²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ¿ôÿ@@@@{1STRATEGEMATON}1 ±¯ôÿ@@@@{1LIBER PRIMUS}1 ¯ðòÿ@@Cum ad instruendam rei militaris scientiam unus ex numero studio-€sorum eius accesserim eique destinato, quantum cura nostra valuit, satis-€fecisse visus sim, deberi adhuc institutae arbitror operae, ut sollertia ducum €facta, quae a Graecis una $STRATHGHMA/TWN& appellatione comprehensa sunt, €expeditis amplectar commentariis. ita enim consilii quoque et providentiae €exemplis succincti duces erunt, unde illis excogitandi generandique similia €facultas nutriatur; praeterea continget, ne de eventu trepidet inventionis €suae, qui probatis eam experimentis comparabit. @@Illud neque ignoro neque infitior, et rerum gestarum scriptores indagine €operis sui hanc quoque partem esse complexos et ab auctoribus exemplorum, €quidquid insigne aliquo modo fuit, traditum. sed, ut opinor, occupatis velo-€citate consuli debet. longum est enim singula et sparsa per immensum corpus €historiarum persequi, et hi, qui notabilia excerpserunt, ipso velut acervo €rerum confuderunt legentem. nostra sedulitas impendet operam, ut, quemad-€modum res poscet, ipsum quod exigitur quasi ad interrogatum exhibeat. €circumspectis enim generibus, praeparavi opportuna exemplorum veluti €consilia. quo magis autem discreta ad rerum varietatem apte collocarentur, €in tres libros ea diduximus. in primo erunt exempla, quae competant proelio €nondum commisso; in secundo, quae ad proelium et confectam pacationem €pertineant; tertius inferendae solvendaeque obsidioni habebit $STRATHGH/&-€$MATA&; quibus deinceps generibus suas species attribui. @@Huic labori non iniuste veniam paciscar, ne me pro incurioso reprehen-€dat, qui praeteritum aliquod a nobis reppererit exemplum. quis enim ad €percensenda omnia monumenta, quae utraque lingua tradita sunt, suffi- @1 €ciat? at multa et transire mihi ipse permisi. quod me non sine causa fecisse €scient, qui aliorum libros eadem promittentium legerint. verum facile erit €sub quaque specie suggerere. nam cum hoc opus, sicut cetera, usus potius €aliorum quam meae commendationis causa aggressus sim, adiuvari me ab €his, qui aliquid illi astruent, non argui credam. @@Si qui erunt, quibus volumina haec cordi sint, meminerint $STRATHGIKW=N €et $STRATHGHMA/TWN& perquam similem naturam discernere. namque omnia, €quae a duce provide, utiliter, magnifice, constanter fiunt, $STRATHGIKA\ €habebuntur, si in specie eorum sunt, $STRATHGH/MATA&. horum propria vis €in arte sollertiaque posita proficit tam ubi cavendus quam opprimendus €hostis sit. qua in re cum verborum quoque illustris exstiterit effectus, ut €factorum ita dictorum exempla posuimus. @@Species eorum, quae instruant ducem in his, quae ante proelium gerenda €sunt: €@@@@@@@I. De occultandis consiliis. €@@@@@@II. De explorandis consiliis hostium. €@@@@@III. De constituendo statu belli. €@@@@@@IV. De transducendo exercitu per loca hosti infesta. €@@@@@@@V. De evadendo ex locis difficillimis. €@@@@@@VI. De insidiis in itinere factis. €@@@@@VII. Quemadmodum ea, quibus deficiemur, videantur non deesse €@@@@@@@@@@aut usus eorum expleatur. €@@@@VIII. De distringendis hostibus. €@@@@@@IX. De seditione militum compescenda. €@@@@@@@X. Quemadmodum intempestiva postulatio pugnae inhibeatur. €@@@@@@XI. Quemadmodum incitandus sit ad proelium exercitus. €@@@@@XII. De dissolvendo metu, quem milites ex adversis conceperint €@@@@@@@@@@ominibus. ¡Ÿôÿ@@@@{1DE OCCULTANDIS CONSILIIS}1 ‘@@M. Porcius Cato devictas a se Hispaniae civitates existimabat in €tempore rebellaturas fiducia murorum. scripsit itaque singulis, ut diruerent €munimenta, minatus bellum, nisi confestim obtemperassent, epistulasque @1 €universis civitatibus eodem die reddi iussit: unaquaeque urbium sibi soli €credidit imperatum; contumaces conspiratio potuit facere, si omnibus idem €denuntiari notum fuisset. @@Himilco dux Poenorum, ut in Siciliam inopinatus appelleret classem, €non pronuntiavit, quo proficisceretur, sed tabellas, in quibus scriptum erat, €quam partem peti vellet, universis gubernatoribus dedit signatas prae-€cepitque, ne quis legeret nisi vi tempestatis a cursu praetoriae navis ab-€ductus. @@C. Laelius, ad Syphacem profectus legatus, quosdam ex tribunis et €centurionibus per speciem servitutis ac ministerii exploratores secum duxit: €ex quibus L. Statorium, quem, quia saepius in isdem castris fuerat, quidam €ex hostibus videbantur agnoscere, occultandae condicionis eius causa €baculo ut servum castigavit. @@Tarquinius Superbus pater, principes Gabinorum interficiendos €arbitratus, quia hoc nemini volebat commissum, nihil nuntio respondit, qui €ad eum a filio erat missus; tantum virga eminentia papaverum capita, cum €forte in horto ambularet, decussit. nuntius sine responso reversus renunti-€avit adulescenti Tarquinio, quid agentem patrem vidisset; ille intellexit idem €esse eminentibus faciendum. @@C. Caesar, quod suspectam habebat Aegyptiorum fidem, per speciem €securitatis inspectioni urbis atque operum ac simul licentioribus conviviis €deditus, videri voluit captum se gratia locorum ad mores Alexandrinos €vitamque deficere[t]: atque inter eam dissimulationem praeparatis subsidiis €occupavit Aegyptum. @@Ventidius Parthico bello adversus Pacorum regem, non ignarus Phar-€naeum quendam, natione Cyrrhestem, ex his qui socii videbantur, omnia €quae apud ipsos agerentur nuntiare Parthis, perfidiam barbari ad utilitates €suas convertit. nam quae maxime fieri cupiebat, ea vereri se ne acciderent, €quae timebat, ea ut evenirent optare simulabat. sollicitus itaque, ne Parthi €ante transirent Euphraten, quam sibi supervenirent legiones, quas in €Cappadocia trans Taurum habebat, studiose cum proditore egit, uti sollemni €perfidia Parthis suaderet, per Zeugma traicerent exercitum, qua et brevis-€simum iter est et [2d]2emisso alveo Euphrates decurrit: namque si illa veni-€rent, asseverabat se opportunitate collium usurum ad eludendos sagittarios, €omnia autem vereri, si se infra [2per]2 patentis campos proiecissent. inducti €hac affirmatione barbari inferiore itinere per circuitum adduxerunt exer- @1 €citum dumque fusiores ripas et ob hoc operosiores ponte[s] iungunt €instrumentaque moliuntur, quadraginta amplius dies impenderunt: quo €spatio Ventidius ad contrahendas usus est copias eisque triduo, antequam €Parthus adveniret, receptis acie commissa vicit Pacorum et interfecit. @@Mithridates, circumvallante Pompeio, fugam in proximum diem €moliens, huius consilii obscurandi causa latius et usque ad applicitas hosti €valles pabulatus, colloquia quoque cum pluribus avertendae suspicionis €causa in posterum constituit, ignes etiam frequentiores per tota castra fieri €iussit: secunda deinde vigilia praeter ipsa hostium castra agmen eduxit. @@Imperator Caesar Domitianus Augustus Germanicus, cum Germanos, €qui in armis erant, vellet opprimere nec ignoraret maiore bellum molitione €inituros, si adventum tanti ducis praesensissent, profectioni[s] suae census €obtexuit Galliarum: sub quibus inopinato bello affusus contusa immanium €ferocia nationum provinciis consuluit. @@Claudius Nero, cum e re publica esset Hasdrubalem copiasque eius, €antequam Hannibali fratri iungerentur, excidi idcircoque festinaret se €Livio Salinatori collegae suo, cui bellum mandatum fuerat, parum fidenti €viribus quae sub ipso erant, adiungere neque tamen discessum suum ab €Hannibale, cui oppositus erat, sentiri vellet, decem milia fortissimorum €militum elegit praecepitque legatis, quos relinquebat, ut eaedem stationes €vigiliaeque agerentur, totidem ignes arderent, eadem facies castrorum €servaretur, ne quid Hannibal suspicatus auderet adversus paucitatem relic-€torum. cum deinde in Umbria occultatis itineribus collegae se iunxisset, €vetuit castra ampliari, ne quod signum adventus sui Poeno daret, detrac-€taturo pugnam, si consulum iunctas vires intellexisset. igitur inscium €duplicatis aggressus copiis superavit et velocius omni nuntio rediit ad €Hannibalem: ita ex duobus callidissimis ducibus Poenorum eodem consilio €alterum celavit, alterum oppressit. @@Themistocles exhortans suos ad suscitandos festinanter muros, quos þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ±˜Š‚iussu Lacedaemoniorum deiecerant, legatis Lacedaemone missis, qui inter-€pellarent, respondit, venturum se ad diluendam hanc existimationem: et €pervenit Lacedaemonem. ibi simulato morbo aliquantum temporis extraxit; €et postquam intellexit suspectam esse tergiversationem suam, contendit €falsum [2allatum]2 ad eos rumorem et rogavit, mitterent aliquos ex princi-€pibus, quibus crederent de munitione Athenarum. suis deinde clam @1 €scripsit, ut eos qui venissent retinerent, donec refectis operibus confiteretur €Lacedaemoniis, munitas esse Athenas neque aliter principes eorum redire €posse, quam [2si]2 ipse remissus foret: quod facile praestiterunt Lacedaemonii, €ne unius interitum multorum morte pensarent. @@L. Furius, exercitu perducto in locum iniquum, cum constituisset €occultare sollicitudinem suam, ne reliqui trepidarent, paulatim se inflectens, €tamquam circuitu maiore hostem aggressurus, converso agmine ignarum €rei quae agebatur exercitum incolumem reduxit. @@Metellus Pius in Hispania interrogatus, quid postera die facturus €esset, "tunicam meam, si eloqui posset", inquit, "comburerem." @@M. Licinius Crassus percunctanti, quo tempore castra moturus €esset, respondit: "Vereris, ne tubam non exaudias?"  Ÿôÿ@@@@{1DE EXPLORANDIS CONSILIIS HOSTIUM}1 ‘@@Scipio Africanus, capta occasione mittendae ad Syphacem legationis, €cum Laelio servorum habitu tribunos et centuriones electissimos ire iussit, €quibus curae esset perspicere regias vires. hi, quo liberius castrorum posi-€tionem scrutarentur, equum de industria dimissum tamquam fugientem €persectati maximam partem munimentorum circumierunt: quae cum €nuntiassent, incendio confectum bellum est. @@Q. Fabius Maximus bello Etrusco, cum adhuc incognitae forent €Romanis ducibus sagaciores explorandi viae, fratrem Fabium Caesonem, €peritum linguae Etruscae, iussit Tusco habitu penetrare Ciminiam silvam, €intemptatam ante militi nostro: quod is adeo prudenter atque industrie €fecit, ut transgressus silvam Umbros Camertes, cum animadvertisset non €alienos nomini Romano, ad societatem compulerit. @@Carthaginienses, cum animadvertissent Alexandri ita magnas opes, €ut Africae quoque immineret, unum ex civibus, virum acrem nomine €Hamilcarem Rhodinum, iusserunt simulato exsilio ire ad regem omnique €studio in amicitiam eius pervenire: qua is potitus consilia eius nota civibus €suis faciebat. @@Idem Carthaginienses miserunt, qui per speciem legatorum longo €tempore Romae morarentur exciperentque consilia nostrorum. @@M. Cato in Hispania, quia ad hostium consilia alia via pervenire non €potuerat, iussit trecentos milites simul impetum facere in stationem hostium @1 €raptumque unum ex his in castra perferre incolumem: tortus ille omnia €suorum arcana confessus est. @@C. Marius consul bello Cimbrico et Teutonico ad excutiendam Gal-€lorum et Ligurum fidem litteras eis misit, quarum pars prior praeceperat, €ne interiores, quae praesignatae erant, ante certum tempus aperirentur: €easdem postea ante praestitutum diem repetiit et, quia resignatas reppererat, €intellexit hostilia agitari. €@@[Est et aliud explorandi genus, quo ipsi duces nullo extrinsecus adiutorio €per se provident, sicut] @@Aemilius Paulus consul, bello Etrusco apud oppidum Vetuloniam €demissurus exercitum in planitiem, contemplatus procul avium multi-€tudinem citatiore volatu ex silva consurrexisse, intellexit aliquid illic insi-€diarum latere, quod et turbatae aves et plures simul evolaverant. praemissis €igitur exploratoribus comperit decem milia Boiorum excipiendo ibi Romano-€rum agmini imminere, eaque alio quam exspectabatur latere missis legionibus €circumfudit. @@Similiter Tisamenus, Orestis filius, cum audisset iugum ab hostibus €natura munitum teneri, praemisit sciscitaturos, quid rei foret; ac referenti-€bus eis non esse verum, quod opinaretur, ingressus iter, ubi vidit ex su-€specto iugo magnam vim avium simul evolasse neque omnino residere, €arbitratus latere illic agmen hostium: itaque circumducto exercitu elusit €insidiatores. @@Hasdrubal, frater Hannibalis, iunctum Livii et Neronis exercitum, €quamquam hoc illi non duplicatis castris dissimularent, intellexit, quod ab €itinere strigosiores notabat equos et coloratiora hominum, ut ex via, cor-€pora.  Ÿôÿ@@@@{1DE CONSTITUENDO STATU BELLI}1 ‘@@Alexander Macedo, cum haberet vehementem exercitum, semper eum €statum belli elegit, ut acie confligeret. @@C. Caesar bello civili, cum veteranum exercitum haberet, hostium autem €tironem esse sciret, acie semper decertare studuit. @@Fabius Maximus adversus Hannibalem, successibus proeliorum inso- @1 €lentem, recedere ab ancipiti discrimine et tueri tantummodo Italiam consti-€tuit Cunctatorisque nomen et per hoc summi ducis meruit. @@Byzantii adversus Philippum omne proeliandi discrimen evitantes, €omissa etiam finium tutela, intra munitiones oppidi se receperunt assecutique €sunt, ut Philippus obsidionalis morae impatiens recederet. @@Hasdrubal, Gisgonis filius, secundo Punico bello in Hispania victum €exercitum, cum P. Scipio instaret, per urbes divisit: ita factum est, ut €Scipio, ne oppugnatione plurium oppidorum distringeretur, in hiberna €suos reduceret. @@Themistocles adventante Xerxe, quia neque proelio pedestri neque €tutelae finium neque obsidioni credebat sufficere Athenienses, auctor fuit €eis liberos et coniuges in Tro[2e]2zena et in alias amendandi relictoque oppido €statum belli ad navale proelium transferendi. @@Idem fecit in eadem civitate Pericles adversum Lacedaemonios. @@Scipio, manente in Italia Hannibale, transmisso in Africam exercitu €necessitatem Carthaginiensibus imposuit revocandi Hannibalem: sic a €domesticis finibus [2in]2 hostile[2s]2 transtulit bellum. @@Athenienses, cum Deceliam castellum ipsorum Lacedaemonii com-€munissent et frequentius vexarentur, classem, quae Peloponensum in-€festare[n]t, miserunt consecutique sunt, ut exercitus Lacedaemoniorum, qui €Deceliae erat, revocaretur. @@Imperator Caesar Domitianus Augustus, cum Germani more suo e €saltibus et obscuris latebris subinde impugnarent nostros tutumque re-€gressum in profunda silvarum haberent, limitibus per centum viginti €milia passuum actis non mutavit tantum statum belli, sed et subiecit dicioni €suae hostes, quorum refugia nudaverat.  Ÿôÿ@@@@{1DE TRANSDUCENDO EXERCITU PER LOCA HOSTI €@@@@INFESTA}1 ‘@@Aemilius Paulus consul, cum in Lucanis iuxta litus angusto itinere €exercitum duceret et Tarentini ei classe insidiati agmen eius scorpionibus €agressi essent, captivos lateri euntium praetexuit: quorum respectu hostes €inhibuere tela. @1 @@Agesilaus Lacedaemonius, cum praeda onustus ex Phrygia rediret €insequerenturque hostes et ad locorum opportunitatem lacesserent agmen €eius, ordinem captivorum ab utroque latere exercitus sui explicuit: quibus €dum parcitur ab hoste, spatium transeundi habuerunt Lacedaemonii. @@Idem, tenentibus angustias Thebanis, per quas transeundum habebat, €flexit iter, quasi Thebas contenderet: exterritis Thebanis digressisque ad €tutanda moenia repetitum iter, quo destinaverat, emensus est nullo obsistente. @@Nicostratus, dux Aetolorum, adversus Epirotas, cum ei aditus in €fines eorum angusti fierent, per alterum locum irrupturum se ostendens, €omni illa ad prohibendum occurrente Epirotarum multitudine, reliquit €suos paucos, qui speciem remanentis exercitus praeberent: ipse cum cetera €manu, quo non exspectabatur aditu, intravit. @@Autophradates Perses, cum in Pisidiam exercitum duceret et an-€gustias quasdam Pisidae occuparent, simulata vexatione traiciendi instituit €reducere: quod cum Pisidae credidissent, ille nocte validissimam manum €ad eundem locum occupandum praemisit ac postero die totum traiecit €exercitum. @@Philippus, Macedonum rex, Graeciam petens, cum Thermopylas €occupatas audiret et ad eum legati Aetolorum venissent acturi de pace, €retentis eis ipse magnis itineribus ad angustias pertendit securisque custo-€dibus et legatorum reditus exspectantibus inopinatus Thermopylas €traiecit. @@Iphicrates, dux Atheniensium, adversus Anaxibium Lacedaemonium €in Hellesponto circa Abydon, cum transducendum exercitum haberet per þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ±¤—ƒloca, quae stationibus hostium tenebantur, alterum autem latus eius €transitus abscisi montes premerent, alterum mare allueret, aliquamdiu €moratus, cum incidisset frigidior solito dies et ob hoc nemini suspectus, €delegit firmissimos quosque, quibus oleo ac mero calefactis praecepit, €ipsam oram maris legerent, abruptiora tranarent: atque ita custodes angusti-€arum inopinatos oppressit a tergo. @@Cn. Pompeius, cum flumen transire propter oppositum hostium €exercitum non posset, assidue producere et reducere in castra instituit: €deinde, in eam dem[2um]2 persuasionem hoste perducto, ne ullam viam ad €progressum Romanorum teneret, repente impetu facto transitum rapuit. @1 @@Alexander Macedo, prohibente rege Indorum Poro traici exercitum €per flumen Hydaspen, adversus aquam assidue procurrere iussit suos: et €ubi eo more exercitationis assecutus est, [2ne]2 qui[2d]2 a Poro adversa ripa €caveretur, per superiorem partem subitum transmisit exercitum. ™‰á@@Idem, quia Indi fluminis traiectu prohibebatur ab hoste, diversis locis €in flumen equites instituit immittere et transitum minari; cumque exspec-€tatione barbaros intentos teneret, insulam paulo remotiorem primum €exiguo, deinde maiore praesidio occupavit atque inde in ulteriorem ripam €transmisit: ad quam manum opprimendam cum universi se hostes effu-€dissent, ipse libero vado transgressus omnes copias coniunxit. ˜Š@@Xenophon, ulteriorem ripam Armeniis tenentibus, duos iussit quaeri €aditus; et cum a [2vado]2 inferiore repulsus esset, transiit ad superius, inde €quoque prohibitus hostium occursu repetit vadum inferius, iussa quidem €militum parte subsistere, [et] quae, cum Armenii ad inferioris vadi tutelam €redissent, per superius transgrederetur: Armenii, credentes decursuros €omnes, decepti sunt a remanentibus; hi cum resistente nullo vadum superas-€sent, transeuntium suorum fuere propugnatores. @@P. Claudius consul primo bello Punico, cum a Regio Messanam traicere €militem nequiret, custodientibus fretum Poenis, sparsit rumorem, quasi €bellum iniussu populi inceptum gerere non posset, classemque in Italiam €versus se agere simulavit: digressis deinde Poenis, qui profectioni eius €habuerant fidem, circumactas naves appulit Siciliae. @@Lacedaemoniorum duces, cum Syracusas navigare destinassent et €Poenorum dispositam per litus classem timerent, decem Punicas naves, quas €captivas habebant, veluti victrices primas iusserunt agi, aut a latere iunctis €aut puppe religatis suis: qua specie deceptis Poenis transierunt. @@Philippus, cum angustias maris, quae $*STENA\& appellantur, transnavigare €propter Atheniensium classem, quae opportunitatem loci custodiebat, non €posset, scripsit Antipatro Thraciam rebellare, praesidiis quae ibi reliquerat €interceptis: sequeretur omnibus omissis. quae ut epistulae interciperentur €ab hoste, curavit: Athenienses, arcana Macedonum excepisse visi, classem €abduxerunt; Philippus nullo prohibente angustias freti liberavit. @1 ™á@@Idem, quia Cherronessum, quae iuris Atheniensium erat, occupare €prohibebatur, tenentibus transitum non Byzantiorum tantum, sed Rhodi-€orum quoque et Chiorum navibus, conciliavit animos eorum reddendo €naves, quas ceperat, quasi sequestres futuros ordinandae pacis inter se €atque Byzantios, qui causa belli erant: tractaque per magnum tempus €postulatione, cum de industria subinde aliquid in condicionibus retexeret, €classem per id tempus praeparavit eaque in angustias freti imparato hoste €subitus evasit. ˜Ž@@Chabrias Atheniensis, cum adire portum Samiorum obstante navali €hostium praesidio non posset, paucas e suis navibus praeter portum missas €iussit transire, arbitratus, qui in statione erant, persecuturos: hisque per €hoc consilium avocatis, nullo obstante portum cum reliqua adeptus est €classe.  Ÿôÿ@@@@{1DE EVADENDO EX LOCIS DIFFICILLIMIS}1 ‘@@Q. Sertorius in Hispania, cum a tergo instante hoste flumen traicere €haberet, vallum in ripa eius in modum cavae lunae duxit et oneratum €materiis incendit: atque ita exclusis hostibus flumen libere transgressus est. @@Similiter Pelopidas Thebanus bello Thessalico transitum quaesivit. €namque castris ampliorem locum supra ripam complexus, vallum cervolis €et alio materiae genere constructum incendit: dumque ignibus sub-€moventur hostes, ipse fluvium superavit. @@Q. Lutatius Catulus, cum a Cimbris pulsus unam spem salutis haberet, €si flumen liberasset, cuius ripam hostes tenebant, in proximo monte copias €ostendit, tamquam ibi castra positurus. ac praecepit suis, ne sarcinas sol-€verent aut onera deponerent ne[2ve]2 quis ab ordinibus signisque discederet; €et quo magis persuasionem hostium confirmaret, pauca tabernacula in €conspectu erigi iussit ignesque fieri et quosdam vallum struere, quosdam in €lignationem, ut conspicerentur, exire: quod Cimbri vere agi existimantes et €ipsi castris delegerunt locum dispersique in proximos agros ad comparanda €ea, quae mansuris necessaria sunt, occasionem dederunt Catulo non solum €flumen traiciendi, sed etiam castra eorum infestandi. @1 @@Croesus, cum Halyn vado transire non posset neque navium aut pontis €faciendi copiam haberet, fossa superiore parte post castra deducta alveum €fluminis a tergo exercitus sui reddidit. @@Cn. Pompeius Brundisii, cum excedere[t] Italia et transferre bellum €proposuisset, instante a tergo Caesare conscensurus classem quasdam €obstruxit vias, alias parietibus intersaepsit, alias intercidit fossis easque €sudibus erectis praeclusas operuit cratibus, humo aggesta, quosdam aditus, €qui ad portum ferebant, trabibus transmissis et in densum ordinem structis, €ingenti mole tutatus. quibus perpetratis ad speciem retinendae urbis raros €pro moenibus sagittarios reliquit, ceteras copias sine tumultu ad naves €deduxit: navigantem eum mox sagittarii quoque per itinera nota degressi €parvis navigiis consecuti sunt. @@C. Duellius consul in portu Syracusano, quem temere intraverat, obiecta €ad ingressum catena clausus universos in puppem rettulit milites atque ita €resupina navigia magna remigantium vi concitavit: levatae prorae super €catenam processerunt. qua parte superata transgressi rursus milites proras €presserunt, in quas versum pondus decursum super catenam dedit navibus. @@Lysander Lacedaemonius, cum in portu Atheniensium cum tota classe €obsideretur, obrutis hostium navibus ab ea parte, qua faucibus angustissimis €influit mare, milites suos clam in litus egredi iussit et subiectis rotis naves €ad proximum portum Munychiam traiecit. @@Hirtuleius legatus Q. Sertorii, cum in Hispania inter duos montes €abruptos longum et angustum iter ingressus paucas duceret cohortes €comperissetque ingentem manum hostium adventare, fossam transversam €inter montes pressit vallumque materia exstructum incendit atque ita inter-€cluso hoste evasit. @@C. Caesar bello civili, cum adversus Afranium copias educeret et reci-€piendi se sine periculo facultatem non haberet, sicut constiterat, prima et €secunda acie [2in armis permanente, tertia autem acie]2 furtim a tergo ad opus €applicata, quindecim pedum fossam fecit, intra quam sub occasum solis €armati se milites eius receperunt. @@Pericles Atheniensis, a Peloponnensiis in eum locum compulsus, qui €undique abruptis cinctus duos tantum exitus habebat, ab altera parte fossam €ingentis latitudinis duxit velut hostis excludendi causa, ab altera limitem @1 €agere coepit, tamquam per eum erupturus. hi qui obsidebant, cum per €fossam, quam ipse fecerat, exercitum Periclis non crederent evasurum, €universi a limite obstiterunt: Pericles, pontibus, quos praeparaverat, fossae €iniectis, suos, quis non resistebatur, emisit. @@Lysimachus, ex his unus in quos opes Alexandri transierunt, cum edi-€tum collem castris destinasset, imprudentia autem suorum in inferiorem €deductus vereretur ex superiore hostium incursum, triplices fossas intra €vallum obiecit; deinde simplicibus fossis circa omnia tentoria ductis tota €castra confodit et intersaepto hostium aditu, simul humo quoque et frondi-€bus, quas fossis superiecerat, [2fallentibus, eruptione]2 facta in superiora evasit. @@C. Fonteius Crassus in Hispania cum tribus milibus hominum prae-þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ±¥˜Œ‚datum profectus [2locoque iniquo circumventus]2 ab Hasdrubale, ad primos €tantum ordines relato consilio, incipiente nocte, quo tempore minime €exspectabatur, per stationes hostium perrupit. @@L. Furius, exercitu perducto in locum iniquum, cum constituisset occul-€tare sollicitudinem suam, ne reliqui trepidarent, paulatim inflectit iter, €tamquam circuitu maiore hostem aggressurus: converso agmine ignarum €rei quae agebatur exercitum incolumem reduxit. @@P. Decius tribunus bello Samnitico Cornelio Cosso consuli iniquis locis €deprehenso ab hostibus suasit, ut ad occupandum collem, qui erat in €propinquo, modicam manum mitteret, seque ducem his qui mittebantur €obtulit: avocatus in diversum hostis dimisit consulem, Decium autem cinxit €obseditque. illas quoque angustias noctu eruptione facta cum frustratus esset €Decius, incolumis cum militibus consuli accessit. @@Idem fecit sub Atilio Calatino consule is, cuius varie traditur nomen: €alii Laberium, nonnulli Q. Caedicium, plurimi Calpurnium Flam-€mam vocitatum scripserunt. is cum demissum in eam vallem videret €exercitum, cuius latera omnia[2que]2 superiora hostis insederat, depoposcit €et accepit trecentos milites, quos adhortatus, ut virtute sua exercitum €servarent, in mediam vallem decucurrit: et ad opprimendos eos undique €descendit hostis longoque et aspero proelio retentus occasionem consuli ad €extrahendum exercitum dedit. @1 @@Q. Minucius consul in Liguria, demisso in angustias exercitu, cum iam €omnibus obversaretur Caudinae cladis exemplum, Numidas auxiliares, tam €propter ipsorum quam propter equorum deformitatem despiciendos, iussit €adequitare faucibus, quae tenebantur. primo intenti hostes, ne lacesserentur, €stationem obiecerunt. de industria Numidae ad augendum sui contemptum €labi equis et per ludibrium spectaculo esse affectaverunt. ad novitatem rei €laxatis ordinibus barbari in spectaculum usque resoluti sunt. quod ubi €animadverterunt Numidae, paulatim succedentes additis calcaribus per €intermissas hostium stationes eruperunt: quorum deinde cum proximos in-€[2cen]2derent agros, necesse Liguribus fuit avocari ad defendenda sua inclu-€sosque Romanos emittere. @@L. Sulla, bello sociali apud Aeserniam inter angustias deprehensus ab €exercitu hostium, cui Duillius praeerat, colloquio petito de condicionibus €pacis agitabat sine effectu: hostem tamen propter indutias neglegentia reso-€lutum animadvertens, nocte profectus relicto bucinatore, qui vigilias ad €fidem remanentium divideret et quarta vigilia commissa consequeretur, €incolumes suos cum omnibus impedimentis tormentisque in tuta perduxit. @@Idem adversus Archelaum praefectum Mithridatis in Cappadocia, iniqui-€tate locorum et multitudine hostium pressus, fecit pacis mentionem inter-€positoque tempore etiam indutiarum et per haec avocata intentione adver-€sari[2or]2um evasit. @@Hasdrubal, frater Hannibalis, cum saltum non posset evadere, faucibus €eius obsessis, egit cum Claudio Nerone recepitque dimissum Hispania €excessurum. cavillatus deinde condicionibus dies aliquot extraxit, quibus €omnibus non omisit per angustos tramites et ob id neglectos dimittere per €partes exercitum: ipse deinde cum reliquis expeditis facile effugit. @@Spartacus fossam, qua erat a M. Crasso circumdatus, caesis captivorum €pecorumque corporibus noctu replevit et supergressus est. @@Idem, in Vesuvio obsessus ea parte, qua mons asperrimus erat ideoque €incustoditus, ex vimine silvestri catenas conseruit: quibus demissus non @1 €solum evasit, verum etiam ex alio latere Clodium ita terruit, ut aliquot €cohortes gladiatoribus quattuor et septuaginta cesserint. @@Idem, cum ab L. Varinio proconsule praeclusus esset, palis per modica €intervalla fixis ante portam erecta cadavera, adornata veste atque armis, €alligavit, ut procul intuentibus stationis species esset, ignibus per tota castra €factis: imagine vana deluso hoste copias silentio noctis eduxit. @@Brasidas dux Lacedaemoniorum, circa Amphipolim ab Atheniensium €multitudine numero impar deprehensus, claudendum se praestitit, ut per €longum coronae ambitum extenuaret hostilem frequentiam, quaque raris-€simi obstabant, erupit. @@Iphicrates in Thracia, cum depresso loco castra posuisset, explorasset €autem ab hoste proximum teneri collem, ex quo unus ad opprimendos ipsos €descensus erat, nocte paucis intra castra relictis imperavit, multos ignes €facerent, eductoque exercitu et disposito circa latera praedictae viae passus €est transire barbaros: locorumque iniquitate, in qua ipse fuerat, in illos €conversa, parte exercitus terga eorum cecidit, parte castra cepit. @@Darius, ut falleret Scythas discessu, canes atque asinos in castris reliquit: €quos cum latrantes rudentesque hostis audiret, remanere Darium credidit. @@Eundem errorem obiecturi nostris Ligures per diversa loca buculos €laqueis ad arbores alligaverunt, qui diducti frequentiore mugitu speciem €remanentium praebebant hostium. @@Hanno, ab hostibus clausus, locum eruptioni maxime aptum aggestis €levibus materiis incendit: tum hoste ad ceteros exitus custodiendos avocato €milites per ipsam flammam eduxit, admonitos ora scutis, crura veste con-€tegere. @@Hannibal, ut iniquitatem locorum et inopiam instante Fabio Maximo €effugeret, noctu boves, quibus ad cornua fasciculos alligaverat sarmen-€torum, subiecto igne dimisit; cumque ipso motu adulescente flamma turba-€retur pecus, magna discursatione montes, in quos actum erat, collustravit. €Romani, qui ad speculandum concurrerant, primo prodigium opinati sunt; €dein cum certa Fabio renuntiassent, ille insidiarum metu suos castris conti-€nuit: barbari obsistente nullo profecti sunt. @1  Ÿôÿ@@@@{1DE INSIDIIS IN ITINERE FACTIS}1 ‘@@Fulvius Nobilior, cum ex Samnio in Lucanos exercitum duceret et €cognovisset a perfugis hostes novissimum agmen eius aggressuros, fortissi-€mam legionem primo ire, ultima sequi iussit impedimenta. ita factum pro €occasione amplexi hostes diripere sarcinas coeperunt: Fulvius legionem, de €qua supra dictum est, quinque cohortes in dextram viae partem direxit, €quinque ad sinistram, atque ita praedationi intentos hostes explicato per €utraque latera milite clausit ceciditque. @@Idem, hostibus tergum eius in itinere prementibus, flumine interveniente €non ita magno, ut transitum prohiberet, moraretur tamen rapididate, €alteram legionem in occulto citra flumen collocavit, ut hostes paucitate €contempta audacius sequerentur: quod ubi factum est, legio, quae ob hoc €disposita erat, ex insidiis hostem aggressa vastavit. @@Iphicrates in Thracia[m], cum propter condicionem locorum longum €agmen deduceret et nuntiatum esset ei hostes summum id aggressuros, €cohortes in utraque latera secedere et consistere iussit, ceteros suffugere et €iter maturare; transeunte autem toto agmine lectissimos quosque retinuit €et ita passim circa praedam occupatos hostes, iam etiam fatigatos, ipse €requietis et ordinatis suis aggressus fudit exuitque praeda. @@Boii in silva Litana, quam transiturus erat noster exercitus, succiderunt €arbores ita, ut parte exigua sustentatae starent, donec impellerentur; delitue-€runt deinde ad extremas ipsi ingressoque silvam hoste [2per]2 proximas €ulteriores impulerunt: eo modo propagata pariter supra Romanos ruina €magnam manum eliserunt.  Ÿôÿ@@@@{1QUEMADMODUM EA, QUIBUS DEFICI[2E]2MUR, €@@@@VIDEANTUR NON DEESSE AUT USUS EORUM €@@@@EXPLEATUR}1 ‘@@L. Caecilius Metellus, quia usu navium, quibus elephantos trans-€portaret, deficiebatur, iunxit dolia constravitque tabulatis ac super ea €positos per Siculum fretum transmisit. @1 @@Hannibal, cum in praealti fluminis transitum elephantos non posset €compellere nec navium aut materiarum, quibus rates construerentur, €copiam haberet, iussit ferocissimum elephantum sub aure vulnerari et eum, €qui vulnerasset, tranato statim flumine procurrere: elephantus exasperatus €ad persequendum doloris sui auctorem tranavit amnem et reliquis idem €audendi fecit exemplum. @@Carthaginiensium duces instructuri classem, quia sparto deficiebantur, €crinibus tonsarum mulierum ad funes efficiendos usi sunt. @@Idem Massilienses et Rhodii fecerunt. þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ±§•@@M. Antonius a Mutina profugus cortices pro scutis militibus suis dedit. @@Spartaco copiisque eius scuta ex vimine fuerunt, quae coriis tege-€bantur. @@[Non alienus, ut arbitror, hic locus est referendi factum Alexandri €Macedonis illud nobile, qui per deserta Africae itinera gravissima siti cum €exercitu affectus oblatam sibi a milite in galea aquam spectantibus universis €effudit, utilior exemplo temperantiae, quam si communicare potuisset.]  Ÿôÿ@@@@{1DE DISTRINGENDIS HOSTIBUS}1 ‘@@Coriolanus, cum ignominiam damnationis suae bello ulcisceretur, €populationem patriciorum agrorum inhibuit, deustis vastatisque plebe-€iorum, ut discordiam moveret, qua consensus Romanorum distringeret[2ur]2. @@Hannibal Fabium, cui neque virtute neque artibus bellandi par erat, ut €infamia distringeret, agris eius abstinuit, ceteros populatus. contra ille, ne €suspecta civibus fides esset, magnitudine animi effecit, publicatis possessioni-€bus suis. @@Fabius Maximus quinto consul, cum Gallorum et Umbrorum, Etrus-€corum, Samnitium adversus populum Romanum exercitus coissent, contra €quos et ipse trans Appenninum in [2Sentin]2ate castra communiebat, scripsit €Fulvio et Postumio, qui in praesidio urbi erant, copias ad Clusium move-€rent. quibus assecutis ad sua defendenda Etrusci Umbrique deverterunt: €relictos Samnites Gallosque Fabius et collega Decius aggressi vicerunt. @1 @@M'. Curius adversus Sabinos, qui ingenti exercitu conscripto relictis €finibus suis nostros occupaverant, occultis itineribus manum misit, quae €desolatos agros eorum vicosque per diversa incenderunt: Sabini ad arcen-€dam domesticam vastitatem recesserunt; Curio contigit et vacuos infestare €hostium fines et exercitum sine proelio avertere sparsumque caedere. @@T. Didius, paucitate suorum diffidens, cum in adventum earum legio-€num, quas exspectabat, traheret bellum et occurrere eis hostem comperisset, €contione advocata aptari iussit milites ad pugnam ac de industria neglegen-€tius custodiri captivos. ex quibus pauci, qui profugerant, nuntiaverunt suis €pugnam imminere: at illi, ne su[2b ex]2spectatione proelii diducerent viris, €omiserunt occurrere eis, quibus insidiabantur: legiones tutissime nullo €excipiente ad Didium pervenerunt. @@Bello Punico quaedam civitates, quae a Romanis deficere ad Poenos €destinaverant, cum obsides dedissent, quos recipere, antequam desciscerent, €studebant, simulaverunt seditionem inter finitimos ortam, quam Romano-€rum legati dirimere deberent, missosque eos velut contraria pignora reti-€nuerunt nec ante reddiderunt, quam ipsi reciperarent suos. @@Legati Romanorum, cum missi essent ad Antiochum regem, qui secum €Hannibalem victis iam Carthaginiensibus habebat consiliumque eius adver-€sus Romanos instruebat, crebris cum Hannibale colloquiis effecerunt, ut is €regi fieret suspectus, cui gratissimus alioquin et utilis erat propter calli-€ditatem et peritiam bellandi. @@Q. Metellus adversus Iugurtham bellum gerens missos ad se legatos €eius corrupit, ut sibi proderent regem; cum et alii venissent, idem fecit; €eodem consilio usus est et adversus tertios. sed de captivitate Iugurthae res €parum processit: vivum enim tradi sibi volebat. plurimum tamen consecutus €est: nam cum interceptae fuissent epistulae eius ad regios amicos scriptae, €in omnis eos rex animadvertit spoliatusque consiliis amicos postea parare €non potuit. @@C. Caesar, per exceptum quendam aquatorem cum comperisset Afranium €Petreiumque castra noctu moturos, ut citra vexationem suorum hostilia €impediret consilia, initio statim noctis vasa conclamare milites et praeter €adversariorum castra agi mulos cum fremitu et sono iussit; continuere se, €quos retentos volebat, arbitrati castra Caesarem movere. @1 @@Scipio Africanus ad excipienda auxilia cum commeatibus Hannibali €ven[2ientia Min]2ucium Thermum dimisit, ipse subventurus. @@Dionysius, Syracusanorum tyrannus, cum Afri ingenti multitudine €traiecturi essent in Siciliam ad eum oppugnandum, castella pluribus locis €communiit custodibusque praecepit, ut ea advenienti hosti dederent dimis-€sique Syracusas occulte redirent. Afris necesse fuit capta castella praesidio €obtinere: quos Dionysius, redactos ad quam voluerat paucitatem, paene iam €par numero aggressus vicit, cum suos contraxisset et adversarios sparsisset. @@Agesilaus Lacedaemonius, cum inferret bellum Tissaphernae, Cariam €se petere simulavit, quasi aptius locis montuosis adversus hostem equitatu €praevalentem pugnaturus. per hanc consilii ostentationem avocato in €Cariam Tissapherne, ipse Lydiam, ubi caput hostium regni erat, irrupit €oppressisque, qui illic agebant, pecunia regia potitus est.  Ÿôÿ@@@@{1DE SEDITIONE MILITUM COMPESCENDA}1 ‘@@Aulus Manlius consul, cum comperisset coniurasse milites in hibernis €Campaniae, ut iugulatis hospitibus ipsi res invaderent eorum, rumorem €sparsit, eodem loco hibernaturos: atque ita [2dilato]2 coniuratorum consilio €Campaniam periculo liberavit et ex occasione nocentes puniit. @@L. Sulla, cum legiones civium Romanorum perniciosa seditione furerent, €consilio restituit sanitatem efferatis. propere enim annuntiari iussit, hostem €adesse, et ad arma vocantium clamorem tolli, signa canere: discussa seditio €est universis adversus hostem consentientibus. @@Cn. Pompeius, trucidato ab exercitu Mediolani senatu, ne tumultum €moveret, si solos evocasset nocentes, mixtos eis, qui extra delictum erant, €venire iussit. ita et noxii minore cum metu, quia non segregati ideoque non €ex causa culpae videbantur arcessiri, paruerunt et illi, quibus integra erat €conscientia, custodiendis quoque nocentibus attenderunt, ne illorum fuga €inquinarentur. @@C. Caesar, cum quaedam legiones eius seditionem movissent, adeo ut €in perniciem quoque ducis viderentur consurrecturae, dissimulato metu €processit ad milites postulantibusque missionem ultro minaci vultu dedit: @1 €exauctoratos paenitentia coegit satisfacere imperatori obsequentioresque €in reliqua opera se dare.  Ÿôÿ@@@@{1QUEMADMODUM INTEMPESTIVA POSTULATIO €@@@@PUGNAE INHIBEATUR}1 ‘@@Q. Sertorius, quod experimento didicerat imparem se universo Ro-€manorum exercitui, ut barbaros quoque inconsulte pugnam exposcentes €doceret, adductis in conspectum duobus equis, praevalido alteri, alteri €admodum exili duos admovit iuvenes similiter affectos, robustum et €gracilem. ac robustiori imperavit equo exili universam caudam abrumpere, €gracili autem valentiorem per singulos [2pilos]2 vellere. cumque gracilis €fecisset, quod imperatum erat, validissimus cum infirmis equi cauda sine €effectu luctaretur, "naturam", inquit Sertorius, "Romanarum cohortium per €hoc vobis exemplum ostendi, milites: insuperabiles sunt universas aggre-€dienti; easdem lacerabit et carpet, qui per partes attemptaverit." @@Idem, cum videret suos pugnae signum inconsulte flagitantes crederetque €rupturos imperium, nisi congrederentur, permisit turmae equitum ad €lacessendos hostes ire laborantique submisit alias et sic recepit omnes €tuti[2u]2sque et sine noxa ostendit, quis exitus flagitatam pugnam mansisset: €obsequentissimis inde eis usus est. @@Agesilaus Lacedaemonius, cum adversus Thebanos castra super ripam €posuisset multoque maiorem hostium manum esse intellegeret et ideo suos €arcere a cupiditate decernendi vellet, dixit responso deum se ex collibus €pugnare iussum et ita exiguo praesidio ad ripam posito accessit in colles: €quod Thebani pro metu interpretati transierunt flumen et, cum facile €depulissent praesidium, ceteros insecuti avidius iniquitate locorum a pauci-€oribus victi sunt. @@Scorylo, dux Dacorum, cum sciret dissociatum armis civilibus populum €Romanum neque tamen sibi temptandum arbitraretur, quia externo bello €posset concordia inter cives coalescere, duos canes in conspectu popu-€larium commisit iisque acerrime inter ipsos pugnantibus lupum ostendit, @1 €quem protinus canes omissa inter se ira aggressi sunt: quo exemplo prohibuit €barbaros ab impetu Romanis profuturo.  Ÿôÿ@@@@{1QUEMADMODUM INCITANDUS SIT AD PROELIUM €@@@@EXERCITUS}1 ‘@@M. Fabius et Cn. Manlius consules adversus Etruscos propter seditio-þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ±¨‹‚nes detractante proelium exercitu ultro simulaverunt cunctationem, donec €milites probris hostium coacti pugnam deposcerent iurarentque se ex ea €victores redituros. @@Fulvius Nobilior, cum adversus Samnitium numerosum exercitum et €successibus tumidum parvis copiis necesse haberet decertare, simulavit €unam legionem hostium corruptam a se ad proditionem imperavitque ad €eius rei fidem tribunis et primis ordinibus et centurionibus, quantum quisque €numeratae pecuniae aut auri argentique haberet, conferret, ut repraesentari €merces proditoribus posset; se autem his qui contulissent pollicitus est €consummata victoria ampla insuper praemia daturum: quae persuasio €Romanis alacritatem attulit et fiduciam, unde etiam praeclara victoria €commisso statim bello parata est. @@C. Caesar adversus Germanos et Ariovistum pugnaturus confusis suo-€rum animis pro contione dixit, nullius se eo die opera nisi decimae legionis €usurum: quo consecutus est, ut decimani tamquam praecipuae fortitudinis €testimonio cogerentur et ceteri pudore, ne penes alios gloria virtutis esset. @@Q. Fabius, quia egregie sciebat et Romanos eius esse libertatis, quae €contumelia exasperaretur, et a Poenis nihil iustum aut moderatum exspecta-€bat, misit legatos Carthaginem de condicionibus pacis: quas cum illi €iniquitatis et insolentiae plenas re[2t]2tulissent, exercitus Romanorum ad €pugnandum concitatus est. @@Agesilaus, Lacedaemoniorum dux, cum prope ab Orchomeno, socia €civitate, castra haberet comperissetque plerosque ex militibus pretiosissima €rerum deponere intra munimenta, praecepit oppidanis, ne quid ad exercitum €suum pertinens reciperetur, quo ardentius dimicaret miles, qui sciret sibi €pro omnibus suis pugnandum. @1 @@Epaminondas, dux Thebanorum, adversus Lacedaemonios dimica-€turus, ut non solum viribus milites sui, verum etiam affectibus adiuvarentur, €pronuntiavit in contione destinatum Lacedaemoniis, si victoria poterentur, €omnes virilis sexus interficere, uxoribus autem eo rum et liberis in servitutem €abductis Thebas diruere: qua denuntiatione concitati primo impetu Thebani €Lacedaemonios expugnaverunt. @@[2L]2eot[2yc]2hidas, dux Lacedaemoniorum, classe pugnaturus eodem die, €quo vicerant socii, quamvis ignarus actae rei vulgavit nuntiatam sibi victo-€riam partium, quo constantiores ad pugnam milites haberet. @@Aulus Postumius proelio, quo cum Latinis conflixit, oblata specie €duorum in equis iuvenum animos suorum erexit, Pollucem et Castorem €adesse dicens, ac sic proelium restituit. @@Archidamus Lacedaemonius adversus Arcades bellum gerens arma in €castris statuit et circa ea duci equos noctu clam imperavit: quorum vestigia €mane, tamquam Castor et Pollux perequitassent, ostendens affuturos eos-€dem ipsis proeliantibus persuasit. @@Pericles, dux Atheniensium, initurus proelium, cum animadvertisset €lucum, ex quo utraque acies conspici poterat, densissimae opacitatis, vastum €alioquin et Diti patri sacrum, ingentis illic staturae hominem, altissimis €coturnis et veste purpurea [2et]2 coma venerabilem, in curru candidorum €equorum sublimem constituit, qui dato signo pugnae proveheretur et voce €Periclem nomine appellans cohortaretur eum diceretque deos Atheniensibus €adesse: quo paene ante coniectum teli hostes terga verterunt. @@L. Sulla, quo paratiorem militem ad pugnandum haberet, praedici sibi €a diis futura simulavit, postremo etiam in conspectu exercitus, priusquam €in aciem descenderet, signum modicae amplitudinis, quod Delphis sustule-€rat, orabat petebatque, promissam victoriam maturaret. @@C. Marius sagam quandam ex Syria habuit, a qua se dimicationum €eventus praediscere simulabat. @@Q. Sertorius, cum barbaro et rationis indocili milite uteretur, cervam €candidam insignis formae per Lusitaniam ducebat et ab ea se, quae agenda €aut vitanda essent, praenoscere asseverabat, ut barbari ad omnia tamquam €divinitus imperata oboedirent. @1 €@@[Hoc genere strategematon non tantum ea parte utendum est, qua im-€peritos existimabimus esse, apud quos his utemur, sed multo magis ea, qua €talia erunt, quae excogitabuntur, ut a diis monstrata credantur.] @@Alexander Macedo sacrificaturus inscripsit medicamento haruspicis €manum, quam ille extis erat suppositurus. litterae significabant victoriam €Alexandro dari: quas cum iecur calidum rapuisset et a rege militi esset €ostensum, auxit animum tamquam deo spondente victoriam. @@Idem fecit [2S]2udines haruspex proelium Eumene cum Gallis commis-€suro. @@Epaminondas Thebanus adversus Lacedaemonios, fiduciam suorum €religione adiuvandam ratus, arma, quae ornamentis affixa in templis erant, €nocte subtraxit persuasitque militibus deos iter suum sequi, ut proeliantibus €ipsis adessent. @@Agesilaus Lacedaemonius, cum quosdam Persarum cepisset, quorum €habitus multum terroris praefert, quotiens veste tegitur, nudatos militibus €suis ostendit, ut alba corpora et umbratica contemnerentur. @@Gelo, Syracusarum tyrannus, bello adversum Poenos suscepto, cum €multos cepisset, infirmissimum quemque praecipue ex auxiliaribus, qui ni-€gerrimi erant, nudatum in conspectum suorum produxit, ut persuaderet €contemnendos. @@Cyrus, rex Persarum, ut concitaret animos popularium, tota die in €excidenda silva quadam eos fatigavit; deinde postridie praestitit eis libera-€lissimas epulas et interrogavit, utro magis gauderent. cumque ei praesentia €probassent, "atqui per haec", inquit, "ad illa perveniendum est: nam liberi €beatique esse, nisi Medos viceritis, non potestis", atque ita eos ad cupidi-€tatem proelii concitavit. @@L. Sulla, quia adversus Archelaum praefectum Mithridatis apud Pir[2ae]2-€ea pigrioribus ad proelium militibus utebatur, opere eos fatigando compulit €ad poscendum ultro pugnae signum. @@Fabius Maximus veritus, ne qua fiducia navium, ad quas refugium €erat, minus constanter pugnaret exercitus, incendi eas, priusquam iniret €proelium, iussit. @1  Ÿôÿ@@@@{1DE DISSOLVENDO METU, QUEM MILITES €@@@@EX ADVERSIS CONCEPERINT OMINIBUS}1 ‘@@Scipio, ex Italia in Africam transportato exercitu, cum egrediens nave €prolapsus esset et ob hoc attonitos milites cerneret, id quod trepidationem €afferebat, constantia et magnitudine animi in hortationem convertit et €"[2pl]2audite", inquit, "milites, Africam oppressi." @@C. Caesar, cum forte conscendens navem lapsus esset, "teneo te, terra €mater", inquit: qua interpretatione effecit, ut repetiturus illas a quibus €proficiscebatur terras videretur. @@T. Sempronius Gracchus consul, acie adversus Picentes directa, cum €subitus terrae motus utrasque partis confudisset, exhortatione confirmavit €suos et impulit, consternatum superstitione invaderent hostem, adortusque €devicit. @@Sertorius, cum equitum scuta extrinsecus equorumque pecora cruenta €subito prodigio apparuissent, victoriam portendi interpretatus est, quoniam €illae partes solerent hostili cruore respergi. @@Epaminondas Thebanus contristatis militibus, quod ex hasta eius €ornamentum infulae more dependens ventus ablatum in sepulchrum Lace-€daemonii cuiusdam depulerat, "nolite", inquit, "milites, trepidare; Lace-€daemoniis significatur interitus: sepulchra enim funeribus ornantur." @@Idem, cum fax de caelo nocte delapsa eos qui animadverterunt terruisset, €"lumen", inquit, "hoc numina ostendunt." @@Idem, instante adversus Lacedaemonios pugna, cum sedile in quo €resederat succubuisset et id vulgo pro tristi [exciperetur] significatione €confusi milites interpretarentur, "immo", inquit, "vetamur sedere." @@L. Sulpicius Gallus defectum lunae imminentem, ne pro ostento €exciperent milites, praedixit futurum, additis rationibus causisque defec-€tionis. @@Agathocles Syracusanus adversus Poenos, simili eiusdem sideris de-€minutione quia sub diem pugnae ut prodigio milites sui consternati erant, €ratione qua id accideret exposita docuit, quidquid illud foret, ad rerum €naturam, non ad ipsorum propositum pertinere. @1 @@Pericles, cum in castra eius fulmen decidisset terruissetque milites, €advocata contione lapidibus in conspectu omnium collisis ignem excussit €sedavitque conturbationem, cum docuisset similiter nubium attritu excuti €fulmen. þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ±¨Œ˜‹@@Timotheus Atheniensis adversus Corcyraeos navali proelio decertaturus €gubernatori suo, qui proficiscenti iam classi signum receptui coeperat dare, €quia ex remigibus quendam sternutantem audierat, "miraris", inquit, "ex €tot milibus unum perfrixisse?" @@Chabri[2a]2s Atheniensis classe dimicaturus, excusso ante navem ipsius €fulmine, exterritis per tale prodigium militibus, "nunc", inquit, "potissi-€mum ineunda pugna est, cum deorum maximus Iuppiter adesse numen €suum classi nostrae ostendit." @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER SECUNDUS}1 ¯ðòÿ@@Dispositis primo libro exemplis instructuris, ut mea fert opinio, ducem €in his, quae ante commissum proelium agenda sunt, deinceps reddemus €pertinentia ad ea, quae in ipso proelio agi solent, et deinde ea, quae post €proelium. @@Eorum, quae ad proelium pertinent, species sunt: €@@@@@@@I. De tempore ad pugnam eligendo. €@@@@@@II. De loco ad pugnam eligendo. €@@@@@III. De acie ordinanda. €@@@@@@IV. De acie hostium turbanda. €@@@@@@@V. De insidiis. €@@@@@@VI. De emittendo hoste, ne clausus proelium ex desperatione red-€@@@@@@@@@@integret. €@@@@@VII. De dissimulandis adversis. €@@@@VIII. De restituenda per constantiam acie. @@Eorum deinde, quae post proelium agenda sunt, has esse species existi-€maverim: €@@@@@@IX. Si res prospere cesserit, de consummandis reliquiis belli. €@@@@@@@X. Si res durius cesserit, de adversis emendandis. €@@@@@@XI. De dubiorum animis in fide retinendis. €@@@@@XII. Quae facienda sint pro castris, si satis fiduciae in praesentibus €@@@@@@@@@@copiis non habemus. €@@@@XIII. De effugiendo. ¡Ÿôÿ@@@@{1DE TEMPORE AD PUGNAM ELIGENDO}1 ‘@@P. Scipio in Hispania, cum comperisset Hasdrubalem Poenorum ducem €ieiuno exercitu mane processisse in aciem, continuit in horam septimam @1 €suos, quibus praeceperat, ut quiescerent et cibum caperent: cumque hostes €inedia, siti, mora sub armis fatigati repetere castra coepissent, subito copias €eduxit et commisso proelio vicit. @@Metellus Pius in Hispania adversus Hirtuleium, cum ille oriente pro-€tinus die instructam aciem vallo eius admovisset, fervidissimo tunc tempore €anni intra castra continuit suos in horam diei sextam: atque ita fatigatos €aestu facile integris et recentibus suorum viribus vicit. @@Idem, iunctis cum Pompeio castris adversus Sertorium in Hispania, €cum saepe instruxisset aciem, hoste, qui imparem se duobus credebat, pug-€nam detrectante, quodam deinde tempore Sertorianos milites animadver-€tisset magno impetu instinctos, deposcentes pugnam umerosque exserentes €et lanceas vibrantes, existimavit ardori cedendum in tempore recepitque €exercitum et Pompeio idem faciendi auctor fuit. @@Postumius consul in Sicilia, cum castra eius a Punicis trium milium €passuum spatio distarent et dictatores Carthaginiensium cotidie ante ipsa €munimenta Romanorum dirigerent aciem, exigua manu levibus assidue €proeliis pro vallo resistebat. quam consuetudinem contemnente iam Poeno, €reliquis omnibus per quietem intra vallum praeparatis, ex more pristino €cum paucis sustentavit incursum adversariorum ac solito diutius detinuit: €quibus fatigatis post sextam horam et iam se recipientibus, [et] cum inedia €quoque laborarent, per recentes suos hostem, quem praedicta profliga-€verant incommoda, fugavit. @@Iphicrates Atheniensis, quia exploraverat eodem assidue tempore hos-€tes cibum capere, maturius vesci suos iussit et eduxit in aciem egressumque €hostem ita detinuit, ut ei neque confligendi neque abeundi daret facultatem. €inclinato deinde iam die reduxit suos et nihilo minus in armis retinuit. €fatigati hostes non statione magis quam inedia statim ad curam corporis €et cibum capiendum festinaverunt: Iphicrates rursus eduxit et incompositi €hostis aggressus est castra. @@Idem, cum adversus Lacedaemonios pluribus diebus castra comminus €haberet et utraque pars certis temporibus assidue pabulatum lignatumque €procederet, quodam die militum habitu servos lixasque dimisit ad munera, €milites retinuit: et cum hostes dispersi essent ad similia munera, expugnavit €castra eorum inermesque cum fasciculis passim ad tumultum recurrentes €facile aut occidit aut cepit. @1 @@Verginius consul in Volscis, cum procurrere hostes effuse ex longinquo €vidisset, quiescere suos ac defixa tenere pila iussit: tum anhelantem integris €viribus exercitus sui aggressus avertit. @@Fabius Maximus non ignarus, Gallos et Samnites primo impetu €praevalere, suorum autem infatigabiles spiritus inter moras decertandi etiam €incalescere, imperavit militibus, contenti primo congressu sustinere hostem €mora fatigarent: quod ubi successit, admoto etiam subsidio suis in prima €acie, universis viribus oppressum fudit hostem. @@Philippus ad Chaeroniam memor, sibi esse militem longo usu duratum, €Atheniensibus acrem quidem, sed inexercitatum et in impetu tantum violen-€tum, ex industria proelium traxit: moxque languentibus iam Atheniensibus €concitatius intulit signa et ipsos cecidit. @@Lacedaemonii certiores ab exploratoribus facti, Messenios in eam €exarsisse rabiem, ut in proelium cum coniugibus ac liberis descenderent, €pugnam distulerunt. @@C. Caesar bello civili, cum exercitum Afranii et Petrei circumvallatum €siti angeret isque ob hoc exasperatus interfectis omnibus impedimentis ad €pugnam descendisset, continuit suos, arbitratus alienum dimicationi tem-€pus, quod adversarios ira et desperatio incenderet. @@Cn. Pompeius, fugientem Mithridatem cupiens ad proelium com-€pellere, elegit tempus dimicationi nocturnum, ut abeunti se opponeret: €atque ita praeparatus subitam hostibus necessitatem decernendi iniecit. €praeterea sic constituit aciem, ut Ponticorum quidem oculos adversa luna €praestringeret, suis autem illustrem et conspicuum praeberet hostem. @@Iugurtham constat, memorem virtutis Romanorum, semper inclinato €die committere proelia solitum, ut, si fugarentur sui, opportunam noctem €haberent ad delitiscendum. @@Lucullus adversus Mithridatem et Tigranem in Armenia maiore apud €Tigranocertam, cum ipse non amplius quindecim milia armatorum haberet, €hostis autem innumerabilem multitudinem eoque ipso inhabilem, usus hoc €eius incommodo nondum ordinatam hostium aciem invasit atque ita pro-€tinus dissipavit, ut ipsi quoque reges abiectis insignibus fugerent. @@Ti. Nero adversus Pannonios, cum barbari feroces in aciem oriente €statim die processissent, continuit suos passusque est hostem nebula et @1 €imbribus, qui forte illo die crebri erant, verberari. ac deinde, ubi fessum €stando et pluvia non solum sed et lassitudine deficere animadvertit, signo €dato adortus superavit. @@C. Caesar in Gallia, quia compererat Ariovisto Germanorum regi insti-€tutum et quasi legem esse non pugnandi decrescente luna, tum potissimum €acie commissa impeditos religione hostes vicit. @@Divus Augustus Vespasianus Iudaeos Saturni die, quo eis nefas est €quicquam seriae rei agere, adortus superavit. @@Lysander Lacedaemonius adversus Atheniensis apud Aegospotamos €instituit certo tempore infestare naves Atheniensium, dein revocare clas-€sem. ea re in consuetudinem perducta, cum Athenienses post digressum €eius ad contrahendas copias dispergerentur, extendit ex consuetudine €classem et recepit: tum hostium maxima parte ex more dilapsa, reliquos €adortus occidit et universas naves cepit.  Ÿôÿ@@@@{1DE LOCO AD PUGNAM ELIGENDO}1 ‘@@M'. Curius, quia phalangi regis Pyrrhi explicitae resisti non posse €animadvertebat, dedit operam, ut in angustiis confligeret, ubi conferta sibi €ipsa esset impedimento. @@Cn. Pompeius in Cappadocia elegit castris locum editum: unde adiu-€vante proclivi impetum militum facile ipso decursu Mithridatem superavit. @@C. Caesar adversus Pharnacem Mithridatis filium dimicaturus in colle €instruxit aciem; quae res expeditam ei victoriam fecit: nam pila ex edito €in subeuntis barbaros emissa protinus eos averterunt. @@Lucullus adversus Mithridatem et Tigranem in Armenia maiore apud €Tigranocertam dimicaturus, collis proximi planum verticem raptim cum €parte copiarum adeptus, in subiectos hostes decucurrit et equitatum eorum €a latere invasit: aversumque et eorundem pariter pedites proturbantem €insecutus clarissimam victoriam re[2t]2tulit. @1 þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ²¢•@@Ventidius adversus Parthos non ante militem eduxit, quam illi quin-€gentis non amplius passibus abessent, atque ita procursione subita adeo se €admovit, ut sagittas, quibus ex longinquo usus est, comminus applicitus €eluderet: quo consilio, quia quandam etiam fiduciae speciem ostentaverat, €celeriter barbaros debellavit. @@Hannibal apud Numistronem contra Marcellum pugnaturus cavas et €praeruptas vias obiecit a latere: ipsaque loci natura pro munimentis usus €clarissimum ducem vicit. @@Idem apud Cannas, cum comperisset Volturnum amnem ultra reli-€quorum naturam fluminum ingentis auras mane proflare, quae arenarum et €pulveris vertices agerent, sic direxit aciem, ut tota vis a tergo suis, Romanis €in ora et oculos incideret: quibus incommodis mire hosti adversantibus €illam memorabilem adeptus est victoriam. @@Marius adversus Cimbros ac Teutonos constituta die pugnaturus fir-€matum cibo militem ante castra collocavit, ut per aliquantum spatii, quo €adversarii dirimebantur, exercitus hostium potius labore itineris profli-€garetur: fatigationi deinde eorum incommodum aliud obiecit, ita ordinata €suorum acie, ut adverso sole et vento et pulvere barbarorum occuparetur €exercitus. @@Cleomenes Lacedaemonius adversus Hippiam Atheniensem, qui equi-€tatu praevalebat, planitiem, in qua dimicaturus erat, arboribus prostratis €impediit et inviam fecit equiti. @@Hiberi in Africa ingenti hostium multitudine excepti timentesque, ne €circumirentur, applicuerunt se flumini, quod altis in ea regione ripis prae-€fluebat: ita a tergo amne defensi et subinde, cum virtute praestarent, incur-€sando in proximos omnem hostium exercitum straverunt. @@Xanthippus Lacedaemonius sola loci commutatione fortunam Punici €belli convertit. nam cum a desperantibus iam Carthaginiensibus mercede €sollicitatus animadvertisset Afros quidem, qui equitatu et elephantis prae-€stabant, colles sectari, a Romanis autem, quorum robur in pedite erat, €campestria teneri, Poenos in plana deduxit: ubi per elephantos dissipatis €ordinibus Romanorum sparsos milites per Numidas persecutus eorum €exercitum fudit, in illam diem terra marique victorem. @@Epaminondas dux Thebanorum adversus Lacedaemonios directurus €aciem, pro fronte eius decurrere equitibus iussis, cum ingentem pulverem €hostium oculis obiecisset exspectationemque equestris certaminis praetendis- @1 €set, circumducto pedite ab ea parte, ex qua decursus in a[d]versam hostium €aciem ferebat, inopinantium terga adortus cecidit. @@Lacedaemonii CCC contra innumerabilem multitudinem Persarum €Thermopylas occupaverunt, quarum angustiae non amplius quam parem €numerum comminus pugnaturum poterant admittere: eaque ratione, €quantum ad congressus facultatem, aequati numero barbarorum, virtute €autem praestantes, magnam eorum partem ceciderunt nec superati forent, €nisi per proditorem Ephialten Trachinium circumductus hostis a tergo eos €oppressisset. @@Themistocles, dux Atheniensium, cum videret utilissimum Graeciae €adversus multitudinem Xerxis navium in angustiis Salaminis decernere €idque persuadere civibus non posset, sollertia effecit, ut a barbaris ad utili-€tates suas Graeci compellerentur. simulata namque proditione misit ad €Xerxen, qui indicaret populares suos de fuga cogitare difficilioremque ei €rem futuram, si singulas civitates obsidione aggrederetur: qua ratione €effecit, ut exercitus barbarorum primum inquietaretur, dum tota nocte in €statione custodiae est, deinde, ut sui mane integris viribus cum barbaris €vigilia marcentibus confligerent, loco ut voluerat arto, in quo Xerxes €multitudine, qua praestabat, uti non posset.  Ÿôÿ@@@@{1DE ACIE ORDINANDA}1 ‘@@Cn. Scipio in Hispania adversus Hannonem ad oppidum Indibile, cum €animadvertisset Punicam aciem ita directam, ut in dextro cornu Hispani €constituerentur, robustus quidem miles, sed qui alienum negotium ageret, €in sinistro autem Afri, minus viribus firmi, sed animi constantiores, reducto €sinistro latere suorum, dextro cornu, quod validissimis militibus exstruxe-€rat, obliqua acie cum hoste conflixit: deinde fusis fugatisque Afris Hispanos, €qui in recessu spectantium more steterant, facile in deditionem compulit. @@Philippus, Macedonum rex, adversus Hyllios gerens bellum, ut animad-€vertit frontem hostium stipatam electis de toto exercitu viris, latera autem €infirmiora, fortissimis suorum in dextro cornu collocatis, sinistrum latus €hostium invasit turbataque tota acie victoriam profligavit. @@Pammenes Thebanus, conspecta Persarum acie, quae robustissimas €copias in dextro cornu collocatas habebat, simili ratione et ipse suos ordi- @1 €navit omnemque equitatum et fortissimum quemque peditum in dextro €cornu, infirmissimos autem contra fortissimos hostium posuit praecepitque, €ut ad primum impetum eorum fuga sibi consulerent, in silvestria confra-€gosaque loca se reciperent: ita frustrato robore exercitus, ipse optuma parte €virium suarum dextro cornu totam circumiit aciem hostium et avertit. @@P. Cornelius Scipio, cui postea Africano cognomen fuit, adversus €Hasdrubalem Poenorum ducem in Hispania gerens bellum ita per continuos €dies ordinatum produxit exercitum, ut media acies fortissimis fundaretur. €sed cum hostes quoque eadem ratione assidue ordinati procederent, Scipio €eo die, quo statuerat decernere, commutavit instructionis ordinem et €firmissimos [id est legionarios] in cornibus collocavit ac levem armaturam €in media acie, sed retractam: ita cornibus, quibus ipse praevalebat, infir-€missimas hostium partes lunata acie aggressus facile fudit. @@Metellus in Hispania, eo proelio quo Hirtuleium devicit, cum comperisset €cohortes eius, quae validissimae vocabantur, in media acie locatas, ipse €mediam suorum aciem reduxit, ne ea parte ante cum hoste confligeret, quam €cornibus complicatis medios undique circumvenisset. @@Artaxerxes adversus Graecos, qui Persida intraverant, cum multitudine €superaret, latius quam hostes acie instructa in fronte [2peditem]2, equitem €levemque armaturam in cornibus collocavit: atque ita ex industria lentius €procedente media acie copias hostium cinxit ceciditque. @@Contra Hannibal ad Cannas reductis cornibus productaque media €acie nostros primo impetu protrusit. idem conserto proelio, paulatim €invicem sinuantibus procedentibusque ad praeceptum cornibus, avide €insequentem hostem in mediam aciem suam recepit et ex utraque parte €compressum cecidit. veterano et diu edocto usus exercitu: hoc enim genus €ordinationis exsequi nisi peritus et ad omne momentum respondens miles €vix potest. @@Livius Salinator et Claudius Nero, cum Hasdrubal bello Punico €secundo decernendi necessitatem evitans in colle confragoso post vineas €aciem direxisset, ipsi diductis in latera viribus vacua fronte ex utraque parte €circumvenerunt eum atque ita aggressi superarunt. @@Hannibal, cum frequentibus proeliis a Claudio Marcello superaretur, €novissime sic castra metabatur, ut aut montibus aut paludibus aut simili €locorum aliqua opportunitate adiutus aciem eo modo collocaret, ut vincen- @1 €tibus quidem Romanis paene indemnem recipere posset intra munimenta €exercitum, cedentibus autem instandi liberum haberet arbitrium. @@Xanthippus Lacedaemonius in Africa adversus M. Atilium Regulum €levem armaturam in prima acie collocavit, in subsidio autem robur exer-€citus praecepitque auxiliaribus, ut emissis telis cederent hosti et, cum se €intra suorum ordines recepissent, confestim in latera discurrerent et a €cornibus rursus erumperent: exceptumque iam hostem a robustioribus et €ipsi circumierunt. @@Sertorius idem in Hispania adversus Pompeium fecit. @@Cleandri[2d]2as Lacedaemonius adversus Lucanos densam instruxit €aciem, ut longe minoris exercitus speciem praeberet: securis deinde hostibus €in ipso certamine diduxit ordines et a lateribus circumventos eos fudit. @@Gastron[ius] Lacedaemonius, cum [in] auxilio Aegyptiis adversus €Persas venisset et sciret firmiorem esse Graecum militem magisque a €Persis timeri, commutatis armis Graecos in prima posuit acie et, cum illi €aequo Marte pugnarent, submisit Aegyptiorum manum: Persae cum €Graecis, quos Aegyptios opinabantur, restitissent, superveniente multitu-þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ²£˜†dine, quam ut Graecorum expaverant, cesserunt. @@Cn. Pompeius in Albania, quia hostes et numero et equitatu prae-€valebant, iuxta collem in angustiis [2subsidere pedites et scutis]2 protegere €galeas, ne fulgore earum conspicui fierent, iussit, equites deinde in aequum €procedere ac velut praetendere peditibus, praecepitque eis, ut ad primum €impetum hostium refugerent et, simul ad pedites ventum esset, in latera €discederent: quod ubi explicitum est, patefacto loco subita peditum consur-€rexit acies invectosque temere hostes inopinato interfusa proelio cecidit. @@M. Antonius adversus Parthos, qui infinita multitudine sagittarum €exercitum eius obruebant, subsidere suos et testudinem facere iussit: supra €quam transmissis sagittis sine militum noxa exhaustus est hostis. @@Hannibal adversus Scipionem in Africa, cum haberet exercitum ex €Poenis et auxiliaribus, quorum pars non solum ex diversis gentibus, sed €etiam ex Italicis constabat, post elephantos LXXX, qui in prima fronte €positi hostium turbarent aciem, auxiliares Gallos et Ligures et Baliares €Maurosque posuit, ut neque fugere possent Poenis a tergo stantibus et €hostem oppositi, si non infestarent, at certe fatigarent: tum suis et Mace- @1 €donibus, qui iam fessos Romanos integri exciperent, in secunda acie collo-€catis, novissimos Italicos constituit, quorum et timebat fidem et segnitiam €verebatur, quoniam plerosque eorum ab Italia invitos extraxerat. €@@Scipio adversus hanc formam robur legionis triplici acie in fronte €ordinatum per hastatos et principes et triarios opposuit: nec continuas €construxit cohortes, sed manipulis inter se distantibus spatium dedit, per €quod elephanti ab hostibus acti facile transmitti sine perturbatione ordinum €possent. ea ipsa intervalla expeditis velitibus implevit, ne interluceret acies, €dato his praecepto, ut ad impetum elephantorum vel retro vel in latera €concederent. equitatum deinde in cornua divisit et dextro Romanis equitibus €Laelium, sinistro Numidis Masinissam praeposuit: quae tam prudens ordi-€natio non dubie causa victoriae fuit. @@Archelaus adversus L. Sullam in fronte ad perturbandum hostem fal-€catas quadrigas locavit, in secunda acie phalangem Macedonicam, in tertia €Romanorum more armatos auxiliares, mixtis fugitivis Italicae gentis, quo-€rum pervicaciae fidebat; levem armaturam in ultimo statuit; in utroque €deinde latere equitatum, cuius amplum numerum habebat, circumeundi €hostis causa posuit. €@@Contra haec Sulla fossas amplae latitudinis utroque latere duxit et €capitibus earum castella communiit: qua ratione, ne circuiretur ab hoste €et peditum numero et maxime equitatu superante, consecutus est. triplicem €deinde peditum aciem ordinavit relictis intervallis, per [2quae]2 levem arma-€turam et equitem, quem in novissimo collocaverat, [ut] cum res exegisset, €emitteret. tum postsignanis qui in secunda acie erant imperavit, ut densos €numerososque palos firme in terram defigerent, intraque eos appropin-€quantibus quadrigis antesignanorum aciem recepit: tum demum sublato €universorum clamore velites et levem armaturam ingerere tela iussit. quibus €factis quadrigae hostium aut implicitae palis aut exterritae clamore telisque €in suos conversae sunt turbaveruntque Macedonum structuram: qua ceden-€te, cum Sulla [2in]2staret et Archelaus equitem opposuisset, Romani equitem €subito emissi averterunt eos consummaveruntque victoriam. @@C. Caesar Gallorum falcatas quadrigas eadem ratione palis defixis excepit €inhibuitque. @@Alexander ad Arbela, cum hostium multitudinem vereretur, virtuti €autem suorum fideret, aciem in omnem partem spectantem ordinavit, ut €circumventi undique pugnare possent. @1 @@Paulus adversus Persen Macedonum regem, cum is phalangem suorum €duplicem mediam in partem direxisset eamque levi armatura cinxisset et €equitem utroque cornu collocasset, triplicem aciem cuneis instruxit, inter €quos velites subinde emisit. quo genere cum profligari nihil videret, cedere €instituit, ut hac simulatione perduceret hostes in confragosa loca, quae ex €industria captaverat. cum sic quoque, suspecta calliditate recedentium, ordi-€nata sequeretur phalanx, equites a sinistro cornu praeter oram phalangis €iussit transcurrere citatis equis, tectos, ut obiectis armis ipso impetu praefrin-€gerent hostium spicula: quo genere telorum exarmati Macedones solverunt €aciem et terga verterunt. @@Pyrrhus pro Tarentinis apud Asculum, secundum Homericum versum, €quo pessimi in medium recipiuntur, dextro cornu Samnites Epirotasque, €sinistro Bruttios atque Lucanos cum Sallentinis, in media acie Tarentinos €collocavit, equitatum et elephantos in subsidiis esse iussit. €@@Contra consules, aptissime divisis in cornua equitibus, legiones in €prima acie et in subsidiis collocaverunt et his immiscuerunt auxilia. XL milia €utrimque fuisse constat: Pyrrhi dimidia pars exercitus amissa, apud Romanos €V milia desiderata sunt. @@Cn. Pompeius adversus C. Caesarem Palaepharsali triplicem instruxit €aciem, quarum singulae denos ordines in latitudinem habuerunt. legiones €secundum virtutem cuiusque firmissimas in cornibus et in medio collocavit, €spatia his interposita tironibus supplevit. dextro latere DC equites propter €flumen Enipea, qui et alveo suo et alluvie regionem impedierat, reliquum €equitatum in sinistro cornu cum auxiliis omnibus locavit, ut inde Iulianum €exercitum circumiret. €@@Adversus hanc ordinationem C. Caesar et ipse triplici acie dispositis in €fronte legionibus sinistrum latus, ne circumiri posset, admovit paludibus. in €dextro cornu equitem posuit, cui velocissimos miscuit peditum, ad morem €equestris pugnae exercitatos. sex deinde cohortes in subsidio retinuit ad €res subitas et dextro latere conversas in obliquum, unde equitatum hostium €exspectabat, collocavit. nec ulla res eo die plus ad victoriam Caesari contulit: €effusum namque Pompei equitatum inopinato excursu averterunt caeden-€dumque tradiderunt. @@Imperator Caesar Augustus Germanicus, cum subinde Chatti equestre €proelium in silvas refugiendo deducerent, iussit suos equites, simulatque @1 €ad impedita ventum esset, equis desilire pedestrique pugna confligere: quo €genere consecutus, ne quis iam locus victoriam eius moraretur. @@C. Duellius, cum videret graves suas naves mobilitate Punicae classis €eludi irritamque virtutem militum fieri, excogitavit manus ferreas: quae €ubi hostilem apprenderant navem, superiecto ponte transgrediebatur Ro-€manus et in ipsorum ratibus comminus eos trucidabant.  Ÿôÿ@@@@{1DE ACIE HOSTIUM TURBANDA}1 ‘@@Papirius Cursor filius consul, cum aequo Marte adversus obstinatos €Samnites concurreret, ignorantibus suis praecepit Spurio Nautio, ut pauci €alares et agasones mulis insidentes ramosque per terram trahentes a colle €transverso magno tumultu decurrerent. quibus prospectis proclamavit victo-€rem adesse collegam, occuparent ipsi praesentis proelii gloriam: quo facto €et Romani fiducia concitati pro[2ruere et hostes]2 pulvere perculsi terga €verterunt. @@Fabius Rutilius Maximus quarto consulatu in Samnio, omni modo €frustra conatus aciem hostium perrumpere, novissime hastatos subduxit €ordinibus et cum Scipione legato suo circummisit iussitque collem capere, €ex quo decurri poterat in hostium terga: quod ubi factum est, Romanis €crevit animus et Samnites perterriti fugam molientes caesi sunt. @@Minucius Rufus imperator, cum a Scordiscis Dacisque premeretur, €quibus impar erat numero, praemisit fratrem et paucos una equites cum €aeneatoribus praecepitque, ut, cum vidisset contractum proelium, subitus €ex diverso se ostenderet iuberetque concinere aeneatores: [2re]2sonantibus €montium iugis species ingentis multitudinis offusa est hostibus, qua per-€territi dedere terga. @@Acilius Glabrio consul adversus Antiochi regis aciem, quam is in €Achaia pro angustiis Thermopylarum direxerat, iniquitatibus loci non €irritus tantum, sed cum iactura quoque repulsus esset, nisi circummissus ab €eo Porcius Cato, qui tum, iam consularis, tribunus militum a populo factus €in exercitu erat, deiectis iugis Callidromi montis Aetolis, qui praesidio [2ea]2 @1 þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ²¤”†tenebant, super imminentem castris regiis collem a tergo subitus apparuisset: €quo facto perturbatis Antiochi copiis utrimque irrupere Romani et fusis €fugatisque castra ceperunt. @@C. Sulpicius Peticus consul contra Gallos dimicaturus iussit muliones €clam in montes proximos cum mulis abire et indidem conserto iam proelio €velut equis insidentes ostentare se pugnantibus: qua re Galli existimantes €adventare auxilia Romanis cessere iam paene victores. @@Marius circa Aquas Sextias, cum in animo haberet postera die depugnare €adversus Teutonos, Marcellum cum parva manu equitum peditumque nocte €post terga hostium misit et ad implendam multitudinis speciem agasones €lixasque armatos simul ire iussit iumentorumque magnam partem instra-€torum centunculis, ut per hoc facies equitatus obiceretur, praecepitque, ut, €cum animadvertissent committi proelium, ipsi in terga hostium descen-€derent: qui apparatus tantum terroris intulit, ut asperrimi hostes in fugam €versi sint. @@Licinius Crassus fugitivorum bello apud Camalatrum educturus mili-€tem adversus Castum et Cannicum duces Gallorum XII cohortes cum €C. Pomptinio et Q. Marcio Rufo legatis post montem circummisit: quae €cum commisso iam proelio a tergo clamore sublato decucurrissent, ita €fuderunt hostes, ut ubique fuga, nusquam pugna capesseretur. @@M. Marcellus, cum vereretur, ne paucitatem militum eius clamor €detegeret, simul lixas calonesque et omnis generis sequellas conclamare iussit €atque hostem magni exercitus specie exterruit. @@Valerius Laevinus adversus Pyrrhum, occiso quodam gregali tenens €gladium cruentum, utrique exercitui persuasit Pyrrhum interemptum: €quamobrem hostes destitutos se ducis morte credentes, consternati a men-€dacio in castra se pavidi receperunt. @@Iugurtha in Numidia adversus C. Marium, cum Latinae quoque linguae €usum ei conversatio pristina castrorum dedisset, in primam aciem procucur-€rit et occisum a se C. Marium clare praedicavit atque ita multos nostrorum €avertit. @@Myronides Atheniensis dubio proelio adversus Thebanos rem gerens €repente in dextrum suorum cornu prosiluit et exclamavit sinistro iam se €vicisse: qua re et suis alacritate et hostibus iniecto metu vicit. @1 @@Croesus praevalido hostium equitatui camelorum gregem opposuit, €quorum novitate et odore consternati equi non solum insidentes praecipita-€verunt, sed peditum quoque suorum ordines protriverunt vincendosque €hosti praebuerunt. @@Pyrrhus, Epirotarum rex, pro Tarentinis adversus Romanos eodem €modo elephantis ad perturbandam aciem usus est. @@Poeni quoque adversus Romanos frequenter idem fecerunt. @@Volscorum castra cum prope [2a]2 virgultis silvaque posita essent, Camil-€lus ea omnia, quae conceptum ignem usque in vallum perferre poterant, €incendit et sic adversarios exuit castris. @@P. Crassus bello sociali eodem modo prope cum copiis omnibus inter-€ceptus est. @@Hispani contra Hamilcarem boves vehiculis adiunctos in prima fronte €constituerunt vehiculaque tedae et sebi et sulphuris plena, signo pugnae €dato, incenderunt: actis deinde in hostem bubus consternatam aciem €perruperunt. @@Falisci et Tarquinienses, compluribus suorum in habitum sacerdo-€tum subornatis, faces et angues furiali habitu praeferentibus, aciem Ro-€manorum turbaverunt. @@Idem Veientes et Fidenates facibus arreptis fecerunt. @@Atheas, rex Scytharum, cum adversus ampliorem Triballorum exercitum €confligeret, iussit a feminis puerisque et omni imbelli turba greges asino-€rum ac boum ad postremam hostium aciem admoveri et erectas hastas €praeferri; famam deinde diffudit, tamquam auxilia sibi ab ulterioribus €Scythis adventarent: qua asseveratione avertit hostem.  Ÿôÿ@@@@{1DE INSIDIIS}1 ‘@@Romulus, per latebras copiarum parte disposita, cum ad Fidenas acces-€sisset, simulata fuga temere hostes insecutos eo perduxit, ubi occultos €milites habebat, qui undique adorti effusos et incautos ceciderunt. @@Q. Fabius Maximus consul, auxilio Sutrinis missus adversus Etruscos, €omnes hostium copias in se convertit; deinde simulato timore in superiora €loca velut fugiens recessit effuseque subeuntes aggressus non acie tantum €superavit, sed etiam castris exuit. @1 @@Sempronius Gracchus adversus Celtiberos metu simulato continuit €exercitum; emissa deinde armatura levi, quae hostem lacesseret ac statim €pedem referret, evocavit hostes: deinde inordinatos aggressus usque eo €cecidit, ut etiam castra caperet. @@L. Metellus consul in Sicilia bellum adversus Hasdrubalem gerens, ob €ingentem eius exercitum et CXXX elephantos intentior, simulata diffidentia €intra Panhormum copias tenuit fossamque ingentis magnitudinis ante se €duxit. conspecto deinde exercitu Hasdrubalis, qui in prima acie elephantos €habebat, praecepit hastatis, tela in beluas iacerent protinusque se intra €munimenta reciperent. ea ludificatione rectores elephantorum concitati in €ipsam fossam elephantos egerunt: quo ut primum illati sunt, partim magni-€tudine telorum confecti, partim retro in suos acti totam aciem turbaverunt. €tunc Metellus, hanc opperiens occasionem, cum toto exercitu erupit et €aggressus a latere Poenos cecidit ipsisque [ut] elephantis potitus est. @@Thamyris, Scytharum regina, Cyrum Persarum ducem aequo Marte €certantem simulato metu elicuit ad notas militi suo angustias atque ibi, €repente converso agmine, natura loci adiuta devicit. @@Aegyptii conflicturi acie in eis campis, quibus iunctae paludes erant, €alga eas contexerunt commissoque proelio fugam simulantes in insidias €hostes evocaverunt, qui rapidius per ignota invecti loca limo inhaeserunt €circumventique sunt. @@Viriathus, ex latrone dux Celtiberorum, cedere se Romanis equitibus €simulans usque ad locum voraginosum et praealtum eos perduxit et, cum €ipse per solidos ac notos sibi transitus evaderet, Romanos ignaros locorum €immersosque limo cecidit. @@Fulvius imperator Cimbrico bello collatis cum hoste castris equites suos €iussit succedere ad munitiones eorum lacessitisque barbaris simulata fuga €regredi. hoc cum per aliquot dies fecisset, avide insequentibus Cimbris, €animadvertit castra eorum solita nudari. itaque per partem exercitus custo-€dita consuetudine ipse cum expeditis post castra hostium consedit occultus €effusisque eis ex more repente adortus et desertum proruit vallum et castra €cepit. @1 @@Cn. Fulvius, cum in finibus nostris exercitus Faliscorum longe nostro €maior castra posuisset, per suos milites quaedam procul a castris aedificia €succendit, ut Falisci suos id fecisse credentes spe praedae diffunderentur. @@Alexander Epirotes adversus Illyrios collocata in insidiis manu quos-€dam ex suis habitu Illyriorum instruxit et iussit vastare suam [id est Epiro-€ticam] regionem. quod cum Illyrii viderent fieri, ipsi passim praedari coepe-€runt eo securius, quod praecedentes veluti pro exploratoribus habebant: €a quibus ex industria in loca iniqua deducti caesi fugatique sunt. @@Leptines quoque Syracusanus adversus Carthaginienses vastari suos €agros et incendi villas castellaque quaedam imperavit: Carthaginienses, a suis €id fieri rati, et ipsi tamquam in adiutorium exierunt exceptique ab insidia-€toribus fusi sunt. @@Maharbal, missus a Carthaginiensibus adversus Afros rebellantes, cum €sciret gentem avidam esse vini, magnum eius modum mandragora permis-€cuit, cuius inter venenum ac soporem media vis est. tum proelio levi com-€misso ex industria cessit. nocte deinde intempesta relictis intra castra quibus-€dam sarcinis et omni vino infecto fugam simulavit: cumque barbari occu-€patis castris in gaudium effusi avide medicatum merum hausissent et in €modum defunctorum strati iacerent, reversus aut cepit eos aut trucidavit. @@Hannibal, cum sciret sua et Romanorum castra in eis locis esse, quae €lignis deficiebantur, ex industria in regione deserta plurimos armentorum €greges intra vallum reliquit, qua velut praeda Romani potiti in summis €lignationis angustiis insalubribus se cibis oneraverunt: Hannibal, reducto €nocte exercitu, securos eos et semicruda graves carne maiorem in modum €vexavit. @@Ti. Gracchus in Hispania, certior factus hostem inopem commercio þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ²¥˜Ž‚laborare, instructissima castra omnibus esculentis deseruit: quae adeptum €hostem et repertis intemperanter repletum gravemque reducto exercitu subi-€to oppressit. @@[2C]2hi[2i]2, qui adversus Erythraeos bellum gerebant, speculatorem eorum €in loco edito deprehensum occiderunt et vestem eius suo militi dederunt, €qui ex eodem iugo Erythraeos signo dato in insidias evocavit. @1 @@Arabes, cum esset nota consuetudo eorum, qua de adventu hostium €interdiu fumo, nocte igne significare instituerant, ut sine intermissione ea €fierent, praeceperunt, adventantibus autem adversariis intermitterentur: qui €cum cessantibus luminibus existimarent ignorari adventum suum, avidius €ingressi oppressique sunt. @@Alexander Macedo, cum hostis in saltu editiore castra communisset, €subducta parte copiarum praecepit his, quos relinquebat, ut ex more ignes €[2ex]2citarent speciemque praeberent totius exercitus: ipse per avias regiones €circumducta manu hostem superiore aggressus loco depulit. @@Memnon Rhodius [rex], cum equitatu praevaleret et hostem in collibus €se continentem in campos vellet deducere, quosdam ex militibus suis sub €specie perfugarum misit in hostium castra, qui affirmarent exercitum Mem-€nonis tam perniciosa seditione furere, ut subinde aliqua pars eius dilaberetur. €huic affirmationi ut fidem faceret, passim in conspectu hostium iussit parva €castella muniri, velut in ea se recepturi essent qui dissidebant. hac persuasi-€one sollicitati, qui in montibus se continuerant, in plana descenderunt et, €dum castella temptant, ab equitatu circumventi sunt. @@Harrybas, rex Molossorum, bello petitus a Bardyli Illyrio, maiorem €aliquanto exercitum habente, amolitus imbelles suorum in vicinam regionem €Aetoliae famam sparsit, tamquam urbes ac res suas Aetolis concederet: €ipse cum his, qui arma ferre poterant, insidias in montibus et locis confra-€gosis distribuit. Illyrii timentes, ne quae Molossorum erant ab Aetolis €occuparentur, velut ad praedam festinantes neglectis ordinibus accelerare €coeperunt: quos dissipatos, nihil tale exspectantes, Harrybas ex insidiis €fudit fugavitque. @@T. Labienus C. Caesaris legatus adversus Gallos ante adventum Ger-€manorum, quos auxilio his venturos sciebat, confligere cupiens diffidentiam €simulavit positisque in diversa ripa castris profectionem edixit in posterum €diem. Galli, credentes eum fugere, flumen, quod medium erat, instituerunt €transmittere: Labienus circumacto exercitu inter ipsas superandi amnis €difficultates eos cecidit. @@Hannibal, cum explorasset neglegenter castra Fulvi, Romani ducis, €munita, ipsum praeterea multa temere audere, prima luce, cum densiores €nebulae praestarent obscuritatem, paucos equites munitionum nostrarum @1 €vigilibus ostendit: quo Fulvius repente movit exercitum. Hannibal per €a[d]versam partem castra eius occupavit et illa in tergum Romanorum €effusus octo milia fortissimorum militum cum ipso duce trucidavit. @@Idem Hannibal, cum inter Fabium dictatorem et Minucium magistrum €equitum divisus esset exercitus et Fabius occasionibus immineret, Minucius €pugnandi cupiditate flagraret, castra in campo, qui medius inter hostes erat, €posuit et, cum partem peditum in confragosis rupibus celasset, ipse ad €evocandum hostem misit, qui proximum tumulum occuparent: ad quos €opprimendos cum eduxisset copias Minucius, insidiatores ab Hannibale €dispositi subito consurrexerunt et delessent Minuci exercitum, nisi Fabius €periclitantibus subvenisset. @@Idem Hannibal, cum ad Trebiam in conspectu haberet Semproni Longi €consulis castra, medio amne interfluente, saevissima hieme Magonem et €electos in insidiis posuit. deinde Numidas equites ad eliciendam Semproni €credulitatem adequitare vallo eius iussit, quibus praeceperat, ut ad primum €nostrorum incursum per nota refugerent vada. hos consul et adortus temere €et secutus ieiunum exercitum in maximo frigore transitu fluminis rigefecit: €mox torpore et inedia affectis Hannibal suum militem opposuit, quem ad €id ignibus oleoque et cibo foverat; nec defuit partibus Mago, quin terga €hostium in hoc ordinatus caederet. @@Idem ad Trasumennum, cum arta quaedam via in[2ter lacum et]2 ra-€dices montis in campos patentes duceret, simulata fuga per angustias ad €patentia evasit ibique castra posuit ac nocte dispositis militibus et per €collem, qui imminebat, et in lateribus angustiarum prima luce, nebula quo-€que adiutus, aciem direxit: Flaminius velut fugientem insequens, cum €angustias esset ingressus, non ante providit insidias, quam simul a fronte, €lateribus, tergo circumfusus ad internicionem cum exercitu caederetur. @@Idem Hannibal adversus Iunium dictatorem nocte intempesta DC equi-€tibus imperavit, ut in plures turmas segregati per vices sine intermissione €circa castra hostium se ostentarent: ita tota nocte Romanis in vallo statione €ac pluvia, quae forte continua fuerat, inquietatis confectisque, cum receptui €signum man[2e]2 Iunius dedisset, Hannibal suos requietos eduxit et castra €eius invasit. @@Epaminondas Thebanus in eundem modum, cum Lacedaemonii €a[2d]2 [2Is]2thmon vallo ducto Peloponeson tuerentur, paucorum opera €levis armaturae tota nocte inquietavit hostem. ac deinde prima luce @1 €[2re]2vocatis suis, cum Lacedaemonii se recepissent, subito universum exer-€citum, quem quietum habuerat, admovit et per ipsa munimenta destituta €propugnatoribus irrupit. @@Hannibal directa acie ad Cannas DC equites Numidas transfugere €iussit, qui ad fidem faciendam gladios et scuta nostris tradiderunt et in €ultimum agmen recepti, ubi primum concurri coepit, strictis minoribus €quos occultaverant gladiis, scutis iacentium assumptis, Romanorum aciem €ceciderunt. @@Iapydes P. Licinio proconsuli pag[2an]2os quoque sub specie deditionis €obtulerunt, qui recepti et in postrema acie collocati terga Romanorum €ceciderunt. @@Scipio Africanus, cum adversa haberet bina hostium castra, Syphacis €et Carthaginiensium, statuit Syphacis, ubi multa incendii alimenta erant, €aggredi nocte ignemque inicere, ut ea re Numidas quidem ex suis castris €trepidantes caederet, Poenos autem, quos certum erat ad succurrendum €sociis procursuros, insidiis dispositis exciperet. utrumque ex sententia cessit: €tamquam ad fortuitum incendium sine armis procurrentis adortus cecidit. @@Mithridates, a Lucullo virtute frequenter superatus, insidiis eum €appetiit, Adathante quodam eminente viribus subornato, ut transfugeret et €fide parta hosti facinus perpetraret: quod is strenue quidem, sed sine eventu €conatus est. receptus enim a Lucullo in gregem equitum non sine tacita €custodia habitus est, quia nec credi subito transfugae nec inhiberi reliquos €oportebat. cum deinde frequentibus excursionibus promptam et enixam €operam exhiberet, fide acquisita tempus elegit, quo missa principia quietem €omnibus castrensibus dabant praetoriumque secretius praestabant. casus €adiuvit Lucullum. nam qui ad vigilantem usque admitteretur, fatigatum €nocturnis cogitationibus illo tempore quiescentem invenit. cum deinde, €tamquam nuntiaturus subitum aliquid ac necessarium, intrare vellet et €pertinaciter a servis valetudini domini consulentibus excluderetur, veritus, €ne suspectus esset, equis quos ante portam paratos habebat ad Mithridatem €refugit irritus. @@Sertorius in Hispania, cum apud Lauronem oppidum vicina castra €Pompei castris haberet et duae tantummodo regiones essent, ex quibus €pabulum peti posset, una in propinquo, altera longius sita, eam quae in @1 €propinquo erat subinde a levi armatura infestari, ulteriorem autem vetuit €ab ullo armato adiri, donec persuasit adversariis, tutiorem esse quae erat €remotior. quam cum petissent Pompeiani, Octavium Graecinium cum decem €cohortibus in morem Romanorum armatis et decem Hispanorum levis €armaturae et Tarquitium Priscum cum duobus milibus equitum ire iubet €ad insidias tendendas pabulatoribus. illi strenue imperata faciunt. explorata €enim locorum natura, in vicina silva nocte praedictas copias abscondunt ita, €ut in prima parte leves Hispanos, aptissimos ad furta bellorum, ponerent, €paulo interius scutatos, in remotissimo equites, ne fremitu eorum cogitata þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ²¥˜Ÿˆproderentur: quiescere omnes silentio servato in horam tertiam diei iubent. €cum deinde Pompeiani securi oneratique pabulo de reditu cogitarent et hi €quoque, qui in statione fuerant, quiete invitati ad pabulum colligendum €dilaberentur, emissi primum Hispani velocitate gentili in palantes effun-€duntur et convulnerant confunduntque nihil tale exspectantes. prius deinde €quam resisti his inciperet, scutati erumpunt e saltu et redeuntes in ordinem €consternant avertuntque: fugientibus equites immissi toto eos spatio, quo €rediebatur in castra, persecuti caedunt. curatum quoque, ne quis effugeret: €nam reliqui CCL equites praemissi facile per compendia itinerum effusis €habenis, antequam ad castra Pompei perveniretur, conversi occurrerunt €eis, qui primi fugerant. ad cuius rei sensum Pompeio emittente legionem €cum D. Laelio in praesidium suorum, subducti in dextrum latus velut cesse-€runt equites, deinde circumita legione hanc quoque a tergo infestaverunt, €cum iam et a fronte qui pabulatores persecuti erant incursarent: sic legio €quoque inter duas acies hostium cum legato suo elisa est. ad cuius praesidium €Pompeio totum educente exercitum, Sertorius quoque e collibus suos €instructos ostendit effecitque, ne Pompeius expediret: ita praeter duplex €damnum, eadem sollertia illatum, spectatorem quoque eum cladis suorum €continuit. hoc primum proelium inter Sertorium et Pompeium fuit: X milia €hominum de Pompei exercitu amissa et omnia impedimenta Livius auctor €est. @@Pompeius in Hispania, dispositis ante qui ex occulto aggrederentur, €simulato metu deduxit instantem hostem in loca insessa: deinde, ubi res €poposcit, conversus et in fronte et utrisque lateribus ad internicionem €cecidit, capto etiam duce eorum Perperna. @1 @@Idem adversus Mithridatem in Armenia, numero et genere equitum prae-€valentem, tria milia levis armaturae et D equites nocte in valle sub virgultis, €quae inter bina castra erant, disposuit, prima deinde luce in stationem hosti-€um emisit equites ita formatos, ut, cum universus cum exercitu hostium equi-€tatus proelium inisset, servatis ordinibus paulatim cederent, donec spatium €darent consurgendi a tergo ob hoc dispositis. quod postquam ex sententia €contigit, conversis qui terga dedisse videbantur, medium hostem trepidan-€tem cecidit, ipsos etiam equos pedite comminus accedente confodit: eoque €proelio fiduciam regi, quam in equestribus copiis habebat, detraxit. @@Crassus bello fugitivorum apud Cantennam bina castra comminus cum €hostium castris vallavit. nocte deinde commotis copiis, manente praetorio €in maioribus castris, ut fallerentur hostes, ipse omnes copias eduxit et in €radicibus praedicti montis constituit; divisoque equitatu praecepit L. €Quintio, partem Spartaco obiceret pugnaque eum frustraretur, parte alia €Gallos Germanosque ex factione Casti et Cannici eliceret ad pugnam et €fuga simulata deduceret, ubi ipse aciem instruxerat: quos cum barbari €insecuti essent, equite recedente in cornua, subito acies Romana adaperta €cum clamore procurrit. XXXV milia armatorum eo proelio interfecta cum €ipsis ducibus Livius tradit, receptas quinque Romanas aquilas, signa sex et €XX, multa spolia, inter quae quinque fasces cum securibus. @@C. Cassius in Syria adversus Parthos ducemque [2O]2sacen equitem osten-€dit a fronte, cum a tergo peditem in confragoso loco occultasset: dein €cedente equitatu et per nota se recipiente, in praeparatas insidias perduxit €exercitum Parthorum et cecidit. @@Ventidius Parthos et Labienum, alacres successibus victoriarum, dum €suos ipse per simulationem metus continet, evocavit et in loca iniqua €deductos aggressus per obreptionem adeo debellavit, ut destituto Labieno €provincia excederent Parthi. @@Idem adversus Pharnastanis Parthos, cum ipse exiguum numerum militum €haberet, illis autem fiduciam ex multitudine videret increscere, ad latus €castrorum XVIII cohortes in obscura valle posuit, equitatu post terga €peditum collocato. tum paucos admodum milites in hostem misit: qui ubi @1 €simulata fuga hostem effuse sequentem ultra locum insidiarum perduxere, €coorta a latere acie praecipitatos in fugam, in his Pharnastanem, interfecit. @@C. Caesar, suis et Afranii castris contrarias tenentibus planitias, cum €utriusque partis plurimum interesset colles proximos occupare idque prop-€ter saxorum asperitatem esset difficile, tamquam Ilerdam repetiturum €retro agmen ordinavit, faciente inopia fidem destinationi. intra brevissimum €deinde spatium exiguo circuitu flexit repente ad montis occupandos. quo €visu perturbati Afraniani velut captis castris et ipsi effuso cursu eosdem €montes petiere: quod futurum cum praedivinasset Caesar, partim peditatu €quem praemiserat, partim a tergo summissis equitibus inordinatos est €adortus. @@Antonius apud Forum Gallorum, cum Pansam consulem adventare €comperisset, insidiis per silvestria Aemiliae viae dispositis agmen eius exce-€pit fuditque et ipsum eo vulnere affecit, quo intra paucos dies exanimaretur. @@Iuba rex in Africa bello civili Curionis animum simulato regressu impulit €in vanam alacritatem: cuius spei vanitate deceptus Curio, dum tamquam €fugientem Sabboram regium praefectum persequitur, devenit in patentes €campos, ubi Numidarum circumventus equitatu, perdito exercitu, cecidit. @@Melanthus, dux Atheniensium, cum provocatus a rege hostium Xantho €Boeotio descendisset ad pugnam, ut primum comminus stetit, "inique", €inquit, "Xanthe, et contra pactum facis: adversus solum enim cum altero €processisti." cumque admiratus ille, quisnam se comitaretur, respexisset, €aversum uno ictu confecit. @@Iphicrates Atheniensis ad Cherronessum, cum sciret Lacedaemoniorum €ducem Anaxibium exercitum pedestri itinere ducere, firmissimam manum €militum eduxit e navibus et in insidiis collocavit, naves autem omni[um] €tamquam onustas milite palam transnavigare iussit: ita securos et nihil €exspectantes Lacedaemonios a tergo ingressus itinere oppressit fuditque. @@Liburni, cum vadosa loca obsedissent, capitibus tantum eminentibus €fidem fecerunt hosti alti maris ac triremem, quae eos persequebatur, impli-€catam vado ceperunt. @@Alcibiades, dux Atheniensium, in Hellesponto adversus Mindarum, €Lacedaemoniorum ducem, cum amplum exercitum et plures naves haberet, €nocte expositis in terram quibusdam militum suorum, parte quoque navium €post quaedam promunturia occultata, ipse cum paucis profectus ita, ut @1 €contemptu sui hostem invitaret, eundem insequentem fugit, donec in €praeparatas insidias perduceret: aversum deinde et egredientem in terram €per eos, quos ad hoc ipsum exposuerat, cecidit. @@Idem, navali proelio decertaturus, constituit malos quosdam in promun-€turio praecepitque his quos ibi relinquebat, ut, cum commissum proelium €sensissent, panderent vela: quo facto consecutus est, ut hostes aliam classem €in auxilium ei supervenire arbitrati verterentur. @@Memnon Rhodius navali proelio, cum haberet ducentarum navium €classem et hostium naves elicere ad proelium vellet, ita ordinavit suos, ut €paucarum navium malos erigeret easque primas agi iuberet: hostes procul €conspicati numerum arborum et ex eo navium quoque coniectantes obtule-€runt se certamini et a pluribus occupati superatique sunt. @@Timotheus, dux Atheniensium, adversus Lacedaemonios navali acie €decertaturus, cum instructa classis eorum ad pugnam processisset, ex velo-€cissimis navibus viginti praemisit, quae omni arte varioque flexu eluderent €hostem: ut primum deinde sensit minus agiliter moveri adversam partem, €progressus praelassatos facile superavit.  Ÿôÿ@@@@{1DE EMITTENDO HOSTE, NE CLAUSUS PROELIUM €@@@@EX DESPERATIONE REDINTEGRET}1 ‘@@Gallos eo proelio, quod Camilli ductu gestum est, desiderantes navigia, €quibus Tiberim transirent, senatus censuit transvehendos et commeatibus €quoque prosequendos. €@@Eiusdem generis hominibus postea per Pomptinum agrum fugientibus €via data est, quae Gallica appellatur. @@T. Marcius, eques Romanus, cui duobus Scipionibus occisis exercitus €imperium detulit, cum circumventi ab eo Poeni, ne inulti morerentur, €acrius pugnarent, laxatis manipulis et concesso fugae spatio dissipatos sine þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ²¦’„periculo suorum trucidavit. @@C. Caesar Germanos inclusos, ex desperatione fortius pugnantis, emitti €iussit fugientisque aggressus est. @@Hannibal, cum ad Trasumennum inclusi Romani acerrime pugnarent, €diductis ordinibus fecit eis abeundi potestatem euntesque sine suorum €sanguine stravit. @1 @@Antigonus, rex Macedonum, Aetolis, qui in obsidionem ab eo com-€pulsi fame urguebantur statuerantque eruptione facta commori, viam fugae €dedit: atque ita infracto impetu eorum insecutus aversos cecidit. @@Agesilaus Lacedaemonius adversus Thebanos, cum acie confligeret €intellexissetque hostes locorum condicione clausos ob desperationem fortius €dimicare, laxatis suorum ordinibus apertaque Thebanis ad evadendum via, €rursus in abeuntis contraxit aciem et sine iactura suorum cecidit aversos. @@Cn. Manlius consul, cum ex acie reversus capta ab Etruscis Romanorum €castra invenisset, omnibus portis statione circumdatis inclusos hostes in €eam rabiem efferavit, ut ipse in proelio caderet: quod [2ut]2 animadverterunt €legati eius, ab una porta remota statione exitum Etruscis dederunt et effusos €persecuti, occurrente altero consule Fabio, ceciderunt. @@Themistocles victo Xerxe volentes suos pontem rumpere prohibuit, €cum docuisset aptius esse eum expelli Europa, quam cogi ex desperatione €pugnare. idem misit ad eum, qui indicaret, in quo periculo esset, nisi fugam €maturaret. @@Pyrrhus, Epirotarum rex, cum quandam civitatem cepisset clausisque €portis ex ultima necessitate fortiter dimicantes eos, qui inclusi erant, animad-€vertisset, locum illis ad fugam dedit. @@Idem inter praecepta imperatoria memoriae tradidit, non esse pertina-€citer instandum hosti fugienti, ne non solum [2e]2a re fortius ex necessitate €resisteret, sed ut postea quoque facilius acie cederet, cum sciret non usque €ad perniciem fugientibus instaturos victores.  Ÿôÿ@@@@{1DE DISSIMULANDIS ADVERSIS}1 ‘@@Tullus Hostilius, rex Romanorum, commisso adversus Veientes proe-€lio, cum Albani deserto exercitu Romanorum proximos peterent tumulos €eaque res turbasset nostrorum animos, clare pronuntiavit iussu suo Albanos €id fecisse, ut hostem circumveniret: quae res et terrorem Veientibus et €Romanis fiduciam attulit remque inclinatam consilio restituit. @@L. Sulla, cum praefectus eius, comitante non exigua equitum manu, €commisso iam proelio ad hostis transfugisset, pronuntiavit iussu suo id €factum: eaque ratione militum animos non tantum a confusione retraxit, @1 €sed quadam etiam spe utilitatis, quae id consilium secutura esset, confir-€mavit. @@Idem, cum auxiliares eius missi ab ipso circumventi ab hostibus et inter-€fecti essent verereturque, ne propter hoc damnum universus trepidaret €exercitus, pronuntiavit auxiliaris, qui ad defectionem conspirassent, consilio €a se in loca iniqua deductos: ita manifestissimam cladem ultionis simulatione €velavit et militum animos hac persuasione confirmavit. @@Scipio, cum Syphacis legati nuntiarent ei regis sui nomine, ne fiducia €societatis eius ex Sicilia in Africam transiret, veritus, ne confunderentur €animi suorum abscisa [2spe]2 peregrinae societatis, dimisit pro[2pe]2re legatos €et famam diffudit, tamquam ultro a Syphace accerseretur. @@Q. Sertorius, cum acie decertaret, barbarum, qui ei nuntiaverat €Hirtuleium perisse, pugione traiecit, ne et in aliorum id notitiam perferret €et ob hoc animi suorum infirmarentur. @@Alcibiades Atheniensis, cum [2ab]2 Abydenis proelio urgueretur subi-€toque magno cursu tristem adventare animadvertisset tabellarium, prohibuit €palam dicere, quid afferret. dehinc secreto sciscitatus, a Pharnabazo regio €praefecto classem suam oppugnari, celatis et hostibus et militibus proelium €finit ac protinus ad eripiendam classem ducto exercitu opem tulit suis. @@Hannibalem venientem in Italiam tria milia Carpetanorum reliquerunt: €quos ille, exemplo ne et ceteri moverentur, edixit a se esse dimissos et in-€super in fidem eius rei paucos levissimae operae domos remisit. @@L. Lucullus, cum animadvertisset Macedonas equites, quos in auxilio €habebat, subito consensu ad hostem transfugere, signa canere iussit et €turmas, quae eos sequerentur, immisit. hostis committi proelium ratus trans-€fugientes telis excepit: Macedones, qui viderent neque recipi se ab adver-€sariis et premi ab his, quos deserebant, necessario ad iustum proelium €conversi hostem invaserunt. @@Datames, dux Persarum, adversum Autophradaten in Cappadocia, cum €partem equitum suorum transfugere comperisset, ceteros omnes venire €secum iussit assecutusque transfugas collaudavit, quod eum alacriter prae-€cessissent, hortatusque est eos etiam, ut fortiter hostem adorerentur: pudor @1 €transfugis attulit paenitentiam et consilium suum, quia non putabant depre-€hensum, mutaverunt. @@T. Quintius Capitolinus consul cedentibus Romanis ementitus est €in altero cornu hostes fugatos et ita confirmatis suis victoriam re[2t]2tulit. @@Cn. Man[i]lius adversus Etruscos, vulnerato collega M. Fabio, qui sinis-€trum cornu ducebat, et ob id ea parte cedente, quod etiam occisum crederent €consulem, cum turmis equitum occurrit, clamitans et collegam vivere et se €dextro cornu vicisse: qua constantia redintegratis animis suorum vicit. @@Marius adversus Cimbros et Teutonos, cum metatores eius per impru-€dentiam ita castris locum cepissent, ut sub potestate barbarorum esset aqua, €flagitantibus eam suis, digito hostem ostendens "illinc", inquit, "petenda €est": quo instinctu assecutus est, ut protinus barbari tollerentur. @@T. Labienus post Pharsalicam pugnam, cum victis partibus Dyr-€rhachium refugisset, miscuit vera falsis et, non celato exitu pugnae, aequa-€tam partium fortunam gravi vulnere Caesaris finxit: et hac assimulatione €reliqui[2i]2s Pompeianarum partium fiduciam fecit. @@M. Cato, cum Ambraciam eo tempore, quo sociae naves ab Aetolis €oppugnabantur, imprudens uno lembo appulisset, quamquam nihil secum €praesidii haberet, coepit signum voce gestuque dare, quo videretur sub-€sequentis suorum navis vocare, eaque asseveratione hostem terruit, tam-€quam plane appropinquarent, qui quasi ex proximo citabantur: Aetoli, ne €adventu Romanae classis opprimerentur, reliquerunt oppugnationem.  Ÿôÿ@@@@{1DE RESTITUENDA PER CONSTANTIAM ACIE}1 ‘@@Servius Tullius adulescens proelio, quo rex Tarquinius adversus €Sabinos conflixit, signiferis segnius dimicantibus raptum signum in hostem €misit: cuius recuperandi gratia Romani ita ardenter pugnaverunt, ut et €signum et victoriam re[2t]2tulerint. @@Furius Agrippa consul cedente cornu signum militare ereptum signi-€fero in hostes Hernicos et Aequos misit. quo facto eius proelium restitutum €est: summa enim alacritate Romani ad recipiendum signum incubuerunt. @1 @@T. Quintius Capitolinus consul signum in hostes Faliscos eiecit €militesque id repetere iussit. @@M. Furius Camillus tribunus militum consulari potestate, cunctante €exercitu, arreptum manu signiferum in hostes Volscos et Latinos traxit: €ceteros puduit non sequi. @@Salvius Pelignus bello Persico idem fecit. @@M. Furius averso exercitu, cum occurrisset, affirmavit non recepturum €se in castra quemquam nisi victorem: reductisque in aciem victoria potitus €est. @@Scipio apud Numantiam, cum aversum suum videret exercitum, pro-€nuntiavit pro hoste sibi futurum, quisquis in castra redisset. @@Servilius Priscus dictator, cum signa legionum ferri in hostis Faliscos €iussisset, signiferum cunctantem occidi imperavit: quo exemplo perterriti €hostem invaserunt. @@Cossus Cornelius magister equitum adversus Fidenates idem fecit. @@Tarquinius adversus Sabinos cunctantes equites detractis frenis con-€citatisque equis perrumpere aciem iussit. @@M. Atilius consul bello Samnitico ex acie refugientibus in castra mili-€tibus aciem suorum opposuit, affirmans secum et bonis civibus dimicaturos €eos, nisi cum hostibus maluissent: ea ratione universos in aciem reduxit. @@L. Sulla, cedentibus iam legionibus exercitui Mithridatico ductu €Archelai, stricto gladio in primam aciem procucurrit appellansque milites €dixit, si quis quaesisset, ubi imperatorem reliquissent, responderent pug-€nantem in Boeotia: cuius rei pudore universi eum secuti sunt. þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ²¨ˆ˜@@Divus Iulius ad Mundam referentibus suis pedem equum suum abduci €a conspectu iussit et in primam aciem pedes prosiluit: milites, dum de-€stituere imperatorem erubescunt, redintegraverunt proelium. @@Philippus veritus, ne impetum Scytharum sui non sustinerent, fidelis-€simos equitum a tergo posuit praecepitque, ne quem commilitonum ex acie €fugere paterentur, perseverantius abeuntes trucidarent: qua denuntiatione €cum effecisset, ut etiam timidissimi mallent ab hostibus quam ab suis inter-€fici, victoriam acquisivit. @1  Ÿôÿ@@@@{1DE HIS QUAE POST PROELIUM FIUNT €@@@@SI RES PROSPERE CESSERIT, DE CONSUM-€@@@@MANDIS RELIQUIIS BELLI}1 ‘@@C. Marius, victis proelio Teutonis, reliquias eorum, quia nox inter-€venerat, circumsedens, sublatis subinde clamoribus per paucos suorum €territavit insomnemque hostem detinuit, ex eo assecutus, ut postero die €irrequietum facilius debellaret. @@Claudius Nero, victis Poenis, quos Hasdrubale duce in Italiam ex €Hispania traicientes exceperat, caput Hasdrubalis in castra Hannibalis €eiecit: quo factum est, ut et Hannibal luctu [nam frater occisus erat] et €exercitus desperatione adventantis praesidii affligerentur. @@L. Sulla his, qui Praeneste obsidebantur, occisorum in proelio ducum €capita hastis praefixa ostendit atque ita obstinatorum pervicaciam fregit. @@Arminius, dux Germanorum, capita eorum, quos occiderat, similiter €praefixa ad vallum hostium admoveri iussit. @@Domitius Corbulo, cum Tigranocertam obsideret et Armenii perti-€naciter viderentur toleraturi obsidionem, in Vadandum ex megistanis, quos €ceperat, animadvertit caputque eius ballista excussum intra munimenta €hostium misit. id forte decidit in medium concilium, quod cum maxime €habebant barbari: ad cuius conspectum velut ostento consternati ad dedi-€tionem festinaverunt. @@Hermocrates Syracusanus superatis acie Carthaginiensibus veritus, ne €captivi, quorum ingentem manum in potestatem redegerat, parum dili-€genter custodirentur, quia eventus dimicationis in epulas et securitatem €compellere victores poterat, finxit proxima nocte equitatum hostilem ven-€turum: qua exspectatione assecutus, ut solito attentius vigiliae agerentur. @@Idem, rebus prospere gestis et ob id resolutis suis in nimiam securitatem €somnoque et mero pressis, in castra [2hostium]2 transfugam misit, qui prae-€moneret de fuga: dispositas enim ubique a Syracusanis insidias. quarum €metu illi continuerunt se intra castra: Hermocrates detentos eos postero die €habilioribus iam suis tradidit bellumque confecit. @1 @@Miltiades, cum ingentem Persarum multitudinem apud Marathona €fudisset, Athenienses circa gratulationem morantis compulit, ut festinarent €ad opem urbi ferendam, quam classis Persarum petebat: cumque prae-€cucurrisset implessetque moenia armatis, Persae, rati ingentem numerum €esse Atheniensium et alio milite apud Marathona pugnatum, alium pro €muris suis opponi, circumactis extemplo navibus Asiam repetierunt. @@Pisistratus Atheniensis, cum excepisset Megarensium classem, qua illi €ad Eleusin noctu applicuerant, ut operatas Cereris sacro feminas Athenien-€sium raperent, magnaque edita caede eorum ultus esset suos, eadem quae €ceperat navigia Atheniensi milite complevit, quibusdam matronis habitu €captivarum in conspectu locatis: qua facie decepti Megarenses tamquam suis €et cum successu renavigantibus effuse obvii inermesque rursus oppressi sunt. @@Cimon, dux Atheniensium, victa classe Persarum apud insulam Cypron, €milites suos captivis armis induit et eisdem barbarorum navibus ad hostem €navigavit in Pamphyliam apud flumen Eurymedonta. Persae, qui et navigia €et habitum superstantium agnoscerent, nihil caverunt: subito itaque op-€pressi eodem die et navali et pedestri proelio victi sunt.  Ÿôÿ@@@@{1SI RES DURIUS CESSERIT, DE ADVERSIS €@@@@EMENDANDIS}1 ‘@@T. Didius in Hispania, cum acerrimo proelio conflixisset, quod nox €diremerat, magno numero utrimque caeso complura suorum corpora intra €noctem sepelienda curavit. Hispani postero die ad simile officium progressi, €quia plures ex ipsorum numero quam ex Romanis caesos reppererant, victos €se esse secundum eam dinumerationem argumentati, ad condiciones im-€peratoris descenderunt. @@T. Marcius, eques Romanus, qui reliquiis exercitus praefuit, cum in €propinquo bina castra Poenorum paucis milibus pas suum distarent, cohor-€tatus milites proxima castra intempesta nocte adortus est, et cum hostem €victoriae fiducia incompositum aggressus ne nuntios quidem cladis reli-€quisset, brevissimo tempore militi ad requiem dato, eadem nocte raptim €famam rei gestae praegressus altera eorundem castra invasit: ita bis simili @1 €usus eventu, deletis utrubique Poenis, amissas populo Romano Hispanias €restituit.  Ÿôÿ@@@@{1DE DUBIORUM ANIMIS IN FIDE RETINENDIS}1 ‘@@P. Valerius Epidauri timens oppidanorum perfidiam, quia parum prae-€sidii habebat, gymnicos ludos procul ab urbe apparavit: quo cum omnis €fere multitudo spectandi causa exisset, clausit portas nec ante admisit €Epidaurios, quam obsides a principibus acciperet. @@Cn. Pompeius, cum suspectos haberet Chaucenses et vereretur, ne €praesidium non reciperent, petit ab eis, ut aegros interim apud se refici €paterentur: fortissimis deinde habitu languentium missis civitatem occu-€pavit continuitque. @@Alexander devicta perdomitaque Thracia petens Asiam, veritus, ne post €ipsius discessum sumerent arma, reges eorum praefectosque et omnis, €quibus videbatur inesse cura detractae libertatis, secum velut honoris €causa traxit, ignobilis autem relictis plebeiosque praefecit, consecutus, uti €principes beneficiis eius obstricti nihil novare vellent, plebs vero ne posset €quidem, spoliata principibus. @@Antipater, conspecto Peloponesiorum exercitu, qui audita morte €Alexandri ad infestandum imperium eius confluxerant, dissimulans scire €se, qua mente venissent, gratias his egit, quod ad auxilium ferendum €Alexandro adversus Lacedaemonios convenissent, adiecitque id se regi €scripturum, ceterum ipsos, quia sibi opera eorum in praesentia non esset €necessaria, abirent domos, hortatus: et hac asseveratione periculum, quod €ex novitate rerum imminebat, discussit. @@Scipio Africanus in Hispania, cum inter captivas eximiae formae virgo €[2nubilis]2 [alias et nobilis] ad eum perducta esset omniumque oculos in se €converteret, summa custodia habitam sponso nomine Alicio reddidit insu-€perque aurum, quod parentes eius redempturi captivam donum Scipioni €attulerant, eidem sponso pro nuptiali munere dedit: qua multiplici magni-€ficentia universa gens victa imperio populi Romani accessit. @1 @@Alexandrum quoque Macedonem traditum est eximiae pulchritudinis €virgini captivae, cum finitimae gentis principi fuisset desponsa, summa €abstinentia ita pepercisse, ut illam ne aspexerit quidem: qua mox ad spon-€sum remissa, universae gentis per hoc beneficium animos conciliavit sibi. @@Imperator Caesar Augustus Germanicus eo bello, quo victis hostibus €cognomen Germanici meruit, cum in finibus Cubiorum castella poneret, pro €fructibus locorum, quae vallo comprehendebat, pretium solvi iussit: atque €ita iustitiae fama omnium fidem astrinxit.  Ÿôÿ@@@@{1QUAE FACIENDA SINT PRO CASTRORUM €@@@@DEFENSIONE, SI SATIS FIDUCIAE IN PRAE-€@@@@SENTIBUS COPIIS NON HABEMUS}1 ‘@@T. Quintius consul, cum Volsci castra eius aggress[2ur]2i forent, €cohortem tantummodo in statione detinuit, reliquum exercitum ad quies-€cendum dimisit. aeneatoribus praecepit, ut vallum insidentes equis circum-€irent concinerentque: qua facie et simulatione cum et propulsasset et €detinuisset per totam noctem hostes, ad lucis exortum fessos vigilia repente €facta eruptione facile superavit. @@Q. Sertorius in Hispania hostium equitatui maxime impar, qui usque €ad ipsas munitiones nimia fiducia succedebat, nocte scrobes aperuit et ante €eos aciem direxit. cum deinde turmales secundum consuetudinem adven-€tarent, recepit aciem: persecuti aciem in fossas deciderunt et eo modo victi €sunt. @@Chares, dux Atheniensium, cum exspectaret auxilia et vereretur, ne €interea contemptu praesentis paucitatis hostes castra eius oppugnarent, com-þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ²¨Œ“ƒplures ex eis quos habebat per aversam partem nocte [2e]2missos iussit, qua €praecipue conspicui forent hostibus, redire in castra et accedentium novarum €virium speciem praebere: atque ita simulatis auxiliis tutus est, donec instru-€eretur exspectatis. @@Iphicrates Atheniensis, cum campestribus locis castra haberet explo-€rassetque Thracas ex collibus, per quos unus erat descensus, nocte ad diri-€pienda castra venturos, clam [2e]2duxit exercitum et in utraque viae latera, per @1 €quam transituri Thraces erant, distributum collocavit: hostemque decur-€rentem in castra, in quibus multi ignes per paucorum curam instituti €speciem manentis ibi multitudinis servabant, a lateribus adortus oppressit.  Ÿôÿ@@@@{1DE EFFUGIENDO}1 ‘@@Galli pugnaturi cum Attalo aurum omne et argentum certis custodibus €tradiderunt, [2a]2 quibus, si acie fusi essent, spargeretur, quo facilius col-€ligenda praeda hostem impeditum effugerent. @@Tryphon Syriae rex victus per totum iter fugiens pecuniam sparsit et €sectanda e[2a]2 Antiochi equites moratus effugit. @@Q. Sertorius, pulsus acie a Q. Metello Pio, ne fugam quidem sibi €tutam arbitratus, abire dispersos milites iussit, admonitos in quem locum €vellet convenire. @@Viriathus, dux Lusitanorum, copias nostras locorumque iniquitatem €evasit eadem qua Sertorius ratione, sparso exercitu, dein recollecto. @@Horatius Cocles, urguente Porsennae exercitu, iussit suos per pontem €redire in urbem eumque, ne eos insequeretur hostis, intercidere. quod dum €efficitur, in capite eius propugnator ipse insequentes detinuit: audito deinde €fragore pontis abrupti, deiecit se in alveum eumque et armis et vulneribus €oneratus tranavit. @@Afranius in Hispania ad Ilerdam, cum Caesarem fugeret, instante eo €castra posuit: cum idem Caesar fecisset et pabulatum suos dimisisset, ille €signum repente itineri dedit. @@Antonius, cum ex Parthis instantibus reciperet exercitum et, quotiens €prima luce moveret, totiens urguentibus barbarorum sagittis infestaretur €abeuntium agmen, in quintam horam continuit suos fidemque stativorum €fecit: qua persuasione digressis inde Parthis, iustum iter reliquo die sine €interpellatione confecit. @@Philippus in Epiro victus, ne fugientem eum Romani premerent, indu-€tias ad sepeliendos qui caesi erant impetravit et ob id remissioribus custo-€dibus evasit. @@P. Claudius, navali proelio superatus a Poenis, cum per hostium €praesidia necesse haberet erumpere, reliquas viginti naves tamquam vic- @1 €trices iussit ornari: atque ita Poenis existimantibus superiores fuisse acie €nostros terribilis excessit. @@Poeni classe superati, quia instantem avertere Romanum studebant, €simulaverunt in vada naves suas incidisse haerentisque imitati effecerunt, ut €victor eorum timens casum spatium ad evadendum daret. @@Commius Atrabas, cum victus a Divo Iulio ex Gallia in Brittanniam €fugeret et forte ad Oceanum vento quidem secundo, sed aestu recedente €venisset, quamvis naves in siccis litoribus haererent, pandi nihilominus vela €iussit: quae cum persequens eum Caesar ex longinquo tumentia et flatu €plena vidisset, ratus prospero sibi eripi cursu recessit. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER TERTIUS}1 ¯ðòÿ@@Si priores libri responderunt titulis suis et lectorem hucusque cum atten-€tione perduxerunt, edam nunc circa oppugnationes urbium defensionesque €$STRATHGH/MATA&. nec morabor ulla praelocutione, prius traditurus quae €oppugnandis urbibus usui sunt, tum quae obsessos instruere possint. @@Depositis autem operibus et machinamentis, quorum expleta iam pridem €inventione nullam video ultra artium materiam, has circa expugnationem €species $STRATHGHMA/TWN& fecimus: €@@@@@@@@I. De repentino impetu. €@@@@@@@II. De fallendis his, qui obsidebuntur. €@@@@@@III. De eliciendis ad proditionem. €@@@@@@@IV. Per quae hostes ad inopiam redigantur. €@@@@@@@@V. Quemadmodum persuadeatur, obsidionem permansuram. €@@@@@@@VI. De districtione praesidiorum hostilium. €@@@@@@VII. De fluminum derivatione et vitiatione aquarum. €@@@@@VIII. De iniciendo obsessis pavore. €@@@@@@@IX. De irruptione ex diversa parte, quam exspectabimur. €@@@@@@@@X. De insidiis, per quas eliciantur obsessi. €@@@@@@@XI. De simulatione regressus. @@Ex contrario circa tutelam obsessorum: €@@@@@@XII. De excitanda cura suorum. €@@@@@XIII. De emittendo et recipiendo nuntio. €@@@@@@XIV. De introducendis auxiliis et commeatibus suggerendis. €@@@@@@@XV. Quemadmodum efficiatur, ut abundare videantur, quae €@@@@@@@@@@@deerunt. €@@@@@@XVI. Qua ratione proditoribus et transfugis occurratur. €@@@@@XVII. De eruptionibus. €@@@@XVIII. De constantia obsessorum. @1 ¡Ÿôÿ@@@@{1DE REPENTINO IMPETU}1 ‘@@T. Quintius consul, victis acie Aequis et Volscis, cum Antium oppi-€dum expugnare statuisset, ad contionem vocato exercitu exposuit, quam €id necessarium et facile esset, si non differretur: eoque impetu, quem €exhortatio concitaverat, aggressus urbem. @@M. Cato in Hispania animadvertit potiri se quodam oppido posse, si €inopinatos invaderet. quadridui itaque iter biduo per confragosa et deserta €emensus nihil tale metuentes oppressit hostes. victoribus deinde suis causam €tam facilis eventus requirentibus dixit, tum illos victoriam adeptos, cum €quadridui iter biduo corripuerint.  Ÿôÿ@@@@{1DE FALLENDIS HIS, QUI OBSIDEBUNTUR}1 ‘@@Domitius Calvinus, cum obsideret Lueriam, oppidum Ligurum, non €tantum situ et operibus, verum etiam propugnatorum praestantia tutum, €circumire muros frequenter omnibus copiis instituit easdemque reducere €in castra. qua consuetudine inductis ita oppidanis, ut crederent exercitationis €id gratia facere Romanum, et ob hoc nihil ab eo conatu caventibus, morem €illum obambulandi in subitum direxit impetum occupatisque moenibus €expressit, ut se ipsos dederent oppidani. @@C. Duellius consul subinde exercendo milites remigesque consecutus €est, ut securis Carthaginiensibus usque in id tempus innoxiae consuetudinis €subito admota classe murum occuparet. @@Hannibal in Italia multas urbes cepit, cum Romanorum habitu quos-€dam suorum, ex longo belli usu latine quoque loquentis, praemitteret. @@Arcades Messeniorum castellum obsidentes, factis quibusdam armis €ad similitudinem hostilium, eo tempore quo successura alia praesidia his €exploraverant, instructi eorum, qui exspectabantur, ornatu admissique per €hunc errorem ut socii, possessionem loci cum strage hostium adepti sunt. @@Cimon, dux Atheniensium, in Caria insidiatus cuidam civitati religiosum €incolis templum Dianae lucumque, qui extra muros erat, noctu improvisus @1 €incendit: effusisque oppidanis ad opem adversus ignes ferendam vacuam €defensoribus cepit urbem. @@Alcibiades, dux Atheniensium, cum civitatem Agrigentinorum egregie €munitam obsideret, petito ab eis consilio diu tamquam de rebus ad commune €pertinentibus disseruit in theatro, ubi ex more Graecorum locus consul-€tationi praebebatur: dumque consilii specie tenet multitudinem, Athenien-€ses, quos ad id praeparaverat, incustoditam urbem ceperunt. @@Epaminondas Thebanus in Arcadia die festo effuse extra moenia €vagantibus hostium feminis plerosque ex militibus suis muliebri ornatu €immiscuit: qua simulatione illi intra portas sub noctem recepti ceperunt €oppidum et suis aperuerunt. @@Aristippus Lacedaemonius festo die Tegeatarum, quo omnis multitudo €ad celebrandum Minervae sacrum urbe egressa erat, iumenta saccis frumen-€tariis palea refertis onusta Tegeam misit, agentibus ea militibus, qui nego-€tiatorum specie inobservati portas aperuerunt suis. @@Antiochus in Cappadocia ex castello Suenda, quod obsidebat, iumenta €frumentatum egressa intercepit occisisque calonibus eorundem vestitu €milites suos tamquam frumentum reportantis summisit: quo errore illi €custodibus deceptis castellum intraverunt admiseruntque milites Antiochi. @@Thebani, cum portum Sicyoniorum nulla vi redigere in potestatem €suam possent, navem ingentem armatis compleverunt, exposita super merce, €ut negotiatorum specie fallerent. ab ea deinde parte murorum, quae lon-€gissime remota erat a mari, paucos disposuerunt, cum quibus e nave quidam €egressi inermes simulata rixa concurrerent: Sicyoniis ad dirimendum id þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ³¢˜Š†iurgium advocatis, Thebanae naves et portum vacantem et urbem occu-€paverunt. @@Timarchus Aetolus, occiso Charmade Ptolomaei regis praefecto, €clamide interempti et galeari ad Macedonicum ornatus habitum: per hunc €errorem pro Charmade in Saniorum portum receptus occupavit. @1  Ÿôÿ@@@@{1DE ELICIENDIS AD PRODITIONEM}1 ‘@@Papirius Cursor consul apud Tarentum Miloni, qui cum praesidio €Epirotarum urbem obtinebat, salutem ipsi et popularibus, si per illum €oppido poteretur, pollicitus est. quibus praemiis ille corruptus persuasit €Tarentinis, ut se legatum ad consulem mitterent: a quo plena promissa ex €pacto referens in securitatem oppidanos resolvit atque ita incustoditam €urbem Cursori tradidit. @@M. Marcellus, cum Syracusanum quendam Sosistratum ad proditi-€onem sollicitasset, ex eo cognovit remissiores custodias fore die festo, quo €Epicydes praebiturus esset vini epularumque copiam: insidiatus igitur €hilaritati et, quae eam sequebatur, socordiae munimenta conscendit vigili-€busque caesis aperuit exercitui Romano urbem nobilibus victoriis claram. @@Tarquinius Superbus, cum Gabios in deditionem accipere non posset, €filium suum Sextum Tarquinium caesum virgis ad hostem misit. is in-€cusata patris saevitia persuasit Gabinis, odio suo adversus regem uterentur: €et dux ad bellum electus tradidit patri Gabios. @@Cyrus, Persarum rex, comitem suum Zopyrum, explorata eius fide, €truncata de industria facie, ad hostes dimisit. ille assentante iniuriarum fide, €creditus inimicissimus Cyro, cum hanc persuasionem adiuvaret procur-€rendo propius, quotiens acie decertaretur, et in eum tela dirigendo, com-€missam sibi Babyloniorum urbem tradidit Cyro. @@Philippus, oppido Saniorum exclusus, Apollonidi praefecto eorum €ad proditionem corrupto persuasit, ut plaustrum lapide quadrato oneratum €in ipso aditu portae poneret: confestim deinde signo dato insecutus oppi-€danos circa impedita portae claustra trepidantis oppressit. @@Hannibal apud Tarentum, quae a praesidio Romano duce Livio tene-€batur, Cononeum quendam Tarentinum, quem ad proditionem sollici-€taverat, eiusmodi fallacia instruxit, ut ille per causam venandi noctu pro-€cederet, quasi id per hostem interdiu non liceret. egresso ipsi apros subminis-€trabant, quos ille tamquam ex captura Livio offerret; idque cum saepius €factum esset et ideo minus observaretur, quadam nocte Hannibal vena-€torum habitu Poenos comitibus eius immiscuit: qui cum onusti venatione, €quam ferebant, recepti essent a custodibus, protinus eos adorti occiderunt. @1 €tum fracta porta admissus cum exercitu Hannibal omnes Romanos inter-€fecit, exceptis his, qui in arcem profugerant. @@Lysimachus, rex Macedonum, cum Ephesios oppugnaret et illi in €auxilio haberent Mandronem archipiratam, qui plerumque oneratas praeda €naves Ephesum appellebat, corrupto ei ad proditionem iunxit fortissimos €Macedonum, quos ille restrictis manibus pro captivis Ephesum intro-€duceret: postea raptis ex arce armis urbem Lysimacho tradiderunt.  Ÿôÿ@@@@{1PER QUAE HOSTES AD INOPIAM REDIGANTUR}1 ‘@@Fabius Maximus vastatis Campanorum agris, ne quid eis ad fiduciam €obsidionis superesset, recessit sementis tempore, ut frumentum, quod reli-€quum habebant, in sationes conferrent: reversus deinde renata protrivit et €ad famem redactis potitus est. @@Antigonus adversus Athenienses idem fecit. @@Dionysius, multis urbibus captis, cum Reginos aggredi vellet, qui €copiis abundabant, simulabat pacem petitque ab eis, ut commeatus exer-€citui ipsius sumministrarent: quod cum impetrasset, exhausto oppidanorum €frumento aggressus urbem alimentis destitutam superavit. @@Idem et adversus Himeraeos fecisse dicitur. @@Alexander oppugnaturus Leucadiam commeatibus abundantem prius €castella, quae in confinio erant, cepit omnesque ex his Leucadiam passus €est confugere, ut alimenta inter multos celerius absumerentur. @@Phalaris Agrigentinus, cum quaedam loca munitione tuta in Sicilia €oppugnaret, simulato foedere frumenta, quae residua habere se dicebat, apud €eos deposuit: deinde data opera, ut camerae tectorum, in quibus id confere-€batur, rescissae pluviam reciperent, [id] fiducia conditi commeatus proprio €tritico abusos initio aestatis aggressus inopia compulit ad deditionem.  Ÿôÿ@@@@{1QUEMADMODUM PERSUADEATUR, OBSIDIONEM €@@@@PERMANSURAM}1 ‘@@Clearchus Lacedaemonius, exploratum habens Thracas omnia victui €necessaria in montes comportasse unaque spe sustentari, quod crederent @1 €eum commeatus inopia recessurum, per id tempus, quo legatos eorum €venturos opinabatur, aliquem ex captivis in conspectu iussit occidi et €membratim tamquam alimenti causa in contubernia distribui: Thraces nihil €non facturum perseverantiae causa eum credentes, qui tam detestabiles €epulas sustinuisset experiri, in deditionem venerunt. @@Ti. Gracchus, Lusitanis dicentibus in X annos cibaria se habere et €ideo obsidionem non expavescere, "undecimo", inquit, "anno vos capiam": €qua voce perterriti Lusitani, quamvis instructi commeatibus, statim se €dediderunt. @@A. Torquato Graecam urbem oppugnanti cum diceretur iuventutem €ibi studiose iaculis et sagittis exerceri, "pluris eam", inquit, "propediem €vendam."  Ÿôÿ@@@@{1DE DISTRICTIONE PRAESIDIORUM €@@@@HOSTIUM}1 ‘@@Scipio, Hannibale in Africam reverso, cum plura oppida, quae ratio €illi in potestatem redigenda dictabat, firmis praesidiis diversae partis obti-€nerentur, subinde aliquam manum submittebat ad infestanda ea. novissime €etiam tamquam direpturus civitates aderat, deinde simulato metu refugiebat. €Hannibal, ratus veram esse eius trepidationem, deductis undique praesidiis, €tamquam de summa rerum decertaturus insequi coepit: ita consecutus €Scipio, quod petierat, nudatas propugnatoribus urbis per Masinissam et €Numidas cepit. @@P. Cornelius Scipio, intellecta difficultate expugnandi Delminum, €quia concursu omnium defendebatur, aggredi alia oppida coepit et evocatis €ad sua defendenda singulis vacuatam auxiliis Delminum cepit. @@Pyrrhus, Epirotarum rex, adversus Illyrios, cum civitatem, quae caput €gentis erat, redigere in potestatem suam vellet, eius desperatione ceteras €urbes petere coepit consecutusque est, ut hostes fiducia velut satis munitae €urbis eius ad tutelam aliarum dilaberentur: quo facto revocatis ipse rursus €omnibus suis vacuam eam defensoribus cepit. @@Cornelius Rufinus consul, cum aliquanto tempore Crotona oppidum €frustra obsedisset, quod inexpugnabile faciebat assumpta in praesidium €Lucanorum manus, simulavit se coepto desistere. captivum deinde magno @1 €praemio sollicitatum misit Crotona, qui tamquam ex custodia effugisset, €persuasit discessisse Romanos: id verum Crotonienses arbitrati dimisere €auxilia destitutique propugnatoribus inopinati et invalidi capti sunt. @@Mago, dux Carthaginiensium, victo Cn. Pisone et in quadam turre €circumsesso, suspicatus ventura ei subsidia perfugam misit, qui persuaderet €appropinquantibus captum iam Pisonem: qua ratione deterritis eis reliqua €victoriae consummavit. @@Alcibiades in Sicilia, cum Syracusanos capere vellet, ex Catiniensibus, €apud quos tum exercitum continebat, quendam exploratae sollertiae sub-€misit ad Syracusanos. is in publicum consilium introductus persuasit €infestissimos esse Catinienses Atheniensibus et, si adiuvarentur a Syra-€cusanis, futurum, ut opprimerent eos et Alcibiadem; qua re adducti €Syracusani universis viribus Catinam petituri processerunt, relicta ipsorum €urbe, quam a tergo adortus Alcibiades ac desolatam, ut speraverat, afflixit. @@Cleonymus Atheniensis Troezenios, qui praesidio Crateri tenebant[2ur]2, €aggressus tela quaedam, in quibus scriptum erat venisse se ad liberandam €eorum rem publicam, intra muros iecit et eodem tempore captivos quosdam €conciliatos sibi remisit, qui Craterum detractarent: per hoc consilium €seditione intestina apud obsessos concitata admoto exercitu potitus est €civitate.  Ÿôÿ@@@@{1DE FLUMINUM DERIVATIONE ET €@@@@VITIATIONE AQUARUM}1 ‘@@P. Servilius Isauram oppidum, flumine ex quo hostes aquabantur €averso, ad deditionem siti compulit. @@C. Caesar in Gallia Cadurcorum civitatem amne cinctam et fontibus þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ³§’‚abundantem ad inopiam aquae redegit, cum fontes cuniculis avertisset et €fluminis usum per sagittarios arcuisset. @@Q. Metellus in Hispania citeriore in castra hostium humili loco posita €fluvium ex superiore parte immisit et subita inundatione turbatos per €dispositos in hoc ipsum insidiatores cecidit. @1 @@Alexander apud Babylona, quae media flumine Euphrate dividebatur, €fossam pariter et aggerem instituit, ut in usum eius existimarent hostes €egeri terram: atque ita subito flumine averso per alveum veterem, qui €siccatus ingressum praebebat, urbem intravit. @@Samiramis adversus eosdem Babylonios eodem Euphrate averso idem €fecisse dicitur. @@Clisthenes Sicyonius ductum aquarum in oppidum Crisaeorum ferentem €rupit: mox affectis siti restituit aquam elleboro corruptam, qua usos pro-€fluvio ventris deficientes cepit.  Ÿôÿ@@@@{1DE INICIENDO OBSESSIS PAVORE}1 ‘@@Philippus, cum Prinassum castellum nulla vi capere posset, terram ante €ipsos muros egessit simulavitque agi cuniculum: castellani, quia subrutos se €existimarant, dediderunt. @@Pelopidas Thebanus Magnetum duo oppida simul oppugnaturus non €ita longo spatio distantia, quo tempore ad alterum eorum exercitum ad-€movebat, praecepit, ut ex composito ab aliis castris quattuor equites coronati €notabili alacritate velut victoriam nuntiantes venirent. ad cuius simulatio-€nem curavit, ut silva, quae in medio erat, incenderetur, praebitura speciem €urbis ardentis; praeterea quosdam captivorum habitu eodem iussit perduci: €qua asseveratione perterriti qui obsidebantur, dum in parte iam se superatos €existimant, defecerunt. @@Cyrus, Persarum rex, incluso Sardibus Croeso, qua praeruptus mons €nullum aditum praestabat ad moenia, malos exaequantis altitudinem iugi €subrexit, quibus simulacra hominum armata Persici habitus imposuerat, €noctuque eos monti admovit. tum prima luce ex altera parte muros aggres-€sus: ubi orto sole simulacra illa armatorum referentia habitum refulserunt, €oppidani captam urbem a tergo credentes et ob hoc in fugam dilapsi vic-€toriam hostibus concesserunt. @1  Ÿôÿ@@@@{1DE IRRUPTIONE EX DIVERSA PARTE, QUAM €@@@@EXSPECTABIMUR}1 ‘@@Scipio apud Carthaginem sub discessum aestus maritimi, secutus deum, €ut dicebat, ducem, ad muros urbis accessit et cedente stagno, qua non €exspectabatur, irrupit. @@Fabius Maximus, Cunctatoris filius, apud Arpos praesidio Hannibalis €occupatos, considerato situ urbis, sescentos milites obscura nocte misit, qui €per munitam eoque minus frequentem oppidi partem scalis evecti in murum €portas revellerent. hi adiuti decidentium aquarum sono, qui operis strepitum €obscurabat, iussa peragunt: ipse dato signo ab alia parte aggressus cepit €Arpos. @@C. Marius bello Iugurthino apud flumen Mulucham, cum oppugnaret €castellum in monte saxeo situm, quod una et angusta semita adibatur, cetera €parte velut consulto praecipiti, nuntiato sibi per Ligurem quendam ex €auxiliis gregalem militem, qui forte aquatum progressus, dum per saxa €montis cocleas legit, ad summa pervenerat, erepi posse in castellum, paucos €centuriones perfectissimos cum velocissimis militibus, quibus aeneatores €immiscuerat, misit capite pedibusque nudis, ut prospectus nisusque per €saxa facilior foret, scutis gladiisque tergo aptatis. hi Ligure ducente loris et €clavis, quibus in ascensu nitebantur, adiuti, cum ad posteriora et ob id €vacua defensoribus castelli pervenissent, concinere et tumultuari, ut prae-€ceptum erat, coeperunt: ad quod constitutum Marius constantius adhortatus €suos acrius instare castellanis coepit, quos ab imbelli multitudine suorum €revocatos, tamquam a tergo capti essent, insecutus castellum cepit. @@L. Cornelius Rufinus consul complura Sardiniae cepit oppida, dum €firmissimas partes copiarum noctu exponit, quibus praecipiebat, delitis-€cerent opperirenturque tempus, quo ipse naves appelleret: occurrentibus €deinde adventanti hostibus et ab ipso per simulationem fugae longius ad €persequendum avocatis, illi in relictas ab his urbes impetum fecerunt. @@Pericles, [2dux]2 Atheniensium, cum oppugnaret quandam civitatem €magno consensu defendentium tutam, nocte ab ea parte murorum, quae €mari adiacebat, classicum cani clamoremque tolli iussit: hostes penetratum @1 €illic in oppidum rati reliquerunt portas, per quas Pericles destitutas praesidio €irrupit. @@Alcibiades, dux Atheniensium, Cyzicum oppugnandae eius causa noc-€te improvisus accessit et ex diversa parte moenium cornicines canere iussit. €sufficere propugnatores murorum poterant: ad id latus, a quo solo se €temptari putabant, cum confluerent, qua non obsistebatur, muros tran-€scendit. @@Thrasybulus, dux Milesiorum, ut portum Sicyoniorum occuparet, a €terra subinde oppidanos temptavit et illo, quo lacessebantur, conversis €hostibus classe in[2ex]2spectata portum cepit. @@Philippus in obsidione cuiusdam maritimae urbis binas naves procul €a conspectu contabulavit superstruxitque eis turres: aliis deinde turribus €adortus a terra, dum urbis propugnatores distringit, turritas naves a mari €applicuit et, qua non resistebatur, subiit muros. @@Pericles Peloponnesiorum castellum oppugnaturus, in quod duo €omnino erant accessus, alterum fossa interclusit, alterum munire instituit. €castellani securiores ab altera parte facti eam solam, quam muniri videbant, €custodire coeperunt: Pericles praeparatis pontibus iniectisque super fossam, €qua non cavebatur, subiit castellum. @@Antiochus adversus Ephesios Rhodiis, quos in auxilio habebat, prae-€cepit, ut nocte portum cum magno strepitu invaderent: ad quam partem €omni multitudine cum tumultu decurrente, nudatis defensore reliquis €munitionibus, ipse a d[2i]2verso aggressus civitatem cepit.  Ÿôÿ@@@@{1DE DISPONENDIS INSIDIIS, IN QUAS €@@@@ELICIANTUR OBSESSI}1 ‘@@Cato in conspectu Lacetanorum, quos obsidebat, reliquis suorum sum-€motis, Suess[2et]2anos quosdam ex auxiliaribus maxime imbelles aggredi €moenia iussit: hos cum facta eruptione Lacetani facile avertissent et fu-€gientes avide insecuti essent, illis quos occultaverat coortis oppidum cepit. @@L. Scipio in Sardinia, cuiusdam civitatis parte militum relicta oppug-€natione, quam instruxerat, speciem fugientis praestitit: insecutisque temere €oppidanis per eos, quos in proximo occultaverat, oppidum invasit. @1 @@Hannibal, cum obsideret civitatem Himeram, castra sua capi de industria €passus est, iussis recedere Poenis, tamquam praevaleret hostis: quo eventu €Himeraeis ita deceptis, ut gaudio impulsi relicta urbe procurrerent ad €Punicum vallum, Hannibal vacuam urbem per eos, quos in insidiis ad €hanc ipsam occasionem posuerat, cepit. @@Idem, ut Saguntinos eliceret, rara acie ad muros accedens ad primam €eruptionem oppidanorum simulata fuga cessit interpositoque exercitu ab €oppido interclusos a suis hostes in medio trucidavit. @@Himilco Carthaginiensis apud Agrigentum iuxta oppidum partem €copiarum in insidiis posuit praecepitque his, ut, cum processissent oppidani, €ligna umida incenderent. deinde cum reliqua parte exercitus luce ad elicien-€dos hostes progressus simulata fuga persequentis oppidanos longius cedendo €protraxit. insidiatores prope moenia imperatum ignem acervis subiecerunt: €unde obortum contemplati fumum Agrigentini incensam civitatem suam €existimaverunt, defendendaeque eius gratia dum trepide recurrunt, obviis €eis qui insidiati iuxta muros erant et a tergo instantibus quos persecuti €fuerant, in medio trucidati sunt. @@Viriathus disposito per occulta milite paucos misit, qui abigerent €pecora Segobrigensium: ad quae illi vindicanda cum frequentes procur-€rissent simulantesque fugam praedatores persequerentur, deducti in insidias €caesique sunt. @@Scordisci equites, cum Heracleae d[2i]2v[2ers]2arum partium praesidio €praepositus esset Lucullus, pecora abigere simulantes provocaverunt €eruptionem: fugam deinde mentiti sequentem Lucullum in insidias de-€duxerunt et octingentos cum eo milites occiderunt. @@Chares, dux Atheniensium, civitatem aggressurus litori appositam, €post quaedam promunturia occulte habita classe, e navibus velocissimam €praeter hostilia praesidia ire iussit: qua visa cum omnia navigia, quae pro þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ³¨Š˜ˆ„custodia portus agebant, ad persequendam evolassent, Chares indefensum €portum cum reliqua classe invectus etiam civitatem occupavit. @@Barca, dux Poenorum, in Sicilia Lilybaeum nostris terra marique €obsidentibus partem classis suae procul armatam iussit ostendi: ad eius €conspectum cum evolassent nostri, ipse reliquis quas in occulto tenuerat €navibus Lilybaei portum occupavit. @1  Ÿôÿ@@@@{1DE SIMULATIONE REGRESSUS}1 ‘@@Phormion, dux Atheniensium, cum depopulatus esset agros Chalci-€densium, legatis eorum de ea re querentibus benigne respondit et nocte, qua €dimissurus illos erat, finxit litteras sibi supervenisse civium suorum, propter €quas redeundum haberet. ac paulum regressus dimisit legatos: his omnia €tuta et abisse Phormionem renuntiantibus, Chalcidenses spe et oblatae €humanitatis et abducti exercitus remissa urbis custodia, cum confestim €Phormion revertisset, prohibere inexspectatam vim non potuerunt. @@Agesilaus, dux Lacedaemoniorum, cum Phoc[2ae]2enses obsideret et in-€tellexisset eos, qui tunc praesidio illis erant, iam gravari belli incommoda, €paulum regressus tamquam ad alios actus liberam recendendi occasionem his €dedit: non multo post milite reducto destitutos Phoc[2ae]2enses superavit. @@Alcibiades adversus Byzantios, qui se moenibus continebant, insidias €disposuit et simulato regressu incautos eos oppressit. @@Viriathus, cum tridui iter discedens confecisset, idem illud uno die €remensus securos Segobrigenses et sacrificio cum maxime occupatos €oppressit. @@Epaminondas Mantinia[2e]2, cum Lacedaemonios in subsidium hosti €venisse animadverteret, ratus posse Lacedaemonem occupari, si clam illo €profectus esset, nocte crebros ignes fieri iussit, ut specie remanendi occul-€taret profectionem. sed a transfuga proditus, assecuto exercitu Lacedae-€moniorum, itinere quidem, quo Spartam petebat, destitit, idem tamen €consilium convertit ad Mantinienses: aeque enim ignibus factis Lace-€daemonios, quasi maneret, frustratus per quadraginta milia passuum €revertit Mantiniam eamque auxilio destitutam occupavit.  Ÿôÿ@@@@{1EX CONTRARIO VERO CIRCA TUTELAM OBSESSORUM €@@@@DE EXCITANDA CURA SUORUM}1 ‘@@Alcibiades, [2dux]2 Atheniensium, civitate sua a Lacedaemoniis obsessa, €veritus neglegentiam vigilum denuntiavit his qui in stationibus erant, €observarent lumen, quod nocte ostenturus esset ex arce, et ad conspectum €eius ipsi quoque lumina attollerent; in quo munere qui cessasset, poenam @1 €passurum: dum sollicite exspectatur signum ducis, pervigilatum ab omnibus €et suspectae noctis periculum evitatum est. @@Iphicrates, dux Atheniensium, cum praesidio Corinthum teneret et €sub adventum hostium ipse vigilias circumiret, vigilem, quem dormientem €invenerat, transfixit cuspide: quod factum quibusdam tamquam saevum €increpantibus "qualem inveni", inquit, "talem reliqui." @@Epaminondas Thebanus idem fecisse dicitur.  Ÿôÿ@@@@{1DE EMITTENDO ET RECIPIENDO NUNTIO}1 ‘@@Romani, obsessi in Capitolio, ad Camillum ab exilio implorandum €miserunt Pontium Cominium, qui, ut stationes Gallorum falleret, per saxa €Tarpeia demissus tranato Tiberi Veios pervenit et perpetrata legatione €similiter ad suos rediit. @@Campani, diligenter Romanis, a quibus obsessi erant, custodias agenti-€bus, quendam pro transfuga subornatum miserunt, qui occultatam balteo €epistulam inventa effugiendi causa [occasione] ad Poenos pertulit. @@Venationi quoque et pecoribus quidam insuerunt litteras membranis €mandatas; @@aliqui et iumento in aversam partem infulserunt, dum stationes transeunt; @@nonnulli interiora vaginarum inscripserunt. @@L. Lucullus, Cyzicenos obsessos a Mithridate ut certiores adventus sui €faceret, cum praesidiis hostium teneretur introitus urbis, qui unus et an-€gustus ponte modico insulam continenti iungit, militem e suis nandi et €nauticae artis peritum iussit insidentem duobus inflatis utribus litteras €insutas habentibus, quos ab inferiore parte duabus regulis inter se distan-€tibus commiserat, ire septem milium passuum traiectum: quod ita perite €gregalis fecit, ut cruribus velut gubernaculis dimissis cursum dirigeret et €procul visentis, qui in statione erant, marinae specie beluae deciperet. @@Hirtius consul ad Decimum Brutum, qui Mutinae ab Antonio obside-€batur, litteras subinde misit plumbo scriptas, quibus ad brachium religatis €milites Scultennam amnem tranabant. @@Idem columbis, quas inclusas ante tenebris et fame affecerat, epistulas €saeta ad collum religabat easque a propinquo, in quantum poterat, moenibus @1 €loco emittebat. illae lucis cibique avidae altissima aedificiorum petentes ex-€cipiebantur a Bruto, qui eo modo de omnibus rebus certior fiebat, utique €postquam disposito quibusdam locis cibo columbas illuc devolare insti-€tuerat.  Ÿôÿ@@@@{1DE INTRODUCENDIS AUXILIIS ET €@@@@COMMEATIBUS SUGGERENDIS}1 ‘@@Bello civili, cum Ategua urbs in Hispania Pompeianarum partium €obsideretur, Maurus inter noc[2tem]2 tamquam Caesarianus tribuni corni-€cularius vigiles quosdam excitavit: ex quibus [2cum tesseram accepisset]2, €ali[qu]os excitans constantia fallaciae suae per medias Caesaris copias €praesidium Pompei transduxit. @@Hannibale obsidente Casilinum, Romani far in doliis secunda aqua €Volturni fluminis demittebant, ut ab obsessis exciperetur. quibus cum €obiecta per medium amnem catena Hannibal obstitisset, nuces sparsere: €quae cum aqua ferente ad oppidum defluerent, eo commeatu sociorum €necessitatem sustentaverunt. @@Hirtius Mutinensibus obsessis ab Antonio salem, quo maxime indige-€bant, cupis conditum per amnem Scultennam intromisit. @@Idem pecora secunda aqua demisit, quae excepta sustentaverunt neces-€sariorum inopiam.  Ÿôÿ@@@@{1QUEMADMODUM EFFICIATUR, UT ABUNDARE €@@@@VIDEANTUR, QUAE DEERUNT}1 ‘@@Romani, cum a Gallis Capitolium obsideretur, in extrema iam fame €panem in hostem iactaverunt consecutique, ut abundare commeatibus €viderentur, obsidionem, donec Camillus subveniret, toleraverunt. @@Athenienses adversus Lacedaemonios idem fecisse dicuntur. @@Hi, qui ab Hannibale Casilini obsidebantur, ad extremam famem €pervenisse crediti, cum etiam herbas alimentis eorum Hannibal, arato loco €qui erat inter castra ipsius et moenia, praeriperet, semina in praeparatum €locum iecerunt, consecuti, ut habere viderentur, quo victum sustentarent €usque ad satorum proventum. @1 @@Reliqui ex Variana clade, cum obsiderentur, quia defici frumento €videbantur, horrea tota nocte circumduxerunt captivos, deinde praecisis €manibus dimiserunt: hi circumsedentibus suis persuaserunt, ne spem €maturae expugnationis reponerent in fame Romanorum, quibus ingens €alimentorum copia superesset. @@Thraces in arduo monte obsessi, in quem hostibus accessus non erat, €collato viritim exiguo tritico paucas oves paverunt [2et egerunt]2 in hostium €praesidia: quibus exceptis et occisis, cum frumenti vestigia in visceribus €earum apparuissent, opinatus hostis magnam vim tritici superesse eis, qui €inde etiam pecora pascerent, recessit ab obsidione. @@Thrasyb[2u]2lus, dux Milesiorum, cum longa obsidione milites sui €angerentur ab Halyatte, qui sperabat eos ad deditionem fame posse com-€pelli, sub adventum legatorum Halyattis frumentum omne in forum com-€pelli iussit et conviviis sub id tempus institutis per totam urbem epulas €praestitit: atque ita persuasit hosti superesse ipsis copias, quibus diuturnam €sustinerent obsidionem.  Ÿôÿ@@@@{1QUA RATIONE PRODITORIBUS ET TRANSFUGIS €@@@@OCCURRATUR}1 ‘@@Claudius Marcellus, cognito consilio L. Bantii Nolani, qui cor-€rumpere ad defectionem populares studebat et Hannibali gratificabatur, €quod illius beneficio curatus inter Cannenses saucius et ex captivitate re-€missus ad suos erat, quia interficere eum, ne supplicio eius reliquos concitaret €Nolanos, non audebat, arcessitum ad se allocutus est, dicens fortissimum €militem eum esse, quod antea ignorasset, hortatusque est, ut secum mora-€retur, et super verborum honorem equo quoque donavit: qua benignitate €non illius tantum fidem, sed etiam popularium, quae ex illo pendebat, sibi €obligavit. @@Hamilcar, dux Poenorum, cum frequenter auxiliares Galli ad Romanos þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ³¨’‚transirent et iam ex consuetudine ut socii exciperentur, fidissimos subor-€navit ad simulandam transitionem, qui Romanos excipiendorum causa €eorum progressos ceciderunt: quae sollertia Hamilcari non tantum ad €praesentem profuit successum, sed in posterum praestitit, ut Romanis veri €quoque transfugae forent suspecti. @1 @@Hanno, Carthaginiensium imperator, in Sicilia, cum comperisset €Gallorum mercennariorum circiter quattuor milia conspirasse ad trans-€fugiendum ad Romanos, quod aliquot mensum mercedes non receperant, €animadvertere autem in eos non auderet metu seditionis, promisit pro-€lationis iniuriam liberalitate pensaturum. quo nomine gratias agentibus €Gallis per tempus idoneum [2prae]2datur[2os]2 pollicitus fidelissimum dispen-€satorem ad Otacilium consulem misit, qui, tamquam rationibus interversis €transfugisset, nuntiavit nocte proxima Gallorum quattuor milia, quae prae-€datum forent missa, posse excipi. Otacilius nec statim credidit transfugae nec €tamen rem spernendam ratus disposuit in insidiis lectissimam manum €suorum. ab ea Galli excepti dupliciter Hannonis consilio satisfecerunt: et €Romanos ceciderunt et ipsi omnes interfecti sunt. @@Hannibal simili consilio se a transfugis ultus est. nam cum aliquos ex €militibus suis sciret transisse proxima nocte nec ignoraret exploratores €hostium in castris suis esse, palam pronuntiavit non debere transfugas €vocari sollertissimos milites, qui ipsius iussu exierint ad excipienda hostium €consilia. auditis quae pronuntiavit, re[2t]2tulerunt exploratores ad suos: tum €comprehensi a Romanis transfugae et amputatis manibus remissi sunt. @@Diodorus, cum praesidio Amphipolim tueretur et duo milia Thracum €suspecta haberet, quae videbantur urbem direptura, mentitus paucas €hostium naves proximo litori applicuisse easque diripi posse: qua spe €stimulatos Thracas emisit ac deinde clausis portis non recepit.  Ÿôÿ@@@@{1DE ERUPTIONIBUS}1 ‘@@Romani, qui in praesidio Panhormitanorum erant, veniente ad obsi-€dionem Hasdrubale raros ex industria in muros posuerunt defensores: €quorum paucitate contempta cum incautus muris succederet Hasdrubal, €eruptione facta ceciderunt eum. @@Aemilius Paulus, universis Liguribus improviso adortis castra eius, €simulato timore militem diu continuit: deinde fatigato iam hoste quattuor €portis eruptione facta stravit cepitque Ligures. @1 @@Livius praefectus Romanorum arcem Tarentinorum tenens misit ad €Hasdrubalem legatos, abire uti sibi incolumi liceret: ea simulatione ad €securitatem perductum hostem eruptione facta cecidit. @@Cn. Pompeius circumsessus ad Dyrrachium non tantum obsidione €liberavit suos, verum etiam post eruptionem, quam opportuno et loco et €tempore fecerat, Caesarem ad castellum, quod duplici munitione instructum €erat, avide irrumpentem exterior ipse circumfusus corona obligavit, ut ille €inter eos, quos obsidebat, et eos, qui extra circumvenerant, medius non leve €periculum et detrimentum senserit. @@Flavius Fimbria in Asia apud Rhyndacum adversum filium Mithri-€datis, brachiis ab latere ductis, deinde fossa in fronte percussa, quietum in €vallo militem tenuit, donec hostilis equitatus intraret angustias munimen-€torum: tunc eruptione facta sex milia eorum cecidit. @@C. Caesar in Gallia, deletis ab Ambiorige Titurii Sabini et Cottae €legatorum copiis, cum a Q. Cicerone, qui et ipse oppugnabatur, certior €factus cum duabus legionibus adventaret, conversis hostibus metum simu-€lavit militesque in castris, quae artiora solito industria fecerat, tenuit. Galli €praesumpta iam victoria velut ad praedam castrorum tendentes fossas €implere et vallum detrahere coeperunt: qua re proelio [2non]2 aptatos Caesar €emisso repente undique milite trucidavit. @@Titurius Sabinus adversus Gallorum amplum exercitum continendo €militem intra munimenta praestitit eis suspicionem metuentis. cuius augendae €causa perfugam misit, qui affirmaret exercitum Romanum in desperatione €esse ac de fuga cogitare. barbari oblata victoriae spe concitati lignis sar-€mentisque se oneraverunt, quibus fossas complerent, ingentique cursu €castra nostra in colle posita petiverunt: unde in eos Titurius universas €immisit copias multisque Gallorum caesis plurimos in deditionem accepit. @@Asculani, oppugnatur[2o]2 oppidum Pompei[2o]2 cum paucos senes [2et]2 €aegros in muris ostendissent, ob id securos Romanos eruptione facta €fugaverunt. @@Numantini obsessi ne pro vallo quidem instruxerunt aciem adeoque €se continuerunt, ut Popilio Laenati fiducia fieret scalis oppidum aggre- @1 €diendi: quo deinde suspicante insidias, quia ne tunc quidem obsistebatur, ac €suos revocante, eruptione facta aversos et descendentis adorti sunt.  Ÿôÿ@@@@{1DE CONSTANTIA OBSESSORUM}1 ‘@@Romani, assidente moenibus Hannibale, ostentandae fiduciae gratia €supplementum exercitibus, quos in Hispania habebant, diversa porta €miserunt. @@Idem agrum, in quo castra Hannibal habebat, defuncto forte domino €venalem ad id pretium licendo perduxerunt, quo is ager ante bellum €venierat. @@Idem, [2cum]2 ab Hannibale obsiderentur et ipsi obsiderent Capuam, €decreverunt, ne nisi capta ea revocaretur inde exercitus. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER QUARTUS}1 ¯ðòÿ@@Multa lectione conquisitis strategematibus et non exiguo scrupulo digestis, €ut promissum trium librorum implerem, si modo implevi, hoc exhibebo ea, €quae parum apte discriptioni priorum ad speciem alligata[2e]2 subici videban-€tur et erant exempla potius strategicon quam strategemata: quae idcirco €separavi, quia quamvis clara diversae tamen erant substantiae, ne, si qui forte €in aliqua ex his incidissent, similitudine inducti praetermissa opinarentur. €et sane velut [2res]2 residua expedienda fuit: in qua et ipsa ordinem per species €servare conabor: €@@@@@@I. De disciplina. €@@@@@II. De effectu disciplinae. €@@@@III. De continentia. €@@@@@IV. De iustitia. €@@@@@@V. De constantia. €@@@@@VI. De affectu et moderatione. €@@@@VII. De variis consiliis. ¡Ÿôÿ@@@@{1DE DISCIPLINA}1 ‘@@P. Scipio ad Numantiam corruptum superiorum ducum socordia €exercitum correxit dimisso ingenti lixarum numero, redactis ad munus €cotidiana exercitatione militibus. quibus cum frequens iniungeret iter, €portare complurium dierum cibaria imperabat, ita ut frigora et imbres pati, €vada fluminum pedibus traicere assuesceret miles, exprobrante subinde €imperatore timiditatem et ignaviam, frangente delicatioris usus ac parum €necessaria expeditioni vasa. quod maxime notabiliter accidit C. Memmio €tribuno, cui dixisse traditur Scipio: "Mihi paulisper, tibi et rei publicae €semper nequam eris." @1 @@Q. Metellus bello Iugurthino similiter lapsam militum disciplinam pari €severitate restituit, cum insuper prohibuisset alia carne quam assa elixave €milites uti. @@Pyrrhus dilectatori suo fertur dixisse: "tu grandes elige, ego, eos fortes €reddam." @@L. Paulo et C. Varrone consulibus milites primo iure iurando adacti €sunt: antea enim sacramento tantummodo a tribunis rogabantur, ceterum €ipsi inter se coniurabant se fugae atque formidinis causa non abituros neque €ex ordine recessuros nisi teli petendi feriendive hostis aut civis servandi €causa. @@Scipio Africanus, cum ornatum scutum elegantius cuiusdam vidisset, €dixit non mirari se, quod tanta cura ornasset, in quo plus praesidii quam in €gladio haberet. @@Philippus, cum primum exercitum constitueret, vehiculorum usum €omnibus interdixit, equitibus non amplius quam singulos calones habere €permisit, peditibus autem denis singulos, qui molas et funes ferrent: in €aestiva exeuntibus triginta dierum farinam collo portari imperavit. @@C. Marius recidendorum impedimentorum gratia, quibus maxime €exercitus agmen oneratur, vasa et cibaria militis in fasciculos aptata furcis €imposuit, sub quibus et habile onus et facilis requies esset: unde et prover-€bium tractum est "muli Mariani". @@Theagenes Atheniensis, cum exercitum Megaram duceret, petentibus €ordines respondit ibi se daturum. deinde clam equites praemisit eosque €hostium specie impetum in suos retorquere iussit. quo facto cum [2quos €secum]2 habebat tamquam ad hostium occursum praepararentur, permisit þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ´˜ˆ…ita ordinari aciem, ut quo quis voluisset loco consisteret: cum inertissi-€mus quisque retro se dedisset, strenui autem in fronte[2m]2 prosiluissent, €ut quemque invenerat stantem, ita ad ordines militiae provexit. @@Lysander Lacedaemonius egressum via quendam castigabat. cui dicenti €ad nullius rei rapinam se ab agmine recessisse respondit: "ne speciem €quidem rapturi praebeas volo." @@Antigonus, cum filium suum audisset devertisse in eius domum, cui €tres filiae insignes specie essent, "audio", inquit, "fili, anguste habitare te €pluribus dominis domum possidentibus: hospitium laxius accipe"; iusso- @1 €que commigrare edixit, ne quis minor quinquaginta annos natus hospitio €matris familias uteretur. @@Q. Metellus consul, quamvis nulla lege impediretur, quin filium contu-€bernalem perpetuum haberet, maluit tamen eum in ordine merere. @@P. Rutilius consul, cum secundum leges in contubernio suo habere €posset filium, in legione militem fecit. @@M. Scaurus filium, quod in saltu Tridentino loco hostibus cesserat, in €conspectum suum venire vetuit: adulescens verecundia ignominiae pressus €mortem sibi conscivit. @@Castra antiquitus Romani ceteraeque gentes passim per corpora cohor-€tium velut mapalia constituere soliti erant, cum solos urbium muros nosset €antiquitas. Pyrrhus Epirotarum rex primus totum exercitum sub eodem €vallo continere instituit. Romani deinde, victo eo in campis Arusinis circa €urbem Malventum, castris eius potiti et ordinatione notata paulatim ad hanc €usque metationem, quae nunc effecta est, pervenerunt. @@P. Nasica in hibernis, quamvis classis usus non esset necessarius, ne €tamen desidia miles corrumperetur aut per otii licentiam sociis iniuriam €inferret, navis aedificare instituit. @@M. Cato memoriae tradidit in furto comprehensis inter commilitones €dextras esse praecisas aut, si lenius animadvertere voluissent, in principiis €sanguinem missum. @@Clearchus, dux Lacedaemoniorum, exercitui dicebat imperatorem €potius quam hostem metui debere, significans eos, qui in proelio dubiam €mortem timuissent, certum, si deseruissent, manere supplicium. @@Appii Claudii sententia senatus eos, qui a Pyrrho, rege Epirotarum, €capti et postea remissi erant, equites ad pedites redegit, pedites ad levem €armaturam, omnibus extra vallum iussis tendere, donec bina hostium €spolia singuli referrent. @@Otacilius Crassus consul eos, qui ab Hannibale sub iugum missi €redierant, tendere extra vallum iussit, ut immuniti assuescerent periculis et €adversus hostem audentiores fierent. @@P. Cornelio Nasica Decimo Iunio consulibus, qui exercitum €deseruerant, damnati virgis caesi publice venierunt. @@Domitius Corbulo in Armenia duas alas et tres cohortes, quae ad €castellum Initia hostibus cesserant, extra vallum iussit tendere, donec assiduo €labore et prosperis excursionibus redimerent ignominiam. @1 @@Aurelius Cotta consul, cum ad opus equites necessitate cogente iussis-€set accedere eorumque pars detractasset imperium, questus apud censores €effecit, ut notarentur; a patribus deinde obtinuit, ne eis praeterita aera €procederent; tribuni quoque plebis de eadem re ad populum pertulerunt €omniumque consensu stabilita disciplina est. @@Q. Metellus Macedonicus in Hispania quinque cohortes, quae hosti-€bus cesserant, testamentum facere iussas ad locum reciperandum remisit, €minatus non nisi post victoriam receptum iri. @@P. Valerio consuli senatus praecepit, exercitum ad Sirim victum ducere €Saepinum ibique castra munire et hiemem sub tentoriis exigere. ™˜á@@Senatus, cum turpiter fugati eius milites essent, decrevit, ne auxilia eis €summitterentur, nisi captis eius . . . ˜™@@Legionibus, quae Punico bello militiam detractaverant, in Siciliam €velut relegatis per septem annos hordeum ex senatus consulto datum est. @@L. Piso C. Titium praefectum cohortis, quod loco fugitivis cesserat, €cinctu togae praeciso, soluta tunica, nudis pedibus in principiis cotidie €stare, dum vigiles venirent, iussit, conviviis et balneo abstinere. @@Sulla cohortem et centuriones, quorum stationem hostis perruperat, €galeatos et discinctos perstare in principiis iussit. @@Domitius Corbulo in Armenia Aemilio Rufo praefecto equitum, quia €hostibus cesserat et parum instructam armis alam habebat, vestimenta per €lictorem scidit eidemque ut erat foedato habitu perstare in principiis, donec €mitterentur, imperavit. @@Atilius Regulus, cum ex Samnio in Luceriam transgrederetur exer-€citusque eius obviis hostibus aversus esset, opposita cohorte iussit fugien-€tes pro desertoribus caedi. @@Cotta consul in Sicilia in Valerium, nobilem tribunum militum ex gente €Valeria, virgis animadvertit. @@Idem P. Aurelium sanguine sibi iunctum, quem obsidioni Lipararum, €ipse ad auspicia repetenda Messanam transiturus, praefecerat, cum agger €incensus et capta castra essent, virgis caesum in numerum gregalium pedi-€tum referri et muneribus fungi iussit. @1 @@Fulvius Flaccus censor Fulvium fratrem suum, quia legionem, in qua €tribunus militum erat, iniussu consulis dimiserat, senatu movit. @@M. Cato ab hostili litore, in quo per aliquot dies manserat, cum ter dato €profectionis signo classem solvisset et relictus e militibus quidam a terra €voce et gestu expostularet, uti tolleretur, circumacta ad litus universa €classe, comprehensum supplicio affici iussit et, quem occisuri per ignomi-€niam hostes fuerant, exemplo potius impendit. @@Appius Claudius ex his, qui loco cesserant, decimum quemque militem €sorte ductum fusti percussit. @@Fabius Rullus consul ex duabus legionibus, quae loco cesserant, sorte €ductos in conspectu militum securi percussit. @@Aquilius ternos ex centuriis, quarum statio ab hoste perrupta erat, securi €percussit. @@M. Antonius, cum agger ab hostibus incensus esset, ex his, qui in €opere fuerant, duarum cohortium militem decimavit et in singulos ex his €centuriones animadvertit, legatum cum ignominia dimisit, reliquis ex legione €hordeum dari iussit. @@In legionem, quae Regium oppidum iniussu ducis dir[2ip]2uerat, anim-€adversum est ita, ut quattuor milia tradita custodiae necarentur: praeterea €senatus consulto cautum est, ne quem ex eis sepelire vel lugere fas esset. @@L. Papirius Cursor dictator Fabium Rutilium magistrum equitum, €quod adversum edictum eius quamvis prospere pugnaverat, [2ad]2 virgas €poposcit, caesum securi percussurus: nec contentioni aut precibus militum €concessit animadversionem eumque profugientem Romam persecutus est, €ne ibi quidem remisso prius supplicii metu, quam ad genua eius et Fabius €cum patre provolveretur et pariter senatus ac populus rogarent. @@Manlius, cui Imperioso postea cognomen fuit, filium, quod is contra €edictum patris cum hoste pugnaverat, quamvis victorem in conspectu €exercitus virgis caesum securi percussit. @@Manlius filius, exercitu pro se adversus patrem seditionem parante, €negavit tanti esse quemquam, ut propter illum disciplina corrumperetur, et €obtinuit, ut ipsum puniri paterentur. @@Q. Fabius Maximus transfugarum dextras praecidit. @1 @@C. Curio consul bello Dardanico circa Dyrrachium, cum ex quinque €legionibus una seditione facta militiam detractasset securturamque se temeri-€tatem ducis in expeditionem asperam et insidiosam negasset, quattuor €legiones eduxit armatas et consistere ordinibus detectis armis velut in acie €iussit. post hoc seditiosam legionem inermem procedere discinctamque in €conspectu armati exercitus stramenta coegit secare, postero autem die simi-€liter fossam discinctos milites facere, nullisque precibus legionis impetrari €ab eo potuit, ne signa eius summitteret nomenque aboleret, milites autem €in supplementum ceterarum legionum distribueret. @@Q. Fulvio Appio Claudio consulibus milites ex pugna Cannensi in €Siciliam a senatu relegati postulaverunt a consule M. Marcello, ut in proe-€lium ducerentur. ille senatum consuluit: senatus negavit sibi placere com-€mitti his rempublicam, qui eam deseruissent: Marcello tamen permisit €facere, quod videretur, dum ne quis eorum munere vacaret neve donaretur €neve quod praemium ferret aut in Italiam reportaretur, dum Poeni in ea €fuissent. þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ´˜­@@M. Salinator consularis damnatus est a populo, quod praedam non €aequaliter diviserat militibus. @@Cum ab Liguribus in proelio Q. Petilius consul interfectus esset, decre-€vit senatus, uti ea legio, in cuius acie consul erat occisus, tota infrequens €referretur, stipendium ei annuum non daretur, aera reciderentur.  Ÿôÿ@@@@{1DE EFFECTU DISCIPLINAE}1 ‘@@Bruti et Cassi exercitus, memoriae proditum est, bello civili cum €una per Macedoniam iter facerent priorque Brutus ad fluvium, in quo €pontem iungi oportebat, pervenisset, Cassi tamen exercitum et in efficiendo €ponte et in maturando transitu praecessisse: qui vigor disciplinae effecit, ne €solum in operibus, verum et in summa belli praestarent Cassiani Brutianos. @@C. Marius, cum facultatem eligendi exercitus haberet ex duobus, qui €sub Rutilio et qui sub Metello ac postea sub se ipso meruerant, Rutilianum €quamquam minorem, quia certioris disciplinae arbitrabatur, praeoptavit. @@Domitius Corbulo duabus legionibus et paucissimis auxiliis disciplina €correcta Parthos sustinuit. @1 @@Alexander Macedo XL milibus hominum iam inde a Philippo patre €disciplinae assuefactis orbem terrarum aggressus innumerabiles hostium €copias vicit. @@Cyrus bello adversus Persas quattuordecim milibus armatorum immensas €difficultates superavit. @@Epaminondas, dux Thebanorum, quattuor milibus hominum, ex qui-€bus CCCC tantum equites erant, Lacedaemoniorum exercitum viginti €quattuor milium peditum, equitum mille sescentorum vicit. @@A quattuordecim milibus Graecorum, qui numerus in auxiliis €Cyri adversus Artaxerxen fuit, centum milia barbarorum proelio superata €sunt. @@Eadem Graecorum [proelio] quattuordecim milia amissis ducibus, €reditus sui cura uni ex corpore suo Xenophonti Atheniensi demandata, per €iniqua et ignota loca incolumia reversa sunt. @@Xerxes a trecentis Lacedaemoniorum ad Thermopylas vexatus, cum €vix eos confecisset, hoc se deceptum aiebat, quod multos quidem homines €haberet, viros autem disciplinae tenaces nullos.  Ÿôÿ@@@@{1DE CONTINENTIA}1 ‘@@M. Catonem vino eodem quo remiges contentum fuisse traditur. @@Fabricius, cum Cineas legatus Epirotarum grande pondus auri dono €ei daret, non accepto eo dixit malle se habentibus id imperare quam habere. @@Atilius Regulus, cum summis rebus praefuisset, adeo pauper fuit, ut €se coniugem liberosque tolararet agello, qui colebatur per unum vilicum: €cuius audita morte scripsit senatui de successore, destitutis rebus obitu servi €necessariam esse praesentiam suam. @@Cn. Scipio post res prospere in Hispania gestas in summa paupertate €decessit, ne ea quidem relicta pecunia, quae sufficeret in dotem filiarum, €quas ob inopiam publice dotavit senatus. @@Idem praestiterunt Athenienses filiis Aristidis post amplissimarum €rerum administrationem in maxima paupertate defuncti. @@Epaminondas, dux Thebanorum, tantae abstinentiae fuit, ut in sup-€pellectili eius praeter stoream et unicum veru nihil inveniretur. @1 @@Hannibal surgere de nocte solitus ante noctem non requiescebat: cre-€pusculo demum ad cenam vocabat neque amplius quam duobus lectis dis-€cumbebatur apud eum. @@Idem, cum sub Hasdrubale imperatore militaret, plerumque super nudam €humum sagulo tectus somnos capiebat. @@Aemilianum Scipionem traditur in itinere cum amicis ambulantem €accepto pane vesci solitum. @@Idem et de Alexandro Macedone dicitur. @@Masinissam, nonagensimum aetatis annum agentem, meridie ante €tabernaculum stantem vel ambulantem capere solitum cibos legimus. @@M'. Curius, cum victis ab eo Sabinis ex senatus consulto ampliaretur €ei modus agri, quem consummati milites accipiebant, gregalium portione €contentus fuit, malum civem dicens, cui non esset idem quod ceteris satis. @@Universi quoque exercitus notabilis saepe fuit continentia, sicut eius qui €sub M. Scauro meruit. namque memoriae tradidit Scaurus pomiferam €arborem, quam in pede castrorum fuerat complexa metatio, postero die €abeunte exercitu intactis fructibus relictam. @@Auspiciis Imperatoris Caesaris Domitiani Augusti Germanici eo bello, €quod Iulius Civilis in Gallia moverat, Lingonum opulentissima civitas, €quae ad Civilem desciverat, cum adveniente exercitu Caesaris populationem €timeret, quod contra exspectationem inviolata nihil ex rebus suis amiserat, €ad obsequium redacta septuaginta milia armatorum tradidit mihi. @@L. Mummius, qui Corintho capta non Italiam solum sed etiam pro-€vincias tabulis statuisque exornavit, adeo nihil ex tantis manubiis in suum €convertit, ut filiam eius inopem senatus ex publico dotaverit.  Ÿôÿ@@@@{1DE IUSTITIA}1 ‘@@Camillo Faliscos obsidenti ludi magister liberos Faliscorum tamquam €ambulandi causa extra murum eductos tradidit, dicens retentis eis obsidibus €necessario civitatem imperata facturam. Camillus non solum sprevit per-€fidiam, sed et restrictis post terga manibus magistrum virgis agendum ad @1 €parentes tradidit pueris, adeptus beneficio victoriam, quam fraude non €concupierat: nam Falisci ob hanc iustitiam sponte ei se dediderunt. @@Ad Fabricium, ducem Romanorum, medicus Pyrrhi, Epirotarum regis, €pervenit pollicitusque est daturum se Pyrrho venenum, si merces sibi, in €qua operae pretium foret, constitueretur. quo facinore Fabricius egere €victoriam suam non arbitratus regi medicum detexit atque ea fide meruit, ut €ad petendam amicitiam Romanorum compelleret Pyrrhum.  Ÿôÿ@@@@{1DE CONSTANTIA}1 ‘@@Cn. Pompeius minantibus direpturos pecuniam militibus, quae in €triumpho ferretur, Servilio et Glaucia cohortantibus, ut divideret eam, ne €seditio fieret, affirmavit non triumphaturum se potius sed moriturum, quam €licentiae militum succumberet, castigatisque oratione gravi laureatos fasces €obiecit, ut ab illorum inciperent direptione: eaque invidia redegit eos ad €modestiam. @@C. Caesar, seditione in tumultu civilium armorum facta, maxime animis €tumentibus, legionem totam exauctoravit, ducibus seditionis securi per-€cussis: mox eosdem, quos exauctoraverat, ignominiam deprecantis restituit €et optimos milites habuit. @@Postumius consularis cohortatus suos, cum interrogatus esset a militi-€bus, quid imperaret, dixit, ut se imitarentur, et arrepto signo hostis primus €invasit: quem secuti victoriam adepti sunt. @@Claudius Marcellus, cum in manus Gallorum imprudens incidisset, €circumspiciendae regionis qua evaderet causa equum in orbem flexit, deinde €cum omnia esse infesta vidisset, precatus deos in medios hostis irrupit: €quibus inopinata audacia perculsis ducem quoque eorum trucidavit atque, €ubi spes salutis vix superfuerat, inde opima rettulit spolia. @@L. Paulus, amisso ad Cannas exercitu, offerente equom Lentulo, quo €fugeret, superesse cladi quamquam non per ipsum contractae noluit, sed in €eo saxo, cui se vulneratus acclinaverat, persedit, donec ab hostibus oppressus €confoderetur. @@Varro, collega eius, vel maiore constantia post eandem cladem vixit €gratiaeque ei a senatu et populo actae sunt, quod non desperasset rem @1 €publicam. non autem vitae cupiditate, sed rei publicae amore se superfuisse €reliquo aetatis suae tempore approbavit: et barbam capillumque summisit €et postea numquam recubans cibum cepit; honoribus quoque, cum ei €deferrentur a populo, renuntiavit, dicens felicioribus magistratibus rei €publicae opus esse. @@Sempronius Tuditanus et Cn. Octavius tribuni militum omnibus €fusis ad Cannas, cum in minoribus castris circumsederentur, suaserunt €commilitonibus, stringerent gladios et per hostium praesidia erumperent €secum, id sibi animi esse, etiamsi nemini ad erumpendum audacia fuisset, €affirmantes: de cunctantibus XII omnino equitibus, L. peditibus, qui €comitari sustinerent, repertis incolumes Canusium pervenerunt. @@C. Fonteius Crassus in Hispania cum tribus milibus hominum prae-€datum profectus locoque iniquo circumventus ab Hasdrubale, ad primos €tantum ordines relato consilio, incipiente nocte, quo tempore minime €exspectabatur, per stationes hostium erupit. @@P. Decius tribunus militum bello Samnitico Cornelio consuli iniquis €locis deprehenso ab hostibus suasit, ut ad occupandum collem, qui in €propinquo erat, modicam manum mitteret, seque ducem his qui mittebantur þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ´¥˜‰„obtulit: avocatus in diversum hostis emisit consulem, Decium autem cinxit €obseditque. illas quoque angustias nocte eruptione facta cum eluctatus esset €Decius, incolumis cum militibus consuli accessit. @@Idem fecit sub Atilio Calatino consule, cuius varie traduntur nomina: alii €Laberium, nonnulli Q. Caedicium, plurimi Calpurnium Flammam €vocitatum scripserunt. hic cum demissum in eam vallem videret exercitum, €cuius latera omniaque superiora hostis insederat, depoposcit et accepit a €consule trecentos milites, quos hortatus, ut virtute sua exercitum ser-€varent, in mediam vallem decucurrit: ad opprimendos eos undique descendit €hostis longoque et aspero proelio retentus occasionem consuli ad extra-€hendum exercitum dedit. @@C. Caesar adversus Germanos et regem Ariovistum pugnaturus, confusis €suorum animis pro contione dixit nullius se eo die opera nisi decimae legionis €usurum: quo assecutus est, ut et decimani tamquam praecipuae fortitudinis €testimonio concitarentur et ceteri pudore, ne penes alios gloria virtutis esset. @@Lacedaemonius quidam nobilis, Philippo denuntiante multis se prohi-€biturum, nisi civitas sibi traderetur, "num", inquit, "et pro patria mori nos €prohibebit?" @1 @@Leonidas Lacedaemonius, cum dicerentur Persae sagittarum multitudine €nubes esse facturi, fertur dixisse: "melius in umbra pugnabimus." @@C. Aelius praetor urbanus, cum ei ius dicenti picus in capite insedisset €et haruspices respondissent dimissa ave hostium victoriam fore, necata €populum Romanum superiorem, at C. Aelium cum familia periturum, non €dubitavit necare picum: atque nostro exercitu vincente ipse cum quattuor-€decim Aeliis ex eadem familia in proelio est occisus. [hunc quidam non €C. Caelium, sed Laelium fuisse et Laelios, non Caelios perisse credunt.] @@P. Decius, primo pater, postea filius, in magistratu se pro re publica €devoverunt admissisque in hostem equis adepti victoriam patriae contule-€runt. @@P. Crassus, cum bellum adversus Aristonicum in Asia gerens inter €Elaeam et Myrinam in hostium copias incidisset vivosque abduceretur, €exsecratus in consule Romano captivitatem virga, qua ad equum erat usus, €oculum Thracis, a quo tenebatur, eruit atque ab eo per dolorem concitato €transverberatus dedecus servitutis, ut voluerat, effugit. @@M. Cato, Censorii filius, in acie decidente equo prolapsus, cum se recolle-€gisset animadvertissetque gladium excidisse vaginae, veritus ignominiam €redit in hostem exceptisque aliquot vulneribus, reciperato demum gladio, €reversus est ad suos. @@Petilini a Poenis obsessi parentes et liberos propter inopiam eiecerunt, €ipsi coriis madefactis et igne siccatis foliisque arborum et omni genere €animalium vitam trahentes undecim menses obsidionem toleraverunt. @@Hispani Consabrae obsessi eadem omnia passi sunt nec oppidum Hir-€tuleio tradiderunt. @@Casilini obsidente Hannibale tantam inopiam perpessi sunt, ut CC €denariis murem venisse proditum memoriae sit eiusque venditorem fame €perisse, emptorem autem vixisse: fidem tamen servare Romanis perseverave-€runt. @@Cyzicum cum oppugnaret Mithridates, captivos eius urbis produxit €ostenditque obsessis, arbitratus futurum, ut miseratione suorum compelleret €ad deditionem oppidanos: at illi cohortati ad patiendam fortiter mortem €captivos servare Romanis fidem perseveraverunt. @1 @@Segovienses, cum a Viriatho his liberi et coniuges redderentur, praeop-€taverunt spectare supplicia pignorum suorum quam a Romanis deficere. @@Numantini, ne se dederent, fame mori praefixis foribus domuum €suarum maluerunt.  Ÿôÿ@@@@{1DE AFFECTU ET MODERATIONE}1 ‘@@Q. Fabius hortante filio, ut locum idoneum paucorum iactura caperet, €"visne", inquit, "tu ex illis paucis esse?" @@Xenophon, cum equo veheretur et pedites iugum quoddam occupare €iussisset, unum ex eis obmurmurantem [2audiens]2 [quod diceret] facile tam €laboriosa sedentem imperare, desiluit et gregalem equo imposuit, cursu €ipse ad destinatum iugum contendens. cuius facti ruborem cum perpeti €miles non posset, irridentibus commilitonibus sponte descendit: Xeno-€phontem vix universi perpulerunt, ut conscenderet equum et laborem suum €in necessaria duci munera reservaret. @@Alexander, cum hieme duceret exercitum, residens ad ignem recog-€noscere praetereuntis copias coepit; cumque conspexisset quendam prope €exanimatum frigore, considere loco suo iussit dixitque ei: "Si in Persis natus €esses, in regia sella resedisse tibi capital foret, in Macedonia nato conceditur." @@Divus Augustus Vespasianus, cum quendam adulescentem honeste €natum, militiae inhabilem, angustiarum rei familiaris causa deductum ad €longiorem ordinem rescisset, censu constituto honesta missione exauc-€toravit.  Ÿôÿ@@@@{1DE VARIIS CONSILIIS}1 ‘@@C. Caesar dicebat idem sibi esse consilium adversus hostem, quod €plerisque medicis contra vitia corporum, fame potius quam ferro superandi. @@Domitius Corbulo dolabra [id est operibus] hostem vincendum esse €dicebat. @@L. Paulus imperatorem senem moribus dicebat esse oportere, significans €moderatiora sequenda consilia. @1 @@Scipio Africanus fertur dixisse, cum eum parum quidam pugnacem €dicerent: "imperatorem me mater, non bellatorem peperit." @@C. Marius Teutono provocanti eum et postulanti, ut prodiret, respondit, €si cupidus mortis esset, laqueo posse eum vitam finire: cum deinde instaret, €gladiatorem contemptae staturae et prope exactae aetatis obiecit ei dixitque, €si eum superasset, cum victore congressurum. @@Q. Sertorius, quod experimento didicerat imparem se universo Roma-€norum exercitui, ut barbaros quoque inconsulte pugnam deposcentis doce-€ret, adductis in conspectum duobus equis, eorum praevalido alteri, alteri €admodum exili duos admovit iuvenes similiter electos, robustum et gra-€cilem. ac robustiori imperavit equi exilis universam caudam abrumpere, €gracili autem valentioris per singulos pilos vellere; cumque gracili succes-€sisset quod imperatum erat, validissimus cum infirmis equi cauda sine €effectu luctaretur, "naturam", inquit Sertorius, "Romanarum virium per €hoc vobis exemplum ostendi, milites: insuperabiles sunt universas aggre-€dienti; easdem lacerabit et carpet, qui per partes attemptaverit." @@Valerius Laevinus consul, cum intra castra sua exploratorem hostium €deprehendisset magnamque copiarum suarum fiduciam haberet, circumduci €eum iussit terrendique hostis causa exercitus suos visendos speculatoribus €eorum, quotiens voluissent, patere. @@Caedi[2ci]2us primipilaris, qui in Germania post Varianam cladem ob-€sessis nostris pro duce fuit, veritus, ne barbari ligna, quae congesta erant, €vallo admoverent et castra eius incenderent, simulata lignorum inopia, €missis undique, qui ea furarentur, effecit, ut Germani universos truncos €amolirentur. @@Cn. Scipio bello navali amphoras pice et taeda plenas in hostium classem €iaculatus, quarum iactus et pondere foret noxius et diffundendo, quae €continuerant, alimentum praestaret incendio. @@Hannibal regi Antiocho monstravit, ut in hostium classem vascula €iacularetur viperis plena, quarum metu perterriti milites a dimicatione et €nauticis ministeriis impedirentur. @@Idem fecit iam cedente classe sua Prusias. @@M. Porcius Cato, in classem hostium cum transiluisset, deturbatis ex €ea Poenis eorumque armis et insignibus inter suos distributis multas naves €hostium, quos sociali habitu fefellerat, mersit. @1 @@Athenienses, cum subinde a Lacedaemoniis infestarentur, diebus festis, €quos sacros Minervae extra urbem celebrabant, omnium quidem colentium €imitationem expresserunt, armis tamen [et] veste celatis: peracto ritu suo €non statim Athenas reversi, sed protinus inde raptim acto Lacedaemonem €versus agmine eo tempore, quo minime timebantur, agrum hostium, quibus €subinde praedae fuerant, ultro depopulati sunt. @@Cassius onerarias naves, non magni ad alia usus, accensas opportuno €vento in classem hostium misit et incendio eam consumpsit. @@M. Livius, fuso Hasdrubale hortantibus eum quibusdam, ut hostem ad €internicionem persequeretur, respondit: "aliqui et supersint, qui de victoria €nostra hostibus nuntient." þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ´§˜@@Scipio Africanus dicere solitus est hosti non solum dandam esse viam €ad fugiendum, sed etiam muniendam. @@Paches Atheniensis affirmavit incolumes futuros hostes, si deponerent €ferrum: eisque obsecutis condicionibus universos, qui in sagulis ferreas €fibulas habuissent, interfici iussit. @@Hasdrubal subigendorum Numidarum causa ingressus fines eorum €resistere parantibus affirmavit ad capiendos se venisse elephantos, quibus €ferax est Numidia: ut hoc permitterent, poscentibus [2pretium cum]2 pro-€misisset, ea persuasione avocatos adortus sub leges redegit. @@Alcetas Lacedaemonius, ut Thebanorum commeatum facilius ex inopi-€nato aggrederetur, in occulto paratis navibus, tamquam unam omnino €haberet triremem, vicibus in ea remigem exercebat: quodam deinde tempore €omnis naves in Thebanos transnavigantis immisit et commeatibus eorum €potitus est. @@Ptolomaeus adversus Perdiccam exercitu praevalentem, ipse invalidus, €omne pecudum genus, religatis ad tergum, quae traherent, sarmentis, €agendum per paucos curavit equites: ipse praegressus cum copiis, quas €habebat, effecit, ut pulvis, quem pecora excitaverant, speciem magni se-€quentis exercitus moveret, cuius exspectatione territum vicit hostem. @@Myronides Atheniensis adversus Thebanos equitatu praevalentes pugna-€turus in campis suos edocuit manentibus esse spem aliquam salutis, cedenti-€bus autem perniciem certissimam: qua ratione confirmatis militibus victo-€riam consecutus est. @1 @@C. Pinarius in Sicilia praesidio Hennae praepositus, claves portarum, €quas penes se habebat, reposcentibus magistratibus Hennensium, quod €suspectos eos, tamquam transitionem ad Poenum pararent, habebat, petit €unius noctis ad deliberationem spatium indicataque militibus fraude Grae-€corum, cum praecepisset, ut parati postera die signum exspectarent, prima €luce assistentibus militibus redditurum se claves dixit, si idem omnes €Hennenses censuissent: ob eam causam universa multitudine convocata in €theatrum et idem flagitante, manifesta deficiendi voluntate, signo militibus €dato universos Hennenses cecidit. @@Iphicrates, dux Atheniensium, classem suam hostili habitu instruxit et €ad eos quos suspectos habebat invectus, cum effuso studio exciperetur, €deprehensa eorum perfidia oppidum diripuit. @@Ti. Gracchus, cum edixisset futurum, ut ex volonum numero fortibus €libertatem daret, ignavos crucibus affigeret, et quattuor milia ex his, quia €segnius pugnaverant, metu poenae in quendam munitum collem coissent, €misit qui eis dicerent totum sibi exercitum volonum vicisse videri, quod €hostes fudissent; et sic eos et sua fide et ipsorum metu exsolutos recepit. @@Hannibal post proelium, quo ingentem cladem ad Trasumennum €Romani acceperunt, cum sex milia hostium interposita pactione in potesta-€tem suam redegisset, socios Latini nominis benigne in civitates suas dimisit, €dictitans se Italiae liberandae causa bellum gerere: eorumque opera aliquot €populos in deditionem accepit. @@Mago, cum Locri obsiderentur a Crispino classis nostrae praefecto, €diffudit ad Romana castra rumorem Hannibalem caeso Marcello ad liberan-€dos obsidione Locros venire; clam deinde equites emissos iussit a montibus, €qui in conspectu erant, se ostendere: quo facto effecit, ut Crispinus Hanni-€balem adesse ratus conscenderet naves ac fugeret. @@Scipio Aemilianus ad Numantiam omnibus non cohortibus tantum, €sed centuriis sagittarios et funditores interposuit. @@Pelopidas Thebanus, cum a Thessalis in fugam versus flumen, in quo €tumultuarium fecerat pontem, liberasset, ne sequentibus hostibus idem €transitus maneret, novissimo agmini praecepit, incenderent pontem. @@Romani, cum Campanis equitibus nullo modo pares essent, Q. Naevius €centurio in exercitu Fulvi Flacci proconsulis excogitavit, ut delectos ex toto €exercitu, qui velocissimi videbantur et mediocris erant staturae, parmulis @1 €non amplis et galeiculis gladiisque ac septenis singulos hastis quaternorum €circiter pedum armare[2t]2 eosque adiunctos equitibus iuberet usque ad €moenia provehi, deinde ibi positos, nostris equitibus recipientibus, inter €hostium equitatum proeliari: quo facto vehementer et ipsi Campani afflicti €sunt et maxime equi eorum, quibus turbatis prona nostris victoria fuit. @@P. Scipio in Lydia, cum die ac nocte imbre continuo vexatum exercitum €Antiochi videret nec homines tantum aut equos deficere, verum arcus €quoque madentibus nervis inhabiles factos, exhortatus est fratrem, ut postero €quamvis religioso die committeret proelium: quam sententiam secuta vic-€toria est. @@Catonem vastantem Hispaniam legati Ilergetum, qui sociorum populus €erat, adierunt oraveruntque auxilia. ille, ne aut negato adiutorio socios €alienaret aut diducto exercitu vires minueret, tertiam partem militum cibaria €parare et naves ascendere iussit, dato praecepto, ut cau[2sa]2ti ventos retro €redirent: praecedens interim adventantis auxilii rumor ut Ilergetum excitavit €animos, ita hostium consilia discussit. @@C. Caesar, cum in partibus Pompeianis magna equitum Romanorum €esset manus eaque armorum scientia milites conficeret, ora oculosque eorum €gladiis peti iussit et sic aversa[m] facie[m] cedere coegit. @@Voccaei, cum a Sempronio Graccho collatis signis urgerentur, uni-€versas copias cinxere plaustris, quae impleverant fortissimis viris muliebri €veste tectis: Sempronium, tamquam adversus feminas audentius ad obsiden-€dos hostis consurgentem, hi qui in plaustris erant aggressi fugaverunt. @@Eumenes Cardianus, ex successoribus Alexandri, in castello quodam €clausus, quoniam exercere equos non poterat, certis cotidie horis ita sus-€pendebat, ut posterioribus pedibus innixi, prioribus allevatis, dum natu-€ralem assistendi appetunt consuetudinem, ad sudorem usque crura iactarent. @@M. Cato pollicentibus barbaris duces itinerum et insuper praesidium, si €magna summa eis promitteretur, non dubitavit polliceri, quia aut victoribus €ex spoliis hostilibus poterat dare aut interfectis exsolvebatur promisso. @@Q. Maximus transfugere ad hostes volentem Statilium, nobilem clarae €operae equitem, vocari ad se iussit eique excusavit, quod invidia commili- @1 €tonum virtutes illius ad id tempus ignorasset: tum donato ei equo pecuniam €insuper largitus obtinuit, ut, quem ex conscientia trepidum arcessierat, €laetum dimitteret et ex dubio in reliquum non minus fidelem quam fortem €haberet equitem. @@Philippus, cum audisset Pythian quendam bonum pugnatorem alie-€natum sibi, quod tres filias inops vix aleret nec a rege adiuvaretur, monentibus €quibusdam, uti eum caveret, "quid? si", inquit, "partem aegram corporis €haberem, absciderem potius quam curarem?" deinde familiariter secreto €elicitum Pythian, accepta difficultate necessitatium domesticarum, pecunia €instruxit ac meliorem fidelioremque habuit, quam habuerat, antequam €offenderet. @@T. Quintius Crispinus post infaustam adversus Poenos dimicationem, €qua collegam Marcellum amiserat, cum comperisset potitum anulo inter-€fecti Hannibalem, litteras circa municipia totius Italiae dimisit, ne crederent €epistulis, si quae Marcelli anulo signatae perferrentur: [2ea]2 monitione conse-€cutus est, ut Salapia et aliae urbes frustra Hannibalis dolis temptarentur. @@Post Cannensem cladem perculsis ita Romanorum animis, ut pars magna €reliquiarum nobilissimis auctoribus deserendae Italiae iniret consilium, €P. Scipio adulescens admodum impetu facto in eo ipso, in quo talia €agitabantur, coetu pronuntiavit manu se sua interfecturum, nisi qui iurasset €non esse sibi mentem destituendae rei publicae: cumque ipse se primus €religione tali obligasset, stricto gladio mortem uni ex proximis minatus, nisi €acciperet sacramentum, illum metu, ceteros etiam exemplo coegit ad €iurandum. @@Volscorum castra cum prope a virgultis silvaque posita essent, Camillus €ea omnia, quae conceptum ignem usque in vallum perferre poterant, incen-€dit et sic adversarios exuit castris. @@P. Crassus bello sociali eodem modo prope cum copiis omnibus inter-€ceptus est. @@Q. Metellus in Hispania castra moturus, cum in agmine milites con[2ti]2-€nere velle[n]t, pronuntiavit comperisse se insidias ab hostibus dispositas; þ²´µÿï°°±ÿï‚ÓôòÿïƒÆòïîÿ´§˜ªƒidcirco ne discederent a signis neve agmen laxarent: quod cum [solveret] €ex disciplina fecisset, exceptus forte veris insidiis, quia praedixerat, interritos €milites habuit. @1 ï°°²ÿï‚ÁñÿïƒÆòïîÿ¯ôÿ@@@@{1SEX. IVLII FRONTINI €@@@@DE AQVAEDVCTV VRBIS ROMAE}1 ¡@@Cum omnis res ab imperatore delegata intentiorem €exigat curam et me seu naturalis sollicitudo seu fides €sedula non ad diligentiam modo verum ad amorem quo-€que commissae rei instigent sitque nunc mihi ab Nerva €Augusto, nescio diligentiore an amantiore rei publicae €imperatore, aquarum iniunctum officium cum ad usum €tum ad salubritatem atque etiam ad securitatem urbis €pertinens, administratum per principes semper civitatis €nostrae viros, primum ac potissimum existimo, sicut in  ceteris negotiis institueram, nosse quod suscepi. neque €enim ullum omnis actus certius fundamentum crediderim, €aut aliter quae facienda quaeque vitanda sint posse €decerni, aliutve tam indecorum tolerabili viro, quam €delegatum officium ex adiutorum agere praeceptis, quod €fieri necesse est, quotiens imperitia praepositi ad i[2ll]2orum €decurrit usum, quorum etsi necessariae partes sunt ad €ministerium, tamen ut manus quaedam et instrumentum agentis [2esse debent]2. quapropter ea quae ad universam €rem pertinentia contrahere potui, more iam per multa €mihi officia servato, in ordinem et ultra hoc in corpus €deducta in hunc commentarium contuli, quem pro for- @1 mula administrationis respicere possem. in aliis autem €libris, quos post experimenta et usum conposui, succe-€dentium res acta est; huius commentarii pertinebit for-€tassis et ad successorem utilitas, sed cum inter initia €administrationis meae scriptus sit, in primis ad meam  institutionem regulamque proficiet. ac ne quid ad totius €rei pertinens notitiam praetermisisse videar, nomina €primum aquarum, quae in urbem Romam influunt, po-€nam; tum per quos quaeque earum et quibus consulibus, €quoto post urbem conditam anno perducta si[n]t; dein €quibus ex locis et a quoto [2miliario]2 coepisset, quantum €subterraneo rivo, quantum substructione, quantum opere arcuato; post altitudinem cuiusque modulorumque ra-€tionem; ab illis erogationes, quantum extra urbem, quan-€tum intra quisque modis cuique regioni pro suo modo €unaquaeque aquarum serviat; quot castella publica [pri-€vataque] sint, et ex is quantum publicis operibus, quan-€tum muneribus_ita enim cultiores [2salientes]2 adpellan-€tur_, quantum lacibus, quantum nomine Caesaris, quan-€tum privatorum usibus beneficio principis detur; quod €ius [2ducendarum]2 tuendarumque sit earum, quae id €sanciant poenae lege, senatus consulto et mandatis prin-€cipum inrogatae.  @@Ab urbe condita per annos quadringentos quadraginta €unum contenti fuerunt Romani usu aquarum, quas aut ex Tiberi aut ex puteis aut ex fontibus hauriebant. fon-€tium memoria cum sanctitate adhuc exstat et colitur: @1 €salubritatem enim aegris corporibus adferre creduntur, sicut Camenarum et Apollinaris et Iuturnae. nunc autem €in urbem confluunt aqua Appia, Anio vetus, Marcia, €Tepula, Iulia, Virgo, Alsietina quae eadem vocatur €Augusta, Claudia, Anio novus.  @@M. Valerio Maximo P. Decio Mure consulibus, anno €post initium Samnitici belli tricesimo aqua Appia in €urbem inducta est [2ab]2 Appio Claudio Crasso censore, cui €postea Caeco fuit cognomen, qui etiam viam Appiam a €porta Capena usque ad urbem Capuam muniendam cura-vit. collegam habuit C. Plaut[2i]2um, cui ob inquisitas eius aquae venas Venocis cognomen datum est. sed quia €is intra annum et sex menses deceptus a collega tamquam €idem facturo abdicavit se censura, nomen aquae ad Appii €tantum honorem pertinuit, qui multis tergiversationibus €extraxisse censuram traditur, donec et viam et huius aquae ductum consummaret. concipitur Appia in agro €Lucullano via Praenestina inter miliarium septimum et €octavum deverticulo sinistrosus passuum septingentorum octoginta. ductus eius habet longitudinem a capite usque €ad Salinas, qui locus est ad portam Trigeminam, passuum €undecim milium centum nonaginta: [2ex eo rivus est]2 sub-€[2terraneus pas]2suum undecim milium centum triginta, €supra terram substructio et arcuatura proximum portam Capenam passuum sexaginta. * * * iungitur ei ad €S[2p]2em veterem in confinio hortorum Torquatianorum €et [2Tauria]2norum ramus Augustae ab A[2ugusto]2 in @1 €supplementum eius additus [2imposi]2to cognomine [2re-spon]2denti Gemellorum. hic via Praenestina ad miliarium €sextum deverticulo sinistrosus passuum nongentorum octo-ginta proxime viam Collati[2n]2am accipit fontem. cuius €ductus usque ad Gemellos efficit rivo subterraneo passuum sex milia trecentos octoginta. incipit distribui [2Appia]2 €imo Publicii clivo ad portam Trigeminam, qui locus €Salinae adpellantur.  @@Post annos quadraginta quam Appia perducta est, €anno ab urbe condita quadringentesimo octogesimo uno €M.' Curius Dentatus, qui censuram cum Lucio Papirio €Cursore gessit, Anionis qui nunc vetus dicitur aquam €perducendam in urbem ex manubiis de Pyrro captis €locavit, Spurio Carvilio Lucio Papirio consulibus iterum. post biennium deinde actum est in senatu de consum-€mando eius aquae opere referente * * * nocumi * * * praetor[2e]2. tum ex senatus consulto duumviri aquae €perducendae creati sunt Curius [2qui eam]2 locaverat et Fulvius Flaccus. Curius intra quintum diem quam erat €duumvirum creatus decessit; gloria perductae pertinuit ad Fulvium. concipitur Anio vetus supra Tibur vicesimo @1 €miliario extra portam Baranam, ubi partem [2dat]2 in Tiburtium usum. ductus eius habet longitudinem, ita ex-€igente libramento, passuum quadraginta trium milium: €ex eo rivus est subterraneus passuum quadraginta duum €milium septingentorum septuaginta novem, substructio €supra terram passuum ducentorum viginti unius.  @@Post annos centum viginti septem, id est anno ab urbe €condita sexcentesimo octavo, Ser. Sulpicio Galba [cum] €Lucio Aurelio Cotta consulibus cum Appiae Anionisque €ductus vetustate quassati privatorum etiam fraudibus €interciperentur, datum est a senatu negotium Marc[2i]2o, €qui tum praetor inter cives ius dicebat, eorum ductuum reficiendorum ac vindicandorum. et quoniam incremen-€tum urbis exigere videbatur ampliorem modum aquae, €eidem mandatum a senatu est, ut curaret, quatinus alias aquas quas posset in urbem perduceret. [2Marcius pri]2ores €ductus res[2tituit et]2 tertiam illis uberiorem [2aquam per]2-duxit, cui ab auctore Marciae nomen est. legimus apud €Fenestellam, in haec opera Marcio decretum sestertium €milies octingenties, et quoniam ad consummandum nego-€tium non sufficiebat spatium praeturae in annum alterum est prorogatum. eo tempore decemviri, dum aliis ex causis €libros Sibillinos inspiciunt, invenisse dicuntur, non esse @1 €[2fas]2 aquam Marciam * * * seu potius Anionem_de €hoc enim constantius traditur_in Capitolium perduci; €deque ea re in senatu M. Lepido pro collegio verba faciente €actum Appio Claudio Q. Caecilio consulibus, ea[2n]2dem-€que post annum tertium a Lucio Lentulo retractatam €C. Laelio Q. Servilio consulibus, sed utroque tempore €vicisse gratiam Marcii Regis; atque ita in Capitolium esse aquam perductam. concipitur Marcia via Valeria ad €miliarium tricesimum sextum deverticulo euntibus ab €urbe Roma dextrosus milium passuum trium, Sublacensi €autem, quae sub Nerone principe primum strata est, ad €miliarium tricesimum octavum sinistrosus intra spatium passuum ducentorum. fontium [2aqua]2 sub [2arcu]2bus €petraei[2s paene]2 stat in[2mobilis]2 stagni mo[2do]2 colore praeviridi. ductus eius habet longitudinem a capite ad €urbem passuum sexaginta milium et mille septingentorum €decem et semis: rivo subterraneo passuum quinquaginta €quattuor milium ducentorum quadraginta septem semis, €opere supra terram passuum septem milium quadringen-€torum sexaginta trium: [2ex]2 eo longius ab urbe pluribus €locis p[2e]2r vallis opere arcuato passuum quadringentorum €sexaginta trium, propius urbem a septimo miliario sub-€structione passuum quingentorum viginti octo, reliquo €opere arcuato passuum sex milium quadringentorum €septuaginta duum.  @@Cn. Servilius Caepio et L. Cassius Longinus, qui Ra-þ²´µÿï°°²ÿï‚ÁñÿïƒÆòïîÿ¨ˆ‚villa adpellatus est, censores anno post urbem conditam @1 €sexcentesimo vicesimo septimo, M. Plautio Hypsaeo €M. Fulvio Flacco cos. aquam quae vocatur Tepula ex €agro Lucullano, quem quidam Tusculanum credunt, Romam et in Capitolium adducendam curaverunt. Tepu-€la concipitur via Latina ad decimum miliarium dever-€ticulo euntibus ab Roma dextrosus milium passuum €duum. inde [2rivo]2 suo in urbem perducebatur.  @@Post [2hos]2 M. Agrippa aedilis post primum consulatum €imperatore Caesare Augusto II. L. Volcatio cos., anno €post urbem conditam septingentesimo nono decimo ad €miliarium ab urbe duodecimum via Latina [2deverticulo]2 €euntibus ab Roma dextrosus milium passuum duum €alterius [2a]2quae proprias vires collegit et Tepulae rivum intercepit. adquisit[2ae]2 aquae ab inventore nomen €Iuliae datum est, ita tamen divisa erogatione, ut maneret Tepulae adpellatio. ductus Iuliae efficit longitudinem €passuum quindecim milium quadringentorum viginti sex €S: opere supra terram passuum septem milium: ex eo in €proximis urbi locis a septimo miliario substructione €passuum quingentorum viginti octo, relicto opere arcuato €passuum sex milium quadringentorum septuaginta duum. praeter caput Iuliae transfluit aqua quae vocatur Crabra. hanc Agrippa omisit, seu quia inprobaverat, sive quia €Tusculanis possessoribus relinquendam credebat; haec €namque est quam omnes villae tractus eius per vicem in dies modulosque certos dispensatam accipiunt. sed €non eadem moderatione aquarii nostri partem eius semper @1 €in supplementum Iuliae vindicaverunt, nec ut Iuliam €augerent, quam hauriebant largiendo conpendi sui gra-tia. exclusa ergo est Crabra et totam iussu imperatoris €reddidi Tusculanis, qui nunc forsitan non sine admi-€ratione eam sumunt ignari cui causae insolitam abun-dantiam debeant. Iulia autem revocatis derivationibus, €per quas subripiebatur, modum suum quamvis notabili siccitate servavit. eodem anno Agrippa ductus Appiae, €Anionis, Marciae paene dilapsos restituit et singulari cura €conpluribus salientibus aquis instruxit urbem.  @@Idem cum iam tertio consul fuisset, C. Sentio [2Q.]2 €Lucretio consulibus, post annum tertium decimum quam €Iuliam deduxerat, Virginem quoque in agro Lucullano collectam Romam perduxit. die quo primum in urbem responderit, quinto Idus Iunias invenitur. Virgo adpellata €est, quod quaerentibus aquam militibus puella virgun-€cula venas quasdam monstravit, quas secuti qui foderant, ingentem aquae modum vocaverunt. aedicula fonti ad-posita hanc originem pictura ostendit. concipitur Virgo €via Collatia ad miliarium octavum palustribus locis signino circumiecto continendarum scaturriginum causa. adiuva-tur et conpluribus aliis adquisitionibus. venit per longi-€tudinem passuum decem quattuor milium centum quin-€que: ex eo rivo subterraneo passuum milium decem duum €octingentorum sexaginta quinque, supra terram per €passus mille ducentos quadraginta: ex eo substructione €rivorum locis conpluribus passuum quingentorum quadra-ginta, opere arcuato passuum septingentorum. adquisi-€tionum ductus rivi subterranei efficiunt passus mille €quadringentos quinque. @1  @@Quae ratio moverit Augustum, providentissimum prin-€cipem, perducendi Alsietinam aquam, quae vocatur €Augusta, non satis perspicio, nullius gratiae, immo etiam €parum salubrem ideoque nusquam in usus populi fluen-€tem; nisi forte dum opus naumachiae adgreditur, ne quid €salubrioribus aquis detraheret, hanc proprio opere perdu-€xit et, quod naumachiae coeperat superesse, hortis adia-€centibus et privatorum usibus ad inrigandum concessit. solet tamen ex ea in Transtiberina regione, quotiens €pontes reficiuntur et a citeriore ripa aquae cessant, ex €necessitate in subsidium publicorum salientium dari. concipitur ex lacu Alsietino via Claudia miliario quarto €decimo deverticulo dextrosus passuum sex milium quin-gentorum. ductus eius efficit longitudinem passuum vi-€ginti duum milium centum septuaginta duorum, opere  arcuato passuum trecentorum quinquaginta octo. idem €Augustus in supplementum Marciae, quotiens siccitates €egerent auxilio, alia[2m aquam]2 eiusdem bonitatis opere €subterraneo perduxit usque ad Marciae rivum, quae ab inventore adpellatur Augusta. nascitur ultra fontem Marciae. cuius ductus, donec Marciae accedat, efficit €passus octingentos.  @@Post hos C. Caesar, qui Tiberio successit, cum parum €et publicis usibus et privatis voluptatibus septem ductus €aquarum sufficere viderentur, altero imperii suo anno, €M. Aquila Iuliano P. Nonio Asprenate cos., anno urbis €conditae septingentesimo [2unde]2nonagesimo duos ductus inchoavit. quod opus Claudius magnificentissime con-€summavit dedicavitque Sulla et Titiano consulibus, anno €post urbem conditam octingentesimo quarto Kalendis @1 Augustis. alteri nomen [2aquae]2 quae ex fontibus Caerulo et Curtio perducebatur Claudiae datum. haec bonitatis proxima[2e]2 est Marciae. altera, quoniam duae Anionis €in urbem aquae fluere coeperant, ut facilius adpella-€tionibus dinoscerentur, Anio novus vocitari coepit; €[2altitudine]2 alias omnes praecedit; priori Anioni co- gnomen veteris adiectum. Claudia concipitur via Subla-€censi ad miliarium tricesimum octavum deverticulo €sinistrosus intra passus trecentos ex fontibus duobus €amplissimis et speciosis, Caerulo, qui a similitudine ad-pellatus est, et Curtio. accipit et eum fontem qui vocatur €Albudinus, tantae bonitatis, ut Marciae quoque adiutorio €quotiens opus est ita sufficiat, ut adiectione sui nihil ex qualitate eius mutet. Augustae fons, quia Marciam sibi €sufficere adparebat, in Claudiam derivatus est, manente €nihilo minus praesidiario in Marciam, ut ita demum €Claudiam aquam adiuvaret Augusta, si eam ductus Marciae non caperet. Claudiae ductus habet longitudinem €passuum quadraginta sex milium [2quadringentorum €sex]2: ex eo rivo subterraneo passuum triginta sex milium €ducentorum triginta, opere supra terram passuum decem €milium [2centum]2 septuaginta sex: ex eo opere arcuato €in superiori parte pluribus locis passuum trium milium €septuaginta sex, et prope urbem a septimo miliario sub-€structione rivorum per passus sexcentos novem, opere €arcuato passuum sex milium quadringentorum nonaginta €et unius.  @@Anio novus via Sublacensi ad miliarium quadragesimum €secundum in Simbruino excipitur ex flumine, quod cum €terras cultas circa se habeat soli pinguis et inde ripas @1 €solutiores, etiam sine pluviarum iniuria limosum et turbu-lentum fluit. ideoque a faucibus ductus interposita est €piscina limaria, ubi inter amnem et specum consisteret et liquaretur aqua. sic quoque, quotiens imbres super-veniunt, turbida pervenit in urbem. iungitur ei rivus €Herculaneus oriens eadem via ad miliarium tricesimum €octavum e regione fontium Claudiae trans flumen viam-que. natura [2est]2 purissimus, sed mistus gratiam splen-doris sui amittit. ductus Anionis novi efficit passuum €quinquaginta octo milia septingentos: ex eo rivo sub-€terraneo passuum quadraginta novem milia trecentos, €opere supra terram passuum novem milia quadringen-€tos: ex eo substructionibus aut opere arcuato superiori €parte pluribus locis passuum duo [decim] milia trecentos, €et propius urbem a septimo miliario substructione rivo-€rum passuum sexcentos novem, opere arcuato passuum sex milia quadringentos nonaginta unum. hi sunt arcus €altissimi, sublevati in quibusdam locis pedes centum €novem.  @@Tot aquarum tam multis necessariis molibus pyramidas €videlicet otiosas conpares aut cetera inertia sed fama cele-€brata opera Graecorum!  @@Non alienum mihi visum est, longitudines %quoque €rivorum cuiusque ductus etiam per% species operum con-plecti. nam cum maxima huius officii pars in tutela eorum €sit, scire praepositum oportet, quae maiora inpendia exigant. nostrae quidem sollicitudini non suffecit singula €oculis subiecisse, formas quoque ductuum facere cura-€vimus, ex quibus adparet ubi valles quantaeque, ubi @1 €flumina traicerentur, ubi montium lateribus specus ad-€plicitae maiorem adsiduamque protegendi ac muniendi [2ri]2vi exigant curam. hinc illa contingit utilitas, ut rem €statim veluti in conspectu habere possimus et deliberare þ²´µÿï°°²ÿï‚ÁñÿïƒÆòïîÿ¨‘”ƒtamquam adsistentes.  @@Omnes aquae diversa in urbem libra perveniunt. inde fl[2u]2unt quaedam altioribus locis et quaedam erigi in €eminentiora non possunt; nam et colles sensim propter frequentiam incendiorum excreverunt rudere. quinque €sunt quarum altitudo in omnem partem urbis adtollitur, €sed ex his aliae maiori, aliae leviori pressura coguntur. altissimus est Anio novus, proxima Claudia, tertium locum €tenet Iulia, quartum Tepula, dehinc Marcia, quae capite €etiam Claudiae libram aequat. sed veteres humiliore €derectura perduxerunt, sive nondum ad subtile explorata €arte librandi, seu quia ex industria infra terram aquas €mergebant, ne facile ab hostibus interciperentur, cum frequentia adhuc contra Italicos bella gererentur. iam €tamen quibusdam locis, sicubi ductus vetustate dilapsus €est, omisso circuitu subterraneo vallium brevitatis causa substructionibus arcuationibusque traiciuntur. sextum €tenet librae locum Anio vetus, similiter suffecturus etiam €altioribus locis urbis, si, ubi vallium submissarumque €regionum condicio exigit, substructionibus arcuationi-busve in is erigeretur. sequitur huius libram Virgo, deinde €Appia: quae cum ex urbano agro perducerentur, non in tantum altitudinis erigi potuerunt. omnibus humilior €Alsietina est, quae Transtiberinae regioni et maxime €iacentibus locis servit.  @@Ex his sex via Latina intra septimum miliarium contectis @1 €piscinis excipiuntur, ubi quasi respirante rivorum cursu limum deponunt. modus quoque earum mensuris ibidem positis initur. una autem [earum] Iulia, Marcia, Tepula €quae intercepta, sicut supra demonstravimus, rivo Iuliae €accesserat, nunc a piscina eiusdem Iuliae modum ac-€cipit ac proprio canali et nomine venit, hae tres a piscinis in eosdem arcus recipiuntur. summus [2ex]2 his est Iuliae, inferior Tepulae, dein Marcia. quae ad lib-€ram [2collis Vi]2minalis con[2tine]2nte[2r]2 a[2dflu]2entes ad Viminalem usque portam deveniunt. ibi rursus emer-gunt. prius tamen pars Iuliae ad Spem veterem excepta castellis Caelii montis diffunditur. Marcia autem partem €sui post hortos Pallantianos in rivum qui vocatur Hercu-laneus deicit. is per Caelium ductus, ipsius montis usibus €nihil ut inferior subministrans, [2f]2initur supra portam  Capenam. Anio novus et Claudia a piscinis in altiores arcus recipiuntur ita ut superior sit Anio. finiuntur arcus €earum post hortos Pallantianos et inde in usum urbis fistulis diducuntur. partem tamen sui Claudia prius in €arcus qui vocantur Neroniani ad Spem veterem transfert. hi directi per Caelium montem iuxta templum divi Claudii terminantur. modum quem acceperunt aut circa €ipsum montem aut in Palatium Aventinumque et regio- nem Transtiberinam dimittunt. Anio vetus citra quartum €miliarium infra novum, qui a [2via]2 Latina in Lavicanam inter arcus traicit, et ipse piscinam habet. inde intra @1 €secundum miliarium partem dat in specum qui vocatur €Octavianum et pervenit in regionem viae Novae ad €hortos Asinianos, unde per illum tractum distribuitur. rectus vero ductus secundum Spem veniens intra portam  Exquilinam in altos rivos per urbem diducitur. nec Virgo €nec Appia nec Alsietina conceptacula, id est piscinas, habent. arcus Virginis initium habent sub hortis Luculla-€nis, finiuntur in campo Martio secundum frontem Saepto-rum. rivos Appiae sub Caelio monte et Aventino actus emergit, ut diximus, infra clivum Publicii. Alsietinae duc-€tus post naumachiam, cuius causa videtur esse factus, €finitur.  @@Quoniam auctoris cuiusque aquae et aetates, praeterea €origines et longitudines rivorum et ordinem librae per-€secutus sum, non alieni autem modi mihi videtur, etiam €singula subicere et ostendere quanta sit copia quae publi-€cis privatisque non solum usibus et auxiliis verum etiam €voluptatibus sufficit, et per quot castella quibusque re-€gionibus diducatur, quantum extra urbem, quantum in €urbe, et ex eo quantum lacibus, quantum muneribus, €quantum operibus publicis, quantum nomine Caesaris, quantum privatis usibus erogetur. sed rationis existimo, €priusquam nomina quinariarum centenariarumque et €ceterum modulorum, per quos mensura constituta est, €proferamus, et indicare quae sit eorum origo, quae vires €et quid quaeque adpellatio significet, propositaque €regula, ad quam ratio eorum et initium conputatur, osten-€dere qua ratione discrepantia invenerim et quam emen-€dandi viam sim secutus.  @@Aquarum moduli aut ad digitorum aut ad unciarum @1 €mensuram instituti sunt: digiti in Campania et in pleris-€que Italiae locis, unciae in Apuliae ci[2vi]2ta[2ti]2bus ob-servatur. est autem digitus, ut convenit, sextadecima pars pedis, uncia duodecima. quemadmodum autem €inter unciam et digitum diversitas, ita et ipsius digiti simplex observatio non est. alius vocatur quadratus, alius rotundus. quadratus tribus quartisdecumis suis rotundo €maior, rotundus tribus undecumis suis quadrato minor  est, scilicet quia anguli deteruntur. postea modulus nec €ab uncia nec ab alterutro digitorum originem accipiens, €inductus, ut quidam putant, ab Agrippa, ut alii, a plum-€bariis per Vitruvium architectum, in usum urbis exclusis prioribus venit, adpellatus quinariae nomine. qui autem €Agrippam auctorem faciunt, dicunt, quod quinque antiqui €moduli exiles et velut puncta, quibus olim aqua cum €exigua esset dividebatur, in unam fistulam coacti sint; €qui Vitruvium et plumbarios, ab eo quod plumbea lam-€mina plana quinque digitorum latitudinem habens cir-€cumacta in rotundum hunc fistulae modulum efficiat. sed hoc incertum est, quoniam cum circumagitur, sicut €interiore parte adtrahitur, ita per illam, quae foras spec-tat, extenditur. maxime probabile est, quinariam dictam a diametro quinque quadrantum, quae ratio in sequenti-€bus quoque modulis usque ad vicenariam durat, dia-€metro per singulos adiectione singulorum quadrantum €crescente: ut in senaria, quae sex quadrantes in diametro €habet, et septenaria, quae septem, et deinceps simili  incremento usque ad vicenariam. omnis autem modulus €colligitur aut diametro aut perimetro aut areae mensura, ex quibus et capacitas adparet. differentiam unciae, €digiti quadrati et digiti rotundi, et ipsius quinariae ut @1 €facilius dinoscamus, utendum est substantia quinariae, qui modulus et certissimus et maxime receptus est. unciae €ergo modulus habet diametri digitum unum et trientem €digiti; capit plus, quam qui[2naria]2, quinariae octava, hoc est sescuncia quinariae et scripulis tribus et bese scripuli. digitus quadratus in longitudine et latitudine aequalis est. €digitus quadratus in rotundum redactus habet diametri €digitum unum et digiti sescunciam sextu[2la]2m; capit qui-nariae dextantem. digitus rotundus habet diametri digi-€tum unum; capit quinariae septuncem semunciam sextu- lam. ceterum moduli, qui a quinaria oriuntur, duobus generibus incrementum accipiunt. est unum, cum ipsa €multiplicatur, id est eodem lumine plures quinariae inclu-€duntur, in quibus secundum adiectionem quinariarum amplitudo luminis crescit. est autem fere tunc in usu, €cum plures quinariae inpetratae, ne rivus saepius convul-€neretur, una fistula excipiuntur in castellum, ex quo  singuli suum modum recipiunt. alterum genus est, €quotiens non ad quinariarum necessitatem fistula incre-€mentum capit, sed ad diametri sui mensuram, secundum €quod et nomen accipit et capacitatem ampliat: ut puta €quinaria, cum adiectus est ei ad diametrum quadrans, senariam facit. nec iam in solidum capacitatem ampliat; €capit enim quinariam unam et quincuncem sicilicum [2scripulum]2. et deinceps eadem ratione quadrantibus @1 €diametro adiectis, ut supra dictum est, crescunt septe- naria, octonaria usque ad vicenariam. subsequitur illa €ratio, quae constat ex numero digitorum quadratorum, €qui area, id est lumine, cuiusque moduli contine[2n]2tur, a quibus et nomen fistulae accipiunt. nam quae habet €areae, id est luminis, in rotundum coactos digitos qua-€dratos viginti quinque, vicenum quinum adpellatur: €similiter tricenaria et deinceps per incrementum [2V]2  digitorum quadratorum usque ad centenum vicenum. in €vicenaria fistula, quae in confinio utriusque rationis þ²´µÿï°°²ÿï‚ÁñÿïƒÆòïîÿ¨ž’posita est, utraque ratio paene congruit. nam habet secun-€dum eam conputationem, quae in [2an]2tecedentibus mo-€dulis servanda est, in diametro quadrantes viginti, cum €diametri eiusdem digiti quinque sint; et secundum eorum €modulorum rationem, qui sequuntur, aream habet digito- rum quadratorum exiguo minus viginti. ratio fistularum €quinariarum usque ad centenum vicenum per omnes €modulos ita se habet, ut ostendimus, et omni genere inita constat sibi. convenit et cum is modulis, qui in commen-€tariis invictissimi et piissimi principis positi et confirmati sunt. sive itaque ratio sive auctoritas sequenda est, utro-que commentariorum moduli praevalent. sed aquarii cum €manifestae rationi [2in]2 pluribus consentiant, in quattuor €modulis novaverunt, duodenaria et vicenaria et cente- naria et cent[2en]2um vicenum. et duodenaria[2e]2 quidem nec magnus error nec usus frequens est. cuius diametro €adiecerunt digiti semunciam sicilicum, capacitati qui-nariae [2quadrantem * * * ]2 % et besem. [2in]2 reliquis autem @1 tribus modulis plus deprenditur. vicenariam exiguiorem €faciunt diametro digiti semisse, capacitate quinariis tribus š…¬¶ÿet semuncia. quo modulo plerumque erogatur. centenaria €autem et centenum vicenum, quibus adsidue accipiunt, —non minuunt[2ur]2 sed augentur. diametro enim cente-€nariae adiciunt digiti plus besem et semunciam, capa-citati quinarias decem besem semunciam [sicilicum]. cen-€tenum vicenum diametro adiciunt digitos tres septuncem €semuncia[2m]2 [2sicilicum]2, capacitati quinaria[2s]2 sexaginta  sex sextantem. ita dum aut vicenariae, qua subinde ero-€gant, detrahunt aut centenariae et centenum vicenum €adiciunt, quibus semper accipiunt, intercipiuntur in cen-€tenaria quinariae viginti septem, in centenum vicenum quinariae octoginta sex [uncia]. quod cum ratione adpro-betur, re quoque ipsa manifestum est. nam pro vicenaria, €quam Caesar pro quinariis sedecim adsignat, non plus €erogant quam tredecim, et ex centenaria quam amplia-€verunt eque [2centenum vicenum]2 certum est illos non €erogare nisi ad artiorem numerum, quia Caesar secundum €suos commentarios, cum ex quaque centenaria explevit €quinarias octoginta unam se[2missem]2, item ex centenum €vicenum quinarias nonaginta octo, tamquam exhausto  modulo desinit distribuere. in summa moduli sunt XX quinque. omnes consentiunt et rationi et commentariis exceptis his quattuor, quos aquarii novaverunt. omnia €autem, quae mensura continentur, certa et inmobilia con-€gruere sibi debent; ita enim universitati ratio constabit. et quemadmodum verbi gratia sextarii ratio ad cyatos, @1 €modii vero et ad sextarios et ad cyatos respondent: ita €et quinariarum multiplicatio in amplioribus modulis servare consequentiae suae regulam debet. alioqui cum €in erogatorio modulo minus invenitur, in acceptorio plus, €adparet non errorem esse sed fraudem.  @@Meminerimus omnem aquam, quotiens ex [2altiore loc]2o €venit et intra breve spatium in castellum cadit, non tan-€tum respondere modulo suo sed etiam exuberare; quotiens €vero ex humiliore, id est minore pressura, longius ducatur, €segnitia ductus modum quoque deperdere; [2e]2t ideo €secundum hanc rationem aut oneranda esse erogatione €aut relevanda.  š¬²ÿ@@Sed et [2calicis]2 positio habet momentum. in rectum et €ad libram conlocatus modum servat, ad cursum aquae €obpositus et devexus, id est ad haustum pronior, €amplius rapit, ad latus praetereuntis aquae conversus et “supinus, segniter et exiguum sumit. est autem calix €modulus aeneus, qui rivo vel castello inditur; huic fistulae adplicantur. longitudo eius habere debet digitos €non minus duodecim, lumine, id est capacitate, quanta imperata fuerit. excogitatus videtur, quoniam rigor aeris €difficilior ad flexum non temere potest laxari vel coartari.  @@Formulas modulorum qui sunt omnes viginti et quinque €subiec[t]i, quamvis in usu quindecim tantum frequentes €sint, derectas ad rationem de qua locuti sumus, emendatis @1 quattuor, quos aquarii novaverant. secundum quod et €fistulae omnes, quae opus facient, derigi debent aut, si €haec fistulae manebunt, ad quinarias quot capient con-putari. qui non sint in usu moduli, in ipsis est adno-€tatum.  @@[et diametri trientem digitum dici quam qui quinariae €sescuncia et scripulis tribus et bese scripuli. digitus quadratus in longitudine et latitudine aequalis est. digitus quadratus in rotundum redactus habet diametri digitum unum et digiti sescunciam; capit quinariae dextantem €digitus rotundus habet diametri digitum unum; capit €quinariae septuncem et semunciam sextam.]  @@Fistula quinaria: €diametri digitum unum [2#1109 #1110, €perimetri]2 digitos tres S #1109 #1109 #1110 #1114 III, €capit quinaria[2m]2 una[2m]2.  @@Fistula [2senaria]2: €diametri digitum unum semis, €perimetri digitos IIII S #1109 #1136 #1114 II, €capit quinariam unam #1109 #1109 #1110 #1114 [2VII]2.  @@Fistula septenaria: €diametri digitum I S #1109 #1110, €perimetri digitos V S, @1 €capit quinariam I [2S #1109 #1109 #1110 #1136]2; €in usu non est.  @@Fistula octonaria: €diametri digitos duos, €perimetri digitos sex [2#1109 #1110 #1114 X]2, €capit quinarias II S #1136 #1114 quinque.  @@Fistula denaria: €diametri digitos duos et semis, €perimetri digitos septem S #1109 #1109 #1114 VII, €capit quinarias IIII.  @@Fistula duodenaria: €diametri digitos [2III, €perimetri digitos]2 VI[2III]2 #1109 #1109 #1110 #1114 [2III]2, €capit quinarias quinque S #1109 #1110 #1114 [2III]2; €in usu non est. [alia] apud aquarios habebat diametri digitos III #1136 #1114 VI, €capacitatis quinarias sex.  @@Fistula quinum denum: €diametri digitos III S #1109 #1110, €perimetri digitos XI S #1109 #1110 #1114 X, €[alia] capit quinarias novem.  @@Fistula vicenaria: €diametri digitos quinque, @1 €perimetri digitos XV S #1109 #1136 #1114 II, €capit quinarias sedecim. apud aquarios habebat diametri digitos IIII S, €capacitatis quinarias [2duodec]2im [2S #1109 #1109 #1110 #1136]2.  @@Fistula vicenum quinum: €diametri digitos quinque S #1110 #1136 #1114 V, €perimetri digitos decem et septem S #1109 #1136 #1114 VI, €capit quinarias XX #1109 #1109 #1114 VIIII; €in usu non est.  @@Fistula tricenaria: €diametri [2digitos]2 sex #1109 #1114 IIII, €perimetri digitos decem et novem #1109 #1109 #1110, €capit quinarias viginti quattuor #1109 #1109 #1110 #1114 quinque.  @@Fistula tricenum quinum: €diametri digitos sex S #1109 #1114 II, €perimetri digitos [2XX]2 S #1109 #1109 #1110 #1136 #1114 V, €capit quinarias XX[2VIII S #1114 III]2; €in usu non est.  @@Fistula quadragenaria: €diametri digitos septem #1110 #1136 #1114 III, €perimetri digitos XXII #1109 #1109 #1110, €capit quinarias XXXII S #1110. @1  @@Fistula quadragenum quinum: €diametri digitos septem S #1136 #1114 octo, €perimetri digitos XXIII S #1109 #1110 #1114 [2X]2, €capit quinarias XXXVI S #1110 #1136 #1114 octo; €in usu non est.  @@Fistula quinquagenaria: €diametri digitos septem S #1109 #1109 #1110 #1136 #1114 quinque, €perimetri digitos XXV #1136 #1114 VIIII, €capit quinarias XL S #1109 #1136 #1114 V.  @@Fistula quinquagenum quinum: €diametri digitos octo #1109 #1109 #1114 decem, €perimetri digitos XXVI #1109 #1110 #1136, €capit quinarias XLIIII S #1109 #1110 #1136 #1114 II; €in usu non est.  @@Fistula sexagenaria: €diametri digitos octo S #1109 #1136 #1114 novem, €perimetri digitos XXVII #1109 #1109 #1110 #1136, €capit quinarias XL octo S #1109 #1109 #1114 XI.  @@Fistula sexagenum quinum: €diametri digitos novem #1110 #1114 III, €perimetri [2digitos]2 XX octo S #1110, €capit quinarias quinquaginta duo S #1109 #1109 #1110 #1114 octo; €in usu non est. @1  @@Fistula septuagenaria: €diametri digitos novem #1109 #1109 #1110 #1114 sex, €perimetri digitos XXIX S #1109, €capit quinarias LVII #1114 V.  @@Fistula septuagenum quinum: €diametri digitos novem S #1109 #1110 #1114 sex, €perimetri digitos XXX S #1109 #1136, €capit quinarias LXI #1110 #1114 II; €in usu non est.  @@Fistula octogenaria: €diametri digitos decem #1110 #1114 II, €perimetri digitos XXXI S #1109 #1136, €capit quinarias LXV #1109.  @@Fistula octogenum quinum: €diametri digitos decem #1109 #1109 #1136 #1114 septem, þ²´µÿï°°²ÿï‚ÁñÿïƒÆòïîÿ¨»ƒperimetri digitos XXXII S #1109 #1114 VI, €[2capit quinarias LXVIIII #1109 #1136 #1114 VIII]2; €in usu non est.  @@Fistula nonagenaria: €diametri digitos decem S #1109 #1114 X, €perimetri digitos triginta tres S #1110 #1136 #1114 III, €capit quinarias septuaginta tres #1109 #1110 #1136 #1114 V. @1  @@Fistula nonagenum quinum: €diametri digitos X S #1109 #1109 #1110 #1136 #1114 XI, €perimetri digitos [2XXX]2IIII S #1136 [2#1114 V]2, €capit quinarias LXXVII #1109 #1109 #1136 #1114 II; €in usu non est.  @@Fistula centenaria: €diametri digitos XI #1109 #1110 #1114 VIIII, €perimetri digitos XXXV #1109 #1109 #1110 #1136, €capit quinarias octoginta unam #1109 #1109 #1110 #1114 X. apud aquarios habebat diametri digitos XII, €capacitatis quinarias nonaginta II #1110 #1136 #1114 [2X]2.  @@Fistula centenum vicenum: €diametri digitos duodecim #1109 #1109 #1114 VII, €perimetri digitos XXXVIII S #1109 #1109, €capit quinarias LXXXXVII S #1109 #1110. apud aquarios habebat diametri digitos XVI, €capacitatis quinarias centum sexaginta tres S [2#1109]2 #1109 #1110, €qui modus duarum centenariarum est.  @@Persecutus ea quae de modulis dici fuit necessarium €nunc ponam, quem [ad] modum quaeque aqua, ut princi- @1 €pum commentariis conprehensum est, usque ad nostram €curam habere visa sit quantumque erogaverit; deinde €quem ipsi scrupulosa inquisitione praeeunte providentia €optimi diligentissimique principis Nervae invenerimus. fuerunt ergo in commentariis in universo quinariarum €decem duo milia septingentae quinquaginta quinque, in €erogatione decem quattuor milia decem et octo: plus €in distributione quam [2in]2 accepto conputabatur qui-nariis mille ducentis sexaginta tribus. huius rei admiratio, €cum praecipuum officii opus in exploranda fide aquarum €atque copia crederem, non mediocriter me convertit ad €scrutandum, quemadmodum amplius erogaretur, quam in patrimonio, ut ita dicam, esset. ante omnia itaque €capita ductuum metiri adgressus sum, sed longe, id est €circiter quinariis decem milibus, ampliorem quam in €commentariis modum inveni, ut per singulas demon-€strabo.  @@Appiae in commentariis adscriptus est modus quina-riarum octingentarum [2quadraginta]2 unius. cuius aquae €caput inveniri mensura non potuit, quoniam ex duobus rivis constat. ad Gemellos tamen, qui locus est infra €Spem veterem, ubi iungitur cum ramo Augustae, inveni €altitudinem aquae pedum quinque, latitudinem pedis €unius dodrantis: fiunt areae pedes octo dodrans: centena-€riae viginti duae et quadragenaria, quae efficiunt quinarias €mille octingentas viginti quinque: amplius, quam com-€mentarii habent, quinariis nongentis octoginta quattuor. erogabat quinarias septingentas quattuor: minus, quam €in commentariis adscribitur, quinariis centum triginta €septem: et adhuc minus, quam ad Gemellos mensura respondet, quinariis mille centum viginti una. intercidit @1 €tamen aliquantum e ductus vitio, qui quom sit depres-€sio[2r]2, non facile manationes ostendit, quas esse ex eo €adparet quod in plerisque urbis partibus prolata aqua observatur, id quod ex ea manat. sed et quasdam fistulas intra urbem inlicitas deprehendimus. extra urbem autem €propter pressuram librae, quom sit infra terram ad caput €pedibus quinquaginta, nullam accipit iniuriam.  @@Anioni veteri adscriptus est in commentariis modus quinariarum mille quingentarum quadraginta unius. ad €caput inveni quattuor milia trecentas nonaginta octo €praeter eum modum qui in proprium ductum Tiburtium €derivatur: amplius, quam in commentariis est, quinariis duobus milibus octingentis quinquaginta septem. eroga-€[2ba]2ntur antequam ad piscinam veniret quinariae ducentae sexaginta duae. modus in piscina, qui per mensuras posi-€tas initur, efficit quinariarum duo milia trecentas sexa-ginta duas. intercidebant ergo inter caput et piscinam quinariae mille septingentae septuaginta quattuor. eroga-€bat post piscinam quinarias mille trecentas quadraginta €octo: amplius, quam in commentariis conceptionis modum €significari diximus, quinariis sexaginta novem: minus, €quam recipi in ductum post piscinam posuimus, quinariis mille decem quattuor. summa quae inter caput et pisci-€nam et post piscinam intercidebat: quinariae duo milia €septingentae octoginta octo, quod errore mensurae fieri €suspicarer, nisi invenissem ubi averterentur.  @@Marciae in commentariis adscriptus est modus quina-riarum duum milium centum sexaginta duarum. ad caput @1 €mensus inveni quinarias quattuor milia sexcentas nona-€ginta: amplius, quam in commentariis est, quinariis du-obus milibus quingentis viginti octo. erogabantur ante-€quam ad piscinam perveniret quinariae nonaginta quinque, €et dabantur in adiutorium Tepulae quinariae nonaginta €duae, item Anioni quinariae centum sexaginta quattuor. summa quae erogabatur ante piscinam: quinariae tre-centae quinquaginta una. modus qui in piscina mensuris €positis initur cum eo quod citra piscina[2m]2 ductus eodem €canali in arcu[2s]2 excipitur, efficit quinarias duo milia nongentas quadraginta quattuor. summa quae aut ero-€gatur ante piscinam aut in arcus recipitur: quinariarum €tria milia ducentae nonaginta quinque: amplius, quam €in conceptis commentariorum positum est, quinariis mille €centum triginta tribus: minus, quam mensurae ad caput €actae efficiunt, quinariis mille trecentis nonaginta quin-que. erogabat post piscinam quinarias mille octingentas €quadraginta: minus, quam in commentariis conceptionis €[2modum]2 significari diximus, quinariis ducentis viginti €septem: minus, quam ex piscina in arcus recipiuntur, sunt quinariae mille centum quattuor. summa utraque €quae intercidebat aut inter caput et piscinam aut post €piscinam: quinariarum duo milia ID, quas sicut in ceteris pluribus locis intercipi deprehendimus. non enim eas €cessare manifestum est et ex hoc [2et ex]2 eo quod [2ad]2 €caput praeter eam mensuram, quam conprehendisse nos @1 €capacitate ductus posuimus, effunduntur amplius trecen-€tae quinariae.  @@Tepulae in commentariis adscriptus est modus qui-nariarum quadringentarum. huius aquae fontes nulli sunt: €venis quibusdam constabat, quae interceptae sunt in Iulia. caput ergo eius observandum est a piscina Iuliae. ex ea enim primum accipit quinarias centum nonaginta, €deinde statim ex Marcia quinarias nonaginta duas, prae-€terea ex Anione novo ad hortos Epaphroditianos quina-rias centum sexaginta tres. fiunt omnes quinariae quadrin-€gentae quadraginta quinque: amplius, quam in commen-€tariis, quinariis quadraginta quinque, quae in erogatione €conparent.  @@Iuliae in commentariis adscriptus est modus quina-riarum sexcentarum quadraginta novem. ad caput men-€sura iniri non potuit, quoniam ex pluribus adquisitionibus €constat, sed [2ad]2 sextum ab urbe miliarium universa in €piscinam recipitur, ubi modus eius manifestis mensuris €efficit quinarias mille ducentas sex: amplius, quam in €commentariis, quinariis quingentis quinquaginta septem. praeterea accipit prope urbem post hortos Pallantianos ex Claudia quinarias centum sexaginta duas. est omne €Iuliae in acceptis: quinariae mille trecentae sexaginta octo. ex eo dat in Tepulam quinarias centum nonaginta, erogat suo nomine octingentas tres. fiunt quas erogat €quinariae nongentae nonaginta tres: amplius, quam in €commentariis habet, quinariis trecentis quadraginta €quattuor: minus, quam in piscina habere posuimus, du-€centis decem tribus, quas ipsas apud eos, qui sine bene-€ficiis principis usurpabant, deprehendimus.  @@Virgini in commentariis adscriptus est modus quina- @1 riarum sexcentarum quinquaginta duarum. huius men-€suram ad caput inveniri non potuit, quoniam ex pluribus adquisitionibus constat et lenior rivo[2m]2 intrat. prope €urbem tamen ad miliarium septimum in agro qui nunc €est Ceionii Commodi, ubi velociorem iam cursum habet, €mensuram egi quae efficit quinariarum duo milia quin-€gentas quattuor: amplius, quam in commentariis, qui-nariis mille octingentis quinquaginta duabus. adprobatio €nostra expeditissima est; erogat enim omnes quas €mensura deprendimus, id est duo milia quingentas €quattuor.  @@Alsietinae conceptionis modus nec in commentariis þ²´µÿï°°²ÿï‚ÁñÿïƒÆòïîÿ¨Ç‚adscriptus est nec in re praesenti certus inveniri potuit, €cum ex lacu Alsietino et deinde circa Careias ex [2S]2aba-€tino [2tantum accipiat]2 quantum aquarii tempera-verunt. Alsietina erogat quinarias trecentas nonaginta €duas.  @@Claudia abundantior aliis maxime iniuriae exposita est. in commentariis habet non plus quinariis duobus milibus €octingentis quinquaginta quinque, cum ad caput invene-€rim quinariarum quattuor milia sexcenta[2s]2 septem: €amplius, quam in commentariis, mille septingentis quin-quaginta duabus. adeo autem nostra certior est mensura, €ut ad septimum ab urbe miliarium in piscina, ubi indu-€bitatae mensurae sunt, inveniamus quinarias tria milia @1 €trecenta[2s]2 decem duas: plus, quam in commentariis, €quadringentis quinquaginta septem, quamvis et ex bene-€ficiis ante piscinam eroget et plurimum subtrahi depre-€henderimus ideoque minus inveniatur, quam re vera esse €debeat, quinariis mille ducentis nonaginta quinque. [et] circa erogationem autem fraus adparet, quae neque ad €commentariorum fidem neque ad eas quas ad caput egi-€mus mensuras, neque ad illas saltem, [2quae]2 ad piscinam post tot iniurias [2factae]2 sunt, convenit. sola[2e]2 enim €quinariae mille septingentae quinquaginta erogantur: €minus, quam commentariorum ratio dat, quinariis mille €centum quinque: minus autem, quam mensurae ad caput €factae demonstraverunt, quinariis duobus milibus octin-€gentis quinquaginta septem: minus etiam, quam in €piscina invenitur, quinariis mille quingentis sexaginta duabus. ideoque cum sincera in urbem proprio rivo per-€veniret, in urbe miscebatur cum Anione novo, ut con-€fusione facta et conceptio earum et erogatio esset obscu-rior. quod si qui forte me adquisitionum mensuris blan-€diri putant, admonendi sunt adeo Curtium et Caerulum €fontes aquae Claudiae sufficere ad praestandas ductui €suo quinarias quas significavi quattuor milia sexcenta[2s]2 septem, ut praeterea mille sexcentae effundantur. nec €eo infitias quin ea quae superfluunt non sint proprie €horum fontium; capiuntur enim ex Augusta, quam in-€ventam in Marciae supplementum, dum illa non indiget, €adiecimus fontibus Claudiae, quamvis ne huius quidem €ductus omnem aquam recipiat. @1  @@Anio novus in commentariis habere ponebatur quina-rias tria milia ducentas sexaginta tres. mensus ad caput €repperi quinarias quattuor milia septingentas triginta €octo: amplius, quam in conceptis commentariorum est, quinariis mille quadringentis septuaginta quinque. qua-€rum adquisitionum non avide me amplecti quo alio mo-€do manifestius probem, quam quod in erogatione ipsorum commentariorum maior pars earum continetur? erogantur €enim quinariarum quattuor milia ducentae undecim, €[2cum]2alioquin in eisdem commentariis inveniatur concep-€tio non amplius quam trium milium ducentarum sexa-ginta trium. praeterea intercipi non tantum quingentas €viginti septem, quae inter mensuras nostras et erogatio-€nem intersunt, [2sed]2 longe ampliorem modum deprendi. ex quo adparet etiam exuberare conprehensam a nobis €mensuram, cuius rei ratio est, quod vis aquae rapacior, ut €ex largo et celeri flumine excepta, velocitate ipsa ampliat €modum.  @@Non dubito aliquos adnotaturos, quod longe maior €copia actis mensuris inventa sit, quam erat in commen-tariis principum. cuius rei causa est error eorum, qui ab €initio parum diligenter uniuscuiusque fecerunt aestima-tionem. ac ne metu aestatis aut siccitatum in tantum a €veritate eos recessisse credam, obstat illud quod ips[2e €actis]2 mensuris Iulio mense hanc uniuscuiusque copiam, €quae supra scripta est, tota deinceps aestate durantem exploravi. quaecumque tamen est causa quae praecedit, €illud utique detegitur, decem milia quinariarum inter-€cidisse, dum beneficia sua principes secundum modum @1  [2in]2 commentariis adscriptum temperant. sequens di-€versitas est quod alius modus concipitur ad capita, alius €nec exiguo minor in piscinis, minimus deinde distribu-tione continetur. cuius rei causa est fraus aquariorum, €quos aquas ex ductibus publicis in privatorum usus deri-vare deprehendimus. sed et plerique possessorum, [e] €quorum agris aqua circumducitur, [unde] formas rivo-€rum perforant, unde fit ut ductus publici hominibus pri- vatis vel ad hortorum [2usum]2 itinera suspendant. ac de €vitiis eiusmodi nec plura nec melius dici possunt, quam a €Caelio Rufo dicta sunt in ea contione, cui titulus est "de aquis". quae nunc nos omnia simili licentia usurpata €utinam non per offensas probaremus: inriguos agros, €tabernas, cenacula etiam, corruptelas denique omnes perpetius salientibus instructas invenimus. nam quod €falsis titulis aliae pro aliis aquae erogabantur, etiam sunt leviora ceteris vitia. inter ea tamen, quae emendationem €videbantur exigere, numerandum est, quod fere circa montem Caelium et Aventinum accidit. qui colles, prius-€quam Claudia perduceretur, utebantur Marcia et Iulia. sed postquam Nero imperator Claudiam opere arcuato €altius exceptam usque ad templum divi Claudii perduxit, €ut inde distribueretur, priores non ampliatae sed omissae sunt. nulla enim castella adiecit, sed isdem usus est, quo-€rum quamvis mutata aqua vetus adpellatio mansit.  @@Satis iam de modo cuiusque et velut nova quadam €adquisitione aquarum et fraudibus et vitiis quae circa @1 ea erant dictum est. superest ut erogationem, quam con-€fertam et, ut sic dicam, in massa invenimus, immo etiam €falsis nominibus positam, per nomina aquarum, uti quae-que se habet, et per regiones urbis digeramus. cuius €conprehensionem scio non ieiunam tantum sed etiam perplexam videri posse. ponemus tamen quam brevissime, ne quid velut formulae officii desit. iis quibus sufficiet €cognovisse summa, licebit transire leviora.  @@Fit ergo distributio quinariarum quattuordecim milium €decem et octo, ita ut quinariae DCCLXXI, quae ex qui-€busdam aquis in adiutorium aliarum dantur et bis in €speciem erogationis cadunt, semel in conputationem €veniant. ex his dividuntur extra urbem quinariae quattuor milia €sexaginta tres: €ex quibus nomine Caesaris quinariae mille septingentae €decem et octo, €privatis quinariae #150 #150 CCCXXXXV. reliquae intra urbem [2novem]2 milia nongentae quinqua-€ginta quinque distribuebantur in castella ducenta quadra-€ginta septem: €[2ex]2 quibus erogabantur sub nomine Caesaris quinariae €mille septingentae septem semis, €privatis quinariae tria milia octingentae quadraginta €septem, €usibus publicis quinariae quattuor milia quadringentae €una: @1 €ex eo castris duo[2devig]2inti [2qui]2nariae ducenta[2e]2 €septuaginta novem, €operibus publicis LXX[2XX]2 quinque quinariae #150 #150 CCCI, €muneribus triginta novem quinariae CCCLXXXVI, €lacibus quingentis nonaginta uni quinariae #150 trecenta[2e]2 €triginta quinque. sed et haec ipsa dispensatio per nomina aquarum et re-€giones urbis partienda est.  @@Ex quinariis ergo quattuordecim milibus decem et €octo, quam summam erogationibus omnium aquarum €seposuimus, dantur nomine Appiae extra urbem qui-€nariae tantummodo quinque, quoniam humilior [2ori]2tur €etiam [2p]2etitoribus. reliquae quinariae sescentae nonaginta novem intra €urbem dividebantur per regiones secundam IIX VIIII €XI XII XIII XIIII in castella viginti: €ex quibus nomine Caesaris quinariae centum quinqua-€ginta una, €privatis quinariae centum nonaginta quattuor, €[2usibus]2 publicis quinariae trecenta[2e]2 quinquaginta €quattuor: €ex eo castris I quinariae quattuor, €operibus publicis quattuordecim quinariae centum viginti €tres, €muneri uni quinariae duo, €lacibus nonaginta duo quinariae ducentae viginti sex. @1  @@Anionis veteris erogabantur extra urbem €nomine Caesaris quinariae centum sexaginta novem, €privatis quinariae CCCCIIII. reliquae quinariae mille quingentae octo semis intra urbem €dividebantur per regiones primam III IIII V VI VII VIII €VIIII XII XIIII in castella triginta quinque: €ex quibus nomine Caesaris quinariae sexaginta IV S, €privatis quinariae CCCCXC, €[2usibus]2 publicis quinariae quingentae LII: €ex eo castris unis quinariae quinquaginta, €operibus publicis XIX quinariae centum nonaginta sex, €muneribus novem quinariae octoginta octo, þ²´µÿï°°²ÿï‚ÁñÿïƒÆòïîÿ¨Ð’ˆŠlacibus nonaginta quattuor quinariae ducentae decem et €octo.  @@Marciae erogabantur extra urbem €nomine Caesaris quinariae CCLXIS. reliquae quinariae mille quadringentae septuaginta duae €intra urbem dividebantur per regiones primam tertiam €quartam V VI VII VIII VIIII X XIIII in castella quin-€quaginta unum: €ex quibus nomine Caesaris quinariae CXVI, €privatis quinariae quingentae quadraginta tres, €[2usibus publicis quinariae XDI: €ex eo]2 castris IIII quinariae XLIIS, €operibus publicis quindecim quinariae XLI, @1 €muneribus XII quinariae CIIII, €lacibus CXIII quinariae CCLVI.  @@Tepulae erogabantur extra urbem €nomine Caesaris quinariae LVIII, €privatis quinariae quinquaginta sex, reliquae quinariae CCCXXXI intra urbem dividebantur €per regiones quartam V VI VII in castella XIIII: €ex quibus nomine Caesaris quinariae XXXIIII, €privatis quinariae CCXXXVII, €usibus publicis quinariae quinquaginta: €ex eo castris I quinariae duodecim, €operibus publicis III quinariae septem, €lacibus XIII quinariae XXXII.  @@Iulia fluebat extra urbem €nomine Caesaris quinariis LXXX quinque, €privatis quinariis CXXI. reliquae quinariae quingentae quadraginta octo intra €urbem dividebantur per regiones secundam III V VI €VIII X XII in castella decem et septem: €ex quibus nomine Caesaris quinariae decem et octo, €[2privatis quinariae CLXXXXVI]2, €usibus publicis quinariae CCCLXXXIII: €ex eo castris [2II]2 quinariae sexaginta novem, €operibus publicis [2XI]2 quinariae CXXCI, €muneribus [2III]2 quinariae sexaginta septem, €lacibus viginti octo quinariae sexaginta quinque.  @@Virginis nomine exibant extra urbem quinariae ducen-tae. reliquae quinariae duo milia trecentae quattuor intra @1 €urbem dividebantur per regiones septimam nonam quar-€ta[2m]2 decimam in castella decem et octo: €ex quibus nomine Caesaris quinariae quingentae novem, €privatis quinariae CCCXXXVIII, €usibus publicis [2quinariae]2 #150 C[2D]2LVII: €ex eo muneribus II quinariae XXVI, €lacibus viginti quinque quinariae quinquaginta una, operibus publicis sedecim quinariae #150 CCCLXXX. in qui-€bus per se euripo, cui ipsa nomen dedit, quinariae CCCCLX.  @@Alsietinae quinariae trecenta[2e]2 nonaginta duo. haec €tota extra urbem consumitur, €nomine Caesaris quinariae CC quinquaginta quattuor, €privatis quinariae centum triginta octo.  @@Claudia et Anio novus extra urbem proprio quaeque €rivo erogabantur, intra urbem confundebantur. et Claudia quidem extra urbem dabat €nomine Caesaris quinarias CCXLVI, €privatis quinarias CCCCXXX novem; €Anio novus nomine Caesaris quinarias septingentas vi-ginti octo. reliquae utriusque quinariae tria milia quadrin-€gentae nonaginta octo intra urbem dividebantur per €regiones urbis XIIII in castella nonaginta duo: €ex quibus nomine Caesaris quinariae octingentae XVI, €privatis quinariae #150 [2D]2 sexaginta septem, €usibus publicis quinariae #150 [2C]2XV: €ex eo castris novem quinariae centum quadraginta novem, €operibus publicis decem et octo quinariae CCCLXXIIII, @1 €muneribus XII quinariae centum septem, €lacibus [2C]2C viginti sex quinariae CCCCXXCV.  @@Haec copia aquarum ad Nervam imperatorem usque conputata ad hunc modum discribebatur. nunc providen-€tia diligentissimi principis quicquid aut fraudibus aqua-€riorum intercapiebatur aut inertia pervertebat[2ur]2, quasi nova inventione fontium adcrevit. ac prope duplicata €ubertas est et tam sedula deinde partitione distributa, €ut regionibus quibus singulae serviebant aquae plures €darentur, tamquam Caelio et Aventino in quos sola Clau-€dia per arcus Neronianos ducebatur, quo fiebat ut, quo-€tiens refectio aliqua intervenisset, celeberrimi colles siti-rent. quibus nunc plures aquae, et in primis Marcia €reddita ampliore opere a S[2p]2e in Aventinum usque perducitur. atque etiam omni parte urbis lacus tam novi €quam veteres plerique binos salientes diversarum aqua-€rum acceperunt, ut si casus alterutram inpedisset, altera  sufficiente non destitueretur usus. sentit hanc curam €imperatoris piissimi Nervae principis sui regina et domina €orbis in dies, quae terrarum dea consistit, cui par nihil €et nihil secundum, et magis sentiet salubritas eiusdem €aeternae urbis aucto castellorum, operum, munerum et lacuum numero. nec minus ad privatos commodum ex €incremento beneficiorum eius diffunditur; illi quoque, qui €timidi inlicitam aquam ducebant, securi nunc ex bene-ficiis fruuntur. ne pereuntes quidem aquae otiosae sunt: @1 €ablatae causae gravioris caeli, munda viarum facies, €purior spiritus, quique apud veteres se[2mper]2 urbi infa-mis aer fuit est remotus. non praeterit me, deberi operi €novae erogationis ordinationem; sed haec cum incremento €adiuncserimus, intelligi oportet, non esse ea ponenda nisi  consummata fuerint. quid quod ne[2c]2 hoc diligentiae €principis, quam exactissimam civibus suis praestat, suffi-€cit, parum praesidii[2s]2 ac voluptatibus nostris contulisse €sese credentis, quod tantam copiam adiecit, nisi eam ipsa[2m]2 sinceriorem iocundioremque faciat? operae pre-€tium est ire per singula, per quae ille occurrendo vitiis quarundam universis adiecit utilitatem. etenim quando €civitas nostra, cum vel exigui imbres supervenerant, non turbulentas limosasque aquas habuit? nec quia haec €universis ab origine natura est, aut quia istud incommo-€dum sentire debea[2n]2t quae capiuntur ex fontibus, in €primis Marcia et Claudia ac reliquae, quarum splendor a €capite integer nihil aut minimum pluvia inquinatur si  p[2l]2utea extructa et obiecta sint. duae Aniensis minus €permanent limpidae, nam sumuntur ex flumine ac saepe €etiam sereno turbantur, quoniam Anio quamvis purissimo €defluens lacu mob[2i]2libus tamen cedentibus ripis aufert aliquid quo turbetur, priusquam deveniat in rivos. quod @1 €incommodum non solum hibernis ac vernis, sed etiam €aestivis imbribus sentit, quo tempore [exiit] gratior aqua- rum sinceritas exigitur. et alter quidem ex his, id est Anio €vetus, cum plerisque libra sit inferior, incommodum intra se tenet. novus autem Anio vitiabat ceteras; nam cum €editissimus veniat et in primis abundans, defectioni aliarum succurrit. inperitia vero aquariorum deducentium €in alienos eum specus frequentius, quam explemento €opus erat, etiam sufficientes aquas inquinabat, maxime €Claudiam quae per multa milia passuum proprio ducta €rivo, Romae demum cum Anione permixta in hoc tempus perdebat proprietatem. adeoque %obvenientibus non €succurrebatur, ut pleraeque accerserentur per impruden-tiam non uti[n] dignum erat aquas partientium. Marciam €ipsam frigore et splendore gratissimam balneis ac fulloni-€bus et relatu quoque foedis ministeriis deprehendimus  servientem. omnes ergo discerni placuit, tum singulas €ita ordinari ut in primis Marcia potui tota serviret et €deinceps reliquae secundum suam quaeque qualitatem €aptis usibus adsignarentur, sic ut Anio vetus pluribus ex €causis, quo inferior excipitur, minus salubris in hortorum €rigationem atque in ipsius urbis sordidiora exiret ministe- ria. nec satis fuit principi nostro ceterarum restituisse €copiam et gratiam; Anionis quoque novi vitia excludi posse vidit. omisso enim flumine [2aquam]2 repeti ex lacu €qui est super villam Neronianam Sublaquensem, ubi limpidissima est, iussit. nam cum oriatur Anio supra €Trebam Augustam, seu quia per saxosos montes decurrit @1 €pauci[2ssim]2is circa ipsum oppidum obiacentibus cultis, €seu quia lacuum altitudine[m] in quo[2s]2 excipitur velut €defaecatur, inminentium quoque nemorum opacitate €inumbratus, frigidissimus simul ac splendidissimus eo pervenit. haec tam felix proprietas aquae omnibus doti-€bus aequatura Marciam, copia vero superatura veniet in €locum deformis illius ac turbidae, novum auctorem impe-€ratorem Caesarem Nervam Traianum Augustum prae-€scribente titulo.  @@Sequitur ut indicemus quod ius ducendae tuendaeque €sit aquae, quorum alterum ad cohibendos intra modum €impetrati beneficii privatos, alterum ad ipsorum ductuum pertinet tutelam. in quibus, dum altius repeto leges de €singulis [2a]2qui[2s]2 lata[2s]2, quaedam apud veteres aliter observata inveni. apud antiquos omnis aqua in usus pu-þ²´µÿï°°²ÿï‚ÁñÿïƒÆòïîÿ¨Þ“‚blicos eroga[2ba]2tur et cautum ita fuit: "ne quis privatus €aliam [2aquam]2 ducat, quam quae ex lacu humum acci-€dit"_haec enim sunt verba eius legis_id est quae ex lacu abundavit; eam nos caducam vocamus. et haec ipsa €non in alium usum quam in balnearum aut fullonicarum €dabatur, eratque vectigalis statuta mercede quae in publicum penderetur. ex quo manifestum est quanto €potior cura maioribus communium utilitatium quam €privatarum voluptatium fuerit, cum etiam ea aqua quam privati ducebant ad usum publicum pertineret. aliquid @1 €et in domos principum civitatis dabatur concedentibus  reliquis. ad quem autem magistratum ius dandae ven-€dendaeve aquae pertinuerit, in iis ipsis legibus variatur. interdum enim ab aedilibus, interdum a censoribus €permissum invenio: sed adparet, quotiens in re publica €censores erant, ab illis potissimum petitum, cum ii non  erant, aedilium eam potestatem fuisse. tutelam autem €singularum aquarum locari solitam invenio positamque €redemptoribus necessitatem certum numerum circa duc-€tus extra urbem, certum in urbe servorum opificum ha-€bendi, et quidem ita ut nomina quoque eorum, quos €habituri essent in ministerio per quasque regiones, in €tabulas publicas deferrent; eorumque operum proban-€dorum curam fuisse penes censores aliquando et aediles, €interdum etiam quaestoribus eam provinciam obvenisse, €ut adparet ex S. C. quod factum est C. Licinio et [2Q.]2  Fabio cos. [censoribus]. quanto opere autem curae fuerit €ne quis violare ductus aquamve non concessam derivare €auderet, cum ex multis adparere posset, tum et ex hoc €quod Circus maximus ne diebus quidem ludorum circen-€sium nisi aedilium aut censorum permissu inrigabatur, quod durasse etiam postquam res ad curatores transiit sub Augusto, apud Ateium Capitonem legimus. agri vero, €qui aqua publica contra legem essent inrigati, publica-bantur. mancipi etiam, si cum eo quem [2constaret]2 adversus legem fecisse, multa diceba[n]tur. in isdem legi-€bus adiectum est ita: "ne quis aquam oletato dolo malo, ubi publice saliet. si quis oletarit, sestertiorum decem @1 milium multa esto." [oletato videtur esse olidam facito.] cuius rei causa aediles curules iubebantur per vicos singu-€los ex iis qui in unoquoque vico habitarent praediave €haberent binos praeficere, quorum arbitratu aqua in  publico saliret. primus M. Agrippa post aedilitatem, quam €gessit consularis, operum suorum et munerum velut per-petuus curator fuit. qui iam copia permittente discripsit, €quid aquarum publicis operibus, quid lacibus, quid pri-vatis daretur. habuit et familiam propriam aquarum,  quae tueretur ductus atque castella et lacus. hanc Au-gustus hereditate ab eo sibi relictam publicavit. post eum €Q. Aelio Tuberone Paulo Fabio Maximo cos. in re, quae €usque in id tempus quasi potestate acta certo iure €eguisse[2t]2, senatus consulta [2f]2acta sunt ac lex promul-gata. Augustus quoque edicto conplexus est, quo iure €uterentur qui ex commentariis Agrippae aquas haberent, tota re in sua beneficia translata. modulos etiam, de €quibus dictum est, constituit et rei continendae exercen-€daeque curatorem fecit Messalam Corvinum, cui adiutores €dati Postumius Sulpicius praetorius et Lucius Cominius pedarius. insignia eis quasi magistratibus concessa, deque €eorum officio senatus consultum factum, quod infra €scriptum est. [S. C.]  @@"Quod Q. Aelius Tubero Paulus Fabius Maximus cos. €V. F. de iis qui curatores aquarum publicarum ex con-€sensu senatus a Caesare Augusto nominati essent ordi-€nandis, D. E. R. Q. F. P. D. E. R. I. C. placere huic ordi- @1 €ni, eos qui aquis publicis praeessent, cum eius rei causa €extra urbem essent, lictores binos et servos publicos ter-€nos, architectos singulos et scribas et librarios, accensos €praeconesque totidem habere, quot habent ii per quos frumentum plebei datur. cum autem in urbe eiusdem rei €causa aliquid agerent, ceteris apparitoribus isdem praeter-quam lictoribus [2uti]2. utique quibus apparitoribus ex €hoc senatus consulto curatoribus aquarum uti liceret, €eos diebus decem proximis, quibus senatus consultum €factum esset, ad aerarium deferrent; quique ita delati €essent, iis praetoris aerarii mercede[2m]2 cibaria, quanta €praefecti frumento dando dare deferreque solent, annua €darent et adtribuerent; isque eas pecunias sine fraude sua facere liceret. utique tabulas, chartas ceteraque quae eius €curationis causa opus essent iis curatoribus praebenda €Q. Aelius Paulus Fabius cos. ambo alterve, si is videbitur, €adhibitis praetoribus qui aerario praesint, ea praebenda  locent. itemque cum viarum curatores [que] frumentique €parte quarta anni publico fung[eb]antur ministerio, ut €curatores aquarum iudiciis vacent privatis publicisque." apparitores et ministeria, quamvis perseveret adhuc €aerarium in eos erogare, tamen esse curatorum videntur desisse inertia ac segnitia non agentium officium. egressis €autem urbem dumtaxat agendae rei causa senatus praesto esse lictores iusserat. nobis circumeuntibus rivos fides €nostra et auctoritas a principe data pro lictoribus erit. @1  @@Cum perduxerimus rem ad initium curatorum, non est €alienum subiungere qui post Messalam huic officio ad nos €usque praefuerint. Messalae successit Planco et Silio cos. Ateius Capito. Capitoni [2C. Asinio Pollione]2 C. Antistio Vetere cos. Ta-€rius Rufus. Tario [et] Ser[2v]2io Cornelio Cethego L. Visellio Varrone €consulibus M. Cocceius Nerva, divi Nervae avus, scientia €etiam iuris inlustris. huic successit Fabio Persico L. Vitellio cos. C. Octavius €Laenas. Laenati Aquila Iuliano et Nonio Asprenate consulibus €M. Porcius Cato. huic successit post %quem Ser. Asinio Celere [2Sex.]2 No-€nio Quintiliano consulibus A. Didius Gallus. Gallo Q. Veranio et Pompeio Longo cos. Cn. Domitius €Afer. Afro Nerone Claudio Caesare IIII et Cosso Cossi f. con-€sulibus L. Piso. Pisoni Verginio Rufo et Memmio Regulo consulibus €Petronius Turpilianus. Turpiliano Crasso Frugi et Laecanio Basso consulibus €P. Marius. @1 Mario Luccio Telesino et Suetonio Paulino cos. Fonteius €Agrippa. Agrippae Silio et Galerio Trachalo cos. Albius Crispus. Crispo Vespasiano III et Cocceio Nerva cos. Pompeius €Silvanus. Silvano [2Domitiano II]2 Valerio Messalino consulibus Tam-€pius Flavianus. Flaviano Vespasiano V Tito III consulibus Acilius Aviola. post quem imperatore Nerva III et Verginio Rufo III €consulibus ad nos cura translata est.  @@Nunc quae observare curator aquarum debeat et legem €senatusque consulta ad instruendum actum pertinentia subiungam. circa ius ducendae aquae in privatis obser-€vanda sunt, ne quis sine litteris Caesaris, id est ne quis €aquam publicam non impetratam, et ne quis amplius quam impetravit ducat. ita enim efficiemus ut modus, €quem adquiri diximus, possit ad novos salientes et ad nova beneficia principis pertinere. in utroque autem €magna cura multiplici opponenda fraudi est: sollicite €subinde ductus extra urbem circumeundi ad recognoscen-€da beneficia; idem in castellis et salientibus publicis €faciendum, ut sine intermissione diebus [2et noctibus]2 aqua fluat. quod senatus quoque consulto facere curator €iubetur, cuius haec [quoque] verba sunt:  @@"[2Quod Q.]2 Aelius Tubero Paulus Fabius Maximus €cos. V. F. de numero publicorum salientium qui in urbe €essent intraque aedificia urbi coniuncta, quos M. Agrippa @1 €fecisset, Q. F. P. D. E. R. I. C. neque augeri placere nec €minui [2numerum]2 publicorum salientium, quos nunc €[2CV]2 esse retulerunt ii, quibus negotium a senatu est €imperatum ut inspicerent aquas publicas inirentque numerum salientium publicorum. itemque placere cura-€tores aquarum, quos S. C. Caesar Augustus ex senatus €auctoritate nominavit, dare operam uti salientes publici €quam adsiduissime interdiu et noctu aquam in usum €populi funderent." @@In hoc senatus consulto crediderim adnotandum quod €senatus tam augeri quam minui salientium publicorum numerum vetuerit. id factum existimo, quia modus €aquarum quae is temporibus in urbem veniebant, ante-€quam Claudia et Anio novus perducerentur, maiorem  erogationem capere non videbatur. qui aquam in usus þ²´µÿï°°²ÿï‚ÁñÿïƒÆòïîÿ¨é‚privatos deducere volet, impetrare eam debebit et a €principe epistulam ad curatorem adferre; curator deinde €beneficio Caesaris praestare maturitatem et procuratorem eiusdem officii libertum Caesaris protinus scribere. procu-€ratorem autem primus Ti. Claudius videtur admovisse, postquam Anionem novum et Claudiam induxit. quid €contineat epistula, vilici[2s]2 quoque fieri notum debet, ne €quando neglegentiam aut fraudem suam ignorantiae colore defendant. procurator calicem eius moduli, qui €fuerit impetratus, adhibitis libratoribus signari cogitet, €diligenter intendat mensurarum quas supra diximus mo-€dum et positionis notitiam habeat, ne sit in arbitrio €libratorum, interdum maioris luminis, interdum minoris pro gratia personarum calicem probare. sed nec statim €ab hoc liberum subiciendi qualemcumque plumbeam @1 €fistulam permittatur arbitrium, verum eiusdem luminis €quo calix signatus est per pedes quinquaginta, sicut €senatus consulto quod subiectum est cavetur.  @@"Quod Q. Aelius Tubero Paulus Fabius Maximus cos. €V. F. quosdam privatos ex rivis publicis aquam ducere, €Q. D. E. R. F. P. D. E. R. I. C. ne cui privato aquam €ducere ex rivis publicis liceret, utique omnes ii quibus €aquae ducendae ius esset datum ex castellis ducerent, €animadverterentque curatores aquarum, quibus locis €intra extra urbem apte castella privati facere possent, ex €quibus aquam ducerent quam ex castello communem accepissent a curatoribus aquarum. ne cui eorum quibus €aqua daretur publica ius esset, intra quinquaginta pedes €eius castelli, ex quo aquam ducerent, laxiorem fistulam €subicere quam %quinariam." @@In hoc S. C. dignum adnotatione est, quod aquam non €nisi ex castello duci permittit, ne aut rivi aut fistulae pu- blicae frequenter lacerentur. ius impetratae aquae neque €heredem neque emptorem neque ullum novum dominum praediorum sequitur. balneis quae publice lavarent privi-€legium antiquitus concedebatur, ut semel data aqua perpetuo maneret. sic ex veteribus senatus consultis €cognoscimus, ex quibus unum subieci. nunc omnis aquae €cum possessore instauratur beneficium.  @@"Quod Q. Aelius Tubero Paulus Fabius Maximus cos. €V. F. constitui oportere, quo iure intra extraque urbem €ducerent aquas, quibus adtributae essent, Q. D. E. €R. F. P. D. [2E. R.]2 I. [2C.]2 uti usque eo maneret adtri- @1 €butio aquarum, exceptis quae in usum balinearum essent €datae aut haustus nomine, quoad idem domini possiderent €id solum, in quod accepissent aquam."  @@Cum vacare aliquae coeperunt aquae, adnuntiatur et €in commentarios redigitur, qui respiciuntur ut petitoribus ex vacuis dari possint. has aquas statim intercipere sole-€bant, ut medio tempore venderent aut possessoribus praediorum aut aliis etiam. humanius [etiam] visum est €principi nostro, ne praedia subito destituerentur, triginta €dierum spatium indulgeri, intra quod ii ad quos res perti-neret * * * . de aqua in praedia sociorum data nihil constitutum invenio. perinde tamen observatur ac iure €cautum, ut dum quis ex iis qui communiter impetrave-€runt superesset, totus modus praediis adsignatus flueret €et tunc demum renovaretur beneficium, cum desisset quisque ex iis quibus datum erat possidere. impetratam €aquam alio, quam in ea praedia in quae data erit, aut ex €alio castello, quam ex quo epistula principis continebit, €duci palamst non oportere; sed et mandatis prohibetur.  impetrantur autem et eae aquae quae caducae vocantur, €id est quae aut ex castellis aut ex manationibus fistu-€larum [2effluunt]2, quod beneficium a principibus parcis-sime tribui solitum. sed fraudibus aquariorum obnoxium €est, quibus prohibendis quanta cura debeatur, ex capite €mandatorum manifestum erit quod subieci.  @@"Caducam neminem volo ducere nisi qui meo beneficio aut priorum principum habent. nam necesse est ex €castellis aliquam partem aquae effluere, cum hoc pertineat @1 €non solum ad urbis nostrae salubritatem, sed etiam ad €utilitatem cloacarum abluendarum".  @@Explicitis quae ad ordinationem aquarum privati usus €pertinebant, non ab re est quaedam ex iis, quibus circum-€scribi saluberrimas constitutiones in ipso actu deprehen-dimus, exempli causa attingere. ampliores quosdam cali-€ces, quam impetrati erant, positos in plerisque castellis inveni et ex iis aliquos ne signatos quidem. quotiens €autem signatus calix excedit legitimam mensuram, am-bitio procuratoris qui eum signavit detegitur. cum vero €ne signatus quidem est, manifesta culpa omnium, maxime accipientis, deprehenditur, deinde vilici. in quibusdam, €cum calices legitimae mensurae signati essent, statim €amplioris moduli fistulae subiectae fuerunt, unde acci-€derat ut aqua non per legitimum spatium coercita, sed €per brevis angustias expressa facile laxiorem in proximo fistulam inpleret. ideoque illud adhuc, quotiens signatur €calix, diligentiae adiciendum est, ut fistulae quoque €proxumae per spatium, quod S. C. conprehensum dixi-mus, signentur. ita demum enim vilicus cum scierit non €aliter quam signatas conlocari debere, omni carebit  excusatione. circa conlocandos quoque calices observari €oportet ut ad lineam ordinentur nec alterius inferior ca-lix, alterius superior ponatur. inferior plus trahit; su-€perior, quia cursus aquae ab inferiore rapitur, minus du-cit. in quorumdam fistulis ne calices quidem positi fuerunt. hae fistulae solutae vocantur et, ut aquario libuit, laxan- tur vel coartantur. adhuc illa aquariorum intolerabilis €fraus est: translata in novum possessorem aqua foramen €novum castello inponunt, vetus relinquunt quo venalem extrahunt aquam. in primis ergo hoc quoque emendan-dum curatori crediderim. non enim solum ad ipsarum @1 €aquarum custodiam, sed etiam ad castelli tutelam perti- net, quod subinde et sine causa foratum vitiatur. etiam €ille aquariorum tollendus est reditus, quem vocant punc-ta. longa ac diversa sunt spatia, per quae fistulae tota meant urbe latentes sub silice. has comperi per eum qui €adpellabatur a punctis passim convulneratas omnibus in €transitu negotiationibus praebuisse peculiaribus fistulis €aquam, quo efficiebatur ut exiguus modus ad usus publi-cos perveniret. quantum ex hoc modo aquae ser[2i]2vatum €sit, aestimo ex eo quod aliquantum plumbi sublati[2s]2 €eiusmodi ramis redactum est.  @@Superest tutela ductuum, de qua priusquam dicere €incipiam, pauca de familia quae huius rei causa parata est explicanda sunt. [2propriae aquarum]2 familiae sunt duae, altera publica, altera Caesaris. publica est antiquior, €quam ab Agrippa relictam Augusto et ab eo publicatam €diximus; habet homines circiter ducentos quadraginta. Caesaris familiae numerus est quadringentorum sexaginta, €quam Claudius cum aquas in urbem perduceret constituit.  utraque autem familia in aliquot ministeriorum species €diducitur: vilicos, castellarios, circitores, silicarios, tecto-res aliosque opifices. ex his aliquos extra urbem esse opor-€tet ad ea quae non sunt magnae molitionis, maturum tamen auxilium videntur exigere. homines in urbe circa €castellorum et munerum stationes opera quaeque urge-€bunt, in primis ad subitos casus, ut ex conpluribus re-€gionibus, in quam necessitas incubuerit, converti possit praesidium aquarum abundantium. tam amplum nume-€rum utriusque familiae solitum ambitione aut negligentia @1 €praepositorum in privata opera diduci revocare ad ali-€quam disciplinam et publica ministeria ita instituimus, €ut pridie quid esset actura dictaremus et quid quoque die  egisset actis conprehenderetur. commoda publicae fami-€liae ex aerario dantur, quod inpendium exoneratur vecti-galium reditu ad ius aquarum pertinentium. ea consta[2n]2t €ex locis aedificiisve quae sunt circa ductus aut castella aut munera aut lacus. quem reditum prope sestertiorum €ducentorum quinquaginta milium alien[2a]2tum ac vagum, €proximis vero temporibus in Domitiani loculos conversum €iustitia divi Nervae populo restituit, nostra sedulitas ad €certam regulam redegit, ut constarent quae essent ad hoc vectigal pertinentia loca. Caesaris familia ex fisco accipit €commoda, unde et omne plumbum et omnes inpensae ad €ductus et castella et lacus pertinentes erogantur. þ²´µÿï°°²ÿï‚ÁñÿïƒÆòïîÿ¨÷@@Quoniam quae videbantur ad familiam pertinere ex-€posuimus, ad tutelam ductuum sicut promiseram diver-€temus, rem enixiore cura dignam, cum magnitudinis Romani imperii vel praecipuum si[2n]2t indicium. multa €atque ampla opera subinde nascuntur, quibus ante succurri €debet quam magno auxilio egere incipiant, plerumque €tamen prudenti temperamento festinanda, quia non €semper opus aut facere aut ampliare quaerentibus cre-dendum est. ideoque non solum scientia peritorum sed et €proprio usu curator instructus esse debet, nec suae tan-€tum stationis architectis uti, sed plurium advocare non €minus fidem quam subtilitatem, ut aestimet quae reprae-€sentanda, quae differenda sint, et rursus quae per redemp- tores effici debeant, quae per domesticos artifices. nas-€cuntur opera ex his causis: aut vetustate corrumpitur @1 €quid aut inpotentia possessorum aut vi tempestatium aut €culpa male facti operis, quod saepius accidit in recentibus.  fere aut vetustate aut vi [2tempestatium]2 partes duc-€tuum laborant quae arcuationibus sustinentur aut mon-€tium lateribus adplicatae sunt, et ex arcuationibus ea[2e]2 quae per flumen traiciuntur. ideoque haec opera solli-cita festinatione explicanda sunt. minus iniuriae sub-€iacent subterranea nec gelicidiis nec caloribus exposita. vitia autem eiusmodi sunt, ut aut non interpellato cursu €subveniatur eis, aut emendari nisi averso non possint,  sicut ea quae in ipso alveo fieri necesse est. haec duplici €ex causa nascuntur: aut enim limo concrescente, qui inter-€dum in crustam indurescit, iter aquae coartatur, aut €tectoria corrumpuntur, unde fiunt manationes quibus necesse est latera rivorum et substructiones vitiari. pilae €quoque ipsae tofo extructae sub tam magno onere la-buntur. refici quae circa alveos rivorum sunt aestate non €debent, ne intermittatur usus tempore quo praecipue €desideratur, sed vere vel autumno et maxima cum festi-€natione, ut scilicet ante praeparatis omnibus quam pau-€cissimis diebus rivi cessent. neminem fugit, per singulos €ductus hoc esse faciendum, ne, si plures pariter avertantur,  desit aqua civitati. ea quae non interpellato aquae cursu €effici debent, maxime structura constant, quam et suis temporibus et fidelem fieri oportet. idoneum structurae €tempus est a Kalendis Aprilibus in Kalendas Novembres €ita ut optimum sit intermittere eam partem aestatis €quae nimiis caloribus incandescit, quia temperamento €caeli opus est, ut ex commodo structura conbibat et in @1 €unitate[2m]2 conroboretur; non minus autem quam sol acrior gelatio praecipit materiam. nec ullum opus dili-€gentiorem poscit curam quam quod aquae obstaturum €est; fides itaque eius per singula secundum legem notam  omnibus sed a paucis observatam exigenda est. illud nulli €dubium esse crediderim, proximos ductus, id est qui a €septimo miliario lapide quadrato consistunt, maxime €custodiendos, quoniam et amplissimi operis sunt et plures aquas singuli sustinent. quos si necesse fuerit inter-€rumpere, maiorem partem aquarum urbis destitue[2n]2t. remedia tamen sunt et huius [2modi]2 difficultatibus: in-€choatum excitatur ad libram deficientis, alveus vero €plumbatis canalibus per spatium interrupti ductus rursus continuatur. porro quoniam fere omnes specus per pri-€vatorum agros derecti erant et difficilis videbatur futurae €inpensae praeparatio, nisi aliqua iuris constitutione €succurreretur, simul ne accessu ad reficiendos rivos re-€demptores a possessoribus prohiberentur, S. C. factum est €quod subieci.  @@"Quod Q. Aelius Tubero Paulus Fabius Maximus cos. €V. F. de rivis, specibus, fornicibus [2a]2quae Iuliae, Marciae, €Appiae, Tepulae, Anienis reficiendis, Q. D. E. R. F. P. D. €E. R. I. C. uti cum ii rivi, [2specus]2, fornices, quos Au-€gustus Caesar se refecturum impensa sua pollicitus se-€natui est, reficerentur, ex agris privatorum terram, limum, @1 €lapidem, testam, harenam, ligna ceteraque quibus ad €eam rem opus esset, unde quaeque eorum proxime sine €iniuria privatorum tolli, sumi, portari possint, viri [2boni]2 €arbitratu aestimata darentur, tollerentur, sumerentur, €exportarentur; et ad eas res omnes exportandas earumque €rerum reficiendarum causa, quotiens opus esset, per agros €privatorum sine iniuria eorum itinera, actus paterent,  darentur." plerumque autem vitia oriuntur ex inpotentia possessorum, qui pluribus modis rivos violant. primum €enim spatia, quae circa ductus aquarum ex S. C. vacare debent, aut aedificiis aut arboribus occupant. arbores €magis nocent, quarum radicibus et concamerationes et latera solvuntur. dein vicinales vias agrestesque per ipsas formas derigunt. novissime aditus ad tutelam prae-cludunt. quae omnia S. C. quod subieci provisa sunt.  @@"Quod Q. Aelius Tubero Paulus Fabius Maximus €cos. V. F. aquarum, quae in urbem venirent, itinera €occupari monumentis et aedificiis et arboribus conseri, €Q. F. P. D. E. R. I. C. cum ad reficiendos rivos specusque €iter aquae et opera publica corrumpantur, placere circa €fontes et fornices et muros utraque ex parte vacuos qui-€nos denos pedes patere, et circa rivos qui sub terra essent €et specus intra urbem et extra urbem continentia aedificia €utraque ex parte quinos pedes vacuos relinqui ita ut neque €monumentum in is locis neque aedificium post hoc tem-€pus ponere neque conserere arbores liceret; si quae nunc €essent arbores intra id spatium, exciderentur praeterquam @1 si quae villae continentes et inclusae aedificiis essent. si €quis adversus ea conmiserit, in singulas res poena HS €dena milia essent, ex quibus pars dimidia praemium €accusatori daretur, cuius opera maxime convictus esset €qui adversus hoc S. C. conmisisset, pars autem dimidia in aerarium redigeretur. deque ea re iudicarent cognosce-€rentque curatores aquarum."  @@Posset hoc S. C. aequissimum videri, etiam [2si]2 ex re €tantum publicae utilitatis ea spatia vindicarentur, multo €magis cum maiores nostri admirabili aequitate ne ea qui-€dem eripuerint privatis quae ad [2com]2modum publicum €pertinebant, sed cum aquas perducerent, si difficilior €possessor in parte vendunda fuerat, pro toto agro pecu-€niam intulerint et post determinata necessaria loca rursus €eum agrum vendiderint, ut in suis finibus proprium ius [2tam]2 res publica quam privata haberent. plerique tamen €non contenti occupasse fines, ipsis ductibus manus adtule-€runt per suffossa latera passim cursus * * * ius aqua-€rum impetratum habent, quam ii qui quantulumcumque €beneficii [2impetrandi]2 occasione ad expugnandos * * * [2duct]2uum abutuntur. quid porro fieret, si non universa ista €diligentissima lege prohiberentur poenaque non mediocris contumacibus intentaretur? quare subscripsi verba legis.  @@"T. Quin[2c]2tius Crispinus consul populum iure rogavit €populusque iure scivit in foro pro rostris aedis divi Iulii @1 š‚¬³ÿp. K. Iulias. tribus Sergia principium fuit. pro tribu[s] ”Sex. * * * L. f. Virro [2primus scivit]2. quicumque post €hanc legem rogatam rivos, specus, fornices, fistulas, tu-€bulos, castella, lacus aquarum publicarum, quae ad urbem €ducuntur, sciens dolo malo foraverit, ruperit, foranda rum-€pendave curaverit peiorave fecerit, quo minus eae aquae €earumve quae qu[2e]2a[2t]2 in urbem Romam ire, cadere, €fluere, pervenire, duci, quove minus in urbe Roma et in €iis locis, aedificiis, quae urbi continentia sunt, erunt, in €is hortis, praediis, locis, quorum hortorum, praediorum, €locorum dominis possessoribus U. F. aqua data vel adtri-€buta est vel erit, saliat, distribuatur, dividatur, in castella, €lacus inmittatur, is populo Romano [2HS]2 centum milia dare damnas esto. et qui clam quid eorum ita fecerit, id €omne sarcire, reficere, restituere, aedificare, ponere et €celere demolire damnas esto sine dolo malo; [2e]2aque €omnia ita ut coercenda multa dicenda sunt, quicumque €curator aquarum est, erit, si curator aquarum nemo erit, €tum is praetor qui inter cives et peregrinos ius dicet, €multa[m], pignoribus cogito, exercito, eique curatori aut, €si curator non erit, tum ei praetori eo nomine cogendi, pignoris capiendi ius potestasque esto. si quid eorum ser-€vus fecerit, dominus eius HS centum milia populo @1 þ²´µÿï°°²ÿï‚ÁñÿïƒÆòïîÿ«—D. D. E. si quis [2locus]2 circa rivos, specus, fornices, €fistulas, tubulos, castella, lacus aquarum publicarum, €quae ad urbem Romam ducuntur et ducentur, terminatus €est et erit, neve quis in eo loco post hanc legem rogatam €quid obponito, molito, obsaepito, figito, statuito, ponito, €conlocato, arato, serito, neve in eum quid inmittito, €praeterquam rerum faciendarum reponendarum causa, [praeterquam] quod hac lege licebit, oportebit. qui ad-€versus ea quid fecerit, et adversus eum siremps lex, ius €causaque omnium rerum omnibusque esto, atque uti esset €esseve oporteret, si is adversus hanc legem rivum, specum rupisset forassetve. quo minus in eo loco pascere, herbam, €fenum secare, sentes * * * curatores €aquarum, qui nunc sunt quique erunt, * * * circa fontes €et fornices et muros et rivos et specus terminatus est, €arbores, vites, vepres, sentes, ripae, maceria[2e]2, salicta, €harundineta tollantur, excidantur, effodiantur, excodi-€centur, uti quod recte factum esse volet; eoque nomine €iis pignoris capio, multae dictio coercitioque esto; idque €iis sine fraude sua facere licet[2o]2, ius potestasque esto. * * * quo minus vites, arbores, quae villis, @1 €aedificiis maceriisve inclusae sunt, maceriae, quas cura-€tores aquarum causa cognita ne demolirentur dominis €permiserunt, quibus inscripta insculptave essent ipsorum €qui permisissent curatorum nomina, maneant, hac lege nihilum rogat[i]o. quo minus ex iis fontibus, rivis, speci-€bus, fornicibus aquam sumere, haurire iis, quibuscumque €curatores aquarum permiserunt, permiserint, praeter-€quam rota, calice, machina licea[2t]2, dum ne qui puteus €neque foramen novum fiat, eius hac lege nihilum rogato."  @@Utilissimae legis contemptores non negaverim dignos €poena quae intenditur, sed neglegentia longi temporis deceptos leniter revocari oportuit. itaque sedulo labo-€ravimus ut, quantum in nobis fuit, etiam ignorarentur qui erraverant. is vero, qui admoniti ad indulgentiam impe-€ratoris decucurrerunt, possumus videri causa impetrati beneficii fuisse. in reliquo[2m]2 vero opto ne executio legis €necessaria sit, cum officii fidem etiam per offensas tueri €praestit[2er]2it. @1 ï°°³ÿï‚ÁçòÿïƒÆòïîÿ‘ôÿ@@@@{1DE AGRORVM QVALITATE}1 ƒ@@Agrorum qualitates sunt tres: una agri diuisi et ad-€signati, altera mensura per extremitatem conprehensi, €tertia arcifini, qui nulla mensura continetur. €@@Ager ergo diuisus adsignatus est coloniarum. Hic €habet condiciones duas: unam qua plerumque limitibus €continetur, alteram qua per proximos possessionum €rigores adsignatum est, sicut in Campania Suessae €A[2u]2runcae. quidquid autem secundum hanc condi-€cionem in longitudinem est delimitatum, per strigas ap-€pellatur; quidquid per [2la]2titudinem, per scamna. €ager ergo limitatus hac similitudine decimanis et car-€dinibus continetur. ager per strigas et per €scamna diuisus et adsignatus est more antiquo in hanc €similitudinem, qua in prouinciis arua publica coluntur. €@@Ager est mensura conprehensus, cuius modus uni-€uersus ciuitati est adsignatus, sicut in Lusitania @1 Salma[2n]2ticensibus aut Hispania citeriore Pala[2n]2tinis €et in conpluribus prouinciis tributarium solum per uni-€uersitatem populis est definitum. eadem ratione et €priuatorum agrorum mensurae aguntur. hunc €agrum multis locis mensores, quamuis extremum men-€sura conprehenderint, in formam in modum limit[2ati]2 €condiderunt. €@@Ager est arcifinius, qui nulla mensura continetur. €finitur secundum antiquam obseruationem fluminibus, €fossis, montibus, uiis, arboribus ante missis, aquarum €diuergiis et si qua loca ante a possessore potuerunt €optineri. nam ager arcifinius, sicut ait Varro, ab ar-€cendis hostibus est appellatus: qui postea interuentu €litium per ea loca quibus finit terminos accipere coepit. €in his agris nullum ius subsiciuorum interuenit. €@@Subsiciuum est, quod a subsecante linea nomen €accepit [subsiciuum]. subsiciuorum genera sunt duo: €unum quod in extremis adsignatorum agrorum finibus €centuria expleri non potuit; aliud genus sub-€siciuorum, quod in mediis adsignationibus et integris €centuriis interuenit. quidquid enim inter IIII limi-€tes minus quam intra clusum est fuerit adsignatum, @1 in hac remanet appellatione, ideo quod is modus, qui €adsignationi superest, linea cludatur et subsecetur. €nam et reliquarum mensurarum actu quidquid inter €normalem lineam et extremitatem interest subsiciuum €appellamus. €@@Est et ager similis subsiciuorum condicioni extra €clusus et non adsignatus; qui si rei publicae populi €Romani aut ipsius coloniae, cuius fine circumdatur, €siue peregrinae urbis aut locis sacris aut religiosis a[2ut]2 €quae ad populum Romanum pertinent datus non est, €iure subsiciuorum in eius qui adsignare potuerit re-€manet potestate. €@@ager extra clusus est [2et]2 qui int[2er]2 finitimam lineam €et centurias interiacet; ideoque extra clusus, quia ultra €limites finitima linea cludatur. @1 ï°°´ÿï‚ÃïîôòÿïƒÆòïîÿ”ôÿ@@@@{1DE CONTROVERSIIS}1 ‚@@Materiae controuersiarum sunt duae, finis et locus. €harum alterutra continetur quidquid ex agro discon-€uenit. sed quoniam in his quoque partibus singulae €controuersiae diuersas habent condiciones, proprie €sunt nominandae. ut potui ergo conprehendere, genera €sunt controuersiarum XV: de positione terminorum, de €rigore, de fine, de loco, de modo, de proprietate, de €possessione, de alluuione, de iure territorii, de subsi-€ciuis, de locis publicis, de locis sacris et religiosis, €de aqua pluuia arcenda, de itineribus. €@@De positione terminorum controuersia est inter duos €pluresue uicinos: inter duos, an rigore sit ceterorum €siue ratione[s]; inter plures, trifinium faciat an quadri-€finium. de horum [2posit]2ione cum constitit mensori, si €secundum proximi temporis possessionem non conue-€niunt, diuersas attiguis possessoribus faciunt contro-€uersias, et ab integro alius forte de loco alius de fine €litigat. €@@De rigore controuersia est finitimae condicionis, quo-€tiens inter duos pluresue terminos ordinatos siue quae @1 alia signa secundum legem Mamiliam intra quinque €pedes agitur. €@@De fine similis est controuersia [nec dubium est €quin supra de finis condicione dixerim]; nam et eadem €lege continetur et de quinque pedum agitur latitudin[2e]2, €sed de fine, quidquid per flexus, quibus arcifinii agri €continentur, ut per extrema [2a]2rui aut promuntoria €aut summa montium aut fluminum cursus aut locorum €natura[2m]2 a[2g]2i[2tur]2 quam supercilium appellant. €@@De loco controuersia est, quidquid excedit supra €scriptam latitudinem, cuius modus a[d] p[2e]2tente[m] non €proponitur. haec autem controuersia frequenter in arci-€finiis agris uariorum signorum demonstrationibus exer-€cetur, ut fossis, fluminibus, arboribus ante missis, aut €culturae discrimine. €@@De modo controuersia est in agro adsignato: agitur €enim de antiquorum nominum propria defensione; ut €si L. Titius dextra decimanum tertium, citra cardinem €quartum, acceperit sortis suae partes tres siue quod €huic simile, quartam habeat in quacumque proxima €centuria: huic enim uniuersitati limes finem non facit, €etiam si publico itineri seruiat._Nam et in ceteris @1 agris de modo fit controuersia, quotiens [re]promissioni €modus non quadrat. €@@De proprietate controuersia est plerumque, [2quom]2 €ut in Campania cultorum agrorum siluae absunt in €montibus ultra quartum aut quintum forte uicinum. €propterea proprietas ad quos fundos pertinere debeat €dis[2p]2ut[i]atur. est et pascuorum proprietas €pertinens ad fundos, sed in commune; propter quod €ea conpascua multis locis in Italia communia appel-€lantur, quibusdam prouinciis pro indiuiso._ €Nam et per hereditates aut emptiones eius generis €controuersiae fiunt, de quibus iure ordinario litigatur. €@@De possessione controuersia est, de qua ad inter-€dictum, hoc est iure ordinario, litigatur. €@@De alluuione fit controuersia fluminum infestatione. €haec [2autem]2 multas habet condiciones. @1 @@De iure territorii controuersia est de [2his]2 quae ad €ipsam urbem pertinen[2t]2, [siue quod intra pomerium €eius urbis erit, quod a priuatis operibus optineri non €oportebit. eum dico locum quem nec ordo nullo iure þ²´µÿï°°´ÿï‚ÃïîôòÿïƒÆòïîÿ—…a publico poterit amouere]. habet autem condiciones €duas, unam urbani soli, alteram agrestis, quod in tu-€telam rei fuerit adsignatum urbanae; [urbani quod €operibus publicis datum fuerit aut destinatum]. huius €soli ius quamuis habita [2o]2ratione diuus Augustus de €statu municipiorum tractauerit, in proximas urbes per-€uenire dicitur, quarum ex uoluntate conditoris maxima €pars finium coloniae est adtributa, aliqua portio moenium €extremae perticae adsignatione inclusa; sicut in Piceno €fertur Inter[2a]2m[2na]2tium Prae[2t]2uttianorum quandam oppidi €partem Asculanorum fine circum dari. [quod si ad €haec reuertamur, hoc conciliabulum fuisse fertur et @1 postea in municipii ius relatum]._nam non omnia €antiqua municipia habent suum priuilegium. [quidquid €enim ad coloniae municipiiue priuilegium pertinet, €territorii iuris appellant. sed si rationem appellationis €huius tractemus, territorium est quidquid hostis ter-€rendi causa constitutum est]. €@@De subsicivis controuersia est, quotiens aliqua pars €centuriae siue tota non est adsignata et possidetur. €aut quidquid de extremitate perticae possessor proxi-€mus aliusue detinebit, ad subsiciuorum controuersiam €pertinebit. €@@De locis publicis siue populi Romani siue coloniarum €municipiorumue controuersia est, quotiens ea loca, quae €neque adsignata neque uendita fuerint [2um]2quam, ali-€quis possederit; ut alueum fluminis ueterem populi €Romani, quem uis aquae interposita insula [2exclusae]2 €proximi possessoris finibus reliquerit; aut siluas, quas €ad populum Romanum multis locis pertinere ex uete-€ribus instrumentis cognoscimus, ut ex proximo in €Sabinis in monte Mutela. Nam et coloniarum €aut municipiorum similis est condicio, quotiens loca, @1 quae rei publicae data adsignata fuerint, ab aliis ob-€tinebuntur, ut subsiciua concessa. €@@De locis relictis et extraclusis controuersia est in agris €adsignatis. relicta autem loca sunt, quae siue locorum €iniquitate siue arbitrio conditoris [relicta] limites non €acceperunt. haec sunt iuris subsiciuorum. extra-€clusa loca sunt aeque iuris subsiciuorum, quae ultra limi-€tes et [2in]2tra finitimam lineam erint; finitima autem linea €aut mensuralis est aut aliqua obseruatione aut termi-€norum ordine seruatur. multis enim locis adsignationi €agrorum inmanitas superfuit, sicut in Lusitania finibus €Augustinorum. €@@De locis sacris et religiosis controuersiae plurimae €nascuntur, quae iure ordinario finiuntur, nisi si de lo-€corum eorum modo agitur; ut l[2u]2corum publicorum in €montibus aut aedium, quibus secundum instrumentum €fines restituuntur; similiter locorum religiosorum, qui-€bus secundum cautiones modus est restituendus. habe[2nt]2 €enim et moesilea iuris sui hortorum modos circum €iacentes aut praescriptum agri finem. €@@De aquae pluuiae transitu controuersia est, in qua €si collectus pluuialis aquae transuersum secans finem @1 in alterius fundum influit, et disconuenit, ad ius ordi-€narium pertinebit: quod si per ordinationem finis ipsius €agitur, exigit mensoris interuentum [et controuersia €tollitur]. €@@De itineribus controuersia est quae in arcifiniis agris €iure ordinario finitur, in assignatis mensurarum ratione. €omnes enim limites secundum legem colonicam itineri €publico seruire debent: sed multi exigent[2e]2 ratione per €[2cl]2iuia et confragosa loca eunt, qua iter fieri non potest, €et sunt in usu agrorum eorum locorum, ubi proximus €possessor [est], cuius forte silua limitem detinet, trans-€itum inuerecunde denegat, cum itineri limitem aut €locum limitis debeat. €@@Est et controuersiae genus quod ad solum non €pertinet, de arborum fructibus, earum quae in fine €sunt siue intra, nec ullam ad radicem habent contro-€uersiam, quotiens inclinatae in alterutram partem fructum €iactauerunt, inter adfines mo[2u]2ent disputationem. ï°°µÿï‚ÌéíÿïƒÆòïîÿ˜Šôÿ@@@@{1[2DE LIMITIBVS]2}1 ˆ”@@Limitum prima origo, sicut Varro descripsit, a[d] di-€sciplina[m] [2Et]2rusca[m]; quod aruspices orbem terrarum @1 in duas partes diuiserunt, dextram apellauerunt [2quae]2 €septentrioni subiacere[2t]2, sinistram quae a meridiano €terra[2e]2 esse[2t]2 [2ab oriente ad]2 occasum, quod eo sol €et luna spectaret, sicut quidam %carpiunt architect[2i]2 €delubra in occidente[2m]2 recte [2s]2pectare scripserunt. €aruspices altera[m] linea[m] a septentrione ad meri-€dianum diuiserunt terram, [2et]2 a me[ri]dia[no] ultra €antica, citra postica nominauerunt. €@@Ab hoc fundamento maiores nostri in agrorum men-€sura uidentur constituisse rationem. primum duo limites €duxerunt; unum ab oriente in occasum, quem uocaue-€runt decimanum; alterum a meridiano ad septentrionem, €quem cardinem appellauerunt. decimanus autem di-€uidebat agrum dextra et sinistra, cardo citra et ultra. €@@Quare decimanus a decem potius quam a duobus, €cum omnis ager eo fine in duas diuidatur partes? ut €duopondium [et duouiginti] quod dicebant antiqui, nunc @1 dicitur [2di]2pondium [et uiginti], sic eti[2am]2 duo[de]cimanus €decimanus est factus. Kardo nominatur quod €directus a kardine[m] caeli est. [nam sine dubio caelum €uertitur in septentrionali orbe]. €@@Postea hoc ignorantes non nulli aliud secuti, ut €quidam agri magnitudinem, qui qua longior erat, fece-€runt decumanum. quidam non ortum [2s]2pectant, sed ita €aduersi sunt, ut sint contra septentrionem; ut in agro €Campano qui est circa Capuam, ubi est kardo in orien-€te[2m]2 et decumanus in meridianum. €@@Ab his duobus omnes agri partes nominantur. reli-€qui limites fiebant angustiores et inter se distabant €par[t]ibus interuallis. qui spectabant in oriente[2m]2, di-€cebant prorsos: qui dirigebant in meridianum, dicebant €[et] transuersos. €@@Haec uocabula in lege, quae est in agro Uritano @1 in Gallia, item in quibusdam locis adhuc permanere €dicuntur. limites autem appellati transuers[2i]2 €s[2unt]2 a limo, [id est] antiquo uerbo [transgressa]; a €quo dicunt poetae "limis oculis"; item limum cinctum, €quod purpuram transuersam habeat, [2e]2t limina ostiorum. €alii et prorsos et transuersos dicunt limites a limi[2n]2ibus, €quod per eos in agro intro et foras eatur. hi ab in-€colis uariis ac dissimilibus uocabulis a caeli regione aut €a loci natura sunt cognominati: in alio loco sicut in €Umbria circa Fanum Fortunae, qui ad mare spectant €maritimos appellant, alibi qui ad monte[2m]2 monta-€nos. €@@Primum agri modum fecerunt quattuor limitibus €clausum [figuram similem:], plerumque cent[2en]2um €pedum in utraque parte (quod Gr[2a]2eci plethron ap-€pellant, Osci et Umbri uorsum), nostri centen[2um]2 et €uicen[2um]2 in utraque parte; cuius ex IIII unum latus, €sicut diei XII horas, XII menses anni, XII decempedas €esse uoluerunt. [2IV]2 actibus con[2clus]2um locum primum €appellatum dic[2unt]2 fundum. Hi duo fundi iuncti @1 iugerum definiunt. deinde haec duo iugera iuncta in €unum quadratum agrum efficiunt, quod sint in omnes €partes actus bini in hunc modum. quidam pri-€mum appellatum dicunt sortem et centies ductum cen-€turia[2m]2. sunt qui centuriam maiorem modum appel-€lant, ut Cremonae de[2nu]2m et duce[2nu]2m. sunt qui €minorem, ut in Italia triumuirale[2m]2 iugerum quin-€quagenum._Nam et omnes in subsiciuis extremae €centuriae, quae non sunt quadratae, in eadem perma-€nent appellatione. €@@Optima[e] ergo ac rationalis agrorum constitutio est, €cuius decimani ab oriente in occidentem diriguntur, €kardines a meridiano in septentrionem. €@@Multi mobilem solis ortum et occasum secuti uaria-€runt hanc rationem. sic uti[2que]2 effectum est, ut deci-€mani spectarent ex qua parte sol eo tempore, quo €mensura acta est, oriebatur. et multi, ne proximae €coloniae limitibus ordinatos limites mitterent, exacta €conuersione di[2s]2creuerunt. et sic per totum orbem €terrarum est unaquaeque limitum constitutio, ubi €proxima . . . . €* * * €@@Sunt et aliae limitum condiciones, quae ad solum €non pertinent [, hoc est ad artem nostram]. solum @1 autem quodcumque coloniae est adsignatum, id uni-€uersum pertica appellatur: quidquid huic uniuersitati €adplicitum est ex alterius ciuitatis fine, [sine solidum €siue [2culte]2llatum fuerit,] praefectura appellatur. þ²´µÿï°°¶ÿï‚ÍåîÿïƒÆòïîÿ˜ôÿ@@@@{1[2DE ARTE MENSORIA]2}1 †@@Principium artis mens[2o]2riae in agendi[s] positum est €experimento. exprimi enim locorum aut modi ueritas €sine rationa[bi]libus lineis non potest, quoniam omnium €agrorum extremitas flexuosa et inaequali[s] cluditur €finitione, quae propter angulorum dissimilium multi-€tudinem numeris suis manentibus et cohiberi potest €et extendi: nam sol[2a]2 mobile[m] habent spatium et in-€certam iugerum enuntiationem. sed ut omnibus extre-€mitatibus species sua constet et intra clusi modus €enuntietur, agrum quo usque loci positio permittet €rectis lineis dimetiemur: ex quibus proximam quamque €extremitat[2iu]2m obliquitatem per omnes angulos facta €normatione conplectimur, et coher[2cita]2m mensuralibus €[2lineis]2 statutis certo pr[2ae]2cent[2uria]2to spatio simil[2i]2 fu-€turae tradimus formae: modum autem intra lineas clu-€sum rectorum angulorum ratione subducimus. subie- @1 ctas deinde extremitatium partes, are[2as]2 tangentium €nostrarum postulationum, podismis suis ad[2a]2eramus, €et adscriptis spatio suo finibus ipsam loci reddimus €ueritatem. €@@Haec ubique una ratione fieri multiplex locorum €natura non patitur, oppositis ex alia parte montibus, €alia flumine aut ripis aut quadam iacentis soli vora-€gine, cum pluribus confragosorum locorum iniquita-€tibus, saepe et cultur[2is]2, propter quae maxime ad artis €copia[2m]2 est recurrendum. debet enim [2minima]2 quae-€que pars agri in potestate esse mensoris et habit[ur]a €rectorum angulorum ratione sua postulatione constringi. €itaque maxime prouidere debemus, quo usu ferramenti €quidquid occurrerit transeamus; adhibere deinde me-€tiundi diligentiam, qua[e] potius actus incess[2us l]2imita-€tionis effectum laterum longitudine[s] aequ[e]et; ferra-€mento primo ut[2i]2 et omnia [2momen]2ta perpenso dirigere, €[2oculo]2 ex omnibus corniculis ex[2t]2ensa ponderibus et inter €se conparata fila seu neruias ita perspicere, donec pro-€xima[2m]2 consumpto alterius uisu sola[2m intue]2atur; tunc €dictare moetas, et easdem transposito interim extrema €meta ferramento reprehendere eodem momento quo €tenebatur, et coeptum rigorem ad interuersuram aut ad @1 finem perducere. omnibus autem interuersuris tetrantis €locum perpendiculus ostendat. €@@Cuiuscumque loci mensura agenda fuerit, eum cir-€cumire ante omnia oportet, et ad omnes angulos signa €ponere, quae normaliter ex rigore cogantur; posito €deinde et perpenso ferramento rigorem secundum [2pro]2-€ximo lateri dictare, et moet[2i]2s conlocatis respectis in €alteram partem rigorem mittere, qui, cum ad extremum €peruenerit, parallelon primi rigoris excipiat. €@@Sed si in rigore dictando quaedam deuitanda incur-€runt, ualles, loca confragosa, arbores quas propter mo-€ram aut fructum succidere non oportet, [2item]2 aedificia, €maceriae, petrae aut montes et his similia, haec qu[2a]2-€cumque ratione optime poterint mensuram accipere €debebunt. €@@Si fuerit ergo uallis quae conspectum agentis exsu-€peret, per ipsam moetis ad ferramentum adpositis erit €descendendum. cuius rigoris incessum ut s[2es]2contrario €aequemus, adf[l]icta ante linea ad capitulum perticae €aequaliter ad perpendiculum cultellare debemus, [2tum €ad]2 per[2m]2ensum rigorem extendere lineam, quam in cul-€t[2r]2um loc[2ata]2m perpendiculus adsigna[n]t. nam quo- @1 tiens sine linea cultellamus, [2cum]2 conspectum moeta-€rum excedimus, et festinantes ex eo loco iterum rigorem €conspicimus, tunc in illa perticarum quamuis exigua €conuersione non minus fit dis[2p]2endi quam si iacentia €[2se]2quam[2ur]2. €@@Conpressiorem autem uallem et ultra quam pr[2o]2spici €poterit euadendae difficultatis causa [2l]2ic[2et]2 transire, €in ulteriorem partem dictare moetas ne minus tres, €quibus reprehensis transposito ferramento respicere €priores oporteat, et perpenso coe[2pt]2um rigorem quo €usque res exegerit perducere. €@@Cultellandi ratio quae sit, saepe quaeritur, cu[2m]2 pr[2o]2-€[2p]2ensi soli spatium consummamus, ut illam cliuorum €inaequalitatem planam esse cogamus, dum mensurae €lateribus inseruimus; [cultellamus ergo agrum €eminentiorem et ad planitia[2e]2 redigimus aequalitatem]. €Hanc nobis ipsa seminum natura monstrauit: [2n]2o[2n]2 enim @1 illa soli inaequalitas re[2cte]2 colligi poterit, nisi quod €e terra quidquid nascitur in ae+re rectum ex[t]istit et €illam terrae obliquitatem crescendo adterit, nec ma-€iorem numerum occupat quam si ex plano nascatur. €quod si monti ordinat[2a]2 semina nasc[2ere]2ntur omnia, se-€cundum loci naturam me[2ti]2re[2m]2ur: cum non idem, hoc €est totidem arborum ordines, capiat, quod pares ei[us] €in campo limites, recte cultellabitur. @1 ðþ