanus, qui ad occupandum locum milites €missos, cum per ingentem hostium exercitum ituri essent, sic €adlocutus est: 'ire, conmilitones, illo necesse est unde redire €non est necesse'. Vides quam simplex et imperiosa virtus sit: €quem mortalium circumscriptiones vestrae fortiorem facere, €quem erectiorem possunt? frangunt animum, qui numquam €minus contrahendus est et in minuta ac spinosa cogendus quam cum [2ad]2 aliquid grande conponitur. Non trecentis, €sed omnibus mortalibus mortis timor detrahi debet. Quo-€modo illos doces malum non esse? quomodo opiniones totius €aevi, quibus protinus infantia inbuitur, evincis? quod auxi-€lium invenis [quid dicis] inbecillitati humanae? quid dicis €quo inflammati in media pericula inruant? qua oratione €hunc timendi consensum, quibus ingenii viribus obnixam €contra te persuasionem humani generis avertis? verba mihi @1 €captiosa componis et interrogatiunculas nectis? Magnis telis magna portenta feriuntur. Serpentem illam in Africa saevam €et Romanis legionibus bello ipso terribiliorem frustra sagittis €fundisque petierunt: ne Pythio quidem vulnerabilis erat. €Cum ingens magnitudo pro vastitate corporis solida ferrum €et quidquid humanae torserant manus reiceret, molaribus €demum fracta saxis est. Et adversus mortem tu tam minuta €iacularis? subula leonem excipis? Acuta sunt ista quae dicis: þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ò˜˜ˆˆnihil est acutius arista; quaedam inutilia et inefficacia ipsa €subtilitas reddit. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Singulos dies tibi meos et quidem totos indicari iubes: €bene de me iudicas si nihil esse in illis putas quod abscondam. €Sic certe vivendum est tamquam in conspectu vivamus, sic €cogitandum tamquam aliquis in pectus intimum introspicere €possit: et potest. Quid enim prodest ab homine aliquid esse €secretum? nihil deo clusum est; interest animis nostris et €cogitationibus medius intervenit_sic 'intervenit' dico tam-quam aliquando discedat. Faciam ergo quod iubes, et quid €agam et quo ordine libenter tibi scribam. Observabo me €protinus et, quod est utilissimum, diem meum recognoscam. €Hoc nos pessimos facit, quod nemo vitam suam respicit; €quid facturi simus cogitamus, et id raro, quid fecerimus non €cogitamus; atqui consilium futuri ex praeterito venit. @@Hodiernus dies solidus est, nemo ex illo quicquam mihi €eripuit; totus inter stratum lectionemque divisus est; mini- @1 €mum exercitationi corporis datum, et hoc nomine ago €gratias senectuti: non magno mihi constat. Cum me movi, €lassus sum; hic autem est exercitationis etiam fortissimis finis. Progymnastas meos quaeris? unus mihi sufficit Pharius, €puer, ut scis, amabilis, sed mutabitur: iam aliquem tenerio-€rem quaero. Hic quidem ait nos eandem crisin habere, quia €utrique dentes cadunt. Sed iam vix illum adsequor currentem €et intra paucissimos dies non potero: vide quid exercitatio €cotidiana proficiat. Cito magnum intervallum fit inter duos €in diversum euntes: eodem tempore ille ascendit, ego de-€scendo, nec ignoras quanto ex his velocius alterum fiat. €Mentitus sum; iam enim aetas nostra non descendit sed cadit. Quomodo tamen hodiernum certamen nobis cesserit €quaeris? quod raro cursoribus evenit, hieran fecimus. Ab €hac fatigatione magis quam exercitatione in frigidam descen-€di: hoc apud me vocatur parum calda. Ille tantus psychro-€lutes, qui kalendis Ianuariis euripum salutabam, qui anno €novo quemadmodum legere, scribere, dicere aliquid, sic €auspicabar in Virginem desilire, primum ad Tiberim trans-€tuli castra, deinde ad hoc solium quod, cum fortissimus sum €et omnia bona fide fiunt, sol temperat: non multum mihi ad balneum superest. Panis deinde siccus et sine mensa pran-€dium, post quod non sunt lavandae manus. Dormio mini-€mum. Consuetudinem meam nosti: brevissimo somno utor €et quasi interiungo; satis est mihi vigilare desisse; aliquando dormisse me scio, aliquando suspicor. Ecce circensium obstre-€pit clamor; subita aliqua et universa voce feriuntur aures €meae, nec cogitationem meam excutiunt, ne interrumpunt €quidem. Fremitum patientissime fero; multae voces et in @1 €unum confusae pro fluctu mihi sunt aut vento silvam verbe-€rante et ceteris sine intellectu sonantibus. @@Quid ergo est nunc cui animum adiecerim? dicam. Super-€est ex hesterno mihi cogitatio quid sibi voluerint prudentis-€simi viri qui rerum maximarum probationes levissimas et €perplexas fecerint, quae ut sint verae, tamen mendacio si-miles sunt. Vult nos ab ebrietate deterrere Zenon, vir maxi-€mus, huius sectae fortissimae ac sanctissimae conditor. Audi €ergo quemadmodum colligat virum bonum non futurum €ebrium: 'ebrio secretum sermonem nemo committit, viro €autem bono committit; ergo vir bonus ebrius non erit'. €Quemadmodum opposita interrogatione simili derideatur €adtende (satis enim est unam ponere ex multis): 'dormienti €nemo secretum sermonem committit, viro autem bono committit; vir bonus ergo non dormit'. Quo uno modo €potest Posidonius Zenonis nostri causam agit, sed ne sic €quidem, ut existimo, agi potest. Ait enim 'ebrium' duobus €modis dici, altero cum aliquis vino gravis est et inpos sui, €altero si solet ebrius fieri et huic obnoxius vitio est; hunc a €Zenone dici qui soleat fieri ebrius, non qui sit; huic autem €neminem commissurum arcana quae per vinum eloqui possit. Quod est falsum; prima enim illa interrogatio conplectitur €eum qui est ebrius, non eum qui futurus est. Plurimum €enim interesse concedes et inter ebrium et ebriosum: potest €et qui ebrius est tunc primum esse nec habere hoc vitium, €et qui ebriosus est saepe extra ebrietatem esse; itaque id €intellego quod significari verbo isto solet, praesertim cum ab €homine diligentiam professo ponatur et verba examinante. €Adice nunc quod, si hoc intellexit Zenon et nos intellegere @1 €noluit, ambiguitate verbi quaesiit locum fraudi, quod facien-dum non est ubi veritas quaeritur. Sed sane hoc senserit: €quod sequitur falsum est, ei qui soleat ebrius fieri non €committi sermonem secretum. Cogita enim quam multis €militibus non semper sobriis et imperator et tribunus et €centurio tacenda mandaverint. De illa C. Caesaris caede, €illius dico qui superato Pompeio rem publicam tenuit, tam €creditum est Tillio Cimbro quam C. Cassio. Cassius tota vita €aquam bibit, Tillius Cimber et nimius erat in vino et scorda-€lus. In hanc rem iocatus est ipse: 'ego' inquit 'quemquam €feram, qui vinum ferre non possum?'. @@Sibi quisque nunc nominet eos quibus scit et vinum male €credi et sermonem bene; unum tamen exemplum quod €occurrit mihi referam, ne intercidat. Instruenda est enim vita €exemplis inlustribus, nec semper confugiamus ad vetera. L. Piso, urbis custos, ebrius ex quo semel factus est fuit. €Maiorem noctis partem in convivio exigebat; usque in horam €sextam fere dormiebat: hoc eius erat matutinum. Officium €tamen suum, quo tutela urbis continebatur, diligentissime €administravit. Huic et divus Augustus dedit secreta mandata, €cum illum praeponeret Thraciae, quam perdomuit, et Tibe-€rius proficiscens in Campaniam, cum multa in urbe et suspecta relinqueret et invisa. Puto, quia bene illi cesserat Pisonis €ebrietas, postea Cossum fecit urbis praefectum, virum gravem, €moderatum, sed mersum vino et madentem, adeo ut ex senatu €aliquando, in quem e convivio venerat, oppressus inexcitabili €somno tolleretur. Huic tamen Tiberius multa sua manu scri- @1 €psit quae committenda ne ministris quidem suis iudicabat: nul-€lum Cosso aut privatum secretum aut publicum elapsum est. @@Itaque declamationes istas de medio removeamus: 'non €est animus in sua potestate ebrietate devinctus: quemadmo-€dum musto dolia ipsa rumpuntur et omne quod in imo iacet €in summam partem vis caloris eiectat, sic vino exaestuante €quidquid in imo iacet abditum effertur et prodit in medium. €Onerati mero quemadmodum non continent cibum vino €redundante, ita ne secretum quidem; quod suum alienumque est pariter effundunt.' Sed quamvis hoc soleat accidere, ita et €illud solet, ut cum iis quos sciamus libentius bibere de rebus €necessariis deliberemus; falsum ergo est hoc quod patrocinii €loco ponitur, ei qui soleat ebrius fieri non dari tacitum. €@@Quanto satius est aperte accusare ebrietatem et vitia eius €exponere, quae etiam tolerabilis homo vitaverit, nedum €perfectus ac sapiens, cui satis est sitim extinguere, qui, etiam €si quando hortata est hilaritas aliena causa producta longius, tamen citra ebrietatem resistit. Nam de illo videbimus, an €sapientis animus nimio vino turbetur et faciat ebriis solita: €interim, si hoc colligere vis, virum bonum non debere ebrium €fieri, cur syllogismis agis? Dic quam turpe sit plus sibi in-€gerere quam capiat et stomachi sui non nosse mensuram, €quam multa ebrii faciant quibus sobrii erubescant, nihil aliud €esse ebrietatem quam voluntariam insaniam. Extende in €plures dies illum ebrii habitum: numquid de furore dubitabis? nunc quoque non est minor sed brevior. Refer Alexandri Ma-€cedonis exemplum, qui Clitum carissimum sibi ac fidelissi-€mum inter epulas transfodit et intellecto facinore mori voluit, €certe debuit. Omne vitium ebrietas et incendit et detegit, €obstantem malis conatibus verecundiam removet; plures €enim pudore peccandi quam bona voluntate prohibitis @1 abstinent. Ubi possedit animum nimia vis vini, quidquid mali €latebat emergit. Non facit ebrietas vitia sed protrahit: tunc €libidinosus ne cubiculum quidem expectat, sed cupiditatibus €suis quantum petierunt sine dilatione permittit; tunc in-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ó˜”…pudicus morbum profitetur ac publicat; tunc petulans non €linguam, non manum continet. Crescit insolenti superbia, €crudelitas saevo, malignitas livido; omne vitium laxatur et prodit. Adice illam ignorationem sui, dubia et parum expla-€nata verba, incertos oculos, gradum errantem, vertiginem €capitis, tecta ipsa mobilia velut aliquo turbine circumagente €totam domum, stomachi tormenta cum effervescit merum ac €viscera ipsa distendit. Tunc tamen utcumque tolerabile est, €dum illi vis sua est: quid cum somno vitiatur et quae ebrietas fuit cruditas facta est? Cogita quas clades ediderit publica €ebrietas: haec acerrimas gentes bellicosasque hostibus tradidit, €haec multorum annorum pertinaci bello defensa moenia €patefecit, haec contumacissimos et iugum recusantes in €alienum egit arbitrium, haec invictos acie mero domuit. Alexandrum, cuius modo feci mentionem, tot itinera, tot €proelia, tot hiemes per quas victa temporum locorumque €difficultate transierat, tot flumina ex ignoto cadentia, tot €maria tutum dimiserunt: intemperantia bibendi et ille Herculaneus ac fatalis scyphus condidit. Quae gloria est €capere multum? cum penes te palma fuerit et propinationes €tuas strati somno ac vomitantes recusaverint, cum superstes €toti convivio fueris, cum omnes viceris virtute magnifica et nemo vini tam capax fuerit, vinceris a dolio. M. Antonium, €magnum virum et ingeni nobilis, quae alia res perdidit et in €externos mores ac vitia non Romana traiecit quam ebrietas €nec minor vino Cleopatrae amor? Haec illum res hostem rei @1 €publicae, haec hostibus suis inparem reddidit; haec crudelem €fecit, cum capita principum civitatis cenanti referrentur, €cum inter apparatissimas epulas luxusque regales ora ac €manus proscriptorum recognosceret, cum vino gravis sitiret €tamen sanguinem. Intolerabile erat quod ebrius fiebat cum €haec faceret: quanto intolerabilius quod haec in ipsa ebrietate faciebat! Fere vinolentiam crudelitas sequitur; vitiatur enim €exasperaturque sanitas mentis. Quemadmodum [2morosos]2 €difficilesque faciunt diutini morbi et ad minimam rabidos €offensionem, ita ebrietates continuae efferant animos; nam €cum saepe apud se non sint, consuetudo insaniae durat et €vitia vino concepta etiam sine illo valent. @@Dic ergo quare sapiens non debeat ebrius fieri; deformita-€tem rei et inportunitatem ostende rebus, non verbis. Quod €facillimum est, proba istas quae voluptates vocantur, ubi €transcenderunt modum, poenas esse. Nam si illud argumen-€taberis, sapientem multo vino non inebriari et retinere re-€ctum tenorem etiam si temulentus sit, licet colligas nec veneno €poto moriturum nec sopore sumpto dormiturum nec elleboro €accepto quidquid in visceribus haerebit eiecturum deiectu-€rumque. Sed si temptantur pedes, lingua non constat, quid est €quare illum existimes in parte sobrium esse, in parte ebrium? €Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER VNDECIMVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Itinera ista quae segnitiam mihi excutiunt et valetudini €meae prodesse iudico et studiis. Quare valetudinem adiuvent €vides: cum pigrum me et neglegentem corporis litterarum €amor faciat, aliena opera exerceor. Studio quare prosint €indicabo: a lectionibus [2non]2 recessi. Sunt autem, ut existimo, €necessariae, primum ne sim me uno contentus, deinde ut, €cum ab aliis quaesita cognovero, tum et de inventis iudicem €et cogitem de inveniendis. Alit lectio ingenium et studio fatigatum, non sine studio tamen, reficit. Nec scribere tantum €nec tantum legere debemus: altera res contristabit vires et €exhauriet (de stilo dico), altera solvet ac diluet. Invicem hoc €et illo commeandum est et alterum altero temperandum, ut quidquid lectione collectum est stilus redigat in corpus. Apes, €ut aiunt, debemus imitari, quae vagantur et flores ad mel €faciendum idoneos carpunt, deinde quidquid attulere dis-€ponunt ac per favos digerunt et, ut Vergilius noster ait, €@@@@liquentia mella €@@@@stipant et dulci distendunt nectare cellas. De illis non satis constat utrum sucum ex floribus ducant qui €protinus mel sit, an quae collegerunt in hunc saporem mixtura €quadam et proprietate spiritus sui mutent. Quibusdam enim €placet non faciendi mellis scientiam esse illis sed colligendi. @1 €Aiunt inveniri apud Indos mel in arundinum foliis, quod aut €ros illius caeli aut ipsius arundinis umor dulcis et pinguior €gignat; in nostris quoque herbis vim eandem sed minus €manifestam et notabilem poni, quam persequatur et contra-€hat animal huic rei genitum. Quidam existimant conditura €et dispositione in hanc qualitatem verti quae ex tenerrimis €virentium florentiumque decerpserint, non sine quodam, ut €ita dicam, fermento, quo in unum diversa coalescunt. @@Sed ne ad aliud quam de quo agitur abducar, nos quoque €has apes debemus imitari et quaecumque ex diversa lectione €congessimus separare (melius enim distincta servantur), deinde €adhibita ingenii nostri cura et facultate in unum saporem €varia illa libamenta confundere, ut etiam si apparuerit unde €sumptum sit, aliud tamen esse quam unde sumptum est €appareat. Quod in corpore nostro videmus sine ulla opera nostra facere naturam (alimenta quae accepimus, quamdiu €in sua qualitate perdurant et solida innatant stomacho, onera €sunt; at cum ex eo quod erant mutata sunt, tunc demum in €vires et in sanguinem transeunt), idem in his quibus aluntur €ingenia praestemus, ut quaecumque hausimus non patiamur integra esse, ne aliena sint. Concoquamus illa; alioqui in €memoriam ibunt, non in ingenium. Adsentiamur illis fideliter €et nostra faciamus, ut unum quiddam fiat ex multis, sicut €unus numerus fit ex singulis cum minores summas et dissi-€dentes conputatio una conprendit. Hoc faciat animus noster: €omnia quibus est adiutus abscondat, ipsum tantum ostendat quod effecit. Etiam si cuius in te comparebit similitudo quem €admiratio tibi altius fixerit, similem esse te volo quomodo €filium, non quomodo imaginem: imago res mortua est. 'Quid @1 €ergo? non intellegetur cuius imiteris orationem? cuius argu-€mentationem? cuius sententias?' Puto aliquando ne intellegi €quidem posse, si magni vir ingenii omnibus quae ex quo €voluit exemplari traxit formam suam inpressit, ut in unitatem illa conpetant. Non vides quam multorum vocibus chorus €constet? unus tamen ex omnibus redditur. Aliqua illic acuta €est, aliqua gravis, aliqua media; accedunt viris feminae, inter-€ponuntur tibiae: singulorum illic latent voces, omnium apparent. De choro dico quem veteres philosophi noverant: €in commissionibus nostris plus cantorum est quam in theatris €olim spectatorum fuit. Cum omnes vias ordo canentium €implevit et cavea aeneatoribus cincta est et ex pulpito omne €tibiarum genus organorumque consonuit, fit concentus ex €dissonis. Talem animum esse nostrum volo: multae in illo €artes, multa praecepta sint, multarum aetatum exempla, €sed in unum conspirata. @@'Quomodo' inquis 'hoc effici poterit?' Adsidua intentione: €si nihil egerimus nisi ratione suadente, nihil vitaverimus nisi €ratione suadente. Hanc si audire volueris, dicet tibi: relinque €ista iamdudum ad quae discurritur; relinque divitias, aut €periculum possidentium aut onus; relinque corporis atque €animi voluptates, molliunt et enervant; relinque ambitum, €tumida res est, vana, ventosa, nullum habet terminum, tam €sollicita est ne quem ante se videat quam ne secum, laborat €invidia et quidem duplici. Vides autem quam miser sit si is cui invidetur et invidet. Intueris illas potentium domos, illa @1 €tumultuosa rixa salutantium limina? multum habent con-€tumeliarum ut intres, plus cum intraveris. Praeteri istos €gradus divitum et magno adgestu suspensa vestibula: non in €praerupto tantum istic stabis sed in lubrico. Huc potius te ad €sapientiam derige, tranquillissimasque res eius et simul amplissimas pete. Quaecumque videntur eminere in rebus €humanis, quamvis pusilla sint et comparatione humillimorum €exstent, per difficiles tamen et arduos tramites adeuntur. €Confragosa in fastigium dignitatis via est; at si conscendere €hunc verticem libet, cui se fortuna summisit, omnia quidem €sub te quae pro excelsissimis habentur aspicies, sed tamen þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ô˜‡venies ad summa per planum. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Peperceram tibi et quidquid nodosi adhuc supererat prae-€terieram, contentus quasi gustum tibi dare eorum quae a €nostris dicuntur ut probetur virtus ad explendam beatam €vitam sola satis efficax. Iubes me quidquid est interrogatio-€num aut nostrarum aut ad traductionem nostram excogitata-€rum conprendere: quod si facere voluero, non erit epistula €sed liber. Illud totiens testor, hoc me argumentorum genere €non delectari; pudet in aciem descendere pro dis homini-€busque susceptam subula armatum. @@'Qui prudens est et temperans est; qui temperans est, et €constans; qui constans est inperturbatus est; qui inpertur-€batus est sine tristitia est; qui sine tristitia est beatus est; €ergo prudens beatus est, et prudentia ad beatam vitam satis €est.' @@Huic collectioni hoc modo Peripatetici quidam respondent, €ut inperturbatum et constantem et sine tristitia sic interpre- @1 €tentur tamquam inperturbatus dicatur qui raro perturbatur €et modice, non qui numquam. Item sine tristitia eum dici €aiunt qui non est obnoxius tristitiae nec frequens nimiusve €in hoc vitio; illud enim humanam naturam negare, alicuius €animum inmunem esse tristitia; sapientem non vinci maerore, €ceterum tangi; et cetera in hunc modum sectae suae respon-dentia. Non his tollunt adfectus sed temperant. Quantulum €autem sapienti damus, si inbecillissimis fortior est et maestissi-€mis laetior et effrenatissimis moderatior et humillimis maior! €Quid si miretur velocitatem suam Ladas ad claudos debiles-€que respiciens? €@@@@Illa vel intactae segetis per summa volaret €@@@@gramina nec cursu teneras laesisset aristas, €@@@@vel mare per medium fluctu suspensa tumenti €@@@@ferret iter, celeres nec tingueret aequore plantas. €Haec est pernicitas per se aestimata, non quae tardissimorum €conlatione laudatur. Quid si sanum voces leviter febricitan-tem? non est bona valetudo mediocritas morbi. 'Sic' inquit €'sapiens inperturbatus dicitur quomodo apyrina dicuntur non €quibus nulla inest duritia granorum sed quibus minor.' €Falsum est. Non enim deminutionem malorum in bono viro €intellego sed vacationem; nulla debent esse, non parva; nam €si ulla sunt, crescent et interim inpedient. Quomodo oculos maior et perfecta suffusio excaecat, sic modica turbat. Si das €aliquos adfectus sapienti, inpar illis erit ratio et velut torrente €quodam auferetur, praesertim cum illi non unum adfectum €des cum quo conluctetur sed omnis. Plus potest quamvis mediocrium turba quam posset unius magni violentia. Habet @1 €pecuniae cupiditatem, sed modicam; habet ambitionem, sed €non concitatam; habet iracundiam, sed placabilem; habet €inconstantiam, sed minus vagam ac mobilem; habet libidinem, €sed non insanam. Melius cum illo ageretur qui unum vitium €integrum haberet quam cum eo qui leviora quidem, sed omnia. Deinde nihil interest quam magnus sit adfectus: €quantuscumque est, parere nescit, consilium non accipit. €Quemadmodum rationi nullum animal optemperat, non €ferum, non domesticum et mite (natura enim illorum est €surda suadenti), sic non sequuntur, non audiunt adfectus, €quantulicumque sunt. Tigres leonesque numquam feritatem €exuunt, aliquando summittunt, et cum minime expectaveris €exasperatur torvitas mitigata. Numquam bona fide vitia mansuescunt. Deinde, si ratio proficit, ne incipient quidem €adfectus; si invita ratione coeperint, invita perseverabunt. €Facilius est enim initia illorum prohibere quam impetum €regere. €@@Falsa est itaque ista mediocritas et inutilis, eodem loco €habenda quo si quis diceret modice insaniendum, modice aegrotandum. Sola virtus habet, non recipiunt animi mala €temperamentum; facilius sustuleris illa quam rexeris. Num-€quid dubium est quin vitia mentis humanae inveterata et €dura, quae morbos vocamus, inmoderata sint, ut avaritia, ut €crudelitas, ut inpotentia [impietas]? Ergo inmoderati sunt et adfectus; ab his enim ad illa transitur. Deinde, si das €aliquid iuris tristitiae, timori, cupiditati, ceteris motibus €pravis, non erunt in nostra potestate. Quare? quia extra nos €sunt quibus inritantur; itaque crescent prout magnas ha-€buerint minoresve causas quibus concitentur. Maior erit @1 €timor, si plus quo exterreatur aut propius aspexerit, acrior cupiditas quo illam amplioris rei spes evocaverit. Si in nostra €potestate non est an sint adfectus, ne illud quidem est, quanti €sint: si ipsis permisisti incipere, cum causis suis crescent tan-€tique erunt quanti fient. Adice nunc quod ista, quamvis €exigua sint, in maius excedunt; numquam perniciosa servant €modum; quamvis levia initia morborum serpunt et aegra corpora minima interdum mergit accessio. Illud vero cuius €dementiae est, credere quarum rerum extra nostrum arbi-€trium posita principia sunt, earum nostri esse arbitri= €terminos! Quomodo ad id finiendum satis valeo ad quod €prohibendum parum valui, cum facilius sit excludere quam €admissa conprimere? @@Quidam ita distinxerunt ut dicerent, 'temperans ac pru-€dens positione quidem mentis et habitu tranquillus est, €eventu non est. Nam, quantum ad habitum mentis suae, non €perturbatur nec contristatur nec timet, sed multae extrin-€secus causae incidunt quae illi perturbationem adferant.' Tale est quod volunt dicere: iracundum quidem illum non €esse, irasci tamen aliquando; et timidum quidem non esse, €timere tamen aliquando, id est vitio timoris carere, adfectu €non carere. Quod si recipitur, usu frequenti timor transibit €in vitium, et ira in animum admissa habitum illum ira carentis animi retexet. Praeterea si non contemnit venientes extrin-€secus causas et aliquid timet, cum fortiter eundum erit €adversus tela, ignes, pro patria, legibus, libertate, cunctanter €exibit et animo recedente. Non cadit autem in sapientem haec diversitas mentis. Illud praeterea iudico observandum, €ne duo quae separatim probanda sunt misceamus; per se €enim colligitur unum bonum esse quod honestum, per se €rursus ad vitam beatam satis esse virtutem. Si unum bonum @1 €est quod honestum, omnes concedunt ad beate vivendum €sufficere virtutem; e contrario non remittetur, si beatum sola virtus facit, unum bonum esse quod honestum est. Xeno-€crates et Speusippus putant beatum vel sola virtute fieri €posse, non tamen unum bonum esse quod honestum est. €Epicurus quoque iudicat, cum virtutem habeat, beatum €esse, sed ipsam virtutem non satis esse ad beatam vitam, quia €beatum efficiat voluptas quae ex virtute est, non ipsa vir-€tus. Inepta distinctio: idem enim negat umquam virtutem €esse sine voluptate. Ita si ei iuncta semper est atque insepara-€bilis, et sola satis est; habet enim secum voluptatem, sine qua non est etiam cum sola est. Illud autem absurdum est, €quod dicitur beatum quidem futurum vel sola virtute, non €futurum autem perfecte beatum; quod quemadmodum €fieri possit non reperio. Beata enim vita bonum in se per-€fectum habet, inexsuperabile; quod si est, perfecte beata est. €Si deorum vita nihil habet maius aut melius, beata autem vita divina est, nihil habet in quod amplius possit attolli. Praeter-€ea, si beata vita nullius est indigens, omnis beata vita €perfecta est eademque est et beata et beatissima. Numquid €dubitas quin beata vita summum bonum sit? ergo si sum-€mum bonum habet, summe beata est. Quemadmodum sum-€mum bonum adiectionem non recipit (quid enim supra €summum erit?), ita ne beata quidem vita, quae sine summo €bono non est. Quod si aliquem 'magis' beatum induxeris, €induces et 'multo magis'; innumerabilia discrimina summi €boni facies, cum summum bonum intellegam quod supra se gradum non habet. Si est aliquis minus beatus quam alius, @1 €sequitur ut hic alterius vitam beatioris magis concupiscat quam €suam; beatus autem nihil suae praefert. Utrumlibet ex his €incredibile est, aut aliquid beato restare quod esse quam €quod est malit, aut id illum non malle quod illo melius est. €Utique enim quo prudentior est, hoc magis se ad id quod est €optimum extendet et id omni modo consequi cupiet. Quo-€modo autem beatus est qui cupere etiamnunc potest, immo €qui debet? @@Dicam quid sit ex quo veniat hic error: nesciunt beatam þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Õ˜–‚vitam unam esse. In optimo illam statu ponit qualitas sua, €non magnitudo; itaque in aequo est longa et brevis, diffusa €et angustior, in multa loca multasque partes distributa et in €unum coacta. Qui illam numero aestimat et mensura et parti-€bus, id illi quod habet eximium eripit. Quid autem est in beata vita eximium? quod plena est. Finis, ut puto, edendi €bibendique satietas est. Hic plus edit, ille minus: quid refert? €uterque iam satur est. Hic plus bibit, ille minus: quid refert? €uterque non sitit. Hic pluribus annis vixit, hic paucioribus: €nihil interest si tam illum multi anni beatum fecerunt quam €hunc pauci. Ille quem tu minus beatum vocas non est beatus: €non potest hoc nomen inminui. @@'Qui fortis est sine timore est; qui sine timore est sine €tristitia est; qui sine tristitia est beatus est.' €@@Nostrorum haec interrogatio est. Adversus hanc sic respon-€dere conantur: falsam nos rem et controversiosam pro con-€fessa vindicare, eum qui fortis est sine timore esse. 'Quid €ergo?' inquit 'fortis inminentia mala non timebit? istuc €dementis alienatique, non fortis est. Ille vero' inquit 'mode-ratissime timet, sed in totum extra metum non est.' Qui hoc €dicunt rursus in idem revolvuntur, ut illis virtutum loco sint €minora vitia; nam qui timet quidem, sed rarius et minus, non €caret malitia, sed leviore vexatur. 'At enim dementem puto @1 €qui mala inminentia non extimescit.' Verum est quod dicis, €si mala sunt; sed si scit mala illa non esse et unam tantum €turpitudinem malum iudicat, debebit secure pericula aspicere €et aliis timenda contemnere. Aut si stulti et amentis est mala non timere, quo quis prudentior est, hoc timebit magis. 'Ut €vobis' inquit 'videtur, praebebit se periculis fortis.' Minime: €non timebit illa sed vitabit; cautio illum decet, timor non €decet. 'Quid ergo?' inquit 'mortem, vincula, ignes, alia tela €fortunae non timebit?' Non; scit enim illa non esse mala sed videri; omnia ista humanae vitae formidines putat. Describe €captivitatem, verbera, catenas, egestatem et membrorum €lacerationes vel per morbum vel per iniuriam et quidquid €aliud adtuleris: inter lymphatos metus numerat. Ista timidis €timenda sunt. An id existimas malum ad quod aliquando nobis nostra sponte veniendum est? Quaeris quid sit malum? €cedere iis quae mala vocantur et illis libertatem suam dedere, €pro qua cuncta patienda sunt: perit libertas nisi illa con-€temnimus quae nobis iugum inponunt. Non dubitarent quid €conveniret forti viro si scirent quid esset fortitudo. Non est €enim inconsulta temeritas nec periculorum amor nec formi-€dabilium adpetitio: scientia est distinguendi quid sit malum €et quid non sit. Diligentissima in tutela sui fortitudo est et €eadem patientissima eorum quibus falsa species malorum est. 'Quid ergo? si ferrum intentatur cervicibus viri fortis, si €pars subinde alia atque alia suffoditur, si viscera sua in sinu €suo vidit, si ex intervallo, quo magis tormenta sentiat, €repetitur et per adsiccata vulnera recens demittitur sanguis, €non timet? istum tu dices nec dolere?' Iste vero dolet €(sensum enim hominis nulla exuit virtus), sed non timet: @1 €invictus ex alto dolores suos spectat. Quaeris quis tunc ani-€mus illi sit? qui aegrum amicum adhortantibus. @@'Quod malum est nocet; quod nocet deteriorem facit; €dolor et paupertas deteriorem non faciunt; ergo mala non €sunt.' €@@'Falsum est' inquit 'quod proponitis; non enim, si quid €nocet, etiam deteriorem facit. Tempestas et procella nocet gubernatori, non tamen illum deteriorem facit.' Quidam e €Stoicis ita adversus hoc respondent: deteriorem fieri guber-€natorem tempestate ac procella, quia non possit id quod €proposuit efficere nec tenere cursum suum; deteriorem illum €in arte sua non fieri, in opere fieri. Quibus Peripateticus €'ergo' inquit 'et sapientem deteriorem faciet paupertas, dolor, €et quidquid aliud tale fuerit; virtutem enim illi non eripiet, sed opera eius inpediet'. Hoc recte diceretur nisi dissimilis €esset gubernatoris condicio et sapientis. Huic enim proposi-€tum est in vita agenda non utique quod temptat efficere, sed €omnia recte facere: gubernatori propositum est utique navem €in portum perducere. Artes ministrae sunt, praestare debent €quod promittunt, sapientia domina rectrixque est; artes ser-€viunt vitae, sapientia imperat. @@Ego aliter respondendum iudico: nec artem gubernatoris €deteriorem ulla tempestate fieri nec ipsam administrationem €artis. Gubernator tibi non felicitatem promisit sed utilem €operam et navis regendae scientiam; haec eo magis apparet €quo illi magis aliqua fortuita vis obstitit. Qui hoc potuit €dicere, 'Neptune, numquam hanc navem nisi rectam', arti €satis fecit: tempestas non opus gubernatoris inpedit sed successum. 'Quid ergo?' inquit 'non nocet gubernatori ea €res quae illum tenere portum vetat, quae conatus eius inritos €efficit, quae aut refert illum aut detinet et exarmat?' Non @1 €tamquam gubernatori, sed tamquam naviganti nocet: alio-€qui [2gubernator ille non est.]2 Gubernatoris artem adeo non €inpedit ut ostendat; tranquillo enim, ut aiunt, quilibet €gubernator est. Navigio ista obsunt, non rectori eius, qua rector est. Duas personas habet gubernator, alteram com-€munem cum omnibus qui eandem conscenderunt navem: €ipse quoque vector est; alteram propriam: gubernator est. €Tempestas tamquam vectori nocet, non tamquam guber-natori. Deinde gubernatoris ars alienum bonum est: ad eos €quos vehit pertinet, quomodo medici ad eos quos curat: €[2sapientis]2 commune bonum est: [2est]2 et eorum cum quibus €vivit et proprium ipsius. Itaque gubernatori fortasse noceatur €cuius ministerium aliis promissum tempestate inpeditur: sapienti non nocetur a paupertate, non a dolore, non ab aliis €tempestatibus vitae. Non enim prohibentur opera eius omnia, €sed tantum ad alios pertinentia: ipse semper in actu est, in €effectu tunc maximus cum illi fortuna se opposuit; tunc enim €ipsius sapientiae negotium agit, quam diximus et alienum €bonum esse et suum. @@Praeterea ne aliis quidem tunc prodesse prohibetur cum €illum aliquae necessitates premunt. Propter paupertatem €prohibetur docere quemadmodum tractanda res publica sit, €at illud docet, quemadmodum sit tractanda paupertas. Per €totam vitam opus eius extenditur. Ita nulla fortuna, nulla res €actus sapientis excludit; id enim ipsum agit quo alia agere €prohibetur. Ad utrosque casus aptatus est: bonorum rector est, malorum victor. Sic, inquam, se exercuit ut virtutem tam €in secundis quam in adversis exhiberet nec materiam eius €sed ipsam intueretur; itaque nec paupertas illum nec dolor @1 €nec quidquid aliud inperitos avertit et praecipites agit pro-hibet. Tu illum premi putas malis? utitur. Non ex ebore €tantum Phidias sciebat facere simulacra; faciebat ex aere. €Si marmor illi, si adhuc viliorem materiam obtulisses, €fecisset quale ex illa fieri optimum posset. Sic sapiens virtu-€tem, si licebit, in divitiis explicabit, si minus, in paupertate; €si poterit, in patria, si minus, in exilio; si poterit, imperator, si €minus, miles; si poterit, integer, si minus, debilis. Quamcum-€que fortunam acceperit, aliquid ex illa memorabile efficiet. Certi sunt domitores ferarum qui saevissima animalia et ad €occursum expavescenda hominem pati subigunt nec asperi-€tatem excussisse contenti usque in contubernium mitigant: €leonis faucibus magister manum insertat, osculatur tigrim €suus custos, elephantum minimus Aethiops iubet subsidere €in genua et ambulare per funem. Sic sapiens artifex est €domandi mala: dolor, egestas, ignominia, carcer, exilium €ubique horrenda, cum ad hunc pervenere, mansueta sunt. €Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@In ipsa Scipionis Africani villa iacens haec tibi scribo, €adoratis manibus eius et ara, quam sepulchrum esse tanti €viri suspicor. Animum quidem eius in caelum ex quo erat €redisse persuadeo mihi, non quia magnos exercitus duxit (hos €enim et Cambyses furiosus ac furore feliciter usus habuit), €sed ob egregiam moderationem pietatemque, quam magis in €illo admirabilem iudico cum reliquit patriam quam cum €defendit. Aut Scipio Romae esse debebat aut Roma in @1 þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ö’libertate. 'Nihil' inquit 'volo derogare legibus, nihil institutis; €aequum inter omnes cives ius sit. Utere sine me beneficio meo, €patria. Causa tibi libertatis fui, ero et argumentum: exeo, si plus quam tibi expedit crevi.' Quidni ego admirer hanc €magnitudinem animi, qua in exilium voluntarium secessit et €civitatem exoneravit? Eo perducta res erat ut aut libertas €Scipioni aut Scipio libertati faceret iniuriam. Neutrum fas €erat; itaque locum dedit legibus et se Liternum recepit tam €suum exilium rei publicae inputaturus quam Hannibalis. @@Vidi villam extructam lapide quadrato, murum circum-€datum silvae, turres quoque in propugnaculum villae utrim-€que subrectas, cisternam aedificiis ac viridibus subditam quae €sufficere in usum vel exercitus posset, balneolum angustum, €tenebricosum ex consuetudine antiqua: non videbatur maiori-bus nostris caldum nisi obscurum. Magna ergo me voluptas €subiit contemplantem mores Scipionis ac nostros: in hoc €angulo ille 'Carthaginis horror', cui Roma debet quod tantum €semel capta est, abluebat corpus laboribus rusticis fessum. €Exercebat enim opere se terramque (ut mos fuit priscis) ipse €subigebat. Sub hoc ille tecto tam sordido stetit, hoc illum €pavimentum tam vile sustinuit: at nunc quis est qui sic lavari sustineat? Pauper sibi videtur ac sordidus nisi parietes ma-€gnis et pretiosis orbibus refulserunt, nisi Alexandrina marmora €Numidicis crustis distincta sunt, nisi illis undique operosa €et in picturae modum variata circumlitio praetexitur, nisi €vitro absconditur camera, nisi Thasius lapis, quondam rarum €in aliquo spectaculum templo, piscinas nostras circumdedit, @1 €in quas multa sudatione corpora exsaniata demittimus, nisi aquam argentea epitonia fuderunt. Et adhuc plebeias fistulas €loquor: quid cum ad balnea libertinorum pervenero? Quan-€tum statuarum, quantum columnarum est nihil sustinen-€tium sed in ornamentum positarum impensae causa! quantum €aquarum per gradus cum fragore labentium! Eo deliciarum €pervenimus ut nisi gemmas calcare nolimus. @@In hoc balneo Scipionis minimae sunt rimae magis quam €fenestrae muro lapideo exsectae, ut sine iniuria munimenti €lumen admitterent; at nunc blattaria vocant balnea, si qua €non ita aptata sunt ut totius diei solem fenestris amplissimis €recipiant, nisi et lavantur simul et colorantur, nisi ex solio €agros ac maria prospiciunt. Itaque quae concursum et admira-€tionem habuerant cum dedicarentur, ea in antiquorum €numerum reiciuntur cum aliquid novi luxuria commenta est quo ipsa se obrueret. At olim et pauca erant balnea nec ullo €cultu exornata: cur enim exornaretur res quadrantaria et in €usum, non in oblectamentum reperta? Non suffundebatur €aqua nec recens semper velut ex calido fonte currebat, nec referre credebant in quam perlucida sordes deponerent. Sed, €di boni, quam iuvat illa balinea intrare obscura et gregali €tectorio inducta, quae scires Catonem tibi aedilem aut €Fabium Maximum aut ex Corneliis aliquem manu sua €temperasse! Nam hoc quoque nobilissimi aediles fungebantur €officio intrandi ea loca quae populum receptabant exigendi-€que munditias et utilem ac salubrem temperaturam, non €hanc quae nuper inventa est similis incendio, adeo quidem €ut convictum in aliquo scelere servum vivum lavari oporteat. €Nihil mihi videtur iam interesse, ardeat balineum an caleat. @1 Quantae nunc aliqui rusticitatis damnant Scipionem quod €non in caldarium suum latis specularibus diem admiserat, €quod non in multa luce decoquebatur et expectabat ut in €balneo concoqueret! O hominem calamitosum! nesciit €vivere. Non saccata aqua lavabatur sed saepe turbida et, €cum plueret vehementius, paene lutulenta. Nec multum eius €intererat an sic lavaretur; veniebat enim ut sudorem illic ablueret, non ut unguentum. Quas nunc quorundam voces €futuras credis? 'Non invideo Scipioni: vere in exilio vixit qui €sic lavabatur.' Immo, si scias, non cotidie lavabatur; nam, ut €aiunt qui priscos mores urbis tradiderunt, brachia et crura €cotidie abluebant, quae scilicet sordes opere collegerant, €ceterum toti nundinis lavabantur. Hoc loco dicet aliquis: €'liquet mihi inmundissimos fuisse'. Quid putas illos oluisse? €militiam, laborem, virum. Postquam munda balnea inventa sunt, spurciores sunt. Descripturus infamem et nimiis nota-€bilem deliciis Horatius Flaccus quid ait? €@@@@Pastillos Buccillus olet. €Dares nunc Buccillum: proinde esset ac si hircum oleret, €Gargonii loco esset, quem idem Horatius Buccillo opposuit. €Parum est sumere unguentum nisi bis die terque renovatur, €ne evanescat in corpore. Quid quod hoc odore tamquam suo €gloriantur? @@Haec si tibi nimium tristia videbuntur, villae inputabis, @1 €in qua didici ab Aegialo, diligentissimo patre familiae (is €enim nunc huius agri possessor est) quamvis vetus arbustum €posse transferri. Hoc nobis senibus discere necessarium est, €quorum nemo non olivetum alteri ponit, %quod vidi illud €arborum trimum et quadrimum fastidiendi fructus aut deponere.% Te quoque proteget illa quae €@@@@tarda venit seris factura nepotibus umbram, €ut ait Vergilius noster, qui non quid verissime sed quid €decentissime diceretur aspexit, nec agricolas docere voluit sed legentes delectare. Nam, ut alia omnia transeam, hoc €quod mihi hodie necesse fuit deprehendere, adscribam: €@@@@vere fabis satio est; tunc te quoque, Medica, putres €@@@@accipiunt sulci, et milio venit annua cura. €An uno tempore ista ponenda sint et an utriusque verna sit €satio, hinc aestimes licet: Iunius mensis est quo tibi scribo, €iam proclivis in Iulium: eodem die vidi fabam metentes, €milium serentes. @@Ad olivetum revertar, quod vidi duobus modis positum: €magnarum arborum truncos circumcisis ramis et ad unum €redactis pedem cum rapo suo transtulit, amputatis radicibus, €relicto tantum capite ipso ex quo illae pependerant. Hoc €fimo tinctum in scrobem demisit, deinde terram non adgessit tantum, sed calcavit et pressit. Negat quicquam esse hac, €ut ait, pisatione efficacius. Videlicet frigus excludit et ven- @1 €tum; minus praeterea movetur et ob hoc nascentes radices €prodire patitur ac solum adprendere, quas necesse est cereas €adhuc et precario haerentes levis quoque revellat agitatio. €Rapum autem arboris antequam obruat radit; ex omni enim €materia quae nudata est, ut ait, radices exeunt novae. Non €plures autem super terram eminere debet truncus quam tres €aut quattuor pedes; statim enim ab imo vestietur nec magna €pars eius quemadmodum in olivetis veteribus arida et retorrida erit. Alter ponendi modus hic fuit: ramos fortes nec corticis €duri, quales esse novellarum arborum solent, eodem genere €deposuit. Hi paulo tardius surgunt, sed cum tamquam a plan-€ta processerint, nihil habent in se abhorridum aut triste. Illud etiamnunc vidi, vitem ex arbusto suo annosam trans-€ferri; huius capillamenta quoque, si fieri potest, colligenda €sunt, deinde liberalius sternenda vitis, ut etiam ex corpore €radicescat. Et vidi non tantum mense Februario positas sed €etiam Martio exacto; tenent et conplexae sunt non suas ulmos. Omnes autem istas arbores quae, ut ita dicam, €grandiscapiae sunt, ait aqua adiuvandas cisternina; quae si €prodest, habemus pluviam in nostra potestate. €@@Plura te docere non cogito, ne quemadmodum Aegialus €me sibi adversarium paravit, sic ego parem te mihi. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Naufragium antequam navem ascenderem feci: quomodo €acciderit non adicio, ne et hoc putes inter Stoica paradoxa @1 €ponendum, quorum nullum esse falsum nec tam mirabile €quam prima facie videtur, cum volueris, adprobabo, immo €etiam si nolueris. €@@Interim hoc me iter docuit quam multa haberemus super-€vacua et quam facile iudicio possemus deponere quae, si quando necessitas abstulit, non sentimus ablata. Cum paucis-€simis servis, quos unum capere vehiculum potuit, sine ullis €rebus nisi quae corpore nostro continebantur, ego et Maxi-€mus meus biduum iam beatissimum agimus. Culcita in terra €iacet, ego in culcita; ex duabus paenulis altera stragulum, altera opertorium facta est. De prandio nihil detrahi potuit; €paratum fuit %non magis hora%, nusquam sine caricis, num-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨×“ƒquam sine pugillaribus; illae, si panem habeo, pro pulmen-€tario sunt, si non habeo, pro pane. Cotidie mihi annum no-€vum faciunt, quem ego faustum et felicem reddo bonis €cogitationibus et animi magnitudine, qui numquam maior €est quam ubi aliena seposuit et fecit sibi pacem nihil timendo, fecit sibi divitias nihil concupiscendo. Vehiculum in quod €inpositus sum rusticum est; mulae vivere se ambulando €testantur; mulio excalceatus, non propter aestatem. Vix a me €obtineo ut hoc vehiculum velim videri meum: durat adhuc €perversa recti verecundia, et quotiens in aliquem comitatum €lautiorem incidimus invitus erubesco, quod argumentum est €ista quae probo, quae laudo, nondum habere certam sedem €et immobilem. Qui sordido vehiculo erubescit pretioso gloriabitur. Parum adhuc profeci: nondum audeo frugalita-€tem palam ferre; etiamnunc curo opiniones viatorum. €@@Contra totius generis humani opiniones mittenda vox erat: €'insanitis, erratis, stupetis ad supervacua, neminem aestimatis @1 €suo. Cum ad patrimonium ventum est, diligentissimi con-€putatores sic rationem ponitis singulorum quibus aut pecu-€niam credituri estis aut beneficia (nam haec quoque iam expensa fertis): late possidet, sed multum debet; habet €domum formosam, sed alienis nummis paratam; familiam €nemo cito speciosiorem producet, sed nominibus non re-€spondet; si creditoribus solverit, nihil illi supererit. Idem in €reliquis quoque facere debebitis et excutere quantum pro-prii quisque habeat.' Divitem illum putas quia aurea supellex €etiam in via sequitur, quia in omnibus provinciis arat, quia €magnus kalendari liber volvitur, quia tantum suburbani agri €possidet quantum invidiose in desertis Apuliae possideret: €cum omnia dixeris, pauper est. Quare? quia debet. 'Quan-€tum?' inquis. Omnia; nisi forte iudicas interesse utrum ali-quis ab homine an a fortuna mutuum sumpserit. Quid ad €rem pertinent mulae saginatae unius omnes coloris? quid ista €vehicula caelata? €@@@@Instratos ostro alipedes pictisque tapetis: €@@@@aurea pectoribus demissa monilia pendent, €@@@@tecti auro fulvum mandunt sub dentibus aurum. €Ista nec dominum meliorem possunt facere nec mulam. M. Cato Censorius, quem tam e re publica fuit nasci quam €Scipionem (alter enim cum hostibus nostris bellum, alter €cum moribus gessit), cantherio vehebatur et hippoperis €quidem inpositis, ut secum utilia portaret. O quam cuperem €illi nunc occurrere aliquem ex his trossulis, in via divitibus, €cursores et Numidas et multum ante se pulveris agentem! €Hic sine dubio cultior comitatiorque quam M. Cato vide-€retur, hic qui inter illos apparatus delicatos cum maxime @1 dubitat utrum se ad gladium locet an ad cultrum. O quantum €erat saeculi decus, imperatorem, triumphalem, censorium, €quod super omnia haec est, Catonem, uno caballo esse €contentum et ne toto quidem; partem enim sarcinae ab €utroque latere dependentes occupabant. Ita non omnibus €obesis mannis et asturconibus et tolutariis praeferres unicum €illum equum ab ipso Catone defrictum? @@Video non futurum finem in ista materia ullum nisi quem €ipse mihi fecero. Hic itaque conticiscam, quantum ad ista €quae sine dubio talia divinavit futura qualia nunc sunt qui €primus appellavit 'inpedimenta'. Nunc volo paucissimas €adhuc interrogationes nostrorum tibi reddere ad virtutem €pertinentes, quam satisfacere vitae beatae contendimus. @@'Quod bonum est bonos facit (nam et in arte musica quod €bonum est facit musicum); fortuita bonum non faciunt; ergo €non sunt bona.' €@@Adversus hoc sic respondent Peripatetici ut quod primum €proponimus falsum esse dicant. 'Ab eo' inquiunt 'quod est €bonum non utique fiunt boni. In musica est aliquid bonum €tamquam tibia aut chorda aut organum aliquod aptatum ad usus canendi; nihil tamen horum facit musicum.' His respon-€debimus, 'non intellegitis quomodo posuerimus quod bonum €est in musica. Non enim id dicimus quod instruit musicum, €sed quod facit: tu ad supellectilem artis, non ad artem venis. €Si quid autem in ipsa arte musica bonum est, id utique musicum faciet.' Etiamnunc facere istuc planius volo. Bonum €in arte musica duobus modis dicitur, alterum quo effectus €musici adiuvatur, alterum quo ars: ad effectum pertinent €instrumenta, tibiae et organa et chordae, ad artem ipsam non @1 €pertinent. Est enim artifex etiam sine istis: uti forsitan non €potest arte. Hoc non est aeque duplex in homine; idem enim €est bonum et hominis et vitae. @@'Quod contemptissimo cuique contingere ac turpissimo €potest bonum non est; opes autem et lenoni et lanistae €contingunt; ergo non sunt bona.' €@@'Falsum est' inquiunt 'quod proponitis; nam et in gram-€matice et in arte medendi aut gubernandi videmus bona humillimis quibusque contingere.' Sed istae artes non sunt €magnitudinem animi professae, non consurgunt in altum nec €fortuita fastidiunt: virtus extollit hominem et super cara €mortalibus conlocat; nec ea quae bona nec ea quae mala €vocantur aut cupit nimis aut expavescit. Chelidon, unus ex €Cleopatrae mollibus, patrimonium grande possedit. Nuper €Natalis, tam inprobae linguae quam inpurae, in cuius ore €feminae purgabantur, et multorum heres fuit et multos €habuit heredes. Quid ergo? utrum illum pecunia inpurum €effecit an ipse pecuniam inspurcavit? quae sic in quosdam homines quomodo denarius in cloacam cadit. Virtus super €ista consistit; suo aere censetur; nihil ex istis quolibet in-€currentibus bonum iudicat. Medicina et gubernatio non €interdicit sibi ac suis admiratione talium rerum; qui non est €vir bonus potest nihilominus medicus esse, potest gubernator, €potest grammaticus tam mehercules quam cocus. Cui con-€tingit habere rem non quamlibet, hunc non quemlibet dixeris; qualia quisque habet, talis est. Fiscus tanti est €quantum habet; immo in accessionem eius venit quod habet. €Quis pleno sacculo ullum pretium ponit nisi quod pecuniae €in eo conditae numerus effecit? Idem evenit magnorum €dominis patrimoniorum: accessiones illorum et appendices @1 €sunt. Quare ergo sapiens magnus est? quia magnum animum €habet. Verum est ergo quod contemptissimo cuique contingit bonum non esse. Itaque indolentiam numquam bonum dicam: €habet illam cicada, habet pulex. Ne quietem quidem et mo-€lestia vacare bonum dicam: quid est otiosius verme? Quaeris €quae res sapientem faciat? quae deum. Des oportet illi divi-€num aliquid, caeleste, magnificum: non in omnes bonum cadit nec quemlibet possessorem patitur. Vide €@@@@et quid quaeque ferat regio et quid quaeque recuset: €@@@@hic segetes, illic veniunt felicius uvae, €@@@@arborei fetus alibi atque iniussa virescunt €@@@@gramina. Nonne vides, croceos ut Tmolus odores, €@@@@India mittit ebur, molles sua tura Sabaei, €@@@@at Chalybes nudi ferrum? Ista in regiones discripta sunt, ut necessarium mortalibus €esset inter ipsos commercium, si invicem alius aliquid ab alio €peteret. Summum illud bonum habet et ipsum suam sedem; €non nascitur ubi ebur, nec ubi ferrum. Quis sit summi boni €locus quaeris? animus. Hic nisi purus ac sanctus est, deum €non capit. @@'Bonum ex malo non fit; divitiae [autem fiunt] fiunt autem €ex avaritia; divitiae ergo non sunt bonum.' €@@'Non est' inquit 'verum, bonum ex malo non nasci; ex sacri-€legio enim et furto pecunia nascitur. Itaque malum quidem €est sacrilegium et furtum, sed ideo quia plura mala facit €quam bona; dat enim lucrum, sed cum metu, sollicitudine, @1 tormentis et animi et corporis.' Quisquis hoc dicit, necesse €est recipiat sacrilegium, sicut malum sit quia multa mala €facit, ita bonum quoque ex aliqua parte esse, quia aliquid €boni facit: quo quid fieri portentuosius potest? Quamquam €sacrilegium, furtum, adulterium inter bona haberi prorsus €persuasimus. Quam multi furto non erubescunt, quam multi €adulterio gloriantur! nam sacrilegia minuta puniuntur, magna in triumphis feruntur. Adice nunc quod sacrilegium, €si omnino ex aliqua parte bonum est, etiam honestum erit et €recte factum vocabitur, %nostra enim actio est% quod nullius €mortalium cogitatio recipit. Ergo bona nasci ex malo non €possunt. Nam si, ut dicitis, ob hoc unum sacrilegium malum €est, quia multum mali adfert, si remiseris illi supplicia, si þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨×˜˜‡securitatem spoponderis, ex toto bonum erit. Atqui maxi-mum scelerum supplicium in ipsis est. Erras, inquam, si illa €ad carnificem aut carcerem differs: statim puniuntur cum €facta sunt, immo dum fiunt. Non nascitur itaque ex malo €bonum, non magis quam ficus ex olea: ad semen nata respon-€dent, bona degenerare non possunt. Quemadmodum ex €turpi honestum non nascitur, ita ne ex malo quidem bonum; €nam idem est honestum et bonum. @@Quidam ex nostris adversus hoc sic respondent: 'putemus €pecuniam bonum esse undecumque sumptam; non tamen €ideo ex sacrilegio pecunia est, etiam si ex sacrilegio sumitur. €Hoc sic intellege. In eadem urna et aurum est et vipera: si €aurum ex urna sustuleris, non ideo sustuleris quia illic et €vipera est; non ideo, inquam, mihi urna aurum dat quia €viperam habet, sed aurum dat, cum et viperam habeat. €Eodem modo ex sacrilegio lucrum fit, non quia turpe et @1 €sceleratum est sacrilegium, sed quia et lucrum habet. Quemad-€modum in illa urna vipera malum est, non aurum quod €cum vipera iacet, sic in sacrilegio malum est scelus, non lucrum.' A quibus [2dissentio]2; dissimillima enim utriusque €rei condicio est. Illic aurum possum sine vipera tollere, hic €lucrum sine sacrilegio facere non possum; lucrum istud non €est adpositum sceleri sed inmixtum. @@'Quod dum consequi volumus in multa mala incidimus, id €bonum non est; dum divitias autem consequi volumus, in €multa mala incidimus; ergo divitiae bonum non sunt.' €@@'Duas' inquit 'significationes habet propositio vestra: €unam, dum divitias consequi volumus, in multa nos mala €incidere. In multa autem mala incidimus et dum virtutem €consequi volumus: aliquis dum navigat studii causa, naufra-gium fecit, aliquis captus est. Altera significatio talis est: per €quod in mala incidimus bonum non est. Huic propositioni €non erit consequens per divitias nos aut per voluptates in mala €incidere; aut si per divitias in multa mala incidimus, non tan-€tum bonum non sunt divitiae sed malum sunt; vos autem illas €dicitis tantum bonum non esse. Praeterea' inquit 'conceditis €divitias habere aliquid usus: inter commoda illas numeratis. €Atqui eadem ratione [2ne]2 commodum quidem erunt; per illas enim multa nobis incommoda eveniunt.' His quidam hoc €respondent: 'erratis, qui incommoda diviti=s inputatis. Illae €neminem laedunt: aut sua nocet cuique stultitia aut aliena €nequitia, sic quemadmodum gladius neminem occidit: oc-€cidentis telum est. Non ideo divitiae tibi nocent si propter divitias tibi nocetur.' Posidonius, ut ego existimo, melius, qui €ait divitias esse causam malorum, non quia ipsae faciunt €aliquid, sed quia facturos inritant. Alia est enim causa efficiens, @1 €quae protinus necessest noceat, alia praecedens. Hanc prae-€cedentem causam divitiae habent: inflant animos, superbiam €pariunt, invidiam contrahunt, et usque eo mentem alienant ut fama pecuniae nos etiam nocitura delectet. Bona autem €omnia carere culpa decet; pura sunt, non corrumpunt animos, €non sollicitant; extollunt quidem et dilatant, sed sine tumore. €Quae bona sunt fiduciam faciunt, divitiae audaciam; quae €bona sunt magnitudinem animi dant, divitiae insolentiam. €Nihil autem aliud est insolentia quam species magnitudinis falsa. 'Isto modo' inquit 'etiam malum sunt divitiae, non €tantum bonum non sunt.' Essent malum si ipsae nocerent, si, €ut dixi, haberent efficientem causam: nunc praecedentem €habent et quidem non inritantem tantum animos sed adtra-€hentem; speciem enim boni offundunt veri similem ac pleris-que credibilem. Habet virtus quoque praecedentem causam €ad invidiam; multis enim propter sapientiam, multis propter €iustitiam invidetur. Sed nec ex se hanc causam habet nec €veri similem; contra enim veri similior illa species hominum €animis obicitur a virtute, quae illos in amorem et admira-€tionem vocet. @@Posidonius sic interrogandum ait: 'quae neque magni-€tudinem animo dant nec fiduciam nec securitatem non sunt €bona; divitiae autem et bona valetudo et similia his nihil €horum faciunt; ergo non sunt bona'. Hanc interrogationem €magis etiamnunc hoc modo intendit: 'quae neque magni-€tudinem animo dant nec fiduciam nec securitatem, contra €autem insolentiam, tumorem, arrogantiam creant, mala sunt; €a fortuitis autem in haec inpellimur; ergo non sunt bona'. @@'Hac' inquit 'ratione ne commoda quidem ista erunt.' @1 €Alia est commodorum condicio, alia bonorum: commodum €est quod plus usus habet quam molestiae; bonum sincerum €esse debet et ab omni parte innoxium. Non est id bonum quod plus prodest, sed quod tantum prodest. Praeterea commodum €et ad animalia pertinet et ad inperfectos homines et ad stul-€tos. Itaque potest ei esse incommodum mixtum, sed com-€modum dicitur a maiore sui parte aestimatum: bonum ad €unum sapientem pertinet; inviolatum esse oportet. @@Bonum animum habe: unus tibi nodus, sed Herculaneus €restat: 'ex malis bonum non fit; ex multis paupertatibus €divitiae fiunt; ergo divitiae bonum non sunt'. €@@Hanc interrogationem nostri non agnoscunt, Peripatetici €et fingunt illam et solvunt. Ait autem Posidonius hoc sophi-€sma, per omnes dialecticorum scholas iactatum, sic ab Antipatro refelli: 'paupertas non per possessionem dicitur, €sed per detractionem' (vel, ut antiqui dixerunt, orbationem; €Graeci $KATA\ STE/RHSIN& dicunt); 'non quod habeat dicit, sed €quod non habeat. Itaque ex multis inanibus nihil impleri €potest: divitias multae res faciunt, non multae inopiae. €Aliter' inquit 'quam debes paupertatem intellegis. Pauper-€tas enim est non quae pauca possidet, sed quae multa non €possidet; ita non ab eo dicitur quod habet, sed ab eo quod ei €deest.' @@Facilius quod volo exprimerem, si Latinum verbum esset €quo $A)NUPARCI/A& significaretur. Hanc paupertati Antipater €adsignat: ego non video quid aliud sit paupertas quam €parvi possessio. De isto videbimus, si quando valde vacabit, @1 €quae sit divitiarum, quae paupertatis substantia; sed tunc €quoque considerabimus numquid satius sit paupertatem €permulcere, divitiis demere supercilium quam litigare de verbis, quasi iam de rebus iudicatum sit. Putemus nos ad €contionem vocatos: lex de abolendis diviti=s fertur. His €interrogationibus suasuri aut dissuasuri sumus? his effecturi €ut populus Romanus paupertatem, fundamentum et causam €imperii sui, requirat ac laudet, divitias autem suas timeat, ut €cogitet has se apud victos repperisse, hinc ambitum et €largitiones et tumultus in urbem sanctissimam temperatis-€simam inrupisse, nimis luxuriose ostentari gentium spolia, €quod unus populus eripuerit omnibus facilius ab omnibus €uni eripi posse? Haec satius est suadere, et expugnare adfectus, €non circumscribere. Si possumus, fortius loquamur; si minus, €apertius. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@De liberalibus studiis quid sentiam scire desideras: nullum €suspicio, nullum in bonis numero quod ad aes exit. Meritoria €artificia sunt, hactenus utilia si praeparant ingenium, non €detinent. Tamdiu enim istis inmorandum est quamdiu nihil €animus agere maius potest; rudimenta sunt nostra, non opera. Quare liberalia studia dicta sint vides: quia homine €libero digna sunt. Ceterum unum studium vere liberale est €quod liberum facit, hoc est sapientiae, sublime, forte, magna-€nimum: cetera pusilla et puerilia sunt. An tu quicquam in €istis esse credis boni quorum professores turpissimos omnium @1 €ac flagitiosissimos cernis? Non discere debemus ista, sed €didicisse. €@@Quidam illud de liberalibus studiis quaerendum iudica-€verunt, an virum bonum facerent: ne promittunt quidem nec huius rei scientiam adfectant. Grammatice circa curam €sermonis versatur et, si latius evagari vult, circa historias, €iam ut longissime fines suos proferat, circa carmina. Quid €horum ad virtutem viam sternit? Syllabarum enarratio et €verborum diligentia et fabularum memoria et versuum lex €ac modificatio_quid ex his metum demit, cupiditatem ex-imit, libidinem frenat? Ad geometriam transeamus et ad €musicen: nihil apud illas invenies quod vetet timere, vetet €cupere. Quae quisquis ignorat, alia frustra scit. €@@* * * utrum doceant isti virtutem an non: si non docent, ne þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ø”…tradunt quidem; si docent, philosophi sunt. Vis scire quam non €ad docendam virtutem consederint? aspice quam dissimilia €inter se omnium studia sint: atqui similitudo esset idem docen-tium. Nisi forte tibi Homerum philosophum fuisse persuadent, €cum his ipsis quibus colligunt negent; nam modo Stoicum €illum faciunt, virtutem solam probantem et voluptates refugi-€entem et ab honesto ne inmortalitatis quidem pretio receden-€tem, modo Epicureum, laudantem statum quietae civitatis et €inter convivia cantusque vitam exigentis, modo Peripateticum, €tria bonorum genera inducentem, modo Academicum, omnia €incerta dicentem. Apparet nihil horum esse in illo, quia €omnia sunt; ista enim inter se dissident. Demus illis Home-€rum philosophum fuisse: nempe sapiens factus est antequam €carmina ulla cognosceret; ergo illa discamus quae Homerum @1 fecere sapientem. Hoc quidem me quaerere, uter maior €aetate fuerit, Homerus an Hesiodus, non magis ad rem €pertinet quam scire, cum minor Hecuba fuerit quam Helena, €quare tam male tulerit aetatem. Quid, inquam, annos €Patrocli et Achillis inquirere ad rem existimas pertinere? Quaeris Ulixes ubi erraverit potius quam efficias ne nos €semper erremus? Non vacat audire utrum inter Italiam et €Siciliam iactatus sit an extra notum nobis orbem (neque enim €potuit in tam angusto error esse tam longus): tempestates €nos animi cotidie iactant et nequitia in omnia Ulixis mala in-€pellit. Non deest forma quae sollicitet oculos, non hostis; €hinc monstra effera et humano cruore gaudentia, hinc in-€sidiosa blandimenta aurium, hinc naufragia et tot varietates €malorum. Hoc me doce, quomodo patriam amem, quomodo €uxorem, quomodo patrem, quomodo ad haec tam honesta vel naufragus navigem. Quid inquiris an Penelopa inpudica €fuerit, an verba saeculo suo dederit? an Ulixem illum esse €quem videbat, antequam sciret, suspicata sit? Doce me quid €sit pudicitia et quantum in ea bonum, in corpore an in €animo posita sit. @@Ad musicum transeo. Doces me quomodo inter se acutae €ac graves consonent, quomodo nervorum disparem redden-€tium sonum fiat concordia: fac potius quomodo animus €secum meus consonet nec consilia mea discrepent. Monstras €mihi qui sint modi flebiles: monstra potius quomodo inter €adversa non emittam flebilem vocem. @@Metiri me geometres docet latifundia potius quam doceat €quomodo metiar quantum homini satis sit; numerare docet €me et avaritiae commodat digitos potius quam doceat nihil @1 €ad rem pertinere istas conputationes, non esse feliciorem €cuius patrimonium tabularios lassat, immo quam supervacua €possideat qui infelicissimus futurus est si quantum habeat per se conputare cogetur. Quid mihi prodest scire agellum in €partes dividere, si nescio cum fratre dividere? Quid prodest €colligere subtiliter pedes iugeri et conprendere etiam si quid €decempedam effugit, si tristem me facit vicinus inpotens et €aliquid ex meo abradens? Docet quomodo nihil perdam ex €finibus meis: at ego discere volo quomodo totos hilaris amittam. 'Paterno agro et avito' inquit 'expellor.' Quid? €ante avum tuum quis istum agrum tenuit? cuius, non dico €hominis, sed populi fuerit potes expedire? Non dominus isto, €sed colonus intrasti. Cuius colonus es? si bene tecum agitur, €heredis. Negant iurisconsulti quicquam usu capi publicum: €hoc quod tenes, quod tuum dicis, publicum est et quidem generis humani. O egregiam artem! scis rotunda metiri, in €quadratum redigis quamcumque acceperis formam, intervalla €siderum dicis, nihil est quod in mensuram tuam non cadat: si €artifex es, metire hominis animum, dic quam magnus sit, €dic quam pusillus sit. Scis quae recta sit linea: quid tibi €prodest, si quid in vita rectum sit ignoras? @@Venio nunc ad illum qui caelestium notitia gloriatur: €@@@@frigida Saturni sese quo stella receptet, €@@@@quos ignis caeli Cyllenius erret in orbes. €Hoc scire quid proderit? ut sollicitus sim cum Saturnus et €Mars ex contrario stabunt aut cum Mercurius vespertinum €faciet occasum vidente Saturno, potius quam hoc discam, @1 ubicumque sunt ista, propitia esse nec posse mutari? Agit €illa continuus ordo fatorum et inevitabilis cursus; per statas €vices remeant et effectus rerum omnium aut movent aut €notant. Sed sive quidquid evenit faciunt, quid inmutabilis €rei notitia proficiet? sive significant, quid refert providere €quod effugere non possis? Scias ista, nescias: fient. @@@@Si vero solem ad rapidum stellasque sequentes €@@@@ordine respicies, numquam te crastina fallet €@@@@hora, nec insidiis noctis capiere serenae. €Satis abundeque provisum est ut ab insidiis tutus essem. 'Numquid me crastina non fallit hora? fallit enim quod €nescienti evenit.' Ego quid futurum sit nescio: quid fieri €possit scio. Ex hoc nihil deprecabor, totum expecto: si quid €remittitur, boni consulo. Fallit me hora si parcit, sed ne sic €quidem fallit. Nam quemadmodum scio omnia accidere €posse, sic scio et non utique casura; itaque secunda expecto, €malis paratus sum. @@In illo feras me necesse est non per praescriptum euntem; €non enim adducor ut in numerum liberalium artium pictores €recipiam, non magis quam statuarios aut marmorarios aut €ceteros luxuriae ministros. Aeque luctatores et totam oleo €ac luto constantem scientiam expello ex his studiis liberalibus; €aut et unguentarios recipiam et cocos et ceteros voluptatibus nostris ingenia accommodantes sua. Quid enim, oro te, libe- @1 €rale habent isti ieiuni vomitores, quorum corpora in sagina, €animi in macie et veterno sunt? An liberale studium istuc €esse iuventuti nostrae credimus, quam maiores nostri rectam €exercuerunt hastilia iacere, sudem torquere, equum agitare, €arma tractare? Nihil liberos suos docebant quod discendum €esset iacentibus. Sed nec hae nec illae docent aluntve virtu-€tem; quid enim prodest equum regere et cursum eius freno €temperare, adfectibus effrenatissimis abstrahi? quid prodest €multos vincere luctatione vel caestu, ab iracundia vinci? @@'Quid ergo? nihil nobis liberalia conferunt studia?' Ad €alia multum, ad virtutem nihil; nam et hae viles ex professo €artes quae manu constant ad instrumenta vitae plurimum €conferunt, tamen ad virtutem non pertinent. 'Quare ergo €liberalibus studiis filios erudimus?' Non quia virtutem dare €possunt, sed quia animum ad accipiendam virtutem prae-€parant. Quemadmodum prima illa, ut antiqui vocabant, €litteratura, per quam pueris elementa traduntur, non docet €liberales artes sed mox percipiendis locum parat, sic liberales €artes non perducunt animum ad virtutem sed expediunt. @@Quattuor ait esse artium Posidonius genera: sunt vulgares €et sordidae, sunt ludicrae, sunt pueriles, sunt liberales. Vul-€gares opificum, quae manu constant et ad instruendam vitam €occupatae sunt, in quibus nulla decoris, nulla honesti simu-latio est. Ludicrae sunt quae ad voluptatem oculorum atque €aurium tendunt; his adnumeres licet machinatores qui €pegmata per se surgentia excogitant et tabulata tacite in €sublime crescentia et alias ex inopinato varietates, aut dehi-€scentibus quae cohaerebant aut his quae distabant sua sponte €coeuntibus aut his quae eminebant paulatim in se residentibus. €His inperitorum feriuntur oculi, omnia subita quia causas non novere mirantium. Pueriles sunt et aliquid habentes @1 €liberalibus simile hae artes quas $E)GKUKLI/OUS& Graeci, nostri €autem liberales vocant. Solae autem liberales sunt, immo, ut €dicam verius, liberae, quibus curae virtus est. @@'Quemadmodum' inquit 'est aliqua pars philosophiae na-€turalis, est aliqua moralis, est aliqua rationalis, sic et haec €quoque liberalium artium turba locum sibi in philosophia €vindicat. Cum ventum est ad naturales quaestiones, geo-€metriae testimonio statur; ergo eius quam adiuvat pars est.' Multa adiuvant nos nec ideo partes nostri sunt; immo si €partes essent, non adiuvarent. Cibus adiutorium corporis €nec tamen pars est. Aliquod nobis praestat geometria mini-€sterium: sic philosophiae necessaria est quomodo ipsi faber, sed nec hic geometriae pars est nec illa philosophiae. Praeter-€ea utraque fines suos habet; sapiens enim causas naturalium €et quaerit et novit, quorum numeros mensurasque geometres þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ø˜š„persequitur et supputat. Qua ratione constent caelestia, quae €illis sit vis quaeve natura sapiens scit: cursus et recursus et €quasdam obversationes per quas descendunt et adlevantur ac €speciem interdum stantium praebent, cum caelestibus stare non liceat, colligit mathematicus. Quae causa in speculo €imagines exprimat sciet sapiens: illud tibi geometres potest €dicere, quantum abesse debeat corpus ab imagine et qualis €forma speculi quales imagines reddat. Magnum esse solem €philosophus probabit, quantus sit mathematicus, qui usu €quodam et exercitatione procedit. Sed ut procedat, inpe-€tranda illi quaedam principia sunt; non est autem ars sui iuris cui precarium fundamentum est. Philosophia nil ab alio @1 €petit, totum opus a solo excitat: mathematice, ut ita dicam, €superficiaria est, in alieno aedificat; accipit prima, quorum €beneficio ad ulteriora perveniat. Si per se iret ad verum, si €totius mundi naturam posset conprendere, dicerem multum €conlaturam mentibus nostris, quae tractatu caelestium cre-€scunt trahuntque aliquid ex alto. €@@Una re consummatur animus, scientia bonorum ac malo-€rum inmutabili; nihil autem ulla ars alia de bonis ac malis quaerit. Singulas lubet circumire virtutes. Fortitudo con-€temptrix timendorum est; terribilia et sub iugum libertatem €nostram mittentia despicit, provocat, frangit: numquid ergo €hanc liberalia studia corroborant? Fides sanctissimum humani €pectoris bonum est, nulla necessitate ad fallendum cogitur, €nullo corrumpitur praemio: 'ure', inquit 'caede, occide: non €prodam, sed quo magis secreta quaeret dolor, hoc illa altius €condam'. Numquid liberalia studia hos animos facere possunt? €Temperantia voluptatibus imperat, alias odit atque abigit, €alias dispensat et ad sanum modum redigit nec umquam ad €illas propter ipsas venit; scit optimum esse modum cupitorum non quantum velis, sed quantum debeas sumere. Humanitas €vetat superbum esse adversus socios, vetat amarum; verbis, €rebus, adfectibus comem se facilemque omnibus praestat; €nullum alienum malum putat, bonum autem suum ideo maxi-€me quod alicui bono futurum est amat. Numquid liberalia €studia hos mores praecipiunt? non magis quam simplicitatem, €quam modestiam ac moderationem, non magis quam fruga-€litatem ac parsimoniam, non magis quam clementiam, quae €alieno sanguini tamquam suo parcit et scit homini non esse €homine prodige utendum. @@'Cum dicatis' inquit 'sine liberalibus studiis ad virtutem @1 €non perveniri, quemadmodum negatis illa nihil conferre €virtuti?' Quia nec sine cibo ad virtutem pervenitur, cibus €tamen ad virtutem non pertinet; ligna navi nihil conferunt, €quamvis non fiat navis nisi ex lignis: non est, inquam, cur €aliquid putes eius adiutorio fieri sine quo non potest fieri. Potest quidem etiam illud dici, sine liberalibus studiis veniri €ad sapientiam posse; quamvis enim virtus discenda sit, tamen €non per haec discitur. Quid est autem quare existimem non €futurum sapientem eum qui litteras nescit, cum sapientia €non sit in litteris? Res tradit, non verba, et nescio an certior memoria sit quae nullum extra se subsidium habet. Magna et €spatiosa res est sapientia; vacuo illi loco opus est; de divinis €humanisque discendum est, de praeteritis de futuris, de €caducis de aeternis, de tempore. De quo uno vide quam multa €quaerantur: primum an per se sit aliquid; deinde an aliquid €ante tempus sit sine tempore; cum mundo coeperit an etiam ante mundum quia fuerit aliquid, fuerit et tempus. Innume-€rabiles quaestiones sunt de animo tantum: unde sit, qualis €sit, quando esse incipiat, quamdiu sit, aliunde alio transeat et €domicilia mutet in alias animalium formas aliasque coniectus, €an non amplius quam semel serviat et emissus vagetur in €toto; utrum corpus sit an non sit; quid sit facturus cum per €nos aliquid facere desierit, quomodo libertate sua usurus €cum ex hac effugerit cavea; an obliviscatur priorum et illinc €nosse se incipiat unde corpori abductus in sublime secessit. Quamcumque partem rerum humanarum divinarumque €conprenderis, ingenti copia quaerendorum ac discendorum €fatigaberis. Haec tam multa, tam magna ut habere possint €liberum hospitium, supervacua ex animo tollenda sunt. Non @1 €dabit se in has angustias virtus; laxum spatium res magna €desiderat. Expellantur omnia, totum pectus illi vacet. @@'At enim delectat artium notitia multarum.' Tantum €itaque ex illis retineamus quantum necessarium est. An tu €existimas reprendendum qui supervacua usibus comparat et €pretiosarum rerum pompam in domo explicat, non putas €eum qui occupatus est in supervacua litterarum supellectile? Plus scire velle quam sit satis intemperantiae genus est. Quid €quod ista liberalium artium consectatio molestos, verbosos, €intempestivos, sibi placentes facit et ideo non discentes €necessaria quia supervacua didicerunt? Quattuor milia libro-€rum Didymus grammaticus scripsit: misererer si tam multa €supervacua legisset. In his libris de patria Homeri quaeritur, €in his de Aeneae matre vera, in his libidinosior Anacreon an €ebriosior vixerit, in his an Sappho publica fuerit, et alia quae €erant dediscenda si scires. I nunc et longam esse vitam nega! @@Sed ad nostros quoque cum perveneris, ostendam multa €securibus recidenda. Magno inpendio temporum, magna €alienarum aurium molestia laudatio haec constat: 'o homi-€nem litteratum!' Simus hoc titulo rusticiore contenti: 'o virum bonum!' Itane est? annales evolvam omnium gentium €et quis primus carmina scripserit quaeram? quantum tem-€poris inter Orphea intersit et Homerum, cum fastos non €habeam, conputabo? et Aristarchi notas quibus aliena €carmina conpunxit recognoscam, et aetatem in syllabis con-€teram? Itane in geometriae pulvere haerebo? adeo mihi €praeceptum illud salutare excidit: 'tempori parce'? Haec sciam? et quid ignorem? Apion grammaticus, qui sub €C. Caesare tota circulatus est Graecia et in nomen Homeri @1 €ab omnibus civitatibus adoptatus, aiebat Homerum utraque €materia consummata, et Odyssia et Iliade, principium adie-€cisse operi suo quo bellum Troianum conplexus est. Huius €rei argumentum adferebat quod duas litteras in primo versu €posuisset ex industria librorum suorum numerum continen-tes. Talia sciat oportet qui multa vult scire. €@@Non vis cogitare quantum temporis tibi auferat mala vale-€tudo, quantum occupatio publica, quantum occupatio €privata, quantum occupatio cotidiana, quantum somnus? Metire aetatem tuam: tam multa non capit. De liberalibus €studiis loquor: philosophi quantum habent supervacui, €quantum ab usu recedentis! Ipsi quoque ad syllabarum dis-€tinctiones et coniunctionum ac praepositionum proprietates €descenderunt et invidere grammaticis, invidere geometris; €quidquid in illorum artibus supervacuum erat transtulere in €suam. Sic effectum est ut diligentius loqui scirent quam vivere. Audi quantum mali faciat nimia subtilitas et quam €infesta veritati sit. Protagoras ait de omni re in utramque €partem disputari posse ex aequo et de hac ipsa, an omnis res €in utramque partem disputabilis sit. Nausiphanes ait ex his quae videntur esse nihil magis esse quam non esse. Parmenides €ait ex his quae videntur nihil esse %universo%. Zenon Eleates €omnia negotia de negotio deiecit: ait nihil esse. Circa eadem €fere Pyrrhonei versantur et Megarici et Eretrici et Academici, qui novam induxerunt scientiam, nihil scire. Haec omnia in €illum supervacuum studiorum liberalium gregem coice; illi €mihi non profuturam scientiam tradunt, hi spem omnis €scientiae eripiunt. Satius est supervacua scire quam nihil. @1 €Illi non praeferunt lumen per quod acies derigatur ad verum, €hi oculos mihi effodiunt. Si Protagorae credo, nihil in rerum €natura est nisi dubium; si Nausiphani, hoc unum certum est, €nihil esse certi; si Parmenidi, nihil est praeter unum; si Zenoni, ne unum quidem. Quid ergo nos sumus? quid ista €quae nos circumstant, alunt, sustinent? Tota rerum natura €umbra est aut inanis aut fallax. Non facile dixerim utris €magis irascar, illis qui nos nihil scire voluerunt, an illis qui ne €hoc quidem nobis reliquerunt, nihil scire. Vale. @1 þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ÙŸôÿ@@@@{1LIBER QVARTVS DECIMVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Rem utilem desideras et ad sapientiam properanti neces-€sariam, dividi philosophiam et ingens corpus eius in membra €disponi; facilius enim per partes in cognitionem totius ad-€ducimur. Utinam quidem quemadmodum universa mundi €facies in conspectum venit, ita philosophia tota nobis posset €occurrere, simillimum mundo spectaculum! Profecto enim €omnes mortales in admirationem sui raperet, relictis iis quae €nunc magna magnorum ignorantia credimus. Sed quia con-€tingere hoc non potest, est sic nobis aspicienda quemadmo-dum mundi secreta cernuntur. Sapientis quidem animus €totam molem eius amplectitur nec minus illam velociter €obit quam caelum acies nostra; nobis autem, quibus perrum-€penda caligo est et quorum visus in proximo deficit, singula €quaeque ostendi facilius possunt, universi nondum capacibus. €Faciam ergo quod exigis et philosophiam in partes, non in €frusta dividam. Dividi enim illam, non concidi, utile est; nam €conprehendere quemadmodum maxima ita minima difficile est. Discribitur in tribus populus, in centurias exercitus; €quidquid in maius crevit facilius agnoscitur si discessit in €partes, quas, ut dixi, innumerabiles esse et parvulas non €oportet. Idem enim vitii habet nimia quod nulla divisio: €simile confuso est quidquid usque in pulverem sectum est. @@Primum itaque, si [ut] videtur tibi, dicam inter sapientiam @1 €et philosophiam quid intersit. Sapientia perfectum bonum est €mentis humanae; philosophia sapientiae amor est et adfecta-€tio: haec eo tendit quo illa pervenit. Philosophia unde dicta sit apparet; ipso enim nomine fatetur quid amet. Sapientiam €quidam ita finierunt ut dicerent divinorum et humanorum €scientiam; quidam ita: sapientia est nosse divina et humana €et horum causas. Supervacua mihi haec videtur adiectio, quia €causae divinorum humanorumque pars divinorum sunt. Philo-€sophiam quoque fuerunt qui aliter atque aliter finirent: alii €studium illam virtutis esse dixerunt, alii studium corrigendae mentis; a quibusdam dicta est adpetitio rectae rationis. Illud €quasi constitit, aliquid inter philosophiam et sapientiam €interesse; neque enim fieri potest ut idem sit quod adfectatur €et quod adfectat. Quomodo multum inter avaritiam et €pecuniam interest, cum illa cupiat, haec concupiscatur, sic €inter philosophiam et sapientiam. Haec enim illius effectus ac praemium est; illa venit, ad hanc itur. Sapientia est quam €Graeci $SOFI/AN& vocant. Hoc verbo Romani quoque utebantur, €sicut philosophia nunc quoque utuntur; quod et togatae tibi €antiquae probabunt et inscriptus Dossenni monumento €titulus: €@@@@hospes resiste et sophian Dossenni lege. Quidam ex nostris, quamvis philosophia studium virtutis €esset et haec peteretur, illa peteret, tamen non putaverunt €illas distrahi posse; nam nec philosophia sine virtute est nec €sine philosophia virtus. Philosophia studium virtutis est, sed @1 €per ipsam virtutem; nec virtus autem esse sine studio sui €potest nec virtutis studium sine ipsa. Non enim quemadmo-€dum in iis qui aliquid ex distanti loco ferire conantur alibi €est qui petit, alibi quod petitur; nec quemadmodum itinera €quae ad urbes perducunt [2extra urbes sunt, sic viae ad virtu-€tem]2 extra ipsam: ad virtutem venitur per ipsam, cohaerent €inter se philosophia virtusque. @@Philosophiae tres partes esse dixerunt et maximi et plurimi €auctores: moralem, naturalem, rationalem. Prima componit €animum; secunda rerum naturam scrutatur; tertia proprie-€tates verborum exigit et structuram et argumentationes, ne €pro vero falsa subrepant. Ceterum inventi sunt et qui in pauciora philosophiam et qui in plura diducerent. Quidam €ex Peripateticis quartam partem adiecerunt civilem, quia €propriam quandam exercitationem desideret et circa aliam €materiam occupata sit; quidam adiecerunt his partem quam €$OI)KONOMIKH\N& vocant, administrandae familiaris rei scientiam; €quidam et de generibus vitae locum separaverunt. Nihil autem horum non in illa parte morali reperietur. Epicurei €duas partes philosophiae putaverunt esse, naturalem atque €moralem: rationalem removerunt. Deinde cum ipsis rebus €cogerentur ambigua secernere, falsa sub specie veri latentia €coarguere, ipsi quoque locum quem 'de iudicio et regula' €appellant_alio nomine rationalem_induxerunt, sed eum accessionem esse naturalis partis existimant. Cyrenaici natu-€ralia cum rationalibus sustulerunt et contenti fuerunt morali-€bus, sed hi quoque quae removent aliter inducunt; in quinque @1 €enim partes moralia dividunt, ut una sit de fugiendis et €petendis, altera de adfectibus, tertia de actionibus, quarta de €causis, quinta de argumentis. Causae rerum ex naturali parte sunt, argumenta ex rationali. Ariston Chius non €tantum supervacuas esse dixit naturalem et rationalem sed €etiam contrarias; moralem quoque, quam solam relique-€rat, circumcidit. Nam eum locum qui monitiones continet €sustulit et paedagogi esse dixit, non philosophi, tamquam €quidquam aliud sit sapiens quam generis humani paedagogus. @@Ergo cum tripertita sit philosophia, moralem eius partem €primum incipiamus disponere. Quam in tria rursus dividi €placuit, ut prima esset inspectio suum cuique distribuens et €aestimans quanto quidque dignum sit, maxime utilis_quid €enim est tam necessarium quam pretia rebus inponere?_ €secunda de impetu, de actionibus tertia. Primum enim est ut €quanti quidque sit iudices, secundum ut impetum ad illa €capias ordinatum temperatumque, tertium ut inter impetum €tuum actionemque conveniat, ut in omnibus istis tibi ipse consentias. Quidquid ex tribus defuit turbat et cetera. Quid €enim prodest inter [2se]2 aestimata habere omnia, si sis in €impetu nimius? quid prodest impetus repressisse et habere €cupiditates in sua potestate, si in ipsa rerum actione tempora €ignores nec scias quando quidque et ubi et quemadmodum €agi debeat? Aliud est enim dignitates et pretia rerum nosse, €aliud articulos, aliud impetus refrenare et ad agenda ire, non @1 €ruere. Tunc ergo vita concors sibi est ubi actio non destituit €impetum, impetus ex dignitate rei cuiusque concipitur, €proinde remissus [2aut]2 acrior prout illa digna est peti. @@Naturalis pars philosophiae in duo scinditur, corporalia et €incorporalia; utraque dividuntur in suos, ut ita dicam, gradus. €Corporum locus in hos primum, in ea quae faciunt et quae ex €his gignuntur_gignuntur autem elementa. Ipse [2de]2 elemen-€tis locus, ut quidam putant, simplex est, ut quidam, in mater-€iam et causam omnia moventem et elementa dividitur. @@Superest ut rationalem partem philosophiae dividam. Omnis €oratio aut continua est aut inter respondentem et interrogan-€tem discissa; hanc $DIALEKTIKH/N&, illam $R(HTORIKH\N& placuit vocari. €$*(RHTORIKH\& verba curat et sensus et ordinem; $DIALEKTIKH\& in €duas partes dividitur, in verba et significationes, id est in res €quae dicuntur et vocabula quibus dicuntur. Ingens deinde €sequitur utriusque divisio. Itaque hoc loco finem faciam et €@@@@summa sequar fastigia rerum; €alioqui, si voluero facere partium partes, quaestionum liber €fiet. @@Haec, Lucili virorum optime, quominus legas non deterreo, €dummodo quidquid legeris ad mores statim referas. Illos con-€pesce, marcentia in te excita, soluta constringe, contumacia €doma, cupiditates tuas publicasque quantum potes vexa; et €istis dicentibus 'quousque eadem?' responde: @@'Ego debebam dicere "quousque eadem peccabitis?" Reme-€dia ante vultis quam vitia desinere? Ego vero eo magis dicam, €et quia recusatis perseverabo; tunc incipit medicina proficere €ubi in corpore alienato dolorem tactus expressit. Dicam etiam €invitis profutura. Aliquando aliqua ad vos non blanda vox @1 €veniat, et quia verum singuli audire non vultis, publice audite. @@'Quousque fines possessionum propagabitis? Ager uni do-€mino qui populum cepit angustus est? Quousque arationes €vestras porrigetis, ne provinciarum quidem spatio contenti cir-€cumscribere praediorum modum? Inlustrium fluminum per €privatum decursus est et amnes magni magnarumque gentium €termini usque ad ostium a fonte vestri sunt. Hoc quoque þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ù˜”‡parum est nisi latifundiis vestris maria cinxistis, nisi trans €Hadriam et Ionium Aegaeumque vester vilicus regnat, nisi €insulae, ducum domicilia magnorum, inter vilissima rerum €numerantur. Quam vultis late possidete, sit fundus quod €aliquando imperium vocabatur, facite vestrum quidquid €potestis, dum plus sit alieni. @@'Nunc vobiscum loquor quorum aeque spatiose luxuria €quam illorum avaritia diffunditur. Vobis dico: quousque €nullus erit lacus cui non villarum vestrarum fastigia inmi-€neant? nullum flumen cuius non ripas aedificia vestra prae-€texant? Ubicumque scatebunt aquarum calentium venae, €ibi nova deversoria luxuriae excitabuntur. Ubicumque in €aliquem sinum litus curvabitur, vos protinus fundamenta €iacietis, nec contenti solo nisi quod manu feceritis, mare agetis €introrsus. Omnibus licet locis tecta vestra resplendeant, aliubi €inposita montibus in vastum terrarum marisque prospectum, €aliubi ex plano in altitudinem montium educta, cum multa €aedificaveritis, cum ingentia, tamen et singula corpora estis €et parvola. Quid prosunt multa cubicula? in uno iacetis. Non €est vestrum ubicumque non estis. @1 @@'Ad vos deinde transeo quorum profunda et insatiabilis €gula hinc maria scrutatur, hinc terras, alia hamis, alia laqueis, €alia retium variis generibus cum magno labore persequitur: €nullis animalibus nisi ex fastidio pax est. Quantulum [est] ex €istis epulis [quae] per tot comparatis manus fesso voluptatibus €ore libatis? quantulum ex ista fera periculose capta dominus €crudus ac nauseans gustat? quantulum ex tot conchyliis tam €longe advectis per istum stomachum inexplebilem labitur? €Infelices, ecquid intellegitis maiorem vos famem habere €quam ventrem?' @@Haec aliis dic, ut dum dicis audias ipse, scribe, ut dum €scribis legas, omnia ad mores et ad sedandam rabiem adfe-€ctuum referens. Stude, non ut plus aliquid scias, sed ut melius. €Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quis dubitare, mi Lucili, potest quin deorum inmortalium €munus sit quod vivimus, philosophiae quod bene vivimus? €Itaque tanto plus huic nos debere quam dis quanto maius €beneficium est bona vita quam vita pro certo haberetur, nisi €ipsam philosophiam di tribuissent; cuius scientiam nulli dederunt, facultatem omnibus. Nam si hanc quoque bonum €vulgare fecissent et prudentes nasceremur, sapientia quod in €se optimum habet perdidisset, inter fortuita non esse. Nunc €enim hoc in illa pretiosum atque magnificum est, quod non €obvenit, quod illam sibi quisque debet, quod non ab alio €petitur. Quid haberes quod in philosophia suspiceres si bene- @1 ficiaria res esset? Huius opus unum est de divinis humanisque €verum invenire; ab hac numquam recedit religio, pietas, €iustitia et omnis alius comitatus virtutum consertarum et €inter se cohaerentium. Haec docuit colere divina, humana €diligere, et penes deos imperium esse, inter homines consor-€tium. Quod aliquamdiu inviolatum mansit, antequam socie-€tatem avaritia distraxit et paupertatis causa etiam iis quos €fecit locupletissimos fuit; desierunt enim omnia possidere, dum volunt propria. Sed primi mortalium quique ex his €geniti naturam incorrupti sequebantur eundem habebant et €ducem et legem, commissi melioris arbitrio; naturaest enim €potioribus deteriora summittere. Mutis quidem gregibus aut €maxima corpora praesunt aut vehementissima: non praecedit €armenta degener taurus, sed qui magnitudine ac toris ceteros €mares vicit; elephantorum gregem excelsissimus ducit: inter €homines pro maximo est optimum. Animo itaque rector €eligebatur, ideoque summa felicitas erat gentium in quibus €non poterat potentior esse nisi melior; tuto enim quantum €vult potest qui se nisi quod debet non putat posse. @@Illo ergo saeculo quod aureum perhibent penes sapientes €fuisse regnum Posidonius iudicat. Hi continebant manus et €infirmiorem a validioribus tuebantur, suadebant dissuade-€bantque et utilia atque inutilia monstrabant; horum pru-€dentia ne quid deesset suis providebat, fortitudo pericula €arcebat, beneficentia augebat ornabatque subiectos. Officium @1 €erat imperare, non regnum. Nemo quantum posset adversus €eos experiebatur per quos coeperat posse, nec erat cuiquam €aut animus in iniuriam aut causa, cum bene imperanti bene €pareretur, nihilque rex maius minari male parentibus posset quam ut abiret e regno. Sed postquam subrepentibus vitiis €in tyrannidem regna conversa sunt, opus esse legibus coepit, €quas et ipsas inter initia tulere sapientes. Solon, qui Athenas €aequo iure fundavit, inter septem fuit sapientia notos; €Lycurgum si eadem aetas tulisset, sacro illi numero accessisset €octavus. Zaleuci leges Charondaeque laudantur; hi non in €foro nec in consultorum atrio, sed in Pythagorae tacito illo €sanctoque secessu didicerunt iura quae florenti tunc Siciliae €et per Italiam Graeciae ponerent. @@Hactenus Posidonio adsentior: artes quidem a philosophia €inventas quibus in cotidiano vita utitur non concesserim, nec €illi fabricae adseram gloriam. 'Illa' inquit 'sparsos et aut casis €tectos aut aliqua rupe suffossa aut exesae arboris trunco docuit €tecta moliri.' Ego vero philosophiam iudico non magis ex-€cogitasse has machinationes tectorum supra tecta surgentium €et urbium urbes prementium quam vivaria piscium in hoc €clausa ut tempestatum periculum non adiret gula et quam-€vis acerrime pelago saeviente haberet luxuria portus suos in quibus distinctos piscium greges saginaret. Quid ais? philo-€sophia homines docuit habere clavem et seram? Quid aliud €erat avaritiae signum dare? Philosophia haec cum tanto @1 €habitantium periculo inminentia tecta suspendit? Parum €enim erat fortuitis tegi et sine arte et sine difficultate naturale invenire sibi aliquod receptaculum. Mihi crede, felix illud €saeculum ante architectos fuit, ante tectores. Ista nata sunt €iam nascente luxuria, in quadratum tigna decidere et serra €per designata currente certa manu trabem scindere; €@@@@nam primi cuneis scindebant fissile lignum. €Non enim tecta cenationi epulum recepturae parabantur, €nec in hunc usum pinus aut abies deferebatur longo vehi-€culorum ordine vicis intrementibus, ut ex illa lacunaria auro gravia penderent. Furcae utrimque suspensae fulciebant €casam; spissatis ramalibus ac fronde congesta et in proclive €disposita decursus imbribus quamvis magnis erat. Sub his €tectis habitavere [sed] securi: culmus liberos texit, sub mar-€more atque auro servitus habitat. @@In illo quoque dissentio a Posidonio, quod ferramenta €fabrilia excogitata a sapientibus viris iudicat; isto enim modo €dicat licet sapientes fuisse per quos €@@@@tunc laqueis captare feras et fallere visco €@@@@inventum et magnos canibus circumdare saltus. €Omnia enim ista sagacitas hominum, non sapientia invenit. In hoc quoque dissentio, sapientes fuisse qui ferri metalla @1 €et aeris invenerint, cum incendio silvarum adusta tellus in €summo venas iacentis liquefacta fudisset: ista tales inveniunt quales colunt. Ne illa quidem tam subtilis mihi quaestio €videtur quam Posidonio, utrum malleus in usu esse prius an €forcipes coeperint. Utraque invenit aliquis excitati ingenii, €acuti, non magni nec elati, et quidquid aliud corpore incur-€vato et animo humum spectante quaerendum est. Sapiens €facilis victu fuit. Quidni? cum hoc quoque saeculo esse quam expeditissimus cupiat. Quomodo, oro te, convenit ut et €Diogenen mireris et Daedalum? Uter ex his sapiens tibi €videtur? qui serram commentus est, an ille qui, cum vidisset €puerum cava manu bibentem aquam, fregit protinus exem-€ptum e perula calicem [2cum]2 hac obiurgatione sui: 'quamdiu €homo stultus supervacuas sarcinas habui!', qui se conplicuit in dolio et in eo cubitavit? Hodie utrum tandem sapien-€tiorem putas qui invenit quemadmodum in immensam altitu-€dinem crocum latentibus fistulis exprimat, qui euripos subito €aquarum impetu implet aut siccat et versatilia cenationum €laquearia ita coagmentat ut subinde alia facies atque alia €succedat et totiens tecta quotiens fericula mutentur, an eum €qui et aliis et sibi hoc monstrat, quam nihil nobis natura €durum ac difficile imperaverit, posse nos habitare sine mar-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ú˜ˆ‰morario ac fabro, posse nos vestitos esse sine commercio €sericorum, posse nos habere usibus nostris necessaria si con-€tenti fuerimus iis quae terra posuit in summo? Quem si €audire humanum genus voluerit, tam supervacuum sciet €sibi cocum esse quam militem. @@Illi sapientes fuerunt aut certe sapientibus similes quibus @1 €expedita erat tutela corporis. Simplici cura constant neces-€saria: in delicias laboratur. Non desiderabis artifices: sequere €naturam. Illa noluit esse districtos; ad quaecumque nos €cogebat instruxit. 'Frigus intolerabilest corpori nudo.' Quid €ergo? non pelles ferarum et aliorum animalium a frigore satis €abundeque defendere queunt? non corticibus arborum plerae-€que gentes tegunt corpora? non avium plumae in usum vestis €conseruntur? non hodieque magna Scytharum pars tergis €vulpium induitur ac murum, quae tactu mollia et inpenetra-€bilia ventis sunt? Quid ergo? non quilibet virgeam cratem €texuerunt manu et vili obliverunt luto, deinde [de] stipula €aliisque silvestribus operuere fastigium et pluviis per devexa labentibus hiemem transiere securi? 'Opus est tamen calorem €solis aestivi umbra crassiore propellere.' Quid ergo? non vetu-€stas multa abdidit loca quae vel iniuria temporis vel alio quo-€libet casu excavata in specum recesserunt? Quid ergo? non in €defosso latent Syrticae gentes quibusque propter nimios solis €ardores nullum tegimentum satis repellendis caloribus soli-dum est nisi ipsa arens humus? Non fuit tam iniqua natura €ut, cum omnibus aliis animalibus facilem actum vitae daret, €homo solus non posset sine tot artibus vivere; nihil durum €ab illa nobis imperatum est, nihil aegre quaerendum, ut @1 €possit vita produci. Ad parata nati sumus: nos omnia nobis €difficilia facilium fastidio fecimus. Tecta tegimentaque et €fomenta corporum et cibi et quae nunc ingens negotium facta €sunt obvia erant et gratuita et opera levi parabilia; modus €enim omnium prout necessitas erat: nos ista pretiosa, nos €mira, nos magnis multisque conquirenda artibus fecimus. Sufficit ad id natura quod poscit. A natura luxuria descivit, €quae cotidie se ipsa incitat et tot saeculis crescit et ingenio €adiuvat vitia. Primo supervacua coepit concupiscere, inde €contraria, novissime animum corpori addixit et illius deser-€vire libidini iussit. Omnes istae artes quibus aut circitatur €civitas aut strepit corpori negotium gerunt, cui omnia olim €tamquam servo praestabantur, nunc tamquam domino paran-€tur. Itaque hinc textorum, hinc fabrorum officinae sunt, hinc €odores coquentium, hinc molles corporis motus docentium €mollesque cantus et infractos. Recessit enim ille naturalis €modus desideria ope necessaria finiens; iam rusticitatis et €miseriae est velle quantum sat est. @@Incredibilest, mi Lucili, quam facile etiam magnos viros €dulcedo orationis abducat a vero. Ecce Posidonius, ut mea €fert opinio, ex iis qui plurimum philosophiae contulerunt, €dum vult describere primum quemadmodum alia torquean-€tur fila, alia ex molli solutoque ducantur, deinde quemad-€modum tela suspensis ponderibus rectum stamen extendat, €quemadmodum subtemen insertum, quod duritiam utrimque €conprimentis tramae remolliat, spatha coire cogatur et iungi, €textrini quoque artem a sapientibus dixit inventam, oblitus €postea repertum hoc subtilius genus in quo @1 €@@@@tela iugo vincta est, stamen secernit harundo, €@@@@inseritur medium radiis subtemen acutis, €@@@@quod lato paviunt insecti pectine dentes. €Quid si contigisset illi videre has nostri temporis telas, in €quibus vestis nihil celatura conficitur, in qua non dico nullum corpori auxilium, sed nullum pudori est? Transit deinde ad €agricolas nec minus facunde describit proscissum aratro solum €et iteratum quo solutior terra facilius pateat radicibus, tunc €sparsa semina et collectas manu herbas ne quid fortuitum et €agreste succrescat quod necet segetem. Hoc quoque opus ait €esse sapientium, tamquam non nunc quoque plurima cultores agrorum nova inveniant per quae fertilitas augeatur. Deinde €non est contentus his artibus, sed in pistrinum sapientem €summittit; narrat enim quemadmodum rerum naturam imi-€tatus panem coeperit facere. 'Receptas' inquit 'in os fruges €concurrens inter se duritia dentium frangit, et quidquid ex-€cidit ad eosdem dentes lingua refertur; tunc umore miscetur €ut facilius per fauces lubricas transeat; cum pervenit in ven-€trem, aequali eius fervore concoquitur; tunc demum corpori accedit. Hoc aliquis secutus exemplar lapidem asperum aspero €inposuit ad similitudinem dentium, quorum pars immobilis €motum alterius expectat; deinde utriusque adtritu grana €franguntur et saepius regeruntur donec ad minutiam frequen-€ter trita redigantur; tum farinam aqua sparsit et adsidua @1 €tractatione perdomuit finxitque panem, quem primo cinis €calidus et fervens testa percoxit, deinde furni paulatim reperti €et alia genera quorum fervor serviret arbitrio.' Non multum €afuit quin sutrinum quoque inventum a sapientibus diceret. @@Omnia ista ratio quidem, sed non recta ratio commenta €est. Hominis enim, non sapientis inventa sunt, tam meher-€cules quam navigia quibus amnes quibusque maria trans-€imus, aptatis ad excipiendum ventorum impetum velis et €additis a tergo gubernaculis quae huc atque illuc cursum €navigii torqueant. Exemplum a piscibus tractum est, qui €cauda reguntur et levi eius in utrumque momento velocita-tem suam flectunt. 'Omnia' inquit 'haec sapiens quidem €invenit, sed minora quam ut ipse tractaret sordidioribus €ministris dedit.' Immo non aliis excogitata ista sunt quam €quibus hodieque curantur. Quaedam nostra demum prodisse €memoria scimus, ut speculariorum usum perlucente testa €clarum transmittentium lumen, ut suspensuras balneorum €et inpressos parietibus tubos per quos circumfunderetur calor €qui ima simul ac summa foveret aequaliter. Quid loquar €marmora quibus templa, quibus domus fulgent? quid lapi-€deas moles in rotundum ac leve formatas quibus porticus et €capacia populorum tecta suscipimus? quid verborum notas €quibus quamvis citata excipitur oratio et celeritatem linguae €manus sequitur? Vilissimorum mancipiorum ista commenta sunt: sapientia altius sedet nec manus edocet: animorum €magistra est. Vis scire quid illa eruerit, quid effecerit? Non €decoros corporis motus nec varios per tubam ac tibiam €cantus, quibus exceptus spiritus aut in exitu aut in transitu €formatur in vocem. Non arma nec muros nec bello utilia @1 €molitur: paci favet et genus humanum ad concordiam vocat. Non est, inquam, instrumentorum ad usus necessarios opifex. €Quid illi tam parvola adsignas? artificem vides vitae. Alias €quidem artes sub dominio habet; nam cui vita, illi vitae €quoque ornantia serviunt: ceterum ad beatum statum tendit, illo ducit, illo vias aperit. Quae sint mala, quae videantur €ostendit; vanitatem exuit mentibus, dat magnitudinem €solidam, inflatam vero et ex inani speciosam reprimit, nec €ignorari sinit inter magna quid intersit et tumida; totius €naturae notitiam ac sui tradit. Quid sint di qualesque €declarat, quid inferi, quid lares et genii, quid in secundam €numinum formam animae perpetitae, ubi consistant, quid €agant, quid possint, quid velint. Haec eius initiamenta sunt, €per quae non municipale sacrum sed ingens deorum omnium €templum, mundus ipse, reseratur, cuius vera simulacra €verasque facies cernendas mentibus protulit; nam ad spe-ctacula tam magna hebes visus est. Ad initia deinde rerum €redit aeternamque rationem toti inditam et vim omnium €seminum singula proprie figurantem. Tum de animo coepit €inquirere, unde esset, ubi, quamdiu, in quot membra divisus. €Deinde a corporibus se ad incorporalia transtulit veritatem-€que et argumenta eius excussit; post haec quemadmodum €discernerentur vitae aut vocis ambigua; in utraque enim €falsa veris inmixta sunt. @@Non abduxit, inquam, se (ut Posidonio videtur) ab istis €artibus sapiens, sed ad illas omnino non venit. Nihil enim €dignum inventu iudicasset quod non erat dignum perpetuo usu iudicaturus; ponenda non sumeret. 'Anacharsis' inquit €'invenit rotam figuli, cuius circuitu vasa formantur.' Deinde @1 €quia apud Homerum invenitur figuli rota, maluit videri þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ú˜Ÿ„versus falsos esse quam fabulam. Ego nec Anacharsim aucto-€rem huius rei fuisse contendo et, si fuit, sapiens quidem hoc €invenit, sed non tamquam sapiens, sicut multa sapientes €faciunt qua homines sunt, non qua sapientes. Puta velocissi-€mum esse sapientem: cursu omnis anteibit qua velox est, non €qua sapiens. Cuperem Posidonio aliquem vitrearium osten-€dere, qui spiritu vitrum in habitus plurimos format qui vix €diligenti manu effingerentur. Haec inventa sunt postquam sapientem invenire desi=mus. 'Democritus' inquit 'invenisse €dicitur fornicem, ut lapidum curvatura paulatim inclina-€torum medio saxo alligaretur.' Hoc dicam falsum esse; €necesse est enim ante Democritum et pontes et portas fuisse, quarum fere summa curvantur. Excidit porro vobis eundem €Democritum invenisse quemadmodum ebur molliretur, €quemadmodum decoctus calculus in zmaragdum conver-€teretur, qua hodieque coctura inventi lapides [2in]2 hoc utiles €colorantur. Ista sapiens licet invenerit, non qua sapiens erat €invenit; multa enim facit quae ab inprudentissimis aut aeque €fieri videmus aut peritius atque exercitatius. @@Quid sapiens investigaverit, quid in lucem protraxerit €quaeris? Primum verum naturamque, quam non ut cetera €animalia oculis secutus est, tardis ad divina; deinde vitae €legem, quam ad universa derexit, nec nosse tantum sed sequi €deos docuit et accidentia non aliter excipere quam imperata. €Vetuit parere opinionibus falsis et quanti quidque esset €vera aestimatione perpendit; damnavit mixtas paenitentia @1 €voluptates et bona semper placitura laudavit et palam fecit €felicissimum esse cui felicitate non opus est, potentissimum esse qui se habet in potestate. Non de ea philosophia loquor €quae civem extra patriam posuit, extra mundum deos, quae €virtutem donavit voluptati, sed [2de]2 illa quae nullum bonum €putat nisi quod honestum est, quae nec hominis nec fortunae €muneribus deleniri potest, cuius hoc pretium est, non posse €pretio capi. €@@Hanc philosophiam fuisse illo rudi saeculo quo adhuc €artificia deerant et ipso usu discebantur utilia non credo. %Sicut aut% fortunata tempora, cum in medio iacerent bene-€ficia naturae promiscue utenda, antequam avaritia atque €luxuria dissociavere mortales et ad rapinam ex consortio €[2docuere]2 discurrere: non erant illi sapientes viri, etiam si faciebant facienda sapientibus. Statum quidem generis hu-€mani non alium quisquam suspexerit magis, nec si cui per-€mittat deus terrena formare et dare gentibus mores, aliud €probaverit quam quod apud illos fuisse memoratur apud quos €@@@@nulli subigebant arva coloni; €@@@@ne signare quidem aut partiri limite campum €@@@@fas erat: in medium quaerebant, ipsaque tellus €@@@@omnia liberius nullo poscente ferebat. Quid hominum illo genere felicius? In commune rerum €natura fruebantur; sufficiebat illa ut parens in tutelam @1 €omnium; haec erat publicarum opum secura possessio. Quid-€ni ego illud locupletissimum mortalium genus dixerim in quo €pauperem invenire non posses? Inrupit in res optime positas €avaritia et, dum seducere aliquid cupit atque in suum ver-€tere, omnia fecit aliena et in angustum se ex inmenso redegit. €Avaritia paupertatem intulit et multa concupiscendo omnia amisit. Licet itaque nunc conetur reparare quod perdidit, €licet agros agris adiciat vicinum vel pretio pellens vel iniuria, €licet in provinciarum spatium rura dilatet et possessionem €vocet per sua longam peregrinationem: nulla nos finium €propagatio eo reducet unde discessimus. Cum omnia feceri-mus, multum habebimus: universum habebamus. Terra ipsa €fertilior erat inlaborata et in usus populorum non diripien-€tium larga. Quidquid natura protulerat, id non minus in-€venisse quam inventum monstrare alteri voluptas erat; nec €ulli aut superesse poterat aut deesse: inter concordes divide-€batur. Nondum valentior inposuerat infirmiori manum, non-€dum avarus abscondendo quod sibi iaceret alium necessariis quoque excluserat: par erat alterius ac sui cura. Arma cessa-€bant incruentaeque humano sanguine manus odium omne in €feras verterant. Illi quos aliquod nemus densum a sole pro-€texerat, qui adversus saevitiam hiemis aut imbris vili re-€ceptaculo tuti sub fronde vivebant, placidas transigebant sine €suspirio noctes. Sollicitudo nos in nostra purpura versat et €acerrimis excitat stimulis: at quam mollem somnum illis dura tellus dabat! Non inpendebant caelata laquearia, sed in €aperto iacentis sidera superlabebantur et, insigne spectaculum @1 €noctium, mundus in praeceps agebatur, silentio tantum €opus ducens. Tam interdiu illis quam nocte patebant pro-€spectus huius pulcherrimae domus; libebat intueri signa ex €media caeli parte vergentia, rursus ex occulto alia surgentia. Quidni iuvaret vagari inter tam late sparsa miracula? At vos €ad omnem tectorum pavetis sonum et inter picturas vestras, €si quid increpuit, fugitis attoniti. Non habebant domos instar €urbium: spiritus ac liber inter aperta perflatus et levis umbra €rupis aut arboris et perlucidi fontes rivique non opere nec €fistula nec ullo coacto itinere obsolefacti sed sponte currentes €et prata sine arte formosa, inter haec agreste domicilium €rustica politum manu_haec erat secundum naturam domus, €in qua libebat habitare nec ipsam nec pro ipsa timentem: €nunc magna pars nostri metus tecta sunt. @@Sed quamvis egregia illis vita fuerit et carens fraude, non €fuere sapientes, quando hoc iam in opere maximo nomen est. €Non tamen negaverim fuisse alti spiritus viros et, ut ita €dicam, a dis recentes; neque enim dubium est quin meliora €mundus nondum effetus ediderit. Quemadmodum autem €omnibus indoles fortior fuit et ad labores paratior, ita non €erant ingenia omnibus consummata. Non enim dat natura virtutem: ars est bonum fieri. Illi quidem non aurum nec €argentum nec perlucidos [2lapides in]2 ima terrarum faece €quaerebant parcebantque adhuc etiam mutis animalibus: €tantum aberat ut homo hominem non iratus, non timens, €tantum spectaturus occideret. Nondum vestis illis erat picta, nondum texebatur aurum, adhuc nec eruebatur. Quid ergo €[2est]2? Ignorantia rerum innocentes erant; multum autem €interest utrum peccare aliquis nolit an nesciat. Deerat illis @1 €iustitia, deerat prudentia, deerat temperantia ac fortitudo. €Omnibus his virtutibus habebat similia quaedam rudis vita: €virtus non contingit animo nisi instituto et edocto et ad €summum adsidua exercitatione perducto. Ad hoc quidem, €sed sine hoc nascimur, et in optimis quoque, antequam erudias, €virtutis materia, non virtus est. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Liberalis noster nunc tristis est nuntiato incendio quo €Lugdunensis colonia exusta est; movere hic casus quemlibet €posset, nedum hominem patriae suae amantissimum. Quae €res effecit ut firmitatem animi sui quaerat, quam videlicet €ad ea quae timeri posse putabat exercuit. Hoc vero tam €inopinatum malum et paene inauditum non miror si sine €metu fuit, cum esset sine exemplo; multas enim civitates €incendium vexavit, nullam abstulit. Nam etiam ubi hostili €manu in tecta ignis inmissus est, multis locis deficit, et quam-€vis subinde excitetur, raro tamen sic cuncta depascitur ut €nihil ferro relinquat. Terrarum quoque vix umquam tam €gravis et perniciosus fuit motus ut tota oppida everteret. €Numquam denique tam infestum ulli exarsit incendium ut nihil alteri superesset incendio. Tot pulcherrima opera, quae €singula inlustrare urbes singulas possent, una nox stravit, et €in tanta pace quantum ne bello quidem timeri potest accidit. €Quis hoc credat? ubique armis quiescentibus, cum toto orbe €terrarum diffusa securitas sit, Lugudunum, quod ostende-€batur in Gallia, quaeritur. Omnibus fortuna quos publice €adflixit quod passuri erant timere permisit; nulla res magna €non aliquod habuit ruinae suae spatium: in hac una nox @1 €interfuit inter urbem maximam et nullam. Denique diutius €illam tibi perisse quam peri=t narro. @@Haec omnia Liberalis nostri adfectum inclinant, adversus €sua firmum et erectum. Nec sine causa concussus est: inex-€pectata plus adgravant; novitas adicit calamitatibus pondus, €nec quisquam mortalium non magis quod etiam miratus est þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Û”doluit. Ideo nihil nobis inprovisum esse debet; in omnia €praemittendus animus cogitandumque non quidquid solet sed €quidquid potest fieri. Quid enim est quod non fortuna, cum €voluit, ex florentissimo detrahat? quod non eo magis adgre-€diatur et quatiat quo speciosius fulget? Quid illi arduum quidve difficile est? Non una via semper, ne trita quidem €incurrit: modo nostras in nos manus advocat, modo suis €contenta viribus invenit pericula sine auctore. Nullum €tempus exceptum est: in ipsis voluptatibus causae doloris €oriuntur. Bellum in media pace consurgit et auxilia securitatis €in metum transeunt: ex amico [2fit]2 inimicus, hostis ex socio. In €subitas tempestates hibernisque maiores agitur aestiva tran-€quillitas. Sine hoste patimur hostilia, et cladis causas, si alia €deficiunt, nimia sibi felicitas invenit. Invadit temperantis-€simos morbus, validissimos pthisis, innocentissimos poena, €secretissimos tumultus; eligit aliquid novi casus per quod velut oblitis vires suas ingerat. Quidquid longa series multis labo-€ribus, multa deum indulgentia struxit, id unus dies spargit €ac dissipat. Longam moram dedit malis properantibus qui €diem dixit: hora momentumque temporis evertendis im-€peris sufficit. Esset aliquod inbecillitatis nostrae solacium €rerumque nostrarum si tam tarde perirent cuncta quam @1 €fiunt: nunc incrementa lente exeunt, festinatur in damnum. Nihil privatim, nihil publice stabile est; tam hominum quam €urbium fata volvuntur. Inter placidissima terror existit €nihilque extra tumultuantibus causis mala unde minime €expectabantur erumpunt. Quae domesticis bellis steterant €regna, quae externis, inpellente nullo ruunt: quota quaeque €felicitatem civitas pertulit! Cogitanda ergo sunt omnia et animus adversus ea quae possunt evenire firmandus. Exilia, €tormenta [morbi], bella, naufragia meditare. Potest te patriae, €potest patriam tibi casus eripere, potest te in solitudines €abigere, potest hoc ipsum in quo turba suffocatur fieri soli-€tudo. Tota ante oculos sortis humanae condicio ponatur, nec €quantum frequenter evenit sed quantum plurimum potest €evenire praesumamus animo, si nolumus opprimi nec illis €inusitatis velut novis obstupefieri; in plenum cogitanda for-tuna est. Quotiens Asiae, quotiens Achaiae urbes uno tremore €ceciderunt! Quot oppida in Syria, quot in Macedonia devora-€ta sunt! Cypron quotiens vastavit haec clades! Quotiens in se €Paphus corruit! Frequenter nobis nuntiati sunt totarum ur-€bium interitus, et nos inter quos ista frequenter nuntiantur, €quota pars omnium sumus! Consurgamus itaque adversus €fortuita et quidquid inciderit sciamus non esse tam magnum quam rumore iactetur. Civitas arsit opulenta ornamentum-€que provinciarum quibus et inserta erat et excepta, uni €tamen inposita et huic non latissimo monti: omnium istarum €civitatium quas nunc magnificas ac nobiles audis vestigia €quoque tempus eradet. Non vides quemadmodum in Achaia @1 €clarissimarum urbium iam fundamenta consumpta sint nec quicquam extet ex quo appareat illas saltem fuisse? Non €tantum manu facta labuntur, nec tantum humana arte atque €industria posita vertit dies: iuga montium diffluunt, totae €desedere regiones, operta sunt fluctibus quae procul a con-€spectu maris stabant; vasta vis ignium colles per quos relu-€cebat erosit et quondam altissimos vertices, solacia navigan-€tium ac speculas, ad humile deduxit. Ipsius naturae opera €vexantur et ideo aequo animo ferre debemus urbium excidia. Casurae stant; omnis hic exitus manet, sive [2ventorum]2 €interna vis flatusque per clusa violenti pondus sub quo €tenentur excusserint, sive torrentium [2impetus]2 in abdito €vastior obstantia effregerit, sive flammarum violentia con-€paginem soli ruperit, sive vetustas, a qua nihil tutum est, €expugnaverit minutatim, sive gravitas caeli egesserit populos €et situs deserta corruperit. Enumerare omnes fatorum vias €longum est. Hoc unum scio: omnia mortalium opera mortali-€tate damnata sunt, inter peritura vivimus. @@Haec ergo atque eiusmodi solacia admoveo Liberali nostro €incredibili quodam patriae suae amore flagranti, quae for-€tasse consumpta est ut in melius excitaretur. Saepe maiori €fortunae locum fecit iniuria: multa ceciderunt ut altius €surgerent. Timagenes, felicitati urbis inimicus, aiebat Romae @1 €sibi incendia ob hoc unum dolori esse, quod sciret meliora surrectura quam arsissent. In hac quoque urbe veri simile €est certaturos omnes ut maiora celsioraque quam amisere €restituant. Sint utinam diuturna et melioribus auspiciis in €aevum longius condita! Nam huic coloniae ab origine sua €centensimus annus est, aetas ne homini quidem extrema. €A Planco deducta in hanc frequentiam loci opportunitate €convaluit: quot tamen gravissimos casus intra spatium hu-manae [2pertulit]2 senectutis! Itaque formetur animus ad intel-€lectum patientiamque sortis suae et sciat nihil inausum esse €fortunae, adversus imperia illam idem habere iuris quod €adversus imperantis, adversus urbes idem posse quod adversus €homines. Nihil horum indignandum est: in eum intravimus €mundum in quo his legibus vivitur. Placet: pare. Non placet: €quacumque vis exi. Indignare si quid in te iniqui proprie €constitutum est; sed si haec summos imosque necessitas €alligat, in gratiam cum fato revertere, a quo omnia resolvun-tur. Non est quod nos tumulis metiaris et his monumentis €quae viam disparia praetexunt: aequat omnis cinis. Inpares €nascimur, pares morimur. Idem de urbibus quod de urbium €incolis dico: tam Ardea capta quam Roma est. Conditor ille €iuris humani non natalibus nos nec nominum claritate di-€stinxit, nisi dum sumus: ubi vero ad finem mortalium ventum €est, 'discede' inquit 'ambitio: omnium quae terram premunt €siremps lex esto'. Ad omnia patienda pares sumus; nemo €altero fragilior est, nemo in crastinum sui certior. @1 @@Alexander Macedonum rex discere geometriam coeperat, €infelix, sciturus quam pusilla terra esset, ex qua minimum €occupaverat. Ita dico: 'infelix' ob hoc quod intellegere €debebat falsum se gerere cognomen: quis enim esse magnus €in pusillo potest? Erant illa quae tradebantur subtilia et €diligenti intentione discenda, non quae perciperet vesanus €homo et trans oceanum cogitationes suas mittens. 'Facilia' €inquit 'me doce'. Cui praeceptor 'ista' inquit 'omnibus eadem sunt, aeque difficilia'. Hoc puta rerum naturam dicere: 'ista €de quibus quereris omnibus eadem sunt; nulli dare faciliora €possum, sed quisquis volet sibi ipse illa reddet faciliora'. €Quomodo? aequanimitate. Et doleas oportet et sitias et €esurias et senescas (si tibi longior contigerit inter homines mora) et aegrotes et perdas aliquid et pereas. Non est tamen €quod istis qui te circumstrepunt credas: nihil horum malum €est, nihil intolerabile aut durum. Ex consensu istis metus est. €Sic mortem times quomodo famam: quid autem stultius €homine verba metuente? Eleganter Demetrius noster solet €dicere eodem loco sibi esse voces inperitorum quo ventre €redditos crepitus. 'Quid enim' inquit 'mea, susum isti an deosum sonent?' Quanta dementia est vereri ne infameris €ab infamibus! Quemadmodum famam extimuisti sine causa, €sic et illa quae numquam timeres nisi fama iussisset. Num €quid detrimenti faceret vir bonus iniquis rumoribus sparsus? Ne morti quidem hoc apud nos noceat: et haec malam €opinionem habet. Nemo eorum qui illam accusat expertus €est: interim temeritas est damnare quod nescias. At illud @1 €scis, quam multis utilis sit, quam multos liberet tormentis, €egestate, querellis, supplici=s, taedio. Non sumus in ullius €potestate, cum mors in nostra potestate sit. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Puto, inter me teque conveniet externa corpori adquiri, €corpus in honorem animi coli, in animo esse partes ministras, €per quas movemur alimurque, propter ipsum principale nobis €datas. In hoc principali est aliquid inrationale, est et rationale; €illud huic servit, hoc unum est quod alio non refertur sed €omnia ad se refert. Nam illa quoque divina ratio omnibus €praeposita est, ipsa sub nullo est; et haec autem nostra eadem €est, quae ex illa est. @@Si de hoc inter nos convenit, sequitur ut de illo quoque þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ü’‚conveniat, in hoc uno positam esse beatam vitam, ut in nobis €ratio perfecta sit. Haec enim sola non summittit animum, €stat contra fortunam; in quolibet rerum habitu %servitus% €servat. Id autem unum bonum est quod numquam defrin-€gitur. Is est, inquam, beatus quem nulla res minorem facit; €tenet summa, et ne ulli quidem nisi sibi innixus; nam qui €aliquo auxilio sustinetur potest cadere. Si aliter est, incipient €multum in nobis valere non nostra. Quis autem vult constare fortuna aut quis se prudens ob aliena miratur? Quid est €beata vita? securitas et perpetua tranquillitas. Hanc dabit €animi magnitudo, dabit constantia bene iudicati tenax. Ad €haec quomodo pervenitur? si veritas tota perspecta est; si €servatus est in rebus agendis ordo, modus, decor, innoxia €voluntas ac benigna, intenta rationi nec umquam ab illa @1 €recedens, amabilis simul mirabilisque. Denique ut breviter €tibi formulam scribam, talis animus esse sapientis viri debet qualis deum deceat. Quid potest desiderare is cui omnia €honesta contingunt? Nam si possunt aliquid non honesta €conferre ad optimum statum, in his erit beata vita sine quibus €non est. Et quid turpius stultiusve quam bonum rationalis €animi ex inrationalibus nectere? @@Quidam tamen augeri summum bonum iudicant, quia €parum plenum sit fortuitis repugnantibus. Antipater quoque €inter magnos sectae huius auctores aliquid se tribuere dicit €externis, sed exiguum admodum. Vides autem quale sit die €non esse contentum nisi aliquis igniculus adluxerit: quod potest in hac claritate solis habere scintilla momentum? Si €non es sola honestate contentus, necesse est aut quietem adici €velis, quam Graeci $A)OXLHSI/AN& vocant, aut voluptatem. €Horum alterum utcumque recipi potest; vacat enim animus €molestia liber ad inspectum universi, nihilque illum avocat €a contemplatione naturae. Alterum illud, voluptas, bonum €pecoris est: adicimus rationali inrationale, honesto inhone-stum, magno * * * vitam facit titillatio corporis? Quid ergo €dubitatis dicere bene esse homini, si palato bene est? Et €hunc tu, non dico inter viros numeras, sed inter homines, €cuius summum bonum saporibus et coloribus et sonis con-€stat? Excedat ex hoc animalium numero pulcherrimo ac dis secundo; mutis adgregetur animal pabulo laetum. Inrationalis €pars animi duas habet partes, alteram animosam, ambitiosam, @1 €inpotentem, positam in adfectionibus, alteram humilem, lan-€guidam, voluptatibus deditam: illam effrenatam, meliorem €tamen, certe fortiorem ac digniorem viro, reliquerunt, hanc €necessariam beatae vitae putaverunt, enervem et abiectam. Huic rationem servire iusserunt, et fecerunt animalis ge-€nerosissimi summum bonum demissum et ignobile, praeterea €mixtum portentosumque et ex diversis ac male congruen-€tibus membris. Nam ut ait Vergilius noster in Scylla, €@@@@prima hominis facies et pulchro pectore virgo €@@@@pube tenus, postrema inmani corpore pistrix €@@@@delphinum caudas utero commissa luporum. €Huic tamen Scyllae fera animalia adiuncta sunt, horrenda, €velocia: at isti sapientiam ex quibus composuere portentis? Prima pars hominis est ipsa virtus; huic committitur inutilis €caro et fluida, receptandis tantum cibis habilis, ut ait Posido-€nius. Virtus illa divina in lubricum desinit et superioribus €eius partibus venerandis atque caelestibus animal iners ac €marcidum adtexitur. Illa utcumque altera quies nihil quidem €ipsa praestabat animo, sed inpedimenta removebat: voluptas €ultro dissolvit et omne robur emollit. Quae invenietur tam €discors inter se iunctura corporum? Fortissimae rei inertis-€sima adstruitur, severissimae parum seria, sanctissimae in-€temperans usque ad incesta. @@'Quid ergo?' inquit 'si virtutem nihil inpeditura sit bona €valetudo et quies et dolorum vacatio, non petes illas?' Quidni €petam? non quia bona sunt, sed quia secundum naturam @1 €sunt, et quia bono a me iudicio sumentur. Quid erit tunc in €illis bonum? hoc unum, bene eligi. Nam cum vestem qualem €decet sumo, cum ambulo ut oportet, cum ceno quemadmo-€dum debeo, non cena aut ambulatio aut vestis bona sunt, sed €meum in iis propositum servantis in quaque re rationi con-venientem modum. Etiamnunc adiciam: mundae vestis €electio adpetenda est homini; natura enim homo mundum €et elegans animal est. Itaque non est bonum per se munda €vestis sed mundae vestis electio, quia non in re bonum est €sed in electione quali; actiones nostrae honestae sunt, non ipsa quae aguntur. Quod de veste dixi, idem me dicere de €corpore existima. Nam hoc quoque natura ut quandam €vestem animo circumdedit; velamentum eius est. Quis autem €umquam vestimenta aestimavit arcula? nec bonum nec €malum vagina gladium facit. Ergo de corpore quoque idem €tibi respondeo: sumpturum quidem me, si detur electio, et €sanitatem et vires, bonum autem futurum iudicium de illis €meum, non ipsa. @@'Est quidem' inquit 'sapiens beatus; summum tamen illud €bonum non consequitur nisi illi et naturalia instrumenta €respondeant. Ita miser quidem esse qui virtutem habet non €potest, beatissimus autem non est qui naturalibus bonis destituitur, ut valetudine, ut membrorum integritate.' Quod €incredibilius videtur, id concedis, aliquem in maximis et €continuis doloribus non esse miserum, esse etiam beatum: €quod levius est negas, beatissimum esse. Atqui si potest vir-€tus efficere ne miser aliquis sit, facilius efficiet ut beatissimus €sit; minus enim intervalli a beato ad beatissimum restat quam €a misero ad beatum. An quae res tantum valet ut ereptum @1 €calamitatibus inter beatos locet non potest adicere quod €superest, ut beatissimum faciat? in summo deficit clivo? Commoda sunt in vita et incommoda, utraque extra nos. Si €non est miser vir bonus quamvis omnibus prematur incom-€modis, quomodo non est beatissimus si aliquibus commodis €deficitur? Nam quemadmodum incommodorum onere usque €ad miserum non deprimitur, sic commodorum inopia non €deducitur a beatissimo, sed tam sine commodis beatissimus €est quam non est sub incommodis miser; aut potest illi eripi bonum suum, si potest minui. Paulo ante dicebam igniculum €nihil conferre lumini solis; claritate enim eius quidquid sine €illo luceret absconditur. 'Sed quaedam' inquit 'soli quoque €opstant.' At sol integer est etiam inter opposita, et quamvis €aliquid interiacet quod nos prohibeat eius aspectu, in opere €est, cursu suo fertur; quotiens inter nubila eluxit, non est €sereno minor, ne tardior quidem, quoniam multum interest utrum aliquid obstet tantum an inpediat. Eodem modo €virtuti opposita nihil detrahunt: non est minor, sed minus €fulget. Nobis forsitan non aeque apparet ac nitet, sibi eadem €est et more solis obscuri in occulto vim suam exercet. Hoc €itaque adversus virtutem possunt calamitates et damna et €iniuriae quod adversus solem potest nebula. @@Invenitur qui dicat sapientem corpore parum prospero €usum nec miserum esse nec beatum. Hic quoque fallitur; €exaequat enim fortuita virtutibus et tantundem tribuit €honestis quantum honestate carentibus. Quid autem foedius, €quid indignius quam comparari veneranda contemptis? €Veneranda enim sunt iustitia, pietas, fides, fortitudo, pru-€dentia: e contrario vilia sunt quae saepe contingunt pleniora @1 €vilissimis, crus solidum et lacertus et dentes et horum sanitas firmitasque. Deinde si sapiens cui corpus molestum est nec €miser habebitur nec beatus, sed [2in]2 medio relinquetur, vita €quoque eius nec adpetenda erit nec fugienda. Quid autem €tam absurdum quam sapientis vitam adpetendam non esse? €aut quid tam extra fidem quam esse aliquam vitam nec €adpetendam nec fugiendam? Deinde si damna corporis €miserum non faciunt, beatum esse patiuntur; nam quibus €potentia non est in peiorem transferendi statum, ne inter-€pellandi quidem optimum. @@'Frigidum' inquit 'aliquid et calidum novimus, inter €utrumque tepidum est; sic aliquis beatus est, aliquis miser, €aliquis nec beatus nec miser.' Volo hanc contra nos positam €imaginem excutere. Si tepido illi plus frigidi ingessero, fiet €frigidum; si plus calidi adfudero, fiet novissime calidum. At €huic nec misero nec beato quantumcumque ad miserias þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ü˜•‡adiecero, miser non erit, quemadmodum dicitis; ergo imago ista dissimilis est. Deinde trado tibi hominem nec miserum €nec beatum. Huic adicio caecitatem: non fit miser; adicio €debilitatem: non fit miser; adicio dolores continuos et gra-€ves: miser non fit. Quem tam multa mala in miseram vitam non transferunt ne ex beata quidem educunt. Si non potest, €ut dicitis, sapiens ex beato in miserum decidere, non potest €in non beatum. Quare enim qui labi coepit alicubi subsistat? €quae res illum non patitur ad imum devolvi retinet in sum-€mo. Quidni non possit beata vita rescindi? ne remitti quidem €potest, et ideo virtus ad illam per se ipsa satis est. @@'Quid ergo?' inquit 'sapiens non est beatior qui diutius €vixit, quem nullus avocavit dolor, quam ille qui cum mala @1 €fortuna semper luctatus est?' Responde mihi: numquid et €melior est et honestior? Si haec non sunt, ne beatior quidem €est. Rectius vivat oportet ut beatius vivat: si rectius non €potest, ne beatius quidem. Non intenditur virtus, ergo ne €beata quidem vita, quae ex virtute est. Virtus enim tantum €bonum est ut istas accessiones minutas non sentiat, brevita-€tem aevi et dolorem et corporum varias offensiones; nam voluptas non est digna ad quam respiciat. Quid est in virtute €praecipuum? futuro non indigere nec dies suos conputare. In €quantulo libet tempore bona aeterna consummat. Incredi-€bilia nobis haec videntur et supra humanam naturam excur-€rentia; maiestatem enim eius ex nostra inbecillitate metimur €et vitiis nostris nomen virtutis inponimus. Quid porro? non €aeque incredibile videtur aliquem in summis cruciatibus €positum dicere 'beatus sum'? Atqui haec vox in ipsa officina €voluptatis audita est. 'Beatissimum' inquit 'hunc et ultimum €diem ago' Epicurus, cum illum hinc urinae difficultas tor-queret, hinc insanabilis exulcerati dolor ventris. Quare ergo €incredibilia ista sint apud eos qui virtutem colunt, cum apud €eos quoque reperiantur apud quos voluptas imperavit? Hi €quoque degeneres et humillimae mentis aiunt in summis €doloribus, in summis calamitatibus sapientem nec miserum €futurum nec beatum. Atqui hoc quoque incredibile est, €immo incredibilius; non video enim quomodo non in imum €agatur e fastigio suo deiecta virtus. Aut beatum praestare €debet aut, si ab hoc depulsa est, non prohibebit fieri miserum. €Stans non potest mitti: aut vincatur oportet aut vincat. @1 @@'Dis' inquit 'inmortalibus solis et virtus et beata vita con-€tigit, nobis umbra quaedam illorum bonorum et similitudo; €accedimus ad illa, non pervenimus.' Ratio vero dis homini-€busque communis est: haec in illis consummata est, in nobis consummabilis. Sed ad desperationem nos vitia nostra per-€ducunt. Nam ille alter secundus est ut aliquis parum constans €ad custodienda optima, cuius iudicium labat etiamnunc et €incertum est. Desideret oculorum atque aurium sensum, €bonam valetudinem et non foedum aspectum corporis et habitu manente suo aetatis praeterea longius spatium. Per €haec potest non paenitenda agi vita, at inperfecto viro huic €malitiae vis quaedam inest, quia animum habet mobilem ad €prava, illa %aitarens malitia et ea agitata% abest [de bono]. €Non est adhuc bonus, sed in bonum fingitur; cuicumque autem deest aliquid ad bonum, malus est. Sed €@@@@si cui virtus animusque in corpore praesens, €hic deos aequat, illo tendit originis suae memor. Nemo in-€probe eo conatur ascendere unde descenderat. Quid est autem €cur non existimes in eo divini aliquid existere qui dei pars €est? Totum hoc quo continemur et unum est et deus; et €socii sumus eius et membra. Capax est noster animus, perfer-€tur illo si vitia non deprimant. Quemadmodum corporum €nostrorum habitus erigitur et spectat in caelum, ita animus, @1 €cui in quantum vult licet porrigi, in hoc a natura rerum €formatus est, ut paria dis vellet; et si utatur suis viribus ac se €in spatium suum extendat, non aliena via ad summa nititur. Magnus erat labor ire in caelum: redit. Cum hoc iter nactus €est, vadit audaciter contemptor omnium nec ad pecuniam €respicit aurumque et argentum, illis in quibus iacuere tene-€bris dignissima, non ab hoc aestimat splendore quo inperi-€torum verberant oculos, sed a vetere caeno ex quo illa secrevit €cupiditas nostra et effodit. Scit, inquam, aliubi positas esse €divitias quam quo congeruntur; animum impleri debere, non arcam. Hunc inponere dominio rerum omnium licet, €hunc in possessionem rerum naturae inducere, ut sua orientis €occidentisque terminis finiat, deorumque ritu cuncta possi-€deat, cum opibus suis divites superne despiciat, quorum nemo tam suo laetus est quam tristis alieno. Cum se in hanc sub-€limitatem tulit, corporis quoque ut oneris necessarii non €amator sed procurator est, nec se illi cui inpositus est subicit. €Nemo liber est qui corpori servit; nam ut alios dominos quos €nimia pro illo sollicitudo invenit transeas, ipsius morosum imperium delicatumque est. Ab hoc modo aequo animo exit, €modo magno prosilit, nec quis deinde relicti eius futurus sit €exitus quaerit; sed ut ex barba capilloque tonsa neglegimus, €ita ille divinus animus egressurus hominem, quo recepta-€culum suum conferatur, ignis illud %excludat% an terra €contegat an ferae distrahant, non magis ad se iudicat pertinere @1 €quam secundas ad editum infantem. Utrum proiectum aves €differant an consumatur €@@@@canibus data praeda marinis, quid ad illum qui nullus [2est]2? Sed tunc quoque cum inter €homines est, [2non]2 timet ullas post mortem minas eorum €quibus usque ad mortem timeri parum est. 'Non conterret' €inquit 'me nec uncus nec proiecti ad contumeliam cadaveris €laceratio foeda visuris. Neminem de supremo officio rogo, €nulli reliquias meas commendo. Ne quis insepultus esset €rerum natura prospexit: quem saevitia proiecerit dies condet.' €Diserte Maecenas ait, €@@@@nec tumulum curo: sepelit natura relictos. €Alte cinctum putes dixisse; habuit enim ingenium et grande €et virile, nisi illud secunda discinxissent. Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER QVINTVS DECIMVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@In epistula qua de morte Metronactis philosophi quere-€baris, tamquam et potuisset diutius vivere et debuisset, €aequitatem tuam desideravi, quae tibi in omni persona, in €omni negotio superest, in una re deest, in qua omnibus: €multos inveni aequos adversus homines, adversus deos €neminem. Obiurgamus cotidie fatum: 'quare ille in medio €cursu raptus est? quare ille non rapitur? quare senectutem et sibi et aliis gravem extendit?' Utrum, obsecro te, aequius €iudicas, te naturae an tibi parere naturam? quid autem inter-€est quam cito exeas unde utique exeundum est? Non ut diu €vivamus curandum est, sed ut satis; nam ut diu vivas fato €opus est, ut satis, animo. Longa est vita si plena est; impletur €autem cum animus sibi bonum suum reddidit et ad se pote-statem sui transtulit. Quid illum octoginta anni iuvant per €inertiam exacti? non vixit iste sed in vita moratus est, nec €sero mortuus est, sed diu. 'Octoginta annis vixit.' Interest mortem eius ex quo die numeres. 'At ille obiit viridis.' Sed €officia boni civis, boni amici, boni filii executus est; in nulla €parte cessavit; licet aetas eius inperfecta sit, vita perfecta est. €'Octoginta annis vixit.' Immo octoginta annis fuit, nisi €forte sic vixisse eum dicis quomodo dicuntur arbores vivere. €Obsecro te, Lucili, hoc agamus ut quemadmodum pretiosa €rerum sic vita nostra non multum pateat sed multum pen-€deat; actu illam metiamur, non tempore. Vis scire quid inter €hunc intersit vegetum contemptoremque fortunae functum €omnibus vitae humanae stipendiis atque in summum bonum @1 €eius evectum et illum cui multi anni transmissi sunt? alter post mortem quoque est, alter ante mortem peri=t. Laudemus €itaque et in numero felicium reponamus eum cui quantulum-€cumque temporis contigit bene conlocatum est. Vidit enim €veram lucem; non fuit unus e multis; et vixit et viguit. €Aliquando sereno usus est, aliquando, ut solet, validi sideris €fulgor per nubila emicuit. Quid quaeris quamdiu vixerit? €vivit: ad posteros usque transiluit et se in memoriam dedit. Nec ideo mihi plures annos accedere recusaverim; nihil þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Ý–‚tamen mihi ad beatam vitam defuisse dicam si spatium eius €inciditur; non enim ad eum diem me aptavi quem ultimum €mihi spes avida promiserat, sed nullum non tamquam ulti-€mum aspexi. Quid me interrogas quando natus sim, an inter iuniores adhuc censear? habeo meum. Quemadmodum in €minore corporis habitu potest homo esse perfectus, sic et in €minore temporis modo potest vita esse perfecta. Aetas inter €externa est. Quamdiu sim alienum est: quamdiu ero, [2vere]2 €ut sim, meum est. Hoc a me exige, ne velut per tenebras €aevum ignobile emetiar, ut agam vitam, non ut praetervehar. Quaeris quod sit amplissimum vitae spatium? usque ad sapien-€tiam vivere; qui ad illam pervenit attigit non longissimum €finem, sed maximum. Ille vero glorietur audacter et dis agat €gratias interque eos sibi, et rerum naturae inputet quod fuit. €Merito enim inputabit: meliorem illi vitam reddidit quam €accepit. Exemplar boni viri posuit, qualis quantusque esset ostendit; si quid adiecisset, fuisset simile praeterito. Et tamen €quousque vivimus? Omnium rerum cognitione fruiti sumus: €scimus a quibus principiis natura se attollat, quemadmodum €ordinet mundum, per quas annum vices revocet, quemad- @1 €modum omnia quae usquam erunt cluserit et se ipsam finem €sui fecerit; scimus sidera impetu suo vadere, praeter terram €nihil stare, cetera continua velocitate decurrere; scimus quem-€admodum solem luna praetereat, quare tardior velociorem €post se relinquat, quomodo lumen accipiat aut perdat, quae €causa inducat noctem, quae reducat diem: illuc eundum est ubi ista propius aspicias. 'Nec hac spe' inquit sapiens ille €'fortius exeo, quod patere mihi ad deos meos iter iudico. €Merui quidem admitti et iam inter illos fui animumque illo €meum misi et ad me illi suum miserant. Sed tolli me de €medio puta et post mortem nihil ex homine restare: aeque €magnum animum habeo, etiam si nusquam transiturus excedo.' Non tam multis vixit annis quam potuit. Et pau-€corum versuum liber est et quidem laudandus atque utilis: €annales Tanusii scis quam ponderosi sint et quid vocentur. €Hoc est vita quorundam longa, et quod Tanusii sequitur annales. Numquid feliciorem iudicas eum qui summo die €muneris quam eum qui medio occiditur? numquid aliquem €tam stulte cupidum esse vitae putas ut iugulari in spoliario €quam in harena malit? Non maiore spatio alter alterum €praecedimus. Mors per omnis it; qui occidit consequitur €occisum. Minimum est de quo sollicitissime agitur. Quid €autem ad rem pertinet quam diu vites quod evitare non €possis? Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Eam partem philosophiae quae dat propria cuique per-€sonae praecepta nec in universum componit hominem sed @1 €marito suadet quomodo se gerat adversus uxorem, patri €quomodo educet liberos, domino quomodo servos regat, €quidam solam receperunt, ceteras quasi extra utilitatem €nostram vagantis reliquerunt, tamquam quis posset de parte €suadere nisi qui summam prius totius vitae conplexus esset. Ariston Stoicus e contrario hanc partem levem existimat et €quae non descendat in pectus usque, anilia habentem prae-€cepta; plurimum ait proficere ipsa decreta philosophiae €constitutionemque summi boni; 'quam qui bene intellexit €ac didicit quid in quaque re faciendum sit sibi ipse praecipit.' Quemadmodum qui iaculari discit destinatum locum captat €et manum format ad derigenda quae mittit, cum hanc vim €ex disciplina et exercitatione percepit, quocumque vult illa €utitur (didicit enim non hoc aut illud ferire sed quodcumque €voluerit), sic qui se ad totam vitam instruxit non desiderat €particulatim admoneri, doctus in totum, non enim quomodo €cum uxore aut cum filio viveret sed quomodo bene viveret: in hoc est et quomodo cum uxore ac liberis vivat. Cleanthes €utilem quidem iudicat et hanc partem, sed inbecillam nisi €ab universo fluit, nisi decreta ipsa philosophiae et capita €cognovit. €@@In duas ergo quaestiones locus iste dividitur: utrum €utilis an inutilis sit, et an solus virum bonum possit efficere, €id est utrum supervacuus sit an omnis faciat supervacuos. Qui hanc partem videri volunt supervacuam hoc aiunt: si €quid oculis oppositum moratur aciem, removendum est; illo @1 €quidem obiecto operam perdit qui praecipit 'sic ambulabis, €illo manum porriges'. Eodem modo ubi aliqua res occaecat €animum et ad officiorum dispiciendum ordinem inpedit, €nihil agit qui praecipit 'sic vives cum patre, sic cum uxore'. €Nihil enim proficient praecepta quamdiu menti error offusus €est: si ille discutitur, apparebit quid cuique debeatur officio. €Alioqui doces illum quid sano faciendum sit, non efficis sanum. Pauperi ut agat divitem monstras: hoc quomodo €manente paupertate fieri potest? Ostendis esurienti quid €tamquam satur faciat: fixam potius medullis famem detrahe. €Idem tibi de omnibus vitiis dico: ipsa removenda sunt, non €praecipiendum quod fieri illis manentibus non potest. Nisi €opiniones falsas quibus laboramus expuleris, nec avarus €quomodo pecunia utendum sit exaudiet nec timidus quo-modo periculosa contemnat. Efficias oportet ut sciat pecu-€niam nec bonum nec malum esse; ostendas illi miserrimos €divites; efficias ut quidquid publice expavimus sciat non esse €tam timendum quam fama circumfert, nec [2diu]2 dolere €quemquam nec mori saepe: in morte, quam pati lex est, €magnum esse solacium quod ad neminem redit; in dolore €pro remedio futuram obstinationem animi, qui levius sibi €facit quidquid contumaciter passus est; optimam doloris €esse naturam, quod non potest nec qui extenditur magnus €esse nec qui est magnus extendi; omnia fortiter excipienda quae nobis mundi necessitas imperat. His decretis cum illum €in conspectum suae condicionis adduxeris et cognoverit €beatam esse vitam non quae secundum voluptatem est sed @1 €secundum naturam, cum virtutem unicum bonum hominis €adamaverit, turpitudinem solum malum fugerit, reliqua €omnia_divitias, honores, bonam valetudinem, vires, im-€peria_scierit esse mediam partem nec bonis adnumerandam €nec malis, monitorem non desiderabit ad singula qui dicat €'sic incede, sic cena; hoc viro, hoc feminae, hoc marito, hoc caelibi convenit'. Ista enim qui diligentissime monent ipsi €facere non possunt; haec paedagogus puero, haec avia nepoti €praecipit, et irascendum non esse magister iracundissimus €disputat. Si ludum litterarium intraveris, scies ista quae €ingenti supercilio philosophi iactant in puerili esse prae-€scripto. @@Utrum deinde manifesta an dubia praecipies? Non desi-€derant manifesta monitorem, praecipienti dubia non creditur; €supervacuum est ergo praecipere. Id adeo sic disce: si id €mones quod obscurum est et ambiguum, probationibus adiu-€vandum erit; si probaturus es, illa per quae probas plus valent satisque per se sunt. 'Sic amico utere, sic cive, sic socio.' €'Quare?' 'Quia iustum est.' Omnia ista mihi de iustitia locus €tradit: illic invenio aequitatem per se expetendam, nec metu €nos ad illam cogi nec mercede conduci, non esse iustum cui €quidquam in hac virtute placet praeter ipsam. Hoc cum per-€suasi mihi et perbibi, quid ista praecepta proficiunt quae erudi-€tum docent? praecepta dare scienti supervacuum est, nescienti €parum; audire enim debet non tantum quid sibi praecipiatur sed etiam quare. Utrum, inquam, veras opiniones habenti €de bonis malisque sunt necessaria an non habenti? Qui non €habet nihil a te adiuvabitur, aures eius contraria monitio-€nibus tuis fama possedit; qui habet exactum iudicium de @1 €fugiendis petendisque scit [2quid]2 sibi faciendum sit etiam €te tacente. Tota ergo pars ista philosophiae summoveri potest. @@Duo sunt propter quae delinquimus: aut inest animo pravis €opinionibus malitia contracta aut, etiam si non est falsis €occupatus, ad falsa proclivis est et cito specie quo non oportet €trahente corrumpitur. Itaque debemus aut percurare men-€tem aegram et vitiis liberare aut vacantem quidem sed ad €peiora pronam praeoccupare. Utrumque decreta philosophiae faciunt; ergo tale praecipiendi genus nil agit. Praeterea €si praecepta singulis damus, inconprehensibile opus est; €alia enim dare debemus feneranti, alia colenti agrum, alia þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Þ˜Ž„negotianti, alia regum amicitias sequenti, alia pares, alia inferiores amaturo. In matrimonio praecipies quomodo vivat €cum uxore aliquis quam virginem duxit, quomodo cum ea €quae alicuius ante matrimonium experta est, quemadmodum €cum locuplete, quemadmodum cum indotata. An non putas €aliquid esse discriminis inter sterilem et fecundam, inter €provectiorem et puellam, inter matrem et novercam? Omnis €species conplecti non possumus: atqui singulae propria ex-€igunt, leges autem philosophiae breves sunt et omnia alligant. Adice nunc quod sapientiae praecepta finita debent esse et €certa; si qua finiri non possunt, extra sapientiam sunt; €sapientia rerum terminos novit. Ergo ista praeceptiva pars €summovenda est, quia quod paucis promittit praestare omni-bus non potest; sapientia autem omnis tenet. Inter insaniam €publicam et hanc quae medicis traditur nihil interest nisi €quod haec morbo laborat, illa opinionibus falsis; altera cau-€sas furoris traxit ex valetudine, altera animi mala valetudo €est. Si quis furioso praecepta det quomodo loqui debeat, €quomodo procedere, quomodo in publico se gerere, quomodo @1 €in privato, erit ipso quem monebit insanior: [si] bilis nigra €curanda est et ipsa furoris causa removenda. Idem in hoc alio €animi furore faciendum est: ipse discuti debet; alioqui €abibunt in vanum monentium verba. @@Haec ab Aristone dicuntur; cui respondebimus ad singula. €Primum adversus illud quod ait, si quid obstat oculo et in-€pedit visum, debere removeri, fateor huic non opus esse €praeceptis ad videndum, sed remedio quo purgetur acies et €officientem sibi moram effugiat; natura enim videmus, cui €usum sui reddit qui removit obstantia; quid autem cuique debeatur officio natura non docet. Deinde cuius curata €suffusio est, is non protinus cum visum recepit aliis quoque €potest reddere: malitia liberatus et liberat. Non opus est €exhortatione, ne consilio quidem, ut colorum proprietates €oculus intellegat; a nigro album etiam nullo monente distin-€guet. Multis contra praeceptis eget animus ut videat quid €agendum sit in vita. Quamquam oculis quoque aegros medicus non tantum curat sed etiam monet. 'Non est' inquit €'quod protinus inbecillam aciem committas inprobo lumini; €a tenebris primum ad umbrosa procede, deinde plus aude et €paulatim claram lucem pati adsuesce. Non est quod post €cibum studeas, non est quod plenis oculis ac tumentibus €imperes; adflatum et vim frigoris in os occurrentis evita'_ €alia eiusmodi, quae non minus quam medicamenta proficiunt. €Adicit remediis medicina consilium. @@'Error' inquit 'est causa peccandi: hunc nobis praecepta €non detrahunt nec expugnant opiniones de bonis ac malis €falsas.' Concedo per se efficacia praecepta non esse ad €evertendam pravam animi persuasionem; sed non ideo [2non]2 @1 €aliis quidem adiecta proficiunt. Primum memoriam renovant; €deinde quae in universo confusius videbantur in partes divisa €diligentius considerantur. Aut [in] isto modo licet et con-€solationes dicas supervacuas et exhortationes: atqui non sunt supervacuae; ergo ne monitiones quidem. 'Stultum est' inquit €'praecipere aegro quid facere tamquam sanus debeat, cum €restituenda sanitas sit, sine qua inrita sunt praecepta.' Quid €quod habent aegri quaedam sanique communia de quibus €admonendi sunt? tamquam ne avide cibos adpetant, ut €lassitudinem vitent. Habent quaedam praecepta communia pauper et dives. 'Sana' inquit 'avaritiam, et nihil habebis €quod admoneas aut pauperem aut divitem, si cupiditas €utriusque consedit.' Quid quod aliud est non concupiscere €pecuniam, aliud uti pecunia scire? cuius avari modum igno-€rant, etiam non avari usum. 'Tolle' inquit 'errores: super-€vacua praecepta sunt.' Falsum est. Puta enim avaritiam €relaxatam, puta adstrictam esse luxuriam, temeritati frenos €iniectos, ignaviae subditum calcar: etiam remotis vitiis, quid et quemadmodum debeamus facere discendum est. 'Nihil' €inquit 'efficient monitiones admotae gravibus vitiis.' Ne €medicina quidem morbos insanabiles vincit, tamen adhibetur €aliis in remedium, aliis in levamentum. Ne ipsa quidem uni-€versae philosophiae vis, licet totas in hoc vires suas advocet, €duram iam et veterem animis extrahet pestem; sed non ideo €nihil sanat quia non omnia. @@'Quid prodest' inquit 'aperta monstrare?' Plurimum; €interdum enim scimus nec adtendimus. Non docet admonitio €sed advertit, sed excitat, sed memoriam continet nec patitur @1 €elabi. Pleraque ante oculos posita transimus: admonere genus €adhortandi est. Saepe animus etiam aperta dissimulat; €ingerenda est itaque illi notitia rerum notissimarum. Illa €hoc loco in Vatinium Calvi repetenda sententia est: 'factum esse ambitum scitis, et hoc vos scire omnes sciunt'. Scis €amicitias sancte colendas esse, sed non facis. Scis inprobum €esse qui ab uxore pudicitiam exigit, ipse alienarum corruptor €uxorum; scis ut illi nil cum adultero, sic tibi nil esse debere €cum paelice, et non facis. Itaque subinde ad memoriam redu-€cendus es; non enim reposita illa esse oportet sed in promptu. €Quaecumque salutaria sunt saepe agitari debent, saepe ver-€sari, ut non tantum nota sint nobis sed etiam parata. Adice €nunc quod aperta quoque apertiora fieri solent. @@'Si dubia sunt' inquit 'quae praecipis, probationes adicere €debebis; ergo illae, non praecepta proficient.' Quid quod €etiam sine probationibus ipsa monentis auctoritas prodest? €sic quomodo iurisconsultorum valent responsa, etiam si ratio €non redditur. Praeterea ipsa quae praecipiuntur per se mul-€tum habent ponderis, utique si aut carmini intexta sunt aut €prosa oratione in sententiam coartata, sicut illa Catoniana: €'emas non quod opus est, sed quod necesse est; quod non opus est asse carum est', qualia sunt illa aut reddita oraculo aut €similia: 'tempori parce', 'te nosce'. Numquid rationem exiges €cum tibi aliquis hos dixerit versus? €@@@@Iniuriarum remedium est oblivio. €@@@@Audentis fortuna iuvat, piger ipse sibi opstat. €Advocatum ista non quaerunt: adfectus ipsos tangunt et @1 natura vim suam exercente proficiunt. Omnium honestarum €rerum semina animi gerunt, quae admonitione excitantur €non aliter quam scintilla flatu levi adiuta ignem suum ex-€plicat; erigitur virtus cum tacta est et inpulsa. Praeterea €quaedam sunt quidem in animo, sed parum prompta, quae €incipiunt in expedito esse cum dicta sunt; quaedam diversis €locis iacent sparsa, quae contrahere inexercitata mens non €potest. Itaque in unum conferenda sunt et iungenda, ut plus valeant animumque magis adlevent. Aut si praecepta nihil €adiuvant, omnis institutio tollenda est; ipsa natura contenti €esse debemus. Hoc qui dicunt non vident alium esse ingenii €mobilis et erecti, alium tardi et hebetis, utique alium alio €ingeniosiorem. Ingenii vis praeceptis alitur et crescit novas-€que persuasiones adicit innatis et depravata corrigit. @@'Si quis' inquit 'non habet recta decreta, quid illum ad-€monitiones iuvabunt vitiosis obligatum?' Hoc scilicet, ut €illis liberetur; non enim extincta in illo indoles naturalis est €sed obscurata et oppressa. Sic quoque temptat resurgere et €contra prava nititur, nacta vero praesidium et adiuta prae-€ceptis evalescit, si tamen illam diutina pestis non infecit nec €enecuit; hanc enim ne disciplina quidem philosophiae toto €impetu suo conisa restituet. Quid enim interest inter decreta €philosophiae et praecepta nisi quod illa generalia praecepta €sunt, haec specialia? Utraque res praecipit, sed altera in totum, €particulatim altera. @@'Si quis' inquit 'recta habet et honesta decreta, hic ex €supervacuo monetur.' Minime; nam hic quoque doctus €quidem est facere quae debet, sed haec non satis perspicit. €Non enim tantum adfectibus inpedimur quominus pro- @1 €banda faciamus sed inperitia inveniendi quid quaeque res €exigat. Habemus interdum compositum animum, sed residem €et inexercitatum ad inveniendam officiorum viam, quam €admonitio demonstrat. @@'Expelle' inquit 'falsas opiniones de bonis et malis, in locum €autem earum veras repone, et nihil habebit admonitio quod €agat.' Ordinatur sine dubio ista ratione animus, sed non ista €tantum; nam quamvis argumentis collectum sit quae bona þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Þ˜¡…malaque sint, nihilominus habent praecepta partes suas. Et €prudentia et iustitia officiis constat: officia praeceptis dis-ponuntur. Praeterea ipsum de malis bonisque iudicium €confirmatur officiorum exsecutione, ad quam praecepta per-€ducunt. Utraque enim inter se consentiunt: nec illa possunt €praecedere ut non haec sequantur, et haec ordinem sequun-€tur suum; unde apparet illa praecedere. @@'Infinita' inquit 'praecepta sunt.' Falsum est; nam de €maximis ac necessariis rebus non sunt infinita; tenues autem €differentias habent quas exigunt tempora, loca, personae, €sed his quoque dantur praecepta generalia. @@'Nemo', inquit, 'praeceptis curat insaniam; ergo ne mali-€tiam quidem.' Dissimile est; nam si insaniam sustuleris, €sanitas reddita est; si falsas opiniones exclusimus, non statim €sequitur dispectus rerum agendarum; ut sequatur, tamen €admonitio conroborabit rectam de bonis malisque senten-€tiam. Illud quoque falsum est, nihil apud insanos proficere €praecepta. Nam quemadmodum sola non prosunt, sic cura-€tionem adiuvant; et denuntiatio et castigatio insanos coer-€cuit_de illis nunc insanis loquor quibus mens mota est, non €erepta. @@'Leges' inquit 'ut faciamus quod oportet non efficiunt, @1 €et quid aliud sunt quam minis mixta praecepta?' Primum €omnium ob hoc illae non persuadent quia minantur, at haec €non cogunt sed exorant; deinde leges a scelere deterrent, €praecepta in officium adhortantur. His adice quod leges €quoque proficiunt ad bonos mores, utique si non tantum imperant sed docent. In hac re dissentio a Posidonio, qui €[2'improbo' inquit]2 'quod Platonis legibus adiecta principia €sunt. Legem enim brevem esse oportet, quo facilius ab €inperitis teneatur. Velut emissa divinitus vox sit: iubeat, €non disputet. Nihil videtur mihi frigidius, nihil ineptius €quam lex cum prologo. Mone, dic quid me velis fecisse: non €disco sed pareo.' Proficiunt vero; itaque malis moribus uti videbis civitates usas malis legibus. 'At non apud omnis €proficiunt.' Ne philosophia quidem; nec ideo inutilis et €formandis animis inefficax est. Quid autem? philosophia non €vitae lex est? Sed putemus non proficere leges: non ideo €sequitur ut ne monitiones quidem proficiant. Aut sic et €consolationes nega proficere dissuasionesque et adhortationes €et obiurgationes et laudationes. Omnia ista monitionum €genera sunt; per ista ad perfectum animi statum pervenitur. Nulla res magis animis honesta induit dubiosque et in pravum €inclinabiles revocat ad rectum quam bonorum virorum con-€versatio; paulatim enim descendit in pectora et vim praece-€ptorum obtinet frequenter aspici, frequenter audiri. Occursus €mehercules ipse sapientium iuvat, et est aliquid quod ex magno viro vel tacente proficias. Nec tibi facile dixerim €quemadmodum prosit, sicut illud intellegam profuisse. @1 €'Minuta quaedam' ut ait Phaedon 'animalia cum mordent €non sentiuntur, adeo tenuis illis et fallens in periculum vis €est; tumor indicat morsum et in ipso tumore nullum vulnus €apparet.' Idem tibi in conversatione virorum sapientium €eveniet: non deprehendes quemadmodum aut quando tibi €prosit, profuisse deprendes. @@'Quorsus' inquis 'hoc pertinet?' Aeque praecepta bona, si €saepe tecum sint, profutura quam bona exempla. Pythagoras €ait alium animum fieri intrantibus templum deorumque €simulacra ex vicino cernentibus et alicuius oraculi opperienti-bus vocem. Quis autem negabit feriri quibusdam praeceptis €efficaciter etiam inperitissimos? velut his brevissimis vocibus, €sed multum habentibus ponderis: €@@@@Nil nimis. €@@@@Avarus animus nullo satiatur lucro. €@@@@Ab alio expectes alteri quod feceris. €Haec cum ictu quodam audimus, nec ulli licet dubitare aut €interrogare 'quare?'; adeo etiam sine ratione ipsa veritas lucet. Si reverentia frenat animos ac vitia conpescit, cur non €et admonitio idem possit? Si inponit pudorem castigatio, €cur admonitio non faciat, etiam si nudis praeceptis utitur? €Illa vero efficacior est et altius penetrat quae adiuvat ratione €quod praecipit, quae adicit quare quidque faciendum sit et €quis facientem oboedientemque praeceptis fructus expectet. €Si imperio proficitur, et admonitione; atqui proficitur im-perio; ergo et admonitione. In duas partes virtus dividitur, @1 €in contemplationem veri et actionem: contemplationem €institutio tradit, actionem admonitio. Virtutem et exercet €et ostendit recta actio. Acturo autem si prodest qui suadet, €et qui monet proderit. Ergo si recta actio virtuti necessaria €est, rectas autem actiones admonitio demonstrat, et ad-monitio necessaria est. Duae res plurimum roboris animo €dant, fides veri et fiducia: utramque admonitio facit. Nam €et creditur illi et, cum creditum est, magnos animus spiritus €concipit ac fiducia impletur; ergo admonitio non est super-€vacua. M. Agrippa, vir ingentis animi, qui solus ex iis quos €civilia bella claros potentesque fecerunt felix in publicum fuit, €dicere solebat multum se huic debere sententiae: 'nam con-€cordia parvae res crescunt, discordia maximae dilabuntur'. Hac se aiebat et fratrem et amicum optimum factum. Si €eiusmodi sententiae familiariter in animum receptae for-€mant eum, cur non haec pars philosophiae quae talibus €sententiis constat idem possit? Pars virtutis disciplina con-€stat, pars exercitatione; et discas oportet et quod didicisti €agendo confirmes. Quod si est, non tantum scita sapientiae €prosunt sed etiam praecepta, quae adfectus nostros velut €edicto coercent et ablegant. @@'Philosophia' inquit 'dividitur in haec, scientiam et habi-€tum animi; nam qui didicit et facienda ac vitanda percepit €nondum sapiens est nisi in ea quae didicit animus eius trans-€figuratus est. Tertia ista pars praecipiendi ex utroque est, et €ex decretis et ex habitu; itaque supervacua est ad implendam virtutem, cui duo illa sufficiunt.' Isto ergo modo et consolatio €supervacua est (nam haec quoque ex utroque est) et adhorta-€tio et suasio et ipsa argumentatio; nam et haec ab habitu @1 €animi compositi validique proficiscitur. Sed quamvis ista ex €optimo habitu animi veniant, optimus animi habitus ex his est; et facit illa et ex illis ipse fit. Deinde istud quod dicis iam €perfecti viri est ac summam consecuti felicitatis humanae. €Ad haec autem tarde pervenitur; interim etiam inperfecto €sed proficienti demonstranda est in rebus agendis via. Hanc €forsitan etiam sine admonitione dabit sibi ipsa sapientia, €quae iam eo perduxit animum ut moveri nequeat nisi in €rectum. Inbecillioribus quidem ingeniis necessarium est aliquem praeire: 'hoc vitabis, hoc facies'. Praeterea si expe-€ctat tempus quo per se sciat quid optimum factu sit, interim €errabit et errando inpedietur quominus ad illud perveniat €quo possit se esse contentus; regi ergo debet dum incipit €posse se regere. Pueri ad praescriptum discunt; digiti illorum €tenentur et aliena manu per litterarum simulacra ducuntur, €deinde imitari iubentur proposita et ad illa reformare chiro-€graphum: sic animus noster, dum eruditur ad praescriptum, €iuvatur. @@Haec sunt per quae probatur hanc philosophiae partem €supervacuam non esse. Quaeritur deinde an ad faciendum €sapientem sola sufficiat. Huic quaestioni suum diem dabimus: €interim omissis argumentis nonne apparet opus esse nobis €aliquo advocato qui contra populi praecepta praecipiat? Nulla ad aures nostras vox inpune perfertur: nocent qui €optant, nocent qui execrantur. Nam et horum inprecatio €falsos nobis metus inserit et illorum amor male docet bene €optando; mittit enim nos ad longinqua bona et incerta et errantia, cum possimus felicitatem domo promere. Non licet, €inquam, ire recta via; trahunt in pravum parentes, trahunt @1 €servi. Nemo errat uni sibi, sed dementiam spargit in proxi-€mos accipitque invicem. Et ideo in singulis vitia populorum €sunt quia illa populus dedit. Dum facit quisque peiorem, €factus est; didicit deteriora, dein docuit, effectaque est €ingens illa nequitia congesto in unum quod cuique pessimum scitur. Sit ergo aliquis custos et aurem subinde pervellat €abigatque rumores et reclamet populis laudantibus. Erras €enim si existimas nobiscum vitia nasci: supervenerunt, þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨Þ˜·„ingesta sunt. Itaque monitionibus crebris opiniones quae nos circumsonant repellantur. Nulli nos vitio natura conciliat: €illa integros ac liberos genuit. Nihil quo avaritiam nostram €inritaret posuit in aperto: pedibus aurum argentumque €subiecit calcandumque ac premendum dedit quidquid est €propter quod calcamur ac premimur. Illa vultus nostros €erexit ad caelum et quidquid magnificum mirumque fecerat €videri a suspicientibus voluit: ortus occasusque et properantis €mundi volubilem cursum, interdiu terrena aperientem, nocte €caelestia, tardos siderum incessus si compares toti, citatissimos €autem si cogites quanta spatia numquam intermissa veloci-€tate circumeant, defectus solis ac lunae invicem obstantium, €alia deinceps digna miratu, sive per ordinem subeunt sive €subitis causis mota prosiliunt, ut nocturnos ignium tractus €et sine ullo ictu sonituque fulgores caeli patescentis colu-mnasque ac trabes et varia simulacra flammarum. Haec supra €nos natura disposuit, aurum quidem et argentum et propter €ista numquam pacem agens ferrum, quasi male nobis com-€mitterentur, abscondit. Nos in lucem propter quae pugnare-€mus extulimus, nos et causas periculorum nostrorum et €instrumenta disiecto terrarum pondere eruimus, nos fortunae @1 €mala nostra tradidimus nec erubescimus summa apud nos haberi quae fuerant ima terrarum. Vis scire quam falsus €oculos tuos deceperit fulgor? nihil est istis quamdiu mersa et €involuta caeno suo iacent foedius, nihil obscurius, quidni? €quae per longissimorum cuniculorum tenebras extrahuntur; €nihil est illis dum fiunt et a faece sua separantur informius. €Denique ipsos opifices intuere per quorum manus sterile €terrae genus et infernum perpurgatur: videbis quanta fuli-gine oblinantur. Atqui ista magis inquinant animos quam €corpora, et in possessore eorum quam in artifice plus sordium €est. Necessarium itaque admoneri est, habere aliquem ad-€vocatum bonae mentis et in tanto fremitu tumultuque €falsorum unam denique audire vocem. Quae erit illa vox? ea €scilicet quae tibi tantis clamoribus ambitionis exsurdato salubria insusurret verba, quae dicat: non est quod invideas €istis quos magnos felicesque populus vocat, non est quod tibi €compositae mentis habitum et sanitatem plausus excutiat, €non est quod tibi tranquillitatis tuae fastidium faciat ille €sub illis fascibus purpura cultus, non est quod feliciorem eum €iudices cui summovetur quam te quem lictor semita deicit. €Si vis exercere tibi utile, nulli autem grave imperium, sum-move vitia. Multi inveniuntur qui ignem inferant urbibus, €qui inexpugnabilia saeculis et per aliquot aetates tuta proster-€nant, qui aequum arcibus aggerem attollant et muros in €miram altitudinem eductos arietibus ac machinis quassent. €Multi sunt qui ante se agant agmina et tergis hostium [et] €graves instent et ad mare magnum perfusi caede gentium @1 €veniant, sed hi quoque, ut vincerent hostem, cupiditate victi €sunt. Nemo illis venientibus restitit, sed nec ipsi ambitioni €crudelitatique restiterant; tunc cum agere alios visi sunt, agebantur. Agebat infelicem Alexandrum furor aliena vastan-€di et ad ignota mittebat. An tu putas sanum qui a Graeciae €primum cladibus, in qua eruditus est, incipit? qui quod €cuique optimum est eripit, Lacedaemona servire iubet, Athe-€nas tacere? Non contentus tot civitatium strage, quas aut vi-€cerat Philippus aut emerat, alias alio loco proicit et toto orbe €arma circumfert; nec subsistit usquam lassa crudelitas in-€manium ferarum modo quae plus quam exigit fames mor-dent. Iam in unum regnum multa regna coniecit, iam Graeci €Persaeque eundem timent, iam etiam a Dareo liberae nationes €iugum accipiunt; it tamen ultra oceanum solemque, indi-€gnatur ab Herculis Liberique vestigiis victoriam flectere, ipsi €naturae vim parat. Non ille ire vult, sed non potest stare, non €aliter quam in praeceps deiecta pondera, quibus eundi finis est iacuisse. Ne Gnaeo quidem Pompeio externa bella ac €domestica virtus aut ratio suadebat, sed insanus amor magni-€tudinis falsae. Modo in Hispaniam et Sertoriana arma, modo €ad colligandos piratas ac maria pacanda vadebat: hae prae-texebantur causae ad continuandam potentiam. Quid illum €in Africam, quid in septentrionem, quid in Mithridaten et €Armeniam et omnis Asiae angulos traxit? infinita scilicet €cupido crescendi, cum sibi uni parum magnus videretur. €Quid C. Caesarem in sua fata pariter ac publica inmisit? €gloria et ambitio et nullus supra ceteros eminendi modus. €Unum ante se ferre non potuit, cum res publica supra se duos ferret. Quid, tu C. Marium semel consulem (unum enim @1 €consulatum accepit, ceteros rapuit), cum Teutonos Cimbros-€que concideret, cum Iugurtham per Africae deserta sequere-€tur, tot pericula putas adpetisse virtutis instinctu? Marius exercitus, Marium ambitio ducebat. Isti cum omnia con-€cuterent, concutiebantur turbinum more, qui rapta con-€volvunt sed ipsi ante volvuntur et ob hoc maiore impetu €incurrunt quia nullum illis sui regimen est, ideoque, cum €multis fuerunt malo, pestiferam illam vim qua plerisque €nocuerunt ipsi quoque sentiunt. Non est quod credas quem-€quam fieri aliena infelicitate felicem. @@Omnia ista exempla quae oculis atque auribus nostris €ingeruntur retexenda sunt, et plenum malis sermonibus €pectus exhauriendum; inducenda in occupatum locum virtus, €quae mendacia et contra verum placentia exstirpet, quae nos €a populo cui nimis credimus separet ac sinceris opinionibus €reddat. Hoc est enim sapientia, in naturam converti et eo restitui unde publicus error expulerit. Magna pars sanitatis €est hortatores insaniae reliquisse et ex isto coitu invicem €noxio procul abisse. Hoc ut esse verum scias, aspice quanto €aliter unusquisque populo vivat, aliter sibi. Non est per se €magistra innocentiae solitudo nec frugalitatem docent rura, €sed ubi testis ac spectator abscessit, vitia subsidunt, quorum monstrari et conspici fructus est. Quis eam quam nulli €ostenderet induit purpuram? quis posuit secretam in auro €dapem? quis sub alicuius arboris rusticae proiectus umbra €luxuriae suae pompam solus explicuit? Nemo oculis suis €lautus est, ne paucorum quidem aut familiarium, sed appara-€tum vitiorum suorum pro modo turbae spectantis expandit. Ita est: inritamentum est omnium in quae insanimus ad- @1 €mirator et conscius. Ne concupiscamus efficies si ne osten-€damus effeceris. Ambitio et luxuria et inpotentia scaenam desiderant: sanabis ista si absconderis. Itaque si in medio €urbium fremitu conlocati sumus, stet ad latus monitor et €contra laudatores ingentium patrimoniorum laudet parvo €divitem et usu opes metientem. Contra illos qui gratiam ac €potentiam attollunt otium ipse suspiciat traditum litteris et animum ab externis ad sua reversum. Ostendat ex consti-€tutione vulgi beatos in illo invidioso fastigio suo trementis €et attonitos longeque aliam de se opinionem habentis quam €ab aliis habetur; nam quae aliis excelsa videntur ipsis prae-€rupta sunt. Itaque exanimantur et trepidant quotiens despe-€xerunt in illud magnitudinis suae praeceps; cogitant enim varios casus et in sublimi maxime lubricos. Tunc adpetita €formidant et quae illos graves aliis reddit gravior ipsis felici-€tas incubat. Tunc laudant otium lene et sui iuris, odio est €fulgor et fuga a rebus adhuc stantibus quaeritur. Tunc de-€mum videas philosophantis metu et aegrae fortunae sana €consilia. Nam quasi ista inter se contraria sint, bona fortuna €et mens bona, ita melius in malis sapimus: secunda rectum €auferunt. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Petis a me ut id quod in diem suum dixeram debere differri €repraesentem et scribam tibi an haec pars philosophiae quam €Graeci paraeneticen vocant, nos praeceptivam dicimus, satis €sit ad consummandam sapientiam. Scio te in bonam partem @1 €accepturum si negavero. Eo magis promitto et verbum €publicum perire non patior: 'postea noli rogare quod inpe-trare nolueris'. Interdum enim enixe petimus id quod re-€cusaremus si quis offerret. Haec sive levitas est sive vernilitas €punienda est promittendi facilitate. Multa videri volumus €velle sed nolumus. Recitator historiam ingentem attulit þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ß’…minutissime scriptam, artissime plictam, et magna parte €perlecta 'desinam' inquit 'si vultis': adclamatur 'recita, €recita' ab iis qui illum ommutescere illic cupiunt. Saepe €aliud volumus, aliud optamus, et verum ne dis quidem di-cimus, sed dii aut non exaudiunt aut miserentur. Ego me €omissa misericordia vindicabo et tibi ingentem epistulam €inpingam, quam tu si invitus leges, dicito 'ego mihi hoc €contraxi', teque inter illos numera quos uxor magno ducta €ambitu torquet, inter illos quos divitiae per summum ad-€quisitae sudorem male habent, inter illos quos honores nulla €non arte atque opera petiti discruciant, et ceteros malorum €suorum compotes. @@Sed ut omisso principio rem ipsam adgrediar, 'beata' €inquiunt 'vita constat ex actionibus rectis; ad actiones rectas €praecepta perducunt; ergo ad beatam vitam praecepta suffi-€ciunt'. Non semper ad actiones rectas praecepta perducunt, €sed cum obsequens ingenium est; aliquando frustra ad-moventur, si animum opiniones obsident pravae. Deinde €etiam si recte faciunt, nesciunt facere se recte. Non potest €enim quisquam nisi ab initio formatus et tota ratione com- @1 €positus omnis exsequi numeros ut sciat quando oporteat et in €quantum et cum quo et quemadmodum et quare. Non potest €toto animo ad honesta conari, ne constanter quidem aut €libenter, sed respiciet, sed haesitabit. @@'Si honesta' inquit 'actio ex praeceptis venit, ad beatam €vitam praecepta abunde sunt: atqui est illud, ergo et hoc.' €His respondebimus actiones honestas et praeceptis fieri, non €tantum praeceptis. @@'Si aliae' inquit 'artes contentae sunt praeceptis, contenta €erit et sapientia; nam et haec ars vitae est. Atqui guberna-€torem facit ille qui praecipit "sic move gubernaculum, sic €vela summitte, sic secundo vento utere, sic adverso resiste, €sic dubium communemque tibi vindica". Alios quoque arti-€fices praecepta conformant; ergo in hoc idem poterunt arti-fice vivendi.' Omnes istae artes circa instrumenta vitae €occupatae sunt, non circa totam vitam; itaque multa illas €inhibent extrinsecus et inpediunt, spes, cupiditas, timor. At €haec quae artem vitae professa est nulla re quominus se €exerceat vetari potest; discutit enim inpedimenta et iactat €obstantia. Vis scire quam dissimilis sit aliarum artium con-€dicio et huius? in illis excusatius est voluntate peccare quam casu, in hac maxima culpa est sponte delinquere. Quod dico €tale est. Grammaticus non erubescet soloecismo si sciens €fecit, erubescet si nesciens; medicus si deficere aegrum non €intellegit, quantum ad artem magis peccat quam si se intel-€legere dissimulat: at in hac arte vivendi turpior volentium @1 €culpa est. Adice nunc quod artes quoque pleraeque_immo €ex omnibus liberalissimae_habent decreta sua, non tantum €praecepta, sicut medicina; itaque alia est Hippocratis secta, alia Asclepiadis, alia Themisonis. Praeterea nulla ars contem-€plativa sine decretis suis est, quae Graeci vocant dogmata, €nobis vel decreta licet appellare vel scita vel placita; quae et €in geometria et in astronomia invenies. Philosophia autem €et contemplativa est et activa: spectat simul agitque. Erras €enim si tibi illam putas tantum terrestres operas promittere: €altius spirat. 'Totum' inquit 'mundum scrutor nec me intra €contubernium mortale contineo, suadere vobis aut dissuadere €contenta: magna me vocant supraque vos posita. @@@@Nam tibi de summa caeli ratione deumque €@@@@disserere incipiam et rerum primordia pandam, €@@@@unde omnis natura creet res, auctet alatque, €@@@@quoque eadem rursus natura perempta resolvat, €ut ait Lucretius.' Sequitur ergo ut, cum contemplativa sit, habeat decreta sua. Quid quod facienda quoque nemo rite €obibit nisi is cui ratio erit tradita qua in quaque re omnis €officiorum numeros exsequi possit? quos non servabit qui in €rem praecepta acceperit, non in omne. Inbecilla sunt per se €et, ut ita dicam, sine radice quae partibus dantur. Decreta €sunt quae muniant, quae securitatem nostram tranquillita-€temque tueantur, quae totam vitam totamque rerum naturam €simul contineant. Hoc interest inter decreta philosophiae et @1 €praecepta quod inter elementa et membra: haec ex illis de-€pendent, illa et horum causae sunt et omnium. @@'Antiqua' inquit 'sapientia nihil aliud quam facienda ac €vitanda praecepit, et tunc longe meliores erant viri: post-€quam docti prodierunt, boni desunt; simplex enim illa et €aperta virtus in obscuram et sollertem scientiam versa est docemurque disputare, non vivere.' Fuit sine dubio, ut dicitis, €vetus illa sapientia cum maxime nascens rudis non minus quam €ceterae artes quarum in processu subtilitas crevit. Sed ne opus €quidem adhuc erat remediis diligentibus. Nondum in tantum €nequitia surrexerat nec tam late se sparserat: poterant vitiis €simplicibus obstare remedia simplicia. Nunc necesse est tanto €operosiora esse munimenta quanto vehementiora sunt quibus €petimur. @@Medicina quondam paucarum fuit scientia herbarum qui-€bus sisteretur fluens sanguis, vulnera coirent; paulatim deinde €in hanc pervenit tam multiplicem varietatem. Nec est mirum €tunc illam minus negotii habuisse firmis adhuc solidisque €corporibus et facili cibo nec per artem voluptatemque cor-€rupto: qui postquam coepit non ad tollendam sed ad inritan-€dam famem quaeri et inventae sunt mille conditurae quibus €aviditas excitaretur, quae desiderantibus alimenta erant onera sunt plenis. Inde pallor et nervorum vino madentium €tremor et miserabilior ex cruditatibus quam ex fame macies; €inde incerti labantium pedes et semper qualis in ipsa ebrietate €titubatio; inde in totam cutem umor admissus distentusque €venter dum male adsuescit plus capere quam poterat; inde suf-€fusio luridae bilis et decolor vultus tabesque %in se% putrescen-€tium et retorridi digiti articulis obrigescentibus nervorumque @1 €sine sensu iacentium torpor aut palpitatio [corporum] sine intermissione vibrantium. Quid capitis vertigines dicam? €quid oculorum auriumque tormenta et cerebri exaestuantis €verminationes et omnia per quae exoneramur internis ulceri-€bus adfecta? Innumerabilia praeterea febrium genera, alia-€rum impetu saevientium, aliarum tenui peste repentium, €aliarum cum horrore et multa membrorum quassatione venientium? Quid alios referam innumerabiles morbos, sup-€plicia luxuriae? Immunes erant ab istis malis qui nondum se €delicis solverant, qui sibi imperabant, sibi ministrabant. Cor-€pora opere ac vero labore durabant, aut cursu defatigati aut €venatu aut tellure versanda; excipiebat illos cibus qui nisi €esurientibus placere non posset. Itaque nihil opus erat tam €magna medicorum supellectile nec tot ferramentis atque €puxidibus. Simplex erat ex causa simplici valetudo: multos morbos multa fericula fecerunt. Vide quantum rerum per €unam gulam transiturarum permisceat luxuria, terrarum €marisque vastatrix. Necesse est itaque inter se tam diversa €dissideant et hausta male digerantur aliis alio nitentibus. Nec €mirum quod inconstans variusque ex discordi cibo morbus €est et illa ex contrariis naturae partibus in eundem conpulsa €[2ventrem]2 redundant. Inde tam novo aegrotamus genere €quam vivimus. @@Maximus ille medicorum et huius scientiae conditor €feminis nec capillos defluere dixit nec pedes laborare: atqui €et capillis destituuntur et pedibus aegrae sunt. Non mutata @1 €feminarum natura sed victa est; nam cum virorum licentiam €aequaverint, corporum quoque virilium incommoda aequa-runt. Non minus pervigilant, non minus potant, et oleo et €mero viros provocant; aeque invitis ingesta visceribus per os €reddunt et vinum omne vomitu remetiuntur; aeque nivem €rodunt, solacium stomachi aestuantis. Libidine vero ne mari-€bus quidem cedunt: pati natae (di illas deaeque male per-€dant!) adeo perversum commentae genus inpudicitiae viros €ineunt. Quid ergo mirandum est maximum medicorum ac €naturae peritissimum in mendacio prendi, cum tot feminae €podagricae calvaeque sint? Beneficium sexus sui vitiis per-€diderunt et, quia feminam exuerant, damnatae sunt morbis €virilibus. @@Antiqui medici nesciebant dare cibum saepius et vino €fulcire venas cadentis, nesciebant sanguinem mittere et þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ß˜–ƒdiutinam aegrotationem balneo sudoribusque laxare, nescie-€bant crurum vinculo brachiorumque latentem vim et in €medio sedentem ad extrema revocare. Non erat necesse cir-€cumspicere multa auxiliorum genera, cum essent periculorum paucissima. Nunc vero quam longe processerunt mala vale-€tudinis! Has usuras voluptatium pendimus ultra modum €fasque concupitarum. Innumerabiles esse morbos non mira-€beris: cocos numera. Cessat omne studium et liberalia pro-€fessi sine ulla frequentia desertis angulis praesident; in €rhetorum ac philosophorum scholis solitudo est: at quam €celebres culinae sunt, quanta circa nepotum focos [2se]2 iuven-tus premit! Transeo puerorum infelicium greges quos post €transacta convivia aliae cubiculi contumeliae expectant; €transeo agmina exoletorum per nationes coloresque discripta €ut eadem omnibus levitas sit, eadem primae mensura lanu-€ginis, eadem species capillorum, ne quis cui rectior est coma @1 €crispulis misceatur; transeo pistorum turbam, transeo mini-€stratorum per quos signo dato ad inferendam cenam discurri-tur. Di boni, quantum hominum unus venter exercet! Quid? €tu illos boletos, voluptarium venenum, nihil occulti operis €iudicas facere, etiam si praesentanei non fuerunt? Quid? tu €illam aestivam nivem non putas callum iocineribus obducere? €Quid? illa ostrea, inertissimam carnem caeno saginatam, €nihil existimas limosae gravitatis inferre? Quid? illud socio-€rum garum, pretiosam malorum piscium saniem, non credis €urere salsa tabe praecordia? Quid? illa purulenta et quae €tantum non ex ipso igne in os transferuntur iudicas sine noxa €in ipsis visceribus extingui? Quam foedi itaque pestilentes-€que ructus sunt, quantum fastidium sui exhalantibus crapu-lam veterem! scias putrescere sumpta, non concoqui. Memini €fuisse quondam in sermone nobilem patinam in quam quid-€quid apud lautos solet diem ducere properans in damnum €suum popina congesserat: veneriae spondylique et ostrea €eatenus circumcisa qua eduntur intervenientibus distingue-€bantur %echini totam destructique% sine ullis ossibus mulli constraverant. Piget esse iam singula: coguntur in unum €sapores. In cena fit quod fieri debebat in ventre: expecto iam €ut manducata ponantur. Quantulo autem hoc minus est, €testas excerpere atque ossa et dentium opera cocum fungi? €'Gravest luxuriari per singula: omnia semel et in eundem @1 €saporem versa ponantur. Quare ego ad unam rem manum €porrigam? plura veniant simul, multorum ferculorum orna-menta coeant et cohaereant. Sciant protinus hi qui iacta-€tionem ex istis peti et gloriam aiebant non ostendi ista sed €conscientiae dari. Pariter sint quae disponi solent, uno iure €perfusa; nihil intersit; ostrea, echini, spondyli, mulli pertur-€bati concoctique ponantur.' Non esset confusior vomentium cibus. Quomodo ista perplexa sunt, sic ex istis non singulares €morbi nascuntur sed inexplicabiles, diversi, multiformes, €adversus quos et medicina armare se coepit multis generibus, €multis observationibus. €@@Idem tibi de philosophia dico. Fuit aliquando simplicior €inter minora peccantis et levi quoque cura remediabiles: €adversus tantam morum eversionem omnia conanda sunt. Et utinam sic denique lues ista vincatur! Non privatim solum €sed publice furimus. Homicidia conpescimus et singulas €caedes: quid bella et occisarum gentium gloriosum scelus? €Non avaritia, non crudelitas modum novit. Et ista quamdiu €furtim et a singulis fiunt minus noxia minusque monstrosa €sunt: ex senatus consultis plebisque scitis saeva exercentur et publice iubentur vetata privatim. Quae clam commissa capite €luerent, tum quia paludati fecere laudamus. Non pudet €homines, mitissimum genus, gaudere sanguine alterno et €bella gerere gerendaque liberis tradere, cum inter se etiam mutis ac feris pax sit. Adversus tam potentem explicitumque €late furorem operosior philosophia facta est et tantum sibi €virium sumpsit quantum iis adversus quae parabatur acces- @1 €serat. Expeditum erat obiurgare indulgentis mero et petentis €delicatiorem cibum, non erat animus ad frugalitatem magna €vi reducendus a qua paullum discesserat: @@@@nunc manibus rapidis opus est, nunc arte magistra. €Voluptas ex omni quaeritur. Nullum intra se manet vitium: €in avaritiam luxuria praeceps est. Honesti oblivio invasit; €nihil turpest cuius placet pretium. Homo, sacra res homini, €iam per lusum ac iocum occiditur et quem erudiri ad in-€ferenda accipiendaque vulnera nefas erat, is iam nudus iner-€misque producitur satisque spectaculi ex homine mors est. In hac ergo morum perversitate desideratur solito vehemen-€tius aliquid quod mala inveterata discutiat: decretis agendum €est ut revellatur penitus falsorum recepta persuasio. His si ad-€iunxerimus praecepta, consolationes, adhortationes, poterunt valere: per se inefficaces sunt. Si volumus habere obligatos €et malis quibus iam tenentur avellere, discant quid malum, €quid bonum sit, sciant omnia praeter virtutem mutare no-€men, modo mala fieri, modo bona. Quemadmodum primum €militiae vinculum est religio et signorum amor et deserendi €nefas, tunc deinde facile cetera exiguntur mandanturque €iusiurandum adactis, ita in iis quos velis ad beatam vitam €perducere prima fundamenta iacienda sunt et insinuanda €virtus. Huius quadam superstitione teneantur, hanc ament; €cum hac vivere velint, sine hac nolint. @@'Quid ergo? non quidam sine institutione subtili evaserunt @1 €probi magnosque profectus adsecuti sunt dum nudis tantum €praeceptis obsequuntur?' Fateor, sed felix illis ingenium fuit €et salutaria in transitu rapuit. Nam ut dii immortales nullam €didicere virtutem cum omni editi et pars naturae eorum est €bonos esse, ita quidam ex hominibus egregiam sortiti in-€dolem in ea quae tradi solent perveniunt sine longo magi-€sterio et honesta conplexi sunt cum primum audiere; unde €ista tam rapacia virtutis ingenia vel ex se fertilia. At illis aut €hebetibus et obtusis aut mala consuetudine obsessis diu robigo animorum effricanda est. Ceterum, ut illos in bonum €pronos citius educit ad summa, et hos inbecilliores adiuvabit €malisque opinionibus extrahet qui illis philosophiae placita €tradiderit; quae quam sint necessaria sic licet videas. Quae-€dam insident nobis quae nos ad alia pigros, ad alia temerarios €faciunt; nec haec audacia reprimi potest nec illa inertia €suscitari nisi causae eorum eximuntur, falsa admiratio et falsa €formido. Haec nos quamdiu possident, dicas licet 'hoc patri €praestare debes, hoc liberis, hoc amicis, hoc hospitibus': €temptantem avaritia retinebit. Sciet pro patria pugnandum €esse, dissuadebit timor; sciet pro amicis desudandum esse €ad extremum usque sudorem, sed deliciae vetabunt; sciet in €uxore gravissimum esse genus iniuriae paelicem, sed illum libido in contraria inpinget. Nihil ergo proderit dare praece-€pta nisi prius amoveris obstatura praeceptis, non magis quam €proderit arma in conspectu posuisse propiusque admovisse €nisi usurae manus expediuntur. Ut ad praecepta quae damus @1 possit animus ire, solvendus est. Putemus aliquem facere €quod oportet: non faciet adsidue, non faciet aequaliter; €nesciet enim quare faciat. Aliqua vel casu vel exercitatione €exibunt recta, sed non erit in manu regula ad quam exigantur, €cui credat recta esse quae fecit. Non promittet se talem in €perpetuum qui bonus casu est. @@Deinde praestabunt tibi fortasse praecepta ut quod opor-€tet faciat, non praestabunt ut quemadmodum oportet; si €hoc non praestant, ad virtutem non perducunt. Faciet quod €oportet monitus, concedo; sed id parum est, quoniam quidem non in facto laus est sed in eo quemadmodum fiat. Quid est €cena sumptuosa flagitiosius et equestrem censum consu-€mente? quid tam dignum censoria nota, si quis, ut isti gane-€ones loquuntur, sibi hoc et genio suo praestet? et deciens €tamen sestertio aditiales cenae frugalissimis viris constiterunt. €Eadem res, si gulae datur, turpis est, si honori, reprensionem effugit; non enim luxuria sed inpensa sollemnis est. Mullum €ingentis formae_quare autem non pondus adicio et aliquo-€rum gulam inrito? quattuor pondo et selibram fuisse aiebant_ €Tiberius Caesar missum sibi cum in macellum deferri et þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ß˜ª…venire iussisset, 'amici,' inquit 'omnia me fallunt nisi istum €mullum aut Apicius emerit aut P. Octavius'. Ultra spem illi €coniectura processit: liciti sunt, vicit Octavius et ingentem €consecutus est inter suos gloriam, cum quinque sestertiis €emisset piscem quem Caesar vendiderat, ne Apicius quidem @1 €emerat. Numerare tantum Octavio fuit turpe, non illi qui €emerat ut Tiberio mitteret, quamquam illum quoque repren-€derim: admiratus est rem qua putavit Caesarem dignum. Amico aliquis aegro adsidet: probamus. At hoc hereditatis €causa facit: vultur est, cadaver expectat. Eadem aut turpia €sunt aut honesta: refert quare aut quemadmodum fiant. €Omnia autem honeste fient si honesto nos addixerimus idque €unum in rebus humanis bonum iudicarimus quaeque ex eo sunt; cetera in diem bona sunt. Ergo infigi debet persuasio €ad totam pertinens vitam: hoc est quod decretum voco. €Qualis haec persuasio fuerit, talia erunt quae agentur, quae €cogitabuntur; qualia autem haec fuerint, talis vita erit. In particulas suasisse totum ordinanti parum est. M. Brutus in €eo libro quem $PERI\ KAQH/KONTOS& inscripsit dat multa praecepta €et parentibus et liberis et fratribus: haec nemo faciet quemad-€modum debet nisi habuerit quo referat. Proponamus oportet €finem summi boni ad quem nitamur, ad quem omne factum €nostrum dictumque respiciat; veluti navigantibus ad aliquod sidus derigendus est cursus. Vita sine proposito vaga est; €quod si utique proponendum est, incipiunt necessaria esse €decreta. Illud, ut puto, concedes, nihil esse turpius dubio et €incerto ac timide pedem referente. Hoc in omnibus rebus €accidet nobis nisi eximuntur quae reprendunt animos et €detinent et ire conarique totos vetant. @1 @@Quomodo sint dii colendi solet praecipi. Accendere aliquem €lucernas sabbatis prohibeamus, quoniam nec lumine dii egent €et ne homines quidem delectantur fuligine. Vetemus saluta-€tionibus matutinis fungi et foribus adsidere templorum: €humana ambitio istis officiis capitur, deum colit qui novit. €Vetemus lintea et strigiles Iovi ferre et speculum tenere €Iunoni: non quaerit ministros deus. Quidni? ipse humano generi ministrat, ubique et omnibus praesto est. Audiat licet €quem modum servare in sacrificiis debeat, quam procul €resilire a molestis superstitionibus, numquam satis profectum €erit nisi qualem debet deum mente conceperit, omnia haben-tem, omnia tribuentem, beneficum gratis. Quae causa est dis €bene faciendi? natura. Errat si quis illos putat nocere nolle: €non possunt. Nec accipere iniuriam queunt nec facere; €laedere etenim laedique coniunctum est. Summa illa ac €pulcherrima omnium natura quos periculo exemit ne peri-culosos quidem fecit. Primus est deorum cultus deos credere; €deinde reddere illis maiestatem suam, reddere bonitatem sine €qua nulla maiestas est; scire illos esse qui praesident mundo, €qui universa vi sua temperant, qui humani generis tutelam €gerunt interdum incuriosi singulorum. Hi nec dant malum €nec habent; ceterum castigant quosdam et coercent et €inrogant poenas et aliquando specie boni puniunt. Vis deos €propitiare? bonus esto. Satis illos coluit quisquis imitatus est. @@Ecce altera quaestio, quomodo hominibus sit utendum. €Quid agimus? quae damus praecepta? Ut parcamus sanguini €humano? quantulum est ei non nocere cui debeas prodesse! €Magna scilicet laus est si homo mansuetus homini est. Prae- @1 €cipiemus ut naufrago manum porrigat, erranti viam monstret, €cum esuriente panem suum dividat? Quare omnia quae €praestanda ac vitanda sunt dicam? cum possim breviter hanc illi formulam humani offici tradere: omne hoc quod vides, €quo divina atque humana conclusa sunt, unum est; membra €sumus corporis magni. Natura nos cognatos edidit, cum ex €isdem et in eadem gigneret; haec nobis amorem indidit €mutuum et sociabiles fecit. Illa aequum iustumque com-€posuit; ex illius constitutione miserius est nocere quam laedi; ex illius imperio paratae sint iuvandis manus. Ille €versus et in pectore et in ore sit: €@@@@homo sum, humani nihil a me alienum puto. €Habeamus in commune: [2in commune]2 nati sumus. Societas €nostra lapidum fornicationi simillima est, quae, casura nisi €in vicem obstarent, hoc ipso sustinetur. @@Post deos hominesque dispiciamus quomodo rebus sit €utendum. In supervacuum praecepta iactabimus nisi illud €praecesserit, qualem de quacumque re habere debeamus €opinionem, de paupertate, de divitiis, de gloria, de ignominia, €de patria, de exilio. Aestimemus singula fama remota et €quaeramus quid sint, non quid vocentur. @@Ad virtutes transeamus. Praecipiet aliquis ut prudentiam €magni aestimemus, ut fortitudinem conplectamur, iustitiam, €si fieri potest, propius etiam quam ceteras nobis adplicemus; €sed nil aget si ignoramus quid sit virtus, una sit an plures, €separatae an innexae, an qui unam habet et ceteras habeat, quo inter se differant. Non est necesse fabro de fabrica @1 €quaerere quod eius initium, quis usus sit, non magis quam €pantomimo de arte saltandi: omnes istae artes se sciunt, nihil €deest; non enim ad totam pertinent vitam. Virtus et aliorum €scientia est et sui; discendum de ipsa est ut ipsa discatur. Actio recta non erit nisi recta fuerit voluntas; ab hac enim €est actio. Rursus voluntas non erit recta nisi habitus animi €rectus fuerit; ab hoc enim est voluntas. Habitus porro animi €non erit in optimo nisi totius vitae leges perceperit et quid de €quoque iudicandum sit exegerit, nisi res ad verum redegerit. €Non contingit tranquillitas nisi inmutabile certumque iudi-€cium adeptis: ceteri decidunt subinde et reponuntur et inter missa adpetitaque alternis fluctuantur. Causa his quae iacta-€tionis est? quod nihil liquet incertissimo regimine utentibus, €fama. Si vis eadem semper velle, vera oportet velis. Ad verum €sine decretis non pervenitur: continent vitam. Bona et mala, €honesta et turpia, iusta et iniusta, pia et impia, virtutes €ususque virtutum, rerum commodarum possessio, existimatio €ac dignitas, valetudo, vires, forma, sagacitas sensuum_haec €omnia aestimatorem desiderant. Scire liceat quanti quidque in censum deferendum sit. Falleris enim et pluris quaedam €quam sunt putas, adeoque falleris ut quae maxima inter nos €habentur_divitiae, gratia, potentia_sestertio nummo aesti-€manda sint. Hoc nescies nisi constitutionem ipsam qua ista €inter se aestimantur inspexeris. Quemadmodum folia per se €virere non possunt, ramum desiderant cui inhaereant, ex quo @1 €trahant sucum, sic ista praecepta, si sola sunt, marcent; €infigi volunt sectae. @@Praeterea non intellegunt hi qui decreta tollunt eo ipso €confirmari illa quo tolluntur. Quid enim dicunt? praeceptis €vitam satis explicari, supervacua esse decreta sapientiae [id €est dogmata]. Atqui hoc ipsum quod dicunt decretum est tam €mehercules quam si nunc ego dicerem recedendum a prae-€ceptis velut supervacuis, utendum esse decretis, in haec sola €studium conferendum; hoc ipso quo negarem curanda esse praecepta praeciperem. Quaedam admonitionem in philo-€sophia desiderant, quaedam probationem et quidem multam, €quia involuta sunt vixque summa diligentia ac summa sub-€tilitate aperiuntur. Si probationes [2necessariae sunt]2, neces-€saria sunt et decreta quae veritatem argumentis colligunt. €Quaedam aperta sunt, quaedam obscura: aperta quae sensu €conprehenduntur, quae memoria; obscura quae extra haec €sunt. Ratio autem non impletur manifestis: maior eius pars €pulchriorque in occultis est. Occulta probationem exigunt, €probatio non sine decretis est; necessaria ergo decreta sunt. Quae res communem sensum facit, eadem perfectum, certa €rerum persuasio; sine qua si omnia in animo natant, necessaria sunt decreta quae dant animis inflexibile iudicium. Denique €cum monemus aliquem ut amicum eodem habeat loco quo €se, ut ex inimico cogitet fieri posse amicum, in illo amorem €incitet, in hoc odium moderetur, adicimus 'iustum est, €honestum'. Iustum autem honestumque decretorum no- @1 €strorum continet ratio; ergo haec necessaria est, sine qua nec illa sunt. Sed utrumque iungamus; namque et sine radice €inutiles rami sunt et ipsae radices iis quae genuere adiuvantur. þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ß˜ÀƒQuantum utilitatis manus habeant nescire nulli licet, aperte €iuvant: cor illud, quo manus vivunt, ex quo impetum sumunt, €quo moventur, latet. Idem dicere de praeceptis possum: €aperta sunt, decreta vero sapientiae in abdito. Sicut sanctiora €sacrorum tantum initiati sciunt, ita in philosophia arcana €illa admissis receptisque in sacra ostenduntur; at praecepta €et alia eiusmodi profanis quoque nota sunt. @@Posidonius non tantum praeceptionem (nihil enim nos €hoc verbo uti prohibet) sed etiam suasionem et consolationem €et exhortationem necessariam iudicat; his adicit causarum €inquisitionem, aetiologian quam quare nos dicere non audea-€mus, cum grammatici, custodes Latini sermonis, suo iure €ita appellent, non video. Ait utilem futuram et descriptionem €cuiusque virtutis; hanc Posidonius 'ethologian' vocat, quidam €'characterismon' appellant, signa cuiusque virtutis ac vitii €et notas reddentem, quibus inter se similia discriminentur. Haec res eandem vim habet quam praecipere; nam qui prae-€cipit dicit 'illa facies si voles temperans esse', qui describit €ait 'temperans est qui illa facit, qui illis abstinet'. Quaeris €quid intersit? alter praecepta virtutis dat, alter exemplar. €Descriptiones has et, ut publicanorum utar verbo, iconismos €ex usu esse confiteor: proponamus laudanda, invenietur imitator. Putas utile dari tibi argumenta per quae intellegas €nobilem equum, ne fallaris empturus, ne operam perdas in €ignavo? Quanto hoc utilius est excellentis animi notas nosse, €quas ex alio in se transferre permittitur. @1 @@@@Continuo pecoris generosi pullus in arvis €@@@@altius ingreditur et mollia crura reponit; €@@@@primus et ire viam et fluvios temptare minantis €@@@@audet et ignoto sese committere ponti, €@@@@nec vanos horret strepitus. Illi ardua cervix €@@@@argutumque caput, brevis alvus obesaque terga, €@@@@luxuriatque toris animosum pectus . . . €@@@@. . . Tum, si qua sonum procul arma dederunt, €@@@@stare loco nescit, micat auribus et tremit artus, €@@@@conlectumque premens volvit sub naribus ignem. Dum aliud agit, Vergilius noster descripsit virum fortem: €ego certe non aliam imaginem magno viro dederim. Si mihi €M. Cato exprimendus [2sit]2 inter fragores bellorum civilium €inpavidus et primus incessens admotos iam exercitus Alpibus €civilique se bello ferens obvium, non alium illi adsignaverim vultum, non alium habitum. Altius certe nemo ingredi potuit €quam qui simul contra Caesarem Pompeiumque se sustulit et €aliis Caesareanas opes, aliis Pompeianas [tibi] foventibus €utrumque provocavit ostenditque aliquas esse et rei publicae €partes. Nam parum est in Catone dicere 'nec vanos horret €strepitus'. Quidni? cum veros vicinosque non horreat, cum €contra decem legiones et Gallica auxilia et mixta barbarica €arma civilibus vocem liberam mittat et rem publicam horte-€tur ne pro libertate decidat, sed omnia experiatur, honestius in servitutem casura quam itura. Quantum in illo vigoris ac €spiritus, quantum in publica trepidatione fiduciaest! Scit se @1 €unum esse de cuius statu non agatur; non enim quaeri €an liber Cato, sed an inter liberos sit: inde periculorum €gladiorumque contemptus. Libet admirantem invictam con-€stantiam viri inter publicas ruinas non labantis dicere 'luxu-€riatque toris animosum pectus'. @@Proderit non tantum quales esse soleant boni viri dicere €formamque eorum et liniamenta deducere sed quales fuerint €narrare et exponere, Catonis illud ultimum ac fortissimum €vulnus per quod libertas emisit animam, Laeli sapientiam et €cum suo Scipione concordiam, alterius Catonis domi forisque €egregia facta, Tuberonis ligneos lectos, cum in publicum €sterneret, haedinasque pro stragulis pelles et ante ipsius €Iovis cellam adposita conviviis vasa fictilia. Quid aliud pau-€pertatem in Capitolio consecrare? Ut nullum aliud factum €eius habeam quo illum Catonibus inseram, hoc parum credi-mus? censura fuit illa, non cena. O quam ignorant homines €cupidi gloriae quid illa sit aut quemadmodum petenda! Illo €die populus Romanus multorum supellectilem spectavit, €unius miratus est. Omnium illorum aurum argentumque €fractum est et [in] milliens conflatum, at omnibus saeculis €Tuberonis fictilia durabunt. Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER SEXTVS DECIMVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Tamen tu indignaris aliquid aut quereris et non intellegis €nihil esse in istis mali nisi hoc unum quod indignaris et €quereris? Si me interrogas, nihil puto viro miserum nisi €aliquid esse in rerum natura quod putet miserum. Non feram €me quo die aliquid ferre non potero. Male valeo: pars fati est. €Familia decubuit, fenus offendit, domus crepuit, damna, €vulnera, labores, metus incucurrerunt: solet fieri. Hoc parum est: debuit fieri. Decernuntur ista, non accidunt. Si quid €credis mihi, intimos adfectus meos tibi cum maxime detego: €in omnibus quae adversa videntur et dura sic formatus sum: €non pareo deo sed adsentior; ex animo illum, non quia necesse €est, sequor. Nihil umquam mihi incidet quod tristis excipiam, €quod malo vultu; nullum tributum invitus conferam. Omnia €autem ad quae gemimus, quae expavescimus, tributa vitae €sunt: horum, mi Lucili, nec speraveris immunitatem nec petieris. Vesicae te dolor inquietavit, epistulae venerunt €parum dulces, detrimenta continua_propius accedam, de €capite timuisti. Quid, tu nesciebas haec te optare cum optares €senectutem? Omnia ista in longa vita sunt, quomodo in longa via et pulvis et lutum et pluvia. 'Sed volebam vivere, €carere tamen incommodis omnibus.' Tam effeminata vox €virum dedecet. Videris quemadmodum hoc votum meum €excipias; ego illud magno animo, non tantum bono facio: €neque di neque deae faciant ut te fortuna in delicis habeat. Ipse te interroga, si quis potestatem tibi deus faciat, utrum @1 €velis vivere in macello an in castris. Atqui vivere, Lucili, €militare est. Itaque hi qui iactantur et per operosa atque €ardua sursum ac deorsum eunt et expeditiones periculosis-€simas obeunt fortes viri sunt primoresque castrorum; isti €quos putida quies aliis laborantibus molliter habet turturil-€lae sunt, tuti contumeliae causa. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Erras, mi Lucili, si existimas nostri saeculi esse vitium €luxuriam et neglegentiam boni moris et alia quae obiecit suis €quisque temporibus: hominum sunt ista, non temporum. €Nulla aetas vacavit a culpa; et si aestimare licentiam cuiusque €saeculi incipias, pudet dicere, numquam apertius quam coram Catone peccatum est. Credat aliquis pecuniam esse versatam €in eo iudicio in quo reus erat P. Clodius ob id adulterium €quod cum Caesaris uxore in operto commiserat, violatis €religionibus eius sacrificii quod 'pro populo' fieri dicitur, sic €summotis extra consaeptum omnibus viris ut picturae quo-€que masculorum animalium contegantur? Atqui dati iudici-€bus nummi sunt et, quod hac etiamnunc pactione turpius €est, stupra insuper matronarum et adulescentulorum nobi-lium stilari loco exacta sunt. Minus crimine quam absolutione €peccatum est: adulterii reus adulteria divisit nec ante fuit de €salute securus quam similes sui iudices suos reddidit. Haec in €eo iudicio facta sunt in quo, si nihil aliud, Cato testimonium €dixerat. Ipsa ponam verba Ciceronis, quia res fidem excedit. @1 [&7Ciceronis epistvlarum ad Atticvm liber primvs&] 'Accer-€sivit ad se, promisit, intercessit, dedit. Iam vero (o di boni, €rem perditam!) etiam noctes certarum mulierum atque €adulescentulorum nobilium introductiones nonnullis iudici-bus pro mercedis cumulo fuerunt.' Non vacat de pretio queri, €plus in accessionibus fuit. 'Vis severi illius uxorem? dabo €illam. Vis divitis huius? tibi praestabo concubitum. Adulte-€rium nisi feceris, damna. Illa formonsa quam desideras veniet. €Illius tibi noctem promitto nec differo; intra comperendi-€nationem fides promissi mei extabit.' Plus est distribuere €adulteria quam facere; hoc vero matribus familiae denuntiare est. Hi iudices Clodiani a senatu petierant praesidium, quod €non erat nisi damnaturis necessarium, et inpetraverant; €itaque eleganter illis Catulus absoluto reo 'quid vos' inquit €'praesidium a nobis petebatis? an ne nummi vobis eriperen-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨á–…tur?' Inter hos tamen iocos inpune tulit ante iudicium adul-€ter, in iudicio leno, qui damnationem peius effugit quam meruit. Quicquam fuisse corruptius illis moribus credis qui-€bus libido non sacris inhiberi, non iudici=s poterat, quibus in €ea ipsa quaestione quae extra ordinem senatusconsulto exer-€cebatur plus quam quaerebatur admissum est? Quaerebatur €an post adulterium aliquis posset tutus esse: apparuit sine €adulterio tutum esse non posse. @@Hoc inter Pompeium et Caesarem, inter Ciceronem Cato-€nemque commissum est, Catonem inquam illum quo sedente @1 €populus negatur permisisse sibi postulare Florales iocos €nudandarum meretricum, si credis spectasse tunc severius €homines quam iudicasse. Et fient et facta sunt ista, et licentia €urbium aliquando disciplina metuque, numquam sponte con-sidet. Non est itaque quod credas nos plurimum libidini €permisisse, legibus minimum; longe enim frugalior haec €iuventus est quam illa, cum reus adulterium apud iudices €negaret, iudices apud reum confiterentur, cum stuprum €committeretur rei iudicandae causa, cum Clodius, isdem €vitiis gratiosus quibus nocens, conciliaturas exerceret in ipsa €causae dictione. Credat hoc quisquam? qui damnabatur uno €adulterio absolutus est multis. @@Omne tempus Clodios, non omne Catones feret. Ad €deteriora faciles sumus, quia nec dux potest nec comes deesse, €et res ipsa etiam sine duce, sine comite procedit. Non pronum €est tantum ad vitia sed praeceps, et, quod plerosque inemen-€dabiles facit, omnium aliarum artium peccata artificibus €pudori sunt offenduntque deerrantem, vitae peccata dele-ctant. Non gaudet navigio gubernator everso, non gaudet €aegro medicus elato, non gaudet orator si patroni culpa reus €cecidit, at contra omnibus crimen suum voluptati est: laeta-€tur ille adulterio in quod inritatus est ipsa difficultate; laeta-€tur ille circumscriptione furtoque, nec ante illi culpa quam €culpae fortuna displicuit. Id prava consuetudine evenit. Alioquin, ut scias subesse animis etiam in pessima abductis €boni sensum nec ignorari turpe sed neglegi, omnes peccata €dissimulant et, quamvis feliciter cesserint, fructu illorum €utuntur, ipsa subducunt. At bona conscientia prodire vult et conspici: ipsas nequitia tenebras timet. Eleganter itaque @1 €ab Epicuro dictum puto: 'potest nocenti contingere ut lateat, €latendi fides non potest', aut si hoc modo melius hunc expli-€cari posse iudicas sensum: 'ideo non prodest latere peccanti-€bus quia latendi etiam si felicitatem habent, fiduciam non €habent'. Ita est, tuta scelera esse possunt, [2secura esse non possunt]2. Hoc ego repugnare sectae nostrae si sic expediatur €non iudico. Quare? quia prima illa et maxima peccantium €est poena peccasse, nec ullum scelus, licet illud fortuna exor-€net muneribus suis, licet tueatur ac vindicet, inpunitum est, €quoniam sceleris in scelere supplicium est. Sed nihilominus €et hae illam secundae poenae premunt ac sequuntur, timere €semper et expavescere et securitati diffidere. Quare ego hoc €supplicio nequitiam liberem? quare non semper illam in suspenso relinquam? Illic dissentiamus cum Epicuro ubi €dicit nihil iustum esse natura et crimina vitanda esse quia €vitari metus non posse: hic consentiamus, mala facinora €conscientia flagellari et plurimum illi tormentorum esse eo €quod perpetua illam sollicitudo urget ac verberat, quod spon-€soribus securitatis suae non potest credere. Hoc enim ipsum €argumentum est, Epicure, natura nos a scelere abhorrere, quod nulli non etiam inter tuta timor est. Multos fortuna €liberat poena, metu neminem. Quare nisi quia infixa nobis €eius rei aversatio est quam natura damnavit? Ideo numquam €fides latendi fit etiam latentibus quia coarguit illos conscien-€tia et ipsos sibi ostendit. Proprium autem est nocentium tre-€pidare. Male de nobis actum erat, quod multa scelera legem €et vindicem effugiunt et scripta supplicia, nisi illa naturalia @1 €et gravia de praesentibus solverent et in locum patientiae €timor cederet. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Numquam credideris felicem quemquam ex felicitate €suspensum. Fragilibus innititur qui adventicio laetus est: €exibit gaudium quod intravit. At illud ex se ortum fidele €firmumque est et crescit et ad extremum usque prosequitur: €cetera quorum admiratio est vulgo in diem bona sunt. 'Quid €ergo? non usui ac voluptati esse possunt?' Quis negat? sed ita si illa ex nobis pendent, non ex illis nos. Omnia quae €fortuna intuetur ita fructifera ac iucunda fiunt si qui habet €illa se quoque habet nec in rerum suarum potestate est. €Errant enim, Lucili, qui aut boni aliquid nobis aut mali iudi-€cant tribuere fortunam: materiam dat bonorum ac malorum €et initia rerum apud nos in malum bonumve exiturarum. €Valentior enim omni fortuna animus est et in utramque €partem ipse res suas ducit beataeque ac miserae vitae sibi causa est. Malus omnia in malum vertit, etiam quae cum €specie optimi venerant: rectus atque integer corrigit prava €fortunae et dura atque aspera ferendi scientia mollit, idem-€que et secunda grate excipit modesteque et adversa constan-€ter ac fortiter. Qui licet prudens sit, licet exacto faciat cuncta €iudicio, licet nihil supra vires suas temptet, non continget €illi bonum illud integrum et extra minas positum nisi certus adversus incerta est. Sive alios observare volueris (liberius €enim inter aliena iudicium est) sive te ipsum favore seposito, €et senties hoc et confiteberis, nihil ex his optabilibus et caris @1 €utile esse nisi te contra levitatem casus rerumque casum €sequentium instruxeris, nisi illud frequenter et sine querella €inter singula damna dixeris: €@@@@dis aliter visum est. @@Immo mehercules, ut carmen fortius ac iustius petam quo €animum tuum magis fulcias, hoc dicito quotiens aliquid aliter €quam cogitabas evenerit: 'di melius'. Sic composito nihil acci-€det. Sic autem componetur si quid humanarum rerum varietas €possit cogitaverit antequam senserit, si et liberos et coniugem €et patrimonium sic habuerit tamquam non utique semper €habiturus et tamquam non futurus ob hoc miserior si habere desierit. Calamitosus est animus futuri anxius et ante miserias €miser, qui sollicitus est ut ea quibus delectatur ad extremum €usque permaneant; nullo enim tempore conquiescet et ex-€pectatione venturi praesentia, quibus frui poterat, amittet. €In aequo est autem amissae rei [2dolor]2 et timor amittendae. Nec ideo praecipio tibi neglegentiam. Tu vero metuenda €declina; quidquid consilio prospici potest prospice; quod-€cumque laesurum est multo ante quam accidat speculare €et averte. In hoc ipsum tibi plurimum conferet fiducia et €ad tolerandum omne obfirmata mens. Potest fortunam cavere €qui potest ferre; certe in tranquillo non tumultuatur. Nihil €est nec miserius nec stultius quam praetimere: quae ista dementia est malum suum antecedere? Denique, ut breviter €includam quod sentio et istos satagios ac sibi molestos €describam tibi, tam intemperantes in ipsis miseriis sunt quam €ante illas. Plus dolet quam necesse est qui ante dolet quam €necesse est; eadem enim infirmitate dolorem non aestimat @1 €qua non expectat; eadem intemperantia fingit sibi perpetuam €felicitatem suam, fingit crescere debere quaecumque con-€tigerunt, non tantum durare, et oblitus huius petauri quo €humana iactantur sibi uni fortuitorum constantiam spondet. Egregie itaque videtur mihi Metrodorus dixisse in ea epistula €qua sororem amisso optimae indolis filio adloquitur: 'mortale €est omne mortalium bonum'. De his loquitur bonis ad quae €concurritur; nam illud verum bonum non moritur, certum €est sempiternumque, sapientia et virtus; hoc unum contingit inmortale mortalibus. Ceterum tam inprobi sunt tamque €obliti quo eant, quo illos singuli dies trudant, ut mirentur €aliquid ipsos amittere, amissuri uno die omnia. Quidquid €est cui dominus inscriberis apud te est, tuum non est; nihil €firmum infirmo, nihil fragili aeternum et invictum est. Tam €necesse est perire quam perdere et hoc ipsum, si intellegimus, €solacium est. Aequo animo perde: pereundum est. @@Quid ergo adversus has amissiones auxili invenimus? hoc, þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨â˜‹‚ut memoria teneamus amissa nec cum ipsis fructum excidere €patiamur quem ex illis percepimus. Habere eripitur, habuisse €numquam. Peringratus est qui, cum amisit, pro accepto nihil €debet. Rem nobis eripit casus, usum fructumque apud nos relinquit, quem nos iniquitate desiderii perdidimus. Dic tibi €'ex istis quae terribilia videntur nihil est invictum'. Singula €vicere iam multi, ignem Mucius, crucem Regulus, venenum €Socrates, exilium Rutilius, mortem ferro adactam Cato: et nos vincamus aliquid. Rursus ista quae ut speciosa et felicia €trahunt vulgum a multis et saepe contempta sunt. Fabricius @1 €divitias imperator reiecit, censor notavit; Tubero pauperta-€tem et se dignam et Capitolio iudicavit, cum fictilibus in €publica cena usus ostendit debere iis hominem esse conten-€tum quibus di etiamnunc uterentur. Honores reppulit pa-€ter Sextius, qui ita natus ut rem publicam deberet capessere, €latum clavum divo Iulio dante non recepit; intellegebat €enim quod dari posset et eripi posse. Nos quoque aliquid et ipsi faciamus animose; simus inter exempla. Quare defecimus? €quare desperamus? Quidquid fieri potuit potest, nos modo €purgemus animum sequamurque naturam, a qua aberranti €cupiendum timendumque est et fortuitis serviendum. Licet €reverti in viam, licet in integrum restitui: restituamur, ut €possimus dolores quocumque modo corpus invaserint per-€ferre et fortunae dicere 'cum viro tibi negotium est: quaere €quem vincas'. @@* * * His sermonibus et his similibus lenitur illa vis €ulceris, quam opto mehercules mitigari et aut sanari aut €stare et cum ipso senescere. Sed securus de illo sum: de €nostro damno agitur, quibus senex egregius eripitur. Nam €ipse vitae plenus est, cui adici nihil desiderat sua causa sed eorum quibus utilis est. Liberaliter facit quod vivit. Alius €iam hos cruciatus finisset: hic tam turpe putat mortem fugere €quam ad mortem confugere. 'Quid ergo? non si suadebit €res exibit?' Quidni exeat, si nemo iam uti eo poterit, si nihil aliud quam dolori operam dabit? Hoc est, mi Lucili, philo-€sophiam in opere discere et ad verum exerceri, videre quid €homo prudens animi habeat contra mortem, contra dolorem, €cum illa accedat, hic premat; quid faciendum sit a faciente discendum est. Adhuc argumentis actum est an posset aliqui @1 €dolori resistere, an mors magnos quoque animos admota €summittere. Quid opus est verbis? in rem praesentem eamus: €nec mors illum contra dolorem facit fortiorem nec dolor €contra mortem. Contra utrumque sibi fidit nec spe mortis €patienter dolet nec taedio doloris libenter moritur: hunc €fert, illam expectat. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Epistulam quam scripsi Marullo cum filium parvulum €amisisset et diceretur molliter ferre misi tibi, in qua non sum €solitum morem secutus nec putavi leniter illum debere €tractari, cum obiurgatione esset quam solacio dignior. Ad-€flicto enim et magnum vulnus male ferenti paulisper ceden-€dum est; exsatiet se aut certe primum impetum effundat: hi qui sibi lugere sumpserunt protinus castigentur et di-€scant quasdam etiam lacrimarum ineptias esse. €@@'Solacia expectas? convicia accipe. Tam molliter tu fers €mortem filii? quid faceres si amicum perdidisses? Decessit filius incertae spei, parvulus; pusillum temporis peri=t. Causas €doloris conquirimus et de fortuna etiam inique queri volu-€mus, quasi non sit iustas querendi causas praebitura: at me-€hercules satis mihi iam videbaris animi habere etiam adversus €solida mala, nedum ad istas umbras malorum quibus in-€gemescunt homines moris causa. Quod damnorum omnium €maximum est, si amicum perdidisses, danda opera erat ut €magis gauderes quod habueras quam maereres quod amiseras. Sed plerique non conputant quanta perceperint, quantum @1 €gavisi sint. Hoc habet inter reliqua mali dolor iste: non super-€vacuus tantum sed ingratus est. Ergo quod habuisti talem €amicum, peri=t opera? Tot annis, tanta coniunctione vitae, €tam familiari studiorum societate nil actum est? Cum amico €effers amicitiam? Et quid doles amisisse, si habuisse non pro-€dest? Mihi crede, magna pars ex iis quos amavimus, licet €ipsos casus abstulerit, apud nos manet; nostrum est quod €praeteri=t tempus nec quicquam est loco tutiore quam quod fuit. Ingrati adversus percepta spe futuri sumus, quasi non €quod futurum est, si modo successerit nobis, cito in praeterita €transiturum sit. Anguste fructus rerum determinat qui €tantum praesentibus laetus est: et futura et praeterita dele-€ctant, haec expectatione, illa memoria, sed alterum pendet et €non fieri potest, alterum non potest non fuisse. Quis ergo €furor est certissimo excidere? Adquiescamus iis quae iam €hausimus, si modo non perforato animo hauriebamus et €transmittente quidquid acceperat. @@'Innumerabilia sunt exempla eorum qui liberos iuvenes €sine lacrimis extulerint, qui in senatum aut in aliquod publi-€cum officium a rogo redierint et statim aliud egerint. Nec €inmerito; nam primum supervacuum est dolere si nihil €dolendo proficias; deinde iniquum est queri de eo quod uni €accidit, omnibus restat; deinde desiderii stulta conquestio €est, ubi minimum interest inter amissum et desiderantem. €Eo itaque aequiore animo esse debemus quod quos amisimus sequimur. Respice celeritatem rapidissimi temporis, cogita €brevitatem huius spatii per quod citatissimi currimus, ob-€serva hunc comitatum generis humani eodem tendentis, €minimis intervallis distinctum etiam ubi maxima videntur: €quem putas perisse praemissus est. Quid autem dementius @1 €quam, cum idem tibi iter emetiendum sit, flere eum qui ante-cessit? Flet aliquis factum quod non ignoravit futurum? aut €si mortem in homine non cogitavit, sibi inposuit. Flet aliquis €factum quod aiebat non posse non fieri? quisquis aliquem €queritur mortuum esse, queritur hominem fuisse. Omnis €eadem condicio devinxit: cui nasci contigit mori restat. Intervallis distinguimur, exitu aequamur. Hoc quod inter €primum diem et ultimum iacet varium incertumque est: si €molestias aestimes, etiam puero longum, si velocitatem, €etiam seni angustum. Nihil non lubricum et fallax et omni €tempestate mobilius; iactantur cuncta et in contrarium €transeunt iubente fortuna, et in tanta volutatione rerum €humanarum nihil cuiquam nisi mors certum est; tamen de €eo queruntur omnes in quo uno nemo decipitur. @@'"Sed puer decessit." Nondum dico melius agi cum eo qui €[2cito]2 vita defungitur: ad eum transeamus qui consenuit: €quantulo vincit infantem! Propone temporis profundi vasti-€tatem et universum conplectere, deinde hoc quod aetatem €vocamus humanam compara immenso: videbis quam ex-iguum sit quod optamus, quod extendimus. Ex hoc quantum €lacrimae, quantum sollicitudines occupant? quantum mors €antequam veniat optata, quantum valetudo, quantum timor? €quantum tenent aut rudes aut inutiles anni? dimidium ex €hoc edormitur. Adice labores, luctus, pericula, et intelleges etiam in longissima vita minimum esse quod vivitur. Sed quis €tibi concedit non melius se habere eum cui cito reverti licet, €cui ante lassitudinem peractum est iter? Vita nec bonum nec €malum est: boni ac mali locus est. Ita nihil ille perdidit nisi €aleam in damnum certiorem. Potuit evadere modestus et @1 €prudens, potuit sub cura tua in meliora formari, sed, quod iustius timetur, potuit fieri pluribus similis. Aspice illos €iuvenes quos ex nobilissimis domibus in harenam luxuria €proiecit; aspice illos qui suam alienamque libidinem exercent €mutuo inpudici, quorum nullus sine ebrietate, nullus sine €aliquo insigni flagitio dies exit: plus timeri quam sperari €potuisse manifestum erit. Non debes itaque causas doloris accersere nec levia incommoda indignando cumulare. Non €hortor ut nitaris et surgas; non tam male de te iudico ut tibi €adversus hoc totam putem virtutem advocandam. Non est €dolor iste sed morsus: tu illum dolorem facis. Sine dubio €multum philosophia profecit, si puerum nutrici adhuc quam €patri notiorem animo forti desideras. @@'Quid? nunc ego duritiam suadeo et in funere ipso rigere €vultum volo et animum ne contrahi quidem patior? Minime. €Inhumanitas est ista, non virtus, funera suorum isdem oculis þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ã˜„quibus ipsos videre nec commoveri ad primam familiarium €divulsionem. Puta autem me vetare: quaedam sunt sui iuris; €excidunt etiam retinentibus lacrimae et animum profusae levant. Quid ergo est? permittamus illis cadere, non impere-€mus; fluat quantum adfectus eiecerit, non quantum poscet €imitatio. Nihil vero maerori adiciamus nec illum ad alienum €augeamus exemplum. Plus ostentatio doloris exigit quam €dolor: quotus quisque sibi tristis est? Clarius cum audiuntur €gemunt, et taciti quietique dum secretum est, cum aliquos €videre, in fletus novos excitantur; tunc capiti suo manus €ingerunt (quod potuerant facere nullo prohibente liberius), €tunc mortem comprecantur sibi, tunc lectulo devolvuntur: sine spectatore cessat dolor. Sequitur nos, ut in aliis rebus, €ita in hac quoque hoc vitium, ad plurium exempla componi €nec quid oporteat sed quid soleat aspicere. A natura discedi-€mus, populo nos damus nullius rei bono auctori et in hac re @1 €sicut in his omnibus inconstantissimo. Videt aliquem fortem €in luctu suo, impium vocat et efferatum; videt aliquem €conlabentem et corpori adfusum, effeminatum ait et ener-vem. Omnia itaque ad rationem revocanda sunt. Stultius €vero nihil est quam famam captare tristitiae et lacrimas €adprobare, quas iudico sapienti viro alias permissas cadere, €alias vi sua latas. Dicam quid intersit. Cum primus nos nun-€tius acerbi funeris perculit, cum tenemus corpus e complexu €nostro in ignem transiturum, lacrimas naturalis necessitas €exprimit et spiritus ictu doloris inpulsus quemadmodum €totum corpus quatit, ita oculos, quibus adiacentem umorem perpremit et expellit. Hae lacrimae per elisionem cadunt €nolentibus nobis: aliae sunt quibus exitum damus cum €memoria eorum quos amisimus retractatur, et inest quid-€dam dulce tristitiae cum occurrunt sermones eorum iucundi, €conversatio hilaris, officiosa pietas; tunc oculi velut in gaudio relaxantur. His indulgemus, illis vincimur. Non est itaque €quod lacrimas propter circumstantem adsidentemque aut €contineas aut exprimas: nec cessant nec fluunt umquam tam €turpiter quam finguntur: eant sua sponte. Ire autem possunt €placidis atque compositis; saepe salva sapientis auctoritate €fluxerunt tanto temperamento ut illis nec humanitas nec dignitas deesset. Licet, inquam, naturae obsequi gravitate €servata. Vidi ego in funere suorum verendos, in quorum ore €amor eminebat remota omni lugentium scaena; nihil erat €nisi quod veris dabatur adfectibus. Est aliquis et dolendi €decor; hic sapienti servandus est et quemadmodum in ceteris €rebus, ita etiam in lacrimis aliquid sat est: inprudentium ut €gaudia sic dolores exundavere. @@'Aequo animo excipe necessaria. Quid incredibile, quid €novum evenit? quam multis cum maxime funus locatur, quam @1 €multis vitalia emuntur, quam multi post luctum tuum lugent! €Quotiens cogitaveris puerum fuisse, cogita et hominem, cui €nihil certi promittitur, quem fortuna non utique perducit ad senectutem: unde visum est dimittit. Ceterum frequenter de €illo loquere et memoriam eius quantum potes celebra; quae €ad te saepius revertetur si erit sine acerbitate ventura; nemo €enim libenter tristi conversatur, nedum tristitiae. Si quos €sermones eius, si quos quamvis parvoli iocos cum voluptate €audieras, saepius repete; potuisse illum implere spes tuas, quas paterna mente conceperas, audacter adfirma. Oblivisci qui-€dem suorum ac memoriam cum corporibus efferre et effusis-€sime flere, meminisse parcissime, inhumani animi est. Sic €aves, sic ferae suos diligunt, quarum [contria] concitatus €[actus] est amor et paene rabidus, sed cum amissis totus €extinguitur. Hoc prudentem virum non decet: meminisse €perseveret, lugere desinat. @@'Illud nullo modo probo quod ait Metrodorus, esse aliquam €cognatam tristitiae voluptatem, hanc esse captandam in €eiusmodi tempore. Ipsa Metrodori verba subscripsi. $*MHTRO-€$DW/ROU E)PISTOLW=N PRO\S TH\N A)DELFH/N. *)/ESTIN GA/R TIS H(DONH\& @1 €[2$LU/PH| SUGGENH/S, H(\N XRH\ QHREU/&]2$EIN KATA\ TOU=TON TO\N KAIRO/N. De quibus non dubito quid sis sensurus; quid enim est turpius €quam captare in ipso luctu voluptatem, immo per luctum, et €inter lacrimas quoque quod iuvet quaerere? Hi sunt qui nobis €obiciunt nimium rigorem et infamant praecepta nostra duritiae, €quod dicamus dolorem aut admittendum in animum non esse €aut cito expellendum. Utrum tandem est aut incredibilius aut €inhumanius, non sentire amisso amico dolorem an voluptatem in ipso dolore aucupari? Nos quod praecipimus honestum €est: cum aliquid lacrimarum adfectus effuderit et, ut ita €dicam, despumaverit, non esse tradendum animum dolori. €Quid, tu dicis miscendam ipsi dolori voluptatem? sic con-€solamur crustulo pueros, sic infantium fletum infuso lacte €conpescimus. Ne illo quidem tempore quo filius ardet aut €amicus expirat cessare pateris voluptatem, sed ipsum vis €titillare maerorem? Utrum honestius dolor ab animo sum-€movetur an voluptas ad dolorem quoque admittitur? "Admit-titur" dico? Captatur, et quidem ex ipso. "Est aliqua" inquit €"voluptas cognata tristitiae." Istuc nobis licet dicere, vobis €quidem non licet. Unum bonum nostis, voluptatem, unum €malum, dolorem: quae potest inter bonum et malum esse €cognatio? Sed puta esse: nunc potissimum eruitur? Et ipsum €dolorem scrutamur, an aliquid habeat iucundum circa se et voluptarium? Quaedam remedia aliis partibus corporis €salutaria velut foeda et indecora adhiberi aliis nequeunt, et €quod aliubi prodesset sine damno verecundiae, id fit in-€honestum loco vulneris: non te pudet luctum voluptate €sanare? Severius ista plaga curanda est. Illud potius admone, €nullum mali sensum ad eum qui peri=t pervenire; nam si @1 pervenit, non peri=t. Nulla, inquam, res eum laedit qui nullus €est: vivit si laeditur. Utrum putas illi male esse quod nullus €est an quod est adhuc aliquis? Atqui nec ex eo potest ei €tormentum esse quod non est (quis enim nullius sensus est?) €nec ex eo quod est; effugit enim maximum mortis incom-modum, non esse. Illud quoque dicamus ei qui deflet ac €desiderat in aetate prima raptum: omnes, quantum ad brevi-€tatem aevi, si universo compares, et iuvenes et senes, in aequo €sumus. Minus enim ad nos ex aetate omni venit quam quod €minimum esse quis dixerit, quoniam quidem minimum ali-€qua pars est: hoc quod vivimus proximum nihilo est; et €tamen, o dementiam nostram, late disponitur. @@'Haec tibi scripsi, non tamquam expectaturus esses re-€medium a me tam serum (liquet enim mihi te locutum tecum €quidquid lecturus es) sed ut castigarem exiguam illam moram €qua a te recessisti, et in reliquum adhortarer contra fortunam €tolleres animos et omnia eius tela non tamquam possent €venire sed tamquam utique essent ventura prospiceres. Vale.'  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Fabiani Papiri libros qui inscribuntur civilium legisse te €cupidissime scribis, et non respondisse expectationi tuae; €deinde oblitus de philosopho agi compositionem eius accusas. €Puta esse quod dicis et effundi verba, non figi. Primum habet €ista res suam gratiam et est decor proprius orationis leniter €lapsae; multum enim interesse existimo utrum exciderit an €fluxerit. [2Adice]2 nunc quod in hoc quoque quod dicturus sum ingens differentia est: Fabianus mihi non effundere @1 €videtur orationem sed fundere; adeo larga est et sine pertur-€batione, non sine cursu tamen veniens. Illud plane fatetur €et praefert, non esse tractatam nec diu tortam. Sed ita, ut vis, €esse credamus: mores ille, non verba composuit et animis scripsit ista, non auribus. Praeterea ipso dicente non vacasset €tibi partes intueri, adeo te summa rapuisset; et fere quae €impetu placent minus praestant ad manum relata; sed illud €quoque multum est, primo aspectu oculos occupasse, etiam si contemplatio diligens inventura est quod arguat. Si me €interrogas, maior ille est qui iudicium abstulit quam qui €meruit; et scio hunc tutiorem esse, scio audacius sibi de €futuro promittere. Oratio sollicita philosophum non decet: €ubi tandem erit fortis et constans, ubi periculum sui faciet qui timet verbis? Fabianus non erat neglegens in oratione €sed securus. Itaque nihil invenies sordidum: electa verba þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ä•ƒsunt, non captata, nec huius saeculi more contra naturam €suam posita et inversa, splendida tamen quamvis sumantur €e medio. Sensus honestos et magnificos habes, non coactos €in sententiam sed latius dictos. Videbimus quid parum €recisum sit, quid parum structum, quid non huius recentis €politurae: cum circumspexeris omnia, nullas videbis angu-stias inanis. Desit sane varietas marmorum et concisura €aquarum cubiculis interfluentium et pauperis cella et quid-€quid aliud luxuria non contenta decore simplici miscet: €quod dici solet, domus recta est. €@@Adice nunc quod de compositione non constat: quidam €illam volunt esse ex horrido comptam, quidam usque eo €aspera gaudent ut etiam quae mollius casus explicuit ex €industria dissipent et clausulas abrumpant ne ad expecta-tum respondeant. Lege Ciceronem: compositio eius una est, @1 €pedem curvat lenta et sine infamia mollis. At contra Pollionis €Asinii salebrosa et exiliens et ubi minime expectes relictura. €Denique omnia apud Ciceronem desinunt, apud Pollionem €cadunt, exceptis paucissimis quae ad certum modum et ad €unum exemplar adstricta sunt. @@Humilia praeterea tibi videri dicis omnia et parum erecta: €quo vitio carere eum iudico. Non sunt enim illa humilia sed €placida et ad animi tenorem quietum compositumque for-€mata, nec depressa sed plana. Deest illis oratorius vigor €stimulique quos quaeris et subiti ictus sententiarum; sed €totum corpus, videris quam sit comptum, honestum est. Non habet oratio eius sed dabit dignitatem. Adfer quem €Fabiano possis praeponere. Dic Ciceronem, cuius libri ad €philosophiam pertinentes paene totidem sunt quot Fabiani: €cedam, sed non statim pusillum est si quid maximo minus €est. Dic Asinium Pollionem: cedam, et respondeamus: in re €tanta eminere est post duos esse. Nomina adhuc T. Livium; €scripsit enim et dialogos, quos non magis philosophiae ad-€numerare possis quam historiae, et ex professo philosophiam €continentis libros: huic quoque dabo locum. Vide tamen €quam multos antecedat qui a tribus vincitur et tribus €eloquentissimis. @@Sed non praestat omnia: non est fortis oratio eius, quam-€vis elata sit; non est violenta nec torrens, quamvis effusa sit; €non est perspicua sed pura. 'Desideres' inquis 'contra vitia €aliquid aspere dici, contra pericula animose, contra fortunam €superbe, contra ambitionem contumeliose. Volo luxuriam €obiurgari, libidinem traduci, inpotentiam frangi. Sit aliquid €oratorie acre, tragice grande, comice exile.' Vis illum adsidere @1 €pusillae rei, verbis: ille rerum se magnitudini addixit, elo-quentiam velut umbram non hoc agens trahit. Non erunt €sine dubio singula circumspecta nec in se collecta nec omne €verbum excitabit ac punget, fateor; exibunt multa nec €ferient et interdum otiosa praeterlabetur oratio, sed multum €erit in omnibus lucis, sed ingens sine taedio spatium. Denique €illud praestabit, ut liqueat tibi illum sensisse quae scripsit. €Intelleges hoc actum ut tu scires quid illi placeret, non ut €ille placeret tibi. Ad profectum omnia tendunt, ad bonam €mentem: non quaeritur plausus. @@Talia esse scripta eius non dubito, etiam si magis remini-€scor quam teneo haeretque mihi color eorum non ex recenti €conversatione familiariter sed summatim, ut solet ex vetere €notitia; cum audirem certe illum, talia mihi videbantur, non €solida sed plena, quae adulescentem indolis bonae attollerent €et ad imitationem sui evocarent sine desperatione vincendi, €quae mihi adhortatio videtur efficacissima. Deterret enim qui €imitandi cupiditatem fecit, spem abstulit. Ceterum verbis €abundabat, sine commendatione partium singularum in €universum magnificus. Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER SEPTIMVS DECIMVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Omnis dies, omnis hora quam nihil simus ostendit et aliquo €argumento recenti admonet fragilitatis oblitos; tum aeterna €meditatos respicere cogit ad mortem. Quid sibi istud princi-€pium velit quaeris? Senecionem Cornelium, equitem €Romanum splendidum et officiosum, noveras: ex tenui prin-€cipio se ipse promoverat et iam illi declivis erat cursus ad cetera; facilius enim crescit dignitas quam incipit. Pecunia €quoque circa paupertatem plurimum morae habet; dum ex €illa erepat haeret. Iam Senecio diviti=s inminebat, ad quas €illum duae res ducebant efficacissimae, et quaerendi et €custodiendi scientia, quarum vel altera locupletem facere potuisset. Hic homo summae frugalitatis, non minus patri-€monii quam corporis diligens, cum me ex consuetudine mane €vidisset, cum per totum diem amico graviter adfecto et sine €spe iacenti usque in noctem adsedisset, cum hilaris cenasset, €genere valetudinis praecipiti arreptus, angina, vix conpres-€sum artatis faucibus spiritum traxit in lucem. Intra paucis-€simas ergo horas quam omnibus erat sani ac valentis officiis functus decessit. Ille qui et mari et terra pecuniam agitabat, €qui ad publica quoque nullum relinquens inexpertum genus €quaestus accesserat, in ipso actu bene cedentium rerum, in €ipso procurrentis pecuniae impetu raptus est. €@@@@Insere nunc, Meliboee, piros, pone [in] ordine vites. @1 €Quam stultum est aetatem disponere ne crastini quidem €dominum! o quanta dementia est spes longas inchoantium: €emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram, tum €deinde lassam et plenam senectutem in otium referam. Omnia, mihi crede, etiam felicibus dubia sunt; nihil sibi €quisquam de futuro debet promittere; id quoque quod €tenetur per manus exit et ipsam quam premimus horam €casus incidit. Volvitur tempus rata quidem lege, sed per €obscurum: quid autem ad me an naturae certum sit quod mihi incertum est? Navigationes longas et pererratis litoribus €alienis seros in patriam reditus proponimus, militiam et €castrensium laborum tarda manipretia, procurationes officio-€rumque per officia processus, cum interim ad latus mors est, €quae quoniam numquam cogitatur nisi aliena, subinde nobis €ingeruntur mortalitatis exempla non diutius quam dum miramur haesura. Quid autem stultius quam mirari id €ullo die factum quod omni potest fieri? Stat quidem €terminus nobis ubi illum inexorabilis fatorum necessitas €fixit, sed nemo scit nostrum quam prope versetur a termino; €sic itaque formemus animum tamquam ad extrema ventum sit. Nihil differamus; cotidie cum vita paria faciamus. Maxi-€mum vitae vitium est quod inperfecta semper est, quod €[in] aliquid ex illa differtur. Qui cotidie vitae suae summam €manum inposuit non indiget tempore; ex hac autem indi-€gentia timor nascitur et cupiditas futuri exedens animum. €Nihil est miserius dubitatione venientium quorsus evadant; €quantum sit illud quod restat aut quale sollicita mens inex-plicabili formidine agitatur. Quo modo effugiemus hanc €volutationem? Uno: si vita nostra non prominebit, si in se @1 €colligitur; ille enim ex futuro suspenditur cui inritum est €praesens. Ubi vero quidquid mihi debui redditum est, ubi €stabilita mens scit nihil interesse inter diem et saeculum, €quidquid deinceps dierum rerumque venturum est ex alto €prospicit et cum multo risu seriem temporum cogitat. Quid €enim varietas mobilitasque casuum perturbabit, si certus sis adversus incerta? Ideo propera, Lucili mi, vivere, et singulos €dies singulas vitas puta. Qui hoc modo se aptavit, cui vita sua €cotidie fuit tota, securus est: in spem viventibus proximum €quodque tempus elabitur, subitque aviditas et miserrimus ac €miserrima omnia efficiens metus mortis. Inde illud Maecenatis €turpissimum votum quo et debilitatem non recusat et €deformitatem et novissime acutam crucem, dummodo inter €haec mala spiritus prorogetur: @@@@debilem facito manu, €@@@@debilem pede coxo, €@@@@tuber adstrue gibberum, €@@@@lubricos quate dentes: €@@@@vita dum superest, benest; €@@@@hanc mihi, vel acuta €@@@@si sedeam cruce, sustine. Quod miserrimum erat si incidisset optatur, et tamquam vita €petitur supplici= mora. Contemptissimum putarem si vivere €vellet usque ad crucem: 'tu vero' inquit 'me debilites licet, €dum spiritus in corpore fracto et inutili maneat; depraves @1 €licet, dum monstroso et distorto temporis aliquid accedat; €suffigas licet et acutam sessuro crucem subdas': est tanti þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨å˜Œ‡vulnus suum premere et patibulo pendere districtum, dum €differat id quod est in malis optimum, supplici= finem? est tanti habere animam ut agam? Quid huic optes nisi deos €faciles? quid sibi vult ista carminis effeminati turpitudo? €quid timoris dementissimi pactio? quid tam foeda vitae €mendicatio? Huic putes umquam recitasse Vergilium: €@@@@usque adeone mori miserum est? €Optat ultima malorum et quae pati gravissimum est extendi €ac sustineri cupit: qua mercede? scilicet vitae longioris. Quod autem vivere est diu mori? Invenitur aliquis qui velit €inter supplicia tabescere et perire membratim et totiens per €stilicidia emittere animam quam semel exhalare? Invenitur €qui velit adactus ad illud infelix lignum, iam debilis, iam €pravus et in foedum scapularum ac pectoris tuber elisus, cui €multae moriendi causae etiam citra crucem fuerant, trahere €animam tot tormenta tracturam? Nega nunc magnum beneficium esse naturae quod necesse est mori. Multi peiora €adhuc pacisci parati sunt: etiam amicum prodere, ut diutius €vivant, et liberos ad stuprum manu sua tradere, ut contingat €lucem videre tot consciam scelerum. Excutienda vitae cupido €est discendumque nihil interesse quando patiaris quod quan- @1 €doque patiendum est; quam bene vivas referre, non quam €diu; saepe autem in hoc esse bene, ne diu. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quomodo molestus est iucundum somnium videnti qui €excitat (aufert enim voluptatem etiam si falsam, effectum €tamen verae habentem) sic epistula tua mihi fecit iniuriam; €revocavit enim me cogitationi aptae traditum et iturum, si licuisset, ulterius. Iuvabat de aeternitate animarum quaerere, €immo mehercules credere; praebebam enim me facilem €opinionibus magnorum virorum rem gratissimam promitten-€tium magis quam probantium. Dabam me spei tantae, iam €eram fastidio mihi, iam reliquias aetatis infractae contemne-€bam in immensum illud tempus et in possessionem omnis €aevi transiturus, cum subito experrectus sum epistula tua €accepta et tam bellum somnium perdidi. Quod repetam, €si te dimisero, et redimam. @@Negas me epistula prima totam quaestionem explicuisse €in qua probare conabar id quod nostris placet, claritatem €quae post mortem contingit bonum esse. Id enim me non €solvisse quod opponitur nobis: 'nullum' inquiunt 'bonum ex distantibus; hoc autem ex distantibus constat'. Quod interro-€gas, mi Lucili, eiusdem quaestionis est loci alterius, et ideo €non id tantum sed alia quoque eodem pertinentia distu-€leram; quaedam enim, ut scis, moralibus rationalia inmixta @1 €sunt. Itaque illam partem rectam et ad mores pertinentem €tractavi, numquid stultum sit ac supervacuum ultra extre-€mum diem curas transmittere, an cadant bona nostra nobis-€cum nihilque sit eius qui nullus est, an ex eo quod, cum erit, €sensuri non sumus, antequam sit aliquis fructus percipi aut peti possit. Haec omnia ad mores spectant; itaque suo loco €posita sunt. At quae a dialecticis contra hanc opinionem €dicuntur segreganda fuerunt et ideo seposita sunt. Nunc, €quia omnia exigis, omnia quae dicunt persequar, deinde €singulis occurram. @@Nisi aliquid praedixero, intellegi non poterunt quae €refellentur. Quid est quod praedicere velim? quaedam con-€tinua corpora esse, ut hominem; quaedam esse composita, ut €navem, domum, omnia denique quorum diversae partes €iunctura in unum coactae sunt; quaedam ex distantibus, €quorum adhuc membra separata sunt, tamquam exercitus, €populus, senatus. Illi enim per quos ista corpora efficiuntur €iure aut officio cohaerent, natura diducti et singuli sunt. Quid est quod etiamnunc praedicere velim? nullum bonum €putamus esse quod ex distantibus constat; uno enim spiritu €unum bonum contineri ac regi debet, unum esse unius boni €principale. Hoc si quando desideraveris per se probatur: €interim ponendum fuit, quia in [2nos]2 nostra tela mittuntur. @@'Dicitis' inquit 'nullum bonum ex distantibus esse; claritas €autem ista bonorum virorum secunda opinio est. Nam €quomodo fama non est unius sermo nec infamia unius mala €existimatio, sic nec claritas uni bono placuisse; consentire in €hoc plures insignes et spectabiles viri debent, ut claritas sit. @1 €Haec autem ex iudiciis plurium efficitur, id est distantium; €ergo non est bonum. @@'Claritas' inquit 'laus est a bonis bono reddita; laus oratio, €vox est aliquid significans; vox est autem, licet virorum sit €[2bonorum, non]2 bonum. Nec enim quidquid vir bonus facit €bonum est; nam et plaudit et sibilat, sed nec plausum quis-€quam nec sibilum, licet omnia eius admiretur et laudet, €bonum dicit, non magis quam sternumentum aut tussim. €Ergo claritas bonum non est. @@'Ad summam dicite nobis utrum laudantis an laudati €bonum sit: si laudati bonum esse dicitis, tam ridiculam rem €facitis quam si adfirmetis meum esse quod alius bene valeat. €Sed laudare dignos honesta actio est; ita laudantis bonum est €cuius actio est, non nostrum qui laudamur: atqui hoc quaere-€batur.' @@Respondebo nunc singulis cursim. Primum an sit aliquod €ex distantibus bonum etiamnunc quaeritur et pars utraque €sententias habet. Deinde claritas desiderat multa suffragia? €potest et unius boni viri iudicio esse contenta: nos bonus bonos iudicat. 'Quid ergo?' inquit 'et fama erit unius hominis ex-€istimatio et infamia unius malignus sermo? Gloriam quoque' €inquit 'latius fusam intellego; consensum enim multorum €exigit.' Diversa horum condicio est et illius. Quare? quia si de €me bene vir bonus sentit, eodem loco sum quo si omnes boni €idem sentirent; omnes enim, si me cognoverint, idem sentient. €Par illis idemque iudicium est, aeque vero inficiscitur. Dis-€sidere non possunt; ita pro eo est ac si omnes idem sentiant, @1 quia aliud sentire non possunt. Ad gloriam aut famam non €est satis unius opinio. Illic idem potest una sententia quod €omnium, quia omnium, si perrogetur, una erit: hic diversa €dissimilium iudicia sunt. Difficiles adsensus, dubia omnia €invenies, levia, suspecta. Putas tu posse unam omnium esse €sententiam? non est unius una sententia. Illic placet verum, €veritatis una vis, una facies est: apud hos falsa sunt quibus €adsentiuntur. Numquam autem falsis constantia est; variantur €et dissident. @@'Sed laus' inquit 'nihil aliud quam vox est, vox autem €bonum non est.' Cum dicunt claritatem esse laudem bonorum €a bonis redditam, non ad vocem referunt sed ad sententiam. €Licet enim vir bonus taceat sed aliquem iudicet dignum laude esse, laudatus est. Praeterea aliud est laus, aliud lau-€datio, haec et vocem exigit; itaque nemo dicit laudem €funebrem sed laudationem, cuius officium oratione constat. €Cum dicimus aliquem laude dignum, non verba illi benigna €hominum sed iudicia promittimus. Ergo laus etiam taciti est bene sentientis ac bonum virum apud se laudantis. Deinde, €ut dixi, ad animum refertur laus, non ad verba, quae con-€ceptam laudem egerunt et in notitiam plurium emittunt. €Laudat qui laudandum esse iudicat. Cum tragicus ille apud €nos ait magnificum esse 'laudari a laudato viro', laude digno €ait. Et cum aeque antiquus poeta ait 'laus alit artis', non @1 €laudationem dicit, quae corrumpit artes; nihil enim aeque €et eloquentiam et omne aliud studium auribus deditum vitiavit quam popularis adsensio. Fama vocem utique deside-€rat, claritas potest etiam citra vocem contingere contenta €iudicio; plena est non tantum inter tacentis sed etiam inter €reclamantis. Quid intersit inter claritatem et gloriam dicam: €gloria multorum iudici=s constat, claritas bonorum. @@'Cuius' inquit 'bonum est claritas, id est laus bono a €bonis reddita? utrum laudati an laudantis?' Utriusque. €Meum, qui laudor; quia natura me amantem omnium €genuit, et bene fecisse gaudeo et gratos me invenisse virtutum €interpretes laetor. Hoc plurium bonum est quod grati sunt, €sed et meum; ita enim animo compositus sum ut aliorum €bonum meum iudicem, utique eorum quibus ipse sum boni causa. Est istud laudantium bonum; virtute enim geritur; €omnis autem virtutis actio bonum est. Hoc contingere illis €non potuisset nisi ego talis essem. Itaque utriusque bonum €est merito laudari, tam mehercules quam bene iudicasse þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨æ˜“…iudicantis bonum est et eius secundum quem iudicatum est. €Numquid dubitas quin iustitia et habentis bonum sit et €autem sit eius cui debitum solvit? Merentem laudare iustitia €est; ergo utriusque bonum est. @@Cavillatoribus istis abunde responderimus. Sed non debet €hoc nobis esse propositum, arguta disserere et philosophiam €in has angustias ex sua maiestate detrahere: quanto satius €est ire aperta via et recta quam sibi ipsum flexus disponere €quos cum magna molestia debeas relegere? Neque enim @1 €quicquam aliud istae disputationes sunt quam inter se perite captantium lusus. Dic potius quam naturale sit in immensum €mentem suam extendere. Magna et generosa res est humanus €animus; nullos sibi poni nisi communes et cum deo terminos €patitur. Primum humilem non accipit patriam, Ephesum €aut Alexandriam aut si quod est etiamnunc frequentius €accolis laetiusve tectis solum: patria est illi quodcumque €suprema et universa circuitu suo cingit, hoc omne convexum €intra quod iacent maria cum terris, intra quod aer humanis €divina secernens etiam coniungit, in quo disposita tot numina in actus suos excubant. Deinde artam aetatem sibi €dari non sinit: 'omnes' inquit 'anni mei sunt; nullum saecu-€lum magnis ingeniis clusum est, nullum non cogitationi per-€vium tempus. Cum venerit dies ille qui mixtum hoc divini €humanique secernat, corpus hic ubi inveni relinquam, ipse €me diis reddam. Nec nunc sine illis sum, sed gravi terrenoque detineor.' Per has mortalis aevi moras illi meliori vitae longio-€rique proluditur. Quemadmodum decem mensibus tenet nos €maternus uterus et praeparat non sibi sed illi loco in quem €videmur emitti iam idonei spiritum trahere et in aperto €durare, sic per hoc spatium quod ab infantia patet in senectu-€tem in alium maturescimus partum. Alia origo nos expectat, alius rerum status. Nondum caelum nisi ex intervallo pati @1 €possumus. Proinde intrepidus horam illam decretoriam €prospice: non est animo suprema, sed corpori. Quidquid circa €te iacet rerum tamquam hospitalis loci sarcinas specta: €transeundum est. Excutit redeuntem natura sicut intrantem. Non licet plus efferre quam intuleris, immo etiam ex eo quod €ad vitam adtulisti pars magna ponenda est: detrahetur tibi €haec circumiecta, novissimum velamentum tui, cutis; detra-€hetur caro et suffusus sanguis discurrensque per totum; €detrahentur ossa nervique, firmamenta fluidorum ac laben-tium. Dies iste quem tamquam extremum reformidas aeterni €natalis est. Depone onus: quid cunctaris, tamquam non prius €quoque relicto in quo latebas corpore exieris? Haeres, relu-€ctaris: tum quoque magno nisu matris expulsus es. Gemis, €ploras: et hoc ipsum flere nascentis est, sed tunc debebat €ignosci: rudis et inperitus omnium veneras. Ex maternorum €viscerum calido mollique fomento emissum adflavit aura €liberior, deinde offendit durae manus tactus, tenerque adhuc et nullius rei gnarus obstipuisti inter ignota: nunc tibi non €est novum separari ab eo cuius ante pars fueris; aequo animo €membra iam supervacua dimitte et istuc corpus inhabitatum €diu pone. Scindetur, obruetur, abolebitur: quid contristaris? €ita solet fieri: pereunt semper velamenta nascentium. Quid €ista sic diligis quasi tua? Istis opertus es: veniet qui te €revellat dies et ex contubernio foedi atque olidi ventris educat. Huic nunc quoque tu quantum potes sub[2duc te]2 €voluptatique nisi quae * * * necessariisque cohaerebit @1 €alienus iam hinc altius aliquid sublimiusque meditare: €aliquando naturae tibi arcana retegentur, discutietur ista cali-€go et lux undique clara percutiet. Imaginare tecum quantus €ille sit fulgor tot sideribus inter se lumen miscentibus. Nulla €serenum umbra turbabit; aequaliter splendebit omne caeli €latus: dies et nox ae+ris infimi vices sunt. Tunc in tenebris €vixisse te dices cum totam lucem et totus aspexeris, quam €nunc per angustissimas oculorum vias obscure intueris, et €tamen admiraris illam iam procul: quid tibi videbitur divina lux cum illam suo loco videris? Haec cogitatio nihil sordidum €animo subsidere sinit, nihil humile, nihil crudele. Deos €rerum omnium esse testes ait; illis nos adprobari, illis in €futurum parari iubet et aeternitatem proponere. Quam qui €mente concepit nullos horret exercitus, non terretur tuba, nullis ad timorem minis agitur. Quidni non timeat qui €mori sperat? is quoque qui animum tamdiu iudicat manere €quamdiu retinetur corporis vinculo, solutum statim spargi, €id agit ut etiam post mortem utilis esse possit. Quamvis enim €ipse ereptus sit oculis, tamen €@@@@multa viri virtus animo multusque recursat €@@@@gentis honos. €Cogita quantum nobis exempla bona prosint: scies magnorum €virorum non minus praesentiam esse utilem quam memoriam. €Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quid ista circumspicis quae tibi possunt fortasse evenire €sed possunt et non evenire? Incendium dico, ruinam, alia €quae nobis incidunt, non insidiantur: illa potius vide, illa €[vide] vita [illa] quae nos observant, quae captant. Rari sunt €casus, etiamsi graves, naufragium facere, vehiculo everti: ab €homine homini cotidianum periculum. Adversus hoc te €expedi, hoc intentis oculis intuere; nullum est malum fre-quentius, nullum pertinacius, nullum blandius. Tempestas €minatur antequam surgat, crepant aedificia antequam cor-€ruant, praenuntiat fumus incendium: subita est ex homine €pernicies [est], et eo diligentius tegitur quo propius accedit. €Erras si istorum tibi qui occurrunt vultibus credis: hominum €effigies habent, animos ferarum, nisi quod illarum pernicio-€sus est primus incursus: quos transiere non quaerunt. €Numquam enim illas ad nocendum nisi necessitas incitat; €[hae] aut fame aut timore coguntur ad pugnam: homini perdere hominem libet. Tu tamen ita cogita quod ex homine €periculum sit ut cogites quod sit hominis officium; alterum €intuere ne laedaris, alterum ne laedas. Commodis omnium €laeteris, movearis incommodis, et memineris quae praestare debeas, quae cavere. Sic vivendo quid consequaris? non te ne €noceant, sed ne fallant. Quantum potes autem in philoso-€phiam recede: illa te sinu suo proteget, in huius sacrario eris €aut tutus aut tutior. Non arietant inter se nisi in eadem @1 ambulantes via. Ipsam autem philosophiam non debebis €iactare; multis fuit periculi causa insolenter tractata et con-€tumaciter: tibi vitia detrahat, non aliis exprobret. Non €abhorreat a publicis moribus nec hoc agat ut quidquid non €facit damnare videatur. Licet sapere sine pompa, sine €invidia. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@In Nomentanum meum fugi_quid putas? urbem? immo €febrem et quidem subrepentem; iam manum mihi iniecerat. €Medicus initia esse dicebat motis venis et incertis et naturalem €turbantibus modum. Protinus itaque parari vehiculum €iussi; Paulina mea retinente exire perseveravi. Illud mihi in €ore erat domini mei Gallionis, qui cum in Achaia febrem €habere coepisset, protinus navem escendit clamitans non corporis esse sed loci morbum. Hoc ego Paulinae meae dixi, €quae mihi valetudinem meam commendat. Nam cum sciam €spiritum illius in meo verti, incipio, ut illi consulam, mihi €consulere. Et cum me fortiorem senectus ad multa reddiderit, €hoc beneficium aetatis amitto; venit enim mihi in mentem in €hoc sene et adulescentem esse cui parcitur. Itaque quoniam €ego ab illa non inpetro ut me fortius amet, [2a me]2 inpetrat illa ut me diligentius amem. Indulgendum est enim honestis €adfectibus; et interdum, etiam si premunt causae, spiritus @1 €in honorem suorum vel cum tormento revocandus et in ipso €ore retinendus est, cum bono viro vivendum sit non quamdiu €iuvat sed quamdiu oportet: ille qui non uxorem, non amicum €tanti putat ut diutius in vita commoretur, qui perseverabit €mori, delicatus est. Hoc quoque imperet sibi animus, ubi €utilitas suorum exigit, nec tantum si vult mori, sed si coepit, intermittat et [2se]2 suis commodet. Ingentis animi est aliena €causa ad vitam reverti, quod magni viri saepe fecerunt; sed €hoc quoque summae humanitatis existimo, senectutem suam, €cuius maximus fructus est securior sui tutela et vitae usus þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨è”…animosior, attentius [2curare]2, si scias alicui id tuorum esse dulce, utile, optabile. Habet praeterea in se non mediocre €ista res gaudium et mercedem; quid enim iucundius quam €uxori tam carum esse ut propter hoc tibi carior fias? Potest €itaque Paulina mea non tantum suum mihi timorem inputare €sed etiam meum. @@Quaeris ergo quomodo mihi consilium profectionis ces-€serit? Ut primum gravitatem urbis excessi et illum odorem €culinarum fumantium quae motae quidquid pestiferi vaporis €sorbuerunt cum pulvere effundunt, protinus mutatam valetu-€dinem sensi. Quantum deinde adiectum putas viribus post-€quam vineas attigi? in pascuum emissus cibum meum invasi. €Repetivi ergo iam me; non permansit marcor ille corporis dubii et male cogitantis. Incipio toto animo studere. Non €multum ad hoc locus confert nisi se sibi praestat animus, €qui secretum in occupationibus mediis si volet habebit: €at ille qui regiones eligit et otium captat ubique quo @1 €distringatur inveniet. Nam Socraten querenti cuidam quod €nihil sibi peregrinationes profuissent respondisse ferunt, 'non inmerito hoc tibi evenit; tecum enim peregrinabaris'. O quam €bene cum quibusdam ageretur, si a se aberrarent! Nunc €premunt se ipsi, sollicitant, corrumpunt, territant. Quid €prodest mare traicere et urbes mutare? si vis ista quibus ur-€gueris effugere, non aliubi sis oportet sed alius. Puta venisse te €Athenas, puta Rhodon; elige arbitrio tuo civitatem: quid ad rem pertinet quos illa mores habeat? tuos adferes. Divitias €iudicabis bonum: torquebit te paupertas, quod est miserri-€mum, falsa. Quamvis enim multum possideas, tamen, quia €aliquis plus habet, tanto tibi videris defici quanto vinceris. €Honores iudicabis bonum: male te habebit ille consul factus, €ille etiam refectus; invidebis quotiens aliquem in fastis €saepius legeris. Tantus erit ambitionis furor ut nemo tibi post te videatur si aliquis ante te fuerit. Maximum malum €iudicabis mortem, cum [2in]2 illa nihil sit mali nisi quod ante €ipsam est, timeri. Exterrebunt te non tantum pericula sed €suspiciones; vanis semper agitaberis. Quid enim proderit €@@@@evasisse tot urbes €@@@@Argolicas mediosque fugam tenuisse per hostis? €Ipsa pax timores sumministrabit; ne tutis quidem habebitur €fides consternata semel mente, quae ubi consuetudinem €pavoris inprovidi fecit, etiam ad tutelam salutis suae inhabilis @1 €est. Non enim vitat sed fugit; magis autem periculis patemus aversi. Gravissimum iudicabis malum aliquem ex his quos €amabis amittere, cum interim hoc tam ineptum erit quam €flere quod arboribus amoenis et domum tuam ornantibus €decidant folia. Quidquid te delectat aeque vide %ut videres%: €dum virent, utere. Alium alio die casus excutiet, sed quemad-€modum frondium iactura facilis est quia renascuntur, sic €istorum quos amas quosque oblectamenta vitae putas esse damnum, quia reparantur etiam si non renascuntur. 'Sed non €erunt idem.' Ne tu quidem idem eris. Omnis dies, omnis hora €te mutat; sed in aliis rapina facilius apparet, hic latet, quia €non ex aperto fit. Alii auferuntur, at ipsi nobis furto sub-€ducimur. Horum nihil cogitabis nec remedia vulneribus €oppones, sed ipse tibi seres sollicitudinum causas alia sperando, €alia desperando? Si sapis, alterum alteri misce: nec speraveris €sine desperatione nec desperaveris sine spe. @@Quid per se peregrinatio prodesse cuiquam potuit? Non €voluptates illa temperavit, non cupiditates refrenavit, non €iras repressit, non indomitos amoris impetus fregit, nulla €denique animo mala eduxit. Non iudicium dedit, non dis-€cussit errorem, sed ut puerum ignota mirantem ad breve tempus rerum aliqua novitate detinuit. Ceterum incon-€stantiam mentis, quae maxime aegra est, lacessit, mobiliorem €levioremque reddit ipsa iactatio. Itaque quae petierant €cupidissime loca cupidius deserunt et avium modo transvolant citiusque quam venerant abeunt. Peregrinatio notitiam dabit @1 €gentium, novas tibi montium formas ostendet, invisitata €spatia camporum et inriguas perennibus aquis valles; alicuius €fluminis [2singularem ponet]2 sub observatione naturam, sive €ut Nilus aestivo incremento tumet, sive ut Tigris eripitur ex €oculis et acto per occulta cursu integrae magnitudinis redditur, €sive ut Maeander, poetarum omnium exercitatio et ludus, €implicatur crebris anfractibus et saepe in vicinum alveo suo €admotus, antequam sibi influat, flectitur: ceterum neque meliorem faciet neque saniorem. Inter studia versandum est €et inter auctores sapientiae ut quaesita discamus, nondum €inventa quaeramus; sic eximendus animus ex miserrima servi-€tute in libertatem adseritur. Quamdiu quidem nescieris €quid fugiendum, quid petendum, quid necessarium, quid €supervacuum, quid iustum, quid iniustum, quid honestum, €quid inhonestum sit, non erit hoc peregrinari sed errare. Nullam tibi opem feret iste discursus; peregrinaris enim cum €adfectibus tuis et mala te tua sequuntur. Utinam quidem €sequerentur! Longius abessent: nunc fers illa, non ducis. €Itaque ubique te premunt et paribus incommodis urunt. Medicina aegro, non regio quaerenda est. Fregit aliquis crus €aut extorsit articulum: non vehiculum navemque conscendit, €sed advocat medicum ut fracta pars iungatur, ut luxata in €locum reponatur. Quid ergo? animum tot locis fractum et €extortum credis locorum mutatione posse sanari? Maius est istud malum quam ut gestatione curetur. Peregrinatio non €facit medicum, non oratorem; nulla ars loco discitur: quid €ergo? sapientia, ars omnium maxima, in itinere colligitur? €Nullum est, mihi crede, iter quod te extra cupiditates, extra @1 €iras, extra metus sistat; aut si quod esset, agmine facto gens €illuc humana pergeret. Tamdiu ista urguebunt mala macera-€buntque per terras ac maria vagum quamdiu malorum gestaveris causas. Fugam tibi non prodesse miraris? tecum €sunt quae fugis. Te igitur emenda, onera tibi detrahe et €[emenda] desideria intra salutarem modum contine; om-€nem ex animo erade nequitiam. Si vis peregrinationes €habere iucundas, comitem tuum sana. Haerebit tibi €avaritia quamdiu avaro sordidoque convixeris; haerebit €tumor quamdiu superbo conversaberis; numquam saevitiam €in tortoris contubernio pones; incendent libidines tuas adulterorum sodalicia. Si velis vitiis exui, longe a vitiorum €exemplis recedendum est. Avarus, corruptor, saevus, fraudu-€lentus, multum nocituri si prope a te fuissent, intra te sunt. €Ad meliores transi: cum Catonibus vive, cum Laelio, cum €Tuberone. Quod si convivere etiam Graecis iuvat, cum €Socrate, cum Zenone versare: alter te docebit mori si necesse erit, alter antequam necesse erit. Vive cum Chrysippo, cum €Posidonio: hi tibi tradent humanorum divinorumque noti-€tiam, hi iubebunt in opere esse nec tantum scite loqui et in €oblectationem audientium verba iactare, sed animum in-€durare et adversus minas erigere. Unus est enim huius vitae €fluctuantis et turbidae portus eventura contemnere, stare €fidenter ac paratum tela fortunae adverso pectore excipere, non latitantem nec tergiversantem. Magnanimos nos natura €produxit, et ut quibusdam animalibus ferum dedit, quibus- @1 €dam subdolum, quibusdam pavidum, ita nobis gloriosum et €excelsum spiritum quaerentem ubi honestissime, non ubi €tutissime vivat, simillimum mundo, quem quantum morta-€lium passibus licet sequitur aemulaturque; profert se, laudari et aspici credit. [2Dominus]2 omnium est, supra omnia est; €itaque nulli se rei summittat, nihil illi videatur grave, nihil €quod virum incurvet. €@@@@Terribiles visu formae, Letumque Labosque: €minime quidem, si quis rectis oculis intueri illa possit et €tenebras perrumpere; multa per noctem habita terrori dies €vertit ad risum. €@@@@Terribiles visu formae, Letumque Labosque: egregie Vergilius noster non re dixit terribiles esse sed visu, €id est videri, non esse. Quid, inquam, in istis est tam for-€midabile quam fama vulgavit? quid est, obsecro te, Lucili, €cur timeat laborem vir, mortem homo? Totiens mihi occur-€runt isti qui non putant fieri posse quidquid facere non pos-sunt, et aiunt nos loqui maiora quam quae humana natura €sustineat. At quanto ego de illis melius existimo! ipsi quoque þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨è˜šƒhaec possunt facere, sed nolunt. Denique quem umquam ista €destituere temptantem? cui non faciliora apparuere in actu? €Non quia difficilia sunt non audemus, sed quia non audemus difficilia sunt. €@@Si tamen exemplum desideratis, accipite Socraten, per-€pessicium senem, per omnia aspera iactatum, invictum tamen €et paupertate, quam graviorem illi domestica onera facie- @1 €bant, et laboribus, quos militares quoque pertulit. Quibus €ille domi exercitus, sive uxorem eius moribus feram, lingua €petulantem, sive liberos indociles et matri quam patri €similiores %sivere% aut in bello fuit aut in tyrannide aut in libertate bellis ac tyrannis saeviore. Viginti et septem annis €pugnatum est; post finita arma triginta tyrannis noxae dedita €est civitas, ex quibus plerique inimici erant. Novissime €damnatio est sub gravissimis nominibus impleta: obiecta est €et religionum violatio et iuventutis corruptela, quam in-€mittere in deos, in patres, in rem publicam dictus est. Post €haec carcer et venenum. Haec usque eo animum Socratis non €moverant ut ne vultum quidem moverint. [2O]2 illam mira-€bilem laudem et singularem! usque ad extremum nec hilario-€rem quisquam nec tristiorem Socraten vidit; aequalis fuit in €tanta inaequalitate fortunae. @@Vis alterum exemplum? accipe hunc M. Catonem recen-€tiorem, cum quo et infestius fortuna egit et pertinacius. Cui €cum omnibus locis obstitisset, novissime et in morte, ostendit €tamen virum fortem posse invita fortuna vivere, invita mori. €Tota illi aetas aut in armis est exacta civilibus aut %intacta% €concipiente iam civile bellum; et hunc licet dicas non minus €quam Socraten %inseruisse dixisse% nisi forte Cn. Pompeium et Caesarem et Crassum putas libertatis socios fuisse. Nemo €mutatum Catonem totiens mutata re publica vidit; eundem @1 €se in omni statu praestitit, in praetura, in repulsa, in accusa-€tione, in provincia, in contione, in exercitu, in morte. €Denique in illa rei publicae trepidatione, cum illinc Caesar €esset decem legionibus pugnacissimis subnixus, totis extera-€rum gentium praesidiis, hinc Cn. Pompeius, satis unus €adversus omnia, cum alii ad Caesarem inclinarent, alii ad Pompeium, solus Cato fecit aliquas et rei publicae partes. Si €animo conplecti volueris illius imaginem temporis, videbis €illinc plebem et omnem erectum ad res novas vulgum, hinc €optumates et equestrem ordinem, quidquid erat in civitate €sancti et electi, duos in medio relictos, rem publicam et €Catonem. Miraberis, inquam, cum animadverteris €@@@@Atriden Priamumque et saevom ambobus Achillen; utrumque enim inprobat, utrumque exarmat. Hanc fert de €utroque sententiam: ait se, si Caesar vicerit, moriturum, si €Pompeius, exulaturum. Quid habebat quod timeret qui ipse €sibi et victo et victori constituerat quae constituta esse ab €hostibus iratissimis poterant? Peri=t itaque ex decreto suo. Vides posse homines laborem pati: per medias Africae solitu-€dines pedes duxit exercitum. Vides posse tolerari sitim: in €collibus arentibus sine ullis inpedimentis victi exercitus reli-€quias trahens inopiam umoris loricatus tulit et, quotiens €aquae fuerat occasio, novissimus bibit. Vides honorem et €notam posse contemni: eodem quo repulsus est die in comi-€tio pila lusit. Vides posse non timeri potentiam superiorum: €et Pompeium et Caesarem, quorum nemo alterum offendere €audebat nisi ut alterum demereretur, simul provocavit. @1 €Vides tam mortem posse contemni quam exilium: et exilium sibi indixit et mortem et interim bellum. Possumus itaque €adversus ista tantum habere animi, libeat modo subducere €iugo collum. In primis autem respuendae voluptates: ener-€vant et effeminant et multum petunt, multum autem a €fortuna petendum est. Deinde spernendae opes: auctora-€menta sunt servitutum. Aurum et argentum et quidquid €aliud felices domos onerat relinquatur: non potest gratis €constare libertas. Hanc si magno aestimas, omnia parvo €aestimanda sunt. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quae observanda tibi sint ut tutior vivas dicam. Tu tamen €sic audias censeo ista praecepta quomodo si tibi praeciperem €qua ratione bonam valetudinem in Ardeatino tuereris. Con-€sidera quae sint quae hominem in perniciem hominis €instigent: invenies spem, invidiam, odium, metum, con-temptum. Ex omnibus istis adeo levissimum est contemptus €ut multi in illo remedii causa delituerint. Quem quis con-€temnit, calcat sine dubio sed transit; nemo homini contempto €pertinaciter, nemo diligenter nocet; etiam in acie iacens €praeteritur, cum stante pugnatur. @@Spem inproborum vitabis si nihil habueris quod cupidi-€tatem alienam et inprobam inritet, si nihil insigne possederis; €concupiscuntur enim etiam %pars innotarum sunt sic raro%. €Invidiam effugies si te non ingesseris oculis, si bona tua non @1 €iactaveris, si scieris in sinu gaudere. Odium aut est ex offensa €(hoc vitabis neminem lacessendo) aut gratuitum, a quo te €sensus communis tuebitur. Fuit hoc multis periculosum: quidam odium habuerunt nec inimicum. Illud, ne timearis, €praestabit tibi et fortunae mediocritas et ingeni= lenitas: €eum esse te homines sciant quem offendere sine periculo €possint; reconciliatio tua et facilis sit et certa. Timeri autem €tam domi molestum est quam foris, tam a servis quam a €liberis: nulli non ad nocendum satis virium est. Adice nunc €quod qui timetur timet: nemo potuit terribilis esse secure. Contemptus superest, cuius modum in sua potestate habet €qui illum sibi adiunxit, qui contemnitur quia voluit, non €quia debuit. Huius incommodum et artes bonae discutiunt et €amicitiae eorum qui apud aliquem potentem potentes sunt, €quibus adplicari expediet, non inplicari, ne pluris remedium €quam periculum constet. @@Nihil tamen aeque proderit quam quiescere et minimum €cum aliis loqui, plurimum secum. Est quaedam dulcedo €sermonis quae inrepit et eblanditur et non aliter quam €ebrietas aut amor secreta producit. Nemo quod audierit €tacebit, nemo quantum audierit loquetur; qui rem non €tacuerit non tacebit auctorem. Habet unusquisque aliquem €cui tantum credat quantum ipsi creditum est; ut garrulitatem €suam custodiat et contentus sit unius auribus, populum €faciet; sic quod modo secretum erat rumor est. @@Securitatis magna portio est nihil inique facere: confusam €vitam et perturbatam inpotentes agunt; tantum metuunt €quantum nocent, nec ullo tempore vacant. Trepidant enim €cum fecerunt, haerent; conscientia aliud agere non patitur ac €subinde respondere ad se cogit. Dat poenas quisquis expectat; @1 quisquis autem meruit expectat. Tutum aliqua res in mala €conscientia praestat, nulla securum; putat enim se, etiam si €non deprenditur, posse deprendi, et inter somnos movetur et, €quotiens alicuius scelus loquitur, de suo cogitat; non satis illi €oblitteratum videtur, non satis tectum. Nocens habuit €aliquando latendi fortunam, numquam fiduciam. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Tardius rescribo ad epistulas tuas, non quia districtus €occupationibus sum. Hanc excusationem cave audias: vaco, €et omnes vacant qui volunt. Neminem res sequuntur: ipsi €illas amplexantur et argumentum esse felicitatis occupa-€tionem putant. Quid ergo fuit quare non protinus rescri-€berem? id de quo quaerebas veniebat in contextum operis mei; scis enim me moralem philosophiam velle conplecti et €omnes ad eam pertinentis quaestiones explicare. Itaque €dubitavi utrum differrem te donec suus isti rei veniret locus, €an ius tibi extra ordinem dicerem: humanius visum est tam longe venientem non detinere. Itaque et hoc ex illa serie €rerum cohaerentium excerpam et, si qua erunt eiusmodi, €non quaerenti tibi ultro mittam. €@@Quae sint haec interrogas? Quae scire magis iuvat quam €prodest, sicut hoc de quo quaeris: bonum an corpus sit? Bonum facit; prodest enim; quod facit corpus est. Bonum €agitat animum et quodam modo format et continet, quae €[ergo] propria sunt corporis. Quae corporis bona sunt cor-€pora sunt; ergo et quae animi sunt; nam et hoc corpus est. @1 Bonum hominis necesse est corpus sit, cum ipse sit corporalis. €Mentior, nisi et quae alunt illum et quae valetudinem eius vel þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ê•ƒcustodiunt vel restituunt corpora sunt; ergo et bonum eius €corpus est. Non puto te dubitaturum an adfectus corpora €sint (ut aliud quoque de quo non quaeris infulciam), tam-€quam ira, amor, tristitia, nisi dubitas an vultum nobis €mutent, an frontem adstringant, an faciem diffundant, an €ruborem evocent, an fugent sanguinem. Quid ergo? tam manifestas notas corporis credis inprimi nisi a corpore? Si €adfectus corpora sunt, et morbi animorum, ut avaritia, €crudelitas, indurata vitia et in statum inemendabilem €adducta; ergo et malitia et species eius omnes, malignitas, invidia, superbia; ergo et bona, primum quia contraria istis €sunt, deinde quia eadem tibi indicia praestabunt. An non €vides quantum oculis det vigorem fortitudo? quantam €intentionem prudentia? quantam modestiam et quietem €reverentia? quantam serenitatem laetitia? quantum rigorem €severitas? quantam remissionem lenitas? Corpora ergo sunt €quae colorem habitumque corporum mutant, quae in illis €regnum suum exercent. Omnes autem quas rettuli virtutes bona sunt, et quidquid ex illis est. Numquid est dubium an €id quo quid tangi potest corpus sit? €@@@@Tangere enim et tangi nisi corpus nulla potest res, €ut ait Lucretius. Omnia autem ista quae dixi non mutarent corpus nisi tangerent; ergo corpora sunt. Etiam nunc cui @1 €tanta vis est ut inpellat et cogat et retineat et inhibeat corpus €est. Quid ergo? non timor retinet? non audacia inpellit? non €fortitudo inmittit et impetum dat? non moderatio refrenat €ac revocat? non gaudium extollit? non tristitia deducit? Denique quidquid facimus aut malitiae aut virtutis gerimus €imperio: quod imperat corpori corpus est, quod vim corpori €adfert, corpus. Bonum corporis corporale est, bonum hominis €et corporis bonum est; itaque corporale est. @@Quoniam, ut voluisti, morem gessi tibi, nunc ipse dicam €mihi quod dicturum esse te video: latrunculis ludimus. In €supervacuis subtilitas teritur: non faciunt bonos ista sed doctos. Apertior res est sapere, immo simplicior: paucis €[2satis]2 est ad mentem bonam uti litteris, sed nos ut cetera in €supervacuum diffundimus, ita philosophiam ipsam. Quemad-€modum omnium rerum, sic litterarum quoque intemperantia €laboramus: non vitae sed scholae discimus. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Ubi illa prudentia tua? ubi in dispiciendis rebus subtilitas? €ubi magnitudo? Tam pusilla [2te res]2 tangit? Servi occupationes €tuas occasionem fugae putaverunt. Si amici deciperent €(habeant enim sane nomen quod illis noster error inposuit, €et vocentur quo turpius non sint) * * * omnibus rebus €tuis desunt illi qui et operam tuam conterebant et te aliis @1 molestum esse credebant. Nihil horum insolitum, nihil inexpe-€ctatum est; offendi rebus istis tam ridiculum est quam queri €quod spargaris [2in balneo aut vexeris]2 in publico aut inquine-€ris in luto. Eadem vitae condicio est quae balnei, turbae, €itineris: quaedam in te mittentur, quaedam incident. Non €est delicata res vivere. Longam viam ingressus es: et labaris €oportet et arietes et cadas et lasseris et exclames 'o mors!', €id est mentiaris. Alio loco comitem relinques, alio efferes, €alio timebis: per eiusmodi offensas emetiendum est confra-gosum hoc iter. Mori vult? praeparetur animus contra omnia; €sciat se venisse ubi tonat fulmen; sciat se venisse ubi €@@@@Luctus et ultrices posuere cubilia Curae €@@@@pallentesque habitant Morbi tristisque Senectus. €In hoc contubernio vita degenda est. Effugere ista non potes, €comtemnere potes; contemnes autem si saepe cogitaveris et futura praesumpseris. Nemo non fortius ad id cui se diu €composuerat accessit et duris quoque, si praemeditata erant, €obstitit: at contra inparatus etiam levissima expavit. Id €agendum est ne quid nobis inopinatum sit; et quia omnia €novitate graviora sunt, hoc cogitatio adsidua praestabit, ut €nulli sis malo tiro. @@'Servi me reliquerunt.' Alium compilaverunt, alium €accusaverunt, alium occiderunt, alium prodiderunt, alium €mulcaverunt, alium veneno, alium criminatione petierunt: €quidquid dixeris multis accidit * * * deinceps quae multa et @1 €varia sunt in nos deriguntur. Quaedam in nos fixa sunt, €quaedam vibrant et cum maxime veniunt, quaedam in alios perventura nos stringunt. Nihil miremur eorum ad quae nati €sumus, quae ideo nulli querenda quia paria sunt omnibus. Ita €dico, paria sunt; nam etiam quod effugit aliquis pati potuit. €Aequum autem ius est non quo omnes usi sunt sed quod €omnibus latum est. Imperetur aequitas animo et sine querella mortalitatis tributa pendamus. Hiems frigora adducit: €algendum est. Aestas calores refert: aestuandum est. Intem-€peries caeli valetudinem temptat: aegrotandum est. Et fera €nobis aliquo loco occurret et homo perniciosior feris omnibus. €Aliud aqua, aliud ignis eripiet. Hanc rerum condicionem €mutare non possumus: illud possumus, magnum sumere €animum et viro bono dignum, quo fortiter fortuita patiamur et naturae consentiamus. Natura autem hoc quod vides €regnum mutationibus temperat: nubilo serena succedunt; €turbantur maria cum quieverunt; flant in vicem venti; €noctem dies sequitur; pars caeli consurgit, pars mergitur: contrariis rerum aeternitas constat. Ad hanc legem animus €noster aptandus est; hanc sequatur, huic pareat; et quae-€cumque fiunt debuisse fieri putet nec velit obiurgare €naturam. Optimum est pati quod emendare non possis, et €deum quo auctore cuncta proveniunt sine murmuratione €comitari: malus miles est qui imperatorem gemens sequitur. Quare inpigri atque alacres excipiamus imperia nec desera-€mus hunc operis pulcherrimi cursum, cui quidquid patiemur €intextum est; et sic adloquamur Iovem, cuius gubernaculo €moles ista derigitur, quemadmodum Cleanthes noster versibus @1 €disertissimis adloquitur, quos mihi in nostrum sermonem €mutare permittitur Ciceronis, disertissimi viri, exemplo. Si €placuerint, boni consules; si displicuerint, scies me in hoc €secutum Ciceronis exemplum. @@@@Duc, o parens celsique dominator poli, €@@@@quocumque placuit: nulla parendi mora est; €@@@@adsum inpiger. Fac nolle, comitabor gemens €@@@@malusque patiar facere quod licuit bono. €@@@@Ducunt volentem fata, nolentem trahunt. Sic vivamus, sic loquamur; paratos nos inveniat atque €inpigros fatum. Hic est magnus animus qui se ei tradidit: at €contra ille pusillus et degener qui obluctatur et de ordine €mundi male existimat et emendare mavult deos quam se €Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Id de quo quaeris ex iis est quae scire tantum eo, ut scias, €pertinet. Sed nihilominus, quia pertinet, properas nec vis €expectare libros quos cum maxime ordino continentis totam €moralem philosophiae partem. Statim expediam; illud tamen €prius scribam, quemadmodum tibi ista cupiditas discendi, qua flagrare te video, digerenda sit, ne ipsa se inpediat. Nec €passim carpenda sunt nec avide invadenda universa: per par-€tes pervenietur ad totum. Aptari onus viribus debet nec €plus occupari quam cui sufficere possimus. Non quantum @1 €vis sed quantum capis hauriendum est. Bonum tantum habe €animum: capies quantum voles. Quo plus recipit animus, €hoc se magis laxat. @@Haec nobis praecipere Attalum memini, cum scholam eius €obsideremus et primi veniremus et novissimi exiremus, am-€bulantem quoque illum ad aliquas disputationes evocaremus, €non tantum paratum discentibus sed obvium. 'Idem' inquit €'et docenti et discenti debet esse propositum, ut ille prodesse velit, hic proficere.' Qui ad philosophum venit cotidie aliquid €secum boni ferat: aut sanior domum redeat aut sanabilior. €Redibit autem: ea philosophiae vis est ut non studentis sed €etiam conversantis iuvet. Qui in solem venit, licet non in hoc €venerit, colorabitur; qui in unguentaria taberna resederunt €et paullo diutius commorati sunt odorem secum loci ferunt; €et qui ad philosophum fuerunt traxerint aliquid necesse est €quod prodesset etiam neglegentibus. Attende quid dicam: €neglegentibus, non repugnantibus. @@'Quid ergo? non novimus quosdam qui multis apud philo-€sophum annis persederint et ne colorem quidem duxerint?' €Quidni noverim? pertinacissimos quidem et adsiduos, quos þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ì–ego non discipulos philosophorum sed inquilinos voco. Qui-€dam veniunt ut audiant, non ut discant, sicut in theatrum €voluptatis causa ad delectandas aures oratione vel voce vel €fabulis ducimur. Magnam hanc auditorum partem videbis €cui philosophi schola deversorium otii sit. Non id agunt ut €aliqua illo vitia deponant, ut aliquam legem vitae accipiant €qua mores suos exigant, sed ut oblectamento aurium per-€fruantur. Aliqui tamen et cum pugillaribus veniunt, non ut €res excipiant, sed ut verba, quae tam sine profectu alieno dicant quam sine suo audiunt. Quidam ad magnificas voces €excitantur et transeunt in adfectum dicentium alacres vultu @1 €et animo, nec aliter concitantur quam solent Phrygii tibicinis €sono semiviri et ex imperio furentes. Rapit illos instigatque €rerum pulchritudo, non verborum inanium sonitus. Si quid €acriter contra mortem dictum est, si quid contra fortunam €contumaciter, iuvat protinus quae audias facere. Adficiuntur €illis et sunt quales iubentur, si illa animo forma permaneat, si €non impetum insignem protinus populus, honesti dissuasor, €excipiat: pauci illam quam conceperant mentem domum perferre potuerunt. Facile est auditorem concitare ad cupi-€dinem recti; omnibus enim natura fundamenta dedit semen-€que virtutum. Omnes ad omnia ista nati sumus: cum inritator €accessit, tunc illa animi bona veluti sopita excitantur. Non €vides quemadmodum theatra consonent quotiens aliqua €dicta sunt quae publice adgnoscimus et consensu vera esse €testamur? @@@@Desunt inopiae multa, avaritiae omnia. €@@@@In nullum avarus bonus est, in se pessimus. €Ad hos versus ille sordidissimus plaudit et vitiis suis fieri €convicium gaudet: quanto magis hoc iudicas evenire cum a €philosopho ista dicuntur, cum salutaribus praeceptis versus €inseruntur, efficacius eadem illa demissuri in animum in-peritorum? Nam ut dicebat Cleanthes, 'quemadmodum €spiritus noster clariorem sonum reddit cum illum tuba per €longi canalis angustias tractum patentiore novissime exitu €effudit, sic sensus nostros clariores carminis arta necessitas €efficit.' Eadem neglegentius audiuntur minusque percutiunt €quamdiu soluta oratione dicuntur: ubi accessere numeri et @1 €egregium sensum adstrinxere certi pedes, eadem illa sententia velut lacerto excussiore torquetur. De contemptu pecuniae €multa dicuntur et longissimis orationibus hoc praecipitur, ut €homines in animo, non in patrimonio putent esse divitias, €eum esse locupletem qui paupertati suae aptatus est et parvo €se divitem fecit; magis tamen feriuntur animi cum carmina €eiusmodi dicta sunt: €@@@@Is minimo eget mortalis qui minimum cupit. €@@@@Quod vult habet qui velle quod satis est potest. Cum haec atque eiusmodi audimus, ad confessionem veritatis €adducimur; illi enim quibus nihil satis est admirantur, €adclamant, odium pecuniae indicunt. Hunc illorum adfectum €cum videris, urge, hoc preme, hoc onera, relictis ambiguita-€tibus et syllogismis et cavillationibus et ceteris acuminis €inriti ludicris. Dic in avaritiam, dic in luxuriam; cum pro-€fecisse te videris et animos audientium adfeceris, insta €vehementius: veri simile non est quantum proficiat talis €oratio remedio intenta et tota in bonum audientium versa. €Facillime enim tenera conciliantur ingenia ad honesti rectique €amorem, et adhuc docilibus leviterque corruptis inicit manum veritas si advocatum idoneum nacta est. Ego certe €cum Attalum audirem in vitia, in errores, in mala vitae €perorantem, saepe miseritus sum generis humani et illum €sublimem altioremque humano fastigio credidi. Ipse regem se €esse dicebat, sed plus quam regnare mihi videbatur cui liceret censuram agere regnantium. Cum vero commendare @1 €paupertatem coeperat et ostendere quam quidquid usum €excederet pondus esset supervacuum et grave ferenti, saepe €exire e schola pauperi libuit. Cum coeperat voluptates nostras €traducere, laudare castum corpus, sobriam mensam, puram €mentem non tantum ab inlicitis voluptatibus sed etiam supervacuis, libebat circumscribere gulam ac ventrem. Inde €mihi quaedam permansere, Lucili; magno enim in omnia €impetu veneram, deinde ad civitatis vitam reductus ex bene €coeptis pauca servavi. Inde ostreis boletisque in omnem vitam €renuntiatum est; nec enim cibi sed oblectamenta sunt ad €edendum saturos cogentia (quod gratissimum est edacibus et €se ultra quam capiunt farcientibus), facile descensura, facile reditura. Inde in omnem vitam unguento abstinemus, €quoniam optimus odor in corpore est nullus. Inde vino €carens stomachus. Inde in omnem vitam balneum fugimus; €decoquere corpus atque exinanire sudoribus inutile simul €delicatumque credidimus. Cetera proiecta redierunt, ita €tamen ut quorum abstinentiam interrupi modum servem et €quidem abstinentiae proximiorem, nescio an difficiliorem, €quoniam quaedam absciduntur facilius animo quam tem-€perantur. @@Quoniam coepi tibi exponere quanto maiore impetu ad €philosophiam iuvenis accesserim quam senex pergam, non €pudebit fateri quem mihi amorem Pythagoras iniecerit. €Sotion dicebat quare ille animalibus abstinuisset, quare postea €Sextius. Dissimilis utrique causa erat, sed utrique magnifica. Hic homini satis alimentorum citra sanguinem esse credebat €et crudelitatis consuetudinem fieri ubi in voluptatem esset €adducta laceratio. Adiciebat contrahendam materiam esse @1 €luxuriae; colligebat bonae valetudini contraria esse alimenta varia et nostris aliena corporibus. At Pythagoras omnium inter €omnia cognationem esse dicebat et animorum commercium €in alias atque alias formas transeuntium. Nulla, si illi credas, €anima interit, ne cessat quidem nisi tempore exiguo, dum €in aliud corpus transfunditur. Videbimus per quas temporum €vices et quando pererratis pluribus domiciliis in hominem €revertatur: interim sceleris hominibus ac parricidii metum €fecit, cum possent in parentis animam inscii incurrere et ferro €morsuve violare, si in quo [2corpore]2 cognatus aliqui spiritus hospitaretur. Haec cum exposuisset Sotion et implesset €argumentis suis, 'non credis' inquit 'animas in alia corpora €atque alia discribi et migrationem esse quod dicimus mortem? €Non credis in his pecudibus ferisve aut aqua mersis illum €quondam hominis animum morari? Non credis nihil perire €in hoc mundo, sed mutare regionem? nec tantum caelestia €per certos circuitus verti, sed animalia quoque per vices ire et animos per orbem agi? Magni ista crediderunt viri. Itaque €iudicium quidem tuum sustine, ceterum omnia tibi in €integro serva. Si vera sunt ista, abstinuisse animalibus inno-€centia est; si falsa, frugalitas est. Quod istic credulitatis tuae damnum est? alimenta tibi leonum et vulturum eripio.' His €ego instinctus abstinere animalibus coepi, et anno peracto non €tantum facilis erat mihi consuetudo sed dulcis. Agitatiorem €mihi animum esse credebam nec tibi hodie adfirmaverim an €fuerit. Quaeris quomodo desierim? In primum Tiberii €Caesaris principatum iuventae tempus inciderat: alienigena @1 €tum sacra movebantur et inter argumenta superstitionis €ponebatur quorundam animalium abstinentia. Patre itaque €meo rogante, qui non calumniam timebat sed philosophiam €oderat, ad pristinam consuetudinem redii; nec difficulter mihi ut inciperem melius cenare persuasit. Laudare solebat €Attalus culcitam quae resisteret corpori: tali utor etiam €senex, in qua vestigium apparere non possit. €@@Haec rettuli ut probarem tibi quam vehementes haberent €tirunculi impetus primos ad optima quaeque, si quis exhor-€taretur illos, si quis inpelleret. Sed aliquid praecipientium €vitio peccatur, qui nos docent disputare, non vivere, aliquid €discentium, qui propositum adferunt ad praeceptores suos €non animum excolendi sed ingenium. Itaque quae philosophia fuit facta philologia est. Multum autem ad rem pertinet €quo proposito ad quamquam rem accedas. Qui grammaticus €futurus Vergilium scrutatur non hoc animo legit illud €egregium €@@@@fugit inreparabile tempus: €'vigilandum est; nisi properamus relinquemur; agit nos €agiturque velox dies; inscii rapimur; omnia in futurum dis-€ponimus et inter praecipitia lenti sumus': sed ut observet, þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ì˜˜ˆ‰quotiens Vergilius de celeritate temporum dicit, hoc uti verbo €illum 'fugit'. €@@@@Optima quaeque dies miseris mortalibus aevi €@@@@prima fugit; subeunt morbi tristisque senectus €@@@@et labor, et durae rapit inclementia mortis. @1 Ille qui ad philosophiam spectat haec eadem quo debet €adducit. 'Numquam Vergilius' inquit 'dies dicit ire, sed €fugere, quod currendi genus concitatissimum est, et optimos €quosque primos rapi: quid ergo cessamus nos ipsi concitare, €ut velocitatem rapidissimae rei possimus aequare? Meliora praetervolant, deteriora succedunt.' Quemadmodum ex am-€phora primum quod est sincerissimum effluit, gravissimum €quodque turbidumque subsidit, sic in aetate nostra quod €est optimum in primo est. Id exhauriri [in] aliis potius €patimur, ut nobis faecem reservemus? Inhaereat istud animo €et tamquam missum oraculo placeat: €@@@@optima quaeque dies miseris mortalibus aevi €@@@@prima fugit. Quare optima? quia quod restat incertum est. Quare optima? €quia iuvenes possumus discere, possumus facilem animum et €adhuc tractabilem ad meliora convertere; quia hoc tempus €idoneum est laboribus, idoneum agitandis per studia ingeniis €[est] et exercendis per opera corporibus: quod superest €segnius et languidius est et propius a fine. Itaque toto hoc €agamus animo et omissis ad quae devertimur in rem unam €laboremus, ne hanc temporis pernicissimi celeritatem, quam €retinere non possumus, relicti demum intellegamus. Primus €quisque tamquam optimus dies placeat et redigatur in nostrum. Quod fugit occupandum est. Haec non cogitat €ille qui grammatici oculis carmen istud legit, ideo optimum €quemque primum esse diem quia subeunt morbi, quia sene-€ctus premit et adhuc adulescentiam cogitantibus supra caput €est, sed ait Vergilium semper una ponere morbos et senectu-€tem_non mehercules inmerito; senectus enim insanabilis @1 morbus est. 'Praeterea' inquit 'hoc senectuti cognomen €inposuit, "tristem" illam vocat: €@@@@subeunt morbi tristisque senectus. €Alio loco dicit €@@@@pallentesque habitant Morbi tristisque Senectus.' €Non est quod mireris ex eadem materia suis quemque studiis €apta colligere: in eodem prato bos herbam quaerit, canis €leporem, ciconia lacertam. @@Cum Ciceronis librum de re publica prendit hinc philo-€logus aliquis, hinc grammaticus, hinc philosophiae deditus, €alius alio curam suam mittit. Philosophus admiratur contra €iustitiam dici tam multa potuisse. Cum ad hanc eandem €lectionem philologus accessit, hoc subnotat: duos Romanos €reges esse quorum alter patrem non habet, alter matrem. €Nam de Servi matre dubitatur; Anci pater nullus, Numae nepos dicitur. Praeterea notat eum quem nos dictatorem €dicimus et in historiis ita nominari legimus apud antiquos €'magistrum populi' vocatum. Hodieque id extat in augurali-€bus libris, et testimonium est quod qui ab illo nominatur €'magister equitum' est. Aeque notat Romulum perisse solis €defectione; provocationem ad populum etiam a regibus fuisse; €id ita in pontificalibus libris %et aliqui qui% putant et Fene-stella. Eosdem libros cum grammaticus explicuit, primum €[verba expresse] 'reapse' dici a Cicerone, id est 're ipsa', in @1 €commentarium refert, nec minus 'sepse', id est 'se ipse'. €Deinde transit ad ea quae consuetudo saeculi mutavit, tam-€quam ait Cicero 'quoniam sumus ab ipsa calce eius inter-€pellatione revocati.' Hanc quam nunc in circo 'cretam' vocamus 'calcem' antiqui dicebant. Deinde Ennianos colligit €versus et in primis illos de Africano scriptos: €@@@@cui nemo civis neque hostis €@@@@quibit pro factis reddere opis pretium. €Ex eo se ait intellegere [2opem]2 apud antiquos non tantum €auxilium significasse sed operam. Ait [opera] enim Ennius €neminem potuisse Scipioni neque civem neque hostem red-dere operae pretium. Felicem deinde se putat quod in-€venerit unde visum sit Vergilio dicere €@@@@quem super ingens €@@@@porta tonat caeli. €Ennium hoc ait Homero [se] subripuisse, Ennio Vergilium; €esse enim apud Ciceronem in his ipsis de re publica hoc €epigramma Enni: €@@@@si fas endo plagas caelestum ascendere cuiquam est, €@@@@@mi soli caeli maxima porta patet. Sed ne et ipse, dum aliud ago, in philologum aut grammati-€cum delabar, illud admoneo, auditionem philosophorum €lectionemque ad propositum beatae vitae trahendam, non ut @1 €verba prisca aut ficta captemus et translationes inprobas €figurasque dicendi, sed ut profutura praecepta et magnificas €voces et animosas quae mox in rem transferantur. Sic ista ediscamus ut quae fuerint verba sint opera. Nullos autem €peius mereri de omnibus mortalibus iudico quam qui philo-€sophiam velut aliquod artificium venale didicerunt, qui €aliter vivunt quam vivendum esse praecipiunt. Exempla enim €se ipsos inutilis disciplinae circumferunt, nulli non vitio quod insequuntur obnoxii. Non magis mihi potest quisquam €talis prodesse praeceptor quam gubernator in tempestate €nauseabundus. Tenendum rapiente fluctu gubernaculum, €luctandum cum ipso mari, eripienda sunt vento vela: quid €me potest adiuvare rector navigii attonitus et vomitans? €Quanto maiore putas vitam tempestate iactari quam ullam ratem? Non est loquendum sed gubernandum. Omnia quae €dicunt, quae turba audiente iactant, aliena sunt: dixit illa €Platon, dixit Zenon, dixit Chrysippus et Posidonius et ingens €agmen nominum tot ac talium. Quomodo probare possint €sua esse monstrabo: faciant quae dixerint. @@Quoniam quae volueram ad te perferre iam dixi, nunc €desiderio tuo satis faciam et in alteram epistulam integrum €quod exegeras transferam, ne ad rem spinosam et auribus €erectis curiosisque audiendam lassus accedas. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@An sapiens sapienti prosit scire desideras. Dicimus plenum €omni bono esse sapientem et summa adeptum: quomodo @1 €prodesse aliqui possit summum habenti bonum quaeritur. €Prosunt inter se boni. Exercent enim virtutes et sapientiam €in suo statu continent; desiderat uterque aliquem cum quo conferat, cum quo quaerat. Peritos luctandi usus exercet; €musicum qui paria didicit movet. Opus est et sapienti €agitatione virtutum; ita quemadmodum ipse se movet, sic movetur ab alio sapiente. Quid sapiens sapienti proderit? €Impetum illi dabit, occasiones actionum honestarum com-€monstrabit. Praeter haec aliquas cogitationes suas exprimet; €docebit quae invenerit. Semper enim etiam sapienti restabit quod inveniat et quo animus eius excurrat. Malus malo nocet €facitque peiorem, iram eius incitando, tristitiae adsentiendo, €voluptates laudando; et tunc maxime laborant mali ubi €plurimum vitia miscuere et in unum conlata nequitia est. Ergo ex contrario bonus bono proderit. 'Quomodo?' inquis. €Gaudium illi adferet, fiduciam confirmabit; ex conspectu €mutuae tranquillitatis crescet utriusque laetitia. Praeterea €quarumdam illi rerum scientiam tradet; non enim omnia €sapiens scit; etiam si sciret, breviores vias rerum aliqui excogi-€tare posset et has indicare per quas facilius totum opus circumfertur. Proderit sapienti sapiens, non scilicet tantum €suis viribus sed ipsius quem adiuvabit. Potest quidem ille €etiam relictus sibi explicare partes suas: utetur propria €velocitate, sed nihilominus adiuvat etiam currentem hor-€tator. €@@'Non prodest sapienti sapiens sed sibi ipse. Hoc [2ut]2 scias, @1 detrahe illi vim propriam et ille nihil aget.' Isto modo dicas €licet non esse in melle dulcedinem; nam ipse ille qui esse €debeat [2nisi]2 ita aptatus lingua palatoque est ad eiusmodi gu-€stum ut illum talis sapor capiat, offendetur; sunt enim quidam €quibus morbi vitio mel amarum videatur. Oportet utrumque €valere ut et ille prodesse possit et hic profuturo idonea €materia sit. @@'[2Ut]2 in summum' inquit 'perducto calorem calefieri €supervacuum est, et in summum perducto bonum super-€vacuum est [2si]2 qui prosit. Numquid instructus omnibus €rebus agricola ab alio instrui quaerit? numquid armatus €miles quantum in aciem exituro satis est ulla amplius arma €desiderat? Ergo nec sapiens; satis enim vitae instructus, satis armatus est.' Ad haec respondeo: et qui in summum [2per-€ductus est calorem]2 opus est calore adiecto ut summum þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨í˜‰ƒteneat. 'Sed ipse se' inquit 'calor continet.' Primum multum €interest inter ista quae comparas. Calor enim unus est, prod-€esse varium est. Deinde calor non adiuvatur adiectione €caloris ut caleat: sapiens non potest in habitu mentis suae €stare nisi amicos aliquos similes sui admisit cum quibus virtutes suas communicet. Adice nunc quod omnibus inter se €virtutibus amicitia est; itaque prodest qui virtutes alicuius €paris sui amat amandasque invicem praestat. Similia de- @1 €lectant, utique ubi honesta sunt et probare ac probari sciunt. Etiamnunc sapientis animum perite movere nemo alius €potest quam sapiens, sicut hominem movere rationaliter non €potest nisi homo. Quomodo ergo ad rationem movendam €ratione opus est, sic ut moveatur ratio perfecta opus est ratione perfecta. Prodesse dicuntur et qui media nobis €largiuntur, pecuniam, gratiam, incolumitatem, alia in usus €vitae cara aut necessaria; in his dicetur etiam stultus prod-€esse sapienti. Prodesse autem est animum secundum naturam €movere virtute sua. Ut eius qui movebitur, hoc non sine €ipsius quoque qui proderit bono fiet; necessest enim alienam virtutem exercendo exerceat et suam. Sed ut removeas ista €quae aut summa bona sunt aut summorum efficientia, €nihilominus prodesse inter se sapientes possunt. Invenire €enim sapientem sapienti per se res expetenda est, quia natura €bonum omne carum est bono et sic quisque conciliatur bono €quemadmodum sibi. @@Necesse est ex hac quaestione argumenti causa in alteram €transeam. Quaeritur enim an deliberaturus sit sapiens, an in €consilium aliquem advocaturus. Quod facere illi necessarium €est cum ad haec civilia et domestica venitur et, ut ita dicam, €mortalia; in his sic illi opus est alieno consilio quomodo €medico, quomodo gubernatori, quomodo advocato et litis €ordinatori. Proderit ergo sapiens aliquando sapienti; suadebit €enim. Sed in illis quoque magnis ac divinis, ut diximus, com-€muniter honesta tractando et animos cogitationesque mi-scendo utilis erit. Praeterea secundum naturam est et amicos €conplecti et amicorum auctu ut suo proprioque laetari; nam €nisi hoc fecerimus, ne virtus quidem nobis permanebit, quae @1 €exercendo sensu valet. Virtus autem suadet praesentia bene €conlocare, in futurum consulere, deliberare et intendere €animum: facilius intendet explicabitque qui aliquem sibi €adsumpserit. Quaeret itaque aut perfectum virum aut pro-€ficientem vicinumque perfecto. Proderit autem ille perfectus, si consilium communi prudentia iuverit. Aiunt homines plus €in alieno negotio videre %initio%. Hoc illis evenit quos amor €sui excaecat quibusque dispectum utilitatis timor in peri-€culis excutit: incipiet sapere securior et extra metum positus. €Sed nihilominus quaedam sunt quae etiam sapientes in alio €quam in se diligentius vident. Praeterea illud dulcissimum et €honestissimum 'idem velle atque idem nolle' sapiens sapienti €praestabit; egregium opus pari iugo ducet. @@Persolvi quod exegeras, quamquam in ordine rerum erat €quas moralis philosophiae voluminibus conplectimur. Cogita €quod soleo frequenter tibi dicere, in istis nos nihil aliud €quam acumen exercere. Totiens enim illo revertor: quid ista €me res iuvat? fortiorem fac me, iustiorem, temperantiorem. Nondum exerceri vacat: adhuc medico mihi opus est. Quid €me poscis scientiam inutilem? Magna promisisti: exhibe €fidem. Dicebas intrepidum fore etiam si circa me gladii mica-€rent, etiam si mucro tangeret iugulum; dicebas securum fore €etiam si circa me flagrarent incendia, etiam si subitus turbo @1 €toto navem meam mari raperet: hanc mihi praesta curam, ut €voluptatem, ut gloriam contemnam. Postea docebis inplicta €solvere, ambigua distinguere, obscura perspicere: nunc doce €quod necesse est. Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER VNDEVICENSIMVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Ex Nomentano meo te saluto et iubeo habere mentem €bonam, hoc est propitios deos omnis, quos habet placatos et €faventes quisquis sibi se propitiavit. Sepone in praesentia €quae quibusdam placent, unicuique nostrum paedagogum €dari deum, non quidem ordinarium, sed hunc inferioris €notae ex eorum numero quos Ovidius ait 'de plebe deos'. Ita €tamen hoc seponas volo ut memineris maiores nostros qui €crediderunt Stoicos fuisse; singulis enim et Genium et Iunonem dederunt. Postea videbimus an tantum dis vacet ut €privatorum negotia procurent: interim illud scito, sive ad-€signati sumus sive neglecti et fortunae dati, nulli te posse €inprecari quicquam gravius quam si inprecatus fueris ut se €habeat iratum. Sed non est quare cuiquam quem poena €putaveris dignum optes ut infestos deos habeat: habet, inquam, etiam si videtur eorum favore produci. Adhibe €diligentiam tuam et intuere quid sint res nostrae, non €quid vocentur, et scies plura mala contingere nobis quam €accidere. Quotiens enim felicitatis et causa et initium fuit €quod calamitas vocabatur! quotiens magna gratulatione €excepta res gradum sibi struxit in praeceps et aliquem iam €eminentem adlevavit etiamnunc, tamquam adhuc ibi staret unde tuto cadunt! Sed ipsum illud cadere non habet in se €mali quicquam si exitum spectes, ultra quem natura neminem @1 €deiecit. Prope est rerum omnium terminus, prope est, inquam, €et illud unde felix eicitur et illud unde infelix emittitur: nos €utraque extendimus et longa spe ac metu facimus. Sed, si €sapis, omnia humana condicione metire; simul et quod gaudes €et quod times contrahe. Est autem tanti nihil diu gaudere ne €quid diu timeas. @@Sed quare istuc malum adstringo? Non est quod quic-€quam timendum putes: vana sunt ista quae nos movent, €quae attonitos habent. Nemo nostrum quid veri esset excussit, €sed metum alter alteri tradidit; nemo ausus est ad id quo €perturbabatur accedere et naturam ac bonum timoris sui €nosse. Itaque res falsa et inanis habet adhuc fidem quia non coarguitur. Tanti putemus oculos intendere: iam apparebit €quam brevia, quam incerta, quam tuta timeantur. Talis est €animorum nostrorum confusio qualis Lucretio visa est: €@@@@nam veluti pueri trepidant atque omnia caecis €@@@@in tenebris metuunt, ita nos in luce timemus. €Quid ergo? non omni puero stultiores sumus qui in luce timemus? Sed falsum est, Lucreti, non timemus in luce: €omnia nobis fecimus tenebras. Nihil videmus, nec quid €noceat nec quid expediat; tota vita incursitamus nec ob hoc €resistimus aut circumspectius pedem ponimus. Vides autem €quam sit furiosa res in tenebris impetus. At mehercules id €agimus ut longius revocandi simus, et cum ignoremus quo €feramur, velociter tamen illo quo intendimus perseveramus. Sed lucescere, si velimus, potest. Uno autem modo potest, si €quis hanc humanorum divinorumque notitiam [scientia] ac- @1 €ceperit, si illa se non perfuderit sed infecerit, si eadem, quam-€vis sciat, retractaverit et ad se saepe rettulerit, si quaesierit €quae sint bona, quae mala, quibus hoc falso sit nomen ad-€scriptum, si quaesierit de honestis et turpibus, de providentia. Nec intra haec humani ingenii sagacitas sistitur: prospicere €et ultra mundum libet, quo feratur, unde surrexerit, in €quem exitum tanta rerum velocitas properet. Ab hac divina €contemplatione abductum animum in sordida et humilia €pertraximus, ut avaritiae serviret, ut relicto mundo terminis-€que eius et dominis cuncta versantibus terram rimaretur et €quaereret quid ex illa mali effoderet, non contentus oblatis. Quidquid nobis bono futurum erat deus et parens noster in €proximo posuit; non expectavit inquisitionem nostram et €ultro dedit: nocitura altissime pressit. Nihil nisi de nobis €queri possumus: ea quibus periremus nolente rerum natura €et abscondente protulimus. Addiximus animum voluptati, €cui indulgere initium omnium malorum est, tradidimus €ambitioni et famae, ceteris aeque vanis et inanibus. @@Quid ergo nunc te hortor ut facias? nihil novi_nec enim €novis malis remedia quaeruntur_sed hoc primum, ut tecum €ipse dispicias quid sit necessarium, quid supervacuum. €Necessaria tibi ubique occurrent: supervacua et semper et toto animo quaerenda sunt. Non est autem quod te nimis €laudes si contempseris aureos lectos et gemmeam supelle-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨î˜Œƒctilem; quae est enim virtus supervacua contemnere? Tunc te €admirare cum contempseris necessaria. Non magnam rem €facis quod vivere sine regio apparatu potes, quod non desi-€deras milliarios apros nec linguas phoenicopterorum et alia €portenta luxuriae iam tota animalia fastidientis et certa €membra ex singulis eligentis: tunc te admirabor si contem- @1 €pseris etiam sordidum panem, si tibi persuaseris herbam, ubi €necesse est, non pecori tantum sed homini nasci, si scieris €cacumina arborum explementum esse ventris in quem sic €pretiosa congerimus tamquam recepta servantem. Sine €fastidio implendus est; quid enim ad rem pertinet quid accipiat, perditurus quidquid acceperit? Delectant te dis-€posita quae terra marique capiuntur, alia eo gratiora si €recentia perferuntur ad mensam, alia si diu pasta et coacta €pinguescere fluunt ac vix saginam continent suam; delectat €te nitor horum arte quaesitus. At mehercules ista sollicite €scrutata varieque condita, cum subierint ventrem, una atque €eadem foeditas occupabit. Vis ciborum voluptatem con-€temnere? exitum specta. @@Attalum memini cum magna admiratione omnium haec €dicere: 'diu' inquit 'mihi inposuere divitiae. Stupebam ubi €aliquid ex illis alio atque alio loco fulserat; existimabam €similia esse quae laterent his quae ostenderentur. Sed in €quodam apparatu vidi totas opes urbis, caelata et auro et €argento et iis quae pretium auri argentique vicerunt, ex-€quisitos colores et vestes ultra non tantum nostrum sed ultra €finem hostium advectas; hinc puerorum perspicuos cultu €atque forma greges, hinc feminarum, et alia quae res suas recognoscens summi imperii fortuna protulerat. "Quid hoc €est" inquam "aliud inritare cupiditates hominum per se €incitatas? quid sibi vult ista pecuniae pompa? ad discendam €avaritiam convenimus?" At mehercules minus cupiditatis €istinc effero quam adtuleram. Contempsi divitias, non quia supervacuae sed quia pusillae sunt. Vidistine quam intra @1 €paucas horas ille ordo quamvis lentus dispositusque transierit? €Hoc totam vitam nostram occupabit quod totum diem €occupare non potuit? Accessit illud quoque: tam super-€vacuae mihi visae sunt habentibus quam fuerunt spectantibus. Hoc itaque ipse mihi dico quotiens tale aliquid praestrinxerit €oculos meos, quotiens occurrit domus splendida, cohors culta €servorum, lectica formonsis inposita calonibus: "quid €miraris? quid stupes? pompa est. Ostenduntur istae res, non possidentur, et dum placent transeunt". Ad veras potius te €converte divitias; disce parvo esse contentus et illam vocem €magnus atque animosus exclama: habemus aquam, habemus €polentam; Iovi ipsi controversiam de felicitate faciamus. €Faciamus, oro te, etiam si ista defuerint; turpe est beatam €vitam in auro et argento reponere, aeque turpe in aqua et polenta. "Quid ergo faciam si ista non fuerint?" Quaeris €quod sit remedium inopiae? Famem fames finit: alioquin €quid interest magna sint an exigua quae servire te cogant? €quid refert quantulum sit quod tibi possit negare fortuna? Haec ipsa aqua et polenta in alienum arbitrium cadit; liber est €autem non in quem parum licet fortunae, sed in quem nihil. €Ita est: nihil desideres oportet si vis Iovem provocare nihil €desiderantem.' €@@Haec nobis Attalus dixit, natura omnibus dixit; quae si €voles frequenter cogitare, id ages ut sis felix, non ut videaris, €et ut tibi videaris, non aliis. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quid vocentur Latine sophismata quaesisti a me. Multi €temptaverunt illis nomen inponere, nullum haesit; videlicet, €quia res ipsa non recipiebatur a nobis nec in usu erat, nomini €quoque repugnatum est. Aptissimum tamen videtur mihi quo Cicero usus est: 'cavillationes' vocat. Quibus quisquis se €tradidit quaestiunculas quidem vafras nectit, ceterum ad €vitam nihil proficit: neque fortior fit neque temperantior €neque elatior. At ille qui philosophiam in remedium suum €exercuit ingens fit animo, plenus fiduciae, inexsuperabilis et maior adeunti. Quod in magnis evenit montibus, quorum €proceritas minus apparet longe intuentibus: cum accesseris, €tunc manifestum fit quam in arduo summa sint. Talis est, €mi Lucili, verus et rebus, non artificiis philosophus. In edito €stat, admirabilis, celsus, magnitudinis verae; non exsurgit in €plantas nec summis ambulat digitis eorum more qui men-€dacio staturam adiuvant longioresque quam sunt videri volunt; contentus est magnitudine sua. Quidni contentus sit €eo usque crevisse quo manus fortuna non porrigit? Ergo et €supra humana est et par sibi in omni statu rerum, sive secundo €cursu vita procedit, sive fluctuatur et [2it]2 per adversa ac €difficilia: hanc constantiam cavillationes istae de quibus €paulo ante loquebar praestare non possunt. Ludit istis €animus, non proficit, et philosophiam a fastigio suo deducit in planum. Nec te prohibuerim aliquando ista agere, sed tunc €cum voles nihil agere. Hoc tamen habent in se pessimum: @1 €dulcedinem quandam sui faciunt et animum specie sub-€tilitatis inductum tenent ac morantur, cum tanta rerum €moles vocet, cum vix tota vita sufficiat ut hoc unum discas, €vitam contemnere. 'Quid regere?' inquis. Secundum opus est; €nam nemo illam bene rexit nisi qui contempserat. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Cupio mehercules amicum tuum formari ut desideras et €institui, sed valde durus capitur; immo, quod est molestius, €valde mollis capitur et consuetudine mala ac diutina fractus. Volo tibi ex nostro artificio exemplum referre. Non quaelibet €insitionem vitis patitur: si vetus et exesa est, si infirma gracilis-€que, aut non recipiet surculum aut non alet nec adplicabit €sibi nec in qualitatem eius naturamque transibit. Itaque €solemus supra terram praecidere ut, si non respondit, €temptari possit secunda fortuna et iterum repetita infra terram inseratur. Hic de quo scribis et mandas non habet vires: €indulsit vitiis. Simul et emarcuit et induruit; non potest €recipere rationem, non potest nutrire. 'At cupit ipse.' Noli €credere. Non dico illum mentiri tibi: putat se cupere. €Stomachum illi fecit luxuria: cito cum illa redibit in gratiam. 'Sed dicit se offendi vita sua.' Non negaverim; quis enim non €offenditur? Homines vitia sua et amant simul et oderunt. €Tunc itaque de illo feremus sententiam cum fidem nobis €fecerit invisam iam sibi esse luxuriam: nunc illis male €convenit. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Desideras tibi scribi a me quid sentiam de hac quaestione €iactata apud nostros, an iustitia, fortitudo, prudentia ceterae-€que virtutes animalia sint. Hac subtilitate effecimus, Lucili €carissime, ut exercere ingenium inter inrita videremur et €disputationibus nihil profuturis otium terere. Faciam quod €desideras et quid nostris videatur exponam; sed me in alia €esse sententia profiteor: puto quaedam esse quae deceant €phaecasiatum palliatumque. Quae sint ergo quae antiquos €moverint vel quae sint quae antiqui moverint dicam. @@Animum constat animal esse, cum ipse efficiat ut simus €animalia, cum ab illo animalia nomen hoc traxerint; virtus €autem nihil aliud est quam animus quodam modo se habens; €ergo animal est. Deinde virtus agit aliquid; agi autem nihil €sine impetu potest; si impetum habet, qui nulli est nisi animali, animal est. 'Si animal est' inquit 'virtus, habet ipsa €virtutem.' Quidni habeat se ipsam? quomodo sapiens omnia €per virtutem gerit, sic virtus per se. 'Ergo' inquit 'et omnes €artes animalia sunt et omnia quae cogitamus quaeque mente €conplectimur. Sequitur ut multa millia animalium habitent €in his angustiis pectoris, et singuli multa simus animalia aut €multa habeamus animalia.' Quaeris quid adversus istud €respondeatur? Unaquaeque ex istis res animal erit: multa €animalia non erunt. Quare? dicam, si mihi accommodaveris subtilitatem et intentionem tuam. Singula animalia singulas €habere debent substantias; ista omnia unum animum habent; €itaque singula esse possunt, multa esse non possunt. Ego et €animal sum et homo, non tamen duos esse nos dices. Quare? €quia separati debent esse. Ita dico: alter ab altero debet esse @1 €diductus ut duo sint. Quidquid in uno multiplex est sub þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ñ•unam naturam cadit; itaque unum est. Et animus meus animal €est et ego animal sum, duo tamen non sumus. Quare? quia €animus mei pars est. Tunc aliquid per se numerabitur cum €per se stabit; ubi vero alterius membrum erit, non poterit €videri aliud. Quare? dicam: quia quod aliud est suum oportet €esse et proprium et totum et intra se absolutum. @@Ego in alia esse me sententia professus sum; non enim €tantum virtutes animalia erunt, si hoc recipitur, sed opposita €quoque illis vitia et adfectus, tamquam ira, timor, luctus, €suspicio. Ultra res ista procedet: omnes sententiae, omnes €cogitationes animalia erunt. Quod nullo modo recipiendum est; non enim quidquid ab homine fit homo est. 'Iustitia €quid est?' inquit. Animus quodam modo se habens. 'Itaque €si animus animal est, et iustitia.' Minime; haec enim habitus €animi est et quaedam vis. Idem animus in varias figuras con-€vertitur et non totiens animal aliud est quotiens aliud facit; nec illud quod fit ab animo animal est. [2Si]2 iustitia animal €est, [2si]2 fortitudo, si ceterae virtutes, utrum desinunt esse €animalia subinde aut rursus incipiunt, an semper sunt? €desinere virtutes non possunt. Ergo multa animalia, immo innumerabilia, in hoc animo versantur. 'Non sunt' inquit €'multa, quia ex uno religata sunt et partes unius ac membra €sunt.' Talem ergo faciem animi nobis proponimus qualis est €hydrae multa habentis capita, quorum unumquodque per se €pugnat, per se nocet. Atqui nullum ex illis capitibus animal €est, sed animalis caput: ceterum ipsa unum animal est. Nemo €in Chimaera leonem animal esse dixit aut draconem: hae @1 partes erant eius; partes autem non sunt animalia. Quid est €quo colligas iustitiam animal esse? 'Agit' inquit 'aliquid et €prodest; quod autem agit et prodest impetum habet; [2quod €autem impetum habet]2 animal est.' Verum est si suum impetum habet; [2suum autem non habet]2 sed animi. Omne €animal donec moriatur id est quod coepit: homo donec €moriatur homo est, equus equus, canis canis; transire in €aliud non potest. Iustitia, id est animus quodam modo se €habens, animal est. Credamus: deinde animal est fortitudo, €id est animus quodam modo se habens. Quis animus? ille €qui modo iustitia erat? Tenetur in priore animali, in aliud €animal transire ei non licet; in eo illi in quo primum esse coepit perseverandum est. Praeterea unus animus duorum €esse animalium non potest, multo minus plurium. Si iustitia, €fortitudo, temperantia ceteraeque virtutes animalia sunt, €quomodo unum animum habebunt? singulos habeant oportet, aut non sunt animalia. Non potest unum corpus plurium €animalium esse. Hoc et ipsi fatentur. Iustitiae quod est €corpus? 'Animus'. Quid? fortitudinis quod est corpus? 'Idem €animus'. Atqui unum corpus esse duorum animalium non potest. 'Sed idem animus' inquit 'iustitiae habitum induit et €fortitudinis et temperantiae.' Hoc fieri posset si quo tempore €iustitia esset fortitudo non esset, quo tempore fortitudo esset €temperantia non esset; nunc vero omnes virtutes simul sunt. €Ita quomodo singulae erunt animalia, cum unus animus sit, qui plus quam unum animal non potest facere? Denique nul-€lum animal pars est alterius animalis; iustitia autem pars est €animi; non est ergo animal. @1 €@@Videor mihi in re confessa perdere operam; magis enim €indignandum de isto quam disputandum est. Nullum animal €alteri par est. Circumspice omnium corpora: nulli non et color proprius est et figura sua et magnitudo. Inter cetera €propter quae mirabile divini artificis ingenium est hoc €quoque existimo esse, quod in tanta copia rerum numquam €in idem incidit; etiam quae similia videntur, cum contuleris, €diversa sunt. Tot fecit genera foliorum: nullum non sua €proprietate signatum; tot animalia: nullius magnitudo cum €altero convenit, utique aliquid interest. Exegit a se ut quae €alia erant et dissimilia essent et inparia. Virtutes omnes, ut dicitis, pares sunt; ergo non sunt animalia. Nullum non €animal per se agit; virtus autem per se nihil agit, sed cum €homine. Omnia animalia aut rationalia sunt, ut homines, ut €dii, [2aut inrationalia, ut ferae, ut pecora]2; virtutes utique €rationales sunt; atqui nec homines sunt nec dii; ergo non sunt animalia. Omne rationale animal nihil agit nisi primum €specie alicuius rei inritatum est, deinde impetum cepit, €deinde adsensio confirmavit hunc impetum. Quid sit adsensio €dicam. Oportet me ambulare: tunc demum ambulo cum hoc €mihi dixi et adprobavi hanc opinionem meam; oportet me €sedere: tunc demum sedeo. Haec adsensio in virtute non est. Puta enim prudentiam esse: quomodo adsentietur 'oportet me €ambulare'? Hoc natura non recipit. Prudentia enim ei cuius €est prospicit, non sibi; nam nec ambulare potest nec sedere. €Ergo adsensionem non habet; quod adsensionem non habet €rationale animal non est. Virtus si animal est, rationale est; @1 rationale autem non est; ergo nec animal. Si virtus animal est, €virtus autem bonum omnest, omne bonum animal est. Hoc €nostri fatentur. Patrem servare bonum est, et sententiam €prudenter in senatu dicere bonum est, et iuste decernere €bonum est; ergo et patrem servare animal est et prudenter €sententiam dicere animal est. Eo usque res %exegit% ut risum €tenere non possis: prudenter tacere bonum est, [2* * * €cenare bonum est]2; ita et tacere et cenare animal est. @@Ego mehercules titillare non desinam et ludos mihi ex istis €subtilibus ineptiis facere. Iustitia et fortitudo, si animalia €sunt, certe terrestria sunt; omne animal terrestre alget, €esurit, sitit; ergo iustitia alget, fortitudo esurit, clementia sitit. Quid porro? non interrogabo illos quam figuram habeant €ista animalia? hominis an equi an ferae? Si rotundam illis €qualem deo dederint, quaeram an et avaritia et luxuria et €dementia aeque rotundae sint; sunt enim et ipsae animalia. €Si has quoque conrotundaverint, etiamnunc interrogabo an €prudens ambulatio animal sit. Necesse est confiteantur, €deinde dicant ambulationem animal esse et quidem rotun-€dum. @@Ne putes autem primum [2me]2 ex nostris non ex prae-€scripto loqui sed meae sententiae esse, inter Cleanthen et €discipulum eius Chrysippum non convenit quid sit ambulatio. €Cleanthes ait spiritum esse a principali usque in pedes per-€missum, Chrysippus ipsum principale. Quid est ergo cur non @1 €ipsius Chrysippi exemplo sibi quisque se vindicet et ista tot €animalia quot mundus ipse non potest capere derideat? @@'Non sunt' inquit 'virtutes multa animalia, et tamen €animalia sunt. Nam quemadmodum aliquis et poeta est et €orator, et tamen unus, sic virtutes istae animalia sunt sed €multa non sunt. Idem est animus et animus et iustus et €prudens et fortis, ad singulas virtutes quodam modo se habens.' Sublata * * * convenit nobis. Nam et ego interim €fateor animum animal esse, postea visurus quam de ista re €sententiam feram: actiones eius animalia esse nego. Alioqui €et omnia verba erunt animalia et omnes versus. Nam si €prudens sermo bonum est, bonum autem omne animal est, €[2sermo animal est]2. Prudens versus bonum est, bonum autem €omne animal est; versus ergo animal est. Ita €@@@@arma virumque cano €animal est, quod non possunt rotundum dicere cum sex pedes habeat. 'Textorium' inquis 'totum mehercules istud quod cum €maxime agitur.' Dissilio risu cum mihi propono soloecismum €animal esse et barbarismum et syllogismum et aptas illis facies €tamquam pictor adsigno. Haec disputamus attractis super-€ciliis, fronte rugosa? Non possum hoc loco dicere illud Cae-€lianum: 'o tristes ineptias!' Ridiculae sunt. €@@Quin itaque potius aliquid utile nobis ac salutare tracta-€mus et quaerimus quomodo ad virtutes pervenire possimus, @1 quae nos ad illas via adducat? Doce me non an fortitudo €animal sit, sed nullum animal felix esse sine fortitudine, nisi €contra fortuita convaluit et omnis casus antequam exciperet €meditando praedomuit. Quid est fortitudo? Munimentum €humanae imbecillitatis inexpugnabile, quod qui circumdedit €sibi securus in hac vitae obsidione perdurat; utitur enim suis viribus, suis telis. Hoc loco tibi Posidonii nostri referre senten-€tiam volo: 'non est quod umquam fortunae armis putes esse þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ñ˜œƒte tutum: tuis pugna. Contra ipsam fortuna non armat; €itaque contra hostes instructi, contra ipsam inermes sunt.' Alexander Persas quidem et Hyrcanos et Indos et quidquid €gentium usque in oceanum extendit oriens vastabat fuga-€batque, sed ipse modo occiso amico, modo amisso, iacebat in €tenebris, alias scelus, alias desiderium suum maerens, victor €tot regum atque populorum irae tristitiaeque succumbens; €id enim egerat ut omnia potius haberet in potestate quam adfectus. O quam magnis homines tenentur erroribus qui ius €dominandi trans maria cupiunt permittere felicissimosque €se iudicant si multas [pro] milite provincias obtinent et novas €veteribus adiungunt, ignari quod sit illud ingens parque dis regnum: imperare sibi maximum imperium est. Doceat me €quam sacra res sit iustitia alienum bonum spectans, nihil ex se €petens nisi usum sui. Nihil sit illi cum ambitione famaque: €sibi placeat. Hoc ante omnia sibi quisque persuadeat: me €iustum esse gratis oportet. Parum est. Adhuc illud persuadeat €sibi: me in hanc pulcherrimam virtutem ultro etiam inpendere €iuvet; tota cogitatio a privatis commodis quam longissime €aversa sit. Non est quod spectes quod sit iustae rei praemium: @1 maius in iusto est. Illud adhuc tibi adfige quod paulo €ante dicebam, nihil ad rem pertinere quam multi aequitatem €tuam noverint. Qui virtutem suam publicari vult non virtuti €laborat sed gloriae. Non vis esse iustus sine gloria? at meher-€cules saepe iustus esse debebis cum infamia, et tunc, si sapis, €mala opinio bene parta delectet. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quare quibusdam temporibus provenerit corrupti generis €oratio quaeris et quomodo in quaedam vitia inclinatio in-€geniorum facta sit, ut aliquando inflata explicatio vigeret, €aliquando infracta et in morem cantici ducta; quare alias €sensus audaces et fidem egressi placuerint, alias abruptae €sententiae et suspiciosae, in quibus plus intellegendum esset €quam audiendum; quare aliqua aetas fuerit quae transla-€tionis iure uteretur inverecunde. Hoc quod audire vulgo soles, €quod apud Graecos in proverbium cessit: talis hominibus fuit oratio qualis vita. Quemadmodum autem uniuscuiusque €actio %dicendi% similis est, sic genus dicendi aliquando imitatur €publicos mores, si disciplina civitatis laboravit et se in delicias €dedit. Argumentum est luxuriae publicae orationis lascivia, €si modo non in uno aut in altero fuit, sed adprobata est et recepta. Non potest alius esse ingenio, alius animo color. Si €ille sanus est, si compositus, gravis, temperans, ingenium €quoque siccum ac sobrium est: illo vitiato hoc quoque ad-€flatur. Non vides, si animus elanguit, trahi membra et pigre €moveri pedes? si ille effeminatus est, in ipso incessu apparere €mollitiam? si ille acer est et ferox, concitari gradum? si furit €aut, quod furori simile est, irascitur, turbatum esse corporis @1 €motum nec ire sed ferri? Quanto hoc magis accidere ingenio €putas, quod totum animo permixtum est, ab illo fingitur, €illi paret, inde legem petit? @@Quomodo Maecenas vixerit notius est quam ut narrari €nunc debeat quomodo ambulaverit, quam delicatus fuerit, €quam cupierit videri, quam vitia sua latere noluerit. Quid €ergo? non oratio eius aeque soluta est quam ipse discinctus? €non tam insignita illius verba sunt quam cultus, quam comita-€tus, quam domus, quam uxor? Magni vir ingenii fuerat si €illud egisset via rectiore, si non vitasset intellegi, si non etiam €in oratione difflueret. Videbis itaque eloquentiam ebrii €hominis involutam et errantem et licentiae plenam. [Mae-cenas de cultu suo.] Quid turpius 'amne silvisque ripa coman-€tibus'? Vide ut 'alveum lyntribus arent versoque vado €remittant hortos'. Quid? si quis 'feminae cinno crispat et €labris columbatur incipitque suspirans, ut cervice lassa €fanantur nemoris tyranni'. 'Inremediabilis factio rimantur €epulis lagonaque temptant domos et spe mortem exigunt.' €'Genium festo vix suo testem.' 'Tenuisve cerei fila et cre-pacem molam.' 'Focum mater aut uxor investiunt.' Non €statim cum haec legeris hoc tibi occurret, hunc esse qui €solutis tunicis in urbe semper incesserit (nam etiam cum €absentis Caesaris partibus fungeretur, signum a discincto @1 €petebatur); hunc esse qui [2in]2 tribunali, in rostris, in omni €publico coetu sic apparuerit ut pallio velaretur caput exclusis €utrimque auribus, non aliter quam in mimo fugitivi divitis €solent; hunc esse cui tunc maxime civilibus bellis strepentibus €et sollicita urbe et armata comitatus hic fuerit in publico, €spadones duo, magis tamen viri quam ipse; hunc esse qui uxorem milliens duxit, cum unam habuerit? Haec verba tam €inprobe structa, tam neglegenter abiecta, tam contra con-€suetudinem omnium posita ostendunt mores quoque non €minus novos et pravos et singulares fuisse. Maxima laus illi €tribuitur mansuetudinis: pepercit gladio, sanguine abstinuit, €nec ulla alia re quid posset quam licentia ostendit. Hanc €ipsam laudem suam corrupit istis orationis portentosissimae delicis; apparet enim mollem fuisse, non mitem. Hoc istae €ambages compositionis, hoc verba transversa, hoc sensus €miri, magni quidem saepe sed enervati dum exeunt, cuivis €manifestum facient: motum illi felicitate nimia caput. Quod vitium hominis esse interdum, interdum temporis solet. Ubi €luxuriam late felicitas fudit, cultus primum corporum esse €diligentior incipit; deinde supellectili laboratur; deinde in €ipsas domos inpenditur cura ut in laxitatem ruris excurrant, €ut parietes advectis trans maria marmoribus fulgeant, ut €tecta varientur auro, ut lacunaribus pavimentorum respon-€deat nitor; deinde ad cenas lautitia transfertur et illic com-€mendatio ex novitate et soliti ordinis commutatione captatur, €ut ea quae includere solent cenam prima ponantur, ut quae advenientibus dabantur exeuntibus dentur. Cum adsuevit €animus fastidire quae ex more sunt et illi pro sordidis solita @1 €sunt, etiam in oratione quod novum est quaerit et modo €antiqua verba atque exoleta revocat ac profert, modo fingit €%et ignota ac% deflectit, modo, id quod nuper increbruit, pro cultu habetur audax translatio ac frequens. Sunt qui sensus €praecidant et hoc gratiam sperent, si sententia pependerit et €audienti suspicionem sui fecerit; sunt qui illos detineant et €porrigant; sunt qui non usque ad vitium accedant (necesse €est enim hoc facere aliquid grande temptanti) sed qui ipsum €vitium ament. €@@Itaque ubicumque videris orationem corruptam placere, €ibi mores quoque a recto descivisse non erit dubium. Quo-€modo conviviorum luxuria, quomodo vestium aegrae civi-€tatis indicia sunt, sic orationis licentia, si modo frequens est, €ostendit animos quoque a quibus verba exeunt procidisse. Mirari quidem non debes corrupta excipi non tantum a €corona sordidiore sed ab hac quoque turba cultiore; togis €enim inter se isti, non iudici=s distant. Hoc magis mirari potes, €quod non tantum vitiosa sed vitia laudentur. Nam illud €semper factum est: nullum sine venia placuit ingenium. Da €mihi quemcumque vis magni nominis virum: dicam quid illi €aetas sua ignoverit, quid in illo sciens dissimulaverit. Multos €tibi dabo quibus vitia non nocuerint, quosdam quibus pro-€fuerint. Dabo, inquam, maximae famae et inter admiranda €propositos, quos si quis corrigit, delet; sic enim vitia virtuti-€bus inmixta sunt ut illas secum tractura sint. @@Adice nunc quod oratio certam regulam non habet: con-€suetudo illam civitatis, quae numquam in eodem diu stetit, €versat. Multi ex alieno saeculo petunt verba, duodecim €tabulas loquuntur; Gracchus illis et Crassus et Curio nimis @1 €culti et recentes sunt, ad Appium usque et Coruncanium €redeunt. Quidam contra, dum nihil nisi tritum et usitatum volunt, in sordes incidunt. Utrumque diverso genere corru-€ptum est, tam mehercules quam nolle nisi splendidis uti ac €sonantibus et poeticis, necessaria atque in usu posita vitare. €Tam hunc dicam peccare quam illum: alter se plus iusto €colit, alter plus iusto neglegit; ille et crura, hic ne alas quidem €vellit. @@Ad compositionem transeamus. Quot genera tibi in hac €dabo quibus peccetur? Quidam praefractam et asperam þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ò˜ƒprobant; disturbant de industria si quid placidius effluxit; €nolunt sine salebra esse iuncturam; virilem putant et fortem €quae aurem inaequalitate percutiat. Quorundam non est €compositio, modulatio est; adeo blanditur et molliter labitur. Quid de illa loquar in qua verba differuntur et diu expectata €vix ad clausulas redeunt? Quid illa in exitu lenta, qualis €Ciceronis est, devexa et molliter detinens nec aliter quam €solet ad morem suum pedemque respondens? €@@Non tantum * * * in genere sententiarum vitium est, si aut €pusillae sunt et pueriles aut inprobae et plus ausae quam pu-€dore salvo licet, si floridae sunt et nimis dulces, si in vanum €exeunt et sine effectu nihil amplius quam sonant. @@Haec vitia unus aliquis inducit, sub quo tunc eloquentia €est, ceteri imitantur et alter alteri tradunt. Sic Sallustio €vigente anputatae sententiae et verba ante expectatum €cadentia et obscura brevitas fuere pro cultu. L. Arruntius, vir €rarae frugalitatis, qui historias belli Punici scripsit, fuit €Sallustianus et in illud genus nitens. Est apud Sallustium @1 €'exercitum argento fecit', id est, pecunia paravit. Hoc €Arruntius amare coepit; posuit illud omnibus paginis. Dicit €quodam loco 'fugam nostris fecere', alio loco 'Hiero rex €Syracusanorum bellum fecit', et alio loco 'quae audita Pan-hormitanos dedere Romanis fecere'. Gustum tibi dare volui: €totus his contexitur liber. Quae apud Sallustium rara fuerunt €apud hunc crebra sunt et paene continua, nec sine causa; ille €enim in haec incidebat, at hic illa quaerebat. Vides autem quid sequatur ubi alicui vitium pro exemplo est. Dixit €Sallustius 'aquis hiemantibus'. Arruntius in primo libro belli €Punici ait 'repente hiemavit tempestas', et alio loco cum €dicere vellet frigidum annum fuisse ait 'totus hiemavit €annus', et alio loco 'inde sexaginta onerarias leves praeter €militem et necessarios nautarum hiemante aquilone misit'. €Non desinit omnibus locis hoc verbum infulcire. Quodam €loco dicit Sallustius 'dum inter arma civilia aequi bonique €famas petit'. Arruntius non temperavit quominus primo statim libro poneret ingentes esse 'famas' de Regulo. Haec €ergo et eiusmodi vitia, quae alicui inpressit imitatio, non €sunt indicia luxuriae nec animi corrupti; propria enim esse €debent et ex ipso nata ex quibus tu aestimes alicuius adfectus: €iracundi hominis iracunda oratio est, commoti nimis incitata, delicati tenera et fluxa. Quod vides istos sequi qui aut vellunt €barbam aut intervellunt, qui labra pressius tondent et €adradunt servata et summissa cetera parte, qui lacernas €coloris inprobi sumunt, qui perlucentem togam, qui nolunt €facere quicquam quod hominum oculis transire liceat: in- @1 €ritant illos et in se avertunt, volunt vel reprehendi dum €conspici. Talis est oratio Maecenatis omniumque aliorum qui non casu errant sed scientes volentesque. Hoc a magno €animi malo oritur: quomodo in vino non ante lingua titubat €quam mens cessit oneri et inclinata vel prodita est, ita ista €orationis quid aliud quam ebrietas nulli molesta est nisi €animus labat. Ideo ille curetur: ab illo sensus, ab illo verba €exeunt, ab illo nobis est habitus, vultus, incessus. Illo sano €ac valente oratio quoque robusta, fortis, virilis est: si ille €procubuit, et cetera ruinam sequuntur. @@@@Rege incolumi mens omnibus una est: €@@@@amisso rupere fidem. €Rex noster est animus; hoc incolumi cetera manent in €officio, parent, obtemperant: cum ille paulum vacillavit, €simul dubitant. Cum vero cessit voluptati, artes quoque eius €actusque marcent et omnis ex languido fluidoque conatus est. @@Quoniam hac similitudine usus sum, perseverabo. Animus €noster modo rex est, modo tyrannus: rex cum honesta intue-€tur, salutem commissi sibi corporis curat et illi nihil imperat €turpe, nihil sordidum; ubi vero inpotens, cupidus, delicatus €est, transit in nomen detestabile ac dirum et fit tyrannus. €Tunc illum excipiunt adfectus inpotentes et instant; qui €initio quidem gaudet, ut solet populus largitione nocitura frustra plenus et quae non potest haurire contrectans; cum €vero magis ac magis vires morbus exedit et in medullas €nervosque descendere deliciae, conspectu eorum quibus se €nimia aviditate inutilem reddidit laetus, pro suis voluptatibus @1 €habet alienarum spectaculum, sumministrator libidinum €testisque, quarum usum sibi ingerendo abstulit. Nec illi tam €gratum est abundare iucundis quam acerbum quod non €omnem illum apparatum per gulam ventremque transmittit, €quod non cum omni exoletorum feminarumque turba con-€volutatur, maeretque quod magna pars suae felicitatis exclusa corporis angustiis cessat. Numquid enim, mi Lucili, [2non]2 in €hoc furor est, quod nemo nostrum mortalem se cogitat, €quod nemo inbecillum? immo quod nemo nostrum unum €esse se cogitat? Aspice culinas nostras et concursantis inter €tot ignes cocos: unum videri putas ventrem cui tanto tumultu €comparatur cibus? Aspice veteraria nostra et plena multo-€rum saeculorum vindemiis horrea: unum putas videri ven-€trem cui tot consulum regionumque vina cluduntur? Aspice €quot locis terra vertatur, quot millia colonorum arent, fodiant: €unum videri putas ventrem cui et in Sicilia et in Africa seritur? Sani erimus et modica concupiscemus si unusquisque se €numeret, metiatur simul corpus, sciat quam nec multum €capere nec diu possit. Nihil tamen aeque tibi profuerit ad €temperantiam omnium rerum quam frequens cogitatio brevis €aevi et huius incerti: quidquid facies, respice ad mortem. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Nimis anxium esse te circa verba et compositionem, mi €Lucili, nolo: habeo maiora quae cures. Quaere quid scribas, €non quemadmodum; et hoc ipsum non ut scribas sed ut €sentias, ut illa quae senseris magis adplices tibi et velut signes. Cuiuscumque orationem videris sollicitam et politam, €scito animum quoque non minus esse pusillis occupatum. @1 €Magnus ille remissius loquitur et securius; quaecumque dicit €plus habent fiduciae quam curae. Nosti comptulos iuvenes, €barba et coma nitidos, de capsula totos: nihil ab illis speraveris €forte, nihil solidum. Oratio cultus animi est: si circumtonsa €est et fucata et manu facta, ostendit illum quoque non esse €sincerum et habere aliquid fracti. Non est ornamentum virile concinnitas. Si nobis animum boni viri liceret inspicere, €o quam pulchram faciem, quam sanctam, quam ex magnifico €placidoque fulgentem videremus, hinc iustitia, illinc fortitu-€dine, hinc temperantia prudentiaque lucentibus! Praeter €has frugalitas et continentia et tolerantia et liberalitas €comitasque et (quis credat?) in homine rarum humanitas €bonum splendorem illi suum adfunderent. Tunc providentia €cum elegantia et ex istis magnanimitas eminentissima €quantum, di boni, decoris illi, quantum ponderis gravita-€tisque adderent! quanta esset cum gratia auctoritas! Nemo illam amabilem qui non simul venerabilem diceret. Si quis €viderit hanc faciem altiorem fulgentioremque quam cerni €inter humana consuevit, nonne velut numinis occursu obstu-€pefactus resistat et ut fas sit vidisse tacitus precetur, tum €evocante ipsa vultus benignitate productus adoret ac sup-€plicet, et diu contemplatus multum extantem superque €mensuram solitorum inter nos aspici elatam, oculis mite €quiddam sed nihilominus vivido igne flagrantibus, tunc €deinde illam Vergili nostri vocem verens atque attonitus €emittat? @@@@O quam te memorem, virgo? namque haut tibi vultus @1 €@@@@mortalis nec vox hominem sonat . . €@@@@sis felix nostrumque leves quaecumque laborem. €Aderit levabitque, si colere eam voluerimus. Colitur autem €non taurorum opimis corporibus contrucidatis nec auro €argentoque suspenso nec in thensauros stipe infusa, sed pia et recta voluntate. Nemo, inquam, non amore eius arderet si €nobis illam videre contingeret; nunc enim multa obstrigillant €et aciem nostram aut splendore nimio repercutiunt aut €obscuritate retinent. Sed si, quemadmodum visus oculorum €quibusdam medicamentis acui solet et repurgari, sic nos €aciem animi liberare inpedimentis voluerimus, poterimus €perspicere virtutem etiam obrutam corpore, etiam pauper-€tate opposita, etiam humilitate et infamia obiacentibus; þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ó—cernemus, inquam, pulchritudinem illam quamvis sordido €obtectam. Rursus aeque malitiam et aerumnosi animi veter-€num perspiciemus, quamvis multus circa divitiarum radian-€tium splendor inpediat et intuentem hinc honorum, illinc magnarum potestatium falsa lux verberet. Tunc intellegere €nobis licebit quam contemnenda miremur, simillimi pueris, €quibus omne ludicrum in pretio est; parentibus quippe nec €minus fratribus praeferunt parvo aere empta monilia. Quid €ergo inter nos et illos interest, ut Ariston ait, nisi quod nos €circa tabulas et statuas insanimus, carius inepti? Illos reperti €in litore calculi leves et aliquid habentes varietatis delectant, €nos ingentium maculae columnarum, sive ex Aegyptiis €harenis sive ex Africae solitudinibus advectae porticum aliquam vel capacem populi cenationem ferunt. Miramur @1 €parietes tenui marmore inductos, cum sciamus quale sit quod €absconditur. Oculis nostris inponimus, et cum auro tecta €perfudimus, quid aliud quam mendacio gaudemus? Scimus €enim sub illo auro foeda ligna latitare. Nec tantum parietibus €aut lacunaribus ornamentum tenue praetenditur: omnium €istorum quos incedere altos vides bratteata felicitas est. €Inspice, et scies sub ista tenui membrana dignitatis quantum mali iaceat. Haec ipsa res quae tot magistratus, tot iudices €detinet, quae et magistratus et iudices facit, pecunia, ex quo €in honore esse coepit, verus rerum honor cecidit, mercatores-€que et venales in vicem facti quaerimus non quale sit quidque €sed quanti; ad mercedem pii sumus, ad mercedem impii, et €honesta quamdiu aliqua illis spes inest sequimur, in con-trarium transituri si plus scelera promittent. Admirationem €nobis parentes auri argentique fecerunt, et teneris infusa €cupiditas altius sedit crevitque nobiscum. Deinde totus €populus in alia discors in hoc convenit: hoc suspiciunt, hoc €suis optant, hoc dis velut rerum humanarum maximum, cum €grati videri volunt, consecrant. Denique eo mores redacti €sunt ut paupertas maledicto probroque sit, contempta diviti-bus, invisa pauperibus. Accedunt deinde carmina poetarum, €quae adfectibus nostris facem subdant, quibus divitiae velut €unicum vitae decus ornamentumque laudantur. Nihil illis €melius nec dare videntur di inmortales posse nec habere. @@@@Regia Solis erat sublimibus alta columnis, €@@@@clara micante auro. €Eiusdem currum aspice: €@@@@Aureus axis erat, temo aureus, aurea summae €@@@@curvatura rotae, radiorum argenteus ordo. @1 €Denique quod optimum videri volunt saeculum aureum appellant. Nec apud Graecos tragicos desunt qui lucro €innocentiam, salutem, opinionem bonam mutent. €@@@@Sine me vocari pessimum, [simul] ut dives vocer. €@@@@An dives omnes quaerimus, nemo an bonus. €@@@@Non quare et unde, quid habeas tantum rogant. €@@@@Ubique tanti quisque, quantum habuit, fuit. €@@@@Quid habere nobis turpe sit quaeris? nihil. €@@@@Aut dives opto vivere aut pauper mori. €@@@@Bene moritur quisquis moritur dum lucrum facit. €@@@@Pecunia, ingens generis humani bonum, €@@@@cui non voluptas matris aut blandae potest €@@@@par esse prolis, non sacer meritis parens; €@@@@tam dulce si quid Veneris in vultu micat, €@@@@merito illa amores caelitum atque hominum movet. Cum hi novissimi versus in tragoedia Euripidis pronuntiati €essent, totus populus ad eiciendum et actorem et carmen €consurrexit uno impetu, donec Euripides in medium ipse €prosilivit petens ut expectarent viderentque quem admirator €auri exitum faceret. Dabat in illa fabula poenas Bellero-phontes quas in sua quisque dat. Nulla enim avaritia sine €poena est, quamvis satis sit ipsa poenarum. O quantum €lacrimarum, quantum laborum exigit! quam misera desidera-€tis, quam misera partis est! Adice cotidianas sollicitudines @1 €quae pro modo habendi quemque discruciant. Maiore tor-€mento pecunia possidetur quam quaeritur. Quantum damnis €ingemescunt, quae et magna incidunt et videntur maiora. €Denique ut illis fortuna nihil detrahat, quidquid non adquiritur damnum est. 'At felicem illum homines et divitem €vocant et consequi optant quantum ille possidet.' Fateor. €Quid ergo? tu ullos esse condicionis peioris existimas quam €qui habent et miseriam et invidiam? Utinam qui divitias €optaturi essent cum divitibus deliberarent; utinam honores €petituri cum ambitiosis et summum adeptis dignitatis €statum! Profecto vota mutassent, cum interim illi nova €suscipiunt cum priora damnaverint. Nemo enim est cui €felicitas sua, etiam si cursu venit, satis faciat; queruntur et de €consiliis et de processibus suis maluntque semper quae reliquerunt. Itaque hoc tibi philosophia praestabit, quo €equidem nihil maius existimo: numquam te paenitebit tui. €Ad hanc tam solidam felicitatem, quam tempestas nulla €concutiat, non perducent te apte verba contexta et oratio €fluens leniter: eant ut volent, dum animo compositio sua €constet, dum sit magnus et opinionum securus et ob ipsa €quae aliis displicent sibi placens, qui profectum suum vita €aestimet et tantum scire se iudicet quantum non cupit, €quantum non timet. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Utrum satius sit modicos habere adfectus an nullos saepe €quaesitum est. Nostri illos expellunt, Peripatetici temperant. €Ego non video quomodo salubris esse aut utilis possit ulla €mediocritas morbi. Noli timere: nihil eorum quae tibi non €vis negari eripio. Facilem me indulgentemque praebebo rebus @1 €ad quas tendis et quas aut necessarias vitae aut utiles aut €iucundas putas: detraham vitium. Nam cum tibi cupere inter-€dixero, velle permittam, ut eadem illa intrepidus facias, ut €certiore consilio, ut voluptates ipsas magis sentias: quidni ad €te magis perventurae sint si illis imperabis quam si servies? 'Sed naturale est' inquis 'ut desiderio amici torquear: da ius €lacrimis tam iuste cadentibus. Naturale est opinionibus €hominum tangi et adversis contristari: quare mihi non per-€mittas hunc tam honestum malae opinionis metum?' Nullum €est vitium sine patrocinio; nulli non initium verecundum est €et exorabile, sed ab hoc latius funditur. Non obtinebis ut desinat si incipere permiseris. Inbecillus est primo omnis €adfectus; deinde ipse se concitat et vires dum procedit parat: €excluditur facilius quam expellitur. Quis negat omnis adfectus €a quodam quasi naturali fluere principio? Curam nobis nostri €natura mandavit, sed huic ubi nimium indulseris, vitium est. €Voluptatem natura necessariis rebus admiscuit, non ut illam €peteremus, sed ut ea sine quibus non possumus vivere gra-€tiora nobis illius faceret accessio: suo veniat iure, luxuria est. €Ergo intrantibus resistamus, quia facilius, ut dixi, non reci-piuntur quam exeunt. 'Aliquatenus' inquis 'dolere, aliquate-€nus timere permitte.' Sed illud 'aliquatenus' longe producitur €nec ubi vis accipit finem. Sapienti non sollicite custodire se €tutum est, et lacrimas suas et voluptates ubi volet sistet: €nobis, quia non est regredi facile, optimum est omnino non progredi. Eleganter mihi videtur Panaetius respondisse €adulescentulo cuidam quaerenti an sapiens amaturus esset. €'De sapiente' inquit 'videbimus: mihi et tibi, qui adhuc a @1 €sapiente longe absumus, non est committendum ut incidamus €in rem commotam, inpotentem, alteri emancupatam, vilem €sibi. Sive enim nos respicit, humanitate eius inritamur, sive €contempsit, superbia accendimur. Aeque facilitas amoris €quam difficultas nocet: facilitate capimur, cum difficultate €certamus. Itaque conscii nobis inbecillitatis nostrae quiesca-€mus; nec vino infirmum animum committamus nec formae nec adulationi nec ullis rebus blande trahentibus.' Quod €Panaetius de amore quaerenti respondit, hoc ego de omnibus €adfectibus dico: quantum possumus nos a lubrico recedamus; €in sicco quoque parum fortiter stamus. @@Occurres hoc loco mihi illa publica contra Stoicos voce: €'nimis magna promittitis, nimis dura praecipitis. Nos €homunciones sumus; omnia nobis negare non possumus. €Dolebimus, sed parum; concupiscemus, sed temperate; irascemur, sed placabimur.' Scis quare non possimus ista? €quia nos posse non credimus. Immo mehercules aliud est in re: €vitia nostra quia amamus defendimus et malumus excusare þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ô˜ˆ„illa quam excutere. Satis natura homini dedit roboris si illo €utamur, si vires nostras colligamus ac totas pro nobis, certe €non contra nos concitemus. Nolle in causa est, non posse €praetenditur. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Multum mihi negotii concinnabis et, dum nescis, in €magnam me litem ac molestiam inpinges, qui mihi tales €quaestiunculas ponis, in quibus ego nec dissentire a nostris €salva gratia nec consentire salva conscientia possum. Quaeris €an verum sit quod Stoicis placet, sapientiam bonum esse, @1 €sapere bonum non esse. Primum exponam quid Stoicis €videatur; deinde tunc dicere sententiam audebo. @@Placet nostris quod bonum est corpus esse, quia quod €bonum est facit, quidquid facit corpus est. Quod bonum est €prodest; faciat autem aliquid oportet ut prosit; si facit, corpus €est. Sapientiam bonum esse dicunt; sequitur ut necesse sit illam corporalem quoque dicere. At sapere non putant eius-€dem condicionis esse. Incorporale est et accidens alteri, id est €sapientiae; itaque nec facit quicquam nec prodest. 'Quid €ergo?' inquit 'non dicimus: bonum est sapere?' Dicimus €referentes ad id ex quo pendet, id est ad ipsam sapientiam. @@Adversus hos quid ab aliis respondeatur audi, antequam ego €incipio secedere et in alia parte considere. 'Isto modo' €inquiunt 'nec beate vivere bonum est. Velint nolint, respon-€dendum est beatam vitam bonum esse, beate vivere bonum non esse.' Etiamnunc nostris illud quoque opponitur: 'vultis €sapere; ergo expetenda res est sapere; si expetenda res €est, bona est'. Coguntur nostri verba torquere et unam €syllabam expetendo interponere quam sermo noster inseri €non sinit. Ego illam, si pateris, adiungam. 'Expetendum est' €inquiunt 'quod bonum est, expetibile quod nobis contingit €cum bonum consecuti sumus. Non petitur tamquam bonum, €sed petito bono accedit.' @@Ego non idem sentio et nostros iudico in hoc descendere €quia iam primo vinculo tenentur et mutare illis formulam non €licet. Multum dare solemus praesumptioni omnium hominum €et apud nos veritatis argumentum est aliquid omnibus videri; €tamquam deos esse inter alia hoc colligimus, quod omnibus €insita de dis opinio est nec ulla gens usquam est adeo extra €leges moresque proiecta ut non aliquos deos credat. Cum de €animarum aeternitate disserimus, non leve momentum apud @1 €nos habet consensus hominum aut timentium inferos aut €colentium. Utor hac publica persuasione: neminem invenies €qui non putet et sapientiam bonum et sapere. @@Non faciam quod victi solent, ut provocem ad populum: €nostris incipiamus armis confligere. Quod accidit alicui, utrum €extra id cui accidit est an in eo cui accidit? Si in eo est cui €accidit, tam corpus est quam illud cui accidit. Nihil enim €accidere sine tactu potest; quod tangit corpus est: nihil €accidere sine actu potest; quod agit corpus est. Si extra est, €postea quam acciderat recessit; quod recessit motum habet; quod motum habet corpus est. Speras me dicturum non esse €aliud cursum, aliud currere, nec aliud calorem, aliud calere, €nec aliud lucem, aliud lucere: concedo ista alia esse, sed non €sortis alterius. Si valetudo indifferens est, [2et]2 bene valere in-€differens est; si forma indifferens est, et formonsum esse. €Si iustitia bonum est, et iustum esse; si turpitudo malum est, €et turpem esse malum est, tam mehercules quam si lippitudo €malum est, lippire quoque malum est. Hoc ut scias, neutrum €esse sine altero potest: qui sapit sapiens est; qui sapiens est €sapit. Adeo non potest dubitari an quale illud sit, tale hoc sit, ut quibusdam utrumque unum videatur atque idem. Sed €illud libenter quaesierim, cum omnia aut mala sint aut bona €aut indifferentia, sapere in quo numero sit? Bonum negant €esse; malum utique non est; sequitur ut medium sit. Id €autem medium atque indifferens vocamus quod tam malo €contingere quam bono possit, tamquam pecunia, forma, €nobilitas. Hoc, ut sapiat, contingere nisi bono non potest; €ergo indifferens non est. Atqui ne malum quidem est, quod @1 €contingere malo non potest; ergo bonum est. Quod nisi bonus €non habet bonum est; sapere non nisi bonus habet; ergo bonum est. 'Accidens est' inquit 'sapientiae.' Hoc ergo quod €vocas sapere, utrum facit sapientiam an patitur? Sive facit €illud sive patitur, utroque modo corpus est; nam et quod fit €et quod facit corpus est. Si corpus est, bonum est; unum €enim illi deerat quominus bonum esset, quod incorporale erat. @@Peripateticis placet nihil interesse inter sapientiam et €sapere, cum in utrolibet eorum et alterum sit. Numquid €enim quemquam existimas sapere nisi qui sapientiam habet? €numquid quemquam qui sapit non putas habere sapientiam? Dialectici veteres ista distinguunt; ab illis divisio usque ad €Stoicos venit. Qualis sit haec dicam. Aliud est ager, aliud €agrum habere, quidni? cum habere agrum ad habentem, non €ad agrum pertineat. Sic aliud est sapientia, aliud sapere. €Puto, concedes duo esse haec, id quod habetur et eum qui €habet: habetur sapientia, habet qui sapit. Sapientia est mens €perfecta vel ad summum optimumque perducta; ars enim €vitae est. Sapere quid est? non possum dicere 'mens perfecta', €sed id quod contingit perfectam mentem habenti; ita alterum €est mens bona, alterum quasi habere mentem bonam. @@'Sunt' inquit 'naturae corporum, tamquam hic homo est, €hic equus; has deinde sequuntur motus animorum enuntiativi €corporum. Hi habent proprium quiddam et a corporibus €seductum, tamquam video Catonem ambulantem: hoc sensus €ostendit, animus credidit. Corpus est quod video, cui et oculos €intendi et animum. Dico deinde: Cato ambulat. Non corpus' €inquit 'est quod nunc loquor, sed enuntiativum quiddam de €corpore, quod alii effatum vocant, alii enuntiatum, alii @1 €dictum. Sic cum dicimus "sapientiam", corporale quiddam €intellegimus; cum dicimus "sapit", de corpore loquimur. €Plurimum autem interest utrum illud dicas an de illo.' @@Putemus in praesentia ista duo esse (nondum enim quid €mihi videatur pronuntio): quid prohibet quominus aliud €quidem [2sit]2 sed nihilominus bonum? Dicebam paulo ante €aliud esse agrum, aliud habere agrum. Quidni? in alia enim €natura est qui habet, in alia quod habetur: illa terra est, hic €homo est. At in hoc de quo agitur eiusdem naturae sunt utraque, et qui habet sapientiam et ipsa. Praeterea illic aliud €est quod habetur, alius qui habet: hic in eodem est et quod €habetur et qui habet. Ager iure possidetur, sapientia natura; €ille abalienari potest et alteri tradi, haec non discedit a €domino. Non est itaque quod compares inter se dissimilia. €@@Coeperam dicere posse ista duo esse et tamen utraque bona €esse, tamquam sapientia et sapiens duo sunt et utrumque €bonum esse concedis. Quomodo nihil obstat quominus et €sapientia bonum sit et habens sapientiam, sic nihil obstat €quominus et sapientia bonum sit et habere sapientiam, id est sapere. Ego in hoc volo sapiens esse, ut sapiam. Quid ergo? €non est id bonum sine quo nec illud bonum est? Vos certe €dicitis sapientiam, si sine usu detur, accipiendam non esse. €Quid est usus sapientiae? sapere: hoc est in illa pretiosissi-€mum, quo detracto supervacua fit. Si tormenta mala sunt, €torqueri malum est, adeo quidem ut illa non sint mala si quod €sequitur detraxeris. Sapientia habitus perfectae mentis est, €sapere usus perfectae mentis: quomodo potest usus eius bonum non esse quae sine usu bonum non est? Interrogo te @1 €an sapientia expetenda sit: fateris. Interrogo an usus sapien-€tiae expetendus sit: fateris. Negas enim te illam recepturum €si uti ea prohibearis. Quod expetendum est bonum est. €Sapere sapientiae usus est, quomodo eloquentiae eloqui, €quomodo oculorum videre. Ergo sapere sapientiae usus est, €usus autem sapientiae expetendus est; sapere ergo expeten-€dum est; si expetendum est, bonum est. @@Olim ipse me damno qui illos imitor dum accuso et verba €apertae rei inpendo. Cui enim dubium potest esse quin, si €aestus malum est, et aestuare malum sit? si algor malum est, €malum sit algere? si vita bonum est, et vivere bonum sit? €Omnia ista circa sapientiam, non in ipsa sunt; at nobis in ipsa commorandum est. Etiam si quid evagari libet, þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨õ˜“‚amplos habet illa spatiososque secessus: de deorum natura €quaeramus, de siderum alimento, de his tam variis stellarum €discursibus, an ad illarum motus nostra moveantur, an corpo-€ribus omnium animisque illinc impetus veniat, an et haec €quae fortuita dicuntur certa lege constricta sint nihilque in €hoc mundo repentinum aut expers ordinis volutetur. Ista iam €a formatione morum recesserunt, sed levant animum et ad €ipsarum quas tractat rerum magnitudinem attollunt; haec €vero de quibus paulo ante dicebam minuunt et deprimunt nec, ut putatis, exacuunt, sed extenuant. Obsecro vos, tam neces-€sariam curam maioribus melioribusque debitam in re nescio €an falsa, certe inutili terimus? Quid mihi profuturum est €scire an aliud sit sapientia, aliud sapere? Quid mihi pro-€futurum est scire illud bonum esse, [2hoc non esse]2? Temere €me geram, subibo huius voti aleam: tibi sapientia, mihi sapere contingat. Pares erimus. Potius id age ut mihi viam €monstres qua ad ista perveniam. Dic quid vitare debeam, @1 €quid adpetere, quibus animum labantem studiis firmem, €quemadmodum quae me ex transverso feriunt aguntque €procul a me repellam, quomodo par esse tot malis possim, €quomodo istas calamitates removeam quae ad me inruperunt, €quomodo illas ad quas ego inrupi. Doce quomodo feram €aerumnam sine gemitu meo, felicitatem sine alieno, quo-€modo ultimum ac necessarium non expectem sed ipsemet, cum visum erit, profugiam. Nihil mihi videtur turpius quam €optare mortem. Nam si vis vivere, quid optas mori? sive non €vis, quid deos rogas quod tibi nascenti dederunt? Nam ut €quandoque moriaris etiam invito positum est, ut cum voles in tua manu est; alterum tibi necesse est, alterum licet. Tur-€pissimum his diebus principium diserti mehercules viri legi: €'ita[que]' inquit 'quam primum moriar'. Homo demens, €optas rem tuam. 'Ita quam primum moriar.' Fortasse inter €has voces senex factus es; alioqui quid in mora est? Nemo te €tenet: evade qua visum est; elige quamlibet rerum naturae €partem, quam tibi praebere exitum iubeas. Haec nempe sunt €et elementa quibus hic mundus administratur; aqua, terra, €spiritus, omnia ista tam causae vivendi sunt quam viae mortis. 'Ita quam primum moriar': 'quam primum' istud €quid esse vis? quem illi diem ponis? citius fieri quam optas €potest. Inbecillae mentis ista sunt verba et hac detestatione €misericordiam captantis: non vult mori qui optat. Deos €vitam et salutem roga: si mori placuit, hic mortis est fructus, €optare desinere. @@Haec, mi Lucili, tractemus, his formemus animum. Hoc est €sapientia, hoc est sapere, non disputatiunculis inanibus €subtilitatem vanissimam agitare. Tot quaestiones fortuna @1 €tibi posuit, nondum illas solvisti: iam cavillaris? Quam stul-€tum est, cum signum pugnae acceperis, ventilare. Remove €ista lusoria arma: decretoriis opus est. Dic qua ratione nulla €animum tristitia, nulla formido perturbet, qua ratione hoc €secretarum cupiditatium pondus effundam. Agatur aliquid. 'Sapientia bonum est, sapere non est bonum': sic fit [2ut]2 €negemur sapere, ut hoc totum studium derideatur tamquam €operatum supervacuis. €@@Quid si scires etiam illud quaeri, an bonum sit futura €sapientia? Quid enim dubi est, oro te, an nec messem €futuram iam sentiant horrea nec futuram adulescentiam €pueritia viribus aut ullo robore intellegat? Aegro interim nil €ventura sanitas prodest, non magis quam currentem luctan-temque post multos secuturum menses otium reficit. Quis €nescit hoc ipso non esse bonum id quod futurum est, quia €futurum est? Nam quod bonum est utique prodest; nisi €praesentia prodesse non possunt. Si non prodest, bonum non €est; si prodest, iam est. Futurus sum sapiens; hoc bonum erit €cum fuero: interim non est. Prius aliquid esse debet, deinde quale esse. Quomodo, oro te, quod adhuc nihil est iam bonum €est? Quomodo autem tibi magis vis probari non esse aliquid €quam si dixero 'futurum est'? nondum enim venisse apparet €quod veniet. Ver secuturum est: scio nunc hiemem esse. €Aestas secutura est: scio aestatem non esse. Maximum €argumentum habeo nondum praesentis futurum esse. Sapiam, spero, sed interim non sapio; si illud bonum €haberem, iam hoc carerem malo. Futurum est ut sapiam: ex €hoc licet nondum sapere me intellegas. Non possum simul €et in illo bono et in hoc malo esse; duo ista non coeunt nec €apud eundem sunt una malum et bonum. @1 @@Transcurramus sollertissimas nugas et ad illa quae nobis €aliquam opem sunt latura properemus. Nemo qui obstetri-€cem parturienti filiae sollicitus accersit edictum et ludorum €ordinem perlegit; nemo qui ad incendium domus suae currit €tabulam latrunculariam prospicit ut sciat quomodo alligatus exeat calculus. At mehercule omnia tibi undique nuntiantur, €et incendium domus et periculum liberorum et obsidio €patriae et bonorum direptio; adice isto naufragia motusque €terrarum et quidquid aliud timeri potest: inter ista districtus €rebus nihil aliud quam animum oblectantibus vacas? quid €inter sapientiam et sapere intersit inquiris? nodos nectis ac solvis tanta mole inpendente capiti tuo? Non tam benignum €ac liberale tempus natura nobis dedit ut aliquid ex illo vacet €perdere. Et vide quam multa etiam diligentissimis pereant: €aliud valetudo sua cuique abstulit, aliud suorum; aliud €necessaria negotia, aliud publica occupaverunt; vitam nobis-€cum dividit somnus. Ex hoc tempore tam angusto et rapido €et nos auferente quid iuvat maiorem partem mittere in vanum? Adice nunc quod adsuescit animus delectare se €potius quam sanare et philosophiam oblectamentum facere €cum remedium sit. Inter sapientiam et sapere quid intersit €nescio: scio mea non interesse sciam ista an nesciam. Dic €mihi: cum quid inter sapientiam et sapere intersit didicero, €sapiam? Cur ergo potius inter vocabula me sapientiae €detines quam inter opera? Fac me fortiorem, fac securiorem, €fac fortunae parem, fac superiorem. Possum autem superior €esse si derexero [2eo]2 omne quod disco. Vale. @1  Ÿôÿ@@@@{1LIBER VICENSIMVS}1 Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Exigis a me frequentiores epistulas. Rationes conferamus: €solvendo non eris. Convenerat quidem ut tua priora essent: €tu scriberes, ego rescriberem. Sed non ero difficilis: bene €credi tibi scio. Itaque in anticessum dabo nec faciam quod €Cicero, vir disertissimus, facere Atticum iubet, ut etiam €'si rem nullam habebit, quod in buccam venerit scribat'. Numquam potest deesse quod scribam, ut omnia illa quae €Ciceronis implent epistulas transeam: quis candidatus laboret; €quis alienis, quis suis viribus pugnet; quis consulatum fiducia €Caesaris, quis Pompei, quis arcae petat; quam durus sit €fenerator Caecilius, a quo minoris centesimis propinqui €nummum movere non possint. Sua satius est mala quam €aliena tractare, se excutere et videre quam multarum rerum candidatus sit, et non suffragari. Hoc est, mi Lucili, egre-€gium, hoc securum ac liberum, nihil petere et tota fortunae €comitia transire. Quam putas esse iucundum tribubus vocatis, €cum candidati in templis suis pendeant et alius nummos €pronuntiet, alius per sequestrem agat, alius eorum manus €osculis conterat quibus designatus contingendam manum €negaturus est, omnes attoniti vocem praeconis expectent, €stare otiosum et spectare illas nundinas nec ementem quic-quam nec vendentem? Quanto hic maiore gaudio fruitur qui €non praetoria aut consularia comitia securus intuetur, sed €magna illa in quibus alii honores anniversarios petunt, alii @1 €perpetuas potestates, alii bellorum eventus prosperos €triumphosque, alii divitias, alii matrimonia ac liberos, alii €salutem suam suorumque! Quanti animi res est solum nihil €petere, nulli supplicare, et dicere, 'nihil mihi tecum, for-€tuna; non facio mei tibi copiam. Scio apud te Catones repelli, €Vatinios fieri. Nihil rogo.' Hoc est privatam facere fortunam. @@Licet ergo haec in vicem scribere et hanc semper integram €egerere materiam circumspicientibus tot milia hominum €inquieta, qui ut aliquid pestiferi consequantur per mala €nituntur in malum petuntque mox fugienda aut etiam fastidienda. Cui enim adsecuto satis fuit quod optanti nimium þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ö–‚videbatur? Non est, ut existimant homines, avida felicitas €sed pusilla; itaque neminem satiat. Tu ista credis excelsa quia €longe ab illis iaces; ei vero qui ad illa pervenit humilia sunt. €Mentior nisi adhuc quaerit escendere: istud quod tu sum-mum putas gradus est. Omnes autem male habet ignorantia €veri. Tamquam ad bona feruntur decepti rumoribus, deinde €mala esse aut inania aut minora quam speraverint adepti ac €multa passi vident; maiorque pars miratur ex intervallo €fallentia, et vulgo bona pro magnis sunt. @@Hoc ne nobis quoque eveniat, quaeramus quid sit bonum. €Varia eius interpretatio fuit, alius illud aliter expressit. €Quidam ita finiunt: 'bonum est quod invitat animos, quod €ad se vocat'. Huic statim opponitur: quid si invitat quidem €sed in perniciem? scis quam multa mala blanda sint. Verum €et veri simile inter se differunt. Ita quod bonum est vero €iungitur; non est enim bonum nisi verum est. At quod invitat €ad se et adlicefacit veri simile est: subrepit, sollicitat, ad- @1 trahit. Quidam ita finierunt: 'bonum est quod adpetitionem €sui movet, vel quod impetum animi tendentis ad se movet.' €Et huic idem opponitur; multa enim impetum animi movent €quae petantur petentium malo. Melius illi qui ita finierunt: €'bonum est quod ad se impetum animi secundum naturam €movet et ita demum petendum est cum coepit esse expeten-€dum'. Iam et honestum est; hoc enim est perfecte petendum. Locus ipse me admonet ut quid intersit inter bonum hone-€stumque dicam. Aliquid inter se mixtum habent et insepara-€bile: nec potest bonum esse nisi cui aliquid honesti inest, et €honestum utique bonum est. Quid ergo inter duo interest? €Honestum est perfectum bonum, quo beata vita completur, cuius contactu alia quoque bona fiunt. Quod dico talest: €sunt quaedam neque bona neque mala, tamquam militia, €legatio, iurisdictio. Haec cum honeste administrata sunt, €bona esse incipiunt et ex dubio in bonum transeunt. €Bonum societate honesti fit, honestum per se bonum est; €bonum ex honesto fluit, honestum ex se est. Quod bonum €est malum esse potuit; quod honestum est nisi bonum esse €non potuit. @@Hanc quidam finitionem reddiderunt: 'bonum est quod €secundum naturam est'. Adtende quid dicam: quod bonum, €est secundum naturam: non protinus quod secundum naturam €est etiam bonum est. Multa naturae quidem consentiunt, sed €tam pusilla sunt ut non conveniat illis boni nomen; levia €enim sunt, contemnenda. Nullum est minimum contemnen-€dum bonum; nam quamdiu exiguum est bonum non est: cum €bonum esse coepit, non est exiguum. Unde adcognoscitur bonum? si perfecte secundum naturam est. 'Fateris' inquis €'quod bonum est secundum naturam esse; haec eius pro- @1 €prietas est. Fateris et alia secundum naturam quidem €esse sed bona non esse. Quomodo ergo illud bonum est cum €haec non sint? quomodo ad aliam proprietatem pervenit €cum utrique praecipuum illud commune sit, secundum naturam esse?' Ipsa scilicet magnitudine. Nec hoc novum est, €quaedam crescendo mutari. Infans fuit; factus est pubes: €alia eius proprietas fit; ille enim inrationalis est, hic ratio-€nalis. Quaedam incremento non tantum in maius exeunt sed in aliud. 'Non fit' inquit 'aliud quod maius fit. Utrum €lagonam an dolium impleas vino, nihil refert: in utroque €proprietas vini est. Et exiguum mellis pondus et magnum €sapore non differt.' Diversa ponis exempla; in istis enim eadem qualitas est; quamvis augeantur, manet. Quaedam €amplificata in suo genere et in sua proprietate perdurant; €quaedam post multa incrementa ultima demum vertit €adiectio et novam illis aliamque quam in qua fuerunt con-€dicionem inprimit. Unus lapis facit fornicem, ille qui latera €inclinata cuneavit et interventu suo vinxit. Summa adiectio €quare plurimum facit vel exigua? quia non auget sed implet. Quaedam processu priorem exuunt formam et in novam €transeunt. Ubi aliquid animus diu protulit et magnitudinem €eius sequendo lassatus est, infinitum coepit vocari; quod €longe aliud factum est quam fuit cum magnum videretur sed €finitum. Eodem modo aliquid difficulter secari cogitavimus: €novissime crescente hac difficultate insecabile inventum est. €Sic ab eo quod vix et aegre movebatur processimus ad in-€mobile. Eadem ratione aliquid secundum naturam fuit: hoc €in aliam proprietatem magnitudo sua transtulit et bonum €fecit. Vale. @1  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Quotiens aliquid inveni, non expecto donec dicas 'in com-€mune': ipse mihi dico. Quid sit quod invenerim quaeris? €Sinum laxa, merum lucrum est. Docebo quomodo fieri dives €celerrime possis. Quam valde cupis audire! nec inmerito: ad €maximas te divitias conpendiaria ducam. Opus erit tamen €tibi creditore: ut negotiari possis, aes alienum facias oportet, €sed nolo per intercessorem mutueris, nolo proxenetae nomen tuum iactent. Paratum tibi creditorem dabo Catonianum €illum, a te mutuum sumes. Quantulumcumque est, satis €erit si, quidquid deerit, id a nobis petierimus. Nihil enim, mi €Lucili, interest utrum non desideres an habeas. Summa rei €in utroque eadem est: non torqueberis. Nec illud praecipio, €ut aliquid naturae neges_contumax est, non potest vinci, €suum poscit_sed ut quidquid naturam excedit scias pre-carium esse, non necessarium. Esurio: edendum est. Utrum €hic panis sit plebeius an siligineus ad naturam nihil pertinet: €illa ventrem non delectari vult sed impleri. Sitio: utrum haec €aqua sit quam ex lacu proximo excepero an ea quam multa €nive clusero, ut rigore refrigeretur alieno, ad naturam nihil €pertinet. Illa hoc unum iubet, sitim extingui; utrum sit €aureum poculum an crustallinum an murreum an Tiburtinus calix an manus concava, nihil refert. Finem omnium rerum €specta, et supervacua dimittes. Fames me appellat: ad pro-€xima quaeque porrigatur manus; ipsa mihi commendabit €quodcumque conprendero. Nihil contemnit esuriens. @@Quid sit ergo quod me delectaverit quaeris? Videtur mihi €egregie dictum, 'sapiens divitiarum naturalium est quaesitor @1 €acerrimus'. 'Inani me' inquis 'lance muneras. Quid est istud? €Ego iam paraveram fiscos; circumspiciebam in quod me mare €negotiaturus inmitterem, quod publicum agitarem, quas €arcesserem merces. Decipere est istud, docere paupertatem €cum divitias promiseris.' Ita tu pauperem iudicas cui nihil €deest? 'Suo' inquis 'et patientiae suae beneficio, non fortu-€nae.' Ideo ergo illum non iudicas divitem quia divitiae eius desinere non possunt? Utrum mavis habere multum an satis? €Qui multum habet plus cupit, quod est argumentum non-€dum illum satis habere; qui satis habet consecutus est quod €numquam diviti contigit, finem. An has ideo non putas esse €divitias quia propter illas nemo proscriptus est? quia propter €illas nulli venenum filius, nulli uxor inpegit? quia in bello €tutae sunt? quia in pace otiosae? quia nec habere illas peri-€culosum est nec operosum disponere? @@'At parum habet qui tantum non alget, non esurit, non €sitit.' Plus Iuppiter non habet. Numquam parum est quod €satis est, et numquam multum est quod satis non est. Post €Dareum et Indos pauper est Alexander. Mentior? Quaerit €quod suum faciat, scrutatur maria ignota, in oceanum classes €novas mittit et ipsa, ut ita dicam, mundi claustra perrumpit. Quod naturae satis est homini non est. Inventus est qui €concupisceret aliquid post omnia: tanta est caecitas mentium €et tanta initiorum suorum unicuique, cum processit, oblivio. €Ille modo ignobilis anguli non sine controversia dominus €tacto fine terrarum per suum rediturus orbem tristis est. Neminem pecunia divitem fecit, immo contra nulli non €maiorem sui cupidinem incussit. Quaeris quae sit huius rei €causa? plus incipit habere posse qui plus habet. Ad summam @1 €quem voles mihi ex his quorum nomina cum Crasso Licinoque €numerantur in medium licet protrahas; adferat censum et €quidquid habet et quidquid sperat simul conputet: iste, si mihi credis, pauper est, si tibi, potest esse. At hic qui se ad €quod exigit natura composuit non tantum extra sensum est €paupertatis sed extra metum. Sed ut scias quam difficile sit €res suas ad naturalem modum coartare, hic ipse quem cir-€cumcidimus, quem tu vocas pauperem, habet aliquid et super-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨÷˜‹vacui. At excaecant populum et in se convertunt opes, si €numerati multum ex aliqua domo effertur, si multum auri €tecto quoque eius inlinitur, si familia aut corporibus electa €aut spectabilis cultu est. Omnium istorum felicitas in publi-€cum spectat: ille quem nos et populo et fortunae subduxi-mus beatus introsum est. Nam quod ad illos pertinet apud €quos falso divitiarum nomen invasit occupata paupertas, sic €divitias habent quomodo habere dicimur febrem, cum illa €nos habeat. E contrario dicere solemus 'febris illum tenet': €eodem modo dicendum est 'divitiae illum tenent'. €@@Nihil ergo monuisse te malim quam hoc, quod nemo €monetur satis, ut omnia naturalibus desideriis metiaris, qui-€bus aut gratis satis fiat aut parvo: tantum miscere vitia desideriis noli. Quaeris quali mensa, quali argento, quam €paribus ministeriis et levibus adferatur cibus? nihil praeter €cibum natura desiderat. €@@@@Num, tibi cum fauces urit sitis, aurea quaeris €@@@@pocula? num esuriens fastidis omnia praeter €@@@@pavonem rhombumque? @1 Ambitiosa non est fames, contenta desinere est; quo desinat €non nimis curat. Infelicis luxuriae ista tormenta sunt: quaerit €quemadmodum post saturitatem quoque esuriat, quemad-€modum non impleat ventrem sed farciat, quemadmodum €sitim prima potione sedatam revocet. Egregie itaque Horatius €negat ad sitim pertinere quo poculo [aquae] aut quam elegan-€ti manu ministretur. Nam si pertinere ad te iudicas quam €crinitus puer et quam perlucidum tibi poculum porrigat, non sitis. Inter reliqua hoc nobis praestitit natura praecipuum, €quod necessitati fastidium excussit. Recipiunt supervacua €dilectum: 'hoc parum decens, illud parum lautum, oculos €hoc meos laedit'. Id actum est ab illo mundi conditore, qui €nobis vivendi iura discripsit, ut salvi essemus, non ut delicati: €ad salutem omnia parata sunt et in promptu, delicis omnia misere ac sollicite comparantur. Utamur ergo hoc naturae €beneficio inter magna numerando et cogitemus nullo nomine €melius illam meruisse de nobis quam quia quidquid ex neces-€sitate desideratur sine fastidio sumitur. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Epistula tua per plures quaestiunculas vagata est sed in una €constitit et hanc expediri desiderat, quomodo ad nos boni €honestique notitia pervenerit. Haec duo apud alios diversa sunt, apud nos tantum divisa. Quid sit hoc dicam. Bonum €putant esse aliqui id quod utile est. Itaque hoc et divitiis et €equo et vino et calceo nomen inponunt; tanta fit apud illos €boni vilitas et adeo in sordida usque descendit. Honestum €putant cui ratio recti officii constat, tamquam pie curatam @1 €patris senectutem, adiutam amici paupertatem, fortem ex-peditionem, prudentem moderatamque sententiam. [2Nos]2 €ista duo quidem facimus, sed ex uno. Nihil est bonum nisi €quod honestum est; quod honestum, est utique bonum. €Supervacuum iudico adicere quid inter ista discriminis sit, €cum saepe dixerim. Hoc unum dicam, nihil nobis videri €[2bonum]2 quo quis et male uti potest; vides autem divitiis, €nobilitate, viribus quam multi male utantur. €@@Nunc ergo ad id revertor de quo desideras dici, quomodo ad nos prima boni honestique notitia pervenerit. Hoc nos €natura docere non potuit: semina nobis scientiae dedit, €scientiam non dedit. Quidam aiunt nos in notitiam incidisse, €quod est incredibile, virtutis alicui speciem casu occucurrisse. €Nobis videtur observatio collegisse et rerum saepe factarum €inter se conlatio; per analogian nostri intellectum et hone-€stum et bonum iudicant. Hoc verbum cum Latini grammatici €civitate donaverint, ego damnandum non puto, [2immo]2 in €civitatem suam redigendum. Utar ergo illo non tantum €tamquam recepto sed tamquam usitato. Quae sit haec ana-logia dicam. Noveramus corporis sanitatem: ex hac cogitavi-€mus esse aliquam et animi. Noveramus vires corporis: ex his €collegimus esse et animi robur. Aliqua benigna facta, aliqua €humana, aliqua fortia nos obstupefecerant: haec coepimus €tamquam perfecta mirari. Suberant illis multa vitia quae €species conspicui alicuius facti fulgorque celabat: haec dis-€simulavimus. Natura iubet augere laudanda, nemo non €gloriam ultra verum tulit: ex his ergo speciem ingentis boni @1 traximus. Fabricius Pyrrhi regis aurum reppulit maiusque €regno iudicavit regias opes posse contemnere. Idem medico €Pyrrhi promittente venenum se regi daturum monuit Pyr-€rhum caveret insidias. Eiusdem animi fuit auro non vinci, €veneno non vincere. Admirati sumus ingentem virum quem €non regis, non contra regem promissa flexissent, boni exempli €tenacem, quod difficillimum est, in bello innocentem, qui €aliquod esse crederet etiam in hostes nefas, qui in summa €paupertate quam sibi decus fecerat non aliter refugit divitias €quam venenum. 'Vive' inquit 'beneficio meo, Pyrrhe, et €gaude quod adhuc dolebas, Fabricium non posse corrumpi.' Horatius Cocles solus implevit pontis angustias adimique a €tergo sibi reditum, dummodo iter hosti auferretur, iussit et €tam diu prementibus restitit donec revulsa ingenti ruina €tigna sonuerunt. Postquam respexit et extra periculum esse €patriam periculo suo sensit, 'veniat, si quis vult' inquit 'sic €euntem sequi' iecitque se in praeceps et non minus sollicitus €in illo rapido alveo fluminis ut armatus quam ut salvus exiret, €retento armorum victricium decore tam tutus redi=t quam si ponte venisset. Haec et eiusmodi facta imaginem nobis €ostendere virtutis. €@@Adiciam quod mirum fortasse videatur: mala interdum €speciem honesti obtulere et optimum ex contrario enituit. €Sunt enim, ut scis, virtutibus vitia confinia, et perditis €quoque ac turpibus recti similitudo est: sic mentitur prodigus €liberalem, cum plurimum intersit utrum quis dare sciat an €servare nesciat. Multi, inquam, sunt, Lucili, qui non donant €sed proiciunt: non voco ego liberalem pecuniae suae iratum. €Imitatur neglegentia facilitatem, temeritas fortitudinem. @1 Haec nos similitudo coegit adtendere et distinguere specie €quidem vicina, re autem plurimum inter se dissidentia. Dum €observamus eos quos insignes egregium opus fecerat, coepi-€mus adnotare quis rem aliquam generoso animo fecisset et €magno impetu, sed semel. Hunc vidimus in bello fortem, in €foro timidum, animose paupertatem ferentem, humiliter infamiam: factum laudavimus, contempsimus virum. Alium €vidimus adversus amicos benignum, adversus inimicos tem-€peratum, et publica et privata sancte ac religiose admini-€strantem; non deesse ei in iis quae toleranda erant patientiam, €in iis quae agenda prudentiam. Vidimus ubi tribuendum €esset plena manu dantem, ubi laborandum, pertinacem et €obnixum et lassitudinem corporis animo sublevantem. Prae-€terea idem erat semper et in omni actu par sibi, iam non con-€silio bonus, sed more eo perductus ut non tantum recte facere posset, sed nisi recte facere non posset. Intelleximus in illo €perfectam esse virtutem. Hanc in partes divisimus: oportebat €cupiditates refrenari, metus conprimi, facienda provideri, €reddenda distribui: conprehendimus temperantiam, forti-€tudinem, prudentiam, iustitiam et suum cuique dedimus €officium. Ex quo ergo virtutem intelleximus? ostendit illam €nobis ordo eius et decor et constantia et omnium inter se €actionum concordia et magnitudo super omnia efferens sese. €Hinc intellecta est illa beata vita secundo defluens cursu, arbitrii sui tota. Quomodo ergo hoc ipsum nobis apparuit? €dicam. Numquam vir ille perfectus adeptusque virtutem €fortunae maledixit, numquam accidentia tristis excepit, €civem esse se universi et militem credens labores velut im-€peratos subi=t. Quidquid inciderat non tamquam malum @1 €aspernatus est et in se casu delatum, sed quasi delegatum sibi. €'Hoc qualecumque est' inquit 'meum est; asperum est, durum est, in hoc ipso navemus operam.' Necessario itaque €magnus apparuit qui numquam malis ingemuit, numquam de €fato suo questus est; fecit multis intellectum sui et non aliter €quam in tenebris lumen effulsit advertitque in se omnium €animos, cum esset placidus et lenis, humanis divinisque rebus pariter aequus. Habebat perfectum animum et ad summam €sui adductum, supra quam nihil est nisi mens dei, ex quo pars þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ø˜Žƒet in hoc pectus mortale defluxit; quod numquam magis €divinum est quam ubi mortalitatem suam cogitat et scit in €hoc natum hominem, ut vita defungeretur, nec domum esse €hoc corpus sed hospitium, et quidem breve hospitium, quod €relinquendum est ubi te gravem esse hospiti videas. @@Maximum, inquam, mi Lucili, argumentum est animi ab €altiore sede venientis, si haec in quibus versatur humilia €iudicat et angusta, si exire non metuit; scit enim quo exiturus €sit qui unde venerit meminit. Non videmus quam multa nos €incommoda exagitent, quam male nobis conveniat hoc cor-pus? Nunc de capite, nunc de ventre, nunc de pectore ac €faucibus querimur; alias nervi nos, alias pedes vexant, nunc €deiectio, nunc destillatio; aliquando superest sanguis, ali-€quando deest: hinc atque illinc temptamur et expellimur. Hoc evenire solet in alieno habitantibus. At nos corpus tam €putre sortiti nihilominus aeterna proponimus et in quantum €potest aetas humana protendi, tantum spe occupamus, nulla €contenti pecunia, nulla potentia. Quid hac re fieri inpuden-€tius, quid stultius potest? Nihil satis est morituris, immo @1 €morientibus; cotidie enim propius ab ultimo stamus, et illo unde nobis cadendum est hora nos omnis inpellit. Vide in €quanta caecitate mens nostra sit: hoc quod futurum dico €cum maxime fit, et pars eius magna iam facta est; nam quod €viximus tempus eo loco est quo erat antequam viximus. Erra-€mus autem qui ultimum timemus diem, cum tantumdem in €mortem singuli conferant. Non ille gradus lassitudinem facit €in quo deficimus, sed ille profitetur; ad mortem dies extre-€mus pervenit, accedit omnis; carpit nos illa, non corripit. €Ideo magnus animus conscius sibi melioris naturae dat qui-€dem operam ut in hac statione qua positus est honeste se €atque industrie gerat, ceterum nihil horum quae circa sunt €suum iudicat, sed ut commodatis utitur, peregrinus et €properans. @@Cum aliquem huius videremus constantiae, quidni subiret €nos species non usitatae indolis? utique si hanc, ut dixi, €magnitudinem veram esse ostendebat aequalitas. Vero tenor €permanet, falsa non durant. Quidam alternis Vatinii, alternis €Catones sunt; et modo parum illis severus est Curius, parum €pauper Fabricius, parum frugi et contentus vilibus Tubero, €modo Licinum diviti=s, Apicium cenis, Maecenatem delicis provocant. Maximum indicium est malae mentis fluctuatio €et inter simulationem virtutum amoremque vitiorum adsidua €iactatio. [is] €@@@@Habebat saepe ducentos, €@@@@saepe decem servos; modo reges atque tetrarchas, @1 €@@@@omnia magna loquens, modo 'sit mihi mensa tripes et €@@@@concha salis puri, toga quae defendere frigus €@@@@quamvis crassa queat'. Decies centena dedisses €@@@@huic parco, paucis contento: quinque diebus €@@@@nil erat. Homines multi tales sunt qualem hunc describit Horatius €Flaccus, numquam eundem, ne similem quidem sibi; adeo €in diversum aberrat. Multos dixi? prope est ut omnes sint. €Nemo non cotidie et consilium mutat et votum: modo €uxorem vult habere, modo amicam, modo regnare vult, €modo id agit ne quis sit officiosior servus, modo dilatat se €usque ad invidiam, modo subsidit et contrahitur infra €humilitatem vere iacentium, nunc pecuniam spargit, nunc rapit. Sic maxime coarguitur animus inprudens: alius prodit €atque alius et, quo turpius nihil iudico, inpar sibi est. €Magnam rem puta unum hominem agere. Praeter sapientem €autem nemo unum agit, ceteri multiformes sumus. Modo €frugi tibi videbimur et graves, modo prodigi et vani; muta-€mus subinde personam et contrariam ei sumimus quam €exuimus. Hoc ergo a te exige, ut qualem institueris prae-€stare te, talem usque ad exitum serves; effice ut possis laudari, €si minus, ut adgnosci. De aliquo quem here vidisti merito €dici potest 'hic qui est?': tanta mutatio est. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Litigabis, ego video, cum tibi hodiernam quaestiunculam, €in qua satis diu haesimus, exposuero; iterum enim exclamabis @1 €'hoc quid ad mores?' Sed exclama, dum tibi primum alios €opponam cum quibus litiges, Posidonium et Archidemum €(hi iudicium accipient), deinde dicam: non quidquid morale est mores bonos facit. Aliud ad hominem alendum pertinet, €aliud ad exercendum, aliud ad vestiendum, aliud ad docen-€dum, aliud ad delectandum; omnia tamen ad hominem per-€tinent, etiam si non omnia meliorem eum faciunt. Mores €alia aliter attingunt: quaedam illos corrigunt et ordinant, quaedam naturam eorum et originem scrutantur. Cum €[2quaero]2 quare hominem natura produxerit, quare prae-€tulerit animalibus ceteris, longe me iudicas mores reliquisse? €falsum est. Quomodo enim scies qui habendi sint nisi quid €homini sit optimum inveneris, nisi naturam eius inspexeris? €Tunc demum intelleges quid faciendum tibi, quid vitandum sit, cum didiceris quid naturae tuae debeas. 'Ego' inquis 'volo €discere quomodo minus cupiam, minus timeam. Supersti-€tionem mihi excute; doce leve esse vanumque hoc quod feli-€citas dicitur, unam illi syllabam facillime accedere.' Desiderio €tuo satis faciam: et virtutes exhortabor et vitia converberabo. €Licet aliquis nimium inmoderatumque in hac parte me iudi-€cet, non desistam persequi nequitiam et adfectus efferatis-€simos inhibere et voluptates ituras in dolorem conpescere et €votis obstrepere. Quidni? cum maxima malorum optaveri-€mus, et ex gratulatione natum sit quidquid adloquimur. @@Interim permitte mihi ea quae paulo remotiora videntur €excutere. Quaerebamus an esset omnibus animalibus consti-€tutionis suae sensus. Esse autem ex eo maxime apparet quod €membra apte et expedite movent non aliter quam in hoc €erudita; nulli non partium suarum agilitas est. Artifex @1 €instrumenta sua tractat ex facili, rector navis scite guber-€naculum flectit, pictor colores quos ad reddendam similitu-€dinem multos variosque ante se posuit celerrime denotat et €inter ceram opusque facili vultu ac manu commeat: sic animal in omnem usum sui mobilest. Mirari solemus saltandi €peritos quod in omnem significationem rerum et adfectuum €parata illorum est manus et verborum velocitatem gestus ad-€sequitur: quod illis ars praestat, his natura. Nemo aegre €molitur artus suos, nemo in usu sui haesitat. Hoc edita pro-€tinus faciunt; cum hac scientia prodeunt; instituta nascuntur. @@'Ideo' inquit 'partes suas animalia apte movent quia, si €aliter moverint, dolorem sensura sunt. Ita, ut vos dicitis, €coguntur, metusque illa in rectum, non voluntas movet.' €Quod est falsum; tarda enim sunt quae necessitate inpellun-€tur, agilitas sponte motis est. Adeo autem non adigit illa ad €hoc doloris timor ut in naturalem motum etiam dolore prohibente nitantur. Sic infans qui stare meditatur et ferre €se adsuescit, simul temptare vires suas coepit, cadit et cum €fletu totiens resurgit donec se per dolorem ad id quod natura €poscit exercuit. Animalia quaedam tergi durioris inversa tam €diu se torquent ac pedes exerunt et obliquant donec ad locum €reponantur. Nullum tormentum sentit supina testudo, in-€quieta est tamen desiderio naturalis status nec ante desinit niti, quatere se, quam in pedes constitit. Ergo omnibus €constitutionis suae sensus est et inde membrorum tam ex-€pedita tractatio, nec ullum maius indicium habemus cum hac @1 €illa ad vivendum venire notitia quam quod nullum animal €ad usum sui rude est. @@'Constitutio' inquit 'est, ut vos dicitis, principale animi €quodam modo se habens erga corpus. Hoc tam perplexum €et subtile et vobis quoque vix enarrabile quomodo infans €intellegit? Omnia animalia dialectica nasci oportet ut istam €finitionem magnae parti hominum togatorum obscuram intellegant.' Verum erat quod opponis si ego ab animalibus €constitutionis finitionem intellegi dicerem, non ipsam consti-€tutionem. Facilius natura intellegitur quam enarratur. Itaque €infans ille quid sit constitutio non novit, constitutionem suam novit; et quid sit animal nescit, animal esse se sentit. Prae-€terea ipsam constitutionem suam crasse intellegit et summa-€tim et obscure. Nos quoque animum habere nos scimus: quid €sit animus, ubi sit, qualis sit aut unde nescimus. Qualis ad nos €[pervenerit] animi nostri sensus, quamvis naturam eius ig-þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ù˜Œ†noremus ac sedem, talis ad omnia animalia constitutionis suae €sensus est. Necesse est enim id sentiant per quod alia quoque €sentiunt; necesse est eius sensum habeant cui parent, a quo reguntur. Nemo non ex nobis intellegit esse aliquid quod €impetus suos moveat: quid sit illud ignorat. Et conatum sibi €esse scit: quis sit aut unde sit nescit. Sic infantibus quoque €animalibusque principalis partis suae sensus est non satis €dilucidus nec expressus. @@'Dicitis' inquit 'omne animal primum constitutioni suae €conciliari, hominis autem constitutionem rationalem esse et €ideo conciliari hominem sibi non tamquam animali sed tam-€quam rationali; ea enim parte sibi carus est homo qua homo €est. Quomodo ergo infans conciliari constitutioni rationali @1 potest, cum rationalis nondum sit?' Unicuique aetati sua €constitutio est, alia infanti, alia puero, [2alia adulescenti]2, alia €seni: omnes ei constitutioni conciliantur in qua sunt. Infans €sine dentibus est: huic constitutioni suae conciliatur. Enati €sunt dentes: huic constitutioni conciliatur. Nam et illa herba €quae in segetem frugemque ventura est aliam constitutionem €habet tenera et vix eminens sulco, aliam cum convaluit et €molli quidem culmo, sed quo ferat onus suum, constitit, aliam €cum flavescit et ad aream spectat et spica eius induruit: in €quamcumque constitutionem venit, eam tuetur, in eam componitur. Alia est aetas infantis, pueri, adulescentis, senis; €ego tamen idem sum qui et infans fui et puer et adulescens. €Sic, quamvis alia atque alia cuique constitutio sit, conciliatio €constitutionis suae eadem est. Non enim puerum mihi aut €iuvenem aut senem, sed me natura commendat. Ergo infans €ei constitutioni suae conciliatur quae tunc infanti est, non €quae futura iuveni est; neque enim si aliquid illi maius in €quod transeat restat, non hoc quoque in quo nascitur secun-dum naturam est. Primum sibi ipsum conciliatur animal; €debet enim aliquid esse ad quod alia referantur. Voluptatem €peto. Cui? mihi; ergo mei curam ago. Dolorem refugio. €Pro quo? pro me; ergo mei curam ago. Si omnia propter €curam mei facio, ante omnia est mei cura. Haec animalibus inest cunctis, nec inseritur sed innascitur. Producit fetus suos €natura, non abicit; et quia tutela certissima ex proximo est, €sibi quisque commissus est. Itaque, ut in prioribus epistulis €dixi, tenera quoque animalia et materno utero vel ovo modo €effusa quid sit infestum ipsa protinus norunt et mortifera @1 €devitant; umbram quoque transvolantium reformidant ob-€noxia avibus rapto viventibus. Nullum animal ad vitam €prodit sine metu mortis. @@'Quemadmodum' inquit 'editum animal intellectum ha-€bere aut salutaris aut mortiferae rei potest?' Primum quae-€ritur an intellegat, non quemadmodum intellegat. Esse €autem illis intellectum ex eo apparet quod nihil amplius, si €intellexerint, facient. Quid est quare pavonem, quare anserem €gallina non fugiat, at tanto minorem et ne notum quidem €sibi accipitrem? quare pulli faelem timeant, canem non time-€ant? Apparet illis inesse nocituri scientiam non experimento collectam; nam antequam possint experisci, cavent. Deinde €ne hoc casu existimes fieri, nec metuunt alia quam debent €nec umquam obliviscuntur huius tutelae et diligentiae: €aequalis est illis a pernicioso fuga. Praeterea non fiunt timi-€diora vivendo; ex quo quidem apparet non usu illa in hoc €pervenire sed naturali amore salutis suae. Et tardum est et €varium quod usus docet: quidquid natura tradit et aequale omnibus est et statim. Si tamen exigis, dicam quomodo omne €animal perniciosa intellegere cogatur. Sentit se carne con-€stare; itaque sentit quid sit quo secari caro, quo uri, quo €obteri possit, quae sint animalia armata ad nocendum: €horum speciem trahit inimicam et hostilem. Inter se ista €coniuncta sunt; simul enim conciliatur saluti suae quidque €et iuvatura petit, laesura formidat. Naturales ad utilia im-€petus, naturales a contrariis aspernationes sunt; sine ulla @1 €cogitatione quae hoc dictet, sine consilio fit quidquid natura praecepit. Non vides quanta sit subtilitas apibus ad fingenda €domicilia, quanta dividui laboris obeundi undique concordia? €Non vides quam nulli mortalium imitabilis illa aranei tex-€tura, quanti operis sit fila disponere, alia in rectum inmissa €firmamenti loco, alia in orbem currentia ex denso rara, qua €minora animalia, in quorum perniciem illa tenduntur, velut retibus inplicata teneantur? Nascitur ars ista, non discitur. €Itaque nullum est animal altero doctius: videbis araneorum €pares telas, par in favis angulorum omnium foramen. Incer-€tum est et inaequabile quidquid ars tradit: ex aequo venit €quod natura distribuit. Haec nihil magis quam tutelam sui et €eius peritiam tradidit, ideoque etiam simul incipiunt et di-scere et vivere. Nec est mirum cum eo nasci illa sine quo €frustra nascerentur. Primum hoc instrumentum [2in]2 illa €natura contulit ad permanendum, [in] conciliationem et €caritatem sui. Non poterant salva esse nisi vellent; nec [non] €hoc per se profuturum erat, sed sine hoc nulla res profuisset. €Sed in nullo deprendes vilitatem sui, [2ne]2 neglegentiam qui-€dem; tacitis quoque et brutis, quamquam in cetera torpeant, €ad vivendum sollertia est. Videbis quae aliis inutilia sunt sibi €ipsa non deesse. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Detrimentum iam dies sensit; resiluit aliquantum, ita €tamen ut liberale adhuc spatium sit si quis cum ipso, ut ita @1 €dicam, die surgat. Officiosior meliorque si quis illum expectat €et lucem primam excipit: turpis qui alto sole semisomnus €iacet, cuius vigilia medio die incipit; et adhuc multis hoc antelucanum est. Sunt qui officia lucis noctisque perverterint €nec ante diducant oculos hesterna graves crapula quam €adpetere nox coepit. Qualis illorum condicio dicitur quos €natura, ut ait Vergilius, pedibus nostris subditos e contrario €posuit, €@@@@nosque ubi primus equis Oriens adflavit anhelis, €@@@@illis sera rubens accendit lumina Vesper, talis horum contraria omnibus non regio sed vita est. Sunt €quidam in eadem urbe antipodes qui, ut M. Cato ait, nec €orientem umquam solem viderunt nec occidentem. Hos tu €existimas scire quemadmodum vivendum sit, qui nesciunt €quando? Et hi mortem timent, in quam se vivi condiderunt? €tam infausti ominis quam nocturnae aves sunt. Licet in vino €unguentoque tenebras suas exigant, licet epulis et quidem €in multa fericula discoctis totum perversae vigiliae tempus €educant, non convivantur sed iusta sibi faciunt. Mortuis certe €interdiu parentatur. At mehercules nullus agenti dies longus €est. Extendamus vitam: huius et officium et argumentum €actus est. Circumscribatur nox et aliquid ex illa in diem transferatur. Aves quae conviviis comparantur, ut inmotae €facile pinguescant, in obscuro continentur; ita sine ulla @1 €exercitatione iacentibus tumor pigrum corpus invadit et %su-€perba umbra% iners sagina subcrescit. At istorum corpora qui €se tenebris dicaverunt foeda visuntur, quippe suspectior illis €quam morbo pallentibus color est: languidi et evanidi albent, €et in vivis caro morticina est. Hoc tamen minimum in illis €malorum dixerim: quanto plus tenebrarum in animo est! ille €in se stupet, ille caligat, invidet caecis. Quis umquam oculos €tenebrarum causa habuit? @@Interrogas quomodo haec animo pravitas fiat aversandi €diem et totam vitam in noctem transferendi? Omnia vitia €contra naturam pugnant, omnia debitum ordinem deserunt; €hoc est luxuriae propositum, gaudere perversis nec tantum €discedere a recto sed quam longissime abire, deinde etiam e contrario stare. Non videntur tibi contra naturam vivere €[2qui]2 ieiuni bibunt, qui vinum recipiunt inanibus venis et ad €cibum ebrii transeunt? Atqui frequens hoc adulescentium €vitium est, qui vires excolunt [2ut]2 in ipso paene balinei €limine inter nudos bibant, immo potent et sudorem quem €moverunt potionibus crebris ac ferventibus subinde destrin-€gant. Post prandium aut cenam bibere vulgare est; hoc €patres familiae rustici faciunt et verae voluptatis ignari: €merum illud delectat quod non innatat cibo, quod libere €penetrat ad nervos; illa ebrietas iuvat quae in vacuum venit. þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ú—Non videntur tibi contra naturam vivere qui commutant €cum feminis vestem? Non vivunt contra naturam qui spe-€ctant ut pueritia splendeat tempore alieno? Quid fieri crudelius @1 €vel miserius potest? numquam vir erit, ut diu virum pati €possit? et cum illum contumeliae sexus eripuisse debuerat, non ne aetas quidem eripiet? Non vivunt contra naturam qui €hieme concupiscunt rosam fomentoque aquarum calentium €et locorum apta mutatione bruma lilium [florem vernum] €exprimunt? Non vivunt contra naturam qui pomaria in €summis turribus serunt? quorum silvae in tectis domuum €ac fastigiis nutant, inde ortis radicibus quo inprobe cacumina €egissent? Non vivunt contra naturam qui fundamenta €thermarum in mari iaciunt et delicate natare ipsi sibi non €videntur nisi calentia stagna fluctu ac tempestate feriantur? Cum instituerunt omnia contra naturae consuetudinem €velle, novissime in totum ab illa desciscunt. 'Lucet: somni €tempus est. Quies est: nunc exerceamur, nunc gestemur, €nunc prandeamus. Iam lux propius accedit: tempus est €cenae. Non oportet id facere quod populus; res sordida est €trita ac vulgari via vivere. Dies publicus relinquatur: pro-prium nobis ac peculiare mane fiat.' Isti vero mihi defun-€ctorum loco sunt; quantulum enim a funere absunt et quidem €acerbo qui ad faces et cereos vivunt? €@@Hanc vitam agere eodem tempore multos meminimus, €inter quos et Acilium Butam praetorium, cui post patri- @1 €monium ingens consumptum Tiberius paupertatem con-fitenti 'sero' inquit 'experrectus es'. Recitabat Montanus €Iulius carmen, tolerabilis poeta et amicitia Tiberi notus et €frigore. Ortus et occasus libentissime inserebat; itaque cum €indignaretur quidam illum toto die recitasse et negaret €accedendum ad recitationes eius, Natta Pinarius ait: 'num-€quid possum liberalius agere? paratus sum illum audire ab ortu ad occasum'. Cum hos versus recitasset €@@@@incipit ardentes Phoebus producere flammas, €@@@@spargere [2se]2 rubicunda dies; iam tristis hirundo €@@@@argutis reditura cibos inmittere nidis €@@@@incipit et molli partitos ore ministrat, €Varus eques Romanus, M. Vinicii comes, cenarum bonarum €adsectator, quas inprobitate linguae merebatur, exclamavit 'incipit Buta dormire'. Deinde cum subinde recitasset €@@@@iam sua pastores stabulis armenta locarunt, €@@@@iam dare sopitis nox pigra silentia terris €@@@@incipit, €idem Varus inquit 'quid dicis? iam nox est? ibo et Butam €salutabo'. €@@Nihil erat notius hac eius vita in contrarium circumacta; quam, ut dixi, multi eodem tempore egerunt. Causa autem €est ita vivendi quibusdam, non quia aliquid existiment no- @1 €ctem ipsam habere iucundius, sed quia nihil iuvat solitum, et €gravis malae conscientiae lux est, et omnia concupiscenti aut €contemnenti prout magno aut parvo empta sunt fastidio est €lumen gratuitum. Praeterea luxuriosi vitam suam esse in ser-€monibus dum vivunt volunt; nam si tacetur, perdere se putant €operam. Itaque aliquotiens faciunt quod excitet famam. Multi €bona comedunt, multi amicas habent: ut inter istos nomen €invenias, opus est non tantum luxuriosam rem sed notabilem €facere; in tam occupata civitate fabulas vulgaris nequitia non invenit. Pedonem Albinovanum narrantem audieramus (erat €autem fabulator elegantissimus) habitasse se supra domum €Sex. Papini. Is erat ex hac turba lucifugarum. 'Audio' inquit €'circa horam tertiam noctis flagellorum sonum. Quaero quid €faciat: dicitur rationes accipere. Audio circa horam sextam €noctis clamorem concitatum. Quaero quid sit: dicitur vocem €exercere. Quaero circa horam octavam noctis quid sibi ille sonus rotarum velit: gestari dicitur. Circa lucem discurritur, €pueri vocantur, cellarii, coqui tumultuantur. Quaero quid €sit: dicitur mulsum et halicam poposcisse, a balneo exisse. €"Excedebat" inquit "huius diem cena." Minime; valde enim €frugaliter vivebat; nihil consumebat nisi noctem.' Itaque €Pedo dicentibus illum quibusdam avarum et sordidum 'vos' €inquit 'illum et lychnobium dicetis'. @@Non debes admirari si tantas invenis vitiorum proprietates: @1 €varia sunt, innumerabiles habent facies, conprendi eorum €genera non possunt. Simplex recti cura est, multiplex pravi, €et quantumvis novas declinationes capit. Idem moribus €evenit: naturam sequentium faciles sunt, soluti sunt, exiguas €differentias habent; [his] distorti plurimum et omnibus et inter se dissident. Causa tamen praecipua mihi videtur huius €morbi vitae communis fastidium. Quomodo cultu se a ceteris €distinguunt, quomodo elegantia cenarum, munditiis vehicu-€lorum, sic volunt separari etiam temporum dispositione. €Nolunt solita peccare quibus peccandi praemium infamia est. Hanc petunt omnes isti qui, ut ita dicam, retro vivunt. Ideo, €Lucili, tenenda nobis via est quam natura praescripsit, nec €ab illa declinandum: illam sequentibus omnia facilia, expedita €sunt, contra illam nitentibus non alia vita est quam contra €aquam remigantibus. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@Itinere confectus incommodo magis quam longo in €Albanum meum multa nocte perveni: nihil habeo parati €nisi me. Itaque in lectulo lassitudinem pono, hanc coci ac €pistoris moram boni consulo. Mecum enim de hoc ipso €loquor, quam nihil sit grave quod leviter excipias, quam indignandum nihil [2dum nihil]2 ipse indignando adstruas. Non @1 €habet panem meus pistor; sed habet vilicus, sed habet €atriensis, sed habet colonus. 'Malum panem' inquis. Expecta: €bonus fiet; etiam illum tibi tenerum et siligineum fames €reddet. Ideo non est ante edendum quam illa imperat. €Expectabo ergo nec ante edam quam aut bonum panem habere coepero aut malum fastidire desiero. Necessarium est €parvo adsuescere: multae difficultates locorum, multae tem-€porum etiam locupletibus et instructis %advobus optantem €prohibent et% occurrent. Quidquid vult habere nemo potest, €illud potest, nolle quod non habet, rebus oblatis hilaris uti. €Magna pars libertatis est bene moratus venter et contumeliae patiens. Aestimari non potest quantam voluptatem capiam €ex eo quod lassitudo mea sibi ipsa adquiescit: non unctores, €non balineum, non ullum aliud remedium quam temporis €quaero. Nam quod labor contraxit quies tollit. Haec qualis-cumque cena aditiali iucundior erit. %Aliquod enim% ex-€perimentum animi sumpsi subito; hoc enim est simplicius et €verius. Nam ubi se praeparavit et indixit sibi patientiam, non €aeque apparet quantum habeat verae firmitatis: illa sunt €certissima argumenta quae ex tempore dedit, si non tantum €aequus molestias sed placidus aspexit; si non excanduit, non €litigavit; si quod dari deberet ipse sibi non desiderando sup-€plevit et cogitavit aliquid consuetudini suae, sibi nihil deesse. @1 @@Multa quam supervacua essent non intelleximus nisi €deesse coeperunt; utebamur enim illis non quia debebamus €sed quia habebamus. Quam multa autem paramus quia €alii paraverunt, quia apud plerosque sunt! Inter causas €malorum nostrorum est quod vivimus ad exempla, nec €ratione componimur sed consuetudine abducimur. Quod si €pauci facerent nollemus imitari, cum plures facere coeperunt, €quasi honestius sit quia frequentius, sequimur; et recti apud nos locum tenet error ubi publicus factus est. Omnes iam €sic peregrinantur ut illos Numidarum praecurrat equitatus, €ut agmen cursorum antecedat: turpe est nullos esse qui €occurrentis via deiciant, [ut] qui honestum hominem venire €magno pulvere ostendant. Omnes iam mulos habent qui €crustallina et murrina et caelata magnorum artificum manu €portent: turpe est videri eas te habere sarcinas solas quae tuto €concuti possint. Omnium paedagogia oblita facie vehuntur €ne sol, ne frigus teneram cutem laedat: turpe est neminem €esse in comitatu tuo puerorum cuius sana facies medica-€mentum desideret. @@Horum omnium sermo vitandus est: hi sunt qui vitia €tradunt et alio aliunde transferunt. Pessimum genus [horum] €hominum videbatur qui verba gestarent: sunt quidam qui €vitia gestant. Horum sermo multum nocet; nam etiam si non €statim proficit, semina in animo relinquit sequiturque nos €etiam cum ab illis discessimus, resurrecturum postea malum. @1 Quemadmodum qui audierunt synphoniam ferunt secum in þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨û˜‰‚auribus modulationem illam ac dulcedinem cantuum, quae €cogitationes inpedit nec ad seria patitur intendi, sic adula-€torum et prava laudantium sermo diutius haeret quam €auditur. Nec facile est animo dulcem sonum excutere: prose-€quitur et durat et ex intervallo recurrit. Ideo cludendae sunt €aures malis vocibus et quidem primis; nam cum initium fecerunt admissaeque sunt, plus audent. Inde ad haec per-€venitur verba: 'virtus et philosophia et iustitia verborum €inanium crepitus est; una felicitas est bene vitae facere; esse, €bibere, frui patrimonio, hoc est vivere, hoc est se mortalem €esse meminisse. Fluunt dies et inreparabilis vita decurrit. €Dubitamus? Quid iuvat sapere et aetati non semper volu-€ptates recepturae interim, dum potest, dum poscit, ingerere €frugalitatem? %Eo% mortem praecurre et quidquid illa €ablatura est iam sibi %interere%. Non amicam habes, non €puerum qui amicae moveat invidiam; cottidie sobrius €prodis; sic cenas tamquam ephemeridem patri adprobaturus: non est istud vivere sed alienae vitae interesse. Quanta de-€mentia est heredis sui res procurare et sibi negare omnia ut €tibi ex amico inimicum magna faciat hereditas; plus enim €gaudebit tua morte quo plus acceperit. Istos tristes et super-€ciliosos alienae vitae censores, suae hostes, publicos paeda-€gogos assis ne feceris nec dubitaveris bonam vitam quam opinionem bonam malle.' Hae voces non aliter fugiendae @1 €sunt quam illae quas Ulixes nisi alligatus praetervehi noluit. €Idem possunt: abducunt a patria, a parentibus, ab amicis, a €virtutibus, et %inter spem vitam misera nisi turpis inludunt%. €Quanto satius est rectum sequi limitem et eo se perducere ut ea demum sint tibi iucunda quae honesta! Quod adsequi €poterimus si scierimus duo esse genera rerum quae nos aut €invitent aut fugent. Invitant [ut] divitiae, voluptates, forma, €ambitio, cetera blanda et adridentia: fugat labor, mors, €dolor, ignominia, victus adstrictior. Debemus itaque exerceri €ne haec timeamus, ne illa cupiamus. In contrarium pugnemus €et ab invitantibus recedamus, adversus petentia concitemur. Non vides quam diversus sit descendentium habitus et €escendentium? qui per pronum eunt resupinant corpora, qui €in arduum, incumbunt. Nam si descendas, pondus suum in €priorem partem dare, si escendas, retro abducere, cum vitio, €Lucili, consentire est. In voluptates descenditur, in aspera et €dura subeundum est: hic inpellamus corpora, illic refrenemus. @@Hoc nunc me existimas dicere, eos tantum perniciosos €esse auribus nostris qui voluptatem laudant, qui doloris €metus, per se formidabiles res, incutiunt? Illos quoque nocere €nobis existimo qui nos sub specie Stoicae sectae hortantur ad €vitia. Hoc enim iactant: solum sapientem et doctum esse €amatorem. 'Solus aptus est ad hanc artem; aeque conbibendi €et convivendi sapiens est peritissimus. Quaeramus ad quam usque aetatem iuvenes amandi sint.' Haec Graecae consue- @1 €tudini data sint, nos ad illa potius aures derigamus: 'nemo €est casu bonus: discenda virtus est. Voluptas humilis res et €pusilla est et in nullo habenda pretio, communis cum mutis €animalibus, ad quam minima et contemptissima advolant. €Gloria vanum et volubile quiddam est auraque mobilius. €Paupertas nulli malum est nisi repugnanti. Mors malum non €est: quid [2sit]2 quaeris? sola ius aequum generis humani. Super-€stitio error insanus est: amandos timet, quos colit violat. Quid enim interest utrum deos neges an infames?' Haec €discenda, immo ediscenda sunt: non debet excusationes vitio €philosophia suggerere. Nullam habet spem salutis aeger quem €ad intemperantiam medicus hortatur. Vale.  Ÿóáÿ@@@@SENECA LVCILIO SVO SALVTEM ‘@@@@Possum multa tibi veterum praecepta referre, €@@@@ni refugis tenuisque piget cognoscere curas. €Non refugis autem nec ulla te subtilitas abigit: non est €elegantiae tuae tantum magna sectari, sicut illud probo, quod €omnia ad aliquem profectum redigis et tunc tantum offen-€deris ubi summa subtilitate nihil agitur. Quod ne nunc quidem €fieri laborabo. €@@Quaeritur utrum sensu conprendatur an intellectu bonum; €huic adiunctum est in mutis animalibus et infantibus non esse. Quicumque voluptatem in summo ponunt sensibile €iudicant bonum, nos contra intellegibile, qui illud animo @1 €damus. Si de bono sensus iudicarent, nullam voluptatem €reiceremus; nulla enim non invitat, nulla non delectat; et e €contrario nullum dolorem volentes subiremus; nullus enim non offendit sensum. Praeterea non essent digni reprehen-€sione quibus nimium voluptas placet quibusque summus est €doloris timor. Atqui inprobamus gulae ac libidini addictos et €contemnimus illos qui nihil viriliter ausuri sunt doloris metu. €Quid autem peccant si sensibus, id est iudicibus boni ac €mali, parent? his enim tradidistis adpetitionis et fugae arbitrium. Sed videlicet ratio isti rei praeposita est: illa €quemadmodum de beata vita, quemadmodum de virtute, de €honesto, sic et de bono maloque constituit. Nam apud istos €vilissimae parti datur de meliore sententia, ut de bono €pronuntiet sensus, obtunsa res et hebes et in homine quam in aliis animalibus tardior. Quid si quis vellet non oculis sed €tactu minuta discernere? Subtilior adhoc acies nulla quam €oculorum et intentior daret bonum malumque dinoscere. €Vides in quanta ignorantia veritatis versetur et quam humi €sublimia ac divina proiecerit apud quem de summo, bono €malo, iudicat tactus. @@'Quemadmodum' inquit 'omnis scientia atque ars aliquid €debet habere manifestum sensuque conprehensum ex quo €oriatur et crescat, sic beata vita fundamentum et initium a €manifestis ducit et eo quod sub sensum cadat. Nempe vos a manifestis beatam vitam initium sui capere dicitis.' Dicimus €beata esse quae secundum naturam sint; quid autem secun- @1 €dum naturam sit palam et protinus apparet, sicut quid sit in-€tegrum. Quod secundum naturam est, quod contigit pro-€tinus nato, non dico bonum, sed initium boni. Tu summum €bonum, voluptatem, infantiae donas, ut inde incipiat nascens €quo consummatus homo pervenit; cacumen radicis loco ponis. Si quis diceret illum in materno utero latentem, sexus €quoque incerti, tenerum et inperfectum et informem iam in €aliquo bono esse, aperte videretur errare. Atqui quantulum €interest inter eum qui cum [que] maxime vitam accipit et €illum qui maternorum viscerum latens onus est? Uterque, €quantum ad intellectum boni ac mali, aeque maturus est, €et non magis infans adhoc boni capax est quam arbor aut €mutum aliquod animal. Quare autem bonum in arbore €animalique muto non est? quia nec ratio. Ob hoc in infante €quoque non est; nam et huic deest. Tunc ad bonum per-veniet cum ad rationem pervenerit. Est aliquod inrationale €animal, est aliquod nondum rationale, est rationale sed in-€perfectum: in nullo horum bonum, ratio illud secum adfert. €Quid ergo inter ista quae rettuli distat? In eo quod inrationale €est numquam erit bonum; in eo quod nondum rationale est €tunc esse bonum non potest; [2in eo quod rationale est]2 sed inperfectum iam potest bonum [2esse]2, sed non est. Ita dico, €Lucili: bonum non in quolibet corpore, non in qualibet €aetate invenitur et tantum abest ab infantia quantum a €primo ultimum, quantum ab initio perfectum; ergo nec in €tenero, modo coalescente corpusculo est. Quidni non sit? non magis quam in semine. Hoc sic dicas: aliquod arboris ac @1 €sati bonum novimus: hoc non est in prima fronde quae €emissa cum maxime solum rumpit. Est aliquod bonum tritici: €hoc nondum est in herba lactente nec cum folliculo se exerit €spica mollis, sed cum frumentum aestas et debita maturitas €coxit. Quemadmodum omnis natura bonum suum nisi con-€summata non profert, ita hominis bonum non est in homine nisi cum illi ratio perfecta est. Quod autem hoc bonum? €Dicam: liber animus, erectus, alia subiciens sibi, se nulli. Hoc €bonum adeo non recipit infantia ut pueritia non speret, €adulescentia inprobe speret; bene agitur cum senectute si ad €illud longo studio intentoque pervenit. Si hoc est bonum, et €intellegibile est. @@'Dixisti' inquit 'aliquod bonum esse arboris, aliquod €herbae; potest ergo aliquod esse et infantis.' Verum bonum þ°±·ÿï°±µÿï‚ÅðÿïƒÓåîÐèéìÿ¨ü˜ƒnec in arboribus nec in mutis animalibus: hoc quod in illis €bonum est precario bonum dicitur. 'Quod est?' inquis. Hoc €quod secundum cuiusque naturam est. Bonum quidem €cadere in mutum animal nullo modo potest; felicioris melioris-€que naturae est. Nisi ubi rationi locus est, bonum non est. Quattuor hae naturae sunt, arboris, animalis, hominis, dei: €haec duo, quae rationalia sunt, eandem naturam habent, illo €diversa sunt quod alterum inmortale, alterum mortale est. €Ex his ergo unius bonum natura perficit, dei scilicet, alterius €cura, hominis. Cetera tantum in sua natura perfecta sunt, €non vere perfecta, a quibus abest ratio. Hoc enim demum €perfectum est quod secundum universam naturam per-€fectum, universa autem natura rationalis est: cetera possunt in suo genere esse perfecta. In quo non potest beata vita esse @1 €nec id potest quo beata vita efficitur; beata autem vita bonis €efficitur. In muto animali non est beata vita [2nec id quo beata vita]2 efficitur: in muto animali bonum non est. Mutum €animal sensu conprendit praesentia; praeteritorum remini-€scitur cum [2in]2 id incidit quo sensus admoneretur, tamquam €equus reminiscitur viae cum ad initium eius admotus est. €In stabulo quidem nulla illi viaest quamvis saepe calcatae €memoria [est]. Tertium vero tempus, id est futurum, ad muta non pertinet. Quomodo ergo potest eorum videri perfecta €natura quibus usus perfecti temporis non est? Tempus enim €tribus partibus constat, praeterito, praesente, venturo. Ani-€malibus tantum quod brevissimum est [2et]2 in transcursu €datum, praesens: praeteriti rara memoria est nec umquam re-vocatur nisi praesentium occursu. Non potest ergo perfectae €naturae bonum in inperfecta esse natura, aut si natura talis €[habet] hoc habet, habent et sata. Nec illud nego, ad ea quae €videntur secundum naturam magnos esse mutis animalibus €impetus et concitatos, sed inordinatos ac turbidos; numquam autem aut inordinatum est bonum aut turbidum. 'Quid ergo?' €inquis 'muta animalia perturbate et indisposite moventur?' €Dicerem illa perturbate et indisposite moveri si natura illorum €ordinem caperet: nunc moventur secundum naturam suam. €Perturbatum enim id est quod esse aliquando et non pertur-€batum potest; sollicitum est quod potest esse securum. Nulli €vitium est nisi cui virtus potest esse: mutis animalibus talis @1 ex natura sua motus est. Sed ne te diu teneam, erit aliquod €bonum in muto animali, erit aliqua virtus, erit aliquid per-€fectum, sed nec bonum absolute nec virtus nec perfectum. €Haec enim rationalibus solis contingunt, quibus datum est €scire quare, quatenus, quemadmodum. Ita bonum in nullo €est nisi in quo ratio. @@Quo nunc pertineat ista disputatio quaeris, et quid animo €tuo profutura sit? Dico: et exercet illum et acuit et utique €aliquid acturum occupatione honesta tenet. Prodest autem €etiam quo moratur ad prava properantes. Sed [2et]2 illud dico: €nullo modo prodesse possum magis quam si tibi bonum €tuum ostendo, si te a mutis animalibus separo, si cum deo pono. Quid, inquam, vires corporis alis et exerces? pecudibus €istas maiores ferisque natura concessit. Quid excolis formam? €cum omnia feceris, a mutis animalibus decore vinceris. €Quid capillum ingenti diligentia comis? cum illum vel effu-€deris more Parthorum vel Germanorum modo vinxeris vel, €ut Scythae solent, sparseris, in quolibet equo densior iacta-€bitur iuba, horrebit in leonum cervice formonsior. Cum te ad velocitatem paraveris, par lepusculo non eris. Vis tu relictis €in quibus vinci te necesse est, dum in aliena niteris, ad bonum €reverti tuum? Quod est hoc? animus scilicet emendatus ac €purus, aemulator dei, super humana se extollens, nihil extra se €sui ponens. Rationale animal es. Quod ergo in te bonum est? €perfecta ratio. Hanc tu ad suum finem hinc evoca, [2sine]2 in quantum potest plurimum crescere. Tunc beatum esse te @1 €iudica cum tibi ex te gaudium omne nascetur, cum visis €quae homines eripiunt, optant, custodiunt, nihil inveneris, €non dico quod malis, sed quod velis. Brevem tibi formulam €dabo qua te metiaris, qua perfectum esse iam sentias: tunc €habebis tuum cum intelleges infelicissimos esse felices. Vale. @1 ¯æòÿŸôÿ@@@@{1LIBER VICENSIMVS SECVNDVS €@@@@EXCERPTA GELLII}1 ‘ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±²®²®³ÿáú@@@@@@is dictust ollis popularibus olim €@@@@qui tum vivebant homines atque aevum agitabant, €@@@@flos delibatus populi Suadaeque medulla. ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±²®²®´ÿâúadmiror eloquentissimos viros et deditos Ennio pro optimis €ridicula laudasse. Cicero certe inter bonos eius versus et hos €refert. ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±²®²®µÿãúnon miror fuisse qui hos versus scriberet, cum fuerit qui €laudaret; nisi forte Cicero, summus orator, agebat causam suam €et volebat suos versus videri bonos. ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±²®²®¶ÿäúapud ipsum quoque Ciceronem invenies etiam in prosa oratione €quaedam ex quibus intellegas illum non perdidisse operam quod €Ennium legit. ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±²®²®·ÿåú'ut Menelao Laconi quaedam fuit suaviloquens iucunditas' . . . €'breviloquentiam in dicendo colat'. @1 ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±²®²®¸ÿæúnon fuit Ciceronis hoc vitium sed temporis; necesse erat haec €dici, cum illa legerentur. ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±²®²®±°ÿçúVergilius quoque noster non ex alia causa duros quosdam €versus et enormes et aliquid supra mensuram trahentis inter-€posuit quam ut Ennianus populus adgnosceret in novo €carmine aliquid antiquitatis. ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±²®²®±±ÿèúˆquidam sunt tam magni sensus Q. Ennii ut, licet scripti sint €inter hircosos, possint tamen inter unguentatos placere. èú‰qui huiuscemodi versus amant, liqueat tibi eosdem admirari et €Soterici lectos. ïãÇåì® ¦³Î®Á®¦ ±²®²®±³ÿèúŠquid enim refert quantum habeas? multo €illud plus est quod non habes. @1 ï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ¿ôÿ@@@@{1NATVRALES QVAESTIONES}1 ±¯ôÿ@@@@{1[LIBER PRIMVS] €@@@@LIBER QVINTVS €@@@@DE IGNIBVS [2IN AERE EXISTENTIBVS]2}1 ¯ðòÿ@@Quantum inter philosophiam inter-€est, Lucili uirorum optime, et ceteras artes, tantum €interesse existimo in ipsa philosophia inter illam €partem quae ad homines et hanc quae ad deos per-€tinet. Altior est haec et animosior; multum permisit €sibi; non fuit oculis contenta; maius esse quiddam €suspicata est ac pulchrius quod extra conspectum €natura posuisset. @8 Denique inter duas interest €quantum inter deum et hominem. Altera docet €quid in terris agendum sit, altera quid agatur in €caelo. Altera errores nostros discutit et lumen €admouet quo discernantur ambigua uitae; altera €multum supra hanc in qua uolutamur caliginem @1 €excedit et e tenebris ereptos perducit illo unde lucet. Equidem tunc rerum naturae gratias ago cum €illam non ab hac parte uideo qua publica est, sed €cum secretiora eius intraui, cum disco quae uniuersi €materia sit, quis auctor aut custos, quid sit deus, €totus in se tendat an et ad nos aliquando respiciat, €faciat cotidie aliquid an semel fecerit, pars mundi €sit an mundus, liceat illi hodieque decernere et ex €lege fatorum aliquid derogare an maiestatis demi-€nutio sit et confessio erroris mutanda fecisse . . . €necesse est eadem placere ei cui nisi optima placere €non possunt. Nec ob hoc minus liber est ac potens; €ipse est enim necessitas sua. @@Nisi ad haec admitterer, non [2tanti]2 fuerat €nasci. Quid enim erat cur in numero uiuentium me €positum esse gauderem? An ut cibos et potiones €percolarem? ut hoc corpus causarium ac fluidum, €periturumque nisi subinde impletur, farcirem et €uiuerem aegri minister? ut mortem timerem, cui €uni nascimur? Detrahe hoc inaestimabile bonum, €non est uita tanti ut sudem, ut aestuem. @8 O quam €contempta res est homo, nisi supra humana surrexe- @1 €rit! Quamdiu cum affectibus colluctamur, quid €magnifici facimus? Etiamsi superiores sumus, por-€tenta uincimus. Quid est cur suspiciamus nosmet €ipsi quia dissimiles deterrimis sumus? Non uideo €quare sibi placeat qui robustior est in ualetudinario. Multum interest inter uires et bonam ualetudinem. €Effugisti uitia animi; non est tibi frons ficta, nec €in alienam uoluntatem sermo compositus, nec cor €inuolutum, nec auaritia quae, quicquid omnibus €abstulit, sibi ipsi neget, nec luxuria pecuniam turpiter þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ±¯ðòÿ–†perdens quam turpius reparet, nec ambitio quae €te ad dignitatem nisi per indigna non ducet: nihil €adhuc consecutus es; multa effugisti, te nondum. €Virtus enim ista quam affectamus magnifica est, €non quia per se beatum est malo caruisse, sed quia €animum laxat et praeparat ad cognitionem cae-€lestium dignumque efficit qui in consortium deo €ueniat. @8 Tunc consummatum habet plenumque €bonum sortis humanae cum calcato omni malo €petit altum et in interiorem naturae sinum uenit. €Tunc iuuat inter ipsa sidera uagantem diuitum €pauimenta ridere et totam cum auro suo terram, €non illo tantum dico quod egessit et signandum €monetae dedit, sed et illo quod in occulto seruat €posterorum auaritiae. @8 Non potest ante contem-€nere porticus et lacunaria ebore fulgentia et ton- @1 €siles siluas et deriuata in domos flumina quam totum €circumit mundum et, terrarum orbem superne despi-€ciens angustum et magna ex parte opertum mari, €etiam ea qua extat late squalidum et aut ustum €aut rigentem, sibi ipse dixit: 'Hoc est illud punctum €quod inter tot gentes ferro et igne diuiditur? @8 O €quam ridiculi sunt mortalium termini! Vltra Istrum €Dacos [2nostrum]2 [2arc]2eat imperium, Haemo Thraces €includat; Parthis obstet Euphrates; Danuuius Sar-€matica ac Romana disterminet; Rhenus Germaniae €modum faciat; Pyrenaeus medium inter Gallias et €Hispanias iugum extollat; inter Aegyptum et Aethio-€pas harenarum inculta uastitas iaceat. @8 Si quis €formicis det intellectum hominis, nonne et illae unam €aream in multas prouincias diuident? Cum te in €illa uere magna sustuleris, quotiens uidebis exer-€citus subrectis ire uexillis et, quasi magnum aliquid €agatur, equitem modo ulteriora explorantem, modo €a lateribus affusum, libebit dicere: €@@@@it nigrum campis agmen. €Formicarum iste discursus est in angusto laboran-€tium. Quid illis et nobis interest nisi exigui mensura €corpusculi?' @1 @@Punctum est istud in quo nauigatis, in quo €bellatis, in quo regnatis. %Ponitis minima, etiam cum €illis utrimque oceanus occurrit. Sursum ingentia €spatia sunt, in quorum possessionem animus admit-€titur, et ita si secum minimum ex corpore tulit, si €sordidum omne detersit et expeditus leuisque ac €contentus modico emicuit. @8 Cum illa tetigit, alitur, €crescit ac uelut uinculis liberatus in originem redit €et hoc habet argumentum diuinitatis suae quod €illum diuina delectant, nec ut alienis, sed ut suis €interest. Secure spectat occasus siderum atque ortus €et tam diuersas concordantium uias; obseruat ubi €quaeque stella primum terris lumen ostendat, ubi €columen eius summumque cursus sit, quousque €descendat; curiosus spectator excutit singula et €quaerit. Quidni quaerat? Scit illa ad se pertinere. @@Tunc contemnit domicilii prioris angustias. €Quantum est enim quod ab ultimis litoribus Hispa-€niae usque ad Indos iacet? Paucissimorum dierum €spatium, si nauem suus ferat uentus. At illa regio €caelestis per triginta annos uelocissimo sideri uiam €praestat nusquam resistenti sed aequaliter cito. €Illic demum discit quod diu quaesiit; illic incipit €deum nosse. Quid est deus? Mens uniuersi. Quid est @1 €deus? Quod uides totum et quod non uides totum. €Sic demum magnitudo illi sua redditur, qua nihil €maius cogitari potest, si solus est omnia, si opus €suum et intra et extra tenet. @8 Quid ergo interest €inter naturam dei et nostram? Nostri melior pars €animus est; in illo nulla pars extra animum est. €Totus est ratio, cum interim tantus error mortalia €tenet ut hoc, quo neque formosius est quicquam nec €dispositius nec in proposito constantius, existiment €homines fortuitum et casu uolubile ideoque tumul-€tuosum inter fulmina nubes tempestates et cetera €quibus terrae ac terris uicina pulsantur. @8 Nec €haec intra uulgum dementia est sed sapientiam €quoque professos contigit. Sunt qui putent ipsis €animum esse, et quidem prouidum, dispensantem €singula et sua et aliena, hoc autem uniuersum, in €quo nos quoque sumus, expers consilii aut ferri €temeritate quadam aut natura nesciente quid faciat. Quanti aestimas ista cognoscere et rebus terminos €ponere, quantum deus possit; materiam ipse sibi for-€met an data utatur; utrum utro sit prius, materiae €superuenerit ratio an materia rationi; deus quicquid €uult efficiat an [2in]2 multis rebus illum tractanda des-€tituant et a magno artifice praue multa formentur, @1 €non quia cessat ars, sed quia id in quo exercetur €saepe inobsequens arti est? @8 Haec inspicere, haec €discere, his incubare, nonne transilire est mortali-€tatem suam et in meliorem transcribi sortem? €_Quid tibi, inquis, ista proderunt?_Si nil aliud, €hoc certe: sciam omnia angusta esse mensus deum. ¡@@Nunc, ut ad propositum opus ueniam, audi €quid de ignibus sentiam quos aer transuersos agit. €Magna illos ui excuti argumentum est quod obliqui €feruntur et praerapida celeritate; apparet illos non €ire, sed proici. @@Ignium multae uariaeque facies sunt. Aristo-€teles quoddam genus horum capram uocat. Si me €interrogaueris quare, prior mihi rationem reddas €oportet quare haedi uocentur. Si autem, quod €commodissimum est, conuenerit inter nos ne alter €alterum interroget quod scit illum respondere non €posse, satius erit de re ipsa quaerere quam mirari €quid ita Aristoteles globum ignis appellauerit capram. €Talis enim fuit forma eius qui bellum aduersus €Persen Paulo gerente lunari magnitudine apparuit. Vidimus nos quoque non semel flammam ingentis €pilae specie, quae tamen in ipso cursu suo dissipata €est. Vidimus circa diui Augusti excessum simile €prodigium. Vidimus eo tempore quo de Seiano @1 €actum est, nec Germanici mors sine denuntiatione €tali fuit. @8 Dices mihi: Ergo tu in tantis erroribus €es ut existimes deos mortium signa praemittere €et quicquam in terris esse tam magnum quod perire €mundus sciat? Erit aliud istius rei tempus. Vide-€bimus an rerum omnium certus ordo ducatur et €alia aliis ita implexa sint ut quod antecedit aut €causa sit sequentium aut signum. Videbimus an €diis humana curae sint; an series ipsa, quid factura €sit, certis rerum notis nuntiet. @8 Interim illud exis-€timo eiusmodi ignes existere aere uehementius trito, €cum inclinatio eius in alteram partem facta est €et non cessit, sed inter se pugnauit; ex hac uexa-€tione nascuntur trabes et globi et faces et ardores. €At cum leuius collisus et, ut ita dicam, frictus est, €minora lumina excutiuntur, €@@@@crinemque uolantia sidera ducunt. Tunc ignes tenuissimi iter exile designant et caelo €producunt. Ideo nulla sine eiusmodi spectaculis nox €est; non enim opus est ad efficienda ista magno €aeris motu. Denique, ut breuiter dicam, eadem €ratione fiunt ista qua fulmina, sed ui minore: quem-€admodum nubes collisae mediocriter fulgurationes €efficient, maiore impetu impulsae fulmina, sic quanto €illas minus presseris minoresue, tanto leuiora lumina €emittent. @1 @@Aristoteles rationem eiusmodi reddit. Varia et €multa terrarum orbis expirat, quaedam umida, €quaedam sicca, quaedam calentia, quaedam conci-€piendis ignibus idonea. Nec mirum est si terrae €omnis generis et uaria euaporatio est, cum in caelo €quoque non unus appareat color rerum, sed acrior €sit Caniculae rubor, Martis remissior, Iouis nullus €in lucem puram nitore perducto. @8 Necesse est ergo, €in magna copia corpusculorum quae terrae eiec-€tant et in superiorem agunt partem, aliqua in nubes €peruenire alimenta ignium, quae non tantum collisa €possint ardere sed etiam afflata radiis solis; nam €apud nos quoque ramenta sulphure aspersa ignem €ex interuallo trahunt. @8 Veri ergo simile est talem €materiam inter nubes congregatam facile succendi €et minores maioresue ignes existere, prout plus illis €fuit aut minus uirium. €@@Illud enim stultissimum, existimare aut decidere €stellas, aut transilire, aut aliquid illis auferri et €abradi. @8 Nam si hoc fuisset, etiam defuissent; €nulla enim nox est qua non plurimae ire et in diuer-€sum uideantur abduci. Atqui, quo solet, quaeque €inuenitur loco [2et]2 magnitudo sua singulis constat; €sequitur ergo ut infra illas ista nascantur et cito €intercidant quia sine fundamento et sede certa sunt. @1 þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ±˜‹_Quare ergo non etiam interdiu transferuntur? €_Quid, si dicas stellas interdiu non esse, quia non €apparent? Quemadmodum illae latent et solis €fulgore obumbrantur, sic faces quoque transcurrunt €et interdiu, sed abscondit illas diurni luminis claritas. €Si quando tamen tanta uis emicuit ut etiam aduersus €diem uindicare sibi fulgorem suum possint, apparent. Nostra certe aetas non semel uidit diurnas faces, €alias ab oriente in occidentem uersas, alias ab occasu €in ortum. Argumentum tempestatis nautae putant, €cum multae transuolant stellae. Quod si uentorum €signum est, ibi est unde uenti sunt, id est in aere, €qui medius inter lunam terrasque est. @8 In magna €tempestate apparere quasi stellae solent uelo insi-€dentes; adiuuari se tunc periclitantes aestimant €Pollucis et Castoris numine. Causa autem melioris €spei est quod iam apparet frangi tempestatem et €desinere uentos; alioquin ferrentur ignes, non €sederent. @8 Gylippo Syracusas petenti uisa est €stella super ipsam lanceam constitisse. In Roma-€norum castris ardere uisa sunt pila, ignibus scilicet €in illa delapsis. Qui saepe fulminum modo ferire €solent et animalia et arbusta; sed si minore ui utuntur, €defluunt tantum et insidunt, non feriunt nec uulne-€rant. Alii autem inter nubes eliduntur; alii sereno, @1 €si aer ad exprimendos ignes aptus fuit. @8 Nam €sereno quoque aliquando caelo tonat ex eadem causa €qua nubilo, aere inter se colliso, qui, etiamsi est €lucidior ac siccior, coire tamen et facere corpora €quaedam similia nubibus potest, quae percussa €reddant sonum. Quando ergo fiunt trabes? quando €clipei et uastorum imagines ignium? Vbi in talem €materiam similis incidit causa, sed maior.  @@Videamus nunc quemadmodum fiat is fulgor €qui sidera circumuenit. Memoriae proditum est, €quo die Vrbem diuus Augustus Apollonia reuersus €intrauit, circa solem uisum coloris uarii circulum, €qualis esse in arcu solet. Hunc Graeci halo uocant, €nos dicere coronam aptissime possumus. Quae €quemadmodum fieri dicatur, exponam. @@Cum in piscinam lapis missus est, uidemus in €multos orbes aquam discedere et fieri primum angus-€tissimum orbem, deinde laxiorem ac deinde alios €maiores, donec euanescat impetus et in planitiem €immotarum aquarum soluatur. Tale quiddam cogi-€temus fieri etiam in aere. Cum spissior factus est, €sentire plagam potest; lux solis aut lunae uel cuius-€libet sideris incurrens recedere illum in circulos €cogit. Nam umor et aer et omne quod ex ictu formam €accipit in talem habitum impellitur qualis est eius €quod impellit; omne autem lumen rotundum est; @1 €ergo et aer in hunc modum lumine percussus €exibit. @@Ob hoc tales splendores Graeci areas uoca-€uerunt quia fere terendis frugibus destinata loca €rotunda sunt. Non est autem quod existimemus €istas, siue areae siue coronae sunt, in uicinia siderum €fieri. Plurimum enim ab his absunt, quamuis cingere €ea et coronare uideantur; non longe a terra fit €talis effigies, quam uisus noster solita imbecillitate €deceptus circa ipsum sidus putat positam. @8 In €uicinia autem stellarum et solis nihil tale fieri potest, €quia illic tenuis aether est. Nam formae crassis €demum spissisque corporibus imprimi solent; in €subtilibus non habent ubi consistant aut haereant. €In balneis quoque circa lucernam tale quiddam €aspici solet ob aeris densi obscuritatem; frequen-€tissime autem austro, cum caelum maxime graue €et spissum est. @8 Nonnumquam paulatim diluuntur €et desinunt. Nonnumquam ab aliqua parte rum-€puntur et inde uentum nautici expectant unde €contextus coronae perit: si a septemtrione discessit, €aquilo erit; si ab occidente, fauonius. Quod argu-€mentum est intra eam partem caeli has fieri coronas €intra quam uenti quoque esse solent; superiora non €habent coronas, quia ne uentos quidem. @1 @@His argumentis et illud adice numquam coronam €colligi nisi stabili aere et pigro uento; aliter non €solet aspici. Nam qui stat aer impelli et diduci et €in aliquam faciem fingi potest. Is autem qui fluit €ne feritur quidem lumine; non enim resistit nec €formatur, quia prima quaeque pars eius dissipatur. Numquam ergo [2u]2llu[2m]2 sidus talem sibi effigiem €circumdabit, nisi cum aer erit densus atque immotus €et ob hoc custodiens incidentem in se rotundi lineam €luminis. Nec sine causa. Repete enim exemplum €quod paulo ante proposui. Lapillus in piscinam €aut lacum et alligatam aquam missus circulos facit €innumerabiles; at hoc idem non faciet in flumine. €Quare? Quia omnem figuram fugiens aqua disturbat. €Idem ergo in aere euenit, ut ille qui manet possit €figurari, at ille qui rapitur et currit non det sui €potestatem et omnem ictum uenientemque formam €ex eo turbet. @@Hae de quibus dixi coronae, cum dilapsae sunt €aequaliter et in semet ipsae euanuerunt, signifi-€catur quies aeris et otium et tranquillitas; cum ad €unam partem cesserunt, illinc uentus est unde €finduntur; si ruptae pluribus locis sunt, tempestas €fit. @8 Quare id accidat, ex his quae iam exposui intel- @1 €legi potest. Nam si facies uniuersa subsedit, apparet €temperatum esse aera, et sic placidum. Si ab una €parte intercisa est, apparet inde aera incumbere, et €ideo illa regio uentum dabit. At cum undique lace-€rata et concerpta est, manifestum est a pluribus €partibus in illam impetum fieri et inquietum aera €hinc atque illinc assilire; itaque ex hac inconstantia €caeli tam multa temptantis et undique laborantis €apparet futura tempestas uentorum plurium. @@Hae coronae noctibus fere circa lunam et alias €stellas notantur; interdiu raro, adeo ut quidam ex €Graecis negauerint omnino eas fieri, cum illos histo-€riae coarguant. Causa autem raritatis haec est quod €solis fortius lumen est et aer ipse agitatus ab illo €calefactusque solutior. Lunae inertior uis est ideoque €facilius a circumposito aere sustinetur. @8 Aeque €cetera sidera infirma sunt nec perrumpere aera ui €sua possunt; excipitur itaque illorum imago et in €materia solidiore ac minus cedente seruatur. Debet €enim aer nec tam spissus esse ut excludat ac sum-€moueat a se lumen immissum, nec tam tenuis aut €solutus ut nullam uenientibus radiis moram prae-€beat. Haec noctibus temperatura contingit, cum €sidera circumiectum aera luce leni non pugnaciter €nec aspere feriunt spissioremque quam solet esse €interdiu inficiunt. @1  @@At contra arcus nocte non fit aut admodum €raro, quia luna non habet tantum uirium ut nubes €transeat et illis colorem suffundat, qualem acci-€piunt sole perstrictae. €@@Sic enim formam arcus discoloris efficiunt. Quia €aliae partes in nubibus tumidiores sunt, aliae €summissiores, quaedam crassiores quam ut solem €transmittant, aliae imbecilliores quam ut excludant, €haec inaequalitas alternis lucem umbramque per-€miscet et exprimit illam mirabilem arcus uarietatem. Altera causa arcus eiusmodi redditur. Videmus, €cum fistula aliquo loco rupta est, aquam per tenue €foramen elidi, quae sparsa contra solem oblique €positum faciem arcus repraesentat. Idem uidebis €accidere, si quando uolueris obseruare fullonem; €cum os aqua impleuit et uestimenta tendiculis €diducta leuiter aspergit, apparet uarios edi colores €in illo aere asperso, quales fulgere in arcu solent. @@Huius rei causam in umore esse ne dubitaueris; €non fit enim umquam arcus nisi nubilo. Sed quae-€ramus quemadmodum fiat. €@@Quidam aiunt esse aliqua stillicidia quae solem €transmittant, quaedam magis coacta quam ut trans-€luceant; itaque ab illis fulgorem reddi, ab his umbram, €et sic utriusque intercursu effici arcum in quo pars €fulgeat, quae solem recipit, pars obscurior sit, quae €exclusit et ex se umbram proximis fecit. @1 @@Hoc ita esse quidam negant. Poterat enim uerum €uideri, si arcus duos tantum haberet colores, si ex €lumine umbraque constaret. Nunc €@@@@diuersi niteant cum mille colores, €@@@@Transitus ipse tamen spectantia lumina fallit: €@@@@Vsque adeo quod tangit idem est, tamen ultima distant. €Videmus in eo aliquid flammei, aliquid lutei, aliquid €caerulei et alia in picturae modum subtilibus lineis €ducta. Vt ait poeta, an dissimiles colores sint, scire €non possis, nisi cum primis extrema contuleris. þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ±£”ˆ‹Nam commissura decipit, usque eo mira arte naturae: €quod a simillimo coepit, in dissimillimo desinit. €Quid ergo istic duo colores faciunt lucis atque €umbrae, cum innumerabilium ratio reddenda sit? @@Quidam ita existimant arcum fieri: in ea parte €in qua iam pluit singula stillicidia pluuiae cadentis €singula esse specula, a singulis ergo reddi imaginem €solis; deinde multas imagines, immo innumerabiles, €et deuexas et in praeceps euntes confundi; itaque €arcum esse multarum solis imaginum confusionem. Hoc sic colligunt. Pelues, inquiunt, mille sereno €die pone, omnes habebunt imagines solis; in singulis €foliis dispone guttas, singulae habebunt imaginem €solis. At contra ingens stagnum non amplius habebit @1 €quam unam imaginem. Quare? Quia omnis circum-€scripta leuitas et circumdata suis finibus speculum €est. Itaque piscinam ingentis magnitudinis insertis €parietibus diuide, totidem illa habebit imagines €solis quot lacus habuerit; relinque illam sic ut est €diffusa, semel tibi imaginem reddet. Nihil refert €quam exiguus sit umor aut lacus; si determinatus €est, speculum est. Ergo stillicidia illa infinita quae €imber cadens defert, totidem specula sunt, totidem €solis facies habent. Hae contra intuenti perturbatae €apparent, nec dispiciuntur interualla quibus sin-€gulae distant, spatio prohibente discerni; deinde €pro singulis apparet una facies turbida ex omnibus. @@Aristoteles idem iudicat. Ab omni, inquit, €leuitate acies radios suos replicat; nihil autem est €leuius aqua et aere; ergo etiam ab aere spisso uisus €noster in nos redit. Vbi uero acies hebes et infirma €est, qualislibet aeris ictu deficiet. Quidam itaque hoc €genere ualetudinis laborant ut ipsi sibi uideantur €occurrere, ut ubique imaginem suam cernant. Quare? €Quia infirma uis oculorum non potest perrumpere €ne sibi quidem proximum aera, sed resi[2l]2it. @8 Itaque, €quod in aliis efficit densus aer, in his facit omnis; €satis enim ualet qualiscumque ad imbecillam aciem @1 €repellendam. Longe autem magis uisum nobis nostrum €remittit [2aqua]2, quia crassior est et peruinci non potest, €sed radios luminum nostrorum moratur et eo unde €exierunt reflectit. Ergo, cum multa stillicidia sint, €totidem specula sunt; sed, quia parua sunt, solis €colorem sine figura exprimunt. Deinde, cum in €stillicidiis innumerabilibus et sine interuallo caden-€tibus reddatur idem color, incipit facies esse non €multarum imaginum et intermissarum, sed unius €longae atque continuae. @@_Quomodo, inquis, tu mihi multa milia ima-€ginum istic esse dicis ubi ego nullam uideo? Et €quare, cum solis color unus sit, imaginum diuersus €est?_Ut et haec quae proposuisti refellam et €alia quae non minus refellenda sunt, illud dicam €oportet, nihil esse acie nostra fallacius non tantum €in his a quibus subtiliter peruidendis illam [2loc]2orum €diuersitas submouet, sed etiam in his quoque quae €ad manum cernit. Remus tenui aqua tegitur et fracti €speciem reddit; poma per uitrum aspicientibus €multo maiora sunt; columnarum interualla porticus €longior iungit. @8 Ad ipsum solem reuertere. Hunc, €quem toto terrarum orbe maiorem probat ratio, €acies nostra sic contraxit ut sapientes uiri pedalem €esse contenderent; quem uelocissimum omnium €scimus, nemo nostrum moueri uidet, nec ire crede-€remus, nisi appareret isse. Mundum ipsum prae- @1 €cipiti uelocitate labentem et ortus occasusque intra €momentum temporis reuoluentem nemo nostrum €sentit procedere. Quid ergo miraris, si oculi nostri €imbrium stillicidia non separant et ex ingenti spatio €intuentibus minutarum imaginum discrimen interit? Illud dubium esse nulli potest quin arcus imago €solis sit roscida et caua nube concepta. Quod ex hoc €tibi appareat: numquam non aduersa soli est; €sublimis aut humilis, prout ille se submisit aut €sustulit; in contrarium mota, illo enim descendente €altior est, alto depressior. Saepe talis nubes a latere €solis est nec arcum efficit, quia non ex recto imaginem €trahit. @@Varietas autem non ob aliam causam fit quam €quia pars coloris [2a]2 sole est, pars a nube illa; umor €modo caeruleas lineas, modo uirides, modo purpurae €similes et luteas aut igneas ducit, duobus coloribus €hanc uarietatem efficientibus, remisso et intento. €Sic enim et purpura eodem conchylio non in unum €modum exit; interest quamdiu macerata sit, crassius €medicamentum an aquatius traxerit, saepius mersa €sit et excocta an semel tincta. @8 Non est ergo €mirum si, cum duae res sint, sol et nubes, id est €corpus et speculum, tam multa genera colorum @1 €exprimuntur quam multis generibus possunt ista €incitari aut relanguescere; alius est enim color ex €igneo lumine, alius ex obtunso et leniore. @8 In aliis €rebus uaga inquisitio est, ubi non habemus quod €manu tenere possimus et late coniectura mittenda €est; hic apparet duas causas esse arcus, solem €nubemque, quia nec sereno umquam fit, nec nubilo €ita ut sol lateat; ergo utique ex his est quorum sine €altero non est.  @@Iam nunc illud accedit quod aeque mani-€festum est speculi ratione imaginem reddi, quia €numquam nisi e contrario redditur, id est nisi ex €altera parte stetit quod appareret, ex altera quod €ostendere[2t]2. Rationes, quae non persuadent sed €cogunt, a geometris afferuntur nec dubium cuiquam €relinquitur quin arcus imago solis sit male expressi €ob uitium figuramque speculi. Nos interim temp-€temus alias probationes quae de plano legi possint. Inter argumenta sic nascentis arcus pono quod €celerrime nascitur. Ingens enim uariumque corpus €intra momentum subtexitur caelo et aeque celeriter €aboletur. Nihil autem tam cito redditur quam a €speculo imago; non enim facit quicquam sed ostendit. Parianus Artemidorus adicit etiam quale genus @1 €nubis esse debeat quod talem soli imaginem reddit. €Si speculum, inquit, concauum feceris, quod sit €sectae pilae pars, si extra medium constiteris, qui-€cumque iuxta te steterint inuersi tibi uidebuntur €et pr[2op]2iores a te quam a speculo. @8 Idem, inquit, €euenit, cum rotundam et cauam nubem intuemur €a latere, ut solis imago a nube discedat pr[2op]2iorque €nobis sit et in nos magis conuersa. Color illi igneus €a sole est, caeruleus a nube, ceteri utriusque mix-€turae.  @@Contra haec illa dicuntur. De speculis duae €opiniones sunt. Alii enim in illis simulacra cerni €putant, id est corporum nostrorum figuras a €nostris corporibus emissas ac separatas; alii non €imagines in speculo sed ipsa aspici corpora retorta €oculorum acie et in se rursus reflexa. Nunc nihil €ad rem pertinet quomodo uideamus quodcumque €uidemus; @8 sed, quae modo [2est]2 imago, similis €reddi debet e speculo. Quid autem est tam dissi-€mile quam sol et arcus, in quo neque figura solis €neque color neque magnitudo apparet? Arcus longe €amplior est longeque ea parte qua fulget rubicundior €quam sol, ceteris uero coloribus diuersus. @8 Deinde, @1 €cum uelis speculum inesse aeri, des oportet mihi €eandem leuitatem corporis, eandem aequalitatem, €eundem nitorem. Atqui nullae nubes habent simi-€litudinem speculi; per medias saepe transimus nec €in illis nos cernimus; qui montium summa con-€scendunt, [2de]2spectant nubem nec tamen imaginem in €illa suam aspiciunt._ @8 Singula stillicidia singula €specula sunt._Concedo, sed illud nego ex stillicidiis €constare nubem. Habent enim quaedam ex quibus €fieri stillicidia possint, non ipsa. Ne aquam quidem €habet nubes sed materiam futurae aquae. @8 Conce-€damus tibi et guttas innumerabiles nubibus inesse €et illas faciem reddere, non tamen unam omnes €reddunt, sed singulae singulas. Deinde inter se €specula coniunge, in unam imaginem non coibunt, €sed unumquodque in se similitudinem uisae rei €claudet. Sunt quaedam specula ex multis minu-€tisque composita, quibus si unum ostenderis homi-€nem, populus apparet, unaquaque particula faciem €suam exprimente. Haec, cum sint coniuncta et simul €collocata, nihilominus seducunt imagines suas et €ex uno quidem turbam efficiunt, ceterum cateruam €illam non confundunt, sed diremptam in facies €singulas distrahunt. Arcus autem uno circum- @1 €scriptus est ductu, una totius est facies. @8 _Quid €ergo? inquit. Non et aqua rupta fistula sparsa et þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ±¥–ƒremo excussa habere quiddam simile his quos uidemus €in arcu coloribus solet? Verum est, sed non ex hac €causa ex qua tu uideri uis, quia unaquaeque stilla €recipiat imaginem solis. Citius enim cadunt stillae €quam ut concipere imagines possint. Standum est, €ut id quod imitantur excipiant. Quid ergo fit? €Colorem, non imaginem ducunt. Alioquin, ut ait €Nero Caesar disertissime, €@@@@Colla Cytheriacae splendent agitata columbae €et uariis coloribus pauonum ceruix, quotiens aliquo €deflectitur, nitet. Numquid ergo dicemus specula €eiusmodi plumas, quarum omnis inclinatio in colores €nouos transit? @8 Non minus nubes diuersam naturam €speculis habent quam aues quas rettuli, et chamae-€leontes, et reliqua animalia quorum color aut ex €ipsis mutatur, cum ira uel cupidine incensa cutem €suam uariant umore suffuso, aut positione lucis, €quam prout rectam uel obliquam receperunt, ita €colorantur. @8 Quid enim simile speculis habent nubes, €cum illa non perluceant, hae transmittant lucem; €illa densa et coacta, hae rarae sint; illa eiusdem €materiae tota, hae e diuersis temere compositae et @1 €ob hoc discordes nec diu cohaesurae? Praeterea €uidemus ortu solis partem quandam caeli rubere, €uidemus nubes aliquando ignei coloris; quid ergo €prohibet, quomodo hunc unum colorem accipiunt €solis occursu, sic multos ab illis trahi, quamuis €non habeant speculi potentiam?_ @8 Modo, inquit, €inter argumenta ponebas semper arcum contra €solem excitari, quia ne a speculo quidem imago €redderetur nisi aduerso. Hoc, inquit, commune €nobis est; nam, quemadmodum opponendum est €speculo id cuius in se imaginem transferat, sic, ut €nubes infici possint, ita sol ad hoc apte ponendus est. €Non enim idem facit, undecumque effulsit, et ad €hoc opus est radiorum idoneus ictus. @@Haec dicuntur ab his qui uideri uolunt nubem €colorari. €@@Posidonius et hi qui speculari ratione talem effici €iudicant uisum hoc respondent: 'Si ullus esset in €arcu color, permaneret et uiseretur eo manifestius €quo propius; nunc imago arcus, ex longinquo clara, €interit, cum ex uicino uentum est'. @8 Huic contra-€dictioni non consentio, cum ipsam sententiam pro-€bem. Quare? Dicam: quia coloratur quidem nubes, €sed ita ut color eius non undique appareat. Nam €ne ipsa quidem undique apparet; nubem enim nemo €qui in ipsa est uidet. Quid ergo mirum, si color eius @1 €non uidetur ab eo a quo ipsa non uisitur? Atqui €ipsa, quamuis non uideatur, est; ergo et color. Ita €non est argumentum falsi coloris quod apparere €accedentibus desinit. Idem enim in ipsis euenit €nubibus, nec ideo falsae sunt quia non uidentur. _'Praeterea, cum dicitur tibi nubem sole suffec-€tam, non dicitur tibi colorem illum inustum esse €uelut duro corpori et stabili ac manenti, sed ut €fluido et uago et nihil amplius quam breuem speciem €recipienti. Sunt etiam quidam colores qui ex inter-€uallo uim suam ostendunt: purpuram Tyriam, €quo melior est saturiorque, eo altius oportet teneas €ut fulgorem suum teneat. Non tamen ideo non habet €colorem illa, quia, quae optimum habet, non quomo-€documque explicatur ostendit'. @@In eadem sententia sum qua Posidonius ut €arcum iudicem fieri nube formata in modum concaui €speculi et rotundi, cui forma sit partis e pila secta. €Hoc probari, nisi geometrae adiuuerint, non potest, €qui argumentis nihil dubii relinquentibus docent €solis illam esse effigiem non similem. Neque enim €omnia ad uerum specula respondent. @8 Sunt quae €uidere extimescas, tantam deformitatem corrupta @1 €facie uisentium reddunt, seruata similitudine in €peius; sunt quae cum uideris placere tibi uires tuae €possint, in tantum lacerti crescunt et totius corporis €super humanam magnitudinem habitus augetur; €sunt quae dextras facies ostendant; sunt quae €sinistras; sunt quae detorqueant et uertant. Quid €ergo mirum est eiusmodi speculum in nube quoque €fieri quo solis species uitiosa reddatur?  @@Inter cetera argumenta et hoc erit quod €numquam maior arcus dimidio circulo apparet et €quod eo minor est quo altior sol . . . [ut ait Vergilius . . . €promittit] @8 Quare tamen, si imago solis est arcus, €longe ipso sole maior apparet? Quia est alicuius €speculi natura talis ut maiora multo qua[2e]2 uidit €ostendat et in portentuosam magnitudinem augeat €formas, alicuius inuicem talis ut minuat. @8 Illud €mihi dic quare in orbem eat facies, nisi orbi redditur? €Dices enim fortasse unde sit illi color uarius; unde €talis figura sit, non dices, nisi aliquod exemplar ad €quod formetur ostenderis. Nullum autem quam €solis est, a quo cum tu quoque fatearis illi colorem €dari, sequitur ut et detur forma. Denique inter me €teque conuenit colores illos quibus caeli regio depin-€gitur a sole esse; illud unum inter nos non conuenit: €tu dicis illum colorem esse, ego uideri. Qui siue est, @1 €siue uidetur, a sole est. Tu non expedies quare color €ille subito desinat, cum omnes fulgores paulatim €discutiantur. @8 Pro me est et repentina eius facies €et repentinus interitus. Proprium enim hoc speculi €est, in quo non per partes struitur quod apparet, €sed statim totum fit. Aeque cito omnis imago abo-€letur in illo quam ponitur; nihil enim aliud ad ista €efficienda uel remouenda opus est quam ostendi et €abduci. Non est ergo propria in ista nube substantia, €nec corpus est sed mendacium, sine re similitudo. €Vis scire hoc ita esse? Desinet arcus, si obtexeris €solem. Oppone, inquam, soli alteram nubem, huius €uarietas interibit. @@At maior aliquanto est arcus quam sol. Dixi €modo fieri specula quae multiplicent omne corpus €quod imitantur. Illud adiciam omnia per aquam €uidentibus longe esse maiora. Litterae quamuis €minutae et obscurae per uitream pilam aqua plenam €maiores clarioresque cernuntur. Poma formosiora €quam sunt uidentur, si innatant uitro. Sidera ampliora €per nubem aspicienti uidentur, quia acies nostra €in umido labitur nec apprehendere quod uult fide-€liter potest. Quod manifestum fiet, si poculum €impleueris aqua et in id conieceris anulum; nam, €cum in ipso fundo anulus iaceat, facies eius in summa €aqua redditur. @8 Quicquid uidetur per umorem. @1 €longe amplius uero est: quid mirum maiorem reddi €imaginem solis, quae in nube umida uisitur, cum €ex duabus causis hoc accidat? Quia in nube est €aliquid uitro simile quod potest perlucere; est €aliquid et aquae, quam, etiamsi nondum habet, €iam parat, id est iam eius natura est in quam ex €sua uertatur.  @@_Quoniam, inquit, uitri fecisti mentionem, €ex hoc ipso argumentum contra te sumam. Virgula €solet fieri uitrea, stri[2a]2ta uel pluribus angulis in €modum clauae torosa. Haec, si in transuersum solem €accipit, colorem talem qualis in arcu uideri solet €reddit, ut scias non imaginem hic solis esse, sed €coloris imitationem ex repercussu_. @@Primum in hoc argumento multa pro me sunt: €quod apparet a sole fieri; quod apparet leue quiddam €esse debere et simile speculo quod solem reper-€cutiat; deinde quod apparet non fieri ullum colorem €sed speciem falsi coloris, qualem, ut dixi, colum-€barum ceruix et sumit et ponit, utcumque deflec-€titur. Hoc autem et in speculo est, cui nullus inditur €color, sed simulatio quaedam coloris alieni. @8 Unum @1 €hoc tantum mihi soluendum est quod non uisitur €in ista uirgula solis imago. Cuius bene exprimendae €capax non est; ita conatur quidem reddere imaginem, €quia leuis est materia et ad hoc habilis, sed non €potest, quia enormiter facta est. Si apta fabricata €foret, totidem redderet soles quot habuisset %inspecto-€res. Quae quia discernuntur inter se nec satis in uicem €speculi nitent, incohant tantum imagines, nec expri-€munt, et ob ipsam uiciniam turbant et in speciem €coloris unius abducunt.  @@At quare arcus non implet orbem, sed €pars dimidia eius uidetur, cum plurimum porrigitur €incuruaturque? Quidam ita opinantur: 'Sol, cum €sit multo altior nubibus, a superiore illas tantum €percutit parte; sequitur ut inferior pars earum non €t[2i]2ngatur lumine; ergo, cum ab una parte solem €accipiant, unam eius partem imitantur, quae num-€quam dimidia maior est'. @8 Hoc argumentum parum €potens est. Quare? Quia, quamuis sol ex superiore þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ±¨ˆ’ƒparte sit, totam tamen percutit nubem; ergo et €tingit. Quidni? cum radios transmittere soleat et €omnem densitatem perrumpere. Deinde contra-€riam rem proposito suo dicunt. Nam, si superior €est sol et ideo superiori tantum parti nubium affun- @1 €ditur, numquam terra tenus descendet arcus; atqui €usque in humum demittitur. @8 Praeterea numquam €non contra solem arcus est. Nihil autem ad rem €pertinet supra infraue sit, quia totum quod contra €est latus uerberatur. Deinde aliquando arcum et €occidens facit. Tum certe ex inferiore parte nubes €ferit terris propinquus; atqui et tunc dimidia pars €est, quamuis solem nubes ex humili et sordido acci-€piant. @8 Nostri, qui sic in nube quomodo in speculo €lumen uolunt reddi, nubem cauam faciunt et sectae €pilae partem, quae non potest totum orbem reddere, €quia ipsa pars orbis est. Proposito accedo, argu-€mento non consentio. Nam, si in concauo speculo €tota facies oppositi orbis exprimitur, et in semiorbe €nihil prohibet totam aspici pilam. @8 Etiamnunc €diximus circulos apparere soli lunaeque in simili-€tudinem arcus circumdatos; quare ille circulus iun-€gitur, in arcu numquam? Deinde quare semper €concauae nubes solem accipiunt, non aliquando €planae et tumentes? @@Aristoteles ait post autumnale aequinoctium €qualibet hora diei arcum fieri; aestate non fieri, €nisi aut incipiente aut inclinato die. Cuius rei causa €manifesta est. Primum, quia media diei parte sol €calidissimus nubes euincit nec potest imaginem @1 €suam ab his recipere quas scindit. At matutino €tempore aut uergens in occasum minus habet uirium; €ideo a nubibus sustineri et repercuti potest. @8 Deinde, €cum arcum facere non soleat nisi aduersus his in €quibus facit nubibus, cum breuiores dies sunt, semper €obliquus est; itaque qualibet diei parte, etiam cum €altissimus est, habet aliquas nubes quas ex aduerso €ferire possit. At temporibus aestiuis super nostrum €uerticem fertur; itaque medio die excelsissimus €terras rectiore aspicit linea quam ut ullis nubibus €possit occurri; omnes enim sub se tunc habet. @@Ut ait Vergilius noster, €@@@@et bibit ingens arcus, €cum aduentat imber. Sed non easdem, undecumque €apparuit, minas affert. A meridie ortus magnam €uim aquarum uehet; uinci enim non potuerunt €ualentissimo sole, tantum illis est uirium. Si circa €occasum refulsit, rorabit et leuiter impluet. Si ab €ortu circaue surrexit, serena promittit.  @@Nunc de uirgis dicendum est, quas non €minus pictas uariasque aeque pluuiarum signa @1 €solemus accipere. In quibus non multum operae €consumendum est, quia uirgae nihil aliud sunt quam €imperfecti arcus. Nam facies illis est quidem picta €sed nihil curuati habens; in rectum iacent. @8 Fiunt €autem iuxta solem fere in nube umida et iam se €spargente. Itaque idem est in illis qui in arcu color; €tantum figura mutatur, quia nubium quoque in €quibus extenduntur alia est.  @@Similis uarietas in coronis est; sed hoc diffe-€runt quod coronae ubique fiunt ubicumque sidus €est, arcus non nisi contra solem, uirgae non nisi €in uicinia solis. Possum et hoc modo differentiam €omnium reddere: coronam si diuiseris, arcus erit; €si direxeris, uirga. In omnibus color multiplex, ex €caeruleo fuluoque uarius. Virgae soli tantum adia-€cent; arcus solares lunaresque sunt; coronae €omnium siderum.  @@Aliud quoque uirgarum genus apparet, €cum radii per angusta foramina nubium tenues et €intenti distantesque inter se diriguntur. Et ipsi signa €imbrium sunt. @@Quomodo nunc me hoc loco geram? Quid €uocem? Imagines solis? Historici soles vocant et €binos ternosque apparuisse memoriae tradunt. Graec €parhelia appellant, quia in propinquo fere a sole @1 €uisuntur aut quia accedunt ad aliquam similitu-€dinem solis. Non enim totum imitantur, sed magni-€tudinem eius figuramque; ceterum nihil habent €ardoris hebetes et languidi. His quod nomen impo-€nimus? An facio quod Vergilius, qui dubitauit de €nomine, deinde id de quo dubitauerat posuit? €@@@@Et quo te nomine dicam, €@@@@Rhaetica? Nec cellis ideo contende Falernis. €Nihil ergo prohibet illas parhelia uocari. @@Sunt autem imagines solis in nube spissa et €uicina in modum speculi. Quidam parhelion ita €definiunt: nubes rotunda et splendida similisque €soli. Sequitur enim illum nec umquam longius relin-€quitur quam fuit, cum apparuit. Num quis nostrum €miratur, si solis effigiem in aliquo fonte aut placido €lacu uidit? Non, ut puto. Atqui tam in sublimi €facies eius quam inter nos potest reddi, si modo €idonea est materia quae reddat.  @@Quotiens defectionem solis uolumus de-€prehendere, ponimus pelues quas aut oleo aut pice €implemus, quia pinguis umor minus facile turbatur €et ideo quas recipit imagines seruat; apparere autem €imagines non possunt nisi in liquido et immoto. €Tunc solemus notare quemadmodum luna soli se €opponat et illum tanto maiorem subiecto corpore @1 €abscondat, modo ex parte, si ita competit ut in €latus eius incurreret, modo totum. Haec dicitur €perfecta defectio, quae stellas quoque ostendit et €intercipit lucem, tunc scilicet cum uterque orbis €sub eodem libramento stetit. @8 Quemadmodum ergo €utriusque imago in terris aspici potest, ita in aere, €cum sic coactus aer et limpidus constitit ut faciem €solis acciperet. Quam et aliae nubes accipiunt, sed €transmittunt, si aut mobiles sunt aut rarae aut sor-€didae. Mobiles enim spargunt illam; rarae emittunt; €sordidae turpesque non sentiunt, sicut apud nos €imaginem maculosa non reddunt.  @@Solent et bina fieri parhelia eadem ratione. €Quid enim impedit quominus tot sint quot nubes €fuerint aptae ad exhibendam solis effigiem? Quidam €in illa sententia sunt, quotiens duo simulacra talia €existunt, ut iudicent in illis alteram solis imaginem €esse, alteram imaginis. Nam apud nos quoque, cum €plura specula disposita sunt ita ut alteri sit con-€spectus alterius, omnia implentur, et una imago a €uero est, ceterae imaginum effigies sunt. Nihil enim €refert quid sit quod speculo ostendatur; quicquid €uidet, reddit. Ita illi[2c]2 quoque in sublimi, si sic nubes €fors aliqua disposuit ut inter se conspiciant, altera @1 €nubes solis imaginem, altera imaginis reddit. @8 Debent €autem hae nubes quae hoc praestant densae esse, €leues, splendidae, planae, [2uice fu]2ncturae solis. €Ob hoc omnia eiusmodi simulacra candida sunt et €similia lunaribus circulis, quia ex percussu oblique €accepto sole respondent. Nam, si infra solem nubes €fuerit et propior, ab eo dissipatur. Longe autem €posita radios non remittet nec imaginem efficiet; €[2sic]2 apud nos quoque specula, cum procul a nobis €abducta sunt, faciem non reddunt, quia acies nostra €non habet usque ad nos recursum. @8 Pluuiarum autem €et hi soles,_utar enim historica lingua,_indicia €sunt, utique si a parte austri constiterunt, unde €maxime nubes ingrauescunt. Cum utrimque solem €cinxit talis effigies, tempestas, si Arato credimus, €surgit.  @@Tempus est alios quoque ignes percurrere, €quorum diuersae figurae sunt. Aliquando emicat €stella, aliquando ardores sunt, hi nonnumquam €fixi et haerentes, nonnumquam uolubiles. Horum €plura genera conspiciuntur. Sunt [2bothyni]2, cum €uelut corona cingente introrsus [2ingens]2 caeli recessus €est similis effossae in orbem specu; sunt pithiae, @1 €cum magnitudo uasti rotundique ignis dolio similis €uel fertur uel uno loco flagrat; sunt chasmata, cum €aliquod spatium caeli desedit et flammam uelut €dehiscens in abdito ostentat. @8 Colores quoque horum €omnium plurimi sunt: quidam ruboris acerrimi, €quidam euanidae ac leuis flammae, quidam candidae €lucis, quidam micantes, quidam aequaliter et sine €eruptionibus aut radiis fului. Videmus ergo €@@@@Flammarum longos a tergo albescere tractus. Hae uelut stellae exiliunt et transuolant uiden-€turque longum ignem porrigere propter immensam €celeritatem, cum acies nostra non discernat transitum €e[2a]2rum, sed, quacumque cucurrerunt, id totum €igneum credat. Tanta est enim uelocitas motus ut €partes eius non d[2i]2spiciantur, summa prendatur; €intellegimus magis qua ierit stella quam qua eat. Itaque uelut igne continuo totum iter signat, €quia uisus nostri tarditas non subsequitur momenta þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ±¨Ž”ƒcurrentis, sed uidet simul et unde exiluerit et quo €peruenerit. Quod fit in fulmine. Longus nobis uidetur €ignis eius, quia cito spatium suum transilit et €oculis nostris occurrit uniuersum per quod deiectus @1 €est. At ille non est extenti corporis per omne qua €uenit; neque enim tam longa et extenuata in €impetum ualent. @@Quomodo ergo prosiliunt? Attritu aeris ignis €incensus uento praeceps impellitur. Non semper €tamen uento attrituue fit; nonnumquam et aliqua €opportunitate aeris nascitur. Multa enim sunt in €sublimi sicca calida terrena, inter quae oritur et €pabulum suum subsequens defluit ideoque uelociter €rapitur. @8 At quare color diuersus est? Quia refert €quale sit id quod incenditur, quantum et quam uehe-€mens quo incenditur. Ventum autem significant €eiusmodi lapsus, et quidem ab ea parte qua erum-€punt.  @@_Fulgores, inquis, quomodo fiunt quos €Graeci $SE/LA& appellant?_Multis, ut aiunt, modis. €Potest illos uentorum uis edere; potest superioris €caeli feruor, nam, cum late fusus sit ignis, inferiora €aliquando, si sunt idonea accendi, corripit; potest €stellarum motus cursu suo excitare ignem et in €subiecta transmittere. Quid porro? Non potest €fieri ut aer uim igneam usque in aethera elidat, ex €qua fulgor ardorue sit uel stellae similis excursus? Ex his fulgoribus quaedam praeceps eunt similia €prosilientibus stellis, quaedam certo loco permanent @1 €et tantum lucis emittunt ut fugent tenebras ac diem €repraesentent, donec consumpto alimento primum €obscuriora sint, deinde flammae modo quae in se €cadit per assiduam d[2e]2minutionem redigantur ad €nihilum. Ex his quaedam in nubibus apparent, €quaedam supra nubes, cum aer spissus ignem quem €propior terris diu pauerat usque in sidera expressit. Horum aliqua non patiuntur moram sed trans-€currunt aut extinguntur subinde quam reluxerant. €Haec fulg[2ura]2 dicuntur, quia breuis illorum facies et €caduca est nec sine iniuria decidens; saepe enim €fulminum noxas ediderunt. Ab his tacta nos dicimus €[2siderata, id est]2 icta sine fulmine, quae $A)STERO/PLHKTA €Graeci uocant. @8 At quibus longior mora est et ignis €fortior motumque caeli sequens aut etiam proprios €cursus agunt, cometas nostri putant, de quibus €dictum est. Horum genera sunt pogoniae et cy[2p]2aris-€siae et lampades et alia omnia quorum ignis in exitu €sparsus est. Dubium an inter hos ponantur trabes €et pithiae raro uisi; multa enim conglobatione ignium €indigent, cum ingens illorum orbis aliquantum matu- @1 €tini amplitudinem solis exuperet. @8 Inter haec licet €ponas et quod frequenter in historiis legimus caelum €ardere uisum, cuius nonnumquam tam sublimis €ardor est ut inter sidera ipsa uideatur, nonnumquam €tam humilis ut speciem longinqui incendii praebeat. €Sub Tiberio Caesare cohortes in auxilium Ostiensis €coloniae cucurrerunt tamquam conflagrantis, cum €caeli ardor fuisset per magnam partem noctis parum €lucidus crassi fumidique ignis. @@De his nemo dubitat quin habeant flammam €quam ostendunt; certa illis substantia est. De prio-€ribus quaeritur,_de arcu dico et coronis,_deci-€piant aciem et mendacio constent, an in illis quoque €uerum sit quod apparet. @8 Nobis non placet in arcu €aut corona subesse aliquid corporis certi, sed illam €iudicamus [2speculi]2 esse fallaciam alienum corpus €nihil aliud quam mentientis. Non est enim in speculo €quod ostenditur. Alioquin non exiret nec alia pro-€tinus imagine obduceretur, nec innumerabiles modo €interirent modo exciperentur formae. @8 Quid ergo? €Simulacra ista sunt et inanis uerorum corporum €imitatio, quae ipsa a quibusdam ita compositis ut €hoc possint detorquentur in prauum. Nam, ut dixi, €sunt specula quae faciem prospicientium obliquent; @1 €sunt quae in infinitum augeant, ita ut humanum €habitum modumque excedant nostrorum corporum.  @@Hoc loco uolo tibi narrare fabellam, ut €intellegas quam nullum instrumentum irritandae €uoluptatis libido contemnat et ingeniosa sit ad €incitandum furorem suum. Hostius fuit Quadra, €obscenitatis in scaenam usque p[2ro]2ductae. Hunc €diuitem auarum, sestertii milies seruum, diuus €Augustus indignum uindicta iudicauit, cum a seruis €occisus esset, et tantum non pronuntiauit iure €caesum uideri. @8 Non erat ille ab uno tantummodo €sexu impurus, sed tam uirorum quam feminarum €auidus fuit fecitque specula huius notae cuius modo €rettuli imagines longe maiores reddentia, in quibus €digitus brachii mensuram et crassitudinem exce-€deret. Haec autem ita disponebat ut, cum uirum €ipse pateretur, auersus omnes admissarii sui motus €in speculo uideret ac deinde falsa magnitudine ipsius €membri tamquam uera gaudebat. @8 In omnibus €quidem balneis agebat ille dilectum et aperta men-€sura legebat uiros, sed nihilominus mendaciis quoque €insatiabile malum oblectabat. €@@I nunc et dic speculum munditiarum causa reper-€tum. Foeda dictu sunt quae portentum illud ore €suo lancinandum dixerit feceritque, cum illi specula @1 €ab omni parte opponerentur, ut ipse flagitiorum €suorum spectator esset et, quae secreta quoque €conscientiam premunt quaeque sibi quisque fecisse €se negat, non in os tantum sed in oculos suos inge-€reret. @8 At hercule scelera conspectum sui reformi-€dant. In perditis quoque et ad omne dedecus expo-€sitis tenerrima est oculorum uerecundia. Ille, quasi €parum esset inaudita et incognita pati, oculos suos €ad illa aduocauit nec quantum peccabat uidere €contentus specula sibi per quae flagitia sua diuideret €disponeretque circumdedit; et, quia non tam dili-€genter intueri poterat, cum caput merserat ingui-€nibusque alienis obhaeserat, opus sibi suum per €imagines offerebat. @8 Spectabat illam libidinem €oris sui; spectabat admissos sibi pariter in omnia €uiros; nonnumquam inter marem et feminam dis-€tributus et toto corpore patientiae expositus spec-€tabat nefanda. Quidnam homo impurus reliquit quod €in tenebris faceret? Non pertimuit diem, sed illos €concubitus portentuosos sibi ipse ostendit, sibi ipse €approbauit, quem non putes in ipso habitu pingi €noluisse. @8 Est aliqua etiam prostitutis modestia et €illa corpora publico obiecta ludibrio aliquid quo €infelix patientia lateat obtendunt; adeo in quae- @1 €dam lupanar quoque uerecundum est. At illud mons-€trum obscenitatem suam spectaculum fecerat et €ea sibi ostentabat quibus abscondendis nulla satis €alta nox est. @8 'Simul, inquit, et uirum et feminam €patior. Nihilominus illa quoque superuacua mihi €parte alicuius contumelia marem exerceo; omnia €membra stupris occupata sunt; oculi quoque in €partem libidinis ueniant et testes eius exactoresque €sint. Etiam ea quae a conspectu corporis nostri €positio submouit arte uisantur, ne quis me putet €nescire quid faciam. @8 Nil egit natura quod humanae €libidini ministeria tam maligna dedit, quod aliorum €animalium concubitus melius instruxit; inueniam €quemadmodum morbo meo et imponam et satis-€faciam. Quo nequitiam meam, si ad naturae modum €pecco? Id genus speculorum circumponam mihi €quod incredibilem magnitudinem imaginum reddat. Si liceret mihi, ad uerum ista perducerem; quia €non licet, mendacio pascar. Obscenitas mea plus €quam capit uideat et patientiam suam ipsa miretur.' €Facinus indignum! Hic fortasse cito et antequam €uideret occisus est; ad speculum suum immolandus €fuit.  @@Derideantur nunc philosophi quod de €speculi natura disserant, quod inquirant quid ita €facies nostra nobis et quidem in nos obuersa reddatur, @1 €quid sibi rerum natura uoluerit quod, cum uera €corpora edidisset, etiam simulacra eorum aspici €uoluit, @8 quorsus pertinuerit hanc comparare mate-€riam excipiendarum imaginum potentem; non in €hoc scilicet ut ad speculum barbam uelleremus €aut ut faciem uiri poliremus,_in nulla re illa luxuriae €negotium concessit,_sed primum omnium, quia €imbecilli oculi ad sustinendum comminus solem €ignoraturi erant, formam eius hebetato lumine €ostendit. Quamuis enim orientem occidentemque €eum contemplari liceat, tamen habitum eius ipsum €qui uerus est, non rubentis sed candida luce fulgentis, €nesciremus, nisi in aliquo nobis umore lenior et €aspici facilior occurreret. @8 Praeterea duorum siderum þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ±¨‘“‚occursum, quo interpolari dies solet, non uideremus, €nec scire possemus quid esset, nisi liberius humi €solis lunaeque imagines uideremus. @8 Inuenta sunt €specula ut homo ipse se nosset, multa ex hoc con-€secuturus, primum sui notitiam, deinde ad quaedam €consilium: formosus, ut uitaret infamiam; deformis, €ut sciret redimendum esse uirtutibus quicquid €corpori deesset; iuuenis, ut flore aetatis admoneretur €illud tempus esse discendi et fortia audendi; senex, €ut indecora canis deponeret, ut de morte aliquid €cogitaret. Ad haec rerum natura facultatem nobis @1 €dedit nosmet ipsos uidendi. @8 Fons cuique perluci-€dus aut leue saxum imaginem reddit: €@@@@nuper me in litore uidi €@@@@Cum placidum uentis staret mare. €@@Qualem fuisse cultum putas ad hoc se speculum €comentium? Aetas illa simplicior et fortuitis con-€tenta nondum in uitium beneficia detorquebat nec €inuenta naturae in libidinem luxumque rapiebat. Primo faciem suam cuique casus ostendit. Deinde, €cum insitus sui mortalibus amor dulcem aspectum €formae suae faceret, saepius ea despexere in quibus €effigies suas uiderant. Postquam deterior populus €ipsas subit terras effossurus obruenda, ferrum primum €in usu fuit,_et id impune homines eruerant, si €solum eruissent,_tunc deinde alia terrae mala, €quorum leuitas aliud agentibus speciem suam obtulit, €quam hic in poculo, ille in aere ad aliquos usus €comparato uidit; et mox huic proprie ministerio €praeparatus est orbis, nondum argenti nitor sed €fragilis uilisque materia. @8 Tunc quoque, cum antiqui €illi uiri incondite uiuerent, satis nitidi si squalorem €opere collectum aduerso flumine eluerant, cura €comere capillum fuit ac prominentem barbam depec-€tere, et in hac re sibi quisque, non alteri in uicem, €operam dabat. [2Ne]2 coniugum quidem manu crinis @1 €ille quem effundere olim mos uiris fuit attrectabatur, €sed illum sibi ipsi sine ullo artifice formosi quatie-€bant, non aliter quam iubam generosa animalia. Postea, iam rerum potiente luxuria, specula totis €paria corporibus auro argentoque caelata sunt, €gemmis deinde adornata; et pluris unum ex his €feminae constitit quam antiquarum dos fui[2t]2 illa €quae publice dabatur imperatorum pauperum liberis. €An tu existimas auro inditum habuisse Scipionis €filias speculum, cum illis dos fuisset aes graue? O felix paupertas quae tanto titulo locum fecit! €Non [2cepissent]2 illa[2m]2 dotem, si habuissent. At quisquis €ille erat cui soceri loco senatus fuit intellexit acce-€pisse se dotem quam fas non esset reddere. Iam €libertinorum uirgunculis in unum speculum non €sufficit illa dos quam dedit p[2opulus]2 Ro[2manus]2 €animose. @8 Processit enim paulatim in deterius €opibus ipsis inuitata luxuria et incrementum ingens €uitia ceperunt, adeoque omnia indiscreta sunt diuer-€sissimis artibus ut, quicquid mundus muliebris €uocabatur, sarcinae uiriles sint; omnes dico, etiam €militares. Iam speculum ornatus tantum causa €adhibetur? Nulli non uitio necessarium factum est. @1 °¯ôÿ@@@@{1[LIBER SECVNDVS] €@@@@[2LIBER SEXTVS]2}1 ¡@@Omnis de uniuerso quaestio in caelestia, sublimia, €terrena diuiditur. Prima pars naturam siderum €scrutatur et magnitudinem et formam ignium quibus €mundus includitur, solidumne sit caelum ac firmae €concretaeque materiae an ex subtili tenuique nexum, €agatur an agat, et infra sese sidera habeat an in €contextu sui fixa, quemadmodum anni uices seruet, €solem retro flectat, cetera deinceps his similia. Secunda pars tractat inter caelum terramque €uersantia. Hic sunt nubila, imbres, niues, [2uenti, €terrae motus, fulgura]2 €@@@@et humanas motura tonitrua mentes; €quaecumque aer facit patiturue, haec sublimia €dicimus, quia editiora imis sunt. Tertia illa pars @1 €de aquis, terris, arbustis, satis quaerit et, ut iuris-€consultorum uerbo utar, de omnibus quae solo €continentur. @@_Quomodo, inquis, de terrarum motu quaes-€tionem eo posuisti loco quo de tonitribus fulguri-€busque dicturus es?_Quia, cum motus spiritu €fiat, spiritus autem aer sit agitatus, etiamsi subit €terras, non ibi spectandus est; cogitetur in ea €sede in qua illum natura disposuit. @8 Dicam quod €magis mirum uidebitur: inter caelestia de terra €dicendum erit._Quare? inquis_. Quia, cum €propria terrae ipsius excutimus suo loco, utrum €lata sit et inaequalis et enormiter proiecta an tota €in formam pilae spectet et in orbem partes suas €cogat, alliget aquas an aquis alligetur, ipsa animal €sit an iners corpus et sine sensu, plenum quidem €spiritus sed alieni, et cetera huiusmodi quotiens €in manus uenerint, terram sequentur et in imo €collocabuntur; @8 at ubi quaeretur quis terrae situs €sit, qua parte mundi consederit, quomodo aduersus €sidera caelumque posita sit, haec quaestio cedet €superioribus et, ut ita dicam, meliorem condicionem €sequetur.  @@Quoniam dixi de partibus in quas omnis €rerum naturae materia diuiditur, quaedam in com-€mune dicenda sunt, et hoc primum praesumendum €inter ea corpora quibus unitas est aera esse. @8 Quid @1 €sit hoc et quare praecipiendum fuerit, scies, si paulo €altius repetiero et dixero esse aliquid continuum, €aliquid commissum; et[2enim commissura est]2 duo-€rum coniunctorum inter se corporum tactus, continua-€tio est partium inter se non intermissa coniunctio. €Vnitas est sine commissura continuatio. @8 Numquid €dubium est quin ex his corporibus quae uidemus €tractamusque, quae aut sentiuntur aut sentiunt, €quaedam sint composita,_illa constant aut nexu €aut aceruatione [2aut compactione]2, ut puta funis, €frumentum, nauis,_rursus non composita, ut arbor, €lapis? Ergo concedas oportet ex his quoque quae sen-€sum quidem effugiunt, ceterum ratione prenduntur, €esse in quibusdam unitatem corporum. @8 Vide quo-€modo auribus tuis parcam. Expedire me poteram, si €philosophorum lingua uti uoluissem, ut dicerem €unita corpora. Hoc cum tibi remittam, tu inuicem €mihi refer gratiam. Quare istud? Si quando dixero €unum, memineris me non ad numerum referre, sed €ad naturam corporis nulla ope externa sed unitate €sua cohaerentis. Ex hac nota corporum aer est.  @@Omnia quae in notitiam nostram cadunt €aut cadere possunt mundus complectitur. Ex his €quaedam partes eius sunt, quaedam materiae loco €relicta; desiderat enim omnis natura materiam, @1 €sicut ars omnis quae manu constat. @8 Quid sit hoc, €apertius faciam. Pars est nostri oculus, manus, ossa, €nerui. Materia sucus recentis cibi iturus in partes. €Rursus quasi pars est sanguis nostri, qui et tamen €est materia; praeparat enim i[2s]2 alia, et nihilominus €in numero eorum est quibus totum corpus efficitur.  @@Sic mundi pars est aer, et quidem neces-€saria. Hic est enim qui caelum terramque conectit, €qui ima ac summa sic separat ut tamen iungat. €Separat, quia medius interuenit; iungit, quia utrique €per hunc inter se consensus est; supra se dat quic-€quid accepit a terris, rursus uim siderum in terrena €transfundit. @8 Quasi partem mundi uoco ut animalia €et arbusta. Nam genus animalium arbustorumque €pars uniuersi est, quia in consummationem totius €assumptum et quia non est sine hoc uniuersum. €Vnum autem animal et una arbor quasi pars est, €quia, quamuis perierit, tamen id ex quo perit, totum €est. Aer autem, ut dicebam, et caelo et terris cohaeret; €utrique innatus est. Habet autem unitatem quic-€quid alicuius rei natiua pars est. Nihil enim nascitur €sine unitate. @1  @@Terra et pars est mundi et materia. Pars €quare sit, non puto te interrogaturum, [2aut]2 aeque €interrog[2a]2 quare caelum pars sit; quia scilicet non €magis sine hoc quam sine illa uniuersum potest esse. €[2Materia porro mundi propterea est terra]2 quod €cum his uniuersis est ex quibus alimenta omnibus €animalibus, omnibus satis, omnibus stellis diui-€duntur. @8 Hinc uiritim singulis, hinc ipsi mundo €tam multa poscenti subministrantur; hinc profertur €quo sustineantur tot sidera tam exercita tam auida €per diem noctemque ut in opere ita in pastu. Omnium €quidem rerum natura, quantum in nutrimentum €sui satis sit, apprehendit; mundus autem, quantum €in aeternum desiderabat, inuasit. Pusillum tibi €exemplar magnae rei ponam: oua tantum com-€plectuntur umoris quantum ad effectum animalis þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ²¥’ˆŠexituri sat est.  @@Aer continuus terrae est et sic appositus €ut statim ibi futurus sit unde illa discesserit. Pars €totius est mundi; sed tamen, quicquid terra in €alimentum caelestium misit, recipit, ut scilicet €materia, non pars, intellegi debeat; ex hoc omnis €inconstantia eius tumultusque est. @1 @@Hunc quidam ex distantibus corpusculis, ut €puluerem, struunt plurimumque a uero recedunt. €Numquam enim nisi contexti per unitatem corporis €nisus est, cum partes consentire ad intentionem €debeant et conferre uires. Aer autem, si in atomos €inciditur, sparsus est; ten[2d]2i uero disiecta non pos-€sunt. @8 Intentionem aeris ostendent tibi inflata nec €ad ictum cedentia; ostendent pondera per magnum €spatium ablata gestante uento; ostendent uoces, quae €remissae claraeque sunt prout aer se concitauit. €Quid enim est uox nisi intentio aeris, ut audiatur, €linguae formata percussu? @8 Quid? cursus et motus €omnis, nonne intenti spiritus opera sunt? Hic facit €uim neruis, uelocitatem currentibus; hic, cum uehe-€menter concitatus ipse se torsit, arbusta siluasque €conuoluit et aedificia tota corripiens in altum €frangit; hic mare per se languidum et iacens incitat. Ad minora ueniamus. Quis sine intentione spiritus €cantus est? Cornua et tubae et quae aquarum €pressura maiorem sonitum formant quam qui ore €reddi potest, nonne aeris intentione partes suas €explicant? Consideremus quae ingentem uim per €occultum agunt: paruula admodum semina et quorum €exilitas in commissura lapidum locum inuenit in @1 €tantum conualescunt ut ingentia saxa deturbent €et monumenta dissoluant; scopulos interim rupesque €radices minutissimae ac tenuissimae findunt. Hoc €quid est aliud quam intentio spiritus, sine qua nihil €ualidum et contra quam nihil ualidum est? @@Esse autem unitatem in aere uel ex hoc intellegi €potest quod corpora nostra inter se cohaerent. Quid €enim est aliud quod tene[2a]2t illa quam spiritus? €Quid est aliud quo animus noster agitetur? Quis €est illi motus nisi intentio? Quae intentio nisi ex €unitate? Quae unitas, nisi haec esset in aere? €Quid autem aliud producit fruges et segetem imbe-€cillam ac uirentes exigit arbores aut distendit in €ramos aut in altum erigit quam spiritus intentio et €unitas?  @@Quidam aera discerpunt et in particulas €diducunt ita ut illi inane permisceant. Argumentum €autem existimant non pleni corporis sed multum €uacui habentis quod auibus in illo tam facilis motus, €quod maximis minimisque per illum transcursus est. Sed falluntur. Nam aquarum quoque similis €facilitas est, nec de unitate illarum dubium est, €quae sic corpora accipiunt ut semper in contrarium €acceptis refluant; hanc nostri circumstantiam, Graeci @1 €$A)NTIPERI/STASIN& appellant. Quae in aere quoque sicut €in aqua fit; circumsistit enim omne corpus a quo €impellitur. Nihil ergo opus erit admixto inan[2i]2. Sed €haec alias.  @@Esse quaedam in rerum natura uehementia €magnique impetus non sit [2diu]2 colligendum; €nihil autem nisi intentione uehementius est, tam €mehercule quam nihil intendi ab alio poterit, nisi €aliquid per semet fuerit intentum,_dicimus enim €eodem modo non posse quicquam ab alio moueri, nisi €aliquid fuerit mobile ex semet;_quid autem est €quod magis credatur ex se ipso habere intentionem €quam spiritus? Hunc intendi quis negabit, cum €uiderit iactari terram cum montibus, tecta murosque, €magnas cum populis urbes, cum totis maria litoribus?  @@Ostendit intentionem spiritus uelocitas eius €et diductio. Oculi statim per multa milia aciem €suam mittunt; uox una totas urbes simul percutit; €lumen non paulatim prorepit sed semel uniuersis €rebus infunditur. @8 Aqua autem quemadmodum sine @1 €spiritu posset intendi? Numquid dubitas quin €sparsio illa quae ex fundamentis mediae harenae €crescens in summam usque amphitheatri altitudinem €peruenit cum intentione aquae fiat? Atqui nec €manus nec ullum aliud tormentum aquam potest €mittere aut agere quam spiritus; huic se commodat; €hoc attollitur inserto et cogente; contra naturam €suam multa conatur et ascendit, nata defluere. Quid? Nauigia sarcina depressa parum ostendunt €non aquam sibi resistere, quo minus mergantur, €sed spiritum? Aqua enim cederet nec posset pondera €sustinere, nisi ipsa sustineretur. Discus ex loco €superiore in piscinam missus non descendit, sed €resilit; quemadmodum, nisi spiritu referiente? Vox autem qua ratione per parietum munimenta €transmittitur, nisi quod solido quoque aer inest, €qui sonum extrinsecus missum et accipit et remit-€tit, scilicet spiritu non aperta tantum intendens, €sed etiam abdita et inclusa, quod illi facere expe-€ditum est, quia nusquam diuisus est sed per illa €ipsa quibus separari uidetur coit secum? Inter-€ponas licet muros et mediam altitudinem montium, €per omnia ista prohibetur nobis esse peruius, non €sibi. Id enim intercluditur tantum per quod illum €nos sequi possumus; ipse quidem per ipsum transit @1 €quo scinditur, et media non circumfundit tantum €et utrimque cingit, sed permeat.  @@Ab aethere lucidissimo aer in terram usque €diffusus est, agilior quidem tenuiorque et altior €terris nec minus aquis, ceterum aethere spissior €grauiorque, frigidus per se et obscurus. Lumen illi €calorque aliunde sunt. @8 Sed non per omne spatium €sui similis est; mutatur a proximis. Summa pars €eius siccissima calidissimaque et ob hoc etiam tenuis-€sima est propter uiciniam aeternorum ignium et €illos tot motus siderum assiduumque caeli circum-€actum; illa pars ima et uicina terris densa et €caliginosa est, quia terrenas exhalationes receptat; €media pars temperatior, si summis imisque conferas, €quantum ad siccitatem tenuitatemque pertinet, €ceterum utraque parte frigidior. @8 Nam superiora €eius calorem uicinorum siderum sentiunt. Inferiora €quoque tepent; primum terrarum halitu, qui multum €secum calidi affert; deinde quia radii solis repli-€cantur et, quousque redire potuerunt, id duplicato €calore benignius fouent; deinde etiam illo spiritu €qui omnibus animalibus arbustisque ac satis cali-€dus est, nihil enim uiueret sine calore. @8 Adice €nunc ignes, non tantum manufactos et certos, sed @1 €opertos terris, quorum aliqui eruperunt, innume-€rabiles [2in]2 obscuro et condito flagrant semper. Hae €tot partes eius fertiles rerum habent quiddam teporis, €quoniam quidem sterile frigus est, calor gignit. €Media ergo pars aeris ab his summota in frigore suo €manet; natura enim aeris gelida est.  @@Qui cum sic diuisus sit, ima sui parte maxime €uarius et inconstans [2ac]2 mutabilis est. Circa terras €plurimum audet, plurimum patitur, exagitat et €exagitatur; nec tamen eodem modo totus afficitur, €sed aliter alibi et partibus inquietus ac turbidus est. Causas autem illi mutationis et inconstantiae alias €terra praebet, cuius positiones hoc aut illo uersae €magna ad aeris temperiem momenta sunt, alias €siderum cursus, ex quibus soli plurimum imputes; €illum sequitur annus, ad illius flexum hiemes aesta-€tesque uertuntur. Lunae proximum ius est. Sed €ceterae quoque stellae non minus terrena quam €incumbentem terris spiritum afficiunt et cursu suo €occursuue contrario modo frigora, modo imbres €aliasque terris turbide iniurias mouent. @1 @@Haec necessarium fuit praeloqui dicturo de €tonitru fulminibusque ac fulgurationibus. Nam cum €in aere fiant, naturam eius explicari oportebat, quo €facilius appareret quid facere aut pati posset.  @@Tria sunt quae accidunt, fulgurationes, €fulmina, tonitrua, quae una facta serius audiuntur. €Fulguratio ostendit ignem, fulminatio emittit. Illa, €ut ita dicam, comminatio est et conatio sine ictu; €ista iaculatio cum ictu. @@Quaedam sunt de quibus inter omnes conuenit, €quaedam in quibus diuersae sententiae sunt. Conuenit €de illis, omnia ista in nubibus et e nubibus fieri. €Etiamnunc conuenit et fulgurationes et fulmina-€tiones aut igneas esse aut ignea specie. @8 Ad illa €nunc transeamus in quibus lis est. Quidam putant €ignem inesse nubibus; quidam ad tempus fieri €nec prius esse quam mitti. Ne inter illos quidem qui €praeparant ignem conuenit; alius enim illum €aliunde colligit. Quidam aiunt radios solis intro-þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨Œ“‡currentis recurrentisque et saepius in se relatos €ignem excitare. Anaxagoras ait illum ex aethere €d[2e]2stillare et ex tanto ardore caeli multa decidere €quae nubes diu inclusa custodiant. @1 @@Aristoteles multo ante ignem colligi non putat, €sed eodem momento exilire quo fiat. Cuius sententia €talis est. Duae partes mundi in imo iacent, terra et €aqua. Vtraque ex se reddit aliquid: terrenus uapor €siccus est et fumo similis, qui uentos, fulmina, €tonitrua facit; aquarum halitus umidus est et in €imbres et niues cedit. @8 Sed siccus ille terrarum uapor, €unde uentis origo est, cum coaceruatus est, coitu €nubium uehementer a latere eliditur; deinde, ut €latius, nubes proximas feriet. Haec plaga cum €sono incutitur, qualis in nostris ignibus redditur, €cum flamma uitio lignorum uirentium crepat. Et €illic spiritus habens aliquid umidi secum congloba-€tusque rumpitur flamma; eodem modo spiritus ille, €quem paulo ante exprimi collisis nubibus dixi, €impactus aliis nec rumpi nec exilire silentio potest. Dissimilis autem crepitus fit ob dissimilitudinem €nubium, quarum aliae maiorem sinum habent, aliae €minorem. Ceterum illa uis expressi spiritus ignis est €qui fulgurationis nomen habet, leui impetu accensus €et uanus. Ante autem uidemus fulgorem quam sonum €audimus, quia oculorum uelocior sensus est et multum €aures antecedit. @1  @@Falsam opinionem esse eorum qui ignem €in nubibus seruant per multa colligi potest. Si de €caelo cadit, quomodo non cotidie fit, cum tandundem €semper illic ardeat? Deinde nullam rationem reddi-€derunt quare ignis, quem natura sursum uocat, €defluat. Alia enim condicio nostrorum ignium est, €ex quibus fauillae cadunt, quae ponderis aliquid €secum habent; ita non descendit ignis, sed prae-€cipitatur et deducitur. @8 Huic simile nihil accidit in €illo igne purissimo, in quo nihil est quod deprimatur. €Aut si ulla pars eius exciderit, in periculo totus est, €quia totum potest excidere quod potest carpi. €Deinde illud quod cadit leue est an graue? Leue €est? Non potest ruere quod cadere leuitas prohibet; €illud suo [2se]2 in adyto tenet. Graue est? Quomodo €illic esse potuit unde caderet? @8 _Quid ergo? €non aliqui ignes in inferiora ferri solent, sicut haec €ipsa de quibus quaerimus fulmina?_Fateor. Non €eunt tamen, sed feruntur; aliqua illos potentia €deprimit. Quae non est in aethere; nihil enim illic €iniuria cogitur, nihil rumpitur, nihil praeter solitum €euenit. @8 Ordo rerum est, et expurgatus ignis in €custodia mundi summa sortitus oras operis pulcher- @1 €rim[2i]2 circumit. Hic descendere non potest, sed ne ab €externo quidem deprimi, quia in aethere nulli incerto €corpori locus est; certa et ordinata non pugnant.  @@_Vos, inquam, dicitis, cum causas stellarum €transuolantium redditis, posse aliquas aeris partes €ad se trahere ignem ex locis superioribus et sic €[2ardore]2 accendi_. Sed plurimum interest utrum €aliquis dicat ignem ex aethere decidere, quod natura €non patitur, an dicat ex ignea ui calorem in ea quae €subiacent transilire. Non enim illinc ignis cadit, €quod non potest fieri, sed hic nascitur. @8 Videmus €certe apud nos late incendio peruagante quasdam €insulas quae diu concaluerunt ex se concipere flam-€mam; itaque uerisimile est etiam in aere summo i[2d]2 €quo[2d]2 ignis rapiendi naturam habet accendi calore €aetheris superpositi. Necesse est enim ut et imus €aether habeat aliquid aeri simile et summus aer €non sit dissimilis imo aetheri, quia non fit statim in €diuersum ex diuerso transitus; paulatim ista in €confinio uim suam miscent ita ut dubitare possis €aer an hoc iam aether sit.  @@Quidam ex nostris existimant aera, cum in €ignem et aquam mutabilis sit, non detrahere aliunde @1 €causas flammarum nouas; ipse enim se mouendo €accendit et, cum densos compactosque nubium sinus €dissipat, necessario uastum in tam magnorum cor-€porum diruptione reddit sonum. Illa porro nubium €difficulter cedentium pugna aliquid confert ad €concitandum ignem sic quemadmodum ferro ad €secandum aliquid manus confert, sed secare ferri est.  @@Quid ergo inter fulgurationem et fulmen €interest? Dicam. Fulguratio est late ignis expli-€citus, fulmen est coactus ignis et in impetum iactus. €Solemus duabus manibus inter se iunctis aquam €concipere et compressa utrimque palma in modum €siponis exprimere. Simile quiddam et illic fieri puta: €nubium inter se compressarum angustiae medium €spiritum eiciunt et hoc ipso inflammant ac tormenti €modo emittunt; nam ballistae quoque scorpionesque €tela cum sono expellunt.  @@Quidam existimant igneum spiritum per €frigida atque umida meantem sonum reddere. Nam €ne ferrum quidem ardens silentio tinguitur, sed, €si in aquam feruens massa descendit, cum multo €murmure extinguitur. Ita, ut Anaximenes ait, €spiritus incidens nubibus tonitrua edit et, dum €luctatur per obstantia atque interscissa uadere, €ipsa ignem fuga accendit. @1  @@Anaximandrus omnia ad spiritum rettulit. €Tonitrua, inquit, sunt nubis ictae sonus. Quare €inaequalia sunt? Quia et ipse ictus inaequalis est. €Quare et sereno tonat? Quia tunc quoque per crassum €et scissum aera spiritus prosilit. At quare aliquando €non fulgurat et tonat? Quia spiritus infirmior €non ualuit in flammam, in sonum ualuit. Quid est €ergo ipsa fulguratio? Aeris diducentis se corruen-€tisque iactatio languidum ignem nec exiturum €[2par]2iens. Quid est fulmen? Acrioris densiorisque €spiritus cursus.  @@Anaxa[2goras]2 ait omnia ista sic fieri ut ex €aethere aliqua uis in inferiora descendat. Ita ignis €impactus nubibus frigidis sonat; at, cum illas €interscindit, fulget, et minor uis ignium fulgurationes €facit, maior fulmina.  @@Diogenes Apolloniates ait quaedam toni-€trua igne, quaedam spiritu fieri; illa ignis facit quae €ipse antecedit et nuntiat; illa spiritus quae sine €splendore crepuerunt. @8 Vtrumque sine altero esse €aliquando concedo, ita tamen ut non discreta €illis potestas sit, sed utrumque ab utroque effici €possit. Quis enim negabit spiritum magno impetu €latum, cum effecerit sonum, effecturum et ignem? @1 €Quis autem non et hoc concedet aliquando ignem quo-€que irrumpere posse nubes et non exilire, si plurium €aceruo nubium, cum paucas perscidisset, oppressus €est? Ergo et ignis ibit in spiritum perdetque fulgorem, €et spiritus, dum secat [2ui]2 fera [2uiam]2 incendet. Adice nunc quod necesse est impetus fulminis et €praemittat spiritus agatque ante se, et a tergo €trahat uentum, cum tam uasto ictu aera inciderit. €Itaque omnia, antequam feriantur, intremescunt €uibrata uento quem ignis ante se pressit.  @@Dimissis nunc praeceptoribus nostris €incipimus per nos moueri et a confessis transimus €ad dubia. Quid in confesso est? Fulmen ignem esse, €et aeque fulgurationem, quae nihil aliud est quam €flamma, futura fulmen, si plus uirium habuisset; €non natura ista sed impetu distant. @8 Esse illum €ignem color ostendit, qui non est nisi ex eo. Ostendit €effectus: magnorum enim saepe incendiorum causa €fulmen fuit; siluae illo concrematae et urbium €partes; etiam quae non percussa sunt, tamen €adusta cernuntur; quaedam uero ueluti fuligine €colorantur. Quid quod omnibus fulguratis odor @1 €sulphuris est? @8 Ergo et utramque rem ignem esse €constat et utramque rem inter se meando distare; €fulguratio enim est non perlatum usque in terras €fulmen, et rursus licet dicas fulmen esse fulgura-€tionem usque in terras perductam. @8 Non ad exer-€cendum uerba diutius hoc idem tracto, sed ut €cognata esse ista et eiusdem notae ac naturae probem. €Fulguratio est paene fulmen. Vertamus istud, fulmen €est plus quiddam quam fulguratio.  @@Quoniam constat utramque rem ignem €esse, uideamus quemadmodum ignis fieri soleat €apud nos; eadem enim ratione et supra fiet. [2Fit]2 €duobus modis, uno si excitatur sicut e lapide; €altero si attritu inuenitur, sicut cum duo ligna inter €se diutius fricta sunt,_non omnis hoc tibi materia €praestabit, sed idonea eliciendis ignibus, sicut laurus, €hederae et alia in hunc usum nota pastoribus._ Potest ergo fieri ut nubes quoque ignem eodem €modo uel percussae reddant uel attritae. Videamus €quantis procellae uiribus ruant, quanto uertantur þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨–’„impetu turbines; id quod obuium fuit, dissipatur €et rapitur et longe a loco suo proicitur. @8 Quid €ergo mirum, si tanta uis ignem excutit uel aliunde @1 €uel sibi? Vides enim quantum feruorem sensura €sint corpora horum transitu trita, nec hoc in his €tantum debere credi_ac siderum, quorum ingens €in confesso potentia est_,  @@sed fortasse nubes quoque in nubes €incitatae [2feri]2ente uento et leuiter urgente ignem €euocabunt qui explendescat nec exiliat; minore €enim ui ad fulgurandum opus est quam ad fulmi-€nandum. @@Superioribus collegimus in quantum feruorem €quaedam [2aff]2ricta perducerentur. Cum autem aer €mutabilis in ignem maximis uiribus, id est suis, cum €in uentum conuersus est, atteratur, uerisimile est €ignem excuti caducum et cito interiturum, quia non €ex solida materia oritur nec in qua possit consistere. €Transit itaque tantumque habet morae quantum €itineris et cursus: sine alimento proiectus est.  @@_Quomodo, inquit, cum dicatis ignis €hanc esse naturam ut petat superiora, fulmen terram €petit? Aut falsum est quod de igne dixistis; est €enim illi aeque sursum iter quam deorsum._ @1 €Vtrumque uerum potest esse. Ignis enim natura in €uerticem surgit et, si nihil illum prohibet, ascendit, €_sicut aqua natura defertur; si tamen aliqua uis €accessit quae illam in contrarium circumageret, illo €intenditur unde imbre deiecta est;_ @8 fulmen €autem eadem necessitate qua [2aqua ascendit]2 excu-€titur. Id[2em]2 his ignibus accidit quod arboribus qua-€rum cacumina trahi possunt ita ut terram spectent, €si tenera sunt, etiam ut attingant; sed cum permi-€seris, in locum suum exilient. Itaque non est quod €eum spectes cuiusque rei habitum qui illi non ex €uoluntate est. @8 Si igni permittes ire quo uelit, €caelum, id est leuissimi cuiusque sedem, repetet; ubi €est aliquid quod eum feriat et ab impetu suo auertat, €id non natura, sed seruitus eius sit.  @@_Dicis, inquit, nubes attritas edere ignem, €cum sint umidae, immo udae; quomodo ergo possunt €gignere ignem, quem non magis uerisimile est ex €nube quam ex aqua [2nasci]2?_  @@Ex nube nascitur. Primum in nubibus €non aqua est, sed aer spissus, ad gignendam aquam @1 €praeparatus, nondum in illam mutatus, sed iam €pronus et uergens. Non est quod existimes eam €tum colligi, tum effundi; simul fit et cadit. @8 Deinde, €si concessero umidam esse nubem conceptis aquis €plenam, nihil tamen prohibet ignem ex umido quoque €educi, immo ex ipso, quod magis mireris, umore. €Quidam negauerunt in ignem quicquam posse €mutari, priusquam mutatum esset in aquam. Potest €ergo nubes, salua quam continet aqua, ignem parte €aliqua sui reddere, ut saepe alia pars ligni ardet, €alia sudat. @8 Nec hoc dico non contraria inter se €ista esse et alterum altero perimi; sed ubi ualentior €ignis quam umor est, uincit; rursus, cum copia €umoris exuperat, tunc ignis sine effectu est; itaque €non ardent uirentia. Refert ergo quantum aquae €sit; exigua enim non resistet nec uim ignis impediet. @@Quidni? Maiorum nostrorum memoria, ut €Posidonius tradidit, cum insula in Aegaeo mari €surgeret, spumabat interdiu mare et fumus ex alto €ferebatur. [2Nox]2 demum prodebat ignem, non conti-€nuum sed ex interuallis emicantem fulminum more, €quotiens ardor infernus iacentis super undae pondus €euicerat. @8 Deinde saxa euoluta rupesque partim @1 €illaesae, quas spiritus, antequam urerentur, expu-€lerat, partim exesae et in leuitatem pumicis uersae. €Nouissime cacumen usti montis emicuit. Postea €altitudini adiectum et saxum illud in magnitudi-€nem insulae creuit. @8 Idem nostra memoria Valerio €Asiatico consule iterum accidit. €@@Quorsus haec rettuli? Vt appareret nec extinctum €ignem mari superfuso, nec impetum eius grauitate €ingentis undae prohibitum exire; ducentorum pas-€suum fuisse altitudinem Asclepiodotus, auditor Posi-€donii, tradidit, per quam dire[2m]2ptis aquis ignis €emersit. @8 Quod si immensa aquarum uis flammarum €ex imo subeuntem uim non potuit opprimere, quanto €minus impedire poterit ignem nubium tenuis umor €et roscidus? €@@Adeo res ista non affert ullam moram ut contra €caus[2a]2 ignium sit; quos non uidemus emicare nisi €impendente caelo; serenum sine fulmine est. Non €habet istos metus dies purus, ne nox quidem nisi €obscura nubibus. @8 _Quid ergo? non aliquando €etiam apparentibus stellis et nocte tranquilla fulgu-€rat?_Sed scias licet illic nubes esse unde splendor €effertur, quas uideri a nobis terrarum tumor non @1 €sinit. @8 Adice nunc quod fieri potest ut nubes sum-€m[2iss]2ae et humiles attritu suo ignem reddant; qui €in superiora expressus, in parte caeli sincera puraque €uisitur, sed fit in sordida.  @@Tonitrua distinxere quidam ita ut €dicerent unum esse genus cuius graue sit murmur, €quale terrarum motum antecedit clauso uento et €fremente. Hoc quomodo uideatur illis fieri dicam. Cum spiritum intra se clausere nubes, in concauis €partibus earum uolutatus aer similem agit mugi-€tibus sonum, raucum et aequalem et continuum, €utique ubi etiam umida illa regio est et exitum €claudit; ideo eiusmodi tonitrua uenturi praenuntia €imbris sunt. @8 Aliud genus est acre, quod acerbum €magis dixerim quam sonorum, quale audire solemus, €cum super caput alicuius dirupta uesica est; talia €eduntur tonitrua, cum conglobata nubes dissoluitur €et eum quo distenta fuerat spiritum emittit. Hic €proprie fragor dicitur, subitus et uehemens. Quo €edito concidunt homines et exanimantur; quidam €uero uiui stupent et in totum sibi excidunt, quos €uocamus attonitos, quorum mentem sonus ille @1 €caelestis loco pepulit. @8 Hic fieri illo quoque modo €potest ut inclusus aer caua nube et motu ipso exte-€nuatus diffundatur; deinde, dum maiorem sibi €locum quaerit, a quibus inuolutus est, sonum patitur. €Quid autem? non, quemadmodum illisae inter se €manus plausum edunt, sic illisarum inter se nubium €sonus potest esse, magnus quia magna concurrunt?  @@_Videmus, inquit, nubes impingi €montibus nec sonum fieri_. Primum omnium non €quocumque modo illisae sunt sonant, sed si apte €compositae ad sonum edendum. Auersas inter se €manus collide, non plaudent; sed palma cum palma €collata plausum facit; et plurimum interest utrum €cauae concutiantur an planae et extentae. Deinde €non tantum ire nubes oportet sed agi magna ui et €procellosa. @8 Etiamnunc mons non findit nubem, sed €digerit et primam quamque partem eius soluit. Ne €uesica quidem, quocumque modo spiritum emisit, €sonat: si ferro diuisa est, sine ullo aurium sensu €exit; rumpi illam oportet, ut sonet, non secari. €Idem de nubibus dico; nisi multo impetu dis-€siluere, non resonant. Adice nunc quod nubes in €montem actae non franguntur, sed circumfunduntur €et in aliquas partes montis, in arbores, ramos, fru- @1 €tices, aspera saxa et eminentia ita diducuntur [2u]2t, €si quem habent spiritum, multifariam emitt[2a]2nt, €qui, nisi uniuersus erumpit, non crepat. @8 Hoc ut €scias, uentus qui circa arborem finditur sibilat, non €tonat; lato, ut ita dicam, ictu et totum globum €semel dissipante opus est, ut sonitus erumpat qualis €auditur, cum tonat.  @@Praeter haec natura aptus est aer ad €uoces. Quidni, cum uox nihil aliud sit quam ictus €aer? Debent ergo nubes utrimque [2con]2seri, et cauae €et intentae. Vides enim quanto uocaliora sint uacua €quam plena, quanto intenta quam remissa. Item €tympana et cymbala sonant, quia illa repugnantem €ex ulteriore parte spiritum pulsant, haec et ips[2o]2 €aere non nisi cauo tinniunt.  @@Quidam, inter quos Asclepiodotus est, €iudicant sic quorundam quoque corporum concursu €tonitrum et fulmina excuti posse. Aetna aliquando €multo igne abundauit, ingentem uim harenae urentis €effudit, inuolutus est dies puluere, populosque subita €nox terruit. Aiunt tunc plurima fuisse fulmina et €tonitrua quae concursu aridorum corporum facta €sunt, non nubium, quas uerisimile est in tanto feruore @1 €aeris nullas fuisse. @8 Aliquando Cambyses ad Ammo-€nem misit exercitum, quem harena austro mota €et more niuis incidens texit, deinde obruit; tunc €quoque uerisimile est fuisse tonitrum fulminaque €attritu harenae sese affricantis. @@Non repugnat proposito nostro ista opinio. þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨ž“‚Diximus enim utriusque naturae corpora efflare €terras et sicci aliquid et umidi in toto aere uagari; €itaque si quid tale interuenit, nubem fecit solidiorem €et crassiorem quam si tantum simplici spiritu texe-€retur. Illa frangi potest et edere sonum. @8 Ista quae €dixi, siue incendiis uaporantibus aera repleuerunt, €siue uentis terras uerrentibus, necesse est nubem €faciant ante quam sonum. Nubem autem tam arida €quam umida conserunt; est enim, ut diximus, €nubes spissitudo aeris crassi.  @@Ceterum mira fulminis, si intueri uelis, €opera sunt nec quicquam dubii relinquentia quin €diuina sit illius ac subtilis potentia. Loculis integris €et illaesis conflatur argentum; manente uagina €gladius ipse liquescit et inuiolato ligno circa pila €ferrum omne d[2e]2stillat; stat fracto dolio uinum nec €ultra triduum ille rigor durat. @8 Illud aeque inter €adnotanda ponas licet quod et hominum et cete- @1 €rorum animalium quae icta sunt caput spectat ad €exitum fulminis, quod omnium percussarum arborum €contra fulmina astulae surgunt. Quid quod malarum €serpentium et aliorum animalium quibus mortifera €uis inest, cum fulmine icta sunt, uenenum omne €consumitur?_Unde, inquit, scis?_In uene-€natis corporibus uermis non nascitur; fulmine icta €intra paucos dies uerminant.  @@Quid quod futura portendunt, nec unius €tantum aut alterius rei signa dant, sed saepe longum €fatorum sequentium ordinem nuntiant, et quidem €notis euidentibus longeque clarioribus quam si €scriberentur? @8 Hoc inter nos et Tuscos, quibus €summa est fulgurum persequendorum scientia, inter-€est: nos putamus, quia nubes collisae sunt, fulmina €emitti; ipsi existimant nubes collidi ut fulmina €emittantur; nam, cum omnia ad deum referant, €in ea opinione sunt tamquam non, quia facta sunt, €significent, sed quia significatura sunt, fiant. Eadem €tamen ratione fiunt, siue illis significare propo-€situm, siue consequens est. @@_Quomodo ergo significant, nisi ideo mittuntur? €_Quomodo aues non in hoc motae ut nobis occur- @1 €rerent dextrum auspicium sinistrumque fecerunt. €_Et illas, inquit, deus mouit._Nimis illum €otiosum et pusillae rei ministrum facis, si aliis €somnia, aliis exta disponit. @8 Ista nihilominus diuina €ope geruntur, [2si]2 non a deo pennae auium reguntur €nec pecudum uiscera sub ipsa securi formantur. €Alia ratione fatorum series explicatur indicia uen-€turi ubique praemittens, ex quibus quaedam nobis €familiaria, quaedam ignota sunt. Quicquid fit, €alicuius rei futurae signum est. Fortuita et sine €ratione uaga diuinationem non recipiunt; cuius €rei ordo est, etiam praedictio est. @8 _Cur ergo €aquilae hic honor datus est ut magnarum rerum €faceret auspicia, aut coruo et paucissimis auibus, €ceterarum sine praesagio uox est?_Quia quaedam €nondum in artem redacta sunt, quaedam uero ne €redigi quidem possunt ob nimium remotam conuer-€sationem; ceterum nullum animal est quod non €motu et occursu suo praedicat aliquid. Non omnia €scilicet, quaedam notantur. @8 Auspicium obseruantis €est; ad eum itaque pertinet qui in ea direxit animum. €Ceterum fiunt et illa quae pereunt. @8 Quinque stella-€rum potestates Chaldaeorum obseruatio excepit; €quid? tu tot illa milia siderum iudicas otiosa lucere? @1 €Quid est porro aliud quod errorem maximum incutiat €peritis natalium quam quod paucis nos sideribus €assignant, cum omnia quae supra nos sunt partem €nostri sibi uindicent? Summissiora forsitan propius €in nos uim suam dirigunt et ea quae frequentius €mota aliter nos aliterque prospiciunt; @8 ceterum €et illa quae aut immota sunt aut propter uelocitatem €uniuerso parem immotis similia non extra ius domi-€niumque nostri sunt. [2Alium]2 aliud aspic[2it]2; distri-€butis rem [2officiis]2 tracta[2nt]2; non magis autem facile €est scire quid possint, quam dubitare an possint.  @@Nunc ad fulmina reuertamur. Quorum €ars in haec tria diuiditur: quemadmodum explo-€remus, quemadmodum interpretemur; quemad-€modum expiemus. Prima pars ad formulam pertinet, €secunda ad diuinationem, tertia ad propitiandos €deos, quos bono fulmine rogare oportet, malo de-€precari; rogare, ut promissa firment; deprecari, €ut remittant minas.  @@Summam esse uim fulminis iudicant, €quia, quicquid alia portendunt, interventus fulminis €tollit; quicquid ab hoc portenditur, fixum est nec €alterius ostenti significatione mutatur; quicquid €exta, quicquid aues minabuntur, secundo fulmine @1 €abolebitur; quicquid fulmine denuntiatum est, nec €extis nec aue contraria refellitur. @@In quo mihi falli uidentur. Quare? Quia uero €uerius nihil est. Si aues futura cecinerunt, non potest €hoc auspicium fulmine irritum fieri, aut non futura €cecinerunt. Non enim nunc auem comparo et fulmen, €sed duo ueri signa, quae, si uerum significant, paria €sunt. Itaque, quae fulminis interuentus submouet €extorum uel augurii indicia, male inspecta exta, €male seruata auguria sunt. Non enim refert utrius €rei species maior sit uel natura potentior; si utraque €res ueri attulit signa, quantum ad hoc, par est. Si dicas flammae maiorem uim esse quam fumi, €non mentieris; sed, ad indicandum ignem, idem ualet €flamma quod fumus. Itaque si hoc dicunt: 'Quotiens €aliud exta significabunt, aliud fulmina, fulminum €erit auctoritas maior', fortasse consentiam. Si hoc €dicunt: 'Quamuis altera res uerum praedixisset, €fulminis ictus priora deleuit et ad se fidem traxit,' €falsum est. Quare? Quia nihil interest quam multa €auspicia sint. Fatum unum est; quod si bene primo €auspicio intellectum est, secundo non interit. @8 Ita €dico, non refert an aliud sit per quod quidem quae- @1 €rimus, quoniam de quo quaeritur idem est. Fatum €fulmine mutari non potest. Quidni? Nam fulmen €ipsum fati pars est.  @@_Quid ergo? expiationes procuratio-€nesque quo pertinent, si immutabilia sunt fata?_ €Permitte mihi illam rigidam sectam tueri eorum qui €[2risu]2 excipiunt ista et nihil esse aliud quam aegrae €mentis solacia existimant. @8 Fata aliter ius suum €peragunt nec ulla commouentur prece. Non miseri-€cordia flect[2i]2, non gratia sciunt. Cursum irreuoca-€bilem ing[2ress]2a ex destinato fluunt. Quemadmodum €rapidorum aqua torrentium in se non recurrit, ne €moratur quidem, quia priorem superueniens prae-€cipitat, sic ordinem fati rerum aeterna series rotat, €cuius haec prima lex est, stare decreto.  @@Quid enim intellegis fatum? Existimo €necessitatem rerum omnium actionumque, quam €nulla uis rumpat. Hanc si sacrificiis aut capite niueae €agnae exorari iudicas, diuina non nosti. Sapientis €quoque uiri sententiam negatis posse mutari; €quanto magis dei, cum sapiens quid sit optimum in €praesentia sciat, illius diuinitati omne praesens sit?  @@Agere nunc causam eorum uolo qui @1 €procuranda existimant fulmina, et expiationes non €dubitant prodesse aliquando ad summovenda peri-€cula, aliquando ad leuanda, aliquando ad differenda. Quid sit quod sequatur, paulo post persequar; €interim hoc habent commune nobiscum quod nos €quoque existimamus uota proficere salua ui ac €potestate fatorum. Quaedam enim a diis immorta-€libus ita suspensa relicta sunt ut in bonum uertant, €si admotae diis preces fuerint, si uota suscepta; €ita non est hoc contra fatum, sed ipsum quoque in €fato est. @8 _Aut futurum, inquit, est aut non; €si futurum est, fiet, etiamsi uota non suscipis; si €non est futurum, etiamsi susceperis uota, non fiet. €_Falsa est ista interrogatio, quia illam mediam €inter ista exceptionem praeteris: futurum hoc est, €sed si uota suscepta fuerint.  @@_Hoc quoque, inquit, ipsum necesse €est fato comprehensum sit ut aut suscipias uota aut €non._Puta me tibi manus dare et fateri hoc €quoque fato esse comprehensum ut utique fiant uota; €ideo fient. @8 Fatum est ut hic disertus sit, sed si €litteras didicerit; at eodem fato continetur ut €litteras discat; ideo docendus est. Hic diues erit, €sed si nauigauerit; at, in illo fati ordine quo patri-€monium illi grande promittitur, hoc quoque protinus @1 €adfatum est ut etiam nauiget; ideo nauigabit. €Idem tibi de expiationibus dico: effugiet pericula, €si expiauerit praedictas diuinitus minas; at hoc €quoque in fato est, ut expiet; ideo expiabit. @8 Ista þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨¦“‚nobis opponi solent, ut probetur nihil uoluntati €nostrae relictum et omne ius faciendi [2fato]2 tra-€ditum. Cum de ista re agetur, dicam quemadmodum €manente fato aliquid sit in hominis arbitrio; nunc €uero id de quo agitur explicui, quomodo, si fati €certus est ordo, expiationes procurationesque prodi-€giorum pericula auertant, quia non cum fato pugnant, €sed et ipsae in lege fati sunt. @8 _Quid ergo, inquis, €aruspex mihi prodest? Vtique enim expiare mihi €etiam non suadente illo necesse est._Hoc prodest €quod fati minister est. Sic cum sanitas debeatur €fato, debetur et medico, quia ad nos beneficium fati €per huius manus uenit.  @@Genera fulgurum tria esse ait Caecina, €consiliarium, auctoritatis et quod status dicitur. €Consiliarium ante rem fit sed post cogitationem, €cum aliquid in animo uersantibus aut suadetur €fulminis ictu aut dissuadetur. Auctoritatis est ubi €post rem factam uenit, quam bono futuram maloue @1 €significat. @8 Status est ubi quietis nec agentibus €quicquam nec cogitantibus quidem fulmen interuenit €et aut minatur aut promittit aut monet. Hoc moni-€torium uocat, sed nescio quare non idem sit quod €consiliarium, nam et qui monet consilium dat. Sed habeat aliquam distinctionem et ob hoc €separetur a consiliario, quia illud suadet dissua-€detque, hoc solam euitationem impendentis periculi €continet, ut cum timemus ignem, fraudem a proximis, €insidias a seruis. @8 Etiamnunc tamen aliam distinc-€tionem utriusque uideo: consiliarium est quod cogi-€tanti factum est, monitorium quod nihil cogitanti; €habet autem utraque res suam proprietatem: sua-€detur deliberantibus; ultro monentur.  @@Primo omnium non sunt fulminum genera €sed significationum. Nam fulminum genera sunt €illa, quod terebrat, quod discutit, quod urit. Quod €terebrat subtile est et flammeum, cui per angustissi-€mum fuga est ob sinceram et puram flammae tenui-€tatem. @8 Quod dissipat conglobatum est et habet €admixtam uim spiritus coacti ac procellosi. Itaque €illud fulmen per id foramen quod ingressum est €redit et euadit; huius late sparsa uis rumpit icta, @1 €non perforat. @8 Tertium illud genus, quod urit, €multum terreni habet et igneum magis est quam €flammeum; itaque relinquit magnas ignium notas, €quae percussis inhaereant. Nullum quidem sine €igne fulmen uenit, sed tamen hoc proprie igneum €dicimus quod manifesta ardoris uestigia imprimit, €quod aut urit aut fuscat. @8 Tribus modis urit: aut €afflat et leui iniuria laedit, aut comburit, aut accendit. €Omnia ista urunt sed genere et modo differunt: €quodcumque combustum est, utique et ustum est; €at quod ustum est, non utique combustum est. @8 Item €quod accensum est,_potest enim illud ipso trans-€itu ignis ussisse,_quis nescit uri quidem nec €ardere, nihil autem ardere quod non et uratur? €Vnum hoc adiciam: potest aliquid esse combustum €nec accensum, potest accensum esse nec combus-€tum. @8 Nunc ad id transeo genus fulminis quo icta €fuscantur; hoc aut decolorat aut colorat. Utrique €distinctionem suam reddam: decoloratur id cuius €color uitiatur, non mutatur; coloratur id cuius alia €fit quam fuit facies, tamquam caerulea uel nigra €uel pallida.  @@Haec adhuc Etruscis philosophisque €communia sunt. In illo dissentiunt quod fulmina €a Ioue dicunt mitti et tres illi manubias dant. €Prima, ut aiunt, monet et placata est et ipsius Iouis @1 €consilio mittitur. Secundam mittit quidem Iupiter, €sed ex consilii sententia, duodecim enim deos ad-€uocat; hoc fulmen boni aliquid aliquando facit, sed €tunc quoque non aliter quam ut noceat; ne prodest €quidem impune. @8 Tertiam manubiam idem Iupiter €mittit, sed adhibitis in consilium diis quos superiores €et inuolutos uocant, quia uastat in quae incidit et €utique mutat statum priuatum et publicum quem €inuenit; ignis enim nihil esse quod fuit patitur.  @@In his prima specie, si intueri uelis, errat €antiquitas. Quid enim tam imperitum est quam €credere fulmina e nubibus Iouem mittere, columnas, €arbores, nonnumquam statuas suas petere, uti, im-€punitis sacrilegis percuss[2oribus]2 incen[2di]2ar[2iis]2, pecudes €innoxias feriat, et [2ad]2sumi [2in]2 consilium a Ioue €deos, quasi in ipso parum consilii sit? illa laeta €esse et placata fulmina quae solus excutiat, perni-€ciosa quibus mittendis maior turba numinum intersit? Si a me quaeris quid sentiam, non existimo tam €hebetes fuisse ut crederent Iouem iniquae uoluntatis @1 €aut certae minus [2peritiae]2. Vtrum enim tunc cum €emisit ignes quibus innoxia capita percuteret, scele-€rata transiret, noluit iustius mittere an non successit? Quid ergo secuti sunt, cum haec dicerent? Ad €coercendos imperitorum animos sapientissimi uiri €iudicauerunt ineuitabilem metum, ut aliquid supra €nos timeremus. Vtile erat in tanta audacia scelerum €esse aduersus quod nemo sibi satis potens uideretur; €ad conterrendos itaque eos quibus innocentia nisi €metu non placet posuerunt supra caput uindicem, €et quidem armatum.  @@Quare ergo id fulmen quod solus Iupiter €mittit placabile est, perniciosum id de quo delibe-€rauit et quod aliis quoque diis auctoribus misit? €Quia Iouem, id est regem, prodesse etiam solum €oportet, nocere non nisi cum pluribus uisum est. Discant hi, quicumque magnam inter homines €adepti sunt potentiam, sine consilio ne fulmen quidem €mitti; aduocent, considerent multorum sententias, €nociturum temperent, hoc sibi proponant, ubi aliquid €percuti debet, ne Ioui quidem suum satis esse €consilium.  @@In hoc quoque tam imperiti non fuerunt €ut Iouem existimarent tela mutare. Poeticam istud €licentiam decet: @1 €@@@@Est aliud leuius fulmen, cui dextra Cyclopum €@@@@Saeuitiae flammaeque minus, minus addidit irae; €@@@@Tela secunda uocant superi. @@Illos uero altissimos uiros error iste non tenuit, €ut existimarent Iouem modo [2grauioribus, modo]2 €leuioribus fulminibus et lusoriis uti. Sed uoluerunt €admonere eos quibus aduersus peccata hominum €fulminandum est non eodem modo omnia esse percu-€tienda; quaedam stringi debere, quaedam e[2ff]2ligi ac €distringi, quaedam admoneri.  @@Ne hoc quidem crediderunt Iouem, qualem €in Capitolio et in ceteris aedibus colimus, mittere €manu sua fulmina, sed eundem quem nos Iouem €intellegunt, rectorem custodemque uniuersi, animum €ac spiritum mundi, operis huius dominum et arti-€ficem, cui nomen omne conuenit. @8 Vis illum fatum €uocare, non errabis; hic est ex quo suspensa sunt €omnia, causa causarum. Vis illum prouidentiam €dicere, recte dices; est enim cuius consilio huic mundo €prouidetur, ut inoffensus exeat et actus suos explicet. €Vis illum naturam uocare, non peccabis; hic est €ex quo nata sunt omnia, cuius spiritu uiuimus. @8 Vis €illum uocare mundum, non falleris; ipse enim est hoc @1 €quod uides totum, partibus suis inditus, et se €sustinens et sua. Idem Etruscis quoque uisum est, €et ideo fulmina mitti dixerunt a Ioue quia sine illo €nihil geritur.  @@_At quare Iupiter aut ferienda transit aut €innoxia ferit?_In maiorem me quaestionem uocas, €cui suus dies, suus locus dandus est. Interim hoc €dico fulmina non mitti a Ioue, sed sic omnia esse €disposita ut etiam quae ab illo non fiunt tamen sine €ratione non fiant, quae illius est. Nam etiamsi €Iupiter illa nunc non facit, Iupiter fecit ut fierent. €Singulis non adest ad omne, sed manum et uim et €causam omnibus dedit.  @@Huic illorum diuisioni non accedo. Aiunt €aut perpetua esse fulmina, aut finita, aut pro-€rogatiua. Perpetua, quorum significatio in totam €pertinet uitam nec unam rem denuntiat sed contextum €rerum per omnem deinceps aetatem futurarum com-€plectitur; haec sunt fulmina quae prima accepto €patrimonio et in nouo hominis aut [2u]2rbis statu fi[2u]2nt. €Finita ad diem utique respondent. Prorogatiua sunt €quorum minae differri possunt, auerti tollique non €possunt. @1  @@Dicam quid sit quare huic diuisioni €non consentiam. Nam et quod perpetuum uocant €fulmen finitum est,_aeque enim ad diem responde[2t]2 €nec ideo minus finitum est quia multa significat_; €et quod prorogatiuum uidetur finitum est,_nam €illorum quoque confessione certum est quousque €impetretur dilatio; priuata enim fulgura negant €ultra decimum annum, publica ultra tricesimum þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨°ˆ‰posse differri; hoc modo et ista finita sunt, quia €ultra quod non prorogentur inclusum est_. Omnium €ergo fulminum et omnis euentus dies stata sit; non €potest enim ulla incerti esse comprehensio. @@Quae inspicienda sint in fulgure, passim et uage €dicunt, cum possint sic diuidere quemadmodum ab €Attalo philosopho, qui se huic disciplinae dediderat, €diuisa sunt, ut inspiciant ubi factum sit, quando, cui, €in qua re, quale, quantum. Haec si digerere in partes €suas uoluero, quid postea faciam? In immensa €procedam.  @@Nunc nomina fulgurum quae a Caecina €ponuntur [2per]2stringam et quid de eis sentiam exponam. €Ait esse postulatoria, quibus sacrificia intermissa €aut non rite facta repetuntur; monitoria, quibus €docetur quid cauendum sit; pestifera, quae mortem @1 €exiliumque portendunt; fallacia, quae per spe-€ciem alicuius boni nocent,_dant consulatum malo €futurum gerentibus et hereditatem cuius compendium €magno luendum sit incommodo_; %dentanea, quae €speciem periculi sine periculo afferunt; @8 peremp-€talia, quibus tolluntur priorum fulminum minae; €attestata, quae prioribus consentiunt; atterranea, €quae in cluso fiunt; obruta, quibus iam prius per-€cussa nec procurata feriuntur; regalia, cum [2f]2orum €tangitur uel comitium uel principalia urbis liberae €loca, quorum significatio regnum ciuitati minatur; inferna, cum e terra exiliuit ignis; hospitalia, quae €sacrificiis ad nos Iouem arcessunt et, ut uerbo eorum €molliore utar, inuitant,_sed non irasceretur €inuitatus; nunc uenire eum magno inuitantium €periculo affirmant_; auxiliaria, quae inuocata €sed aduocantium bono ueniunt.  @@Quanto simplicior diuisio est qua utebatur €Attalus noster, uir egregius, qui Etruscorum disci-€plinam Graeca subtilitate miscuerat: ex fulminibus €quaedam sunt quae significant id quod ad nos per- @1 €tinet, quaedam aut nihil significant aut id cuius €intellectus ad nos non peruenit. @8 Ex his quae signi-€ficant quaedam sunt laeta, quaedam aduersa, [2quae-€dam mixta]2, quaedam nec aduersa nec laeta. Aduer-€sorum hae species sunt: aut ineuitabilia mala por-€tendunt, aut euitabilia, aut quae minui possunt, €aut quae prorogari. Laeta aut mansura significant, €aut caduca. @8 Mixta aut partem habent boni, partem €mali, aut mala in bonum, bona in malum uertunt. €Nec aduersa nec laeta sunt quae aliquam nobis €actionem significant qua nec terreri nec laetari €debemus, ut peregrinationem in qua nec metus €quicquam nec spei sit.  @@Reuertor ad ea fulmina quae significant €quidem aliquid sed quod ad nos non pertineat, €tamquam iterum eodem anno idem futurum fulmen €quod factum est. Nihil significant fulmina aut id €cuius notitia nos effugit, ut illa quae in uastum mare €sparguntur aut in desertas solitudines; quorum €significatio uel nulla est uel perit.  @@Pauca adhuc adiciam ad enarrandam uim €fulminis. Quae non eodem modo omnem materiam €uexat. Valentiora, quia resistunt, uehementius dissi-€pat; cedentia nonnumquam sine iniuria transit: @1 €cum lapide ferroque et durissimis quibusque con-€fligit, quia uiam necesse est per illa impetu quaerat, €itaque facit qua effugiat; at teneris et rarioribus €parcit, quamquam flammis opportuna uideantur, €quia transitu patente minus [2saeuit]2. Loculis itaque €integris, ut dixi, pecunia quae in his fuit conflata €reperitur, quia ignis tenuissimus per foramina occulta €transcurrit, quicquid autem in tigno solidum inuenit €et contumax uincit. @8 Non uno autem, ut dixi, modo €saeuit, sed quid quaeque uis fecerit, ex ipso genere €iniuriae intellegis et fulmen opere cognosces. Inter-€dum in eadem materia multa diuersa eiusdem ful-€minis uis facit, sicut in arbore quod aridissimum €urit, quod durissimum et solidissimum est terebrat €et frangit, summos cortices dissipat, interiores €libros rumpit ac scindit, folia pertundit ac stringit. €Vinum gelat, ferrum et aes fundit.  @@Illud est mirum quod uinum fulmine €gelatum, cum ad priorem habitum redit, potum aut €exanimat aut dementes facit. Quare id accidat €quaerenti mihi illud occurrit. Inest uis fulmini pesti-€fera; ex hoc aliquem remanere spiritum in eo umore €quem coegit congelauitque simile ueri est; nec enim €alligari potuisset, nisi aliquod illi esset additum @1 €uinculum. @8 Praeterea olei quoque et omnis unguenti €taeter post fulmen odor est; ex quo apparet inesse €quandam subtilissimo igni et contra naturam suam €acto pestilentem potentiam, qua non icta tantum €cadunt sed et afflata. Praeterea quocumque decidit €fulmen, ibi odorem esse sulphuris certum est, qui, €quia natura grauis est, saepius haustus alienat. @@Sed ad haec uacui reuertemur. Fortasse enim €libebit ostendere quam omnia ista a philosophia €parente artium fluxer[2i]2nt. Illa primum et quaesiuit €causas rerum et obseruauit effectus et, quod in €fulminis inspectione longe melius est, initiis rerum €exitus contulit.  @@Nunc ad opinionem Posidonii reuertor. €E terra terrenisque omnibus pars umida efflatur, €pars sicca et fumida; haec fulminibus alimentum est, €illa imbribus. Quicquid in aera sicci fumosique perue-€nit, id includi se nubibus non fert sed rumpit clau-€dentia; inde est sonus quem nos tonitrum uocamus. In ipso quoque aere quicquid extenuatur, simul €siccatur et calefit; hoc quoque, si inclusum est, €aeque fugam quaerit et cum sono euadit, ac modo €uniuersum eruptionem facit eoque uehementius @1 €intonat, modo per partes et minutatim. @8 Ergo €tonitrua hic spiritus exprimit, dum aut rumpit nubes, €aut peruolat; uolutatio autem spiritus in nube €conclusi ualentissimum est atterendi genus. Toni-€trua nihil aliud sunt quam citi aeris sonitus, qui €fieri, nisi dum aut terit aut rumpitur, non potest.  @@_Etsi colliduntur inter se, inquit, nubes, €fit is quem desideras ictus._Sed non uniuersus, €neque enim tota totis concurrunt, sed partibus partes; €nec sonant mollia, nisi illisa duris sint, itaque non €auditur fluctus, nisi impactus est. @8 _Ignis, inquit, €demissus in aquam sonat, dum extinguitur._Puta €ita esse, pro me est; non enim ignis tunc sonum €efficit sed spiritus per extinguentia effugiens. Vt €dem tibi et fieri ignem in nube et extingui, spiritu €nascitur et attritu. @8 _Quid ergo, inquit, non €potest aliqua ex his transcurrentibus stellis incidere €in nubem et extingui?_Existimemus posse ali-€quando et hoc fieri; nunc naturalem causam quae-€rimus et assiduam, non raram fortuitamque. Puta €enim me confiteri uerum esse quod dicis, aliquando €post tonitrua emicare ignes stellis transuersis et €cadentibus similes, non ob hoc tonitrua facta sunt, €sed, cum hoc fieret, tonitrua facta sunt. @1 @@Clidemos ait fulgurationem speciem inanem €esse, non ignem; sic enim per noctem splendorem €mot[2u]2 remo[2rum remo]2rari. Dissimile est exemplum. €Illic enim splendor intra ipsam aquam apparet; €qui fit in aere erumpit et exilit.  @@Heraclitus existimat fulgurationem esse €uelut apud nos incipientium ignium conatum et €primam flammam incertam, modo intereuntem, €modo resurgentem; haec antiqui fulgetra dicebant. €Tonitrua nos pluraliter dicimus; antiqui autem €tonitrum dixerunt aut tonum,_hoc apud Cae-€cinam inuenio, facundum uirum et qui habuisset €aliquando in eloquentia nomen, nisi illum Ciceronis €umbra pressisset_. @8 Etiamnunc illo uerbo ute-€bantur antiqui quo nos producta una syllaba utimur; €dicimus enim, ut splende%26re, sic fulge%26re; at illis ad €significandum hanc e nubibus subitae lucis erup-€tionem mos erat correpta media syllaba uti, ut €dicerent fulge%27re.  @@Quid ipse existimem quaeris; adhuc enim €alienis opinionibus commodaui manum. Dicam. €Fulgurat, cum repentinum late lumen emicuit; @1 €id euenit ubi in ignem aer extenuatis nubibus uerti-€tur, nec uires quibus longius prosiliret inuenit. Non miraris, puto, si aera aut motus extenuat aut €extenuatio incendit; sic liquescit excussa glans funda €et attritu aeris uelut igne d[2e]2stillat. Ideo plurima €aestate sunt fulmina quia plurimum calidi est; €facilius autem attritu calidorum ignis existit. @8 Eodem €autem modo fit fulgur, quod tantum splendet, et €fulmen, quod mittitur. Sed illi leuior uis alimentique €minus est et, ut breuiter dicam quod sentio, fulmen þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ²¨¹“…est fulgur intentum. Ergo ubi calidi fumidique natura €emissa terris in nubes incidit et diu in illarum sinu €uolutata est, nouissime erumpit et, quia uires non €habet, splendor est; @8 at ubi illa fulgura plus habuere €materiae et maiore impetu arserunt, non apparent €tantum, sed decidunt. €@@Quidam existimant utique fulmen reuerti, quidam €subsidere ubi alimenta praegrauauerunt et fulmen €ictu languidiore delatum est.  @@At quare fulmen subitum apparet nec €continuatur assiduus ignis? Quia celer[2e]2 mirique €motus simul et nubes rumpit et aera incendit, deinde €desinit flamma motu quiescente. Non enim assiduus @1 €est spiritus cursus, ut ignis possit extendi. Sed €quotiens fortius ipsa iactatione se accendit, fugiendi €impetum capit; deinde, cum euasit et pugna desi-€nit, ex eadem causa modo usque ad terram pro-€fertur, modo ante dissoluitur, si minore ui pressus €est. @@Quare oblique fertur? Quia spiritu constat,_ €spiritus autem obliquus est flexuosusque_, et quia €natura ignem sursum uocat, iniuria deorsum premit; €incipit autem obliquum esse iter, dum neutra uis €alteri cedit et ignis in superiora nititur, in inferiora €deprimitur. @@Quare frequenter cacumina montium feriuntur? €Quia opposita sunt nubibus et e caelo cadentibus €per haec transeundum est.  @@Intellego quid dudum desideres, quid €efflagites. 'Malo, inquis, fulmina non timere quam €nosse; itaque alios doce quemadmodum fiant; €ego mihi metum illorum excuti uolo, non naturam €indicari.' @8 Sequor quo uocas. Omnibus enim rebus €omnibusque sermonibus aliquid salutare miscendum €est. Cum imus per occulta naturae, cum diuina €tractamus, uindicandus est a malis suis animus ac €subinde firmandus, quod etiam eruditis et hoc unum €agentibus necessarium est, non ut effugiamus ictus €rerum,_undique enim in nos tela iaciuntur,_ @1 €sed ut fortiter constanterque patiamur. @8 Inuicti €esse possumus, inconcussi non possumus. €@@Quamquam interim spes subit, inconcussos quoque €esse nos posse. Quemadmodum? inquis. Contemne €mortem, et omnia quae ad mortem ducunt contempta €sunt, siue illa bella sunt, siue naufragia, seu morsus €ferarum, seu ruinarum subito lapsu procidentium €pondera. @8 Numquid facere amplius possunt quam €ut corpus ab animo resoluant? Hoc nulla diligentia €euitat, nulla felicitas donat, nulla potentia euincit. €Talia [2fors]2 uaria formidine disponit; mors omnes €aeque uocat; iratis diis propitiisque moriendum est. @@Animus ex ipsa desperatione sumatur. Ignauis-€sima animalia, quae natura ad fugam genuit, ubi €exitus non patet, temptant [2pugnam]2 corpore imbelli. €Nullus perniciosior hostis est quam quem audacem €angustiae faciunt, longeque uiolentius semper ex €necessitate quam ex uirtute corrigitur, aut certe €paria conantur animus magnus ac perditus. @8 Cogi-€temus nos, quantum ad mortem, perditos esse. Et €sumus. Ita est, Lucili; omnes reseruamur ad mortem. €Totum hunc quem uides populum, totumque quem €usquam cogitas esse, cito natura reuocabit et condet, @1 €nec de re sed de die quaeritur; eodem citius tardius €ueniendum est. @8 Quid ergo? Non tibi timidissimus €omnium uidetur et insipientissimus qui magno €ambitu rogat moram mortis? Nonne contemneres €eum qui, inter perituros constitutus, beneficii loco €peteret ut ultimus ceruicem praeberet? Idem €facimus; magno aestimamus mori tardius. @8 In €omnes constitutum est capitale supplicium, et €quidem constitutione iustissima, quod maximum €solet esse solacium extrema passuris; quorum enim €causa, sors eadem est. Sequeremur traditi a iudice €aut magistratu et carnifici nostro praestaremus €obsequium; quid interest utrum ad mortem iussi €eamus an nati? @@O te dementem et oblitum fragilitatis tuae, si €tunc mortem times cum tonat! Itane? In hoc salus €tua uertitur? Viues si fulmen effugeris? Petet €te gladius, petet lapis, petet bilis; non maximum ex €periculis tuis sed speciosissimum fulmen est. @8 Male €scilicet actum erit tecum, si sensum mortis tuae €celeritas infinita praeueniet, si mors tua procuratur, €si n[2e]2 tunc quidem, cum [2ex]2piras, superuacuus sed €alicuius magnae rei signum es. Male scilicet tecum @1 €agitur, si cum fulmine conderis. @8 Sed pauescis ad €caeli fragorem et ad inane nubilum trepidas et, €quotiens aliquid effulsit, expiras. Quid ergo? hones-€tius putas deiectione perire quam fulmine? Eo itaque €fortior aduersus caeli minas surge et, cum undique €mundus exarserit, cogita nihil habere te tanta morte €perdendum. @8 Quodsi tibi parari credis illam €caeli confusionem, illam tempestatum discordiam, si €propter te ingestae illisaeque nubes strepunt, si in €tuum exitium tanta uis ignium excutitur, at tu solacii €loco numera tanti esse mortem tuam. @8 Sed non €erit huic cogitationi locus; casus iste donat metum €et inter cetera hoc quoque commodum eius quod €expectationem suam antecedit. Nemo umquam €timuit fulmen, nisi quod effugit. @1 °¯ôÿ@@@@{1[LIBER TERTIVS] €@@@@[2LIBER SEPTIMVS]2 €@@@@DE AQVIS [2TERRESTRIBVS]2}1 ¯ðòÿ@@Non praeterit me, Lucili uirorum €optime, quam magnarum rerum fundamenta ponam €senex, qui mundum circuire constitui et causas €secretaque eius eruere atque aliis noscenda prodere. €Quando tam multa consequar, tam sparsa colligam, €tam occulta perspiciam? @8 [2Re]2mittat ergo senectus €et obiciat annos inter uana studia consumptos. Tanto €magis urgeamus et damna aetatis male exemptae €labor sarciat; nox ad diem accedat, occupationes €recidantur, patrimonii longe a domino iacentis €cura soluatur, sibi totus animus uacet et ad con-€templationem sui saltem in ipso fine respiciat. @1 Faciet ac sibi instabit et cotidie breuitatem tem-€poris metietur. Quicquid amissum est, id diligenti €usu praesentis uitae recolliget; fidelissimus est ad €honesta ex paenitentia transitus. Libet igitur mihi €exclamare illum poetae incliti uersum: €@@@@'Tollimus ingentes animos et maxima paruo €@@@@Tempore molimur'? €@@Hoc dicerem, si puer iuuenisque molirer,_nullum €enim non tam magnis rebus tempus angustum est_; €nunc uero ad rem seriam, grauem, immensam post €meridianas horas accessimus. @8 Faciamus quod in €itinere fieri solet: qui tardius exierunt, uelocitate €pensant moram. Festinemus et opus nescio an supe-€rabile, magnum certe, sine aetatis excusatione €tractemus. Crescit animus, quotiens coepti magni-€tudinem [2at]2tendit et cogitat quantum proposito, non €quantum sibi supersit. @@Consumpsere se quidam, dum acta regum exter-€norum componunt quaeque passi inuicem ausique €sunt populi. Quanto satius est sua mala extinguere €quam aliena posteris tradere? Quanto potius deorum €opera celebrare quam Philippi aut Alexandri latro-€cinia ceterorumque qui exitio gentium clari non €minores fuere pestes mortalium quam inundatio qua €planum omne perfusum est, quam conflagratio qua @1 €magna pars animantium exaruit? @8 Quemadmodum €Hannibal Alpes superiecerit scribunt; quemad-€modum confirmatum Hispaniae cladibus bellum €Italiae inopinatus intulerit fractisque rebus, etiam €post Carthaginem pertinax, reges pererrauerit contra €Romanos ducem promittens, exercitum petens; €quemadmodum non desierit omnibus angulis bellum €senex quaerere; adeo sine patria pati poterat, sine €hoste non poterat. @8 Quanto satius est quid facien-€dum sit quam quid factum quaerere, ac docere eos €qui sua permisere fortunae nihil stabile ab illa datum €esse, eius omnia aura fluere mobilius! Nescit enim €quiescere; gaudet laetis tristia substituere, utique €miscere. Itaque secundis nemo confidat, aduersis €nemo deficiat: alternae sunt uices rerum. @8 Quid €exultas? ista quibus eueheris in summum nescis €ubi te relictura sint; habebunt suum, non tuum €finem. Quid iaces? Ad imum delatus es, nunc locus €est resurgendi. In melius aduersa, in deterius optata €flectuntur. @8 Ita concipienda est animo uarietas €non priuatarum tantum domuum, quas leuis casus €impellit, sed publicarum: regna ex infimo coorta @1 €supra imperantes constiterunt, uetera imperia in €ipso flore ceciderunt. Iniri non potest numerus €quam multa ab aliis fracta sint. Nunc cum maxime €deus extruit alia, alia submittit, nec molliter ponit, €sed ex fastigio suo nullas habitura reliquias iactat. þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ³¯ðòÿ˜ŠMagna ista, quia parui sumus, credimus; multis €rebus non ex natura sua sed ex humilitate nostra €magnitudo est. €@@Quid praecipuum in rebus humanis est? Non €classibus maria complesse nec in Rubri maris litore €signa fixisse nec, deficiente ad iniurias terra, errasse €in oceano ignota quaerentem, sed animo omne uidisse €et, qua maior nulla uictoria est, uitia domuisse. €Innumerabiles sunt qui populos, qui urbes habuerunt €in potestate; paucissimi qui se._ @8 Quid est prae-€cipuum? Erigere animum supra minas et promissa €fortunae; nihil dignum putare quod speres. Quid €enim habet quod concupiscas? qui a diuinorum €conuersatione quotiens ad humana recideris, non €aliter caligabis quam quorum oculi in densam umbram €ex claro sole redierunt._ @8 Quid est praecipuum? €Posse laeto animo aduersa tolerare; quicquid acci-€derit, sic ferre, quasi tibi uolueris accidere. Debuisses €enim uelle, si scisses omnia ex decreto dei fieri: @1 €flere, queri et gemere desciscere est._ @8 Quid €est praecipuum? Animus contra calamitates fortis €et contumax, luxuriae non auersus tantum sed €infestus, nec auidus periculi nec fugax, qui sciat €fortunam non expectare sed facere et aduersus €utramque intrepidus inconfususque prodire, nec €illius tumultu nec huius fulgore percussus._ @8 Quid €est praecipuum? Non admittere in animo mala €consilia, puras ad caelum manus tollere, nullum €bonum petere quod, ut ad te transeat, aliquis dare €debet aliquis amittere, optare, quod sine aduersario €optatur, bonam mentem; cetera magno aestimata €mortalibus, etiamsi quis domum casus attulerit, €sic intueri quasi exitura qua uenerint._ @8 Quid €est praecipuum? Altos supra fortuita spiritus tollere, €hominis meminisse, ut, siue felix eris, scias hoc non €futurum diu, siue infelix, scias hoc te non esse, €si non putes._ @8 Quid est praecipuum? In primis €labris animam habere; haec res efficit non e iure €Quiritium liberum sed e iure naturae. Liber est €autem qui seruitutem suam effugit; haec est assidua €et ineluctabilis et per diem ac noctem aequaliter @1 €premens, sine interuallo, sine commeatu. @8 Sibi €seruire grauissima est seruitus. Quam discutere €facile est, si desieris multa te poscere, si desieris €tibi referre mercedem, si ante oculos et naturam €tuam posueris et aetatem, licet prima sit, ac tibi €ipse dixeris: 'Quid insanio? quid anhelo? quid €sudo? quid terram, quid forum uerso? Nec multo €opus est, nec diu.' @8 Ad hoc proderit nobis inspicere €rerum naturam. Primo discedemus a sordidis. Deinde €animum ipsum, quo sano magnoque opus est, sedu-€cemus a corpore. Deinde in occultis exercitata €subtilitas non erit in aperta deterior; nihil est €autem apertius his salutaribus quae contra nequi-€tiam nostram furoremque discuntur, quae damnamus €nec ponimus. ¡@@Quaeramus ergo de terr[2estr]2ibus aquis et €inuestigemus qua ratione fiant, siue, ut ait Ouidius, €@@@@Fons erat illimis nitidis argenteus undis; €siue, ut ait Vergilius, €@@@@Unde per ora nouem uasto cum murmure montis €@@@@It mare praeruptum et pelago premit arua sonanti; €siue, ut apud te, Iunior carissime, inuenio, €@@@@Elius Siculis de fontibus exilit amnis; @1 €si qua ratio aquas subministrat, quomodo tot €flumina ingentia per diem noctemque decurrant; €quare alia hibernis aquis intumescant, alia in defectu €ceterorum amnium crescant. @8 Nilum interim sepo-€nemus a turba, propriae naturae ac singularis, et €illi suum diem dabimus. Nunc uulgares aquas per-€sequamur, tam frigidas quam calentes. In quibus €calentibus quaerendum erit utrum calidae nascantur €an fiant. De ceteris quoque disseremus, quas insignes €aut sapor aut aliqua reddit utilitas. Quaedam enim €oculos, quaedam neruos iuuant; quaedam inuete-€rata et desperata a medicis uitia percurant; quaedam €medentur ulceribus; quaedam interiora potu fouent €et pulmonis ac uiscerum querelas leuant; quaedam €supprimunt sanguinem. Tam uarius singulis usus €quam gustus est.  @@Aut stant omnes aquae, aut eunt, aut colli-€guntur, aut uarias habent uenas. Aliae dulces sunt, €aliae uarie asperae. Quippe interueniunt salsae €amaraeque aut medicatae, ex quibus sulphuratas €dicimus, ferratas, aluminosas; indicat uim sapor. Habent praeterea multa discrimina, primum tactus: €frigidae calidaeque sunt; deinde ponderis: leues €et graues sunt; deinde coloris: purae sunt, turbidae, @1 €caeruleae, lu[2r]2idae; deinde salubritatis: sunt enim €utiles, sunt mortiferae, sunt quae cogantur in lapidem; €quaedam tenues, quaedam pingues; quaedam alunt, €quaedam sine ulla bibentis ope transeunt; quaedam €haustae fecunditatem afferunt.  @@Vt stet aqua aut fluat, loci positio efficit: €in deuexo fluit, in plano et supino continetur et €stagnat. Aliquando in aduersum spiritu impellitur; €tunc cogitur, non fluit. Colligitur ex imbribus. Ex €suo fonte natiua est. Nihil tamen prohibet eodem €loco aquam colligi et nasci. Quod in Fucino uidemus, €in quem montes circumiecti quicquid fudit pluuia €deriuant, sed et magnae in ipso latentesque uenae €sunt; itaque, etiam cum hiberni defluxere torrentes, €faciem suam seruat.  @@Primum ergo quaeramus quomodo ad conti-€nuandos fluminum cursus terra sufficiat, unde €tantum aquarum exeat. Miramur quod accessionem €fluminum maria non sentiant; aeque mirandum est €quod detrimentum exeuntium terra non sentit. Quid €est quod illam aut sic impleuerit ut praebere tantum €ex recondito possit, aut subinde sic suppleat? Quam-€cumque rationem reddiderimus de flumine, eadem €erit riuorum ac fontium. @1  @@Quidam iudicant terram quicquid aquarum €emisit rursus accipere, et ob hoc maria non crescere €quia quod in fluxit non in suum uertunt sed protinus €reddunt. Occulto enim itinere subit terras, et palam €uenit, secreto reuertitur. Colaturque in transitu €mare, quod per multiplices terrarum anfractus €uerberatum amaritudinem ponit et prauitatem: €in tanta soli uarietate saporem exuit et in sinceram €aquam transit.  @@Quidam existimant, quicquid ex imbribus €terra conc[2e]2pit, id illam rursus emittere, et hoc €argumenti loco ponunt quod paucissima flumina €in his sunt locis quibus rarus est imber. @8 Ideo €siccas aiunt Aethiopiae solitudines esse paucosque €inueniri in interiore Africa fontes, quia feruida natura €caeli sit et paene semper aestiua; squalidae itaque €sine arbore, sine cultore harenae iacent raris imbribus €sparsae, quos statim combibunt. At contra constat €Germaniam Galliamque et proxime ab illis Italiam €abundare riuis et fluminibus, quia caelo umido utun-€tur et ne aestas quidem imbribus caret.  @@Aduersus hoc multa posse dici uides. €Primum ego tibi uinearum diligens fossor affirmo @1 €nullam pluuiam esse tam magnam quae terram €ultra decem in altitudinem pedes madefaciat: €omnis umor intra primam crustam consumitur nec €in inferiora descendit. @8 Quomodo ergo imber €suggerere potest amnibus uires, qui summam €humum tinguit? Pars maior eius per fluminum €alueos in mare aufertur; exiguum est quod sorbeat €terra. Nec id seruat. Aut enim arida est et absumit €in se quicquid infusum est, aut satiata, si quid supra €desiderium cecidit, excludit, et ideo primis imbribus €non augentur amnes quia totos in se terra sitiens €trahit. @8 Quid quod quaedam flumina erumpunt €saxis et montibus? His quid conferent pluuiae, €quae per nudas rupes deferuntur nec habent terram €cui insidant? Adice quod siccissimis locis putei €in altum acti ultra ducentorum aut trecentorum €pedum spatium inueniunt aquarum uberes uenas €in ea altitudine in quam pluuia non penetrat, ut €scias illic non caelestem esse nec collecticium umorem €sed, quod dici solet, uiuam aquam. @8 Illo quoque €argumento haec opinio refellitur quod quidam fontes €in summo montis cacumine redundant; apparet €illos sursum agi aut ibi concipi, cum omnis pluuialis €aqua decurrat. @1  @@Quidam existimant, quemadmodum in exte-€riore parte terrarum uastae paludes iacent magnique €et nauigabiles lacus, quemadmodum ingenti spatio €maria porrecta sunt infusa uallibus, sic interiora €terrarum abundare aquis dulcibus nec minus illas €late stagnare quam apud nos oceanum et sinus eius, €immo eo latius quia plus terra in altum patet. Ergo þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨ˆˆˆex illa profunda copia isti amnes egeruntur. Quos €quid miraris si terra detractos non sentit, cum €adiectos maria non sentiant?  @@Quibusdam haec placet causa: aiunt habere €terram intra se recessus cauos et multum spiritus. €Qui necessario frigescit umbra graui pressus; deinde €piger et immotus in aquam, cum se desiit ferre, €conuertitur; quemadmodum supra nos mutatio €aeris imbrem facit, ita infra terras flumen aut €riuum. @8 Supra nos non potest stare segnis diu et €grauis,_aliquando enim sole tenuatur, aliquando €uentis expanditur, itaque interualla magna im-€bribus sunt_; sub terra uero, quicquid est quod €illum in aquam conuertat, idem semper est, um-€bra perpetua, frigus aeternum, inexercitata den-€sitas; semper ergo praebebit fonti aut flumini cau-€sas. @8 Placet nobis terram esse mutabilem. Haec €quoque quicquid efflauit, quia non libero aere con- @1 €cipitur, crassescit protinus et in umorem conuerti-€tur. Habes primam aquarum sub terra nascentium €causam.  @@Adicias etiam licet quod fiunt omnia ex €omnibus, ex aqua aer, ex aere aqua, ignis ex aere, €ex igne aer; quare ergo non ex terra fiat aqua? €quae si in alia mutabilis, est etiam in aquam. Immo €maxime in hanc; utraque enim cognata res est, €utraque grauis, utraque densa, utraque in extremum €mundi compulsa. Ex aqua terra fit; cur non aqua €fiat e terra? @8 _At magna flumina sunt_. Cum €uideris quanta sint, rursus ex quanto prodeant €adspice. Miraris, cum labantur assidue, quaedam €uero concitata rapiantur, quod praesto sit illis aqua €semper noua. Quid si mireris quod, cum uenti totum €aera impellant, non deficit spiritus, sed per dies €noctesque aequaliter fluit? Nec, ut flumina, certo €alueo fertur, sed per uastum caeli spatium lato €impetu uadit. Quid si ullam undam superesse €mireris quae superueniat tot fluctibus fractis? Nihil deficit quod in se redit. Omnium elementorum €alterni recursus sunt; quicquid alteri perit, in alterum €transit; et natura partes suas uelut in ponderibus €constitutas examinat, ne portionum aequitate tur- @1 €bata mundus praeponderet. @8 Omnia in omnibus €sunt. Non tantum aer in ignem trans[2it]2, sed numquam €sine igne est; detrahe illi calorem, rigescet, stabit, €durabitur; transit aer in umorem, sed [2est]2 nihilo-€minus non sine umore; et aera et aquam facit €terra, sed non magis umquam sine aqua est quam €sine aere. Et ideo facilior est inuicem transitus, €quia illis in quae transeundum est iam mixta sunt. Habet ergo terra umorem; hunc exprimit. Habet €aera; hunc umbra hiberni frigoris densat, ut faciat €umorem. Ipsa quoque mutabilis est in umorem; €natura sua utitur.  @@_Quid ergo? inquit, si perpetuae sunt causae €quibus flumina oriuntur ac fontes, quare aliquando €siccantur, aliquando quibus non fuerunt locis exeunt? €_Saepe motu terrarum itinera turbantur et ruina €interscindit cursum aquis, quae retentae nouos €exitus quaerunt et aliquo impetum faciunt aut €ipsius quassatione terrae aliunde alio transferuntur. Apud nos solet euenire ut amisso canali suo €flumina primum refundantur, deinde quia perdide-€runt uiam faciant. Hoc ait accidisse Theophrastus €in Coryco monte, in quo post terrarum tremorem €noua uis fontium emersit. @8 Sicut alias quoque @1 €causas interuenire opinatur, quae aliter [2e]2uocent aquas €aut cursu suo deiciant et auertant. Fuit aliquando €aquarum inops Haemus sed, cum Gallorum gens a €Cassandro obsessa in illum se contulisset et siluas €cecidisset, ingens aquarum copia apparuit, quas uide-€licet in alimentum suum nemora ducebant. Quibus €e[2u]2ersis umor qui desiit in arbusta consumi super-€fusus est. @8 Idem ait et circa Magnesiam accidisse. €Sed, pace Theophrasti dixisse liceat, non est hoc €simile ueri, quia fere aquosissima sunt quaecumque €umbrosissima. Quod non eueniret, si aquas arbusta €siccarent, quibus alimentum ex proximo est; flu-€minum uero uis ex intimo manat ultraque concipitur €quam radicibus euagari licet. Deinde succisae arbores €plus umoris desiderant; non enim tantum id quo €uiuant, sed quo crescant trahunt. @8 Idem ait circa €Arcadiam, quae urbs in Creta insula fuit, fontes et €riuos substitisse, quia desierit coli terra diruta urbe; €postea uero quam cultores [2re]2ceperit, aquas quoque €recepisse. Causam siccitatis hanc ponit quod obdu-€ruerit constricta tellus nec potuerit imbres inagitata €transmittere. Quomodo ergo plurimos uidemus in @1 €locis desertissimis fontes? @8 Plura denique inuenimus €quae propter aquas coli coeperunt quam quae aquas €habere coeperint, quia colebantur. Non esse enim €pluuialem hanc quae uastissima flumina a fonte €statim magnis apta nauigiis defert, ex hoc intellegas €licet quod per hiemem aestatemque par est a capite €deiectus. Pluuia potest facere torrentem, non potest €amnem aequali inter ripas suas tenore labentem; €quem non faciunt imbres, sed incitant.  @@Paulo repetamus hoc altius, si uidetur, et €scies te non habere quod quaeras, cum ad ueram €[2a]2mnium originem accesseris. Flumen nempe facit €copia cursusque aquae perennis. Ergo quaeris a me €quomodo aqua fiat; interrogabo inuicem quomodo €aer fiat aut terra. @@Sed si in rerum natura elementa sunt quattuor, €non potes interrogare unde aqua sit; quarta enim €pars naturae est. Quid ergo miraris, si rerum naturae €tam magna portio potest aliquid ex se semper effun-€dere? @8 Quomodo aer, et ipse quarta pars mundi, €uentos et auras mouet, sic aqua riuos et flumina; €si uentus est fluens aer, et flumen est fluens aqua. @1 €Satis et multum illi uirium dedi, cum dixi 'elemen-€tum est'. Intellegis quod ab illo proficiscitur non €posse deficere.  @@Adiciam, ut Thales ait, 'ualentissimum €elementum est'. Hoc fuisse primum putat, ex hoc €surrexisse omnia. Sed nos quoque aut in eadem €sententia, aut in [2uicina]2 eius sumus. Dicimus enim €ignem esse qui occupet mundum et in se cuncta €conuertat; hunc euanidum languentemque considere €et nihil relinqui aliud in rerum natura igne restincto €quam umorem; in hoc futuri mundi spem latere. Ita ignis exitus mundi est, umor primordium. €Miraris ex hoc posse amnes semper exire qui pro €omnibus fuit et ex quo sunt omnia? Hic umor in €diductione rerum ad quartas redactus est, sic positus €ut sufficere fluminibus edendis, ut riuis, ut fontibus €posset.  @@Quae sequitur Thaletis inepta sententia €est. Ait enim terrarum orbem aqua sustineri et uehi €more nauigii mobilitateque eius fluctuare tunc cum €dicitur tremere; non est ergo mirum si abundat €umor ad flumina profundenda, cum in umore sit €totus. @8 Hanc ueterem et rudem sententiam explode. €Nec est quod credas in hunc orbem aquam subire @1 €per rimas et facere sentinam. Aegyptii quattuor €elementa fecerunt, deinde ex singulis bina. Aera €marem iudicant qua uentus est, feminam qua nebu-€losus et iners; aquam uirilem uocant mare, muliebrem €omnem aliam; ignem uocant masculum qua ardet €flamma, et feminam qua lucet innoxius tactu; €terram fortiorem marem uocant, saxa cautesque, €feminae nomen assignant huic tractabili et cultae. Mare unum est, ab initio scilicet ita constitutum; €habet suas uenas, quibus impletur atque aestuat. €Quomodo maris, sic et huius aquae mitioris uasta €in occulto ui[2s]2 est, quam nullius fluminis cursus €exhauriet. Abdita est uirium ratio; tantum ex illa €quantum semper fluere [2pos]2sit emittitur.  @@Quaedam ex istis sunt quibus assentire €possumus. Sed hoc amplius censeo. Placet natura €regi terram, et quidem ad nostrorum corporum €exemplar, in quibus et uenae sunt et arteriae, illae €sanguinis, hae spiritus receptacula. In terra quoque €sunt alia itinera per quae aqua, alia per quae spiritus €currit; adeoque ad similitudinem ill[2a]2 humanorum €corporum natura formauit ut maiores quoque nostri @1 €aquarum appellauerint uenas. @8 Sed, quemadmodum €in nobis non tantum sanguis est sed multa genera €umoris, alia necessarii, alia corrupti ac paulo pin-€guioris,_in capite cerebrum, in ossibus medullae, €muci saliuaeque et lacrimae et quiddam additum €articulis per quod citius flectantur ex lubrico,_ €sic in terra quoque sunt umoris genera complura, €quaedam quae mature dur[2a]2ntur, @8 _hinc est omnis þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨“‚metallorum [2honos]2, ex quibus petit aurum argentum-€que auaritia_, et quae in lapidem ex liquore uer-€tuntur; in quaedam uero terra umorque putrescunt, €sicut bitumen et cetera huic similia. Haec est causa €aquarum secundum legem naturae uoluntatemque €nascentium. @8 Ceterum, ut in nostris corporibus, ita €in illa saepe umores uitia concipiunt: aut ictus aut €quassatio aliqua aut loci senium aut frigus aut aestus €corrupere naturam, et sulphuratio contraxit umorem, €qui modo diuturnus est, modo breuis. @8 Ergo, ut €in corporibus nostris sanguis, cum percussa uena €est, tam diu manat donec omnis effluxit aut donec €uenae scissura subsedit atque iter clusit, vel aliqua €alia causa retro dedit sanguinem, ita in terra solutis @1 €ac patefactis uenis riuus aut flumen effunditur. @8 Inter-€est quanta aperta sit uena. Quae modo consumpta €aqua deficit; modo excaecatur aliquo impedimento; €modo coit uelut in cicatricem comprimitque quam €perfecerat uiam; modo illa uis terrae, quam esse €mutabilem diximus, desinit posse alimenta in umorem €conuertere. @8 Aliquando autem exhausta replentur, €modo per se uiribus recollectis, modo aliunde trans-€latis. Saepe enim inania apposita plenis umorem €in se auocauerunt; saepe terra, si facilis est in tabem, €ipsa soluitur et umescit; [2saepe]2 idem euenit sub €terra quod in nubibus, ut spissetur [2aer]2 grauiorque €quam ut manere in natura sua possit gignat umorem; €saepe colligitur roris modo tenuis et dispersus €liquor, qui ex multis in unum locis confluit,_su-€dorem aquileges uocant, quia guttae quaedam uel €pressura loci eliduntur vel aestu euocantur; @8 haec €tenuis unda uix fonti sufficit_; et ex magnis €cau[2e]2is magnisque conceptibus excidunt amnes, non-€numquam leuiter emissi, si aqua pondere suo se €tantum detulit, nonnumquam uehementer et cum €sono, si illam spiritus intermixtus eiecit. @1  @@Sed quare quidam fontes senis horis pleni €senisque sicci sunt? Superuacuum est nominare €singula flumina quae certis mensibus magna certis €angusta sunt et occasionem singulis quaerere, cum €possim eandem causam omnibus reddere. @8 Quemad-€modum quartana ad horam uenit, quemadmodum €ad tempus podagra respondet, quemadmodum pur-€gatio, si nihil obstitit, statum diem seruat, quemad-€modum praesto est ad mensem suum partus, sic €aquae interualla habent quibus se retrahant et €quibus reddan[2tur]2. Quaedam autem interualla minora €sunt et ideo notabilia, quaedam maiora nec minus €certa. @8 E[2c]2quid hic mirum est, cum uideas ordi-€nem rerum et naturam per constituta procedere? €Hiems numquam aberrauit, aestas suo tempore €incaluit, autumni uerisque, unde solet, facta muta-€tio est; tam solstitium quam aequinoctium suos dies €rettulit. @@Sunt et sub terra minus nota nobis iura naturae, €sed non minus certa. Crede infra quicquid uides supra. €Sunt et illic specus uasti ingentesque recessus ac €spatia suspensis hinc et inde montibus laxa; sunt €abrupti in infinitum hiatus, qui saepe illapsas urbes €receperunt et ingentem ruinam in alto condiderunt. @1 _haec spiritu plena sunt, nihil enim usquam inane €est_et stagna obsessa tenebris et l[2a]2c[2u]2s ampl[2i]2. €@@Animalia quoque illis innascuntur, sed tarda et €informia ut in aere caeco pinguique concepta et aquis €torpentibus situ; pleraque ex his caeca ut talpae et €subterranei mures, quibus deest lumen, quia super-€uacuum est. Inde, ut Theophrastus affirmat, pisces €quibusdam locis eruuntur.  @@Multa hoc loco tibi in mentem ueniunt €quae urbane, ut in re incredibili fabulae, dicas: €'Non cum retibus aliquem nec cum hamis, sed cum €dolabra ire piscatum! Expecto ut aliquis in mari €ue[2n]2etur.' Quid est autem quare non pisces in terram €transeant, si nos maria transimus, permutabimus €sedes? @8 Hoc miraris accidere; quanto incredibi-€liora sunt opera luxuriae, quotiens naturam aut €mentitur aut uincit? In cubili natant pisces et sub €ipsa mensa capitur qui statim transferatur in mensam. €Parum uidetur recens mullus, nisi qui in conuiuae €manu moritur. Vitreis ollis inclusi afferuntur et €obseruatur morientium color, quem in multas muta-€tiones mors luctante spiritu uertit. Alios necant in @1 €garo et condiunt uiuos. @8 Hi sunt qui fabulas putant €piscem uiuere posse sub terra, et effodi, non capi. €Quam incredibile illis uideretur, si audirent natare €in garo piscem nec cenae causa occidi [2sed]2 super €cenam, cum multum in deliciis fuit et oculos ante €quam gulam pauit!  @@Permitte mihi quaestione seposita casti-€gare luxuriam._Nihil est, inquis, mullo expirante €illis formosius; ipsa colluctatione animae [2de]2ficientis €rubor primum, deinde pallor suffunditur, [2s]2quamaeque €uariantur et [2in]2 incertas facies inter uitam ac €mortem coloris est uagatio. Longa somniculosae €inertisque luxuriae neglegentia quam sero expre[2s]2s[2a]2 €sero circumscribi se et fraudari tanto bono sensit! €Hoc adhuc tam pulchro spectaculo piscatores frue-€bantur. @8 'Quo coctum piscem? quo exanimem? €In ipso ferculo expiret'. Mirabamur tantum illis €inesse fastidium ut nollent attingere nisi eodem die €captum, qui, ut aiunt, saperet ipsum mare; ideo €cursu aduehebatur, ideo gerulis cum anhelitu et @1 €clamore properantibus dabatur uia. @8 Quo peruenere €deliciae? Iam pro putrido his est piscis occisus. €'Hodie eductus est'._'Nescio de re magna tibi €credere; ips[2i]2 oportet me credere. Huc afferatur; €coram me animam agat.' Ad hunc fastum peruenit €uenter delicatorum ut gustare non possint, nisi €quem in ipso conuiuio natantem palpitantemque €uiderunt. Tantum ad sollertiam luxuriae [2superbientis]2 €accedit, tantoque subtilius cotidie et elegantius €aliquid excogitat furor usitata contemnens! @8 Illa €audiebamus: 'Nihil est melius saxatili mullo'. At €nunc audimus: 'Nihil est moriente formosius. Da €mihi in manus uitreum, in quo exultet trepidet'. €Vbi multum diuque laudatus est, ex illo perlucido €uiuario extrahitur. @8 Tunc, ut quisque peritior est, €monstrat: 'Vide quomodo exarserit rubor omni €acrior minio! Vide quas per latera uenas agat! €Ecce sanguineum putes uentrem! Quam lucidum €quiddam caeruleumque sub ipso tempore effulsit! €Iam porrigitur et pallet et in unum colorem com-€ponitur'. @8 Ex his nemo morienti amico assidet; €nemo uidere mortem patris sui sustinet, quam @1 €optauit. Quotusquisque funus domesticum ad rogum €prosequitur? Fratrum propinquorumque extrema €hora deseritur; ad mortem mulli concurritur. €'Nihil est enim illa formosius.' @8 Non tempero mihi €quin utar interdum temerarie uerbis et proprietatis €modum excedam. Non sunt ad popinam dentibus €et uentre et ore contenti; oculis quoque gulosi sunt.  @@Sed ut ad propositum reuertar, accipe €argumentum, magnam uim aquarum in subter-€raneis occuli fertilem foedorum situ piscium; si €quando erupit, effert secum immensam animalium €turbam, horridam aspici et turpem ac noxiam €gustu. @8 Certe cum in Caria circa Idymum urbem €talis exiluisset unda, perierunt quicumque illos €ederant pisces quos ignoto ante eam diem caelo €nouus amnis ostendit. Nec id mirum. Erant enim €pinguia et differta, ut ex longo otio, corpora, ceterum €inexercitata et tenebris saginata et lucis expertia, €ex qua salubritas ducitur. @8 Nasci autem posse €pisces in illo terrarum profundo sit indicium quod €anguillae latebrosis locis nascuntur, grauis et ipsae €cibus ob ignauiam, utique si altitudo illas luti penitus €abscondit. @8 Habet ergo non tantum uenas aquarum €terra, ex quibus conriuatis flumina effici possint, @1 €sed amnes magnitudinis uastae, quorum aliis €semper in occulto cursus est, donec aliquo sinu €terrae deuorentur; alii sub aliquo lacu emergunt. €[2N]2am quis ignorat esse quaedam stagna sine fundo? €Quorsus hoc pertinet? Vt appareat hanc aquam €magnis amnibus aeternam esse materiam, cuius €non tanguntur extrema, sicut fluminum fontes.  @@At quare aquis sapor uarius? Propter €quattuor causas. Ex solo prima est per quod fertur; €secunda ex eodem, si mu[2t]2atione eius nascitur; €tertia ex spiritu qui in aquam transfiguratus est; €quarta ex uitio quod saepe concipiunt corruptae per €iniuriam. @8 Hae causae saporem dant aquis uarium, þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨”’‚hae medicatam potentiam, hae grauem spiritum €odoremque pestiferum grauitatemque, [2hae]2 aut €calorem aut nimium rigorem. Interest utrum loca €sulphure an nitro an bitumine plena transierint; €hac ratione corruptae cum uitae periculo bibuntur. Illinc illud de quo Ouidius ait. @1 €@@@@Flumen habent Cicones quod potum saxea reddit €@@@@Viscera, quod tactis inducit marmora rebus; €medicatum est et eius naturae habet limum ut corpora €adglutinet et obduret. Quemadmodum Puteolanus €puluis, si aquam attigit, saxum est, sic e contrario €haec aqua, si solidum tetigit, haeret et affigitur. Inde est quod res abiectae in eundem lacum lapi-€deae subinde extrahuntur. Quod in Italia quibusdam €in locis euenit: siue uirgam, siue frondem demerseris, €lapidem post paucos dies extrahis; circumfunditur €enim corpori limus adliniturque paulatim. Hoc minus €tibi uidebitur mirum, si notaueris Albulas et fere sul-€phuratam aquam circa canales suos riuosque durari. @@Aliquam harum habent causam illi lacus 'quos €quisquis faucibus hausit', ut idem poeta ait, €@@@@Aut furit aut patitur mirum grauitate soporem; €similem habent uim mero, sed uehementiorem. €Nam, quemadmodum ebrietas, donec exiccetur, €dementia est et nimia grauitate defertur in somnum, €sic huius aquae sulphurea uis habens quoddam acrius €ex aere noxio uirus mentem aut furore mouet aut €sopore opprimit. @8 Hoc habet mali €@@@@Lynceius amnis, €@@@@Quem quicumque parum moderato gutture traxit, €@@@@Haud aliter titubat quam si mera uina bibisset. @1  @@In quosdam specus qui despexere moriuntur; €tam uelox malum est ut transuolantes aues deiciat. €Talis est aer, talis locus ex quo letalis aqua d[2e]2stillat. €Quod si remissior fuit aeris et loci pestis, ipsa quoque €temperatior noxa nihil amplius quam temptat neruos €uelut ebrietate torpentes. @8 Nec miror si locus atque €aer aquas inficit similesque regionibus reddit per €quas et ex quibus ueniunt: pabuli sapor apparet €in lacte et uini uis existit in aceto. Nulla res est €quae non eius quo nascitur notas reddat.  @@Aliud est aquarum genus quod nobis €placet coepisse cum mundo. Siue ille aeternus est, €h[2ae]2c quoque [2aqua]2 fuit semper; siue initium aliquod €est illi, haec quoque cum toto disposita est. Quae €sit haec quaeris? Oceanus et quodcumque ex illo €mare terras interluit. Iudicant quidam flumina €quoque quorum inenarrabilis natura est cum ipso €mundo traxisse principia, ut Histrum, ut Nilum, €uastos amnes magisque insignes quam ut dici possit €eandem illis originem quam ceteris esse.  @@Haec est ergo aquarum, ut uidetur, @1 €diuisio: quaedam ex his posterioribus caelestes, €quas nubila excutiunt; ex terrenis aliae sunt, ut €ita dicam, supernatantes, quae in summa humo €repunt; aliae abditae, quarum reddita est ratio.  @@Quare quaedam aquae caleant, quaedam €etiam ferueant in tantum ut non possint esse usui, €nisi aut in aperto euanuerunt aut mixtura frigidae €intepuerunt, plures causae redduntur. Empedocles €existimat ignibus quos multis locis terra opertos €tegit aquam calescere, si subiecti sunt [2ei]2 solo per €quod aquis transcursus est. @8 Facere solemus dra-€cones et miliaria et complures formas in quibus aere €tenui fistulas struimus per decliue circumdatas, €ut saepe eundem ignem ambiens aqua per tantum €fluat spatii quantum efficiendo calori sat est; frigida €itaque intrat, effluit calida. @8 Idem sub terra Empe-€docles existimat fieri, quem non falli crede [2Baianis]2, €quibus balnearia sine igne calefiunt. Spiritus in illa €feruens loco aestua[2ri]2i infunditur; hic per tu[2b]2os €lapsus non aliter quam igne subdito parietes et uasa €balnei calefacit; omnis denique frigida transitu €mutatur in calidam nec trahit saporem e uapora[2r]2io, @1 €quia clausa praelabitur. @8 Quidam existimant per €loca sulphure plena uel nitro euntes aquas calorem €beneficio materiae per quam fluunt trahere. Quod €ipso odore gustuque testantur; reddunt enim quali-€tatem eius qua caluere materiae. Quod ne accidere €mireris, uiuae calci aquam infunde, feruebit.  @@Quaedam aquae mortiferae sunt nec odore €notabiles nec sapore. Circa Nonacri[2n]2 in Arcadia €Styx appellata ab incolis aduenas fallit, quia non €facie, non odore suspecta est, qualia sunt magnorum €artificum uenena quae deprehendi nisi morte non €possunt. Haec autem de qua paulo ante rettuli €aqua summa celeritate corrumpit, nec remedio €locus est, quia protinus hausta duratur nec aliter €quam gypsum sub umore constringitur et alligat €uiscera. @8 Est aeque noxia aqua in Thessalia circa €Tempe, quam et fera et pecus omne deuitat. Per €ferrum et aes exit, tanta uis illi est etiam dura mor-€dendi; ne arbusta quidem ulla alit, herbas necat. Quibusdam fluminibus uis inest mira; alia enim €sunt quae pota inficiunt greges ouium intraque €certum tempus quae fuere nigra, albam ferunt @1 €lanam, quae albae uenerant nigrae abeunt. Hoc €in Boeotia amnes duo efficiunt, quorum alteri ab €effectu Melas nomen est; uterque ex eodem lacu €exeunt diuersa facturi. @8 In Macedonia quoque, ut €ait Theophrastus, qui facere albas oues uolunt, [2ad €Haliacmonem]2 adducunt; quem ut diutius potauere, €non aliter quam infectae mutantur. At si illis lana €opus fuit pulla, paratus gratuitus infector est: ad €Peneion eundem gregem appellunt. Auctores bonos €habeo esse in Galatia flumen quod idem in omnibus €efficiat, esse in Cappadocia quo poto equis, nec ulli €praeterea animali, color mutetur et spargatur albo €cutis. @8 Quosdam lacus esse qui nandi imperitos €ferant notum est; erat in Sicilia, est adhuc in Syria €stagnum in quo natant lateres et mergi proiecta non €possunt, licet grauia sint. Huius rei palam causa est. €Quamcumque uis rem expende et contra aquam €statue, dummodo utriusque par sit modus; si aqua €grauior est, leuiorem rem quam ipsa est fert et tanto €supra se extollet quanto erit leuior; grauiora de-€scendent. At si aquae et eius rei quam contra pensabis €par pondus erit, nec pessum ibit nec extabit, sed €exaequabitur aquae et natabit quidem sed paene €mersa ac nulla eminens parte. @1 @@Hoc est cur quaedam tigna supra aquam paene €tota efferantur, quaedam ad medium submissa €sint, quaedam ad aequilibrium aquae descendant. €Namque, cum utriusque pondus par est, neutra res €alteri cedit; grauiora descendunt; leuiora gestantur. €Graue autem et leue est, non aestimatione nostra, €sed comparatione eius quo uehi debet. @8 Itaque, €ubi aqua grauior est hominis corpore aut sax[2o]2, non €sinit id quo non uincitur mergi; sic euenit ut in €quibusdam stagnis ne lapides quidem pessum eant. €De solidis et duris loquor. Sunt enim multi pumi-€cosi et leues, ex quibus quae constant insulae in €[2Ly]2dia natant; Theophrastus est auctor. @8 Ipse ad €Cutil[2i]2as natantem insulam [2uidi]2, et alia in Vadi-€[2mon]2is lacu uehitur,_lacus in Sta[2tonien]2si est_. €Cutil[2i]2arum insula et arbores habet et herbas nutrit; €tamen aqua sustinetur et in hanc atque illam partem €non uento tantum sed aura compellitur, nec umquam €illi per diem ac noctem uno loco statio est; adeo €mouetur leui flatu. @8 Huic duplex causa est: aquae €grauitas medicatae et ob hoc ponderosae, et ipsius €insulae materia uectabilis, quae non est corporis €solidi, quamuis arbores alat. Fortasse enim leues @1 €truncos frondesque in lacu sparsas pinguis umor €apprehendit ac uinxit. @8 Itaque, etiam si qua in €illa saxa sunt, inuenies exesa et fistulosa, qualia €sunt quae duratus umor efficit, utique circa medica-€torum fontium riuos, ubi purgamenta aquarum co-€[2a]2luerunt et spuma solidatur. Necessario leue est quod €ex uentoso inanique concretum est. @8 Quorundam €causa non potest reddi: quare aqua Nilotica fecun-€diores feminas faciat, adeo ut quarundam uiscera €longa sterilitate praeclusa ad conceptum relaxauerit; €quare quaedam in Lycia aquae conceptum feminarum €custodiant, quas solent petere quibus parum tenax €uulua est,_quod ad me attinet, pono ista inter €temere uulgata_. Creditum est quasdam aquas €scabiem afferre corporibus, quasdam uit[2i]2liginem et €foedam ex albo uarietatem, siue infusa, siue pota €sit; quod uitium dicunt habere aquam ex rore €collectam. @8 þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨™˜ŒQuis non grauissimas esse aquas credat €quae in crystallum coeunt? Contra autem est. €Tenuissimis enim hoc euenit, quas frigus ob ipsam €tenuitatem facillime gelat. Unde autem fiat eius-€modi lapis, apud Graecos ex ipso nomine apparet; €$KRU/STALLON& enim appellant aeque hunc perlucidum €lapidem quam illam glaciem ex qua fieri lapis creditur. €Aqua enim caelestis minimum in se terreni habens, €cum induruit, longioris frigoris pertinacia spissatur @1 €magis ac magis, donec omni aere excluso in se tota €compressa est, et umor qui fuerat lapis effectus est.  @@Aestate quaedam flumina augentur, ut €Nilus, cuius alias ratio reddetur. Theophrastus est €auctor in Ponto quoque quosdam amnes crescere €tempore aestiuo. Quattuor esse iudicant causas: €aut quia tunc maxime in umorem mutabilis terra €sit; aut quia maiores in remoto imbres sint, quorum €aqua per secretos cuniculos reddita tacite suffun-€ditur; @8 tertia, si crebrioribus uentis ostium caeditur €et reuerberatus fluctu amnis resistit,_qui crescere €uidetur, quia non effunditur_; quarta siderum €ratio est. Haec enim quibusdam mensibus magis €urgent et exhauriunt flumina. Cum longius reces-€serunt, minus consumunt atque trahunt; ita, quod €impendio solebat, id incremento accidit. @8 Quaedam €flumina palam in aliquem specum decidunt et sic €ex oculis auferuntur. Quaedam consumuntur pau-€latim et intercidunt; eadem ex interuallo reuertuntur €recipiuntque et nomen et cursum. Causa manifesta €est: sub terra ua[2cat]2 locus; omnis autem natura €umor ad inferius et ad inane defertur. Illo itaque €recepta flumina cursus egere secreto, sed, cum €primum aliquid solidi quod obstaret occurrit, €perrupta parte quae minus ad exitum repugnauit, €repetiere cursum suum. @1 @@@@Sic, ubi terreno Lycus est potatus hiatu, €@@@@Existit procul hinc alioque renascitur ore. €@@@@Sic modo combibitur, tacito modo gurgite lapsus €@@@@Redditur Argolicis ingens Erasinus in undis. €Idem et in Oriente Tigris facit; absorbetur et desi-€deratus diu tandem longe remoto loco, non tamen €dubius an idem sit, emergit. @@Quidam fontes certo tempore purgamenta eiectant, €ut Arethusa in Sicilia quinta quaque aestate per €Olympia. Inde opinio est Alpheon ex Achaia eo usque €penetrare et agere sub mari cursum nec ante quam €in Syracusano litore emergere, ideoque his diebus €quibus Olympia sunt uictimarum stercus secundo €traditum flumini illic redundare. @8 Hoc et a te credi-€tum est, ut in prima parte [2dixi]2, Lucili carissime, €et a Vergilio, qui alloquitur Arethusam: €@@@@Sic tibi, cum fluctus subter labere Sicanos, €@@@@Doris amara suas non intermisceat undas. €Est in Chersoneso Rhodiorum fons qui post magnum €interuallum temporis foeda quaedam turbidus ex €intimo fundat, donec liberatus eliquatusque est. Hoc quibusdam locis fontes faciunt, ut non tantum €lutum sed folia testasque et quicquid putre iacuit €expellant. Vbique autem facit mare, cui haec natura @1 €est ut omne immundum stercorosumque litoribus €impingat. Quaedam uero partes maris certis tempo-€ribus hoc faciunt, ut circa Messenen et Mylas fim[2o]2 €quiddam simile turbulenta [2aequinoctii]2 [2uice]2 mare €profert feruetque et aestuat non sine colore foedo, €unde illic stabulare Solis boues fabula est. @8 Sed €difficilis ratio est quorundam, utique ubi tempus €eius rei de qua quaeritur [2non]2 inobseruatum sed €incertum est; itaque proxima quidem inueniri €et uicina non potest causa. Ceterum publica est €illa: omnis aquarum stantium clausarumque natura €se purgat. Nam in his quibus cursus est non possunt €uitia consistere, quae secunda uis defert et exportat; €illae quae non emittunt quicquid insedit magis €minusue aestuant. Mare uero cadauera stramen-€taque et naufragorum reliqua similia ex intimo trahit, €nec tantum tempestate fluctuque sed tranquillum €quoque placidumque purgatur.  @@Sed monet me locus ut quaeram, cum €fatalis dies diluuii uenerit, quemadmodum magna €pars terrarum undis obruatur; utrum oceani uiribus €fiat et externum in nos pelagus exurgat, an crebri €sine intermissione imbres et elisa aestate hiems per-€tinax immensam uim aquarum ruptis nubibus deiciat, @1 €an flumina tellus largius fundat aperiatque fontes €nouos, an non sit una tanto malo causa sed omnis €ratio consentiat et simul imbres cadant, flumina €increscant, maria sedibus suis excita procurrant et €omnia uno agmine ad exitium humani generis €incumbant. @8 Ita est. Nihil difficile naturae est, €utique ubi in finem sui properat. Ad originem rerum €parce utitur uiribus dispensatque se incrementis €fallentibus; subito ad ruinam toto impetu uenit. €Quam longo tempore opus est ut conceptus ad puer-€perium perduret infans; quantis laboribus tener €educatur; quam diligenti nutrimento obnoxium €nouissime corpus adolescit! At quam nullo negotio €soluitur! Vrbes constituit aetas, hora dissoluit; €momento fit cinis, diu silua; magna tutela stant ac €uigent omnia, cito ac repente dissiliunt. @8 Quicquid €ex hoc statu rerum natura flexerit, in exitium morta-€lium satis est. Ergo, cum affuerit illa necessitas €temporis, multas simul fata causas mouent. Neque €enim sine concussione mundi tanta mutatio est, €ut quidam putant, inter quos Fabianus est. @8 Primo €immodici cadunt imbres et sine ullis solibus triste €nubilo caelum est nebulaque continua et ex umido €spissa caligo numquam exiccantibus uentis. Inde €uitium satis est, segetum sine fruge surgentium €marcor. Tunc corruptis quae seruntur manu palustris @1 €omnibus campis herba succrescit. @8 Mox iniuriam €et ualidiora sensere. Solutis quippe radicibus arbusta €procumbunt et uitis atque omne uirgultum non €tenetur solo, quod molle fluidumque est. Iam nec €gramina aut pabula laeta aquis sustinet. Fame €laboratur et manus ad antiqua alimenta porrigitur; €qua ilex est et quercus excutitur et quaecumque €in arduis arbor commissura astricta lapidum stetit. Labant ac madent tecta et, in imum usque receptis €aquis, fundamenta desidunt ac tota humus stagnat. €Frustra titubantium fultura temptatur; omne enim €firmamentum in lubrico figitur et lutosa humo; €nihil stabile est. @8 Postquam magis magisque ingruunt €nimbi et congestae saeculis tabuerunt niues, deuo-€lutus torrens altissimis montibus rapit siluas male €haerentes et saxa resolutis remissa compagibus €rotat, abluit uillas et intermixtos dominis greges €deuehit; uulsisque minoribus tectis quae in transitu €abduxit, tandem in maiora uiolentus aberrat, urbes €et imp[2ac]2tos trahit moenibus suis populos, ruinam €an naufragium querantur incertos,_adeo simul €et quod opprimeret et quod mergeret uenit_. €Auctus deinde processu aliquo[2t]2 in se torrentibus €raptis plana passim populatur; nouissime in materia €magna gentium [2cadaueribus]2 onustus diffunditur. @1 Flumina uero suapte natura uasta et tempestatibus €rapida alueos reliquerunt. Quid tu esse Rhodanum, €quid putas Rhenum atque Danuuium, quibus torrens €etiam in canali suo cursus est, cum superfusi nouas €sibi fecere ripas ac scissa humo simul excessere alueo? Quanta cum praecipitatione uoluuntur, ubi per €campestria fluens Rhenus ne spatio quidem langui[2t]2, €sed latissimas uelut per angustum aquas imp[2u]2lit; €cum Danuuius non iam radices nec media montium €stringit, sed iuga ipsa sollicitat ferens secum made-€facta montium latera rupesque disiectas et magnarum €promontoria regionum, quae fundamentis laboran-€tibus a continenti recesserunt, deinde non inue-€niens exitum_omnia enim ipse sibi praecluserat_, €in orbem redit, ingentemque terrarum ambitum atque €urbium uno uertice inuoluit! @@Interim permanent imbres, fit caelum grauius €ac sic diu malum ex malo colligit. Quod olim fuerat €nubilum, nox est et quidem horrida ac terribilis €intercursu luminis diri. Crebra enim micant fulmina, €procellaeque quatiunt mare tunc primum auctum €fluminum accessu et sibi angustum. Iam enim pro-€mouet litus nec continetur suis finibus; sed prohi-€bent exire torrentes aguntque fluctum retro. Pars @1 €tamen maior ut maligno ostio retenta restagnat et €agros in formam unius laci redigit. @8 Iam omnia, €qua prospici potest, aquis obsidentur; omnis tumulus €in profundo latet et immensa ubique altitudo est. þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨›˜‹„Tantum in summis montium iugis uada sunt; €in ea excelsissima cum liberis coniugibusque fugerunt €actis ante se gregibus. Dire[2m]2ptum inter miseros €commercium ac transitus, quoniam, quicquid sub-€missius erat, id unda compleuit. @8 Editissimis €quibusque adhaerebant reliquiae generis humani, €quibus in extrema perductis hoc unum solacio fuit €quod transierat in stuporem metus. Non uacabat €timere mirantibus, nec dolor quidem habebat locum; €quippe uim suam perdit in eo qui ultra sensum mali €miser est. @@Ergo insularum modo eminent €@@@@montes et sparsas Cycladas augent, €ut ait ille poetarum ingeniosissimus egregie. Sicut €illud pro magnitudine rei dixit €@@@@Omnia pontus erat, deerant quoque litora ponto, €ni tantum impetum ingenii et materiae ad pueriles €ineptias reduxisset: €@@@@Nat lupus inter oves, fuluos uehit unda leones. @1 Non est res satis sobria lasciuire deuorato orbe €terrarum. Dixit ingentia et tantae confusionis €imaginem cepit, cum dixit: €@@@@Expatiata ruunt per apertos flumina campos, €@@@@. . . . . pressaeque labant sub gurgite turres. €magnifice haec, si non curauerit quid oues et lupi €faciant. Natari autem in diluuio et in illa rapina €potest? aut non eodem impetu pecus omne quo €raptum erat mersum est? @8 Concepisti imaginem €quantam debebas, obrutis omnibus terris caelo €ipso in terram ruente. Perfer. Scies quid deceat, si €cogitaueris orbem terrarum natare.  @@Nunc ad propositum reuertamur. €Sunt qui existiment immodicis imbribus uexari €terras posse, non obrui; magno impetu magna ferienda €sunt. Faciet pluuia segetes malas, fructum grando €decutiet, intumescent riuis flumina, sed resident. Quibusdam placet moueri mare et illinc causam €tantae cladis accersere. Non potest torrentium aut €imbrium aut fluminum iniuria fieri tam grande €naufragium. Vbi instat illa pernicies mutarique €humanum genus placuit, fluere assiduos imbres et €non esse modum pluuiis concesserim, suppressis €aquilonibus et flatu sicciore austris nubes et amnes €abundare. Sed adhuc in damna profectum est: @1 €@@@@Sternuntur segetes et deplorata colonis €@@@@Vota iacent longique perit labor irritus anni. @@Non laedi terrae debent sed abscondi. Itaque, €cum per ista prolusum est, crescunt maria, sed super €solitum, et fluctum ultra extremum tempestatis €maximae uestigium mittunt. Deinde, a tergo uentis €surgentibus, ingens aequor euoluunt, quod longe a €conspectu ueteris litoris frangitur. Deinde, ubi litus €bis terque prolatum est et pelagus in alieno constitit, €uelut amoto malo, comminus procurrit aestus ex €imo recessu maris. @8 Nam, ut aeris, ut aetheris, €sic huius elementi larga materia est multoque in €abdito plenior. Haec fatis mota, non aestu,_nam €aestus fati ministerium est_, attollit uasto sinu €fretum agitque ante se. Deinde in miram altitu-€dinem erigitur et illis tutis hominum receptaculis €superest. Nec id aquis arduum est, quoniam aequo €terris fastigio ascend[2unt]2. @8 Si quis excelsa perlibret, €maria paria sunt. Nam par undique sibi ipsa tellus €est,_caua eius et plana exiguo inferiora sunt, €sed istis adeo in rotundum orbis aequatus est_; €in parte autem eius et maria sunt, quae in unius €aequalitatem pilae coeunt. Sed, quemadmodum €campos intuentem quae paulatim deuexa sunt €fallunt, sic non intellegimus curuaturas maris @1 €et uidetur planum quicquid apparet; [2ut]2 illud aequale €terris est ideoque, ut effluat, non magna mole tollen-€dum: satis est illi, ut supra paria ueniat, leuiter €exurgere. Nec a litore, ubi inferius est, sed a medio, €ubi ille cumulus est, defluit. @8 Ergo, ut solet aestus €aequinoctialis sub ipsum lunae solisque coitum €omnibus aliis maior undare, sic hic qui ad occupandas €terras emittitur, solitis maximisque uiolentior, plus €aquarum trahit nec, antequam supra cacumina €eorum quos perfusurus est montium creuit, deuol-€uitur. Per centena milia quibusdam locis aestus €excurrit innoxius et ordinem seruat; ad mensuram €enim crescit iterumque decrescit. @8 At illo tempore €solutus legibus sine modo fertur. Qua ratione? €inquis. Eadem qua conflagratio futura est. Vtrumque €fit, cum deo uisum ordiri meliora, uetera finiri. €Aqua et ignis terrenis dominantur; ex his ortus, €ex his interitus est. Ergo, quandoque placuere res €nou[2ae]2 mundo, sic in nos mare emittitur desuper, ut €feruor ignisque cum aliud genus exitii placuit.  @@Berosos, qui Belum interpretatus est, €ait ista cursu siderum fieri. Adeo quidem affirmat €ut conflagrationi atque diluuio tempus assignet. €Arsura enim terrena contendit, quandoque omnia @1 €sidera quae nunc diuersos agunt cursus in Cancrum €conuenerint, sic sub eodem posita uestigio ut recta €linea exire per orbes omnium possit; inundationem €futuram, cum eadem siderum turba in Capricornum €conuenerit. Illic solstitium, hic bruma conficitur; €magnae potentiae signa, quando in ipsa mutatione €anni momenta sunt. €@@Quidam existimant terram quoque concuti et €dirupto solo noua fluminum capita detegere, quae €amplius ut e pleno profundant. @8 Et istas ego €receperim causas,_neque enim ex uno est tanta €pernicies,_et illam quae in conflagratione nostris €placet hoc quoque transferendam puto: siue anima[2l]2 €est mundus, siue corpus natura gubernabile, ut €arbores, ut sata, ab initio eius usque ad exitum quic-€quid facere quicquid pati debeat, inclusum est. Vt in semine omnis futuri hominis ratio compre-€hensa est et legem barbae canorumque nondum natus €infans habet,_totius enim corporis et sequentis €actus in paruo occultoque liniamenta sunt,_sic €origo mundi non minus solem et lunam et uices €siderum et animalium ortus quam quibus mutarentur €terrena continuit. In his fuit inundatio, quae non €secus quam hiems, quam aestas, lege mundi uenit. Itaque non pluuia istud fiet, sed pluuia quoque; €non incursu maris, [2sed]2 maris quoque incursu; @1 €non terrae motu, sed terrae quoque motu. Omnia €adiuuabunt naturam, ut naturae constituta pera-€gantur. Maximam tamen causam ad se inundandam €terra ipsa praestabit, quam diximus esse mutabilem €et solui in umorem. @8 Ergo, quandoque erit terminus €rebus humanis, cum partes eius interire debuerint €aboleriue funditus totae ut de integro totae rudes €innoxiaeque generentur nec supersit in deteriora prae-€ceptor, plus umoris quam semper fuit fiet. Nunc €enim elementa ad id quod debetur pensa sunt; €aliquid oportet alteri accedat, ut quae libramento €stant inaequalitas turbet. Accedet umori. Nunc enim €habet quo ambiat terras, non quo obruat; quicquid €illi adieceris, necesse est in alienum locum exundet. Vide ergo ne terra debeat minu[2i]2, ut ualidiori infirma €succumbat. Incipiet ergo putrescere, dehinc laxata €ire in umorem et assidua tabe defluere. Tunc exilient €sub montibus flumina ipsosque impet[2u]2 quatient; €inde ora [2n]2acta manabunt. @8 Solum omne aquas €reddet; summi scaturient montes. Quemadmodum €in morbum transeunt sana et ulceri uicina consen-€tiunt, ut quaeque proxima terris fluentibus fuerint, €ipsa eluentur stillabuntque, deinde decurrent et, €hiante pluribus locis saxo, fretum saliet et maria €inter se componet. Nihil erunt Adria, nihil Siculi @1 €aequoris fauces, nihil Charybdis, nihil Scylla; €omnes nouum mare fabulas obruet et hic qui terras €cingit oceanus extrema sortitus ueniet in medium. Quid ergo est? Nihilominus tenebit alienos menses €hiems, aestas prohibebitur, et quodcumque terras €sidus exiccat compresso ardore cessabit. Peribunt €tot nomina, Caspium et Rubrum mare, Ambracii €et Cretici sinus, Propontis et Pontus; peribit omne €discrimen; confundetur quicquid in suas partes €natura digessit. Non muri quemquam, non turres €tuebuntur. Non proderunt templa supplicibus nec €urbium summa, quippe fugientes unda praeue-€niet et ex ipsis arcibus deferet. @8 Alia ab occasu, €alia ab oriente concurrent. Vnus humanum genus €condet dies; quicquid tam longa fortunae indul-€gentia excoluit, quicquid supra ceteros extulit, €nobilia pariter atque adornata magnarumque gentium €regna pessundabit.  @@Sunt omnia, ut dixi, facilia naturae, €utique [2quae]2 a primo facere constituit, ad quae €non subito sed ex denuntiato uenit. Iam autem a þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ³¨ž„primo die mundi, cum in hunc habitum ex informi €unitate discederet, quando mergerentur terrena €decretum est; et, ne sit quandoque uelut in nouo €opere dura molitio, olim ad hoc maria se exercent. @1 Non uides ut fluctus in litora tamquam exiturus €incurrat? Non uides ut aestus fines suos transeat €et in possessionem terrarum mare inducat? Non €uides ut illi perpetua cum claustris suis pugna sit? €Quid porro? Istinc unde tantum tumultum uides €metus est, e mari et magno spiritu erumpentibus €fluuiis? @8 Vbi non umorem natura disposuit, ut €undique nos, cum uoluisset, aggredi posset? Mentior, €nisi eruentibus terram umor occurrit et, quotiens €nos aut auaritia defodit aut aliqua causa penetrare €altius cogit, eruendi finis aliquando est. Adice quod €immanes sunt in abdito lacus et multum maris €conditi, multum fluminum per operta labentium. Vndique ergo erit causa diluuio, cum aliae aquae €subterfluant terras, aliae circumfluant, quae diu €coercitae uincent et amnes amnibus iungent, palu-€dibus stagna. Omnium tunc mare ora fontium imple-€bit et maiore hiatu soluet. Quemadmodum corpora €nostra ad egestum uenter exhaurit, quemadmodum €in sudorem eunt uires, ita tellus liquefiet et, aliis €causis quiescentibus, intra se quo mergatur inueniet. €Sed magis omnia coitura crediderim. @@Nec longa erit mora exitii. Temptatur diuelli-€turque concordia. Cum semel aliquid ex hac idonea €diligentia remiserit mundus, statim undique ex @1 €aperto et abdito, superne, ab infimo, aquarum fiet €irruptio. @8 Nihil est tam uiolentum, tam incontinens €sui, tam contumax infestumque retinentibus quam €magna uis undae; utetur libertate permissa et, €iubente natura, quae scindit circuitque complebit. €Vt ignis diuersis locis ortus cito miscet incendium €flammis coire properantibus, sic momento se redun-€dantia pluribus locis maria committent. @@Nec ea semper licentia undis erit sed, peracto €exitio generis humani extinctisque pariter feris, in €quarum homines ingenia transierant, iterum aquas €terra sorbebit, terra pelagus stare aut intra terminos €suos furere coget, et reiectus e nostris sedibus in €sua secreta pelletur oceanus, et antiquus ordo €reuocabitur. @8 Omne ex integro animal g[2ener]2abitur €dabiturque terris homo inscius scelerum et melio-€ribus auspiciis natus. €@@Sed illis quoque innocentia non durabit, nisi dum €noui sunt. Cito nequitia subrepit. Virtus difficilis €inuentu est, rectorem ducemque desiderat; etiam €sine magistro uitia discuntur. @1 ¹„á¯ôÿ@@@@{1[LIBER QVARTVS A] €@@@@LIBER OCTAVVS €@@@@[2DE NILO]2}1 ¯ðòÿ@@Delectat te, quemadmodum scribis, €Lucili uirorum optime, Sicilia et officium procura-€tionis otiosae, delectabitque, si continere id intra €fines suos uolueris nec efficere imperium quod est €procuratio. Facturum hoc te non dubito; scio quam €sis ambitioni alienus, quam familiaris otio et litteris. €Turbam rerum hominumque desiderent qui se pati €nesciunt; tibi tecum optime conuenit. @8 Nec est €mirum paucis istud contingere: imperiosi nobis ac €molesti sumus; modo amore nostri, modo taedio €laboramus; infelicem animum nunc superbia infla-€mus, nunc cupiditate distendimus; alias uoluptate €lassamus, alias sollicitudine exurimus; quod est €miserrimum, numquam sumus singuli. Necesse est @1 €itaque assidua sit in tam magno uitiorum contu-€bernio rixa. @8 Fac ergo, mi Lucili, quod facere con-€suesti; a turba te, quantum potes, separa, ne adula-€toribus latus praebeas. Artifices sunt ad captandos €superiores; par illis, etiamsi bene caueris, non eris. €Sed, mihi crede, proditioni, si capieris, ipse te trades. Habent hoc in se naturale blanditiae: etiam cum €reiciuntur placent. Saepe exclusae nouissime reci-€piuntur; hoc enim ipsum imputant quod repelluntur, €et subigi ne contumelia quidem possunt. Incredi-€bile est quod dicturus sum, sed tamen uerum: ea €maxime quisque patet, qua petitur. Fortasse enim €ideo, quia patet, petitur. @8 Sic ergo formare ut scias €non posse te consequi ut sis impenetrabilis; cum omnia €caueris, per ornamenta f[2er]2ieris. Alius adulatione €clam utetur, parce; alius ex aperto, palam, rusti-€citate simulata, quasi simplicitas illa, non ars sit. €Plancus, artifex ante Villeium maximus, aiebat €non esse occulte nec ex dissimulato blandiendum. €'Perit, inquit, procari, si latet.' @8 Plurimum adu-€lator, cum deprehensus est, proficit; plus etiam-€nunc, si obiurgatus est, si erubuit. Futuros multos €in persona tua Plancos cogita, et hoc non esse reme- @1 €dium tanti mali, nolle laudari. Crispus Passienus, €quo ego nil cognoui subtilius in omnibus quidem €rebus, maxime in distinguendis et curandis uitiis, €saepe dicebat adulationi [2nos]2 non claudere ostium, €sed [2o]2perire, et quidem sic quemadmodum opponi €amicae solet, quae, si impulit, grata est; gratior, €si effregit. @8 Demetrium egregium uirum memini €dicere cuidam libertino potenti facilem sibi esse ad €diuitias uiam, quo die paenituisset bonae mentis. €'Nec inuidebo, inquit, uobis hac arte, sed docebo €eos quibus quaesito opus est quemadmodum non €dubiam fortunam maris, non emendi uendendique €litem subeant, non incertam fidem ruris, incertiorem €fori temptent, quemadmodum non solum facili sed €etiam hilari uia pecuniam faciant gaudentesque €despolient. @8 Te, inquit, longiorem Fido [2Annaeo]2 €iurabo et Apollonio pycte, quamuis staturam habeas €%Thecisum Thraece compositi. Hominem quidem €non esse ullum liberaliorem non mentiar, cum possis €uideri omnibus donasse quicquid dereliquisti'. @8 Ita €est, mi Iunior; quo apertior est adulatio, quo impro-€bior, quo magis frontem suam perfricuit, cecidit €alienam, hoc citius expugnat. Eo enim iam demen-€tiae uenimus ut qui parce adulatur pro maligno sit. @1 Solebam tibi dicere Gallionem, fratrem meum €quem nemo non parum amat, etiam qui amare plus €non potest, [2a]2lia uitia non nosse, hoc eum odisse. €Ab omni illum parte temptasti. Ingenium suspicere €coepisti omnium maximum et dignissimum quod €consecrari mallet quam conteri; pedes abstulit. €Frugalitatem laudare coepisti, quae sic a nostris €moribus resiluit ut illos nec habere, nec damnare €uideatur; prima statim uerba praecidit. @8 Coepisti €mirari comitatem et incompositam suauitatem, €quae illos quoque quos transit abducit, gratuitum €etiam in obuios meritum; nemo enim mortalium €uni tam dulcis est quam hic omnibus, cum interim €tanta naturalis boni uis est, ubi artem simula-€tionemque non redolet, nemo non imputari sibi €bonitatem publicam patitur; hoc quoque loco blan-€ditiis tuis restitit, ut exclamares inuenisse te inex-€pugnabilem uirum aduersus insidias, quas nemo non €in sinum recipit. @8 Eo quidem magis hanc eius pru-€dentiam et in euitando ineuitabili malo pertinaciam €te suspicere confessus es, quia speraueras posse €apertis auribus recipi, quamuis blanda diceres, quia €uera dicebas. Sed eo magis intellexit obstandum; €semper enim falsis a uero petitur ueri [2aucto]2ritas. €Nolo tamen displiceas tibi, quasi male egeris mimum @1 €et quasi ille aliquid iocorum aut doli suspicatus sit; €non deprehendit te sed reppulit. @@Ad hoc exemplar componere. Cum quis ad €te adulator accesserit, dicito: 'Vis tu ista uerba, quae €iam ab alio magistratu ad alium cum lictoribus €transeunt, ferre ad aliquem qui, paria facturus, €uult quicquid dixerit audire? Ego nec decipere €uolo, nec decipi possum; laudari me a uobis, nisi €laudaretis etiam malos, uellem'. Quid autem ne-€cesse est in hoc descendere ut te petere comminus €possint? Longum inter uos interuallum sit. @8 Cum €cupieris bene laudari, quare hoc ulli debeas? Ipse te €lauda. Dic: 'Liberalibus me studiis tradidi. Quam-€quam paupertas alia suaderet et ingenium [2eo]2 €duceret ubi praesens studii pretium est, ad gra-€tuita carmina deflexi me et ad salutare philosophiae €contuli studium. @8 Ostendi in omne pectus cadere €uirtutem et, eluctatus natalium angustias nec sorte €me sed animo mensus, par maximis steti. Non mihi €in amicitia Gaetulici Gaius fidem eripuit. Non in €aliorum persona infeliciter amatorum Messall[2ina]2 €et Narcissus, diu publici hostes antequam sui, €propositum meum potuerunt euertere. Ceruicem þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ¹„á¯ðòÿ˜ˆˆpro fide opposui. Nullum uerbum mihi quod non €salua bona conscientia procederet excussum est. @1 €Pro amicis omnia timui, pro me nihil, nisi ne parum €bonus amicus fuissem. @8 Non mihi muliebres fluxere €lacrimae; non e manibus ullius supplex pependi; €nihil indecorum nec bono nec uiro feci. Periculis €meis maior, paratus ire in ea quae minabantur, egi €gratias fortunae quod experiri uoluisset quanti €aestimarem fidem; non debebat mihi paruo res €tanta constare. Ne examinau[2i]2 quidem diu, neque €enim paria pendebant, utrum satius esset me perire €pro fide an fidem pro me. @8 Non praecipiti €impetu in ultimum consilium, quo me eriperem €furori potentium, misi. Videbam apud Gaium tor-€menta, uidebam ignes, sciebam olim sub illo in €eum statum res humanas decidisse ut inter miseri-€cordiae exempla haberentur occisi; non tamen ferro €incubui nec in mare aperto ore desilui, ne uiderer pro €fide tantum mori posse.' @8 Adice inuictum mune-€ribus animum et in tanto auaritiae certamine num-€quam suppositam manum lucro; adice uictus parsi-€moniam, sermonis modestiam, aduersus minores €humanitatem, aduersus maiores reuerentiam. Post €haec ipse te consule, uerane an falsa memoraueris. €Si uera sunt, coram magno teste laudatus es; si €falsa, sine teste derisus es. @@Possum et ipse nunc uideri te aut captare aut @1 €experiri; utrumlibet crede et omnes timere a me €incipe. Vergilianum illud exaudi €@@@@nusquam tuta fides, €aut Ouidianum €@@@@qua terra patet, fera regnat Erinys, €@@@@in facinus iurasse putes, €aut illud Menandri_quis enim non in hoc magni-€tudinem ingenii sui concitauit, detestatus consen-€sum humani generis tendentis ad uitia_: omnes €ait malos uiuere et in scaenam uelut rusticus poeta €prosiluit; non senem excipit, non puerum, non €feminam, non uirum, et adicit non singulos peccare €nec paucos, sed iam scelus esse contextum. @@Fugiendum ergo et in se recedendum est; immo €etiam a se recedendum. Hoc tibi, etsi diuidimur €mari, praestare temptabo ut subinde te iniecta €manu ad meliora perducam, et, ne solitudinem €sentias, hinc tecum miscebo sermones. Erimus una, €qua parte optimi sumus. Dabimus inuicem consilia €non ex uultu audientis pendentia. @8 Longe te ab €ista prouincia abducam, ne forte magnam historiis €esse fidem credas et placere tibi incipias, quotiens €cogitaueris: 'Hanc ego habeo sub meo iure prouin-€ciam quae maximarum urbium exercitus et sustinuit €et fregit, cum inter Carthaginem et Romam ingentis @1 €belli pretium iacuit; [2quae]2 quattuor Romanorum €principum, id est totius imperii, uires contractas in €unum locum uidit aluitque; [2quae]2 Pompeii fortunam €erexit, Caesaris fatigauit, Lepidi transtulit, omnium €cepit; @8 quae illi ingenti spectaculo interfuit ex €quo liquere mortalibus posset quam uelox foret ad €imum lapsus e summo quamque diuersa uia magnam €potentiam fortuna destrueret; uno enim tempore €uidit Pompeium Lepidumque ex maximo fastigio €aliter ad extrema deiectos, cum Pompeius alienum €exercitum fugeret, Lepidus suum'. ¡@@Itaque, ut totum inde te abducam, quamuis €multa habeat Sicilia in se circaque se mirabilia, €omnes interim prouinciae tuae quaestiones prae-€teribo et in diuersum cogitationes tuas abstraham. €Quaeram enim tecum, id quod libro superiore dis-€tuli, quid ita Nilus aestiuis mensibus abundet. Cui €Danuuium similem habere naturam philosophi tra-€diderunt, quod et fontis ignoti et aestate quam hieme €maior sit. @8 Vtrumque apparuit falsum. Nam et €caput eius in Germania esse comperimus, et aestate €quidem incipit crescere sed, adhuc manente intra €mensuram suam Nilo, primis caloribus, cum sol €uehementior intra extrema ueris niues mollit, quas @1 €ante consumit quam tumescere Nilus incipiat; €reliquo uero aestatis minuitur et ad hibernam magni-€tudinem redit atque ex ea demittitur. At Nilus ante €exortum Caniculae augetur mediis aestibus ultra €aequinoctium.  @@Hunc nobilissimum amnium natura extulit €ante humani generis oculos et ita disposuit ut eo €tempore inundaret Aegyptum quo maxime usta €feruoribus terra undas altius traheret, tantum usura €quantum siccitati annuae sufficere poss[2e]2t. Nam in €ea parte qua in Aethiopiam uergit aut nulli imbres €sunt aut rari et qui insuetam aquis caelestibus terram €non adiuuent. @8 Vnam, ut scis, Aegyptus in hoc spem €suam habet; proinde aut sterilis annus aut fertilis €est, prout ille magnus influxit aut parcior; 'nemo €aratorum respicit caelum'. Quare non cum poeta €meo iocor et illi Ouidium suum impingo, qui ait €@@@@nec Pluuio supplicat herba Ioui? @@Unde crescere incipiat si comprehendi posset, €causae quoque incrementi inuenirentur. Nunc uero €magnas solitudines peruagatus et in paludes diffusus €[2herbisque in]2gentibus sparsus circa Philas primum @1 €ex uago et errante colligitur. Philae insula est aspera €et undique praerupta; duobus in unum coituris €amnibus cingitur, qui Nilo mutantur et eius nomen €ferunt; urbem totam complectitur. @8 Ab hac Nilus €magnus magis quam uiolentus Aethiopiam hare-€nasque per quas iter ad commercia Indici maris est €praelabitur. Excipiunt eum Cataractae, nobilis insi-€gni spectaculo locus; @8 ibi per arduas excisasque €pluribus locis rupes Nilus insurgit et uires suas €concitat. Frangitur enim occurrentibus saxis et per €angusta luctatus, ubicumque uincit aut uincitur, €fluctuat et, illic excitatis primum aquis quas sine €tumultu leni alueo duxerat, uiolentus et torrens per €malignos transitus prosilit dissimilis sibi_quippe €ad id lutosus et turbidus fluit_; at, ubi scopulos €et acuta cautium uerberauit, spumat et illi non ex €natura sua sed ex iniuria loci color est, tandemque €eluctatus obstantia in uastam altitudinem subito €destitutus cadit cum ingenti circumiacentium regio-€num strepitu. Quem perferre gens ibi a Persis collo-€cata non potuit obtusis assiduo fragore auribus et €ob hoc sedibus ad quietiora translatis. @8 Inter mira-€cula fluminis incredibilem incolarum audaciam accepi. €Bini paruula nauigia conscendunt, quorum alter €nauem regit, alter exhaurit; deinde multum inter @1 €rapidam insaniam Nili et reciprocos fluctus uolutati €tandem tenuissimos canales tenent, per quos angusta €rupium effugiunt et, cum toto flumine effusi, naui-€gium ruens manu temperant magnoque spectan-€tium metu in caput missi, cum iam adploraueris €mersosque atque obrutos tanta mole credideris, €longe ab eo in quem ceciderunt loco nauigant tor-€menti modo missi; nec mergit illos cadens unda €sed planis aquis tradit. @@Primum incrementum Nili circa insulam quam €modo rettuli Philas uisitur. Exiguo ab hac spatio €petra diuiditur_Abaton Graeci uocant, nec illam €ulli nisi antistites calcant_; illa primum saxa €auctum fluminis sentiunt. Post magnum deinde €spatium duo eminent scopuli_Nili uenas uocant €incolae_ex quibus magna uis funditur, non tamen €quanta operire possit Aegyptum. In haec ora stipem €sacerdotes et aurea dona praefecti, cum sollemne €uenit sacrum, iaciunt. @8 Hinc iam manifestus €nouarum uirium Nilus alto ac profundo alueo fertur, €ne in [2la]2titudinem excedat, obiectu montium pressus. €Circa Memphim demum liber et per campestria €uagus in plura scinditur flumina manuque cana-€libus factis, ut sit modus in deriuantium potestate, €per totam discurrit Aegyptum. Initio diducitur, €deinde continuatis aquis in faciem lati ac turbidi €maris stagnat; cursum illi uiolentiamque eripit €latitudo regionum in quas extenditur dextra laeua- @1 €que totam amplexus Aegyptum. @8 Quantum creuit €Nilus, tantum spei in annum est. Nec computatio €fallit agricolam, adeo ad mensuram fluminis terra €respondet, quam fertilem facit Nilus. Is harenoso €ac sitienti solo et aquam inducit et terram. Nam, €cum turbulentus fluat, omnem in siccis atque hian-€tibus locis faecem relinquit et, quicquid pingue €secum tulit, arentibus locis allinit iuuatque agros €duabus ex causis, et quod inundat, et quod oblimat. €Itaque, quicquid non adiuit, sterile ac squalidum €iacet; si creuit super debitum, nocuit. @8 Mira itaque €natura fluminis quod, cum ceteri amnes abluant €terras et euiscerent, Nilus, tanto ceteris maior, adeo €nihil exedit nec abradit ut contra adiciat uires, þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ¹„ᢘŠ…minimumque in eo sit quod solum temperat; illato €enim limo harenas saturat ac iungit, debetque illi €Aegyptus non tantum fertilitatem terrarum, sed €ipsas. @8 Illa facies pulcherrima est cum iam se €in agros Nilus ingessit: latent campi opertaeque €sunt ualles, oppida insularum modo extant, nullum €mediterraneis nisi per nauigia commercium est €maiorque est laetitia gentibus quo minus terrarum €suarum uident. @8 Sic quoque, cum se ripis continet €Nilus, per septena ostia in mare emittitur; quod-€cumque ex his elegeris, mare est. Multos nihilominus @1 €ignobiles ramos in aliud atque aliud litus por-€rigit. €@@Ceterum beluas marinis uel magnitudine uel noxa €pares educat, et ex eo quantus sit aestimari potest €quod ingentia animalia et pabulo sufficienti et ad €uagandum loco continet. @8 Balbillus, uirorum €optimus perfectusque in omni litterarum genere €rarissime, auctor est, cum ipse praefectus obtineret €Aegyptum, Heracleotico ostio Nili, quod est maximum, €[2s]2pectaculo sibi fuisse delphinorum a mari occurren-€tium et crocodillorum a flumine aduersum agmen €agentium uelut pro partibus proelium; crocodillos €ab animalibus placidis morsuque innoxiis uictos. His superior pars corporis dura et impenetra-€bilis est etiam maiorum animalium dentibus, at €inferior mollis ac tenera. Hanc delphini spinis quas €dorso eminentes gerunt submersi uulnerabant et €in aduersum enisi diuidebant; rescissis hoc modo €pluribus ceteri uelut acie uersa refugerunt: fugax €animal audaci, audacissimum timido! @8 Nec illos €Tentyritae generis aut sanguinis proprietate supe-€rant, sed contemptu et temeritate. Vltro enim in-€sequuntur fugientesque iniecto trahunt laqueo; €plerique pereunt, quibus minus praesens animus €ad persequendum fuit. @1 @@Nilum aliquando marinam aquam detulisse €Theophrastus est auctor. Biennio continuo regnante €Cleopatra non ascendisse, decimo regni anno et €undecimo, constat. Significatam aiunt duobus rerum €potientibus defectionem; Antonii enim Cleopa-€traeque defecit imperium. Per nouem annos non €ascendisse Nilum superioribus saeculis Callimachus €est auctor. @@Sed nunc ad inspiciendas causas propter quas €aestate Nilus crescat accedam et ab antiquissimis €incipiam. Anaxagoras ait ex Aethiopiae iugis solutas €niues ad Nilum usque decurrere. In eadem opinione €omnis uetustas fuit; hoc Aeschylus, Sophocles, €Euripides tradunt. Sed falsum esse argumentis €pluribus patet. @8 Primum Aethiopiam feruentis-€simam esse indicat hominum adustus color et Tro-€godytae, quibus subterraneae domus sunt. Saxa €uelut igni feruescunt non tantum medio sed incli-€nato quoque die; ardens puluis nec humani uestigii €patiens; argentum replumbatur; signorum coag-€menta soluuntur; nullum materiae superadornatae €manet operimentum. Auster quoque, qui ex illo €tractu uenit, uentorum calidissimus est. Nullum ex €his animalibus, quae latent bruma, umquam recon-€ditur; etiam per hiemes in summo et aperto serpens €est. Alexandria[2e]2 quoque, quae longe ab immodicis @1 €caloribus posita est, niues non cadunt; superiora €pluuia carent. @8 Quemadmodum ergo regio tantis €subiecta feruoribus duraturas per totam aestatem €niues recipit? Quas sane aliqui montes illic quoque €excipiant; numquid magis quam Alpes, quam €Thraciae iuga aut Caucasus? Atqui horum mon-€tium flumina uere et prima aestate intumescunt, €deinde hibernis minora sunt. Quippe uernis tempo-€ribus imbres niuem diluunt; reliquias eius primus €calor dissipat. @8 Nec Rhenus, nec Rhodanus, nec €Hister, nec [2Hebrus]2 subiacen[2s Haemo]2 aestate pro-€ueniunt; et illis altissimae, ut in septemtrionibus, €iugiter sunt niues. Phasis quoque per idem tempus €et Borysthenes crescerent, ut niues flumina possent €contra aestatem magna producere. @8 Praeterea, €si haec causa attolleret Nilum, aestate prima plenis-€simus flueret; tunc enim maxime integrae adhuc €niues ex mollissimoque tabes est. Nilus autem per €menses quattuor liquitur et illi aequalis accessio €est. @@Si Thaleti credis, etesiae descendent[2i]2 Nilo €resistunt et cursu[2m]2 eius acto contra ostia mari €sustinent. Ita reuerberatus in se recurrit, nec crescit, @1 €sed exitu prohibitus resistit et quacumque mox €potuit in se con[2g]2estus erumpit. Euthymenes Massi-€liensis testimonium dicit: 'Nauigaui, inquit, Atlan-€ticum mare. Inde Nilus fluit, maior, quamdiu etesiae €tempus obseruant; tunc enim eicitur mare instan-€tibus uentis. Cum resederunt, et pelagus conquiescit €minorque descendenti inde uis Nilo est. Ceterum €dulcis mari sapor est et similes Niloticis beluae.' Quare ergo, si Nilum etesiae prouocant, et ante €illos incipit incrementum eius et post eos durat? €Praeterea non fit maior quo illi f[2l]2auere uehementius, €nec remittitur incitaturque, prout illis impetus fuit; €quod fieret, si illorum uiribus cresceret. Quid quod €etesiae litus Aegypt[2i]2um uerberant et contra illos €Nilus descendit, inde uenturus unde illi, si origo ab €illis esset? Praeterea ex mari purus et caeruleus €efflueret, non, ut nunc, turbidus ueni[2ret]2. @8 [2Adice]2 €quod testimonium eius testium turba coarguitur. €Tunc erat mendacio locus; cum ignota essent externa, €licebat illis fabulas mittere. Nunc uero tota exteri €maris ora mercatorum nauibus stringitur, quorum €nemo narrat initium Nili aut mare saporis alterius: €quod natura credi uetat, quia dulcissimum quodque @1 €et leuissimum sol trahit. @8 Praeterea quare hieme €non crescit? Et tunc potest uentis concitari mare, €aliquanto quidem maioribus; nam etesiae temperati €sunt. Quod si e mari ferretur Atlantico, semel oppleret €Aegyptum. At nunc per gradus crescit. @@Oenopides Chius ait hieme calorem sub terris €contineri; ideo et specus calidos esse et tepidiorem €puteis aquam; itaque uenas interno calore siccari. €Sed in aliis terris augeri imbribus flumina; Nilum, €quia nullo imbre adiuuetur, tenuari; deinde crescere €per aestatem, quo tempore frigent interiora terrarum €et redit rigor fontibus. @8 Quod si uerum esset, aestate €flumina crescerent omn[2ia]2, putei aestate abundarent. €Deinde falsum est calorem hieme sub terris esse €maiorem. At quare specus et putei tepent? Quia €aera rigentem extrinsecus non recipiunt; ita non €calorem habent, sed frigus excludunt. Ex eadem €causa aestate frigid[2i s]2unt, quia ad illos remotos seduc-€tosque calefactus aer non peruenit. @@Diogenes Apolloniates ait: 'Sol umorem ad €se rapit; hunc adsiccata tellus ex mari ducit; €[2ips]2um ex ceteris aquis. Fieri autem non potest, @1 €ut alia sicca sit tellus, alia abundet; sunt enim per-€forata omnia et inuicem peruia, et sicca ab umidis €sumunt. Alioquin, nisi aliquid terra acciperet, exa-€ruisset. Ergo undique sol trahit, sed ex his quae €premit maxime; haec meridiana sunt. @8 Terra €cum exaruit, plus ad se umoris adducit; ut in lucernis €oleum illo fluit ubi exuritur, sic aqua illo incumbit €quo uis caloris et terrae aestuantis arcessit. Vnde €ergo trahit? Ex illis scilicet partibus semper hiber-€nis: septemtriona[2les]2 exundant;_ob hoc Pontus €in infernum mare assidue fluit rapidus, non, ut €cetera maria, alternatis ultro citro aestibus, in unam €partem semper pronus et torrens_; quod nisi €faceret his itineribus [2ut]2 quod cuique deest redde-€retur, quod cuique superest emitteretur, iam aut €sicca essent omnia aut inundata'. @8 Interrogare €Diogenem libet quare, quoniam pertusa sunt cuncta €et inuicem commeant, non omnibus locis aestate €maiora sint flumina. 'Aegyptum sol magis percoquit; €itaque Nilus magis crescit; sed in ceteris quoque terris €aliqua fluminibus fiat adiectio.'_Deinde quare €ulla pars terrae sine umore est, cum omnis ad se ex @1 €aliis regionibus trahat, eo quidem magis quo calidior €est?_Deinde quare Nilus dulcis est, si haec illi €e mari unda est? nec enim ulli flumini dulcior gustus . . . @1 °¯ôÿ@@@@{1[LIBRI QVARTI QVI FERTVR €@@@@PARS POSTERIOR] €@@@@LIBER PRIMVS €@@@@DE NVBIBVS}1 £@@Grandinem hoc modo fieri si tibi affir-€mauero quo apud nos glacies fit, gelata nube tota, €nimis audacem rem fecero. Itaque ex his me testibus €numero secundae notae qui uidisse quidem se negant. €Aut, quod historici faciunt, et ipse faciam; illi, þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ¹„⣆cum multa mentiti sunt ad arbitrium suum, unam €aliquam rem nolunt spondere sed adiciunt: 'Penes €auctores fides erit'. @8 Ergo si mihi parum credis, €Posidonius tibi auctoritatem promittit tam in illo €quod praeteriit quam in hoc quod secuturum est; @1 €grandinem enim fieri ex nube aquosa iam et in €umorem uersa sic affirmabit tamquam interfuerit. @@Quare autem rotunda sit grando, etiam sine €magistro scire possis, cum adnotaueris stillicidium €omne glomerari. Quod et in speculis apparet quae €umorem halitu colligunt, et in poculis sparsis aliaque €omni leuitate. Non minus foliis si quae guttae €adhaeserunt in rotundum iacent. @@@@Quid magis est saxo durum? Quid mollius unda? €@@@@Dura tamen molli saxa cauantur aqua; €aut, ut alius poeta ait: €@@@@Stillicidi casus lapidem cauat; €haec ipsa excauatio rotunda fit. Ex quo apparet €illud quoque huic esse simile quod cauat; locum €enim sibi ad formam et habitum sui exculpit. @8 Prae-€terea potest, etiamsi non fuit grando talis, dum €defertur, corrotundari et, totiens per spatium aeris €densi deuoluta, aequabiliter atque in orbem teri. €Quod nix pati non potest, quia non est tam solida, €immo quia fusa est, et non per magnam altitudinem €cadit, sed circa terras initium eius est; ita non €longus illi per aera sed ex proximo lapsus est. @8 Quare €non et ego mihi idem permittam quod Anaxagoras? @1 €Inter nullos magis quam inter philosophos esse €debet aequa libertas. Grando nihil aliud est quam €suspensa glacies, nix pruina pendens. Illud enim €iam diximus, quod inter rorem et aquam interest, €hoc inter pruinam et glaciem nec non inter niuem €et grandinem interesse.  @@Poteram me peracta quaestione dimittere, €sed bene mensum dabo et, quoniam coepi tibi €molestus esse, quicquid in hoc loco quaeritur dicam; €_quaeritur autem quare hieme ningat, non gran-€dinet, uere iam frigore infracto grando cadat;_ €nam, ut fallar tibi, uerum mihi quidem persuadetur, €qui me usque ad mendacia haec leuiora in quibus €os percidi, non oculi erui solent, credulum praesto. Hieme aer riget et ideo nondum in aquam uer-€titur sed in niuem, cui aer propior est; cum uer €coepit, maior inclinatio temporis sequitur et cali-€diore caelo maiora fiunt stillicidia. Ideo, ut ait €Vergilius noster, €@@@@cum ruit imbriferum uer, €uehementior mutatio est aeris undique patefacti @1 €et soluentis se ipso tempore adiuuante; ob hoc €nimbi graues magis uastique quam pertinaces de-€feruntur. @8 Bruma lentas pluuias habet et tenues, €quales saepe solent interuenire, cum pluuia rara €et minuta niuem quoque admixtam habet; dicimus €niualem diem, cum altum frigus et triste caelum €est. Praeterea, aquilone flante aut suum caelum €habente, minutae pluuiae sunt; austro imber im-€probior est et guttae pleniores.  @@Rem a nostris positam nec dicere audeo, quia €infirma uidetur, nec praeterire. Quid enim mali €est aliquid et faciliori iudici scribere? Immo, si €omnia argumenta ad obrussam coeperimus exigere, €silentium indicetur. Pauca enim admodum sunt €sine aduersario; cetera, etsi uincunt, litigant. Aiunt uere, quicquid circa Scythiam et Pontum €et septemtrionalem plagam glaciatum et astrictum €est, relaxari; tunc flumina gelata discedere, tunc €obrutos montes niuem soluere. Credibile est ergo €frigidos spiritus inde fieri et uerno caelo remisceri. Illud quoque adiciunt, quod nec sum expertus nec €experiri cogito,_tu quoque, censeo, si uolueris €uerum exquirere, niuem in Care experiaris,_minus @1 €algere aiunt pedes eorum qui fixam et duram niuem €calcant quam eorum qui teneram et labefactam. Ergo, si non mentiuntur, quicquid ex illis septem-€trionalibus locis iam disturbata niue et glacie fran-€gente se fertur, id meridianae partis tepentem iam €umidumque aera alligat et praestringit; itaque €pluuia futura erat, grando fit iniuria frigoris.  @@Non tempero mihi quominus omnes nostro-€rum ineptias proferam. Quosdam peritos obseruan-€darum nubium esse affirmant et praedicere cum €grando uentura sit. Hoc intellegere usu ipso potue-€runt, cum colorem nubium notassent, quem grando €totiens insequebatur. @8 Illud incredibile, Cleonis €fuisse publice praepositos chalazophylacas, specu-€latores uenturae grandinis. Hi cum signum dedissent €adesse iam grandinem, quid expectas? Vt homines €ad paenulas discurrerent aut ad scorteas? Immo pro €se quisque alius agnum immolabat, alius pullum. €Protinus illae nubes alio declinabant, cum aliquid €gustassent sanguinis. @8 Hoc rides? Accipe quod €magis rideas. Si quis nec agnum nec pullum habebat, €quod sine damno fieri poterat, manus sibi afferebat €et, ne tu auidas aut crudeles existimes nubes, digitum €suum bene acuto graphio pungebat et hoc sanguine @1 €litabat; nec minus ab huius agello grando se uertebat €quam ab illo in quo maioribus hostiis exorata erat.  @@Rationem huius rei quaerunt. Alteri, ut €homines sapientissimos decet, negant posse fieri €ut cum grandine aliquis paciscatur et tempestates €munusculis redimat, quamuis munera et deos uincant. €Alteri suspicari ipsos aiunt esse in ipso sanguine €uim quandam potentem auertendae nubis ac repel-€lendae. @8 Sed quomodo in tam exiguo sanguine €potest esse uis tanta ut in altum penetret et illam €sentiant nubes? Quanto expeditius erat dicere: €mendacium et fabula est. At Cleonae[2i]2 iudicia redde-€bant in illos quibus delegata erat cura prouidendae €tempestatis, quod neglegentia eorum uineae uapu-€lassent aut segetes procidissent. Et apud nos in XII €tabulis cauetur 'ne quis alienos fructus excantassit'. Rudis adhuc antiquitas credebat et attrahi cantibus €imbres et repelli, quorum nihil posse fieri tam palam €est ut huius rei causa nullius philosophi schola €intranda sit.  @@Vnam rem ad hoc adiciam et fauere te €ac plaudere iuuabit. Aiunt niuem in ea parte aeris €fieri quae prope terras est. Hanc enim plus habere @1 €caloris ex quattuor causis; una, quod omnis terrarum €euaporatio, cum multum in se feruidi aridique habeat, €hoc est calidior quo recentior; altera, quod radii €solis a terra resiliunt et in se recurrunt,_horum €duplicatio proxima quaeque a terris calefacit, quae €ideo plus habent teporis quia solem bis sentiunt;_ €tertia causa est quod magis superiora perflantur, €at quaecumque depressa sunt minus uentis uerbe-€rantur.  @@Accedit his ratio Democriti: 'Omne corpus, €quo solidius est, hoc calorem citius concipit, diutius €seruat. Itaque si in sole posueris aeneum uas et €uitreum, aeneo citius calor accedet, diutius hae-€rebit.' Adicit deinde quare hoc existimet fieri. €'His, inquit, corporibus quae duriora et pressiora €sunt necesse est minora foramina esse et tenuiorem €in singulis spiritum; sequitur ut, quemadmodum €minora balnearia et minora miliaria citius calefiunt, €sic haec foramina occulta et oculos effugientia et €celerius feruorem sentiant et propter easdem angus-€tias, quicquid receperunt, tardius reddant.' €@@Haec longe praeparata ad id perducunt de quo €nunc quaeritur.  @@Omnis aer quo propior est terris, hoc crassior. €Quemadmodum in aqua et in omni umore faex ima @1 €est, ita in aere spississima quaeque desidunt. Iam €autem probatum est omnia, quo crassioris solidio-€risque materiae sunt, hoc fidelius custodire calorem €receptum. Editior aer, quo longius a terrarum €colluuie recessit, hoc sincerior puriorque est; itaque €solem non retinet, sed uelut per inane transmittit; €ideo minus calefit.  @@Contra quidam aiunt cacumina montium €hoc calidiora esse debere quo propiora soli sunt. Qui €mihi uidentur errare quod Apenninum et Alpes et €alios notos ob eximiam altitudinem montes in tantum €putant crescere ut illorum magnitudo sentire solis €uiciniam possit. @8 Excelsa sunt ista, quamdiu nobis €comparantur; at uero, ubi ad uniuersum respexeris, €manifesta est omnium humilitas; inter se uincuntur €et uincunt. Ceterum in tantum nihil attollitur ut in €collatione totius ulla sit uel maximis portio. Quod €nisi esset, non diceremus totum orbem terrarum €pilam esse. @8 Pilae proprietas est cum aequalitate €quadam rotunditas; aequalitatem autem hanc accipe €quam uides in lusoria pila; non multum illi commis-€surae et rimae earum nocent quo minus par sibi þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ¹„⨋“…ab omni parte dicatur. Quomodo in hac pila nihil €illa interualla officiunt ad speciem rotundi, sic ne @1 €in uniuerso quidem orbe terrarum editi montes, €quorum altitudo totius mundi collatione consumi-€tur. @8 Qui dicit altiorem montem, quia solem propius €excipiat, magis calere debere, idem dicere potest €longiorem hominem citius quam pusillum debere €calefieri et caput citius quam pedes. At quisquis €mundum mensura sua aestimauerit et terram cogi-€tauerit tenere puncti locum, intelleget nihil in illa €posse ita eminere ut caelestia magis sentiat, uelut €in propinquum illis accesserit. @8 Montes isti quos €suspicimus et uertices aeterna niue obsessi nihilo-€minus in imo sunt; et propius quidem est a sole €mons quam campus aut uallis, sed sic quomodo est €pilus pilo crassior. Isto enim modo et arbor alia €magis quam alia dicetur uicina caelo. Quod est €falsum, quia inter pusilla non potest magnum esse €discrimen, nisi dum inter se comparantur. Vbi ad €collationem immensi corporis uentum est, nihil €interest quanto sit alterum altero maius, quia, €etiamsi magno discrimine, tamen minima uincuntur.  @@Sed ut ad propositum reuertar, propter has €quas rettuli causas plerisque placuit in ea parte €aeris niuem concipi quae uicina terris est, et ideo @1 €minus alligari quia minore rigore coit. Nam uicinus €aer et plus habet frigoris quam ut in aquam imbrem-€que transeat, et minus quam ut duretur in gran-€dinem; hoc medio frigore non nimis intento niues €fiunt coactis aquis.  @@'Quid istas, inquis, ineptias, quibus litte-€ratior est quisque, non melior, tam operose per-€sequeris? Quomodo fiant niues dicis, cum multo €magis ad nos dici a te pertineat quare emendae non €sint niues.' Iubes me tu cum luxuria litigare? €Cotidianum istud et sine effectu iurgium est. Liti-€gemus tamen, etiamsi superior futura est; pugnantes €ac reluctantes uincat. @8 Quid porro? Hanc ipsam €inspectionem naturae nihil iudicas ad id quod uis €conferre? Cum quaerimus quomodo nix fiat et €dicimus illam pruinae similem habere naturam, €plus illi spiritus quam aquae inesse, non putas €exprobrari illis, cum emere aquam turpe sit, si ne €aquam quidem emunt? @8 Nos uero quaeramus €potius quomodo fiant niues quam quomodo seruentur, €quoniam, non contenti uina diffundere, ueteraria €per sapores aetatesque disponere, inuenimus quo- @1 €modo stiparemus niuem, ut ea aestatem euinceret €et contra anni feruorem defenderetur loci frigore. €Quid hac diligentia consecuti sumus? Nempe ut €gratuitam mercemur aquam. Nobis dolet quod €spiritum, quod solem emere non possumus, quod €hic aer etiam delicatis diuitibusque ex facili nec €emptus uenit. O quam nobis male est quod quic-€quam a rerum natura in medio relictum est! @8 Hoc €quod illa fluere et patere omnibus uoluit, cuius €haustum uitae publicum fecit, hoc quod tam homini €quam feris auibusque et inertissimis animalibus €in usum large ac beate profudit, contra se ingeniosa €luxuria redegit ad pretium, adeo nihil illi potest €placere nisi carum. Vnum hoc erat quod diuites in €aequum turbae deduceret, quo non possent ante-€cedere pauperrimum; illi cui diuitiae molestae sunt €excogitatum est quemadmodum etiam caperet aqua €luxuriam. @@Vnde hoc peruentum sit ut nulla nobis aqua €satis frigida uideretur quae flueret dicam. Quamdiu €sanus et salubris cibi capax stomachus est imple-€turque, non premitur, naturalibus fomentis contentus €est; ubi, cotidianis cruditatibus perustus, non €temporis aestus, sed suos sentit, ubi ebrietas continua €uisceribus insedit et praecordia bile in quam uertitur €torret, aliquid necessario quaeritur quo aestus ille @1 €frangatur qui ipsis aquis incalescit. Remediis inci-€tat[2ur]2 uitium; itaque non aestate tantum, sed et €media hieme niuem causa pa[2r]2i bibunt. @8 Quae huius €rei causa est nisi intestinum malum et luxu corrupta €praecordia? Quibus nullum interuallum umquam €quo interquiescerent datum est, sed prandia cenis €usque in lucem perductis ingesta sunt, et distentos €copia ferculorum ac uarietate comessatio altius €mersit; deinde numquam intermissa intempe-€rantia quicquid [2alimenti]2 decoxerat efferauit et in €desiderium semper noui rigoris accendit. @8 Itaque €quamuis cenationem uelis ac specularibus muniant €et igne multo doment hiemem, nihilominus stoma-€chus ille solutus et aestu suo languidus quaerit aliquid €quo erigatur. Nam sicut animo relictos stupentesque €frigida spargimus, ut ad sensum sui redeant, ita €uiscera istorum uitiis torpentia nihil sentiunt, nisi €frigore illa uehementiore perusseris. @8 Inde est, €inquam, quod ne niue quidem contenti sunt, sed €glaciem, uelut certior illi ex solido rigor sit, exqui-€runt ac saepe repetitis aquis diluunt. Quae non e €summo tollitur sed, ut uim maiorem habeat et perti-€nacius frigus, ex abdito effoditur. Itaque ne unum @1 €quidem eius est pretium, sed habet institores aqua €et annonam, pro pudor! uariam. @8 Vnguentarios €Lacedaemonii urbe expulerunt et propere cedere €finibus suis iusserunt, quia oleum disperderent. €Quid illi fecissent, si uidissent reponendae niuis €officinas et tot iumenta portandae aquae deseruientia, €cuius colorem saporemque paleis quibus custodiunt €inquinant? @@At, dii boni, quam facile est extinguere sitim €sanam! Sed quid sentire possunt emortuae fauces €et occallatae cibis ardentibus? Quemadmodum €nihil illis satis frigidum, sic nihil satis calidum est, €sed ardentes boletos et raptim indumento suo €mersatos demittunt paene fumantes, quos deinde €restinguant niuatis potionibus. Videbis, inquam, €quosdam graciles et palliolo focalique circumdatos. €pallentes et aegros non sorbere solum niuem sed €etiam esse et frusta eius in scyphos suos deicere, €ne tepescant inter ipsam bibendi moram. @8 Sitim €istam esse putas? Febris est, et quidem eo acrior €quod non tactu uenarum nec in cutem effuso calore €deprehenditur, sed cor ipsum excoquit. Luxuria €inuictum malum et ex molli fluidoque durum atque @1 €patiens. Non intellegis omnia consuetudine uim €suam perdere? Itaque nix ista, in qua iam etiam €natatis, eo peruenit usu et cotidiana stomachi €seruitute ut aquae locum obtineat. Aliquid adhuc €quaerite illa frigidius, quia pro nihilo est familiaris €rigor. @1 µ¯ôÿ@@@@{1[LIBER QVINTVS] €@@@@LIBER SECVNDVS €@@@@DE VENTIS}1 ¡@@Ventus est fluens aer. Quidam ita definierunt: €uentus est aer fluens in unam partem. Haec defi-€nitio uidetur diligentior, quia numquam aer tam €immobilis est ut non in aliqua sit agitatione. Sic €tranquillum mare dicitur, cum leuiter commouetur €nec in unam partem inclinatur; itaque si legeris €@@@@cum placidum uentis staret mare, €scito illud non stare, sed succuti leuiter, et dici tran-€quillum, quia nec hoc nec illo impetum capiat. @8 Idem €et de aere iudicandum est, non esse umquam immo-€bilem, etiamsi quietus sit. Quod ex hoc intellegas €licet: cum sol in aliquem clausum locum infusus est, @1 €uidemus corpuscula minima in aduersum ferri, €alia sursum, alia deorsum uarie concursantia. @8 Ergo, €ut parum diligenter comprehendet quod uult qui €dixerit: 'fluctus est maris agitatio', quia tran-€quillum quoque agitatur, at ille abunde sibi cauerit €cuius definitio haec fuerit: 'fluctus est maris in €unam partem agitatio', sic in hac quoque re quam €cum maxime quaerimus non circumscribetur qui €ita se gesserit ut dicat: 'uentus est fluens in unam €partem aer', aut: 'aer fluens impetu', aut: 'uis €aeris in unam partem euntis', aut: 'cursus aeris €aliquo concitatior'. @8 Scio quid responderi pro altera €definitione possit: quid necesse est adicere te in €unam partem? Vtique enim quod fluit in unam €partem fluit; nemo aquam fluere dicit, si tantum €intra se mouetur, sed si aliquo fertur; potest ergo €aliquid moueri et non fluere et e contrario non potest €fluere nisi in unam partem. @8 Sed siue haec breuitas €satis a calumnia tuta est, hac utamur; siue aliquis €circumspectior est, uerbo non parcat cuius adiectio €cauillationem omnem poterit excludere. Nunc ad €ipsam rem accedamus, quoniam satis de formula €disputatum est.  @@Democritus ait, cum in angusto inani multa @1 €sint corpuscula, quae ille atomos uocat, sequi uen-þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿµ¢ƒtum; at contra quietum et placidum aeris statum €esse, cum in multo inani pauca sint corpuscula. €Nam quemadmodum in foro aut uico, quamdiu €paucitas est, sine tumultu ambulatur, ubi turba €in angustum concurrit, aliorum in alios incidentium €rixa fit, sic in hoc quo circumdati sumus spatio, €cum exiguum locum multa corpora impleuerint, €necesse est alia aliis incidant et impellant ac repel-€lantur implicenturque et comprimantur. Ex quibus €nascitur uentus, cum illa quae colluctabantur incu-€buere et diu fluctuata ac dubia inclinauere se. At, €ubi in magna laxitate corpora pauca uersantur, nec €arietare possunt nec impelli.  @@Hoc falsum esse uel ex eo colligas licet €quod tunc minime uentus est cum aer nubilo grauis €est; atqui tunc plurima corpora se in angustum €contulerunt et inde est spissarum nubium grauitas. Adice nunc quod circa flumina et lacus frequens €nebula est artatis congestisque corporibus, nec €tamen uentus est. Interdum uero tanta caligo effun-€ditur ut conspectum in uicino stantium eripiat, €quod non eueniret, nisi in paruum locum corpora €se multa compellerent. Atqui nullum tempus €magis quam nebulosum caret uento. @8 Adice nunc €quod e contrario euenit ut sol matutinum aera @1 €spissum et umidum ortu suo tenuet; tunc surgit €aura, cum datum est laxamentum corporibus et sti-€patio illorum ac turba resoluta est.  @@Quo modo ergo, inquis, uenti fiunt, quoniam €hoc negas fieri?_Non uno modo. Alias enim terra €ipsa magnam uim aeris eicit et ex abdito spirat; €alias, cum magna et continua ex imo euaporatio in €altum egit quae emiserat, mutatio ipsa halitus mixti €in uentum uertitur. @8 Illud enim nec ut credam €mihi persuaderi potest nec ut taceam: quomodo in €nostris corporibus cibo fit inflatio,_quae non sine €magna narium iniuria emittitur et uentrem interdum €cum sono exonerat, interdum secretius,_sic €putant et hanc magnam rerum naturam alimenta €mutantem emittere spiritum. Bene nobiscum agitur, €cum quod [2edit]2 semper concoquit; alioquin immun-€dius aliquid timeremus. @8 Numquid ergo hoc uerius €est dicere multa ex omni parte terrarum et assidua €ferri corpuscula? Quae cum coaceruata sunt, deinde €extenuari sole coeperunt, quia omne quod in an-€gusto dilatatur spatium maius desiderat, uentus €existit.  @@Quid ergo? Hanc solam esse causam uenti @1 €existimo, aquarum terrarumque euaporationes; ex €his grauitatem aeris fieri, deinde solui impetum, cum €quae densa steterant, ut est necesse, extenuata €nituntur in ampliorem locum? Ego uero et hanc €iudico. Ceterum illa est longe ualentior ueriorque, €habere aera naturalem uim mouendi se, nec aliunde €concipere, sed inesse illi, ut aliarum rerum, ita huius €potentiam. @8 An hoc existimas nobis quidem datas €uires quibus nos moueremus, aera autem relictum €inertem et inagitabilem esse, cum aqua motum suum €habeat etiam uentis quiescentibus? Nec enim aliter €animalia ederet; muscum quoque innasci aquis et €herbosa quaedam uidemus summo innatantia; est €ergo aliquid in aqua uitale.  @@De aqua dico; ignis, qui omnia consumit, €quaedam creat et, quod uideri non potest simile ueri, €tamen uerum est animalia igne generari. Habet ergo €aliquam uim talem aer et ideo modo spissat se €modo expandit et purgat et alias contrahit diducit €ac differt. Hoc ergo interest inter aera et uentum €quod inter lacum et flumen. €@@Aliquando per se ipse sol causa uenti est fundens €rigentem aera et ex denso coactoque explicans. @1  @@In uniuersum de uentis diximus; nunc €uiritim incipiamus illos excutere. Fortasse apparebit €quemadmodum fiant, si apparuerit quando et unde €procedant. Primum ergo antelucanos flatus inspi-€ciamus, qui aut ex fluminibus aut ex conuallibus aut €ex aliquo sinu feruntur. @8 Nullus ex his pertinax est, €sed cadit fortiore iam sole nec fert ultra terrarum €conspectum. Hoc uentorum genus incipit uere; €non ultra aestatem durat et inde maxime uenit ubi €aquarum plurimum et montium est. Plana, licet €abundent aquis, carent aura; hac, dico, quae pro €uento ualet.  @@Quomodo ergo talis flatus concipitur quem €Graeci $E)GKOLPI/AN& uocant? Quicquid ex se paludes €et flumina remittunt,_id autem et multum est €et assiduum,_per diem solis alimentum est, nocte €non exhauritur et montibus inclusum in unam €regionem colligitur. Cum illam impleuit et iam se €non capit, exprimitur aliquo et in unam partem €procedit; hic uentus est. Itaque eo incumbit quo €liberior exitus inuitat et loci laxitas, in quam coacer-€uata decurrant. @8 Huius rei argumentum est quod €prima noctis parte non spirat; incipit enim fieri €illa collectio, quae circa lucem iam plena est; onerata €quaerit quo defluat et eo potissimum exit ubi plu- @1 €rimum uacui est et magna ac patens area. Adicit €autem ei stimulos ortus solis feriens gelidum aera. €Nam, etiam antequam appareat, lumine ipso ualet €et nondum quidem radiis aera impellit, iam tamen €lacessit et irritat luce praemissa; @8 nam, cum ipse €processit, alia superius rapiuntur, alia diffunduntur €tepore. Ideo non ultra matutinum illis datur fluere; €omnis illorum uis conspectu solis extinguitur. Etiamsi €uiolentiores flauere, circa medium tamen diem relan-€guescunt nec unquam usque in meridiem aura pro-€ducitur; alia autem [2alia]2 imbecillior ac breuior €est, prout ualentioribus minoribusue collecta causis €est.  @@Quare tamen tales uenti uere et aestate uali-€diores sunt?_leuissimi enim cetera parte anni nec €qui uela impleant surgunt._Quia uer aquosum €est ex plu[2uiali]2bus aquis locisque ob umidam caeli €naturam saturis et redundantibus maior euaporatio €est. @8 At quare aestate aeque profunditur? Quia €post occasum solis remanet diurnus calor et magna €noctis parte perdurat. Qui euocat exeuntia ac uehe-€mentius trahit quicquid ex his sponte reddi solet, €deinde non tantum habet uirium ut quod euocauit @1 €absumat; ob hoc diutius corpuscula emanare solita €et efflari terra ex se atque umo[2r e]2mittit. @8 Facit €autem uentum ortus non calore tantum sed etiam €ictu; lux enim, ut dixi, quae solem antecedit, nondum €aera calefacit sed percutit tantum; percussus autem €in latus cedit. Quamquam ego ne illud quidem €concesserim lucem ipsam sine calore esse, cum ex €calore sit. @8 Non habet forsitan tantum teporis €quantum tactu appareat, opus tamen suum facit et €densa diducit ac tenuat; pr[2op]2terea loca quae aliqua €iniquitate naturae ita clausa sunt ut solem accipere €non possint illa quoque nubila et tristi luce cale-€fiunt et per diem minus quam noctibus rigent. Etiamnunc natura calor omnis abigit nebulas et €a se repellit; ergo sol quoque idem facit. Et ideo, €ut quibusdam uidetur, inde flatus est unde sol.  @@Hoc falsum esse ex eo apparet quod aura in €omnem partem uehit et contra ortum plenis uelis €nauigatur; quod non eueniret, si semper uentus €ferretur a sole. €@@Etesiae quoque, qui in argumentum a quibusdam @1 aduocantur, non nimis propositum adiuuant. Dicam €primum quid illis placeat, deinde cur displiceat €mihi. Etesiae, inquiunt, hieme non sunt, quia breuis-€simis diebus sol desinit, priusquam frigus euin-€catur; itaque niues et ponuntur et durant. Aestate €incipiunt flare, cum et longius extenditur dies et €recti in nos radii diriguntur. @8 Veri ergo simile est €concussas calore magno niues plus umidi efflare, €item terras exoneratas niue retectasque spirare €liberius; ita plura ex septemtrionali parte caeli €corpora exire et in haec loca quae sunt summissiora €ac tepidiora deferri; sic impetum etesias sumere. Et ob hoc a solstitio illis initium est,_ultraque €ortum Caniculae non ualent,_quia iam multum €e frigida caeli parte in hanc egestum est ac sol mutato €cursu in nostram rectior tendi[2t]2 et alteram partem €aeris attrahit, alteram uero impellit. Sic ille ete-€siarum flatus aestatem frangit et a mensium feruen-€tissimorum grauitate defendit.  @@Nunc, quod promisi, dicendum est quare €etesiae nos non adiuuent nec quicquam huic con-€ferant causae. Dicimus ante lucem auram incitari; €eandem subsidere, cum illam sol attigit. Atqui ete- @1 €siae ob hoc somniculosi a nautis et delicati uocantur €quod, ut ait Gallio, 'mane nesciunt surgere'. Eo €tempore fere incipiunt prodire quo ne pertinax þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿµ¨‹ˆˆquidem aura est. Quod non accideret, si ut auram €ita illos comminueret sol. @8 Adice nunc quod, si €causa illis flatus ess[2et]2 spatium diei ac longitudo, et €ante solstitium flarent, cum longissimi dies sunt €et cum maxime niues tabescunt. Iulio enim mense €iam despoliata sunt omnia aut certe admodum €pauca iacent adhuc sub niue.  @@Sunt quaedam genera uentorum quae €ruptae nubes et in pronum solutae emittunt; hos €Graeci uentos $E)KNEFI/AS& uocant. Qui hoc, ut puto, €modo fiunt. Cum magna inaequalitas ac dissimi-€litudo corporum quae uapor terrenus emittit in €sublime eat et alia ex his corporibus sicca sint, alia €umida, ex tanta discordia corporum inter se pugnan-€tium, cum in unum conglobata sunt, uerisimile est €quasdam cauas effici nubes et interualla inter illas €relinqui fistulosa et in modum tibiae angusta. @8 His €interuallis tenuis includitur spiritus, qui maius €desiderat spatium, cum euerberatus cursu parum €libero incaluit et ob hoc amplior fit, scinditque cin-€gentia et erumpit in uentum, qui fere procellosus €est, quia superne demittitur, et in nos cadit uehemens @1 €et acer, quia non fusus nec per apertum uenit sed €laborat et iter sibi ui ac pugna parat. Hic fere breuis €flatus est, quia receptacula nubium per quae fere-€batur ac munimenta perrumpit; ideo tumultuosus €uenit, aliquando non sine igne ac sono caeli. @8 Hi €uenti multo maiores diuturnioresque sunt, si alios €quoque flatus ex eadem causa ruentes in se abstu-€lerunt et in unum confluxere plures. Sicut torrentes €modicae magnitudinis [2s]2unt, quamdiu separat[2i]2s suus €cursus est; cum uero plures in se aquas conuerterunt, €fluminum iustorum ac perennium magnitudinem €excedunt, @8 idem credibile est fieri et in procellis €ut breues sint, quamdiu singulae sunt; ubi uero €sociauere uires et ex pluribus caeli partibus elisus €spiritus eodem se contulit, et impetus illis accedit €et mora. @8 Facit ergo uentum resoluta nubes, quae €pluribus modis soluitur: nonnumquam congloba-€tionem illam spiritus rumpit, nonnumquam inclusi €et in exitum nitentis luctatio, nonnumquam calor, €quem modo sol facit, modo ipsa arietatio magnorum-€que inter se corporum attritus.  @@Hoc loco, si tibi uidetur, quaeri potest €cur turbo fiat. Euenire in fluminibus solet ut, quam- @1 €diu sine impedimento feruntur, simplex et rectum €illis iter sit; ubi incurrerunt in aliquod saxum ad €latus ripae prominens, retorqueantur et in orbem €aquas sine exitu flectant, ita ut circumlata in se €sorbeantur et uerticem efficiant. @8 Sic uentus, quam-€diu nihil obstitit, uires suas effundit; ubi aliquo pro-€montorio repercussus est aut locorum coeuntium €in canalem deuexum tenuemque collectus, saepius €in se uolutatur similemque illis quas diximus conuerti €aquis facit uerticem. @8 Hic uentus circumactus et €eundem ambiens locum ac se ipsa uertigine conci-€tans turbo est. Qui si pugnacior est ac diutius uolu-€tatus, inflammatur et efficit quem $PRHSTH=RA& Graeci €uocant; hic est igneus turbo. [2Sic]2 fere omnia pericula €uenti erupti de nubibus produnt, quibus armamenta €rapiantur et totae naues in sublime tollantur. @@Etiamnunc quidam uenti diuersos ex se gene-€rant et impulsum aera in alias quoque partes quam €in quas ipsi inclinauere dispergunt. Illud quoque €dicam quod mihi occurrit. Quemadmodum stillicidia, €quamuis iam inclinent se et labantur, nondum €tamen effecere lapsum, sed ubi plura coiere et turba €uires dedit, tunc fluere et ire dicuntur, sic, quamdiu €leues sunt aeris motus agitati pluribus locis, nondum @1 €uentus est; tunc esse incipit, cum omnes illos miscuit €et in unum impetum contulit. Spiritum a uento modus €separat; uehementior enim spiritus uentus est, €inuicem spiritus leniter fluens aer.  @@Repetam nunc quod in primo dixeram €edi e specu uentos recessuque interiore terrarum. €Non tota solido contextu terra in imum usque €fundatur, sed multis partibus caua et €@@@@caecis suspensa latebris, €[2aliubi aquis plena]2, aliubi habet inania sine umore. Ibi etiamsi nulla lux discrimen aeris monstrat, €dicam tamen nubes nebulasque in obscuro consis-€tere. Nam ne haec quidem supra terras, quia uidentur, €sunt, sed, quia sunt, uidentur; illic quoque nihilo €minus ob id sunt quod non uidentur flumina. Illic €scias licet nostris paria sublabi, alia leniter ducta, €alia in confragosis locis praecipitando sonantia. €Quid ergo? Non illud aeque dabis esse aliquos et sub €terra lacus et quasdam aquas sine exitu stagnare? Quae si ita sunt, necesse est et illud aera onerari €oneratumque incumbere et uentum propulsu suo €concitare. Et ex illis ergo subterraneis nubibus €sciemus nutriri inter obscura flatus, cum tantum €uirium fecerint quanto aut terrae obstantiam aufe- @1 €rant aut aliquod apertum ad hos efflatus iter occu-€pent et per hanc cauernam in nostras sedes effe-€rantur. @8 Illud uero manifestum est magnam esse €sub terris uim sulphuris et aliorum non minus ignem €alentium. Per haec loca cum se exitum quaerens €spiritus torsit, accendat flammam ipso affrictu €necesse est, deinde, flammis latius fusis, etiam si €quid ignaui aeris erat, extenuatum moueri et uiam €cum fremitu uasto atque impetu quaerere. Sed €haec diligentius persequar, cum quaeram de motibus €terrae.  @@Nunc mihi permitte narrare fabulam. Ascle-€piodotus auctor est demissos quam plurimos a €Philippo in metallum antiquum olim destitutum, €ut explorarent quae ubertas eius esset, quis status, €an aliquid futuris reliquisset uetus auaritia; descen-€disse illos cum multo lumine et multos duraturo €dies, deinde longa uia fatigatos uidisse flumina ingen-€tia et conceptus aquarum inertium uastos, pares €nostris nec compressos quidem terra supereminente €sed liberae laxitatis, non sine horrore uisos. @8 Cum €magna hoc legi uoluptate. Intellexi enim saeculum €nostrum non nouis uitiis sed iam inde antiquitus €traditis laborare, nec nostra aetate primum auari-€tiam uenas terrarum lapidumque rimatam in tenebris €male abstrusa quaesisse: illi maiores nostri, quos €celebramus laudibus, quibus dissimiles esse nos @1 €querimur, spe ducti montes ceciderunt et supra €lucrum sub ruina steterunt. @8 Ante Philippum Mace-€donum rege[2m]2 fuere qui pecuniam in altissimis usque €latebris sequerentur et recto spiritu liberoque in €illos se demitterent specus in quos nullum perueniret €noctium dierumque discrimen. A tergo lucem relin-€quere quae tanta spes fuit? quae tanta necessitas €hominem ad sidera erectum incuruauit et defodit €et in fundum telluris intimae mersit, ut erueret aurum €non minore periculo quaerendum quam possiden-€dum? @8 Propter hoc cuniculos egit et circa praedam €lutulentam incertamque reptauit oblitus dierum, €oblitus rerum naturae melioris, a qua se auertit. €Vlli ergo mortuo terra tam grauis est quam istis €supra quos auaritia ingens terrarum pondus iniecit, €quibus abstulit caelum, quos in imo, ubi illud malum €uirus latitat, infodit? Illo descendere ausi sunt €ubi nouam rerum positionem, terrarum pendentium €habitus uentosque per caecum inanes experirentur €et aquarum nulli fluentium horridos fontes et alteram €perpetuamque noctem; deinde, cum ista fecerunt, €inferos metuunt!  @@Sed ut ad id de quo agitur reuertar, uenti €quattuor sunt, in ortum, occasum, meridiem septem- @1 €trionemque diuisi; ceteri, quos uariis nominibus €appellamus, his applicantur. €@@@@Eurus ad Auroram Nabataeaque regna recessit €@@@@Persidaque et radiis iuga subdita matutinis. €@@@@Vesper et occiduo quae litora sole tepescunt €@@@@Proxima sunt zephyris. Scythiam septemque triones €@@@@Horrifer inuasit boreas. Contraria tellus €@@@@Nubibus assiduis pluuioque madescit ab austro. @@Vel, si breuius illos complecti mauis, in unam €tempestatem, quod fieri nullo modo potest, con-€gregentur: €@@@@Una eurusque notusque ruunt creberque procellis €@@@@Africus €et, qui locum in illa rixa non habuit, aquilo. @@Quidam illos duodecim faciunt. Quattuor enim €caeli partes in ternas diuidunt et singulis uentis €binos subpraefectos dant. Hac arte Varro, uir dili-€gens, illos ordinat, nec sine causa. Non enim eodem €semper loco sol oritur aut occidit, sed alius est ortus þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿµ¨“†occasusque aequinoctialis,_bis autem aequinoc-€tium est,_alius solstitialis, alius hibernus. @8 Qui €surgit ab oriente aequinoctiali, subsolanus apud nos €dicitur, Graeci illum $A)FHLIW/THN& uocant. Ab oriente €hiberno eurus exit, quem nostri uocauere uulturnum, €_[2T.]2 Liuius hoc illum nomine appellat in illa pugna @1 €Romanis parum prospera in qua Hannibal et contra €solem orientem exercitum nostrum et contra uentum €constitu[2t]2um uenti adiutorio ac fulgoris praestringentis €oculos hostium uicit; Varro quoque hoc nomen €usurpat,_sed et eurus iam ciuitate donatus est €et nostro sermoni non tamquam alienus interuenit. €Ab oriente solstitiali excitatum $KAIKI/AN& Graeci €appellant; apud nos sine nomine est. @8 Aequi-€noctialis occidens fauonium mittit, quem zephyrum €esse dicent tibi etiam qui graece nesciunt loqui. A €solstitiali occidente corus uenit, qui apud quosdam €[2a]2rg[2e]2stes dicitur,_mihi non uidetur, quia cori €uiolenta uis est et in unam partem rapax, argestes €fere mollis est et tam euntibus communis quam €redeuntibus;_ab occidente hiberno africus furi-€bundus et ruens; apud Graecos $LI/Y& dicitur. @8 A €septemtrionali latere summus est aquilo, medius €septemtrio, imus $QRASKI/AS&; huic deest apud nos €uocabulum. A meridiano axe $EU)RO/NOTOS& est; deinde €$NO/TOS&, latine auster; deinde $LEUKO/NOTOS&, qui apud nos €sine nomine est.  @@Placet autem duodecim uentos esse, non €quia ubique tot s[2u]2nt,_quosdam enim inclinatio @1 €terrarum excludit,_sed quia plures nusquam sunt. €Sic casus sex dicimus, non quia omne nomen sex €recipit, sed quia nullum plures quam sex. @8 Qui €duodecim uentos esse dixerunt, hoc secuti sunt €totidem uentorum esse quot caeli discrimina. Caelum €autem diuiditur in circulos quinque, qui per mundi €cardines eunt: est septemtrionalis, est solstitialis, €est aequinoctialis, est brumalis, est contrarius €septemtrionali. His sextus accedit, qui superiorem €partem mundi ab inferiore secernit; ut scis enim, €dimidia pars mundi semper supra, dimidia infra est. Hanc lineam, quae inter aperta et occulta est, id €est hunc circulum Graeci $O(RI/ZONTA& uocant, nostri €finitorem esse dixerunt, alii finientem. Adiciendus €est adhuc meridianus circulus, qui $O(RI/ZONTA& rectis €angulis secat. Ex his quidam circuli in transuersa €currunt et alios interuentu suo scindunt. Necesse est €autem tot aeris discrimina esse quot partes. @8 Ergo €$O(RI/ZWN&, siue finiens circulus, quinque illos orbes quos €modo dixi fieri scindit et efficit decem partes, quinque €ab ortu, quinque ab occasu. Meridianus circulus, qui €in $O(RI/ZONTA& incurrit, regiones duas adicit. Sic duodecim €aer discrimina accipit et totidem facit uentos. @1 @@Quidam sunt quorundam locorum proprii, €qui non transmittunt, sed in proximum ferunt; non €est illis a latere uniuersi mundi impetus. Atabulus €Apuliam infestat, Calabriam iapyx, Athenas sciron, €Pamphyliam [2cr]2ageus, Galliam circius, cui aedificia €quassanti tamen incolae gratias agunt, tamquam €salubritatem caeli sui debeant ei,_diuus certe €Augustus templum illi, cum in Gallia moraretur, €et uouit et fecit._Infinitum est, si singulos uelim €persequi; nulla enim propemodum regio est quae €non habeat aliquem flatum ex se nascentem et circa €se cadentem.  @@Inter cetera itaque prouidentiae opera €hoc quoque aliquis ut dignum admiratione su-€spexerit. Non enim ex una causa uentos aut inuenit €aut per diuersa disposuit, sed primum ut aera non €sinerent pigrescere, sed assidua uexatione utilem €redderent uitalemque tracturis; @8 deinde ut imbres €terris subministrarent idemque nimios compescerent. €Nam modo adducunt nubes, modo deducunt, ut €per totum orbem pluuiae diuidi possint. In Italiam €auster impellit; aquilo in Africam reicit; etesiae €non patiuntur apud nos nubes consistere; idem €totam Indiam et Aethiopiam continuis per id tempus €aquis irrigant. @8 Quid quod fruges percipi non @1 €possent, nisi flatu superuacua et mixta seruandis €uentilarentur, nisi esset quod segetem excitaret et €latentem frugem ruptis uelamentis suis,_folli-€culos agricolae uocant,_adaperiret? @8 Quid quod €omnibus inter se populis commercium dedit et gentes €dissipatas locis miscuit? Ingens naturae beneficium, €si illud in iniuriam suam non uertat hominum furor! €Nunc, quod de Caesare maior[2e]2 uulgo dictatum est €et a Tito Liuio positum in incerto esse utrum illum €magis nasci an non nasci reipublicae profuerit, dici €etiam de uentis potest; adeo quicquid ex illis utile €et necessarium est non potest his repensari quae in €perniciem suam generis humani dementia excogitat. @@Sed non ideo non sunt ista natura bona, si uitio €male utentium nocent. Non in hoc prouidentia ac €dispositor ille mundi deus aera uentis exercendum €dedit et illos ab omni parte ne quid esset situ squa-€lidum effudit, ut nos classes partem freti occupaturas €compleremus milite armato et hostem in mari aut €post mare quaereremus. @8 Quae nos dementia exagitat €et in mutuum componit exitium? Vela uentis damus €bellum petituri et periclitamur periculi causa; €incertam fortunam experimur, uim tempestatum €nulla ope humana superabilem et mortem sine spe @1 €sepulturae. @8 Non erat tanti, si ad pacem per ista €ueheremur; nunc, cum euaserimus tot scopulos €latentes et insidias uadosi maris, cum effugerimus €procellosos desuper montes, per quos praeceps in €nauigantes uentus impingitur, cum inuolutos nubilo €dies et nimbis ac tonitribus horridas noctes, cum €turbinibus diuulsa nauigia, quis erit huius laboris €ac metus fructus, quis nos fessos tot malis portus €excipiet? Bellum scilicet et obuius in litore hostis €et trucidandae gentes tracturaeque magna ex parte €uictorem et antiquarum urbium flamma. @8 Quid in €arma cogimus populos? Quid exercitus scribimus €directuros aciem in mediis fluctibus? Quid maria €inquietamus? Parum uidelicet ad mortes nostras €terra late patet; nimis delicate fortuna nos tractat; €nimis dura dedit nobis corpora, felicem ualetudinem; €non depopulatur nos casus incurrens; emetiri cuique €annos suos ex commodo licet et ad senectutem decur-€rere! Itaque eamus in pelagus et uocemus in nos €fata cessantia. @@Miseri, quid quaeritis mortem, quae ubique €superest? Petet illa uos et ex lectulo. Sed inno-€centes petat! Occupabit uos in uestra domo. Sed €occupet nullum molientes malum! Hoc uero quid €aliud quis dixerit quam insaniam, circumferre peri-€cula et ruere in ignotos, iratum sine iniuria occur- @1 €rentia deuastantem, ac ferarum more occidere quem €non oderis? Illis tamen in ultionem aut ex fame €morsus est; nos sine ulla parsimonia nostri alienique €sanguinis mouemus manum et nauigia deducimus, €salutem committimus fluctibus, secundos optamus €uentos, quorum felicitas est ad bella perferri. Quousque nos mala nostra rapuerunt? Parum est €intra orbem suum furere. Sic Persarum rex stoli-€dissimus in Graeciam tra[2iciet]2, quam exercitus non €uincet, cum impleuerit. Sic Alexander ulterior Bactris €et Indis uolet quaeretque quid sit ultra magnum €mare et indignabitur esse aliquid ultimum sibi. €Sic Crassum auaritia Parthis dabit; non horrebit €reuocantis diras tribuni, non tempestates longissimi €maris, non circa Euphratem praesaga fulmina et €deos resistentes: per hominum et deorum iras ad €aurum ibitur. @@Ergo non immerito quis dixerit rerum naturam €melius acturam fuisse nobiscum, si uentos flare €uetuisset et inhibito discursu furentium in sua €quemque terra stare iussisset. Si nihil aliud, certe €suo quisque tantum ac suorum malo nasceretur. €Nunc parum mihi domestica, externis quoque labo-€randum est. @8 Nulla terra tam longe remota est €quae non emittere aliquod suum malum possit. €Vnde scio an nunc aliquis magnae gentis in abdito @1 €dominus, fortunae indulgentia tumens, non conti-€neat intra terminos arma, an paret classes ignota €moliens? Vnde scio hic mihi an ille uentus bellum €inueh[2a]2t? Magna pars erat pacis humanae maria €praecludi. @@Non tamen, ut paulo ante dicebam, queri €possumus de auctore nostri deo, si beneficia eius €corr[2u]2pimus et ut essent contraria ef[2fe]2cimus. Dedit €ille uentos ad custodiendam caeli terrarumque þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿµ¨’˜…temperiem, ad euocandas supprimendasque aquas, €ad alendos satorum atque arborum fructus, quos ad €maturitatem, cum aliis causis, adducit ipsa iactatio €attrahens cibum in summa et ne torpeant permouens. Dedit uentos ad ulteriora noscenda. Fuisset enim €imperitum animal et sine magna experientia rerum €homo, si circumscriberetur natalis soli fine. Dedit €uentos, ut commoda cuiusque regionis fierent com-€munia, non ut legiones equitemque gestarent nec €ut perniciosa gentium arma transueherent. @8 Si €beneficia naturae utentium prauitate perpendimus, €nihil non nostro malo accepimus. Cui uidere expedit? €cui loqui? cui non uita tormentum est? Nihil inuenies €tam manifestae utilitatis quod non in contrarium €transeat culpa. Sic uentos quoque natura bono €futuros inuenerat; ipsi illos contrarios fecimus. @1 Omnes in aliquod nos malum ducunt. Non eadem est €his et illis causa soluendi, sed iusta nulli. Diuersis enim €irritamentis ad temptandum [2ma]2re impellimur; utique €alicui uitio nauigatur. Egregie Plato dicit, qui nobis €circa exitum iam testium loco dandus est, minima €esse quae homines emant uita. Immo, Lucili caris-€sime, si bene illorum furorem aestimaueris,_id est €nostrum, in eadem enim turba uolutamur,_magis €ridebis, cum cogitaueris uitae parari in quae uita €consumitur. @1 °¯ôÿ@@@@{1[LIBER SEXTVS] €@@@@LIBER TERTIVS €@@@@DE TERRAE MOTV}1 ¡@@Pompeios, celebrem Campaniae urbem, in €quam ab altera parte Surrentinum Stabianumque €litus, ab altera Herculanense conueniunt et mare €ex aperto reductum amoeno sinu cingunt, conse-€disse terrae motu, uexatis quaecumque adiacebant €regionibus, Lucili, uirorum optime, audiuimus, et €quidem hibernis diebus, quos uacare a tali periculo €maiores nostri solebant promittere. @8 Nonis Februa-€riis hic fuit motus Regulo et Verginio consulibus, €qui Campaniam, numquam securam huius mali, €indemnem tamen et totiens defunctam metu, magna €strage uastauit. Nam et Herculanensis oppidi pars €ruit dubieque stant etiam quae relicta sunt, et Nuce- @1 €rinorum colonia, ut sine clade, ita non sine querela €est. Neapolis quoque priuatim multa, publice nihil €amisit leuiter ingenti malo perstricta; uillae uero €prorutae, passim sine iniuria tremuere. @8 Adiciuntur €his illa: sexcentarum ouium gregem exanimatum et €diuisas statuas, motae post hoc mentis aliquos atque €impotentes sui errasse. Quorum ut causas excutiamus, €et propositi operis contextus exigit et ipse in hoc €tempus congruens casus. @8 Quaerenda sunt trepidis €solacia et demendus ingens timor. Quid enim cui-€quam satis tutum uideri potest, si mundus ipse €concutitur et partes eius solidissimae labant? Si €quod unum immobile est in illo fixumque, ut €cuncta in se intenta sustineat, fluctuatur; si quod €proprium habet terra perdidit, stare, ubi tandem €resident metus nostri? Quod corpora receptaculum €inuenient, quo sollicita confugient, si ab imo metus €nascitur et funditus trahitur? @8 Consternatio omnium €est, ubi tecta crepuerunt et ruina signum dedit. €Tunc praeceps quisque se proripit et penates suos €deserit ac se publico credit. Quam latebram prospi-€cimus, quod auxilium, si orbis ipse ruinas agitat, si hoc €quod nos tuetur ac sustinet, supra quod urbes sitae €sunt, quod fundamentum quidam mundi esse dixe- @1 €runt, discedit ac titubat? @8 Quid tibi esse non dico €auxilii sed solacii potest, ubi timor fugam perdidit? €Quid est, inquam, satis munitum, quid ad tutelam €alterius ac sui firmum? Hostem muro repellam, et €praeruptae altitudinis castella uel magnos exercitus €difficultate aditus morabuntur; a tempestate nos €uindicat portus; nimborum uim effusam et sine €fine cadentes aquas tecta propellunt; fugientes non €sequitur incendium; aduersus tonitruum et minas €caeli subterraneae domus et defossi in altum specus €remedia sunt_ignis ille caelestis non transuer-€berat terram, sed exiguo eius obiectu retunditur_; €in pestilentia mutare sedes licet; nullum malum €sine effugio est; @8 numquam fulmina populos perus-€serunt; pestilens caelum exhausit urbes, non abstulit. €Hoc malum latissime patet ineuitabile, auidum, publice €noxium. Non enim domos solum aut familias aut urbes €singulas haurit; gentes totas regionesque submergit, et €modo ruinis operit, modo in altam uoraginem condit, €ac ne id quidem relinquit ex quo appareat quod non €est saltem fuisse, sed supra nobilissimas urbes sine €ullo uestigio prioris habitus solum extenditur. @@Nec desunt qui hoc genus mortis magis timeant €quo in abruptum cum sedibus suis eunt et e uiuorum €numero uiui auferuntur, tamquam non omne fatum €ad eundem terminum ueniat. Hoc habet inter cetera @1 €iustitiae suae natura praecipuum quod, cum ad €exitum uentum est, omnes in aequo sumus. @8 Nihil €itaque interest utrum me lapis unus elidat, an monte €toto premar; utrum supra me domus unius onus €ueniat et sub exiguo eius cumulo ac puluere expirem, €an totus caput meum terrarum orbis abscondat; €in luce hunc et in aperto spiritum reddam an in uasto €terrarum dehiscentium sinu; solus in illud profundum €an cum magno comitatu populorum concadentium €ferar. Nihil interest mea quantus circa mortem €meam tumultus sit. Ipsa ubique tantundem est. @@Proinde magnum sumamus animum aduersus €istam cladem quae nec euitari nec prouideri potest, €desinamusque audire istos qui Campaniae renun-€tiauerunt quique post hunc casum emigrauerunt €negantque ipsos umquam in illam regionem acces-€suros. Quis enim illis promittit melioribus funda-€mentis hoc aut illud solum stare? @8 Omnia eiusdem €sortis sunt et, si nondum mota, tamen mobilia. €Hunc fortasse in quo securius consistitis locum haec €nox aut hic ante noctem dies scindet. Vnde scis €an melior eorum locorum condicio sit in quibus iam €uires suas fortuna consumpsit et quae in futurum €ruina sua fulta sunt? @8 Erramus enim, si ullam €terrarum partem exceptam immunemque ab hoc @1 €periculo credimus. Omnes sub eadem iacent lege; €nihil ita ut immobile esset natura concepit; alia €temporibus aliis cadunt et, quemadmodum in urbi-€bus magnis nunc haec domus nunc illa suspenditur, €ita in hoc orbe terrarum nunc haec pars facit uitium €nunc illa. @8 Tyros aliquando infamis ruinis fuit; €Asia duodecim urbes simul perdidit; anno priore €Achai[2am]2 et Macedoni[2am]2, quaecumque est ista uis €mali quae incurrit nunc Campaniam, laesit. Circumit €fatum et, si quid diu praeterit, repetit. Quaedam €rarius sollicitat, saepius quaedam; nihil immune €esse et innoxium sinit. @8 Non homines tantum, €qui breuis et caduca res nascimur, urbes oraeque €terrarum et litora et ipsum mare in seruitutem fati €uenit. Nos tamen nobis permansura promittimus €bona fortunae, et felicitatem, cuius ex omnibus €rebus humanis uelocissima est leuitas, habituram €in aliquo pondus ac moram credimus. @8 Et perpetua €sibi omnia promittentibus in mentem non uenit id €ipsum supra quod stamus stabile non esse. Neque €enim Campaniae istud aut Achaiae sed omnis soli €uitium est, male cohaerere et ex causis pluribus solui €et summa manere, partibus ruere. @1  @@Quid ago? Solacium aduersus pericula rara €promiseram. Ecce undique timenda denuntio. Nego €quicquam esse quietis aeternae, quod perire possit €et perdere. Ego uero hoc ipsum solacii loco pono, €et quidem ualentissimi, quando quidem sine remedio €timor stultis est: ratio terrorem prudentibus excutit; €imperitis magna fit ex desperatione securitas. @8 Hoc €itaque generi humano dictum puta quod illis subita €captiuitate inter ignes et hostem stupentibus dic-€tum est: €@@@@Vna salus uictis nullam sperare salutem. Si uultis nihil timere, cogitate omnia esse metuenda. €Circumspicite quam leuibus causis discutiamur,_ €non cibus nobis, non umor, non uigilia, non somnus €sine mensura quadam salubria sunt,_iam intelle-€getis nugatoria esse nos et imbecilla corpuscula, €fluida, non magna molitione perdenda. €@@Sine dubio id unum periculi nobis est quod tremunt €terrae, quod subito dissipantur ac superposita €deducunt! @8 Magni se aestimat qui fulmina et €motus terrarum hiatusque formidat. Vult ille imbe-€cillitatis sibi suae conscius timere pituitam? Ita €uidelicet nati sumus, tam felicia sortiti membra, þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¢”…in hanc magnitudinem creuimus! Et ob hoc, nisi €mundi partibus motis, nisi caelum intonuerit, nisi @1 €terra subsederit, perire non possumus! @8 Vngui-€culi nos et ne totius quidem dolor sed aliqua ab €latere eius scissura conficit! Et ego timeam terras €trementes, quem crassior saliua suffocat? Ego €extimescam emotum sedibus suis mare et ne aestus €maiore quam solet cursu plus aquarum trahens su-€perueniat, cum quosdam strangulauerit potio male €lapsa per fauces? Quam stultum est mare horrere, €cum scias stillicidio perire te posse! @@Nullum maius solacium est mortis quam ipsa €mortalitas; nullum autem omnium istorum quae €extrinsecus terrent quam quod innumerabilia peri-€cula in ipso sinu sunt. Quid enim dementius quam €ad tonitrua succidere et sub terram corr[2e]2pere fulmi-€num metu? Quid stultius quam timere nutationem €terrae aut subitos montium lapsus et irruptiones €maris extra litus eiecti, cum mors ubique praesto €sit et undique occurrat nihilque sit tam exiguum €quod non in perniciem generis humani satis ualeat? @@Adeo non debent nos ista confundere, tamquam €plus in se mali habeant quam uulgaris mors, ut €contra, cum sit necessarium e uita exire et aliquando €emittere animam, maiore perire ratione iuuet. Necesse €est mori ubicumque, quandoque; stet licet ista @1 €humus et se teneat suis finibus nec ulla iactetur €iniuria, supra me quandoque erit. [2Quid]2 interest, €ego illam mihi an ipsa se mihi imponat? @8 Didu-€citur et ingenti potentia nescio cuius mali rumpitur €et me in immensam altitudinem abducit; quid porro? €mors leuior in plano est? Quid habeo quod querar, €si rerum natura me non uult iacere ignobili leto, €si mihi inicit sui partem? @8 Egregie Vagellius meus €in illo inclito carmine: 'Si cadendum est, inquit, €e caelo cecidisse uelim.' Idem [2mihi]2 licet dicere: €si cadendum est, cadam orbe concusso, non quia €fas est optare publicam cladem, sed quia ingens €mortis solacium est terram quoque uidere mortalem.  @@Illud quoque proderit praesumere animo €nihil horum deos facere nec ira numinum aut caelum €conuerti aut terram; suas ista causas habent nec €ex imperio saeuiunt sed quibusdam uitiis, ut corpora €nostra turbantur, et tunc, cum facere uidentur, €iniuriam accipiunt. @8 Nobis autem ignorantibus €uerum omnia terribiliora sunt, utique quorum metum €raritas auget; leuius accidunt familiaria; ex insolito €formido maior est. Quare autem quicquam nobis €insolitum est? Quia naturam oculis, non ratione, €comprehendimus, nec cogitamus quid illa facere @1 €possit, sed tantum quid fecerit. Damus itaque huius €neglegentiae poenas tamquam nouis territi, cum €illa non sint noua sed insolita. @8 Quid ergo? Non €religionem incutit mentibus, et quidem publice, €siue deficere sol uisus est, siue luna, cuius obscu-€ratio frequentior, aut parte sui aut tota delituit? €longeque magis illa, actae in transuersum faces et €caeli magna pars ardens et crinita sidera et plures €solis orbes et stellae per diem uisae subitique trans-€cursus ignium multam post se lucem trahentium? Nihil horum sine timore miramur. Et cum timendi €sit causa nescire, non est tanti scire, ne timeas? €Quanto satius est causas inquirere, et quidem toto €in hoc intentum animo. Neque enim illo quicquam €inueniri dignius potest cui se non tantum commodet, €sed impendat.  @@Quaeramus ergo quid sit quod terram ab €infimo moueat, quod tanti molem ponderis pellat; €quid sit illa ualentius quod tantum onus ui sua labe-€factet; cur modo tremat, modo laxata subsidat, €nunc in partes diuisa discedat et alias interuallum €ruinae suae diu seruet, alias cito comprimat; nunc €amnes magnitudinis notae conuertat introrsum, nunc €nouos exprimat; aperiat aliquando aquarum calen-€tium uenas, aliquando refrigeret, ignesque nonnum-€quam per aliquod ignotum antea montis aut rupis €foramen emittat, aliquando notos et per saecula @1 €nobiles supprimat. Mille miracula mouet faciemque €mutat locis et defert montes, subrigit plana, ualles €extuberat, nouas in profundo insulas erigit. Haec €ex quibus causis accidant, digna res excuti. @8 Quod, €inquis, erit pretium operae? Quo nullum maius est, €nosse naturam. Neque enim quicquam habet in se €huius materiae tractatio pulchrius, cum multa €habeat futura usui, quam quod hominem magni-€ficentia sui detinet nec mercede sed miraculo colitur. €Inspiciamus ergo quid sit propter quod haec accidant. €Quorum adeo est mihi dulcis inspectio ut, quamuis €aliquando de motu terrarum uolumen iuuenis edide-€rim, tamen temptare me uoluerim et experiri aetas €aliquid nobis aut ad scientiam aut certe ad diligen-€tiam adiecerit.  @@Causam qua terra concutitur alii in aqua esse, €alii in ignibus, alii in ipsa terra, alii in spiritu putaue-€runt, alii in pluribus, alii in omnibus his; quidam €liquere ipsis aliquam ex istis causam esse dixerunt, €sed non liquere quae esset. @8 Nunc singula persequar. €Illud ante omnia mihi dicendum est opiniones ueteres €parum exactas esse et rudes. Circa uerum adhuc €errabatur; noua omnia erant primo temptantibus; €postea eadem illa limata sunt. Et, si quid inuentum €est, illis nihilominus referri debet acceptum; magni @1 €animi res fuit rerum naturae latebras dimouere nec €contentum exteriore eius aspectu introspicere et €in deorum secreta descendere. Plurimum ad inue-€niendum contulit qui sperauit posse reperiri. @8 Cum €excusatione itaque ueteres audiendi sunt. Nulla €res consummata est, dum incipit; nec in hac tantum €re omnium maxima atque inuolutissima, in qua, etiam €cum multum acti erit, omnis tamen aetas quod €agat inueniet, sed et in omni alio negotio longe semper €a perfecto fuere principia.  @@In aqua causam esse nec ab uno dictum est €nec uno modo. Thales Milesius totam terram subiecto €iudicat umore portari et innare, siue illud oceanum €uocas, siue magnum mare, siue alterius naturae €simplicem adhuc aquam et umidum elementum. €Hac, inquit, unda sustinetur orbis uelut aliquod €grande nauigium et graue his aquis quas premit. Superuacuum est reddere causas propter quas €existimat grauissimam partem mundi non posse €spiritu tam tenui fugacique gestari; non enim nunc €de situ terrarum sed de motu agitur. Illud argu-€menti loco ponit aquas esse in causa quibus hic orbis €agitetur, quod in omni maiore motu erumpunt fere €noui fontes, sicut in nauigiis quoque euenit ut, si @1 €inclinata sunt et abierunt in latus, aquam sorbeant, €quae in omni eorum oner[2e]2 quae uehit, si immodice €depressa sunt, aut superfunditur aut certe dextra €sinistraque solito magis surgit. @8 Hanc opinionem €falsam esse non est diu colligendum. Nam, si terra €aqua sustineretur et ea aliquando concuteretur, €semper moueretur, nec agitari illam miraremur sed €manere; deinde tota concuteretur, non ex parte; €numquam enim nauis dimidia iactatur. Nunc uero €terrarum non uniuersarum sed ex parte motus est. €Quomodo ergo fieri potest ut, quod totum uehitur, €totum non agitetur, si eo quo uehitur agitatum est? _At quare aquae erumpunt?_Primum omnium €saepe tremuit terra et nihil umoris noui fluxit. €Deinde, si ex hac causa unda prorumperet, a late-€ribus terrae circumfunderetur, sicut in fluminibus €ac mari uidemus incidere ut incrementum aquarum, €quotiens nauigia desidunt, in lateribus maxime appa-€reat. Ad ultimum non tam exigua fieret quam tu dicis €eruptio nec uelut per rimam sentina subreperet, sed €fieret ingens inundatio ut ex infinito liquore et €ferente uniuersa.  @@Quidam motum terrarum aquae impu-€tauerunt, sed non ex eadem causa. Per omnem, €inquit, terram multa aquarum genera decurrunt. @1 €Aliubi perpetui amnes, quorum nauigabilis etiam €sine adiutorio imbrium magnitudo est; hinc Nilus €per aestatem ingentes aquas inuehit; hinc, qui €medius inter pacata et hostilia fluit, Danuuius ac €Rhenus, alter Sarmaticos impetus cohibens et Euro-€pam Asiamque disterminans, alter Germanos, auidam €belli gentem, repellens. @8 Adice nunc patentissimos €lacus et stagna populis inter se ignotis circumdata €et ineluctabiles nauigio paludes, ne ipsis quidem inter €se peruias quibus incoluntur; deinde tot fontes, tot €capita fluminum subit[2os]2 et ex occulto amnes uomentia, þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ¶§’†tot deinde ad tempus collectos torrentium impetus, €quorum uires quam repentinae tam breues. @8 Omnis €aquarum et intra terram natura faciesque est. Illic €quoque aliae uasto cursu deferuntur et in praeceps €uolutae cadunt; aliae languidiores in uadis refun-€duntur et leniter ac quiete fluunt. Quis autem neget €uastis illas receptaculis concipi et cessare multis €inertes locis? Non est diu probandum ibi multas €aquas esse ubi omnes sunt; neque enim sufficeret €tellus ad tot flumina edenda, nisi ex reposito mul-€toque funderet. @8 Si hoc uerum est, necesse est €aliquando illic amnis excrescat et relictis ripis uio-€lentus in obstantia incurrat; sic fiet motus alicuius €partis in quam flumen impetum dedit et quam, donec @1 €decrescat, uerberabit. Potest fieri ut aliquam regionem €riuus affluens exedat ac sic trahat aliquam molem, €qua lapsa superposita quatiantur. @8 Iam uero nimis €oculis permittit nec ultra illos scit producere animum, €qui non credit esse in abdito terrae sinus maris €uasti. Nec enim uideo quid prohibeat aut obstet €quominus habeat aliquod etiam in abdito litus per €occultos aditus receptum mare, quod illic quoque €tantundem loci teneat aut fortassis hoc amplius €quod superiora cum tot animalibus erant diuidenda; €abstrusa enim et sine possessore deserta liberius €undis uacant. @8 Quas quid uetat illic fluctuare et €uentis quos omne interuallum terrarum et omnis €aer creat impelli? Potest ergo maior solito exorta €tempestas aliquam partem terrarum impulsam uehe-€mentius commouere. Nam apud nos quoque multa €quae procul a mari fuerant subito eius accessu €uapulauerunt et uillas in prospectu collocatas fluctus €qui longe audiebatur inuasit. Illic quoque potest €recedere ac re[2sur]2gere pelagus infernum, quorum €neutrum fit sine motu superstantium.  @@Non quidem existimo diu te haesitaturum €an credas esse subterraneos amnes et mare abscon- @1 €ditum. Vnde enim ista prorepunt, unde ad nos ueniunt, €nisi quod origo umoris inclusa est? @8 Age, cum uides €interruptum Tigrin in medio itinere siccari et non €uniuersum auerti, sed paulatim non apparentibus €damnis minui primum, deinde consumi, quo illum €putas abire nisi in obscura terrarum, utique cum €uideas emergere iterum non minorem eo qui prius €fluxerat? Quid? cum uides Alpheon, celebratum €poetis, in Achaia mergi et in Sicilia rursus traiecto €mari effundere amoenissimum fontem Arethusam? Nescis autem inter opiniones quibus enarratur €Nili aestiua inundatio et hanc esse, e terra illum €erumpere et augeri non supernis aquis sed ex intimo €redditis? Ego quidem centuriones duos quos Nero €Caesar, ut aliarum uirtutum ita ueritatis in primis €amantissimus, ad inuestigandum caput Nili miserat, €audiui narrantes longum ipsos iter peregisse, cum a €rege Aethiopiae instructi auxilio commendatique €proximis regibus ad ulteriora penetrassent. @8 '[2Post €multos dies, sicut illi]2 quidem aiebant, peruenimus €ad immensas paludes, quarum exitum nec incolae €nouerant nec sperare quisquam potest, ita impli-€catae aquis herbae sunt et aquae nec pediti elucta-€biles nec nauigio, quod nisi paruum et unius capax €limosa et obsita palus non fert. Ibi, inquit, uidimus @1 €duas petras, ex quibus ingens uis fluminis excidebat.' Sed siue caput illa, siue accessio est Nili, siue tunc €nascitur, siue in terras ex priore recepta cursu redit, €nonne tu credis illam, quicquid est, ex magno terra-€rum lacu ascendere? Habeant enim oportet pluribus €locis sparsum umorem et in [2imo]2 coactum, ut eru-€ctare tanto impetu possint.  @@Ignem causam motus quidam, et quidem €non [2ignobiles]2, iudicant, imprimis Anaxagoras, €qui existimat simili paene ex causa et aera concuti €et terram. Cum in inferiore parte spiritus crassum €aera et in nubes coactum [2eadem ui]2 qua apud nos €quoque nubila frangi solent r[2u]2pit et ignis ex hoc €collisu nubium cursuque elisi aeris emicuit, hic €ipse in obuia incurrit exitum quaerens ac diuellit €repugnantia, donec per angustum aut nactus est €uiam exeundi ad caelum aut ui et iniuria fecit. Alii in igne causam quidem esse, sed non ob hoc €iudicant, sed quia pluribus obrutus locis ardeat et €proxima quaeque consumat; quae si quando exesa €ceciderint, tunc sequi motum earum partium quae €subiectis adminiculis destitutae labant, donec corrue-€runt, nullo occurrente quod onus exciperet; tunc @1 €chasmata, tunc hiatus uasti aperiuntur aut, cum €diu dubitauerunt, super ea se quae supersunt stant-€que componunt. @8 Hoc apud nos quoque uidemus €accidere, quotiens incendio laborat pars ciuitatis; €cum exustae trabes sunt aut corrupta quae superio-€ribus firmamentum dabant, tunc diu agitata fastigia €concidunt et tam diu deferuntur atque incerta sunt, €donec in solido resederunt.  @@Anaximenes ait terram ipsam sibi causam €esse motus nec extrinsecus incurrere quod illam €impellat, sed intra ipsam et ex ipsa. Quasdam enim €partes eius decidere, quas aut umor resoluerit aut €ignis exederit aut spiritus uiolentia excusserit; sed, €his quoque cessantibus, non deesse propter quod €aliquid abscedat aut reuellatur. Nam primum omnia €uetustate labuntur nec quicquam tutum a senec-€tute est; haec solida quoque et magni roboris carpit. Itaque, quemadmodum in aedificiis ueteribus €quaedam non percussa tamen decidunt, cum plus €ponderis habuere quam uirium, ita in hoc uniuerso €terrae corpore euenit ut partes eius uetustate soluan-€tur, solutae cadant et tremorem superioribus affe-€rant; primum, dum abscedunt,_nihil enim utique €magnum sine motu eius cui haesit absciditur;_ €deinde, cum deciderunt, solido exceptae resiliunt @1 €pilae more, quae, cum cecidit, exultat ac saepius €pellitur, totiens a solo in nouum impetum missa. €Si uero in stagnantibus aquis delat[2ae]2 sunt, hic ipse €casus uicina concutit fluctu, quem subitum uas-€tumque illisum ex alto pondus eiecit.  @@Quidam ignibus quidem assignant hunc €tremorem, sed aliter. Nam, cum pluribus locis €ferueant, necesse est ingentem uaporem sine exitu €uoluant, qui ui sua spiritum intendit et, si acrius €institit, opposita diffindit; si uero remissior fuit, €nihil amplius quam mouet. Videmus aquam spumare €igne subiecto; quod in hac aqua facit inclusa et €angusta, multo magis illum facere credamus, cum €uiolentus ac uastus ingentes aquas excitat; tunc €ille uaporatione fluctuantium undarum quicquid €pulsauerit agitatur.  @@Spiritum esse qui moueat et plurimis et €maximis auctoribus placet. Archelaus, [2physicus, €ut est captus]2 antiquitatis, diligens ait ita. Venti €in concaua terrarum deferuntur; deinde, ubi iam €omnia spatia plena sunt et in quantum aer potuit €densatus est, is qui superuenit spiritus priorem premit €et elidit ac frequentibus plagis primo cogit, deinde €proturbat. @8 Tum ille quaerens locum omnes angus- @1 €tias dimouet et claustra sua conatur effringere; €sic euenit ut terrae, spiritu luctante et fugam quae-€rente, moueantur. Itaque, cum terrae motus futurus €est, praecedit aeris tranquillitas et quies, uidelicet €quia uis spiritus quae concitare uentos solet in €infern[2a]2 sede retinetur. Nunc quoque, cum hic motus €in Campania fuit, quamuis hiberno tempore et €inquieto, per superiores dies caelo aer stetit. @8 _Quid €ergo? Numquam flante uento terra concussa est?_ €Admodum raro. Duo simul flauere uenti; fieri €tamen et potest et solet. Quod si recepimus et constat €duos uentos rem simul gerere, quid[2ni]2 accidere possit €ut alter superiorem aera agitet, alter infernum?  @@In hac sententia licet ponas Aristotelem €et discipulum eius Theophrastum, non, ut Graecis €uisum est, diuini, tamen et dulcis eloquii uirum et €nitidi sine labore. Quid utrique placeat exponam. €Semper aliqua euaporatio est e terra, quae modo €arida est, modo umido mixta; haec ab infimo edita €et in quantum potuit elata, cum ulteriorem locum €in quem exeat non habet, retro fertur atque in se €reuoluitur; deinde rixa spiritus reciprocantis iactat €obstantia et, siue interclusus siue per angusta enisus €est, motum ac tumultum ciet. @@Straton ex eadem schola est, qui hanc partem @1 €philosophiae maxime coluit et rerum naturae inqui-€sitor fuit. Huius tale decretum est. Frigidum et þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨’„calidum semper in contraria abeunt, una esse non €possunt; eo frigidum confluit unde uis calid[2i]2 dis-€cessit, et inuicem ibi calidum est unde frigus expulsum €est. Hoc quod dico uerum esse [2et]2 utrumque in contra-€rium agi ex hoc tibi appareat. @8 Hiberno tempore, €cum supra terram frigus est, calent putei nec minus €specus atque omnes sub terra recessus, quia illo se €calor contulit superiora possidenti frigori cedens. €Qui, cum in inferiora peruenit et eo se quantum pote-€rat ingessit, quo densior, hoc ualidior est. Hic ali[2i]2 €[2spiritui]2 superuenit. Cui necessario congregatus €ille iam et in angulum pressus loco cedit. @8 Idem €contrario euenit, cum uis maior frigidi illata in €cauernis est: quicquid illic calidi latet, frigori cedens €abit in angustum et magno impetu agitur, quia non €patitur utriusque natura concordiam nec in uno €moram. Fugiens ergo et omni modo cupiens excedere €proxima quaeque remolitur ac iactat. @8 Ideoque €antequam terra moueatur, solet mugitus audiri, €uentis in abdito tumultuantibus. Nec enim aliter €posset, ut ait noster Vergilius, €@@@@Sub pedibus mugire solum et iuga celsa moueri. @1 €nisi hoc esset uentorum opus. @8 Vices deinde huius €pugnae sunt [2eae]2dem: fit calidi congregatio ac rursus €eruptio; tunc frigida compescuntur et succedunt, €mox futura potentiora. Dum ergo alterna uis cursat €et ultro citroque spiritus commeat, terra concutitur.  @@Sunt qui existiment spiritu quidem et €nulla alia ratione tremere terram, sed ex alia causa €quam Aristoteli placuit. Quid sit quod ab his dicatur €audi. Corpus nostrum et sanguine irrigatur et spiritu, €qui per sua itinera decurrit. Habemus autem quae-€dam angustiora receptacula animae per quae nihil €amplius quam meat, quaedam patentiora in quibus €colligitur et unde diuiditur in partes. Sic hoc totum €terrarum omnium corpus et aquis, quae uicem san-€guinis tenent, et uentis, quos nihil aliud quis quam €animam uocauerit, peruium est. Haec duo aliubi €currunt, aliubi consistunt. @8 Sed, quemadmodum in €corpore nostro, dum bona ualetudo est, uenarum €quoque imperturbata mobilitas modum seruat; €ubi aliquid aduersi est, micat crebrius et suspiria €atque anhelitus laborantis ac fessi signa sunt,_ita €terrae quoque, dum illis positio naturalis est, in-€concussae manent; cum aliquid peccatur, tunc uelut @1 €aegri corporis motus est, spiritu illo qui modestius €perfluebat icto uehementius et quassante uenas suas, €nec ut illi paulo ante dicebant quibus animal placet €esse terram. Nisi hoc est, quemadmodum animal, €totum uexationem sentiet; neque enim in nobis €febris alias [2aliis]2 partes moratius impellit, sed per €omnes pari aequalitate discurrit. @8 Vide ergo n[2e]2 €quid intret in illam spiritus ex circumfuso aere. Qui, €quamdiu habet exitum, sine iniuria labitur; si €offendit aliquid et incidit quod uiam clauderet, tunc €oneratur primo, infundente se a tergo aere, deinde €per aliquam rimam maligne fugit et hoc acrius fertur, €quo angustius. Id sine pugna non potest fieri, nec €pugna sine motu. @8 At si ne rimam quidem per quam €efflueret inuenit, conglobatus illic furit et hoc atque €illo circumagitur aliaque deicit, alia intercidit, cum €tenuissimus idemque fortissimus et irrepat quamuis €in obstructa et quicquid intrauit ui sua diducat ac €dissipet. Tunc terra iactatur; aut enim datura uento €locum discedit, aut, cum dedit, in ipsam qua illum €emisit cauernam fundamento spoliata considit.  @@Quidam ita existimant. Terra multis locis @1 €perforata est nec tantum primos illos aditus habet €quos uelut spiramenta ab initio sui recepit, sed €multos illi casus imposuit. Aliubi deduxit quicquid €superne terreni erat aqua, alia torrentes cecidere, €alia aestibus magnis disrupta patuerunt. Per haec €interualla intrat spiritus. Quem si inclusit mare et €altius adegit nec fluctus retro abire permisit, tunc €ille, exitu simul redituque praecluso, uolutatur et, €quia in rectum non potest tendere, quod illi naturale €est, in sublime se intendit et terram prementem €diuerberat.  @@Etiamnunc dicendum est quod plerisque €auctoribus placet et in quod fortasse fiet discessio. €Non esse terram sine spiritu palam est, non tantum €illo dico quo se tenet ac partes sui iungit, qui inest €etiam saxis mortuisque corporibus, sed illo dico €uitali et uegeto et alente omnia. Hunc nisi haberet, €quomodo tot arbustis spiritum infunderet non €aliunde uiuentibus et tot satis? quemadmodum €tam diuersas radices aliter atque aliter in se mersas €foueret, quasdam summa receptas parte, quasdam €altius tractas, nisi multum haberet animae tam €multa tam uaria generantis et haustu atque alimento €sui educantis? @8 Leuibus adhuc argumentis ago. @1 €Totum hoc caelum, quod igneus aether, mundi €summa pars, claudit, omnes hae stellae, quarum €iniri non potest numerus, omnis hic caelestium €coetus, ut alia praeteream, hic tam prope a nobis €agens cursum sol omni terrarum ambitu non semel €maior, alimentum ex terreno trahunt et inter se €partiuntur nec ullo alio scilicet quam halitu terrarum €sustinentur; hoc illis alimentum, hic pastus est. Non posset autem tam multa tantoque se ipsa €maiora nutrire, nisi plena esset animae, quam per €diem ac noctem ab omnibus partibus sui fundit. €Fieri enim non potest ut non multum illi supersit €ex qua tantum petitur ac sumitur. Et ad tempus €quidem quod exeat nascitur,_nec enim esset €perennis illi copia suffecturi in tot caelestia spiritus, €nisi inuicem ista [2re]2currerent et in aliud alia solue-€rentur,_sed tamen necesse est abundet ac plena €sit et ex condito proferat. @8 Non est ergo dubium €quin multum spiritus intus lateat et caeca sub terra €spatia aer latus obtineat. Quod si uerum est, necesse €est id saepe moueatur quod re mobilissima plenum €est; numquid enim dubium esse cuiquam potest €quin nihil sit tam inquietum quam aer, tam uersa-€bile et agitatione gaudens? @1  @@Sequitur ergo ut naturam suam exerceat €et quod semper moueri uult aliquando et alia moueat. €Id quando fit? Quando illi cursus interdictus est. €Nam, quamdiu non impeditur, it placide; cum €offenditur et retinetur, insanit et moras suas €abripit, non aliter quam ille 'pontem indignatus €Araxes'. @8 Quamdiu illi facilis et liber est alueus, €primas quasque aquas explicat; ubi saxa manu uel €casu illata repressere uenientem, tunc impetum €mora quaerit et, quo plura opposita sunt, plus inuenit €uirium. Omnis enim illa unda quae a tergo super-€uenit et in se crescit, cum onus suum sustinere non €potuit, uim ruina parat et prona cum ipsis quae €obiacebant fugit. Idem spiritu fit, qui, quo ualentior €agiliorque est, citius eripitur et uehementius saeptum €omne disturbat; ex quo motus fit, scilicet eius partis €sub qua pugnatum est. @8 Quod dicitur uerum esse €et illo probatur. Saepe, cum terrae motus fuit, si €modo pars eius aliqua disrupta est, inde uentus per €multos dies fluxit, ut traditur factum eo motu quo €Chalcis laborauit; quod apud Asclepiodotum in-€uenies, auditorem Posidonii, in his ipsis quaestionum €naturalium causis. Inuenies et apud alios auctores @1 €hiasse uno loco terram et inde non exiguo tempore €spirasse uentum, qui scilicet illud iter ipse sibi fecerat €per quod ferebatur.  @@Maxima ergo causa est propter quam €terra moueatur spiritus natura citus et locum e loco €mutans. Hic, quamdiu non impellitur et in uacanti €spatio latet, iacet innoxius nec circumiectis molestus €est; @8 ubi illum extrinsecus superueniens causa solli-€citat compellitque et in artum agit, si licet adhuc, €cedit tantum et uagatur; ubi erepta discedendi €facultas est et undique obsistitur, tunc €@@@@magno cum murmure montis €@@@@Circum claustra €fremit, quae diu pulsata conuellit ac iactat eo acrior €quo cum mora ualentiore luctatus est. @8 Deinde, cum €circa perlustrauit omne quo tenebatur nec potuit €euadere, inde, quo maxime impactus est, resilit €et aut per occulta diuiditur ipso terrae motu raritate €facta, aut per nouum uulnus emicuit; ita eius non €potest uis tanta cohiberi nec uentum tenet ulla €compages. Soluit enim quodcumque uinculum et €onus omne fert secum infususque per minima laxa-þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨’“ˆ‰mentum [2sibi parat]2 et indomita naturae potentia €liberat [2se]2, utique cum concitatus sibi ius suum @1 €uindicat. @8 Spiritus uero inuicta res est; nihil erit quod €@@@@Luctantes uentos tempestatesque sonoras €@@@@Imperio premat ac uinclis et carcere frenet. Sine dubio poetae hunc uoluerunt uideri carcerem €in quo sub terra clausi laterent; sed hoc non intel-€lexerunt nec id quod clausum est esse adhuc uentum, €nec id quod uentus est posse iam claudi. Nam quod €in clauso est quiescit et aeris statio est; omnis in €fuga uentus est. @8 Etiamnunc et illud accedit his €argumentis per quod appareat motum effici spiritu, €quod corpora quoque nostra non aliter tremunt €quam si spiritum aliqua causa perturbat, cum timore €contractus est, cum senectute languescit et uenis €torpentibus marcet, cum frigore inhibetur aut sub €accessionem cursu suo deicitur. @8 Nam, quamdiu €sine iniuria perfluit et ex more procedit, nullus est €tremor corpori; cum aliquid occurrit quod inhibeat €eius officium, tunc parum potens in perferendis €his quae suo uigore tendebat, deficiens concutit €quicquid integer tulerat.  @@Metrodorum Chium, quia necesse est, audia-€mus quod uult sententiae loco dicentem. Non enim €permitto mihi ne eas quidem opiniones praeterire €quas improbo, cum satius sit omnium copiam fieri @1 €et quae improbamus damnare potius quam prae-€terire. @8 Quid ergo dicit? Quomodo, cum in dolio €cantantis uox [2uibrat]2, illa per totum cum quadam €discussione percurrit ac resonat et tam leuiter mota €tamen circumit non sine tactu eius tumultuque quo €inclusa est, sic speluncarum sub terra pendentium €uastitas habet aera suum, quem, simul alius superne €incidens percussit, agitat, non aliter quam illa €de quibus paulo ante rettuli inania indito clamore €sonuerunt.  @@Veniamus nunc ad eos qui omnia ista quae €rettuli in causa esse dixerunt aut ex his plura. Demo-€critus plura putat. Ait enim motum aliquando €spiritu fieri, aliquando aqua, aliquando utroque, et €id hoc modo prosequitur. Aliqua pars terrae concaua €est; in hanc aquae magna uis confluit. Ex hac est €aliquid tenue et ceteris liquidius. Hoc, cum super-€ueniente grauitate reiectum est, illiditur terris €et illas mouet, nec enim fluctuari potest sine motu €eius in quod impingitur. @8 Etiamnunc, quomodo de €spiritu dicebamus, de aqua quoque dicendum est. €Vbi in unum locum congesta est et capere se desiit, €aliquo incumbit et primo uiam pondere aperit, €deinde impetu; nec enim exire nisi per deuexum €potest diu inclusa, nec in directum cadere moderate @1 €aut sine concussione eorum per quae uel in quae €cadit. @8 Si uero, cum iam rapi coepit, aliquo loco €substitit et illa uis fluminis in se reuoluta est, in €continentem terram repellitur et illam, qua parte €maxime pendet, exagitat. Praeterea aliquando made-€facta tellus liquore penitus accepto altius sedit et €fundus ipse uitiatur; tunc ea pars premitur in quam €maxime aquarum uergentium pondus inclinat. @8 Spi-€ritus uero nonnumquam impellit undas et, si uehe-€mentius institit, eam scilicet partem terrae mouet €in quam coactas aquas intulit; nonnumquam in €terrena itinera coniectus et exitum quaerens €mouet omnia. Terra autem penetrabilis uentis €est et spiritus subtilior est quam ut possit excludi, €uehementior quam ut sustineri concitatus ac rapidus. @@Omnes istas esse posse causas Epicurus ait €pluresque alias temptat et [2illos]2 qui aliquid unum ex €istis esse affirmauerunt corripit, cum sit arduum de €his quae coniectura [2as]2sequenda sunt aliquid certi €promittere. @8 Ergo, ut ait, potest terram mouere €aqua, si partes aliquas eluit et adrosit, quibus desiit €posse extenuatis sustineri quod integris ferebatur. @1 €Potest terram mouere impressio spiritus; fortasse €enim aer extrinsecus alio intrante aere agitatur, €fortasse aliqua parte subito decidente percutitur €et inde motum capit. Fortasse aliqua pars terrae €uelut columnis quibusdam ac pilis sustinetur, quibus €uitiatis ac recedentibus tremit pondus impositum. Fortasse calida uis spiritus in ignem uersa et fulmini €similis cum magna strage obstantium fertur. Fortasse €palustres et iacentes aquas aliquis flatus impellit €et inde aut ictus terram quatit aut spiritus agitatio €ipso motu crescens et se incitans ab imo in summa €usque perfertur. Nullam tamen illi placet causam €motus esse maiorem quam spiritum.  @@Nobis quoque placet hunc spiritum esse €qui possit tanta conari, quo nihil est in rerum natura €potentius, nihil acrius, sine quo ne illa quidem quae €uehementissima sunt ualent. Ignem spiritus concitat. €Aquae, si uentum detrahas, inertes sunt; tunc demum €impetum sumunt, cum illas agit flatus. Et potest €dissipare magna terrarum spatia et nouos montes €subiectus extollere et insulas non ante uisas in medio €mari ponere. Theren et Therasiam et hanc nostrae €aetatis insulam spectantibus nobis in Aegaeo €mari natam quis dubitat quin in lucem spiritus €uexerit? @1 @@Duo genera sunt, ut Posidonio placet, quibus €mouetur terra. Vtrique nomen est proprium. Altera €succussio est, cum terra quatitur et sursum ac deorsum €mouetur; altera inclinatio, qua in latera nutat alternis €nauigii more. Ego et tertium illud existimo quod nos-€tro uocabulo signatum est. Non enim sine causa tre-€morem terrae dixere maiores, qui utrique dissimilis €est; nam nec succutiuntur tunc omnia nec inclinantur €sed uibrantur, res minime in eiusmodi casu noxia. €Sicut longe perniciosior est inclinatio concussione; €nam, nisi celeriter ex altera parte properabit motus €qui inclinata restituat, ruina necessario sequitur.  @@Cum dissimiles hi motus inter se sint, €causae [2quoque eorum]2 diuersae sunt. Prius ergo de €motu quatiente dicamus. Si quando magna onera €per uices uehiculorum plurium tracta sunt et rotae €maiore nisu in salebras inciderunt, terram concuti €senties. @8 Asclepiodotus tradit: cum petra e latere €montis abrupta cecidisset, aedificia uicina tremore €collapsa sunt. Idem sub terris fieri potest ut ex his €quae impendent rupibus aliqua resoluta magno €pondere ac sono in subiacentem cauernam cadat, eo €uehementius quo aut plus ponderis uenit aut altius; €et sic commouetur omne tectum cauatae uallis. @1 Nec tantum pondere suo abscindi saxa credibile €est sed, cum flumina supra ferantur, assiduus umor €commissuras lapidis extenuat et cotidie aliquid his €ad quae religatus est aufert et illam, ut ita dicam, €cutem qua continetur abradit. Deinde longa per €aeuum deminutio usque eo infirmat illa quae cotidie €attriuit ut desinant esse oneri ferendo. @8 Tunc €saxa uasti ponderis decidunt; tunc illa praecipi-€tata rupes quicquid [2mobilis]2 re[2i]2 percussit non passura €consistere, '[2cum]2 sonitu uenit, et ruere omnia €uisa repente', ut ait Vergilius noster.  @@Huius motus succutientis terras haec €erit causa; ad alteram transeo. Rara terrae natura €est multumque habens uacui; per has raritates €spiritus fertur, qui, ubi maior influxit nec emittitur, €concutit terram. @8 Haec placet et aliis, ut paulo €ante rettuli, causa, si quid apud te profectura testium €turba est. Hanc etiam Callisthenes probat, non €contemptus uir; fuit enim illi nobile ingenium et €furibundi regis impatiens. Hic est Alexandri crimen €aeternum, quod nulla uirtus, nulla bellorum felicitas €redimet. @8 Nam quotiens quis dixerit: 'Occidit €Persarum multa milia', opponetur ei 'et Callis-€thenen'; quotiens dictum erit: 'Occidit Darium, €penes quem tum maximum regnum erat', oppo- @1 €netur ei 'et Callisthenen'; quotiens dictum erit: €'Omnia Oceano tenus uicit, ipsum quoque tem-€ptauit nouis classibus et imperium ex angulo Thraciae €usque ad Orientis terminos protulit', dicetur: €'Sed Callisthenen occidit.' Omnia licet antiqua €ducum regumque exempla transierit, ex his quae €fecit nihil tam magnum erit quam scelus. @8 Hic €Callisthenes in libris quibus describit quemadmodum €Helice Burisque mersae sint, quis illas casus in mare €uel in illas mare immiserit, dicit id quod in priore €parte dictum est. Spiritus intrat terram per occulta €foramina, quemadmodum ubique, ita et sub mari; €deinde, cum obstructus ille est trames per quem þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨—”ˆˆdescenderat, reditum autem illi a tergo resistens €aqua abstulit, huc et illuc refertur et sibi ipse occur-€rens terram labefactat. Ideo frequentissime mari €apposita uexantur et inde Neptuno haec assignata €est maris mouendi potentia. Quisquis primas litte-€ras didicit scit illum apud Homerum $*)ENOSI/XQONA €uocari.  @@Spiritum esse huius mali causam et ipse €consentio. De illo disputabo quomodo intret hic €spiritus, utrum per tenuia foramina nec oculis @1 €comprehensibilia an per maiora ac patentiora, et €utrum ab imo an etiam per summa terrarum. @8 Hoc €incredibile est. Nam in nostris quoque corporibus €cutis spiritum respuit nec est illi introitus nisi per €quae trahitur, nec consistere quidem a nobis receptus €potest nisi in laxiore corporis parte; non enim inter €neruos pulpasue sed in uisceribus et patulo interioris €partis recessu commoratur. @8 Idem de terra suspicari €licet uel ex hoc quod motus non in summa terra €circaue summam est sed subter et ab imo. Huius €indicium est quod altitudinis profundae maria €iactantur, motis scilicet his supra quae fusa sunt; €ergo uerisimile est terram ex alto moueri et illic €spiritum in cauernis ingentibus concipi. @8 'Immo, €inquit, ceu, cum frigore inhorruimus, tremor sequitur, €sic terras quoque spiritus extrinsecus accidens quas-€sat.' Quod nullo modo potest fieri. Algere enim €debet, ut idem illi accidat quod nobis, quos externa €causa in horrorem agit. Accidere autem terrae €simile quiddam nostrae affectioni, sed non ex simili €causa concesserim. Illam interior et altior iniuria €debet impellere. @8 Cuius rei argumentum uel €maximum hoc potest esse quod, cum uehementi €motu adapertum ingenti ruina solum est, totas €nonnumquam urbes et recipit hiatus ille et abs- @1 €condit. @8 Thucydides ait circa Peloponnesiaci belli €tempus Atalanten insulam aut totam aut certe €maxima ex parte suppressam. Idem Sidone acci-€disse Posidonio crede. Nec ad hoc testibus opus €est; meminimus enim terris interno motu diuulsis €loca disiecta et campos interisse. Quod iam dicam €quemadmodum existimem fieri.  @@Cum spiritus magna ui uacuum terrarum €locum penitus oppleuit coepitque rixari et de exitu €cogitare, latera ipsa inter quae latet saepius percutit, €supra quae urbes interdum sitae sunt. Haec nonnum-€quam adeo concutiuntur ut aedificia superposita €procumbant, nonnumquam in tantum ut parietes €quibus fertur omne tegimen caui decidant in illum €subteruacantem locum totaeque urbes in immen-€sam altitudinem uergant. @8 Si uelis credere, aiunt €aliquando Ossam Olympo cohaesisse, deinde terra-€rum motu recessisse et fissam unius magnitudinem €montis in duas partes. Tunc eff[2lux]2isse Peneon, qui €paludes quibus laborabat Thessalia siccauit, abductis €in se quae sine exitu stagnauerant aquis. Ladon €flumen inter Elin et Megalenpolin medius est, quem €terrarum motus effudit. @8 Per haec quid probo? @1 €In laxos specus,_quid enim aliud appellem loca €uacua?_sub terras spiritum conuenire; quod nisi €esset, magna terrarum spatia commouerentur et €una multa titubarent. Nunc exiguae partes laborant €nec umquam per ducenta milia motus extenditur. €Ecce hic, qui impleuit fabulis orbem, non transcendit €Campaniam. @8 Quid dicam, cum Chalcis tremuit, €Thebas stetisse? cum laborauit Aegi[2um]2, tam pro-€pinquas illi Patras de motu audisse? Illa uasta €concussio quae duas suppressit urbes, Helicen et €Burin, circa Aegium constitit. Apparet ergo in tantum €spatium motum pertendere quantum illa sub terris €uacantis loci inanitas pateat.  @@Poteram ad hoc probandum abuti €auctoritate magnorum uirorum qui Aegyptum num-€quam tremuisse tradunt. Rationem autem huius €rei hanc reddunt quod ex limo tota concreuerit. €Tantum enim, si Homero fides est, aberat a conti-€nenti Pharos quantum nauis diurno cursu metiri €plenis lata uelis potest. Sed continenti ammota est. €Turbidus enim defluens Nilus multumque secum €caeni trahens et id subinde apponens prioribus €terris Aegypt[2um]2 annuo incremento semper ultra €tulit. Inde pinguis et limosi soli est nec ulla interualla @1 €in se habet, sed creuit in solidum arescente limo €Cuius pressa erat et sedens structura, cum partes €glutinarentur; nec quicquam inane interuenire €poterat, cum solido liquidum ac molle semper acce-€deret. @8 Sed mouetur et Aegyptus et Delos, quam €Vergilius stare iussit: €@@@@Immotamque coli dedit et contemnere uentos; €hanc philosophi quoque, credula natio, dixerunt €non moueri auctore Pindaro. Thucydides ait antea €quidem immotam fuisse sed circa Peloponnesiacum €bellum tremuisse. @8 Callisthenes et alio tempore ait €hoc accidisse: 'Inter multa, inquit, prodigia quibus €denuntiata est duarum urbium, Helices et Buris, €euersio, fuere maxime notabilia columna ignis €immensi et Delos agitata.' Quam ideo stabilem uideri €uult, quia mari imposita sit habeatque concauas €rupes et saxa peruia, quae dent deprehenso aeri €reditum; ob hoc et insulas esse certioris soli urbesque €eo tutiores quo propius ad mare accesserint. @8 Falsa €haec esse Pompei et Herculaneum sensere. Adice €nunc quod omnis ora maris obnoxia est motibus. €Sic Paphos non semel corruit; sic nobilis et huic €iam familiaris malo Nicopolis; Cyprum ambit €altum mare et agita[2t]2; Tyros et ipsa tam mouetur €quam diluitur. Hae fere causae redduntur propter €quas tremat terra. @1  @@Quaedam tamen propria in hoc Cam-€pano motu accidisse narrantur, quorum ratio red-€denda est. €@@[2Diximus]2 sexcentarum ouium gregem exanimatum €in Pompeiana regione. Non est quare hoc putes €ouibus illis timore accidisse. @8 [2Aiunt enim]2 solere €post magnos terrarum motus pestilentiam fieri, €nec id mirum est. Multa enim mortifera in alto €latent. Aer ipse, qui uel terrarum culpa uel pigritia €et aeterna nocte torpescit, grauis haurientibus est, €uel corruptus internorum ignium uitio, cum e longo €situ emissus est, purum hunc liquidumque maculat €ac polluit insuetumque ducentibus spiritum affert €noua genera morborum. @8 Quid quod aquae quoque €inutiles pestilentesque in abdito latent, ut quas €numquam usus exerceat, numquam aura liberior €euerberet? crassae itaque et graui caligine sempi-€ternaque tectae nihil nisi pestiferum in se et corpo-€ribus nostris contrarium habent. Aer quoque, qui €mixtus est illis quique inter illas paludes iacet, cum €emersit, late uitium suum spargit et haurientes €necat. @8 Facilius autem pecora sentiunt, in quae €primum pestilentia incurrere solet, quo auidiora sunt; €aperto caelo plurimum utuntur et aquis, quarum @1 €maxima in pestilentia culpa est. Oues uero mollioris €naturae, quo propiora terris ferunt capita, correptas €esse non miror, cum afflatus aeris diri circa ipsam €humum exceperint. Nocuisset ille et hominibus, €si maior exisset; sed illum sinceri aeris copia €extinxit, antequam ut ab homine posset trahi sur-€geret.  @@Multas autem terras habere mortifera €uel ex hoc intellege quod tot uenena nascuntur non €manu sparsa sed sponte, solo scilicet habente ut €boni ita mali semina. Quid quod pluribus Italiae €locis per quaedam foramina pestilens exhalatur €uapor quem non homini ducere, non ferae tutum €est? Aues quoque, si in illum inciderunt, antequam €caelo meliore leniatur, in ipso uolatu cadunt liuent-€que corpora et non aliter quam per uim elisae fauces €tument. @8 Hic spiritus, quamdiu terra se continet, €tenui foramine fluens non plus potentiae habet €quam ut despectantia et ultro sibi illata conficiat. €Ubi per saecula condit[2u]2s tenebris ac tristitia loci €creuit in uitium, ipsa ingrauescit mora, peior quo €segnior; cum exitum nactus est, aeternum illud €umbrosi frigoris malum et infernam noctem uoluit €ac regionis nostrae aera infuscat. Vincuntur enim @1 €meliora peioribus. @8 Tunc etiam ille spiritus purior €transit in noxam; inde subitae continuaeque mortes €et monstruosa genera morborum, ut ex nouis orta €causis. Breuis autem aut longa clades est, prout uitia €ualuere, nec prius pestilentia desinit quam spiritum €illum grauem exercuit laxitas caeli uentorumque €iactatio.  @@Nam quod aliquo[2t]2 insanis attonitisque €similes discurrere fecit metus. Qui excutit mentes, þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨ƒubi priuatus ac modicus est; quid? ubi publice €terret, ubi cadunt urbes, populi opprimuntur, terra €concutitur, quid mirum est animos inter dolorem €et metum destitutos aberrasse? @8 Non est facile €inter magna mala consipere. Itaque leuissima fere €ingenia in tantum uenere formidinis ut sibi exci-€derent. Nemo quidem sine aliqua iactura sanitatis €expauit, similisque est furentis quisquis timet; sed €alios cito timor sibi reddit, alios uehementius per-€turbat et in dementiam transfert. @8 Inde inter bella €errauere lymphatici, nec usquam plura exempla €uaticinantium inuenies quam ubi formido mentes €religione mixta percussit.  @@Statuam diuisam non miror, cum dixerim @1 €montes a montibus recessisse et ipsum disruptum €esse ab imo solum. €@@@@Haec loca ui quondam et uasta conuulsa ruina €@@@@_Tantum aeui longinqua ualet mutare uetustas_ €@@@@Dissiluisse ferunt, cum protinus utraque tellus €@@@@Una foret. Venit ingenti ui pontus et ingens €@@@@Hesperium Siculo latus abscidit aruaque et urbes €@@@@Aequore diductas angusto interluit aestu. @@Vides totas regiones a suis sedibus reuelli et €trans mare iacere quod in confinio fuerat; uides et €urbium fieri gentiumque discidium, cum pars naturae €concita est et aliquo mare, ignem, spiritum impegit. €Quorum mira ut ex toto uis est; quamuis enim €parte saeuiat, mundi tamen uiribus saeuit. @8 Sic €et Hispanias a contextu Africae mare eripuit, sic €per hanc inundationem quam poetarum maximi €celebrant ab Italia Sicilia reiecta est. Aliquanto €autem plus impetus habent quae ex infimo ueniunt; €acriora enim sunt quibus nisus est per angusta. @@Quantas res hi terrarum tremores quamque mira €spectacula ediderint, satis dictum est; cur ergo €aliquis ad hoc stupet quod aes unius statuae, ne €solidum quidem sed concauum ac tenue, disruptum @1 €est, cum fortasse in illud se spiritus quaerens fugam €incluserit? Illud uero quis nescit? Diductis aedi-€ficia angulis uidimus moueri iterumque componi. €Quaedam uero parum aptata positu suo et a fabris €neglegentius solutiusque composita terrae motus €saepius agitata compegit. @8 Quod si totos parietes €et totas findit domos et latera magnarum turrium, €quamuis solida sint, scindit et pilas operibus subditas €dissipat, quid est quare quisquam dignum adnotari €putet sectam esse aequaliter ab imo ad caput in €partes duas statuam?  @@Quare tamen per plures dies motus fuit? €Non desiit enim assidue tremere Campania, clemen-€tius quidem, sed cum ingenti damno, quia quassa €quatiebat, quibus ad cadendum male stantibus €[2opus]2 non erat impelli sed agitari. Nondum uide-€licet spiritus omnis exierat, sed adhuc, emissa sui €parte maiore, oberrabat. Inter argumenta quibus €probatur spiritu ista fieri non est quod dubites et €hoc ponere: @8 cum maximus editus tremor est, €quo in urbes terrasque saeuitum est, non potest €par illi subsequi alius, sed post maximum lenes motus €sunt, quia iam uehementius exitum uentis luctan-€tibus fecit; reliquiae deinde residui spiritus non €idem possunt, nec illis pugna opus est, cum iam uiam @1 €inuenerint sequanturque ea qua prima uis ac maxima €euasit. @@Hoc quoque dignum memoria iudico ab erudi-€tissimo et grauissimo uiro cognitum,_forte enim, €cum hoc euenit, lauabatur;_uidisse se affirmat in €balneo tessellas quibus solum erat stratum alteram €ab altera separari itemque committi et aquam modo €recipi in commissuras pauimento recedente, modo €compresso bullire et elidi. Eundem audiui narrantem €uidisse se ma[2c]2erias mollius crebriusque tremere quam €natura duri sinit.  @@Haec, Lucili, uirorum optime, quantum €ad ipsas causas; illa nunc quae ad confirmationem €animorum pertinent. Quos magis refert nostra fortio-€res fieri quam doctiores. Sed alterum sine altero non €fit; non enim aliunde animo uenit robur quam a €bonis artibus, quam a contemplatione naturae. Quem enim non hic ipse casus aduersus omnes €firmauerit, erexerit? Quid est enim cur ego hominem €aut feram, quid est cur sagittam aut lanceam tremam? €Maiora me pericula expectant: fulminibus et terris €et magnis naturae [2appara]2tibus petimur. @8 Ingenti €itaque animo mors prouocanda est, siue nos aequo €uastoque impetu aggreditur, siue cotidiano et uulgari €exitu. Nihil refert quam minax ueniat quantumque @1 €sit quod in nos trahat; quod a nobis petit minimum €est. Hoc senectus a nobis ablatura est, hoc auriculae €dolor, hoc umoris in nobis corrupti abundantia, hoc €cibus parum obsequens stomacho, hoc pes leuiter €offensus. @@Pusilla res est hominis anima, sed ingens res €contemptus animae. Hanc qui contempsit securus €uidebit maria turbari, etiamsi illa omnes excitaue-€runt uenti, etiamsi aestus aliqua perturbatione €mundi totum in terras uertet oceanum; securus €aspiciet fulminantis caeli trucem atque horridam €faciem, frangatur licet caelum et ignes suos in exitium €omnium, in primis suum misceat; securus aspiciet €ruptis compagibus dehiscens solum, illa licet infe-€rorum regna retegantur. Stabit super illam uora-€ginem intrepidus et fortasse quo debebit cadere €desiliet. @8 Quid ad me quam magna sint quibus €pereo? Ipsum perire non magnum est. Proinde, si €uolumus esse felices, si nec hominum nec deorum €nec rerum timore uersari, si despicere fortunam €superuacua promittentem, leuia minitantem, si €uolumus tranquille degere et ipsis diis de felicitate €controuersiam agere, anima in expedito est habenda. €Siue illam insidiae, siue morbi petent, siue hostium €gladii, siue insularum cadentium fragor, siue ipsarum €ruina terrarum, siue uasta uis ignium urbes agrosque @1 €pari clade complexa, qui uolet illam accipiat. @8 Quid €aliud debeo quam exeuntem hortari et cum bonis €ominibus emittere? 'Vade fortiter, uade feliciter! €Nihil dubitaueris; redderis. Non de re, sed de €tempore est quaestio; facis quod quandoque facien-€dum est. Nec rogaueris, nec timueris, nec te uelut €in aliquod malum exituram tuleris retro; rerum €natura te, quae genuit, expectat et locus melior ac €tutior. @8 Illic non tremunt terrae, nec inter se uenti €cum magno nubium fragore concurrunt, non incendia €regiones urbesque uastant, non naufragiorum totas €classes sorbentium metus est, non arma contrariis €disposita uexillis et in mutuam perniciem multorum €milium par furor, non pestilentia et ardentes pro-€miscue communes populis cadentibus rogi.' €@@Istud leue est; qu[2o]2d timemus graue est. Potius €semel incidat quam semper impendeat. @8 Ego autem €perire timeam, cum terra ante me pereat, cum ista €quatiantur quae quatiunt et in iniuriam nostram €non sine sua ueniant? Helicen Burinque totas mare €accepit; ego de uno corpusculo timeam? Supra @1 €oppida duo nauigatur,_duo autem quae nouimus, €quae in nostram notitiam memoria litteris seruata €perduxit; quam multa alia aliis locis mersa sunt, €quot populos aut terra, aut infra se mare inclusit!_ €ego recusem mei finem, cum sciam me sine fine non €esse? Immo, cum sciam omnia esse finita, ego ulti-€mum suspirium timeam? @@Quantum potes itaque ipse te cohortare, Lucili, €contra metum mortis. Hic est qui nos humiles facit; €hic est qui uitam ipsam cui parcit inquietat ac €perdit; hic omnia ista dilatat, terrarum motus et €fulmina. Quae omnia feres constanter, si cogitaueris €nihil interesse inter exiguum tempus et longum. Horae sunt quas perdimus. Puta dies esse, puta €menses, puta annos; perdimus illos nempe perituros. €Quid, oro te, refert num perueniam ad illos? Fluit €tempus et auidissimos sui deserit. Nec quod futurum €est meum est, nec quod fuit; in puncto fugientis €temporis pendeo, et magni est modicum fuisse. Eleganter ille Laelius sapiens dicenti cuidam €'Sexaginta annos habeo',_'hos, inquit, dicis €sexaginta quos non habes.' Ne ex hoc quidem intel-€legimus incomprehensibilis uitae condicionem et €sortem temporis semper alieni quod annos nume- @1 €ramus amissos. @8 Hoc affigamus animo, hoc nobis €subinde dicamus: moriendum est. Quando? quid €tua? Mors naturae lex est, mors tributum officiumque €mortalium malorumque omnium remedium est. €Optauit illam quisquis timet. Omnibus omissis, €hoc unum, Lucili, meditare, ne mortis nomen refor-€mides; effice illam tibi cogitatione multa familiarem, þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ¶¨ ˜Œˆˆut, si ita tulerit, possis illi et obuiam exire. @1 °¯ôÿ@@@@{1[LIBER SEPTIMVS] €@@@@LIBER QVARTVS €@@@@DE COMETIS}1 ¡@@Nemo usque eo tardus et hebes et demissus in €terram est ut ad diuina non erigatur ac tota mente €consurgat, utique ubi nouum aliquod e caelo mira-€culum fulsit. Nam, quamdiu solita decurrunt, magni-€tudinem rerum consuetudo subducit. Ita enim com-€positi sumus ut nos cotidiana, etiamsi admiratione €digna sunt, transeant, contra minimarum quoque €rerum, si insolitae prodierunt, spectaculum dulce €fiat. @8 Hic itaque coetus astrorum, quibus immensi €corporis pulchritudo distinguitur, populum non €conuocat; at, cum aliquid ex more mutatum est, €omnium uultus in caelo est. Sol spectatorem, nisi €deficit, non habet. Nemo obseruat lunam nisi labo- @1 €rantem; tunc urbes conclamant, tunc pro se quisque €superstitione uana strepitat. @8 Quanto illa maiora €sunt quod sol totidem, ut ita dicam, gradus quot dies €habet et annum circuitu suo claudit, quod a solstitio €ad minuendos dies uertitur, quod ab aequinoctio €statim inclinat et dat noctibus spatium, quod sidera €abscondit, quod terras, cum tanto maior sit illis, €non urit sed calorem suum intensionibus ac remissio-€nibus temperando fouet, quod lunam numquam €implet nisi aduersam sibi, nec obscurat [2nisi obli-€quam]2? @8 Haec tamen non adnotamus, quamdiu €ordo seruatur. Si quid turbatum est aut praeter €consuetudinem emicuit, spectamus interrogamus €ostendimus; adeo naturale est magis noua quam €magna mirari. @@Idem in cometis fit: si rarus et insolitae figurae €ignis apparuit, nemo non scire quid sit cupit et, €oblitus aliorum, de aduenticio quaerit, ignarus €utrum debeat mirari an timere. Non enim desunt €qui terreant, qui significationes eius graues praedicent. €Sciscitantur itaque et cognoscere uolunt prodigium €sit an sidus. @8 At mehercules non aliud quis aut €magnificentius quaesierit aut didicerit utilius quam @1 €de stellarum siderumque natura, utrum flamma €contracta, quod et uisus noster affirmat et ipsum ab €illis fluens lumen et calor inde descendens, an non €sint flammei orbes, sed solida quaedam terre-€naque corpora, quae per igneos tractus labentia €inde splendorem trahant caloremque, non de suo €clara. @8 In qua opinione magni fuerunt uiri, qui €sidera crediderunt ex duro concreta et ignem alie-€num pascentia. Nam per se, inquiunt, flamma diffu-€geret, nisi aliquid haberet quod teneret et a quo €teneretur, conglobatamque nec stabili inditam €corpori profecto iam mundus turbine suo dissi-€passet.  @@Ad haec inuestiganda proderit quaerere num €cometae condicionis eiusdem sint cuius superiora. €Videntur enim cum illis quaedam habere communia: €ortus et occasus, ipsam quoque, quamuis spargatur €et longius exeat, faciem; aeque enim ignei splendi-€dique sunt. @8 Itaque, si omnia terrena sidera sunt, €his quoque eadem sors erit; si uero nihil aliud sunt €quam purus ignis manensque mensibus senis nec €illos conuersio mundi soluit et uelocitas, illa quoque €possunt et tenui constare materia nec ob hoc discuti @1 €assiduo caeli circumactu. @8 Illo quoque pertinebit €haec excussisse ut sciamus utrum mundus terra €stante circumeat an mundo stante terra uertatur. €Fuerunt enim qui dicerent nos esse quos rerum natura €nescientes ferat, nec caeli motu fieri ortus et occasus, €nos ipsos oriri et occidere. Digna res contemplatione, €ut sciamus in quo rerum statu simus, pigerrimam €sortiti an uelocissimam sedem, circa nos deus omnia €an nos agat.  @@Necessarium est autem ueteres ortus come-€tarum habere collectos; deprehendi enim propter €raritatem eorum cursus adhuc non potest, nec explo-€rari an uices seruent et illos ad suum diem certus €ordo producat. Noua haec caelestium obseruatio €est et nuper in Graeciam inuecta. @8 Democritus €quoque, subtilissimus antiquorum omnium, suspicari €se ait plures stellas esse quae currant, sed nec nume-€rum illarum posuit nec nomina, nondum compre-€hensis quinque siderum cursibus. Eudoxus primus €ab Aegypto hos motus in Graeciam transtulit. Hic €tamen de cometis nihil dicit; ex quo apparet ne €apud Aegyptios quidem, quibus maior caeli cura €fuit, hanc partem elaboratam. @8 Conon postea, €diligens et ipse inquisitor, defectiones quidem solis €seruatas ab Aegyptiis collegit, nullam autem €mentionem fecit cometarum, non praetermissurus, €si quid explorati apud illos comperisset. @1  @@Duo certe, qui apud Chaldaeos studuisse se €dicunt, Epigenes et Apollonius Myndius, peritis €simus inspiciendorum natalium, inter se dissident. €Hic enim ait cometas in numero stellarum errantium €poni a Chaldaeis tenerique cursus eorum. Epigenes €contra ait Chaldaeos nihil de cometis habere com-€prensi, sed uideri illos accendi turbine quodam €aeris concitati et intorti. Primum ergo, si tibi uidetur, €opiniones huius ponamus ac refellamus. @@Huic uidetur plurimum uirium habere ad omnes €sublimium motus stella Saturni. Haec, cum proxima €signa Marti premit aut in lunae uiciniam transit €aut in solis incidit radios, natura uentosa et frigida €contrahit pluribus locis aera conglobatque; deinde, €si radios solis assumpsit, tonat fulguratque; si €Martem quoque consentientem habet, fulminat. Praeterea, inquit, aliam materiam habent fulmina, €aliam fulgurationes. Aquarum enim et omnis umidi €euaporatio splendores tantum caeli citra ictum €minaces mouet; illa autem calidior sicciorque terra-€rum exhalatio fulmina extundit. Trabes uero et €faces, quae nullo alio inter se quam magnitudine €distant, hoc modo fiunt: @8 cum umida terrenaque €in se globus aliquis aeris clausit, quem turbinem @1 €dicimus, quacumque fertur, praebet speciem ignis €extenti, quae tam diu durat quam diu mansit aeris €illa complexio umidi intra se terrenique multum €uehens.  @@Vt a proximis mendaciis incipiam, falsum €est faces et trabes exprimi turbine. Turbo enim €circa terras concipitur ac fertur ideoque arbusta €radicitus uellit et, quacumque incubuit, solum €nudat, siluas interim et tecta corripiens, inferior €fere nubibus, utique numquam altior. At contra €trabes editior caeli pars ostentat; itaque numquam €nubibus obstiterunt. @8 Praeterea turbo omni nube €uelocius rapitur et in orbem uertitur; super ista €uelociter desinit et ipse se ui sua rumpit. Trabes €autem non transcurrunt nec praeteruolant ut faces, €sed commorantur et in eadem caeli parte collucent. Charmander quoque, in eo libro quem de cometis €composuit, ait Anaxagorae uisum grande insoli-€tumque caelo lumen magnitudine amplae trabis €et id per multos dies fulsisse. Talem effigiem ignis €longi fuisse Callisthenes tradit, antequam Burin et €Helicen mare absconderet. @8 Aristoteles ait non €trabem illam sed cometen fuisse; ceterum ob nimium @1 €ardorem non apparuisse sparsum ignem sed, pro-€cedente tempore, cum iam minus flagraret, redditam €su[2et]2am cometis faciem. In quo igne multa quidem €fuerunt digna quae notarentur, nihil tamen magis €quam quod, ut ille fulsit in caelo, statim supra Burin €et Helicen mare fuit. @8 Numquid ergo Aristoteles €non illam tantum sed omnes trabes cometas esse €credebat hanc habentes differentiam quod his conti-€nuus ignis est, ceteris sparsus? Trabes enim flammam €aequalem habent nec ullo loco intermissam aut €languidam, in ultimis uero partibus coactam, qualem €fuisse in illa de qua modo rettuli Callisthenes tradit.  @@Duo, inquit Epigenes, cometarum genera €sunt. Alii ardorem undique effundunt nec locum €mutant; alii in unam partem ignem uagum in €modum comae porrigunt et stellas praetermeant, €quales duo aetate nostra uisi sunt. Illi priores criniti €undique et immoti humiles fere sunt et isdem causis €quibus trabes facesque conflantur ex intemperie €aeris turbidi multa secum arida umidaque terris €exhalata uersantis. @8 Potest enim spiritus per angusta €elisus accendere supra se positum aera plenum €alimentis idoneis igni, deinde propellere [2et]2 niti donec €ex aliqua causa refluat rursus ac remittatur, deinde @1 €iterum proximo die ac sequentibus consurgere et €eundem locum inflammare. Videmus enim uentos €per complures dies ad constitutum redire; pluuiae €quoque et alia tempestatum genera ad praescriptum €reuertuntur. @8 þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ·¦“Vt breuiter autem uoluntatem eius €exprimam, eadem fieri ratione hos cometas existimat €qua fiunt ignes turbine eiecti; hoc unum interest €quod illi turbines ex superiore parte in terras depri-€muntur, hi de terra in superiora eluctantur.  @@Aduersus haec multa dicuntur. Primum, €si uentus in causa esset, numquam cometes sine €uento appareret; nunc autem et quietissimo aere €apparet. Deinde, si uento fieret, cum uento caderet; €et, si uento inciperet, cresceret uento eoque esset €ardentior quo ille incitatior. His accedit illud quoque €quod uentus multas aeris partes impellit, cometes €uno loco apparet; et uentus in sublime non peruenit, €cometae autem uisuntur supra quam ire uentis €licet. @@Transit deinde ad illos quos ait certiorem habere €stellarum speciem, qui et procedunt et signa prae-€tereunt. Hos ait ex isdem causis fieri quibus illos €quos dixit humiliores; hoc tamen interesse quod €terrarum exhalationes multa secum arida ferentes @1 €celsiorem petant partem et in editiora caeli aquilone €pellantur. @8 [2At]2 si illos aquilo propelleret, ad meri-€diem semper agerentur, quo uentus hic nititur. Atqui €uarie cucurrerunt, alii in ortum, alii in occasum, €omnes in flexum; quod iter non daret uentus. €Deinde, si aquilonis illos impetus a terris in altum €leuaret, aliis uentis non orirentur cometae. Atqui €oriuntur.  @@Illam nunc rationem eius_utraque enim €utitur_refellamus. Quicquid umidi aridique terra €efflauit, cum in unum coit, ipsa discordia corporum €spiritum uersat in turbinem; tunc illa uis uenti €circumeuntis, quicquid intra se comprehendit, cursu €suo accendit et leuat in altum ac tam diu manet €splendor ignis expressi quamdiu alimenta suffi-€ciunt; quibus desinentibus et ipse subsidit. @8 Qui €hoc dicit, non notat qualis sit turbinum cursus et €qualis cometarum. Illorum rapidus ac uiolentus et €ipsis uentis citatior est, cometarum lenis et qui per €diem noctemque quantum transierit abscondat. €Deinde turbinum motus uagus est et disiectus et, €ut Salustii uerbis utar, uerticosus, cometarum autem €compositus et destinatum iter carpens. @8 Num quis €nostrum crederet lunam aut quinque sidera rapi €uento aut turbine rotari? Non, ut puto. Quare? @1 €Quia non est illis perturbatus et impotens cursus. €Ad cometas idem transferamus: non confuse nec €tumultuose eunt, ut aliquis credat illos causis turbu-€lentis et inconstantibus pelli. @8 Deinde, etiamsi €uertices isti comprehendere terrena umidaque et ex €humili in altum exprimere possent, non tamen supra €lunam efferrent; omnis illis usque in nubilum uis €est. Cometas autem immixtos stellis uidemus per €superiora labentes. Ergo ueri simile non est in tantum €spatium perseuerare turbinem, qui, quo maior est, €maturius corrumpitur.  @@Vtrumlibet itaque eligat; aut leuis uis €[2t]2am alte peruenire non poterit, aut magna et con-€citata citius ipsa se franget. €@@Praeterea humiliores illi cometae ob hoc, ut putat, €non exeunt altius quia plus terreni habent; grauitas €illos sua in proximo tenet. Atqui necesse est in his €cometis diuturnioribus celsioribusque plenior materia €sit; neque enim diutius apparerent, nisi maioribus €nutrimentis sustinerentur. @@Dicebam modo non posse diu uerticem perma-€nere nec supra lunam aut usque in stellarum locum €crescere. Nempe efficit turbinem plurium uentorum €inter ipsos luctatio. Haec diu non potest esse. Nam €cum uagus et incertus spiritus conuolutatus est, @1 €nouissime uni uis omnium cedit. @8 Nulla autem tem-€pestas magna perdurat. Procellae, quanto plus €habent uirium, tanto minus temporis. Venti, cum €ad summum uenerunt, remittuntur. Omni[2s]2 uiolentia €necesse est ipsa concitatione in exitum sui tendat. €Nemo itaque turbinem toto die uidit, ne hora quidem; €mira uelocitas eius et mira breuitas est. Praeterea €uiolentius celeriusque in terra circaque eam uoluitur; €quo excelsior, eo solutior laxiorque est, et ob hoc €diffunditur. @8 Adice nunc quod, etiamsi in summum €pertenderet, ubi sideribus iter est, utique ab eo €motu qui uniuersum trahit solueretur. Quid enim est €illa conuersione mundi citatius? Hac omnium uen-€torum in unum congesta uis dissiparetur et terrae €solida fortisque compages, nedum particula aeris torti.  @@Praeterea manere in alto non potest ignis €turbine illatus, nisi ipse quoque permanet turbo. €Quid porro tam incredibile est quam in turbine €longior mora, utique ubi motus motu contrario uin-€citur? Habet enim suam locus ille uertiginem, quae €rapit caelum €@@@@Sideraque a[2lta]2 trahit celerique uolumine torquet. €Et ut des ei aliquam aduocationem, quod fieri @1 €nullo modo potest, quid de his cometis dicetur qui €senis mensibus apparuerunt? @8 Deinde duo debent €esse motus eodem loco, alter ille diuinus et assiduus, €suum sine intermissione peragens opus, alter nouus €et recens et turbine illatus; necesse est ergo alter €alteri impedimento sit. Atqui [2quia]2 lunaris illa €orbita ceterorumque supra lunam meantium motus €irreuocabilis est nec haesitat [2us]2quam nec resistit €nec dat ullam nobis suspicionem obiectae sibi morae, €fidem non habet turbinem, uiolentissimum et pertur-€batissimum tempestatis genus, in medios siderum €ordines peruenire et inter disposita ac tranquilla €uersari. @8 Credamus ignem circumacto turbine accendi €et hunc expulsum in sublime praebere nobis opinio-€nem speciemque sideris longi; puto, talis esse debet €quale est id quod ignem efficit; turbinis autem €rotunda facies est_in eodem enim uestigio uersatur €et columnae modo circumagentis se uoluitur_; €ergo ignem quoque qui inclusus est similem esse €illi oportet. Atqui longus est et disiectus minimeque €similis in orbem coacto.  @@Epigenem relinquamus et aliorum opiniones €persequamur. Quas antequam exponere incipiam, €illud imprimis praesumendum est cometas non in €una parte caeli aspici nec in signifero tantum orbe €sed tam in ortu quam in occasu, frequentissime tamen @1 €circa septentrionem. @8 Forma eis, [2ut]2 [2nomen]2, est €una. Quamuis enim Graeci discrimina fecerint eorum €quibus in morem barbae flamma dependet et eorum €qui undique circa se uelut comam spargunt et eorum €quibus fusus quidem est ignis sed in uerticem tendens, €tamen omnes isti eiusdem notae sunt cometaeque €recte dicuntur. @8 Quorum cum post longum tempus €appareant formae, inter se eos comparare difficile est. €Illo ipso tempore quo apparent inter spectantes de €habitu illorum non conuenit sed, prout cuique acrior €acies aut hebetior est, ita ait aut lucidiorem esse aut €rubicundiorem et crines aut in interiora [2r]2eductos €aut in latera demissos. Sed, siue sunt aliquae diffe-€rentiae illorum siue non sunt, eadem fiant ratione €necesse est cometae. Illud unum constare debet €praeter solitum aspici nouam sideris faciem circa €se dissipatum ignem trahentis.  @@Quibusdam antiquorum haec placet ratio. €Cum ex stellis errantibus altera se alteri applicuit, €confuso in unum duarum lumine facies longioris €sideris redditur; nec hoc tunc tantum euenit, cum €stella stellam attigit, sed etiam cum appropinquauit; €interuallum enim quod inter duas est illustratur €ab utraque inflammaturque et longum ignem efficit. @1 His illud respondebimus certum esse numerum €stellarum mobilium, solere autem eodem tempore et €has apparere et cometen, ex quo manifestum fit €non illarum coitu fieri cometen sed proprium esse €et sui iuris. @8 Etiamnunc frequenter stella sub altioris €stellae uestigium uenit; et Saturnus aliquando supra €Iouem est et Mars Venerem aut Mercurium recta €linea despicit, nec tamen propter hunc illorum €concursum, cum alter alterum subit, cometes fit. €Alioquin annis omnibus fieret; omnibus enim aliquae €stellae in eodem signo simul sunt. @8 Si cometen €faceret stella stellae superueniens, momento esse €desineret. Summa enim uelocitas transeuntium est, €ideoque omnis defectio siderum breuis est quia cito €illa idem cursus qui admouerat abstrahit. Videmus €solem et lunam intra exiguum tempus, cum obscurari €coeperunt, liberari: quanto celerior debet fieri in €stellis digressio tanto minoribus? Atqui cometae €senis mensibus manent, quod non accideret, si €duarum stellarum conuentu gignerentur; illae enim þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ·¨Œ”ˆ‹diu cohaerere non possunt et necesse est illas lex €celeritatis suae separet. @8 Praeterea ista nobis uicina €uidentur, ceterum interuallis ingentibus dissident; €quomodo ergo potest altera stella usque ad alteram €stellam ignem mittere, ita ut utraque iuncta uideatur, @1 €cum sint ingenti regione diductae? @8 Stellarum, €inquit, duarum lumen miscetur et praebet unius €speciem, nempe sic quemadmodum rubicunda €fit nubes solis incursu, quemadmodum uespertina €aut matutina flauescunt, quemadmodum arcus alterue €sol uisitur. @8 Haec omnia primum magna ui efficiun-€tur; sol enim est qui ista succendit; stellarum non €est eadem potentia. Deinde nihil horum nisi infra €lunam in terrarum uicinia nascitur; superiora pura €et sincera sunt et coloris sui semper. @8 Praeterea, €si quid tale accideret, non haberet moram sed extin-€gueretur cito, sicut coronae quae solem lunamue €cingunt intra breuissimum spatium exolescunt; €ne arcus quidem diu perseuerat. Si quid esset tale €quo medium inter duas stellas spatium confunde-€retur, aeque cito dilaberetur; utique non in tantum €maneret quantum morari cometae solent. Stellis €intra signiferum cursus est; hunc premunt gyrum. €At cometae ubique cernuntur; non magis certum €est illis tempus quo appareant quam locus ullus €ultra quem non exeant.  @@Aduersus haec ab Artemidoro illa dicuntur: €non has tantum stellas quinque discurrere, sed has €solas obseruatas esse; ceterum innumerabiles ferri €per occultum aut propter obscuritatem luminis nobis €ignotas aut propter circulorum positionem talem ut @1 €tunc demum cum ad extrema eorum uenere uisantur. €Ergo intercurrunt quaedam stellae, ut ait, nobis €nouae, quae lumen suum constantibus misceant et €maiorem quam stellis mos est porrigant ignem. Hoc ex his quae mentitur leuissimum est. Tota eius €enarratio mundi mendacium impudens est. Nam, si illi €credimus, summa caeli ora solidissima est, in modum €tecti durata et alti crassique corporis, quod atomi €congestae coaceruataeque fecerunt. @8 Huic proxima €superficies ignea est, ita compacta ut solui uitiarique €non possit; habet tamen spiramenta quaedam et €quasi fenestras per quas ex parte exteriore mundi €influant ignes, non tam magni ut interiora contur-€bent, qui rursus ex mundo in exteriora labuntur; €itaque haec quae praeter consuetudinem apparent €influxerunt ex illa [2ultra]2 mundum iacente materia.  @@Soluere ista quid aliud est quam manum €exercere et in uentum iactare brac[2c]2hia? Velim €tamen mihi dicat iste, qui mundo tam firma lacu-€naria imposuit, quid sit quare credamus illi tantam €esse crassitudinem caeli. Quid fuit quod illo tam €solida corpora adduceret et ibi detineret? @8 Deinde, €quod tantae crassitudinis est, necesse est et magni @1 €ponderis sit; quomodo ergo in summo manent €grauia? Quomodo illa moles non descendit et se €onere suo frangit? Fieri enim non potest ut tanta €uis ponderis quantam ille substituit pendeat et €leuibus innixa sit. @8 Ne illud quidem potest dici €extrinsecus esse aliqua retinacula quibus cadere €prohibeatur, nec rursus de medio aliquid esse oppo-€siti quod imminens corpus excipiat ac fulciat. Illud €etiamnunc nemo dicere audebit mundum ferri per €immensum et cadere quidem, sed non apparere an €cadat, quia praecipitatio eius aeterna est, nihil €habens nouissimum in quod incurrat. @8 Hoc quidam €de terra dixerunt, cum rationem nullam inuenirent €propter quam pondus in aere staret; fertur, inquiunt, €semper, sed non apparet an cadat, quia infinitum €est in quod cadit. €@@Quid est deinde quo probes non quinque tantum €stellas moueri sed multas esse et in multis mundi €regionibus? Aut, si hoc sine ullo probabili argu-€mento licet respondere, quid est quare non aliquis €aut omnes stellas moueri aut nullam dicat? Prae-€terea nihil te adiuuat ista stellarum passim euntium €turba. Nam, quo plures fuerint, saepius in aliquas inci-€dent; rari autem cometae, et ob hoc mirabiles sunt.  @@Quid quod testimonium dicet contra te @1 €omnis aetas, quae talium stellarum exortus et ad-€notauit et posteris tradidit? Post mortem Demetrii €Syriae regis, cuius Demetrius et Antiochus liberi €fuere, paulo ante Achaicum bellum cometes effulsit €non minor sole. Primo igneus ac rubicundus orbis €fuit clarumque lumen emittens, quanto uinceret €noctem; deinde paulatim magnitudo eius districta €est et euanuit claritas; nouissime totus intercidit. €Qu[2ot]2 ergo coire stellas oportet, ut tantum corpus €efficiant? Mille in unum licet congreges, numquam €hunc habitum solis aequabunt. @8 Attalo regnante €initio cometes modicus apparuit; deinde sustulit €se diffuditque et usque in aequinoctialem circulum €uenit, ita ut illam plagam caeli cui lactea nomen est €in immensum extentus aequaret. Qu[2ot]2 ergo conue-€nisse debent erraticae, ut tam longum caeli tractum €occuparent igne continuo?  @@Contra argumenta dictum est, contra €testes dicendum est. Nec magna molitione de-€trahenda est auctoritas Ephoro: historicus est. Qui-€dam incredibilium relatu commendationem parant €et lectorem, aliud acturum si per cotidiana ducetur, €miraculo excitant; quidam creduli, quidam negle-€gentes sunt; quibusdam mendacium obrepit, qui-€busdam placet; illi non euitant, hi appetunt. @1 Haec in commune de tota natione, quae approbari €opus suum et fieri populare non putat posse, nisi illud €mendacio aspersit. Ephorus uero non est religio-€sissimae fidei; saepe decipitur, saepe decipit. Sicut €hunc cometen, qui omnium mortalium oculis custo-€ditus est, quia ingentis rei traxit euentum, cum €Helicen et Burin ortu suo merserit, ait il[2ico]2 disces-€sisse in duas stellas, quod praeter illum nemo tra-€didit. @8 Quis enim posset obseruare illud momentum €quo cometes solutus et in duas partes redactus est? €Quomodo autem, si est qui uiderit cometen in duas €dirimi, nemo uidit fieri ex duabus? Quare autem €non adiecit in quas stellas diuisus sit, cum aliqua €ex quinque stellis esse debuerit?  @@Apollonius Myndius in diuersa opinione €est. Ait enim cometen non unum ex multis erraticis €effici, sed multos cometas erraticos esse. Non est €inquit, species falsa nec duarum stellarum confinio €ignis extentus, sed proprium sidus cometae est, €sicut solis ac lunae. Talis illi forma est, non in rotun-€dum restricta, sed procerior et in longum producta. Ceterum non est illi palam cursus; altiora mundi €secat et tunc demum apparet cum in imum cursus €sui uenit. Nec est quod putemus eundem uisum esse @1 €sub Claudio quem sub Augusto uidimus, nec hunc €qui sub Nerone Caesare apparuit et cometis detraxit €infamiam illi similem fuisse qui post excessum diui €Iulii ludis Veneris Genetricis circa undecimam €horam diei emersit. @8 Multi uariique sunt, dispares €magnitudine, dissimiles colore; aliis rubor est sine €ulla luce, aliis candor et purum liquidumque lumen, €aliis flamma et haec non sincera nec tenuis sed €multum circa se uoluens fumidi ardoris. Cruenti €quidam, minaces, qui omen prae se futuri sanguinis €ferunt. Hi minuunt augentque lumen suum, quemad-€modum alia sidera, quae clariora, cum descendere, sunt €maioraque, quia ex loco propiore uisuntur, minora, €cum redeunt, et obscuriora, quia abducunt se longius.  @@Aduersus haec protinus respondetur non €idem accidere in cometis quod in ceteris. Cometae €enim, quo primum die apparuerunt, maximi sunt. €Atqui deberent crescere, quo propius accederent; €nunc autem manet illis prima facies, donec incipiant €extingui. Deinde, quod aduersus priores, etiam €aduersus hunc dicitur: si erraret cometes essetque €sidus, intra signiferi terminos moueretur, intra quos €omne sidus cursus suos colligit. @8 Numquam apparet €stella per stellam; acies nostra non potest per medium @1 €sidus exire, ut per illud superiora perspiciat. Per €cometen autem non aliter quam per nubem ulte-€riora cernuntur; ex quo apparet illum non esse €sidus sed leuem ignem ac tumultuarium.  @@Zenon noster in illa sententia est. Congruere €iudicat stellas et radios inter se committere; hac €societate luminis existere imaginem stellae longioris. €@@Ergo quidam nullos esse cometas existimant sed €speciem illorum per repercussionem uicinorum siderum þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ·¨“†aut per coniunctionem cohaerentium reddi. @8 Quidam €aiunt esse quidem, sed habere cursus suos et post €certa lustra in conspectum mortalium exire; €quidam esse quidem, sed non quibus siderum nomen €imponas, quia dilabuntur nec diu durant et exigui €temporis mora dissipantur.  @@In hac sententia sunt plerique nostrorum €nec id putant ueritati repugnare. Videmus enim in €sublimi uaria ignium concipi genera et modo caelum €ardere, modo €@@@@Longos a tergo flammarum albescere tractus, €modo faces cum igne uasto rapi. Iam ipsa fulmina, €etiamsi uelocitate mira simul et praestringunt aciem €et relinquunt, ignes sunt aeris triti et impetu inter @1 €se maiore collisi: ideo ne resistunt quidem, sed €expressi fluunt et protinus pereunt. @8 Alii uero ignes €diu manent nec ante discedunt quam consumptum €est omne quo pascebantur alimentum. Hoc loco sunt €illa a Posidonio scripta miracula, columnae clipeique €flagrantes aliaeque insigni nouitate flammae. Quae €non aduerterent animos, si ex consuetudine et lege €decurrerent; ad haec stupent omnes quae repen-€tinum ex alto ignem efferunt, siue emicuit aliquid et €fugit, siue compresso aere et in ardorem coacto loco €miraculi stetit. @8 Quid ergo? Non aliquando lacuna €[2se]2cedentis retro aetheris patuit et uastum in concauo €lumen? Exclamare posset: 'Quid hoc est? €@@@@medium uideo discedere caelum €@@@@Palantesque polo stellas', €quae aliquando non expectata nocte fulserunt et per €medium eruperunt diem. Sed alia huius rei ratio est. €Quare alieno tempore appareant in aere, quas esse, €etiam cum latent, constat? @8 Multos cometas non €uidemus, quia obscurantur radiis solis; quo deficiente €quondam cometen apparuisse, quem sol uicinus ob-€texerat, Posidonius tradit. Saepe autem, cum occidit @1 €sol, sparsi ignes non procul ab eo uidentur. Videlicet €ipsa stella sole perfunditur et ideo aspici non €potest; com[2ae]2 autem radios solis effugiunt.  @@Placet ergo nostris cometas, sicut faces, €sicut tubas trabesque et alia ostenta caeli, denso aere €creari. Ideo circa septentrionem frequentissime appa-€rent quia illic plurimum est aeris pigri. @8 Quare ergo €non stat cometes sed procedit? Dicam. Ignium modo €alimentum suum sequitur; quamuis enim illi ad €superiora nisus sit, tamen deficiente materia retro €iens ipse descendit. In aere quoque non dextram €laeuamque premit partem,_nulla est enim illi €uia,_sed, qua illum uena pabuli sui duxit, illa €repit nec ut stella procedit sed ut ignis pascitur. Quare ergo per longum tempus apparet et non cito €extinguitur? Sex enim mensibus hic quem nos €Neronis principatu laetissimo uidimus spectandum €se praebuit, in diuersum illi Claudiano circumactus. €Ille enim a septentrione in uerticem surgens orientem €petiit semper obscurior; hic ab eadem parte coepit €sed in occidentem tendens ad meridiem flexit et ibi €se subduxit oculis. @8 Videlicet ille [2f]2umidiora habuit €et aptiora ignibus, quae persecutus est; huic rursus @1 €uberior fuit et plenior regio, huc itaque descendit €inuitante materia, non itinere. Quod apparet duobus €quos spectauimus fuisse diuersum, cum hic in dex-€trum motus sit, ille in sinistrum. Omnibus autem €[2quinque]2 stellis in eandem partem cursus est, id €est contrarius mundo. Hic enim ab ortu uoluitur €in occasum, illae ab occasu in ortum eunt, et ob €hoc duplex iis motus est, ille quo eunt et hic quo €auferuntur.  @@Ego nostris non assentior. Non enim €existimo cometen subitaneum ignem sed inter aeterna €opera naturae. Primum, quaecumque aer creat, breuia €sunt; nascuntur enim in re fugaci et mutabili. Quo-€modo potest aliquid in aere idem diu permanere, €cum ipse aer numquam idem diu maneat? Fluit €semper et breuis illi quies est; intra exiguum momen-€tum in alium quam in quo fuerat statum uertitur, €nunc pluuius, nunc serenus, nunc inter utrumque €uarius. Nubes, quae illi familiarissimae sunt, in €quas coit et ex quibus soluitur, modo congregantur, €modo digeruntur, numquam immotae iacent. Fieri €non potest ut ignis certus in corpore uago sedeat et €tam pertinaciter haereat quam qu[2em]2 natura, ne €umquam excuter[2e]2tur, aptauit. @8 Deinde, si alimento €suo haereret, semper descenderet,_eo enim crassior @1 €est aer quo terris propior;_numquam cometes €in imum usque demittitur neque appropinquat solo.  @@Etiamnunc ignis aut [2it]2 quo illum natura €sua ducit, id est sursum, aut eo quo trahit materia €cui adhaesit et quam depascitur; nullis ignibus ordi-€nariis et caelestibus iter flexum est. Sideris proprium €est ducere orbem. Atqui hoc an cometae alii fecerunt? €Nescio; duo nostra aetate fecerunt. @8 Deinde omne €quod causa temporalis accendit cito intercidit; sic €faces ardent, dum transeunt; sic fulmina in unum €ualent ictum; sic quae transuersae dicuntur stellae €cadentes praeteruolant et secant aera. Nullis ignibus €nisi in suo mora est, illis dico diuinis quos habet €mundus aeternos, quia partes eius sunt et opera. €Hi autem agunt aliquid et uadunt et tenorem suum €seruant paresque sunt. Non alternis diebus maiores €minoresue fierent, si ignis esset collecticius et ex €aliqua causa repentinus? Minor enim esset ac maior, €prout plenius aleretur aut malignius. @8 Dicebam €modo nihil diuturnum esse quod exarsit aeris uitio. €Nunc amplius adicio: morari ac stare nullo modo €potest. Nam et fax et fulmen et stella transcurrens €et quisquis alius est ignis aere expressus in fuga est €nec apparet, nisi dum cadit. Cometes habet suam @1 €sedem et ideo non cito expellitur sed emetitur €spatium suum, nec extinguitur sed excedit.  @@_Si erratica, inquit, stella esset, in signi-€fero esset._Quis unum stellis limitem ponit? Quis €in angustum diuina compellit? Nempe haec ipsa €sidera quae sola moueri creditis alios et alios circulos €habent; quare ergo non aliqua sint quae in proprium €iter et ab istis remotum secesserint? Quid est €quare in aliqua parte caeli peruium non sit? @8 Quod €si iudicas non posse ullam stellam, nisi signiferum €attigit, uadere, cometes potest sic alium habere €circulum ut in hunc tamen parte aliqua sui incidat; €quod fieri non est necessarium, sed potest. Vide ne €hoc magis deceat magnitudinem mundi ut in multa €itinera diuisus [2uigeat]2 nec unam deterat semitam, €ceteris partibus torpeat. @8 Credis autem in hoc €maximo et pulcherrimo corpore, inter innumerabiles €stellas quae noctem decore uario distinguunt, quae €minime uacuam et inertem esse patiuntur, quinque €solas esse quibus exercere se liceat, ceteras stare €fixum et immobilem populum?  @@Si quis hoc loco me interrogauerit: €Quare ergo non, quemadmodum quinque stellarum, €ita harum obseruatus est cursus?_huic ego respon- @1 €debo: multa sunt quae esse concedimus; qualia €sunt? ignoramus. @8 Habere nos animum, cuius €imperio et impellimur et reuocamur, omnes fate-€buntur; quid tamen sit animus ille rector domi-€nusque nostri, non magis tibi quisquam expediet €quam ubi sit. Alius illum dicet spiritum esse, alius €concentum quendam, alius uim diuinam et dei €partem, alius tenuissimum animae, alius incor-€poralem potentiam; non deerit qui sanguinem dicat, €qui calorem. Adeo animo non potest liquere de ceteris €rebus ut adhuc ipse se quaerat. @8 Quid ergo miramur €cometas, tam rarum mundi spectaculum, nondum €teneri legibus certis nec initia illorum finesque note-€cere, quorum ex ingentibus interuallis recursus est? €Nondum sunt anni mille quingenti ex quo Graecia €@@@@stellis numeros et nomina fecit, €multaeque hodie sunt gentes quae facie tantum €nouerunt caelum, quae nondum sciunt cur luna €deficiat, quare obumbretur. Haec apud nos quoque €nuper ratio ad certum perduxit. @8 Veniet tempus €quo ista quae nunc latent in lucem dies extrahat et €longioris aeui diligentia. Ad inquisitionem tantorum €aetas una non sufficit, ut tota caelo uacet; quid quod €tam paucos annos inter studia ac uitia non aequa €portione diuidimus? Itaque per successiones ista @1 €longas explicabuntur. @8 Veniet tempus quo posteri €nostri tam aperta nos nescisse mirentur. Harum €quinque stellarum, quae se ingerunt nobis, quae €alio atque alio occurrentes loco curiosos nos esse €cogunt, qui matutini uespertinique ortus sint, quae þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ·¨™•†stationes, quando in rectum ferantur, quare agantur €retro, modo coepimus scire; utrum mergeretur €Iupiter an occideret an retrogradus esset,_nam €hoc illi nomen imposuere cedenti,_ante paucos €annos didicimus. @@Inuenti sunt qui nobis dicerent: 'Erratis, quod €ullam stellam aut supprimere cursum iudicatis aut €uertere. Non licet stare caelestibus nec auerti; €prodeunt omnia; ut semel missa sunt, uadunt; €idem erit illis cursus qui sui finis. Opus hoc aeternum €irreuocabiles habet motus; qui si quando consti-€terint, alia aliis incident, quae nunc tenor et aequa-€litas seruat.' @8 Quid est ergo cur aliqua redire uidean-€tur? Solis occursus speciem illis tarditatis imponit €et natura uiarum circulorumque sic positorum ut €certo tempore intuentes [2fal]2lant; sic naues, quamuis €plenis uelis eant, uidentur tamen stare. Erit qui €demonstret aliquando in quibus cometae partibus €currant, cur tam seducti a ceteris errent, quanti €qualesque sint. Contenti simus inuentis; aliquid €ueritati et posteri conferant. @1  @@_Per stellas, inquit, ulteriora non cer-€nimus; per cometas aciem transmittimus._Primum €si fit istud, non in ea parte fit qua sidus ipsum est €spissi ignis ac solidi, sed qua rarus splendor excurrit €et in crines dispergitur; per interualla ignium, non €per ipsos uides. @@_Stellae, inquit, omnes rotundae sunt, cometae €porrecti; ex quo apparet stellas non esse._Quis €enim tibi concedit cometas longos esse? Quorum €natura quidem, ut ceterorum siderum, globus est, €ceterum fulgor extenditur. Quemadmodum sol radios €suos longe lateque dimittit, ceterum ipsi alia est €forma, alia ei quod ex ipso fluit lumini, sic come-€tarum corpus ipsum corrotundatur, splendor autem €longior quam ceterorum siderum apparet.  @@Quare? inquis. Dic tu mihi prius quare €luna dissimillimum soli lumen accipiat, cum accipiat €a sole; quare modo rubeat, modo palleat; quare €liuidus illi et ater color sit, cum conspectu solis €excluditur. @8 Dic mihi quare omnes stellae inter se €dissimilem habeant aliquatenus faciem, diuersis-€simam soli. Quomodo nihil prohibet ista sidera esse, €quamuis similia non sint, sic nihil prohibet cometas €aeternos esse et sortis eiusdem cuius cetera, etiamsi €faciem illis non habent similem. @8 Quid porro? €Mundus ipse, si consideres illum, nonne ex diuersis @1 €compositus est? Quid est quare in Leone sol semper €ardeat et terras aestibus torreat, in Aquario astringat €hiemem, flumina gelu claudat? Et hoc tamen et €illud sidus eiusdem condicionis est, cum effectu et €natura dissimile sit. Intra breuissimum tempus Aries €extollitur, Libra tardissime [2emergit]2; et hoc tamen €sidus et illud eiusdem naturae est, cum illud exiguo €tempore ascendat, hoc diu proferatur. @8 Non uides €quam contraria inter se elementa sint? Grauia et €leuia sunt, frigida et calida, umida et sicca; tota €haec mundi concordia ex discordibus constat. Negas €cometen stellam esse, quia forma eius non respondeat €ad exemplar nec sit ceteris similis? Vides enim: €simillima est illa quae tricesimo anno reuertitur ad €locum suum huic quae intra annum reuisit sedem €suam. @8 Non ad unam natura formam opus suum €praestat, sed ipsa uarietate se iactat. Alia maiora, €alia uelociora aliis fecit, alia ualidiora, alia tempe-€ratiora; quaedam eduxit a turba, ut singula et €conspicua procederent, quaedam in gregem misit. €Ignorat naturae potentiam qui illi non putat ali-€quando licere, nisi quod saepius fecit. @8 Cometas €non frequenter ostendit, attribuit illis alium locum, €alia tempora, dissimiles ceteris motus; uoluit et @1 €his magnitudinem operis sui colere. Quorum for-€mosior facies est quam ut fortuitam putes, siue €amplitudinem eorum consideres, siue fulgorem qui €maior est ardentiorque quam ceteri[2s]2. Facies uero €habet insigne quiddam et singulare, non in angustum €coniecta et artata, sed dimissa liberius et multarum €stellarum amplexa regionem.  @@Aristoteles ait cometas significare €tempestatem et uentorum intemperantiam atque €imbrium. Quid ergo? Non iudicas sidus esse quod €futura denuntiat? Non enim sic hoc tempestatis €signum est quomodo futurae pluuiae €@@@@Scintillare oleum et putres concrescere fungos, €aut quomodo indicium est saeuituri maris, si €@@@@marinae €@@@@In sicco ludunt fulicae notasque paludes €@@@@Deserit atque altam supra uolat ardea nubem, €sed sic quomodo aequinoctium in calorem frigusque €flectentis anni, quomodo illa quae Chaldaei canunt, €quid stella nascentibus triste laetumue constituat. Hoc ut scias ita esse, non statim cometes ortus €uentos et pluuias minatur, ut Aristoteles ait, sed €annum totum suspectum facit; ex quo apparet €illum non ex proximo quae in proximum daret signa €traxisse, sed habere reposita et comprensa legibus @1 €mundi. @8 Fecit hic cometes qui Paterculo et Vopisco €consulibus apparuit, quae ab Aristotele Theophras-€toque sunt praedicta; fuerunt enim maximae et €continuae tempestates ubique, at in Achaia Mace-€doniaque urbes terrarum motibus prorutae sunt.  @@_Tarditas, inquit, illorum argumentum €est grauiores esse multumque in se habere terreni. €Ipse praeterea cursus; fere enim compelluntur in €cardines._Utrumque falsum est. De priore dicam €prius._[2Omnia]2 quae tardius feruntur grauia sunt._ €Quid ergo? Stella Saturni, quae ex omnibus iter €suum lentissime efficit, grauis est? Atqui leuitatis €argumentum habet quod supra ceteras est. @8 _Sed €maiore, inquis, ambitu circuit nec tardius it quam €ceterae sed longius._Succurrat tibi idem me de €cometis posse dicere, etiamsi segnior illis cursus sit. €Sed mendacium est ire eos tardius, nam intra sextum €mensem dimidiam partem caeli transcurrit hic €proximus, prior intra pauciores menses recepit se. _Sed quia graues sunt, inferius deferuntur._ €Primum non defertur quod circumfertur. Deinde €hic proximus a septentrione motus sui initium fecit €et per occidentem in meridiana peruenit erigensque €cursum suum oblituit, alter ille Claudianus, a septen-€trione primum uisus, non desiit in rectum assidue €celsior ferri, donec excessit. @1 €@@Haec sunt quae aut alios mouere ad cometas €pertinentia aut me. Quae an uera sint, dii sciunt, €quibus est scientia ueri. Nobis rimari illa et con-€iectura ire in occulta tantum licet, nec cum fiducia €inueniendi nec sine spe.  @@Egregie Aristoteles ait numquam nos €uerecundiores esse debere quam cum de diis agitur. €Si intramus templa compositi, si ad sacrificium acces-€suri uultum submittimus, togam adducimus, si €in omne argumentum modestiae fingimur, quanto €hoc magis facere debemus, cum de sideribus de €stellis de deorum natura disputamus, ne quid temere, €ne quid impudenter aut ignorantes affirmemus, aut €scientes mentiamur! @@Nec miremur tam tarde erui quae tam alte €iacent. Panaetio et his qui uideri uolunt cometen €non esse ordinarium sidus sed falsam sideris faciem €diligenter tractandum est an aeque omnis pars anni €edendis cometis satis apta sit, an omnis caeli regio €idonea in qua creentur, an, quacumque ire, ibi etiam €concipi possint, et cetera. Quae uniuersa tolluntur, €cum dico illos non fortuitos esse ignes sed intextos €mundo, quos non frequenter educit sed in occulto €mouet. @1 @@Quam multa praeter hos per secretum eunt €numquam humanis oculis orientia! Neque enim €omnia deus homini fecit. Quota pars operis tanti €nobis committitur? Ipse qui ista tractat, qui condidit, €qui totum hoc fundauit deditque circa se, maiorque €est pars sui operis ac melior, effugit oculos; cogi-€tatione uisendus est. @8 Multa praeterea cognata €numini summo et uicinam sortita potentiam obscura €sunt aut fortasse, quod magis mireris, oculos nostros €et implent et effugiunt, siue illis tanta subtilitas est €quantam consequi acies humana non possit, siue €in sanctiore secessu maiestas tanta delituit et regnum €suum, id est se, regit, nec ulli dat aditum nisi animo. €Quid sit hoc sine quo nihil est scire non possumus, €et miramur si quos igniculos parum nouimus, cum €maxima pars mundi, deus, lateat! @8 Quam multa €animalia hoc primum cognouimus saeculo, quam €multa negotia ne hoc quidem! Multa uenientis €aeui populus ignota nobis sciet; multa saeculis tunc þ°±·ÿï°±¶ÿï‚ÎáôÿïƒÓåîÐèéìÿ·¨ž•…futuris cum memoria nostri exoleuerit reseruantur. €Pusilla res mundus est, nisi in illo quod quaerat €omnis mundus habeat. @8 Non semel quaedam sacra €traduntur: Eleusin seruat quod ostendat reuisentibus; €rerum natura sacra sua non semel tradit. Initiatos @1 €nos credimus, in uestibulo eius haeremus. Illa arcana €non promiscue nec omnibus patent; reducta et €interiore sacrario clausa sunt, ex quibus aliud haec €aetas, aliud quae post nos subibit aspiciet.  @@Quando ergo ista in notitiam nostram €perducentur? Tarde magna proueniunt, utique si €labor cessat. Id quod unum toto agimus animo, €nondum perfecimus ut pessimi essemus; adhuc in €processu uitia sunt. Inuenit luxuria aliquid noui, in €quod insaniat; inuenit impudicitia nouam contu-€meliam sibi; inuenit deliciarum dissolutio et tabes €aliquid adhuc tenerius molliusque, quo pereat. Nondum satis robur omne proiecimus; adhuc quic-€quid est boni moris extinguimus. Leuitate et poli-€tura corporum muliebres munditias antecessimus, €colores meretricios matronis quidem non induendos €uiri sumimus, tenero et molli ingressu suspendimus €gradum,_non ambulamus sed incedimus,_ €exornamus anulis digitos, in omni articulo gemma €disponitur. @8 Cotidie comminiscimur per quae uiri-€litati fiat iniuria, ut traducatur, quia non potest exui; €alius genitalia excidit, alius in obscenam ludi partem €fugit et, locatus ad mortem, infame armatu[2rae €ge]2nus in quo morbum suum exerceat legit. @1  @@Miraris si nondum sapientia omne opus €suum impleuit! Nondum tota se nequitia protulit; €adhuc nascitur. Et huic omnes operam damus, huic €oculi nostri, huic manus seruiunt. Ad sapientiam €quis accedit? Quis dignam iudicat nisi quam in €transitu nouerit? Quis philosophum aut ullum libe-€rale respicit studium, nisi cum ludi intercalantur, €cum aliquis pluuius interuenit dies quem perdere €libet? @8 Itaque tot familiae philosophorum sine suc-€cessore deficiunt. Academici et ueteres et minores €nullum antistitem reliquerunt. Quis est qui tradat €praecepta Pyrrhonis? Pythagorica illa inuidiosa €turbae schola praeceptorem non inuenit. Sextiorum €noua et Romani roboris secta inter initia sua, cum €magno impetu coepisset, extincta est. @8 At quanta €cura laboratur, ne cuius pantomimi nomen inter-€cidat! Stat per successores Pyladis et Bathylli €domus; harum artium multi discipuli sunt multique €doctores. Priuatum urbe tota sonat pulpitum; €in hoc uiri, in hoc feminae tripudiant; mares inter €se uxoresque contendunt uter det latus [2mo]2llius. €Deinde, sub persona cum diu trita frons est, transitur €ad galeam. @8 Philosophiae nulla cura est. Itaque €adeo nihil inuenitur ex his quae parum inuestigata €antiqui reliquerunt ut multa quae inuenta erant @1 €oblitterentur. At mehercule, si hoc totis membris €premeremus, si in hoc iuuentus sobria incumberet, €hoc maiores docerent, hoc minores addiscerent, uix €ad fundum ueniretur in quo ueritas posita est, quam €nunc in summa terra et leui manu quaerimus. @1 ï°±·ÿï‚ðïåôÿïƒÓåîÐèéìÿôÿ@@@@{1E CLEANTHE VERSUS}1 ïãÓåî® ¦³Å𮦠±°·®±°ÿáúDuc o parens celsique dominator poli €quocumque placuit: nulla parendi mora est. €Adsum inpiger; fac nolle: comitabor gemens €malusque patiar facere quod licuit bono. €Ducunt volentem fata, nolentem trahunt. @1 ï°±¸ÿï‚ÖéôÐáôòÿïƒÓåîÐèéìÿ‘ôÿ@@@@{1DE VITA PATRIS}1 ï㦳Ãïä® Öáô®¦ Îéåâõèò ±°³óñ®ÿáúSi quaecumque composuit pater meus et edi uoluit, iam in manus €populi emisissem, ad claritatem nominis sui satis sibi ipse pro-€spexerat. nam nisi me decipit pietas, cuius honestus etiam error €est, inter eos haberetur, qui ingenio meruerunt, ut puris et inlu-€stribus titulis nobiles essent. quisquis legisset eius historias ab €initio bellorum ciuilium, unde primum ueritas retro abiit, paene €usque ad mortis suae diem, magno aestimasset scire, quibus natus €esset parentibus ille qui res Roma[2nas]2 . . . ðþ