ï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¿ôÿ@@@@{1NOCTES ATTICAE}1 ¿ðòÿ¯ôÿ@@@@{1[2NOCTIVM ATTICARVM PRAEFATIO]2}1 ¯ðòÿ@@* * * iucundiora alia reperiri queunt, ad hoc ut liberis quoque €meis partae istiusmodi remissiones essent, quando animus €eorum interstitione aliqua negotiorum data laxari indul-gerique potuisset. Vsi autem sumus ordine rerum fortuito, €quem antea in excerpendo feceramus. Nam proinde ut €librum quemque in manus ceperam seu Graecum seu Lati-€num uel quid memoratu dignum audieram, ita quae libitum €erat, cuius generis cumque erant, indistincte atque promisce €annotabam eaque mihi ad subsidium memoriae quasi quod-€dam litterarum penus recondebam, ut, quando usus uenisset €aut rei aut uerbi, cuius me repens forte obliuio tenuisset, et €libri, ex quibus ea sumpseram, non adessent, facile inde €nobis inuentu atque depromptu foret. @@Facta igitur est in his quoque commentariis eadem rerum €disparilitas, quae fuit in illis annotationibus pristinis, quas €breuiter et indigeste et incondite [2ex]2 auditionibus lec-tionibusque uariis feceramus. Sed quoniam longinquis per €hiemem noctibus in agro, sicuti dixi, terrae Atticae com-€mentationes hasce ludere ac facere exorsi sumus, idcirco eas €inscripsimus noctium esse Atticarum nihil imitati festiuitates €inscriptionum, quas plerique alii utriusque linguae scriptores in id genus libris fecerunt. Nam quia uariam et miscellam et €quasi confusaneam doctrinam conquisiuerant, eo titulos quo-que ad eam sententiam exquisitissimos indiderunt. Namque @1 €alii Musarum inscripserunt, alii siluarum, ille $PE/PLON&, €hic $*)AMALQEI/AS KE/RAS&, alius $KHRI/A&, partim $LEIMW=NAS&, quidam €lectionis suae, alius antiquarum lectionum atque alius $A)NQHRW=N et item alius $EU(RHMA/TWN&. Sunt etiam, qui $LU/XNOUS& inscripse-€rint, sunt item, qui $STRWMATEI=S&, sunt adeo, qui $PANDE/KTAS et $*(ELIKW=NA& et $PROBLH/MATA& et $E)GXEIRI/DIA& et $PARACIFI/DAS&. Est €qui memoriales titulum fecerit, est qui $PRAGMATIKA\& et $PA/RERGA €et $DIDASKALIKA/&, est item qui historiae naturalis, est [2qui]2 €$PANTODAPH=S I(STORI/AS&, est praeterea qui pratum, est itidem qui $PA/GKARPON&, est qui $TO/PWN& scripserit; sunt item multi, qui €coniectanea, neque item non sunt, qui indices libris suis €fecerint aut epistularum moralium aut epistolicarum quaes-€tionum aut confusarum et quaedam alia inscripta nimis lepida multasque prorsum concinnitates redolentia. Nos €uero, ut captus noster est, incuriose et inmeditate ac prope €etiam subrustice ex ipso loco ac tempore hibernarum uigi-€liarum Atticas noctes inscripsimus tantum ceteris omnibus in €ipsius quoque inscriptionis laude cedentes, quantum cessi-€mus in cura et elegantia scriptionis. @@Sed ne consilium quidem in excerpendis notandisque re-€bus idem mihi, quod plerisque illis, fuit. Namque illi omnes €et eorum maxime Graeci multa et uaria lectitantes, in quas €res cumque inciderant, 'alba' ut dicitur 'linea' sine cura €discriminis solam copiam sectati conuerrebant, quibus in €legendis ante animus senio ac taedio languebit, quam unum €alterumue reppererit, quod sit aut uoluptati legere aut cultui @1 legisse aut usui meminisse. Ego uero, cum illud Ephesii €uiri summe nobilis uerbum cordi haberem, quod profecto ita €est: $POLUMAQI/H NO/ON OU) DIDA/SKEI&, ipse quidem uoluendis trans-€eundisque multis admodum uoluminibus per omnia semper €negotiorum interualla, in quibus furari otium potui, exer-€citus defessusque sum, sed modica ex his eaque sola accepi, €quae aut ingenia prompta expeditaque ad honestae erudi-€tionis cupidinem utiliumque artium contemplationem celeri €facilique compendio ducerent aut homines aliis iam uitae €negotiis occupatos a turpi certe agrestique rerum atque €uerborum imperitia uindicarent. @@Quod erunt autem in his commentariis pauca quaedam €scrupulosa et anxia uel ex grammatica uel ex dialectica uel €etiam ex geometrica, quodque erunt item paucula remotiora €super augurio iure et pontificio, non oportet ea defugere €quasi aut cognitu non utilia aut perceptu difficilia. Non enim €fecimus altos nimis et obscuros in his rebus quaestionum €sinus, sed primitias quasdam et quasi libamenta ingenuarum €artium dedimus, quae uirum ciuiliter eruditum neque audisse €umquam neque attigisse, si non inutile, at quidem certe indecorum est. Ab his igitur, si cui forte nonnumquam tem-€pus uoluptasque erit lucubratiunculas istas cognoscere, peti-€tum impetratumque uolumus, ut in legendo, quae pridem scierint, non aspernentur quasi nota inuolgataque. Nam €ecquid tam remotum in litteris est, quin id tamen com-€plusculi sciant? et satis hoc blandum est non esse haec €neque in scholis decantata neque in commentariis protrita. Quae porro noua sibi ignotaque offenderint, aequum esse €puto, ut sine uano obtrectatu considerent, an minutae istae @1 €admonitiones et pauxillulae nequaquam tamen sint uel ad €alendum studium uescae uel ad oblectandum fouendumque €animum frigidae, sed eius seminis generisque sint, ex quo €facile adolescant aut ingenia hominum uegetiora aut memoria €adminiculatior aut oratio sollertior aut sermo incorruptior aut delectatio in otio atque in ludo liberalior. Quae autem €parum plana uidebuntur aut minus plena instructaque, peti-€mus, inquam, ut ea non docendi magis quam admonendi €gratia scripta existiment et quasi demonstratione uesti-€giorum contenti persequantur ea post, si libebit, uel libris repertis uel magistris. Quae uero putauerint reprehendenda, €his, si audebunt, succenseant, unde ea nos accepimus; sed €enim, quae aliter apud alium scripta legerint, ne iam statim €temere obstrepant, sed et rationes rerum et auctoritates €hominum pensitent, quos illi quosque nos secuti sumus. @@Erit autem id longe optimum, ut qui in lectitando, [2per-€contando]2, scribendo, commentando numquam uoluptates, €numquam labores ceperunt, nullas hoc genus uigilias uigi-€larunt neque ullis inter eiusdem Musae aemulos certationibus €disceptationibusque elimati sunt, sed intemperiarum nego-€tiorumque pleni sunt, abeant a noctibus his procul atque alia €sibi oblectamenta quaerant. Vetus adagium est: €@@@@nil cum fidibus graculost, nihil cum amaracino sui. Atque etiam, quo sit quorundam male doctorum hominum €scaeuitas et inuidentia irritatior, mutuabor ex Aristophanae €choro anapaesta pauca et quam ille homo festiuissimus €fabulae suae spectandae legem dedit, eandem ego commen- @1 €tariis his legendis dabo, ut ea ne attingat neue adeat profes-tum et profanum uolgus a ludo musico diuersum. Versus €legis datae hi sunt: €@@@@$EU)FHMEI=N XRH\ KA)CI/STASQAI TOI=S H(METE/ROISI XOROI=SIN, €@@@@$O(/STIS A)/PEIROS TOIW=NDE LO/GWN H)\ GNW/MH| MH\ KAQAREU/EI €@@@@$H)\ GENNAI/WN O)/RGIA *MOUSW=N MH/T' EI)=DEN MH/T' E)XO/REUSEN, €@@@@$TOU/TOIS AU)DW=, KAU)=QIS A)PAUDW=, KAU)=QIS TO\ TRI/TON MA/L' A)PAUDW= €@@@@$E)CI/STASQAI MU/STAISI XOROI=S: U(MEI=S D' A)NEGEI/RETE MOLPH\N €@@@@$KAI\ PANNUXI/DAS TA\S H(METE/RAS, AI(\ TH=|DE PRE/POUSIN E(ORTH=|. @@Volumina commentariorum ad hunc diem uiginti iam facta sunt. Quantum autem uitae mihi deinceps deum €uoluntate erit quantumque a tuenda re familiari procurando-€que cultu liberorum meorum dabitur otium, ea omnia sub-€siciua et subsecundaria tempora ad colligendas huiusce-modi memoriarum delectatiunculas conferam. Progredietur €ergo numerus librorum diis bene iuuantibus cum ipsius €uitae, quantuli quomque fuerint, progressibus, neque longi-€ora mihi dari spatia uiuendi uolo, quam dum ero ad hanc €quoque facultatem scribendi commentandique idoneus. @@Capita rerum, quae cuique commentario insunt, exposu-€imus hic uniuersa, ut iam statim declaretur, quid quo in €libro quaeri inuenirique possit. ¡Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI PRIMI}1 ‘@@I Quali proportione quibusque collectionibus Plutarchus €ratiocinatum esse Pythagoram philosophum dixerit de com-€prehendenda corporis proceritate, qua fuit Hercules, cum €uitam inter homines uiueret. @1 @@II Ab Herode Attico C. V. tempestiue deprompta in €quendam iactantem et gloriosum adulescentem, specie tan-€tum philosophiae sectatorem, uerba Epicteti Stoici, quibus €festiuiter a uero Stoico seiunxit uolgus loquacium nebu-€lonum, qui se Stoicos nuncuparent. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¿ðòÿ“@@III Quod Chilo Lacedaemonius consilium anceps pro €salute amici cepit; quodque est circumspecte et anxie con-€siderandum, an pro utilitatibus amicorum delinquendum €aliquando sit; notataque inibi et relata, quae et Theophras-€tus et M. Cicero super ea re scripserunt. @@IV Quam tenuiter curioseque explorauerit Antonius Iuli-€anus in oratione M. Tullii uerbi ab eo mutati argutiam. @@V Quod Demosthenes rhetor cultu corporis atque uestitu €probris obnoxio infamique munditia fuit; quodque item €Hortensius orator ob eiusmodi munditias gestumque in €agendo histrionicum Dionysiae saltatriculae cognomento €compellatus est. @@VI Verba ex oratione Metelli Numidici, quam dixit in €censura ad populum, cum eum ad uxores ducendas ad-€hortaretur; eaque oratio quam ob causam reprehensa et quo €contra modo defensa sit. @@VII In hisce uerbis Ciceronis ex oratione quinta in Verrem €'hanc sibi rem praesidio sperant futurum' neque mendum €esse neque uitium, errareque istos, qui bonos libros uiolant €et 'futuram' scribunt; atque ibi de quodam alio Ciceronis €uerbo dictum, quod probe scriptum perperam mutatur; et €aspersa pauca de modulis numerisque orationis, quos Cicero €auide sectatus est. @@VIII Historia in libris Sotionis philosophi reperta super €Laide meretrice et Demosthene rhetore. @@IX Quis modus fuerit, quis ordo disciplinae Pythagoricae, €quantumque temporis imperatum obseruatumque sit dis-€cendi simul ac tacendi. @@X Quibus uerbis compellauerit Fauorinus philosophus €adulescentem casce nimis et prisce loquentem. @@XI Quod Thucydides scriptor inclutus Lacedaemonios @1 €in acie non tuba, sed tibiis esse usos dicit, uerbaque eius €super ea re posita; quodque Herodotus Alyattem regem €fidicinas in procinctu habuisse tradit; atque inibi quaedam €notata de Gracchi fistula contionaria. @@XII Virgo Vestae quid aetatis et ex quali familia et quo €ritu quibusque caerimoniis ac religionibus ac quo nomine €a pontifice maximo capiatur et quo statim iure esse incipiat €simul atque capta est; quodque, ut Labeo dicit, nec intes-€tato cuiquam nec eius intestatae quisquam iure heres est. @@XIII Quaesitum esse in philosophia, quidnam foret in €recepto mandato rectius, idne omnino facere quod manda-€tum est, an nonnumquam etiam contra, si id speres ei, qui €mandauit, utilius fore; superque ea quaestione expositae €diuersae sententiae. @@XIV Quid dixerit feceritque C. Fabricius, magna uir €gloria magnisque rebus gestis, sed familiae pecuniaeque €inops, cum ei Samnites tamquam indigenti graue aurum €donarent. @@XV Quam inportunum uitium plenumque odii sit futtilis €inanisque loquacitas et quam multis in locis a principibus €utriusque linguae uiris detestatione iusta culpata sit. @@XVI Quod uerba istaec Quadrigari ex annali tertio 'ibi €mille hominum occiditur' non licenter neque de poetarum €figura, sed ratione certa et proba grammaticae disciplinae €dicta sunt. @@XVII Quanta cum animi aequitate tolerauerit Socrates €uxoris ingenium intractabile; atque inibi quid M. Varro in €quadam satura de officio mariti scripserit. @@XVIII Quod M. Varro in quarto decimo humanarum €L. Aelium magistrum suum in $E)TUMOLOGI/A|& falsa reprehendit; €quodque idem Varro in eodem libro falsum furis $E)/TUMON& dicit. @@XIX Historia super libris Sibyllinis ac de Tarquinio €Superbo rege. @@XX Quid geometrae dicant $E)PI/PEDON&, quid $STEREO/N&, quid €$KU/BON&, quid $GRAMMH/N&; quibusque ista omnia Latinis uoca-€bulis appellentur. @1 @@XXI Quod Iulius Hyginus affirmatissime contendit legisse €se librum P. Vergilii domesticum, [2ubi]2 scriptum esset 'et €ora tristia temptantum sensus torquebit amaror', non quod €uolgus legeret 'sensu torquebit amaro'. @@XXII An qui causas defendit, recte Latineque dicat €'superesse [2se]2' is, quos defendit; et 'superesse' proprie €quid sit. @@XXIII Quis fuerit Papirius Praetextatus; quae istius €causa cognomenti sit; historiaque ista omnis super eodem €Papirio cognitu iucunda. @@XXIV Tria epigrammata trium ueterum poetarum, €Naeuii, Plauti, Pacuuii, quae facta ab ipsis sepulcris eorum €incisa sunt. @@XXV Quibus uerbis M. Varro indutias definierit; quaesi-€tumque inibi curiosius, quaenam ratio sit uocabuli induti-€arum. @@XXVI Quem in modum mihi Taurus philosophus respon-€derit percontanti, an sapiens irasceretur. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI SECVNDI}1 ‘@@I Quo genere solitus sit philosophus Socrates exercere €patientiam corporis; deque eiusdem uiri temperantia. @@II Quae ratio obseruatioque officiorum esse debeat inter €patres filiosque in discumbendo sedendoque atque id genus €rebus domi forisque, si filii magistratus sint et patres priuati; €superque ea re Tauri philosophi dissertatio et exemplum ex €historia Romana petitum. @@III Qua ratione uerbis quibusdam uocabulisque ueteres €immiserint 'h' litterae spiritum. @@IV Quam ob causam Gauius Bassus genus quoddam €iudicii 'diuinationem' appellari scripserit; et quam alii €causam esse eiusdem uocabuli dixerint. @@V Quam lepide signateque dixerit Fauorinus philosophus, €quid intersit inter Platonis et Lysiae orationem. @1 @@VI Quibus uerbis ignauiter et abiecte Vergilius usus esse €dicatur; et quid his, qui improbe [2id]2 dicunt, responde-€atur. @@VII De officio erga patres liberorum; deque ea re ex €philosophiae libris, in quibus scriptum quaesitumque est, an €omnibus patris iussis obsequendum sit. @@VIII Quod parum aequa reprehensio Epicuri a Plutarcho €facta sit in synlogismi disciplina. @@IX Quod idem Plutarchus euidenti calumnia uerbum ab €Epicuro dictum insectatus sit. @@X Quid sint fauisae Capitolinae; et quid super eo uerbo €M. Varro Seruio Sulpicio quaerenti rescripserit. @@XI De Sicinio Dentato egregio bellatore multa memoratu €digna. @@XII Considerata perpensaque lex quaedam Solonis speciem €habens primorem iniquae iniustaeque legis, sed ad usum et €emolumentum salubritatis penitus reperta. @@XIII 'Liberos' in multitudinis numero etiam unum filium €filiamue ueteres dixisse. @@XIV Quod M. Cato in libro, qui inscriptus est contra €Tiberium exulem, 'stitisses uadimonium' per 'i' litteram dicit, €non 'stetisses'; eiusque uerbi ratio reddita. @@XV Quod antiquitus aetati senectae potissimum habiti €sint ampli honores; et cur postea ad maritos et ad patres €idem isti honores delati sint; atque ibi de capite quaedam €legis Iuliae septimo. @@XVI Quod Caesellius Vindex a Sulpicio Apollinari repre-€hensus est in sensus Vergiliani enarratione. @@XVII Cuiusmodi esse naturam quarundam praeposi-€tionum M. Cicero animaduerterit; disceptatumque ibi super €eo ipso, quod Cicero obseruauerat. @@XVIII Quod Phaedon Socraticus seruus fuit; quodque €item alii complusculi seruitutem seruierunt. @@XIX 'Rescire' uerbum quid sit; et quam habeat ueram €atque propriam significationem. @@XX Quae uolgo dicuntur 'uiuaria', id uocabulum ueteres @1 €non dixisse; et quid pro eo P. Scipio in oratione ad populum, €quid postea M. Varro in libris de re rustica dixerit. @@XXI Super eo sidere, quod Graeci $A(/MACAN&, non 'septentri-€ones' uocamus; ac de utriusque uocabuli ratione et origine. @@XXII De uento 'iapyge' deque aliorum uentorum uoca-€bulis regionibusque accepta ex Fauorini sermonibus. @@XXIII Consultatio diiudicatioque locorum facta ex com-€oedia Menandri et Caecilii, quae Plocium inscripta est. @@XXIV De uetere parsimonia; deque antiquis legibus €sumptuariis. @@XXV Quid Graeci $A)NALOGI/AN&, quid contra $A)NWMALI/AN €uocent. @@XXVI Sermones M. Frontonis et Fauorini philosophi de €generibus colorum uocabulisque eorum Graecis et Latinis; €atque inibi color 'spadix' cuiusmodi sit. @@XXVII Quid T. Castricius existimarit super Sallustii €uerbis et Demosthenis, quibus alter Philippum descripsit, €alter Sertorium. @@XXVIII Non esse compertum, cui deo rem diuinam fieri €oporteat, cum terra mouet. @@XXIX Apologus Aesopi Phrygis memoratu non inutilis. @@XXX Quid obseruatum sit in undarum motibus, quae in €mari alio atque alio modo fiunt austris flantibus aquiloni-€busque. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI TERTII}1 ‘@@I Quaesitum atque tractatum, quam ob causam Sallustius €auaritiam dixerit non animum modo uirilem, sed corpus €quoque ipsum effeminare. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¿ðòÿ£’@@II Quemnam esse natalem diem M. Varro dicat, qui ante €noctis horam sextam postue eam nati sunt; atque inibi de €temporibus terminisque dierum, qui ciuiles nominantur et €usquequaque gentium uarie obseruantur; et praeterea quid €Q. Mucius scripserit super ea muliere, quae a marito non iure €se usurpauisset, quod rationem ciuilis anni non habuerit. @1 @@III De noscendis explorandisque Plauti comoediis, €quoniam promisce uerae atque falsae nomine eius inscriptae €feruntur; atque inibi, quod Plautus et Naeuius in carcere €fabulas scriptitarint. @@IV Quod P. Africano et aliis tunc uiris nobilibus ante €aetatem senectam barbam et genas radere mos patrius €fuit. @@V Deliciarum uitium et mollities oculorum et corporis ab €Arcesila philosopho cuidam obprobrata acerbe simul et €festiuiter. @@VI De ui atque natura palmae arboris, quod lignum ex ea €ponderibus positis renitatur. @@VII Historia ex annalibus sumpta de Q. Caedicio tribuno €militum; uerbaque ex originibus M. Catonis apposita, quibus €Caedici uirtutem cum Spartano Leonida aequiperat. @@VIII Litterae eximiae consulum C. Fabricii et Q. Aemilii €ad regem Pyrrum a Q. Claudio scriptore historiarum in €memoriam datae. @@IX Quis et cuiusmodi fuerit qui in prouerbio fertur €equus Seianus; et qualis color equorum sit qui 'spadices' €uocantur; deque istius uocabuli ratione. @@X Quod est quaedam septenarii numeri uis et facultas in €multis naturae rebus animaduersa, de qua M. Varro in €hebdomadibus disserit copiose. @@XI Quibus et quam friuolis argumentis Accius in dida-€scalicis utatur, quibus docere nititur Hesiodum esse quam €Homerum natu antiquiorem. @@XII Largum atque auidum bibendi a P. Nigidio, doctis-€simo uiro, noua et prope absurda uocabuli figura 'bibosum' €dictum. @@XIII Quod Demosthenes etiamtum adulescens, cum €Platonis philosophi discipulus foret, audito forte Callistrato €rhetore in contione populi destitit a Platone et sectatus €Callistratum est. @@XIV 'Dimidium librum legi' aut 'dimidiam fabulam €audiui' aliaque huiuscemodi qui dicat, uitiose dicere; @1 €eiusque uitii causas reddere M. Varronem; nec quemquam €ueterem hisce uerbis ita usum esse. @@XV Exstare in litteris perque hominum memorias tradi-€tum, quod repente multis mortem attulit gaudium ingens €insperatum interclusa anima et uim magni nouique motus €non sustinente. @@XVI Temporis uarietas in puerperiis mulierum quaenam €sit a medicis et a philosophis tradita; atque inibi poetarum €quoque ueterum super eadem re opiniones multaque alia €auditu atque memoratu digna; uerbaque ipsa Hippocratis €medici ex libro illius sumpta, qui inscriptus est $PERI\ TROFH=S&. @@XVII Id quoque esse a grauissimis uiris memoriae man-€datum, quod tris libros Plato Philolai Pythagorici et Aris-€toteles pauculos Speusippi philosophi mercati sunt pretiis €fidem non capientibus. @@XVIII Quid sint 'pedari senatores' et quam ob causam ita €appellati; quamque habeant originem uerba haec ex edicto €tralaticio consulum: 'senatores quibusque in senatu senten-€tiam dicere licet'. @@XIX Qua ratione Gauius Bassus scripserit 'parcum' €hominem appellatum et quam esse eius uocabuli causam €putarit; et contra, quem in modum quibusque uerbis €Fauorinus hanc traditionem eius eluserit. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI QVARTI}1 ‘@@I Sermo quidam Fauorini philosophi cum grammatico €iactantiore factus in Socraticum modum; atque ibi in ser-€mone dictum, quibus uerbis 'penus' a Q. Scaeuola definita €sit; quodque eadem definitio culpata reprehensaque est. @@II Morbus et uitium quid differat; et quam uim habeant €uocabula ista in edicto aedilium; et an eunuchus et steriles €mulieres redhiberi possint; diuersaeque super ea re sen-€tentiae. @@III Quod nullae fuerunt rei uxoriae actiones in urbe @1 €Roma ante Caruilianum diuortium; atque inibi, quid sit €proprie 'paelex', quaeque eius uocabuli ratio sit. @@IV Quid Seruius Sulpicius in libro, qui est de dotibus, €scripserit de iure atque more ueterum sponsaliorum. @@V Historia narrata de perfidia aruspicum Etruscorum; €quodque ob eam rem uersus hic a pueris Romae urbe tota €cantatus est: 'Malum consilium consultori pessimum est'. @@VI Verba ueteris senatusconsulti posita, quo decretum €est hostiis maioribus expiandum, quod in sacrario hastae €Martiae mouissent; atque ibi enarratum, quid sint 'hostiae €succidaneae', quid item 'porca praecidanea'; et quod Capito €Ateius ferias quasdam 'praecidaneas' appellauit. @@VII De epistula Valerii Probi grammatici ad Marcellum €scripta super accentu nominum quorundam Poenicorum. @@VIII Quid C. Fabricius de Cornelio Rufino homine auaro €dixerit, quem, cum odisset inimicusque esset, designandum €tamen consulem curauit. @@IX Quid significet proprie 'religiosus'; et in quae deuerti-€cula significatio istius uocabuli flexa sit; et uerba Nigidii €Figuli ex commentariis eius super ea re sumpta. @@X Quid obseruatum de ordine rogandarum in senatu €sententiarum; iurgiumque in senatu C. Caesaris consulis et €M. Catonis diem dicendo eximentis. @@XI Quae qualiaque sint, quae Aristoxenus quasi magis €comperta de Pythagora memoriae mandauit; et quae item €Plutarchus in eundem modum de eodem Pythagora scrip-€serit. @@XII Notae et animaduersiones censoriae in ueteribus €monumentis repertae memoria dignae. @@XIII Quod incentiones quaedam tibiarum certo modo €factae ischiacis mederi possunt. @@XIV Narratur historia de Hostilio Mancino aedilium et €Manilia meretrice; uerbaque decreti tribunorum, ad quos €a Manilia prouocatum est. @@XV Defensa a culpa sententia ex historia Sallustii, quam €iniqui eius cum insectatione maligni reprehenderint. @1 @@XVI De uocabulis quibusdam a Varrone et Nigidio contra €cotidiani sermonis consuetudinem declinatis; atque inibi €id genus quaedam cum exemplis ueterum relata. @@XVII De natura quarundam particularum, quae prae-€positae uerbis intendi atque produci barbare et inscite €uidentur, exemplis rationibusque plusculis disceptatum. @@XVIII De P. Africano superiore sumpta quaedam ex an-€nalibus memoratu dignissima. @@XIX Quid M. Varro in logistorico scripserit de moderando €uictu puerorum inpubium. @@XX Notati a censoribus, qui audientibus iis dixerant €ioca quaedam intempestiuiter; ac de eius quoque nota €deliberatum, qui steterat forte apud eos oscitabundus. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI QVINTI}1 ‘@@I Quod Musonius philosophus reprehendit inprobauitque €laudari philosophum disserentem a uociferantibus et in €laudando gestientibus. @@II Super equo Alexandri regis, qui Bucephalas appella-€tus est. @@III Quae causa quodque initium fuisse dicatur Protagorae €ad philosophiae litteras adeundi. @@IV De uerbo 'duouicesimo', quod uolgo incognitum, set €a uiris doctis multifariam in libris scriptum est. @@V Cuiusmodi ioco incauillatus sit Antiochum regem €Poenus Hannibal. @@VI De coronis militaribus; quae sit earum triumphalis, €quae obsidionalis, quae ciuica, quae muralis, quae castren-€sis, quae naualis, quae oualis, quae oleaginea. @@VII 'Personae' uocabulum quam lepide interpretatus sit €quamque esse uocis eius originem dixerit Gauius Bassus. @@VIII Defensus error a Vergilii uersibus, quos arguerat €Iulius Hyginus grammaticus; et ibidem, quid sit lituus; €deque $E)TUMOLOGI/A|& uocis eius. @1 @@IX Historia de Croesi filio sumpta ex Herodoti libris. @@X De argumentis, quae Graece $A)NTISTRE/FONTA& appellantur, €a nobis 'reciproca' dici possunt. @@XI Biantis de re uxoria syllogismum non posse uideri €$A)NTISTRE/FEIN&. @@XII De nominibus deorum populi Romani Diouis et €Vediouis. @@XIII De officiorum gradu atque ordine moribus populi €Romani obseruato. @@XIV Quod Apion, doctus homo, qui Plistonices appellatus €est, uidisse se Romae scripsit recognitionem inter sese €mutuam ex uetere notitia hominis et leonis. @@XV Corpusne sit uox an $A)SW/MATON&, uarias esse philo-€sophorum sententias. @@XVI De ui oculorum deque uidendi rationibus. @@XVII Quam ob causam dies primi post Kalendas, Nonas, €Idus atri habeantur; et cur diem quoque quartum ante €Kalendas uel Nonas uel Idus quasi religiosum plerique €uitent. @@XVIII An quid et quantum differat historia ab annalibus; þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¿ðòÿ¥˜’‚superque ea re uerba posita ex libro rerum gestarum Sem-€pronii Asellionis primo. @@XIX Quid sit adoptatio, quid item sit adrogatio, quan-€tumque haec inter se differant; uerbaque eius quae qualiaque €sint, qui in liberis adrogandis super ea re populum rogat. @@XX Quod uocabulum Latinum soloecismo fecerit Capito €Sinnius, quid autem id ipsum appellauerint ueteres Latini; €quibusque uerbis soloecismum definierit idem Capito €Sinnius. @@XXI 'Pluria' qui dicat et 'compluria' et 'compluriens', €non barbare dicere, sed Latine. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI SEXTI}1 ‘@@I Admiranda quaedam ex annalibus sumpta de P. Afri-€cano superiore. @1 @@II De Caeselli Vindicis pudendo errore, quem offendimus €in libris eius, quos inscripsit lectionum antiquarum. @@III Quid Tiro Tullius, Ciceronis libertus, reprehenderit in €M. Catonis oratione, quam pro Rodiensibus in senatu dixit; €et quid ad ea, quae reprehenderat, responderimus. @@IV Cuiusmodi seruos et quam ob causam Caelius Sabinus, €iuris ciuilis auctor, pilleatos uenundari solitos scripserit; et €quae mancipia sub corona more maiorum uenierint; atque €id ipsum 'sub corona' quid sit. @@V Historia de Polo histrione memoratu digna. @@VI Quid de quorundam sensuum naturali defectione €Aristoteles scripserit. @@VII An 'affatim', quasi 'admodum', prima acuta pronun-€tiandum sit; et quaedam itidem non incuriose tractata super €aliarum uocum accentibus. @@VIII Res ultra fidem tradita super amatore delphino et €puero amato. @@IX 'Peposci' et 'memordi', 'pepugi' et 'spepondi' et €'cecurri' plerosque ueterum dixisse, non, uti postea recep-€tum est dicere, per 'o' aut per 'u' litteram in prima syllaba €positam, atque id eos Graecae rationis exemplo dixisse; €praeterea notatum, quod uiri non indocti neque ignobiles €a uerbo 'descendo' non 'descendi', sed 'descendidi' €dixerunt. @@X [2Vt]2 'ususcapio' copulate recto uocabuli casu dicitur, €ita 'pignoriscapio' coniuncte eadem uocabuli forma dictum €esse. @@XI Neque 'leuitatem' neque 'nequitiam' ea significa-€tione esse, qua in uulgi sermonibus dicuntur. @@XII De tunicis chirodytis; quod earum [2usum]2 P. Afri-€canus Sulpicio Galo obiecit. @@XIII Quem 'classicum' dicat M. Cato, quem 'infra €classem'. @@XIV De tribus dicendi generibus; ac de tribus philosophis, €qui ab Atheniensibus ad senatum Romam legati sunt. @@XV Quam seuere moribus maiorum in fures uindicatum @1 €sit; et quid scripserit Mucius Scaeuola super eo, quod €seruandum datum commodatumue esset. @@XVI Locus exscriptus ex satura M. Varronis, quae $PERI\ €$E)DESMA/TWN& inscripta est, de peregrinis ciborum generibus; et €appositi uersus Euripidi, quibus delicatorum hominum €luxuriantem gulam confutauit. @@XVII Sermo habitus cum grammatico insolentiarum et €inperitiarum pleno de significatione uocabuli, quod est 'ob-€noxius'; deque eius uocis origine. @@XVIII De obseruata custoditaque apud Romanos iuris-€iurandi sanctimonia; atque inibi de decem captiuis, quos €Romam Hannibal deiurio ab his accepto legauit. @@XIX Historia ex annalibus sumpta de Tiberio Graccho, €Gracchorum patre, tribuno plebis; atque inibi tribunicia €decreta cum ipsis uerbis relata. @@XX Quod Vergilius a Nolanis ob aquam sibi non per-€missam sustulit e uersu suo 'Nolam' et posuit 'oram'; atque €ibi quaedam alia de iucunda consonantia litterarum. @@XXI 'Quoad uiuet' 'quoad' que 'morietur' cur id ipsum €temporis significent, cum ex duobus sint facta contrariis. @@XXII Quod censores equum adimere soliti sunt equitibus €corpulentis et praepinguibus; quaesitumque, utrum ea res €cum ignominia an incolumi dignitate equitum facta sit. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI SEPTIMI}1 ‘@@I Quem in modum responderit Chrysippus aduersum eos, €qui prouidentiam consistere negauerunt. @@II Quo itidem modo et uim necessitatemque fati con-€stituerit et esse tamen in nobis consilii iudiciique nostri €arbitrium confirmauerit. @@III Historia sumpta ex libris Tuberonis de serpente in-€uisitatae longitudinis. @@IV Quid idem Tubero nouae historiae de Atilio Regulo €a Carthaginiensibus capto litteris mandauerit; quid etiam €Tuditanus super eodem Regulo scripserit. @1 @@V Quod Alfenus iureconsultus in uerbis ueteribus inter-€pretandis errauit. @@VI Temere inepteque reprehensum esse a Iulio Hygino €Vergilium, quod 'praepetes' Daedali pennas dixit; atque €inibi, quid sint aues praepetes et quid illae sint aues, quas €Nigidius 'inferas' appellauit. @@VII De Acca Larentia et Gaia Taracia; deque origine €sacerdotii fratrum arualium. @@VIII Notata quaedam de rege Alexandro et de P. €Scipione memoratu digna. @@IX Locus exemptus ex annalibus L. Pisonis historiae et €orationis lepidissimae. @@X Historia super Euclida Socratico, cuius exemplo Taurus €philosophus hortari adulescentes suos solitus ad philo-€sophiam nauiter sectandam. @@XI Verba ex oratione Q. Metelli Numidici, quae libuit €meminisse, ad officium grauitatis dignitatisque uitae du-€centia. @@XII Quod neque 'testamentum', sicuti Seruius Sulpicius €existimauit, neque 'sacellum', sicuti C. Trebatius, duplicia €uerba sunt, sed a testatione productum [2alterum]2, alterum €a sacro imminutum. @@XIII De quaestiunculis apud Taurum philosophum in €conuiuio agitatis, quae 'sympoticae' uocantur. @@XIV Poeniendis peccatis tres esse rationes a philosophis €attributas; et quamobrem Plato duarum ex his meminerit, €non trium. @@XV [2De uerbo 'quiesco', an 'e' littera corripi an produci €debeat.]2 @@XVI Verbum 'deprecor' a poeta Catullo inusitate quidem, €sed apte positum et proprie; deque ratione eius uerbi €exemplisque ueterum scriptorum. @@XVII Quis omnium primus libros publice praebuerit €legendos; quantusque numerus fuerit Athenis ante clades €Persicas librorum in bibliothecis publicorum. @1 Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI OCTAVI}1 ‘@@I 'Hesterna noctu' rectene an cum uitio dicatur et €quaenam super istis uerbis grammatica traditio sit; item €quod decemuiri in XII tabulis 'nox' pro 'noctu' dixerunt. @@II Quae mihi decem uerba ediderit Fauorinus, quae €usurpentur quidem a Graecis, sed sint adulterina et bar-€bara; quae item a me totidem acceperit, quae ex medio €communique usu Latine loquentium minime Latina sint €neque in ueterum libris reperiantur. @@III Quem in modum et quam seuere increpuerit audien-€tibus nobis Peregrinus philosophus adulescentem Romanum €ex equestri familia stantem segnem apud se et assidue €oscitantem. @@IV Quod Herodotus, scriptor historiae memoratissimus, €parum uere dixerit unam solamque pinum arborum omnium €caesam numquam denuo ex iisdem radicibus pullulare; et €quod item de aqua pluuiali et niue rem non satis exploratam €pro comperta posuerit. @@V Quid illud sit, quod Vergilius 'caelum stare puluere', et €quod Lucilius 'pectus sentibus stare' dixit. @@VI Cum post offensiunculas in gratiam redeatur, ex-€postulationes fieri mutuas minime utile esse, superque ea re €et sermo Tauri expositus et uerba ex Theophrasti libro €sumpta; et quid M. quoque Cicero de amore amicitiae €senserit, cum ipsius uerbis additum. @@VII Ex Aristotelis libro, qui $PERI\ MNH/MHS& inscriptus est, €cognita acceptaque de natura memoriae et habitu; atque €inibi alia quaedam de exuberantia aut interitu eius lecta €auditaque. @@VIII Quid mihi usu uenerit, interpretari et quasi effingere €uolenti locos quosdam Platonicos Latina oratione. @@IX Quod Theophrastus philosophus omnis suae aetatis €facundissimus uerba pauca ad populum Atheniensem fac-€turus deturbatus uerecundia obticuerit; quodque idem hoc €Demostheni apud Philippum regem uerba facienti euenerit. @1 @@X Qualis mihi fuerit in oppido Eleusino disceptatio cum €grammatico quodam praestigioso tempora uerborum et €puerilia meditamenta ignorante, remotarum autem quaesti-€onum nebulas et formidines capiendis imperitorum animis €ostentante. @@XI Quam festiue responderit Xanthippae uxori Socrates €petenti, ut per Dionysia largiore sumptu cenitarent. @@XII Quid significet in ueterum libris scriptum 'plerique €omnes'; et quod ea uerba accepta a Graecis uidentur. @@XIII 'Cupsones', quod homines Afri dicunt, non esse €uerbum Poenicum, sed Graecum. @@XIV Lepidissima altercatio Fauorini philosophi aduersus þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¿ðòÿ¨ˆ˜Ž‚quendam intempestiuum de ambiguitate uerborum dis-€serentem; atque inibi uerba quaedam ex Naeuio poeta et €Cn. Gellio non usitate collocata; atque ibidem a P. Nigidio €origines uocabulorum exploratae. @@XV Quibus modis ignominiatus tractatusque sit a C. €Caesare Laberius poeta; atque inibi appositi uersus super €eadem re eiusdem Laberii. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI NONI}1 ‘@@I Quamobrem Quintus Claudius Quadrigarius in unde-€uicesimo annali scripserit rectiores certioresque ictus fieri, €si sursum quid mittas, quam si deorsum. @@II Qualibus uerbis notarit Herodes Atticus falso quem-€piam cultu amictuque nomen habitumque philosophi emen-€tientem. @@III Epistula Philippi regis ad Aristotelem philosophum €super Alexandro recens nato. @@IV De barbararum gentium prodigiosis miraculis; deque €diris et exitiosis effascinationibus; atque inibi de feminis €repente uersis in mares. @@V Diuersae nobilium philosophorum sententiae de genere €ac natura uoluptatis; uerbaque Hieroclis philosophi, quibus €decreta Epicuri insectatus est. @1 @@VI Verbum, quod est [2ab]2 'ago' frequentatiuum, in €syllaba prima quonam sit modulo pronuntiandum. @@VII De conuersione foliorum in arbore olea brumali et €solstitiali die; deque fidibus id temporis ictu alieno sonan-€tibus. @@VIII Necessum esse, qui multa habeat, multis indigere; €deque ea re Fauorini philosophi cum breuitate eleganti €sententia. @@IX Quis modus sit uertendi uerba in Graecis sententiis; €deque his Homeri uersibus, quos Vergilius uertisse aut bene €apteque aut inprospere existimatus est. @@X Quod Annaeus Cornutus uersus Vergilii, quibus Veneris €et Vulcani concubitum pudice operteque dixit, reprehen-€sione spurca et odiosa inquinauit. @@XI De Valerio Coruino; et unde Coruinus. @@XII De uerbis, quae in utramque partem significatione €aduersa et reciproca dicuntur. @@XIII Verba ex historia Claudi Quadrigari, quibus Manli €Torquati, nobilis adulescentis, et hostis Galli prouocatoris €pugnam depinxit. @@XIV Quod idem Quadrigarius 'huius facies' patrio casu €probe et Latine dixit; et quaedam alia adposita de similium €uocabulorum declinationibus. @@XV De genere controuersiae, quod Graece $A)/PORON& ap-€pellatur. @@XVI Quod Plinium Secundum, non hominem indoctum, €fugerit latueritque uitium argumenti, quod $A)NTISTRE/FON €Graeci dicunt. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI DECIMI}1 ‘@@I 'Tertium' ne 'consul' an 'tertio' dici oporteat; et quo-€nam modo Cn. Pompeius, cum in theatro, quod erat de-€dicaturus, honores suos inscriberet, quaestionem ancipitem €istius uerbi de consilio Ciceronis uitauerit. @1 @@II Quid Aristoteles de numero puerperii memoriae man-€dauerit. @@III Locorum quorundam inlustrium conlatio conten-€tioque facta ex orationibus C. Gracchi et M. Ciceronis et €M. Catonis. @@IV Quod P. Nigidius argutissime docuit nomina non €positiua esse, sed naturalia. @@V 'Auarus' simplexne uocabulum sit, an compositum et €duplex, sicut P. Nigidio uidetur. @@VI Multam dictam esse ab aedilibus plebi Appi Caeci €filiae, mulieri nobili, quod locuta esset petulantius. @@VII Fluminum, quae ultra imperium Romanum fluunt, €prima magnitudine esse Nilum, secunda Histrum, proxima €Rodanum, sicuti M. Varronem memini scribere. @@VIII Inter ignominias militares, quibus milites coerce-€bantur, fuisse sanguinis dimissionem; et quaenam esse uide-€atur causa huiuscemodi castigationis. @@IX Quibus modis quoque habitu acies Romana instrui €solita sit; quaeque earum instructionum sint uocabula. @@X Quae eius rei causa sit, quod et Graeci ueteres et €Romani anulum in eo digito gestauerint, qui est in manu €sinistra minimo proximus. @@XI Verbum 'mature' quid significet quaeque uocis eius €ratio sit; et quod eo uerbo uolgus hominum inproprie €utatur; atque inibi, quod 'praecox' declinatum 'praecocis' €faciat, non 'praecoquis'. @@XII De portentis fabularum, quae Plinius Secundus in-€dignissime in Democritum philosophum confert; ibidem de €simulacro uolucri columbae. @@XIII 'Cum partim hominum' qua ratione ueteres dixerint. @@XIV 'Iniuria mihi factum itur' quali uerborum ordine €Cato dixerit. @@XV De flaminis Dialis deque flaminicae caerimonis; €uerbaque ex edicto praetoris apposita, quibus dicit non €coacturum se ad iurandum neque uirgines Vestae neque €Dialem. @1 @@XVI Quos errores Iulius Hyginus in sexto Vergilii animad-€uerterit in Romana historia erratos. @@XVII Quam ob causam et quali modo Democritus philo-€sophus luminibus oculorum sese priuauerit; et super ea re €uersus Laberii pure admodum et uenuste facti. @@XVIII Historia de Artemisia; deque eo certamine, quod €aput Mausoli sepulcrum a scriptoribus inclutis decertatum €est. @@XIX Non purgari neque leuari peccatum, cum prae-€tenditur peccatorum, quae alii quoque peccauerunt, €similitudo; atque inibi uerba ex oratione super ea re €Demosthenis. @@XX Quid sit 'rogatio', quid 'lex', quid 'plebisscitum', €quid 'priuilegium'; et quantum ista omnia differant. @@XXI Quam ob causam M. Cicero his omnino uerbis €'nouissime' et 'nouissimus' obseruantissime uitarit. @@XXII Locus exemptus ex Platonis libro, qui inscribitur €Gorgias, de falsae philosophiae probris, quibus philosophos €temere incessunt, qui emolumenta uerae philosophiae igno-€rant. @@XXIII Verba ex oratione M. Catonis de mulierum €ueterum uictu et moribus; atque inibi, quod fuerit ius marito €in adulterio uxorem deprehensam necare. @@XXIV 'Diepristini', 'diecrastini' et 'diequarti' et 'die-€quinti', qui elegantius locuti sint, dixisse, non ut ea nunc €uolgo dicuntur. @@XXV Telorum et iaculorum gladiorumque atque inibi €nauium quoque uocabula, quae scripta in ueterum libris €reperiuntur. @@XXVI Inscite ab Asinio Pollione reprehensum Sallustium, €quod transfretationem 'transgressum' dixerit, et 'trans-€gressos' qui transfretassent. @@XXVII Historia de populo Romano deque populo Poe-€nico, quod pari propemodum uigore fuerint aemuli. @@XXVIII De aetatium finibus pueritiae, iuuentae, senec-€tae, ex Tuberonis historia sumptum. @1 @@XXIX Quod particula 'atque' non complexiua tantum €sit, sed uim habeat plusculam uariamque. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI VNDECIMI}1 ‘@@I De origine uocabuli terrae Italiae; deque ea multa, €quae 'suprema' appellatur, deque eius nominis ratione ac €de lege Aternia; et quibus uerbis antiquitus multa minima €dici solita sit. @@II Quod 'elegantia' apud antiquiores non de amoeniore €ingenio, sed de nitidiore cultu atque uictu dicebatur, eaque €in uitio ponebatur. @@III Qualis quantaque sit 'pro' particulae uarietas; deque €exemplis eius uarietatis. @@IV Quem in modum Q. Ennius uersus Euripidi aemu-€latus sit. @@V De Pyrronis philosophis quaedam deque Academicis €strictim notata; deque inter eos differentia. @@VI Quod mulieres Romae per Herculem non iurauerint €neque uiri per Castorem. @@VII Verbis antiquissimis relictisque iam et desitis minime €utendum. @@VIII Quid senserit dixeritque M. Cato de Albino, qui €homo Romanus Graeca oratione res Romanas uenia sibi €ante eius imperitiae petita composuit. @@IX Historia de legatis Mileti ac Demosthene rhetore in €libris Critolai reperta. @@X Quod C. Gracchus in oratione sua historiam supra €scriptam Demadi rhetori, non Demostheni, adtribuit; uer-€baque ipsius C. Gracchi relata. @@XI Verba P. Nigidii, quibus differre dicit 'mentiri' et €'mendacium dicere'. @@XII Quod Chrysippus philosophus omne uerbum am-€biguum dubiumque esse dicit, Diodorus contra nullum €uerbum ambiguum esse putat. @1 @@XIII Quid Titus Castricius de uerbis deque sententia €quadam C. Gracchi existimarit; quodque esse eam sine €ullo sensus emolumento docuerit. @@XIV Sobria et pulcherrima Romuli regis responsio circa €uini usum. @@XV De 'ludibundo' et 'errabundo' atque id genus uer-€borum productionibus; et quod Laberius sic 'amorabun-€dam' dixit, ut dicitur 'ludibunda' et 'errabunda'; atque €inibi, quod Sisenna per huiuscemodi uerbum noua figura €usus est. @@XVI Quod Graecorum uerborum quorundam difficillima €est in Latinam linguam mutatio, uelut quod Graece dicitur €$POLUPRAGMOSU/NH&. @@XVII Quid significet in ueteribus praetorum edictis: 'qui €flumina retanda publice redempta habent'. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¿ðòÿ¨‹˜’@@XVIII Qua poena Draco Atheniensis in legibus, quas €populo Athensiensi scripsit, fures adfecerit; et qua postea €Solon; et qua item decemuiri nostri, qui duodecim tabulas €scripserunt; atque inibi adscriptum, quod aput Aegyptios €furta licita et permissa sunt, aput Lacedaemonios autem €cum studio quoque adfectata et pro exercitio utili cele-€brata; ac praeterea M. Catonis de poeniendis furtis digna €memoria sententia. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI DVODECIMI}1 ‘@@I Dissertatio Fauorini philosophi, qua suasit nobili femi-€nae, uti liberos, quos peperisset, non nutricum adhibitarum, €sed suo sibi lacte aleret. @@II Quod Annaeus Seneca iudicans de Q. Ennio deque €M. Tullio leui futtilique iudicio fuit. @@III 'Lictoris' uocabulum qua ratione conceptum ortumque €sit; et super eo diuersae sententiae Valgi Rufi et Tulli €Tironis. @@IV Versus accepti ex Q. Enni septimo annalium, quibus @1 €depingitur finiturque ingenium comitasque hominis minoris €erga amicum superiorem. @@V Sermo Tauri philosophi de modo atque ratione tolerandi €doloris secundum Stoicorum decreta. @@VI De aenigmate. @@VII Quam ob causam Cn. Dolabella proconsul ream €mulierem ueneficii confitentemque ad Ariopagitas reiecerit. @@VIII Reditiones in gratiam nobilium uirorum memoratu €dignae. @@IX Quae dicantur uocabula ancipitia; et quod 'honoris' €quoque uocabulum ancipiti sententia fuerit. @@X Quod 'aeditumus' uerbum Latinum sit. @@XI Errare istos, qui spe et fiducia latendi peccent, cum €latebra peccati perpetua nulla sit; et super ea re Peregrini €philosophi sermo et Sophocli poetae sententia. @@XII Faceta responsio M. Ciceronis amolientis a se crimen €manifesti mendacii. @@XIII 'Intra Kalendas' cum dicitur, quid significet, utrum €'ante Kalendas' an 'Kalendis' an utrumque; atque inibi, €quid sit in oratione M. Tulli 'intra oceanum' et 'intra €montem Taurum' et in quadam epistula 'intra modum'. @@XIV 'Saltem' particula quam uim habeat et quam ori-€ginem. @@XV Quod Sisenna in libris historiarum aduerbiis huiusce-€modi saepenumero usus est: 'celatim', 'uellicatim', 'saltu-€atim'. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI TERTII DECIMI}1 ‘@@I Inquisitio uerborum istorum M. Tulli curiosior, quae €sunt in primo Antonianarum libro 'multa autem inpendere €uidentur praeter naturam etiam praeterque fatum'; tracta-€tumque, an idem duo ista significent, 'fatum' atque 'natura', €an diuersum. @@II Super poetarum Pacuuii et Accii conloquio familiari in €oppido Tarentino. @1 @@III An uocabula haec 'necessitudo' et 'necessitas' dif-€ferenti significatione sint. @@IV Descripta Alexandri * * * @@V De Aristotele et Theophrasto et Menedemo philosophis; €deque eleganti uerecundia Aristotelis successorem diatribae €suae eligentis. @@VI Quid ueteres Latini dixerint, quas Graeci $PROSW|DI/AS €appellant; item quod uocabulum 'barbarismi' non usur-€pauerint neque Romani antiquiores neque Attici. @@VII Diuersum de natura leonum dixisse Homerum in €carminibus et Herodotum in historiis. @@VIII Quod Afranius poeta prudenter et lepide Sapientiam €filiam esse Vsus et Memoriae dixit. @@IX Quid Tullius Tiro in commentariis scripserit de 'sucu-€lis' et 'hyadibus', quae sunt stellarum uocabula. @@X Quid 'sororis' $E)/TUMON& esse dixerit Labeo Antistius et €quid 'fratris' P. Nigidius. @@XI Quem M. Varro aptum iustumque esse numerum €conuiuarum existimarit; ac de mensis secundis et de bel-€lariis. @@XII Tribunos plebis prensionem habere, uocationem non €habere. @@XIII Quod in libris humanarum M. Varronis scriptum est €aediles et quaestores populi Romani in ius a priuato ad €praetorem uocari posse. @@XIV Quid sit 'pomerium'. @@XV Verba ex libro Messalae auguris, quibus docet, qui €sint minores magistratus et consulem praetoremque con-€legas esse; et quaedam alia de auspiciis. @@XVI Item uerba eiusdem Messalae disserentis aliud esse €ad populum loqui, aliud cum populo agere; et qui magistra-€tus a quibus auocent comitiatum. @@XVII 'Humanitatem' non significare id, quod uolgus €putat, sed eo uocabulo, qui sinceriter locuti sunt, magis €proprie esse usos. @1 @@XVIII Quid aput M. Catonem significent uerba haec 'inter €os atque offam'. @@XIX * * * @@XX De genere atque nominibus familiae Porciae. @@XXI Quod a scriptoribus elegantissimis maior ratio habita €sit sonitus uocum atque uerborum iucundioris, quae a €Graecis $EU)FWNI/A& dicitur, quam regulae disciplinaeque, quae €a grammaticis reperta est. @@XXII Verba Titi Castricii rhetoris ad discipulos adules-€centes de uestitu atque calciatu non decoro. @@XXIII * * * @@XXIV * * * @@XXV Quaesitum tractatumque, quid sint 'manubiae'; €atque inibi dicta quaedam de ratione utendi uerbis pluribus €idem significantibus. @@XXVI Verba P. Nigidii, quibus dicit in nomine Valeri €in casu uocandi primam syllabam acuendam esse; et item €alia ex eiusdem uerbis ad rectam scripturam pertinentia. @@XXVII De uersibus, quos Vergilius sectatus uidetur, €Homeri ac Partheni. @@XXVIII De sententia Panaetii philosophi, quam scripsit €in libro de officiis secundo, qua hortatur, ut homines ad €cauendas iniurias in omni loco intenti paratique sint. @@XXIX Quod Quadrigarius 'cum multis mortalibus' dixit; €an quid et quantum differret, si dixisset 'cum multis €hominibus'. @@XXX Non hactenus esse 'faciem', qua uolgo dicitur. @@XXXI Quid sit in satura M. Varronis 'caninum prandium'. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI QVARTI DECIMI}1 ‘@@I Dissertatio Fauorini philosophi aduersus eos, qui Chal-€daei appellantur et ex coetu motibusque siderum et stel-€larum fata hominum dicturos pollicentur. @@II Quem in modum disseruerit Fauorinus consultus a me €super officio iudicis. @1 @@III An aemuli offensique inter sese fuerint Xenophon et €Plato. @@IV Quod apte Chrysippus et graphice imaginem Iustitiae €modulis coloribusque uerborum depinxit. @@V Lis atque contentio grammaticorum Romae inlustrium €enarrata super casu uocatiuo uocabuli, quod est 'egregius'. @@VI Cuimodi sint, quae speciem doctrinarum habeant, sed €neque delectent neque utilia sint; atque inibi de uocabulis €singularum urbium regionumque inmutatis. @@VII Quod M. Varro Cn. Pompeio, consuli primum desig-€nato, commentarium dedit, quem appellauit ipse $EI)SAGWGI-€$KO/N&, de officio senatus habendi. @@VIII Quaesitum esse dissensumque, an praefectus Lati-€narum causa creatus ius senatus conuocandi consulendique €habeat. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI QVINTI DECIMI}1 ‘@@I Quod in Quinti Claudii annalibus scriptum est lignum €alumine oblitum non ardere. @@II Quod Plato in libris, quos de legibus composuit, largi-€ores laetioresque in conuiuiis inuitatiunculas uini non in-€utiles esse existimauit. @@III Quid M. Cicero de particula ista senserit scripseritque, €quae praeposita est uerbis 'aufugio' et 'aufero'; et an in €uerbo 'autumo' eadem istaec praepositio esse uideri debeat. @@IV Historia de Ventidio Basso, ignobili homine, quem €primum de Parthis triumphasse memoriae traditum est. @@V Verbum 'profligo' a plerisque dici inproprie insciteque. @@VI In libro M. Ciceronis de gloria secundo manifestum €erratum in ea parte, in qua scriptum est super Hectore et €Aiace. @@VII Obseruatum esse in senibus, quod annum fere aetatis €tertium et sexagesimum agant aut laboribus aut interitu €aut clade aliqua insignitum; atque inibi super eadem @1 €obseruatione exemplum adpositum epistulae diui Augusti ad €Gaium filium. @@VIII Locus ex oratione %Fauorini, ueteris oratoris, de €cenarum atque luxuriae obprobratione, qua usus est, cum €legem Liciniam de sumptu minuendo suasit. @@IX Quod Caecilius poeta 'frontem' genere uirili non €poetice, sed cum probatione et cum analogia appellauit. @@X De uoluntario et admirando interitu uirginum Milesi-€arum. @@XI Verba senatusconsulti de exigendis urbe Roma philo-€sophis; item uerba edicti censorum, quo inprobati et €coerciti sunt, qui disciplinam rhetoricam instituere et exer-€cere Romae coeperant. @@XII Locus ex oratione Gracchi de parsimonia ac de €pudicitia sua memoratissimus. @@XIII De uerbis inopinatis, quae utroqueuersum dicuntur €et a grammaticis 'communia' uocantur. @@XIV Quod Metellus Numidicus figuram orationis nouam €ex orationibus Graecis mutuatus est. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¿ðòÿ¨˜@@XV 'Passis uelis' et 'passis manibus' dixisse ueteres non €a uerbo suo, quod est 'patior', sed ab alieno, quod est 'pando'. @@XVI De nouo genere interitus Crotoniensis Milonis. @@XVII Quam ob causam nobiles pueri Atheniensium tibiis €canere desierint, cum patrium istum morem canendi €haberent. @@XVIII Quod pugna belli ciuilis uictoriaque Gai Caesaris, €quam uicit in Pharsaliis campis, nuntiata praedictaque est €per cuiuspiam sacerdotis uaticinium eodem ipso die in Italia €Pataui. @@XIX Verba M. Varronis memoria digna ex satura, quae €inscribitur $PERI\ E)DESMA/TWN&. @@XX Notata quaedam de Euripidis poetae genere, uita, €moribus; deque eiusdem fine uitae. @@XXI Quod a poetis Iouis filii prudentissimi huma-€nissimique, Neptuni autem ferocissimi et inhumanissimi €traduntur. @1 @@XXII Historia de Sertorio, egregio duce, deque astu eius €commenticiisque simulamentis, quibus ad barbaros milites €continendos conciliandosque sibi utebatur. @@XXIII De aetatibus historicorum nobilium, Hellanici, €Herodoti, Thucydidis. @@XXIV Quid Vulcacius Sedigitus in libro, quem de poetis €scripsit, de comicis Latinis iudicarit. @@XXV De uerbis quibusdam nouis, quae in Gnaei Mati €mimiambis offenderamus. @@XXVI Quibus uerbis Aristoteles philosophus definierit €syllogismum; eiusque definitionis interpretamentum uerbis €Latinis factum. @@XXVII Quid sint 'comitia calata', quid 'curiata', quid €'centuriata', quid 'tributa', quid 'concilium'; atque inibi €quaedam eiusdemmodi. @@XXVIII Quod errauit Cornelius Nepos, cum scripsit €Ciceronem tres et uiginti annos natum causam pro Sexto €Roscio dixisse. @@XXIX Quali figura orationis et quam noua L. Piso anna-€lium scriptor usus sit. @@XXX Vehiculum, quod 'petorritum' appellatur, cuiatis €linguae uocabulum sit, Graecae an Gallicae. @@XXXI Quae uerba legauerint Rodii ad hostium ducem €Demetrium, cum ab eo obsiderentur, super illa incluta €Ialysi imagine. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI SEXTI DECIMI}1 ‘@@I Verba Musoni philosophi Graeca digna atque utilia €audiri obseruarique; eiusdemque utilitatis sententia a M. €Catone multis ante annis Numantiae ad equites dicta. @@II Cuiusmodi sit lex apud dialecticos percontandi dis-€serendique; et quae sit eius legis reprehensio. @@III Quanam ratione effici dixerit Erasistratus medicus, €si cibus forte deerit, ut tolerari aliquantisper inedia possit et €tolerari fames; uerbaque ipsa Erasistrati super ea re scripta. @1 @@IV Quo ritu quibusque uerbis fetialis populi Romani €bellum indicere solitus sit his, quibus populus bellum fieri €iusserat; et item in quae uerba conceptum fuerit iusiuran-€dum de furtis militaribus sanciendis et uti milites scripti €intra praedictum diem in loco certo frequentarent causis €quibusdam exceptis, propter quas id iusiurandum remitti €aecum esset. @@V 'Vestibulum' quid significet; deque eius uocabuli €rationibus. @@VI Hostiae, quae dicuntur 'bidentes', quid sint et quam €ob causam ita appellatae sint; superque ea re P. Nigidii et €Iulii Hygini sententiae. @@VII Quod Laberius uerba pleraque licentius petulantius-€que finxit; et quod multis item uerbis utitur, de quibus, an €sint Latina, quaeri solet. @@VIII Quid significet et quid a nostris appellatum sit, quod €'axioma' dialectici dicunt; et quaedam alia, quae prima in €disciplina dialectica traduntur. @@IX Quid significet uerbum in libris ueterum creberrime €positum 'susque deque'. @@X Quid sint 'proletarii', quid 'capite censi'; quid item sit €in XII tabulis 'adsiduus'; et quae eius uocabuli ratio sit. @@XI Historia ex Herodoti libris sumpta de Psyllorum €interitu, qui in Syrtibus Africanis colebant. @@XII De his uocabulis, quae Cloatius Verus aut satis com-€mode aut nimis absurde et inlepide ad origines linguae €Graecae redigit. @@XIII Quid sit 'municipium' et quid a 'colonia' differat; €et quid sint 'municipes' quaeque sit eius uocabuli ratio ac €proprietas; atque inibi, quod diuus Hadrianus in senatu de €iure atque uocabulo municipum uerba fecit. @@XIV Quod M. Cato differre dixit 'properare' et 'festinare'; €et quam incommode Verrius Flaccus uerbi, quod est 'festi-€nat', $E)/TUMON& interpretatus sit. @@XV Quid Theophrastus mirum de perdicibus scriptum €reliquerit et quid Theopompus de leporibus. @1 @@XVI 'Agrippas' a partus aegri et inprosperi uitio appella-€tos; deque his deabus, quae uocantur 'Prorsa' et 'Postuerta'. @@XVII Quae ratio uocabuli sit agri Vaticani. @@XVIII Lepida quaedam memoratu et cognitu de parte €geometriae, quae $O)PTIKH/& appellatur, et item alia, quae €$KANONIKH/&, et tertia itidem, quae dicitur $METRIKH/&. @@XIX Sumpta historia ex Herodoti libro super fidicine €Arione. Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI SEPTIMI DECIMI}1 ‘@@I Quod Gallus Asinius et Larcius Licinus sententiam €M. Ciceronis reprehenderunt ex oratione, quam dixit pro €M. Caelio; et quid aduersus homines stolidissimos pro eadem €sententia uere digneque dici possit. @@II Verba quaedam ex Q. Claudi annalium primo cursim €in legendo notata. @@III Verba M. Varronis ex libro quinto et uicesimo €humanarum, quibus contra opinionem uolgariam interpreta-€tus est Homeri uersum. @@IV Quid Menander poeta Philemoni poetae dixerit, a quo €saepe indigne in certaminibus comoediarum superatus est; €et quod saepissime Euripides in tragoedia ab ignobilibus €poetis uictus est. @@V Nequaquam esse uerum, quod minutis quibusdam €rhetoricae artificibus uideatur, M. Ciceronem in libro, quem €de amicitia scripsit, uitioso argumento usum $A)MFISBHTOU/MENON €$A)NTI\ O(MOLOGOUME/NOU& posuisse; totumque id consideratius trac-€tatum exploratumque. @@VI Falsum esse, quod Verrius Flaccus in libro secundo, €quos de obscuris M. Catonis composuit, de seruo recepticio €scriptum reliquit. @@VII Verba haec ex Atinia lege: 'quod subruptum erit, €eius rei aeterna auctoritas esto', P. Nigidio et Q. Scaeuolae €uisa esse non minus de praeterito furto quam de futuro €cauisse. @1 @@VIII In sermonibus apud mensam Tauri philosophi €quaeri agitarique eiusmodi solita: 'cur oleum saepe et facile, €uina rarius congelascant, acetum haut fere umquam' et €'quod aquae fluuiorum fontiumque durentur, mare gelu non €duretur'. @@IX De notis litterarum, quae in C. Caesaris epistulis €reperiuntur; deque aliis clandestinis litteris ex uetere his-€toria petitis; et quid $SKUTA/LH& sit Laconica. @@X Quid de uersibus Vergilii Fauorinus existumarit, quibus €in describenda flagrantia montis Aetnae Pindarum poetam €secutus est; conlataque ab eo super eadem re utriusque €carmina et diiudicata. @@XI Quod Plutarchus in libris symposiacis opinionem €Platonis de habitu atque natura stomachi fistulaeque eius, €quae $TRAXEI=A& dicitur, aduersum Erasistratum medicum tuta-€tus est auctoritate adhibita antiqui medici Hippocratis. @@XII De materiis infamibus, quas Graeci $A)DO/COUS& appellant, €a Fauorino exercendi gratia disputatis. @@XIII 'Quin' particula quot qualesque uarietates signi-€ficationis habeat et quam saepe in ueterum scriptis ob-€scura sit. @@XIV Sententiae ex Publili mimis selectae lepidiores. @@XV Quod Carneades Academicus elleboro stomachum €purgauit scripturus aduersus Zenonis Stoici decreta; deque €natura medelaque ellebori candidi et nigri. @@XVI Anates Ponticas uim habere uenenis digerendis €potentem; atque inibi de Mitridati regis in id genus medica-€mentis sollertia. @@XVII Mitridatem, Ponti regem, duarum et uiginti gen-€tium linguis locutum; Quintumque Ennium tria corda €habere sese dixisse, quod tris linguas percalluisset, Graecam, €Oscam, Latinam. @@XVIII Quod M. Varro C. Sallustium, historiae scrip-€torem, deprehensum ab Annio Milone in adulterio scribit €et loris caesum pecuniaque data dimissum. @@XIX Quid Epictetus philosophus dicere solitus sit homini- @1 €bus nequam et inpuris disciplinas philosophiae studiose €tractantibus; et quae duo uerba obseruanda praeceperit €omnium rerum longe salubria. @@XX Verba sumpta ex Symposio Platonis numeris coagmne-€tisque uerborum scite modulateque apta exercendi gratia €in Latinam orationem uersa. @@XXI Quibus temporibus post Romam conditam Graeci €Romanique inlustres uiri floruerint ante secundum bellum €Carthaginiensium. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¿ðòÿ¨’Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI OCTAVI DECIMI}1 ‘@@I Disputationes a philosopho Stoico et contra a Peri-€patetico arbitro Fauorino factae; quaesitumque inter eos, €quantum in perficienda uita beata uirtus ualeret quan-€tumque esset in his, quae dicuntur 'extranea'. @@II Cuiusmodi quaestionum certationibus Saturnalicia €ludicra Athenis agitare soliti simus; atque inibi inspersa €quaedam sophismatia et aenigmata oblectatoria. @@III Quid Aeschines rhetor in oratione, qua Timarchum €de inpudicitia accusauit, Lacedaemonios statuisse dixerit €super sententia probatissima, quam inprobatissimus homo €dixisset. @@IV Quod Sulpicius Apollinaris praedicantem quendam €a sese uno Sallustii historias intellegi inlusit quaestione €proposita, quid uerba ista apud Sallustium significarent: €'incertum, stolidior an uanior'. @@V Quod Q. Ennius in septimo annali 'quadrupes eques' €ac non 'quadrupes ecus', ut legunt multi, scriptum reliquit. @@VI Quod Aelius Melissus in libro, cui titulum fecit de €loquendi proprietate, quem, cum ederet, cornum esse Copiae €dicebat, rem scripsit neque dictu neque auditu dignam, €cum differre 'matronam' et 'matrem familias' existimauit €differentia longe uanissima. @@VII Quem in modum Fauorinus tractauerit intempestiuum @1 €quendam de uerborum ambiguitatibus quaerentem; atque €ibi, quot significationes capiat 'contio'. @@VIII $*(OMOIOTE/LEUTA& et $O(MOIO/PTWTA& atque alia id genus, €quae ornamenta orationis putantur, inepta esse et puerilia €Lucilii quoque uersibus declarari. @@IX Quid significet apud M. Catonem uerbum 'insecenda'; €quodque 'insecenda' potius legendum sit quam, quod pleri-€que existimant, 'insequenda'. @@X Errare istos, qui in exploranda febri uenarum pulsus €pertemptari putant, non arteriarum. @@XI Verba ex carminibus Furi Antiatis inscite a Caesellio €Vindice reprehensa; uersusque ipsi, in quibus ea uerba sunt, €subscripti. @@XII Morem istum ueteribus nostris fuisse uerba patiendi €mutare ac uertere in agendi modum. @@XIII Quali talione Diogenes philosophus usus sit pertem-€ptatus a dialectico quodam sophismatio inpudenti. @@XIV Quid sit numerus 'hemiolios', quid 'epitritos'; et €quod uocabula ista non facile nostri ausi sunt uertere in €linguam Latinam. @@XV Quod M. Varro in herois uersibus obseruauerit rem €nimis anxiae et curiosae obseruationis. ¨”Ÿôÿ@@@@{1CAPITVLA LIBRI VICESIMI}1 ‘@@I Disceptatio Sex. Caecilii iureconsulti et Fauorini philo-€sophi de legibus duodecim tabularum. @@II Vocabulum 'siticinum' in M. Catonis oratione quid €significet. @@III Quam ob causam L. Accius poeta in pragmaticis €sicinnistas 'nebuloso nomine' esse dixerit. @@IV Artificum scaenicorum studium amoremque inhone-€stum probrosumque esse; et super ea re uerba Aristotelis €philosophi adscripta. @1 @@V Exempla epistularum Alexandri regis et Aristotelis €philosophi Graeca ita uti sunt edita; eaque in linguam €Latinam uersa. @@VI Quaesitum atque tractatum, utrum siet rectius dicere €'habeo curam [2uestri', an]2 'uestrum'. @@VII * * * @@VIII De his, quae habere $SUMPTWSI/AN& uidentur cum luna €%mansuescente ac senescente. @@IX Qualibus uerbis delectari solitus sit Antonius Iulianus €positis in mimiambis [2Cn. Matii; et quid significet M. Cato €in oratione, quam]2 scripsit de innocentia sua, cum ita dicti-€tat 'numquam uestimenta a populo poposci'. @@X * * * @@XI * * * @1 ±¯ôÿ@@@@{1LIBER PRIMVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Quali proportione quibusque collectionibus Plutarchus ratiocinatum €esse Pythagoram philosophum dixerit de comprehendenda cor-€poris proceritate, qua fuit Hercules, cum uitam inter homines €uiueret. ‘@@Plutarchus in libro, quem de Herculis, quamdiu inter €homines fuit, animi corporisque ingenio atque uirtutibus €conscripsit, scite subtiliterque ratiocinatum Pythagoram €philosophum dicit in reperienda modulandaque status longi-tudinisque eius praestantia. Nam cum fere constaret curri-€culum stadii, quod est Pisis apud Iouem Olympium, €Herculem pedibus suis metatum idque fecisse longum pedes €sescentos, cetera quoque stadia in terra Graecia ab aliis €postea instituta pedum quidem esse numero sescentum, sed €tamen esse aliquantulum breuiora, facile intellexit modum €spatiumque plantae Herculis ratione proportionis habita €tanto fuisse quam aliorum procerius, quanto Olympicum stadium longius esset quam cetera. Comprehensa autem €mensura Herculani pedis secundum naturalem membrorum €omnium inter se competentiam modificatus est atque ita id €collegit, quod erat consequens, tanto fuisse Herculem cor-€pore excelsiorem quam alios, quanto Olympicum stadium €ceteris pari numero factis anteiret. @1 Ÿðòÿ@@Ab Herode Attico C. V. tempestiue deprompta in quendam iactan-€tem et gloriosum adulescentem, specie tantum philosophiae secta-€torem, uerba Epicteti Stoici, quibus festiuiter a uero Stoico €seiunxit uolgus loquacium nebulonum, qui se Stoicos nuncuparent. ‘@@Herodes Atticus, uir et Graeca facundia et consulari €honore praeditus, accersebat saepe, nos cum apud magistros €Athenis essemus, in uillas ei urbi proximas me et clarissi-€mum uirum Seruilianum compluresque alios nostrates, qui €Roma in Graeciam ad capiendum ingenii cultum conces-serant. Atque ibi tunc, cum essemus apud eum in uilla, cui €nomen est Cephisia, et aestu anni et sidere autumni flagran-€tissimo, propulsabamus incommoda caloris lucorum umbra €ingentium, longis ambulacris et mollibus, aedium positu €refrigeranti, lauacris nitidis et abundis et collucentibus €totiusque uillae uenustate aquis undique canoris atque aui-€bus personante. @@Erat ibidem nobiscum simul adulescens philosophiae sec-€tator, disciplinae, ut ipse dicebat, stoicae, sed loquacior inpendio et promptior. Is plerumque in conuiuio sermonibus, €qui post epulas haberi solent, multa atque inmodica [2de]2 €philosophiae doctrinis intempestiue atque insubide dissere-€bat praeque se uno ceteros omnes linguae Atticae principes €gentemque omnem togatam, quodcumque nomen Latinum €rudes esse et agrestes praedicabat atque interea uocabulis €haut facile cognitis, syllogismorum captionumque dialecti-€carum laqueis strepebat $KURIEU/ONTAS& et $H(SUXA/ZONTAS& et $SWREI/-€$TAS& aliosque id genus griphos neminem posse dicens nisi se €dissoluere. Rem vero ethicam naturamque humani ingenii €uirtutumque origines officiaque earum et confinia aut €contra morborum uitiorumque fraudes animorumque labes, @1 €pestilentias asseuerabat nulli esse ulli magis ea omnia ex-plorata, comperta meditataque. Cruciatibus autem dolori-€busque corporis et periculis mortem minitantibus habitum €statumque uitae beatae, quem se esse adeptum putabat, €neque laedi neque inminui existimabat ac ne oris quoque €et uultus serenitatem stoici hominis umquam ulla posse €aegritudine obnubilari. @@Has ille inanes glorias cum flaret iamque omnes finem €cuperent uerbisque eius defetigati pertaeduissent, tum €Herodes Graeca, uti plurimus ei mos fuit, oratione utens €'permitte,' inquit 'philosophorum amplissime, quoniam re-€spondere nos tibi, quos uocas idiotas, non quimus, recitari €ex libro, quid de huiuscemodi magniloquentia uestra sen-€serit dixeritque Epictetus, Stoicorum maximus', iussitque €proferri dissertationum Epicteti digestarum ab Arriano pri-€mum librum, in quo ille uenerandus senex iuuenes, qui se €Stoicos appellabant, neque frugis neque operae probae, sed €theorematis tantum nugalibus et puerilium isagogarum €commentationibus deblaterantes obiurgatione iusta inces-€suit. @@Lecta igitur sunt ex libro, qui prolatus est, ea, quae €addidi; quibus uerbis Epictetus seuere simul et festiuiter €seiunxit atque diuisit a uero atque sincero Stoico, qui esset €procul dubio $A)KW/LUTOS&, $A)NANA/GKASTOS&, $A)PARAPO/DISTOS&, $E)LEU/-€$QEROS&, $EU)PORW=N&, $EU)DAIMONW=N&, uolgus aliud nebulonum homi-€num, qui se Stoicos nuncuparent atraque uerborum et €argutiarum fuligine ob oculos audientium iacta sanctissimae €disciplinae nomen ementirentur: @1 @@$*EI)PE/ MOI PERI\ A)GAQW=N KAI\ KAKW=N. *)/AKOUE. €@@@@$*)ILIO/QEN ME FE/RWN A)/NEMOS *KIKO/NESSI PE/LASSEN. $*TW=N O)/NTWN TA\ ME/N E)STIN A)GAQA/, TA\ DE\ KAKA/, TA\ DE\ A)DIA/FORA. €$*)AGAQA\ ME\N OU)=N A)RETAI\ KAI\ TA\ METE/XONTA AU)TW=N, KAKA\ DE\ KAKI/A þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ±¢˜‰ƒ$KAI\ TA\ METE/XONTA KAKI/AS, A)DIA/FORA DE\ TA\ METACU\ TOU/TWN, $PLOU=TOS, U(GEI/A, ZWH/, QA/NATOS, H(DONH/, PO/NOS. *PO/QEN OI)=DAS; *(ELLA/-€$NIKOS LE/GEI E)N TOI=S *AI)GUPTIAKOI=S. *TI/ GA\R DIAFE/REI TOU=TO EI)PEI=N, €$H)\ O(/TI *DIOGE/NHS E)N TH=| H)QIKH=| H)\ *XRU/SIPPOS H)\ *KLEA/NQHS; *BEBASA/NI-$KAS OU)=N& [2$TI&]2 $AU)TW=N KAI\ DO/GMA SAUTOU= PEPOI/HSAI; *DEI/KNUE, PW=S €$EI)/WQAS E)N PLOI/W| XEIMA/ZESQAI: ME/MNHSAI TAU/THS TH=S DIAIRE/SEWS, €$O(/TAN YOFH/SH| TO\ I(STI/ON KAI\ A)NAKRAUGA/SH|S; *)/AN SOI/ TIS KAKO/SXOLO/S €$PWS PARASTA\S EI)/PH|:& "$LE/GE MOI, TOU\S QEOU/S SOI, A(\ PRW/|HN E)/LEGES, €$MH/ TI KAKI/A E)STI\N TO\ NAUAGH=SAI, MH/ TI KAKI/AS METE/XON;&" $OU)K A)/RA €$CU/LON E)NSEI/SEIS AU)TW=|;& "$TI/ H(MI=N KAI\ SOI/, A)/NQRWPE; A)POLLU/MEQA, $KAI\ SU\ E)LQW\N PAI/ZEIS.&" $*)EA\N DE/ SE O( *KAI=SAR METAPE/MYHTAI €$KATHGOROU/MENON& * * * @@His ille auditis insolentissimus adulescens obticuit, tam-€quam si ea omnia non ab Epicteto in quosdam alios, sed ab €Herode in eum ipsum dicta essent. Ÿðòÿ@@Quod Chilo Lacedaemonius consilium anceps pro salute amici cepit; €quodque est circumspecte et anxie considerandum, an pro utilitati-€bus amicorum delinquendum aliquando sit; notataque inibi et €relata, quae et Theophrastus et M. Cicero super ea re scripserunt. ‘@@Lacedaemonium Chilonem, uirum ex illo incluto numero €sapientium, scriptum est in libris eorum, qui uitas resque @1 €gestas clarorum hominum memoriae mandauerunt, eum €Chilonem in uitae suae postremo, cum iam inibi mors oc-€cuparet, ad cirumstantis amicos sic locutum: @@'Dicta' inquit 'mea factaque in aetate longa pleraque €omnia fuisse non paenitenda, fors sit ut uos etiam sciatis. Ego quidem in hoc certe tempore non fallo me nihil esse €quicquam commissum a me, cuius memoria [2mihi]2 aegritu-€dini sit, ni illud profecto unum sit, quod rectene an per-€peram fecerim, nondum mihi plane liquet. @@Super amici capite iudex cum duobus aliis fui. Ita lex €fuit, uti eum hominem condemnari necessum esset. Aut €amicus igitur capitis perdendus aut adhibenda fraus legi fuit. Multa cum animo meo ad casum tam ancipitem meden-€dum consultaui. Visum est esse id, quod feci, praequam erant alia, toleratu facilius: ipse tacitus ad condemnandum €sententiam tuli, is qui simul iudicabant, ut absoluerent, persuasi. Sic mihi et iudicis et amici officium in re tanta €saluum fuit. Hanc capio ex eo facto molestiam, quod metuo, €ne a perfidia et culpa non abhorreat in eadem re eodemque €tempore inque communi negotio, quod mihi optimum factu €duxerim, diuersum eius aliis suasisse.' @@Et hic autem Chilo, praestabilis homo sapientiae, quonam €usque debuerit contra legem contraque ius pro amico pro-€gredi, dubitauit, eaque res in fine quoque uitae ipso animum eius anxit, et alii deinceps multi philosophiae sectatores, ut €in libris eorum scriptum est, satis inquisite satisque sollicite €quaesiuerunt, ut uerbis, quae scripta sunt, ipsis utar, $EI) DEI= €$BOHQEI=N TW=| FI/LW| PARA\ TO\ DI/KAION KAI\ ME/XRI PO/SOU KAI\ POI=A&. Ea €uerba significant quaesisse eos, an nonnumquam contra ius @1 €contraue morem faciendum pro amico sit et in qualibus €causis et quemnam usque ad modum. @@Super hac quaestione cum ab aliis, sicuti dixi, multis, €tum uel diligentissime a Theophrasto disputatur, uiro in €philosophia peripatetica modestissimo doctissimoque, eaque €disputatio scripta est, si recte meminimus, in libro eius de amicitia primo. Eum librum M. Cicero uidetur legisse, cum €ipse quoque librum de amicitia componeret. Et cetera €quidem, quae sumenda a Theophrasto existimauit, ut in-€genium facundiaque eius fuit, sumpsit et transposuit com-modissime aptissimeque; hunc autem locum, de quo satis €quaesitum esse dixi, omnium rerum aliarum difficillimum €strictim atque cursim transgressus est, neque ea, quae a €Theophrasto pensiculate atque enucleate scripta sunt, ex-€secutus est, sed anxietate illa et quasi morositate disputa-€tionis praetermissa genus ipsum rei tantum paucis uerbis notauit. Ea uerba Ciceronis, si recensere quis uellet, apposui: €'His igitur finibus utendum esse arbitror, ut, cum emendati €mores amicorum sunt, tum sit inter eos omnium rerum, €consiliorum, uoluntatum sine ulla exceptione communitas, €ut etiam, si qua fortuna acciderit, ut minus iustae uolun-€tates amicorum adiuuandae sint, in quibus eorum aut caput €agatur aut fama, declinandum de uia sit, modo ne summa €turpitudo sequatur; est enim, quatenus amicitiae uenia €dari possit.' €@@'Cum agetur' inquit 'aut caput amici aut fama, declinandum €est de uia, ut etiam iniquam uoluntatem illius adiutemus.' Sed cuiusmodi declinatio esse ista debeat qualisque ad ad-€iuuandum digressio et in quanta uoluntatis amici iniquitate, @1 non dicit. Quid autem refert scire me in eiusmodi peri-€culis amicorum, si non magna me turpitudo insecutura est, €de uia esse recta declinandum, nisi id quoque me docuerit, €quam putet magnam turpitudinem, et cum decessero de uia, €quousque degredi debeam? 'Est enim' inquit 'quatenus dari amicitiae uenia possit.' Hoc immo ipsum est, quod maxime €discendum est quodque ab his, qui docent, minime dicitur, quatenus quaque fini dari amicitiae uenia debeat. Chilo ille €sapiens, de quo paulo ante dixi, conseruandi amici causa de €uia declinauit. Sed uideo, quousque progressus sit; falsum enim pro amici salute consilium dedit. Id ipsum tamen in €fine quoque uitae, an iure posset reprehendi culparique, €dubitauit. €@@'Contra patriam' inquit Cicero 'arma pro amico sumenda non sunt.' Hoc profecto nemo ignorauit, et 'priusquam €Theognis', quod Lucilius ait, 'nasceretur'. Set id quaero, id €desidero: cum pro amico contra ius, contra quam licet, salua €tamen libertate atque pace faciendum est et cum de uia, €sicut ipse ait, declinandum est, quid et quantum et in quali causa et quonam usque id fieri debeat. Pericles ille Athenien-€sis, uir egregio ingenio bonisque omnibus disciplinis ornatus, €in una quidem specie, set planius tamen, quid existimaret, €professus est. Nam cum amicus eum rogaret, ut pro re €causaque eius falsum deiuraret, his ad eum uerbis usus est: €$*DEI= ME\N SUMPRA/TTEIN TOI=S FI/LOIS, A)LLA\ ME/XRI TW=N QEW=N. @@Theophrastus autem in eo, quo dixi, libro inquisitius €quidem super hac ipsa re et exactius pressiusque quam Cicero disserit. Set is quoque in docendo non de unoquoque @1 €facto singillatim existimat neque certis exemplorum docu-€mentis, set generibus rerum summatim uniuersimque utitur €ad hunc ferme modum: @@'Parua' inquit 'et tenuis uel turpitudo uel infamia sub-€eunda est, si ea re magna utilitas amico quaeri potest. Repen-€ditur quippe et compensatur leue damnum delibatae honesta-€tis maiore alia grauioreque in adiuuando amico honestate, €minimaque illa labes et quasi lacuna famae munimentis partarum amico utilitatium solidatur. Neque nominibus' €inquit 'moueri nos oportet, quod paria genere ipso non sunt €honestas meae famae et rei amici utilitas. Ponderibus haec €enim potestatibusque praesentibus, non uocabulorum ap-€pellationibus neque dignitatibus generum diiudicanda sunt. Nam cum in rebus aut paribus aut non longe secus utilitas €amici aut honestas nostra consistit, honestas procul dubio €praeponderat; cum uero amici utilitas nimio est amplior, €honestatis autem nostrae in re non graui leuis iactura est, €tunc, quod utile amico est, id prae illo, quod honestum €nobis est, fit plenius, sicuti est magnum pondus aeris parua €lamna auri pretiosius.' @@Verba adeo ipsa Theophrasti super ea re adscribsi: $*OU)K, €$EI) DH/ POU TOU=TO TW=| GE/NEI TIMIW/TERON, H)/DH KAI/, O(TIOU=N A)\N H)=| ME/ROS €$TOU/TOU, PRO\S TO\ THLI/KON QATE/ROU SUGKRINO/MENON AI(RETO\N E)/STAI. €$*LE/GW DE\ OI(=ON, OU)K, EI) XRUSI/ON TIMIW/TERON XALKOU=, KAI\ THLI/KON €$TOU= XRUSI/OU PRO\S TO\ THLI/KON XALKOU= ME/GEQOS A)NTIPARABALLO/MENON €$PLE/ON DO/CEI: A)LLA\ POIH/SEI TINA\ R(OPH\N KAI\ TO\ PLH=QOS KAI\ TO\ €$ME/GEQOS.& @1 @@Fauorinus quoque philosophus huiuscemodi indulgentiam €gratiae tempestiue laxato paulum remissoque subtili iusti-€tiae examine his uerbis definiuit: $*(H KALOUME/NH XA/RIS PARA\ þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ±£˜›„$TOI=S A)NQRW/POIS, TOU=TO/ E)STIN U(/FESIS A)KRIBEI/AS E)N DE/ONTI. @@Post deinde idem Theophrastus ad hanc ferme sententiam €disseruit: 'Has tamen' inquit 'paruitates rerum et magnitu-€dines atque has omnes officiorum aestimationes alia non-€numquam momenta extrinsecus atque aliae quasi appendices €personarum et causarum et temporum et circumstantiae €ipsius necessitates, quas includere in praecepta difficilest, €moderantur et regunt et quasi gubernant et nunc ratas €efficiunt, nunc inritas.' @@Haec taliaque Theophrastus satis caute et sollicite et €religiose cum discernendi magis disceptandique diligentia €quam cum decernendi sententia atque fiducia scribsit, €quoniam profecto causarum ac temporum uarietates dis-€criminumque ac differentiarum tenuitates derectum atque €perpetuum distinctumque in rebus singulis praeceptum, €quod ego nos in prima tractatus istius parte desiderare €dixeram, non capiunt. @@Eius autem Chilonis, a quo disputatiunculae huius initium €fecimus, cum alia quaedam sunt monita utilia atque pru-€dentia, tum id maxime exploratae utilitatis est, quod duas €ferocissimas adfectiones amoris atque odii intra modum €cautum coercuit. 'Hac' inquit 'fini ames, tamquam forte €fortuna et osurus, hac itidem tenus oderis, tamquam for-€tasse post amaturus.' @1 @@Super hoc eodem Chilone Plutarchus philosophus in libro €$PERI\ YUXH=S& primo uerbis his ita scribsit: $*XEI/LWN O( PALAIO\S €$A)KOU/SAS TINO\S LE/GONTOS MHDE/NA E)/XEIN E)XQRO\N H)RW/THSEN, EI) MHDE/NA €$FI/LON E)/XEI, NOMI/ZWN E)C A)NA/GKHS E)PAKOLOUQEI=N KAI\ SUNEMPLE/KESQAI €$FILI/AIS A)PEXQEI/AS. Ÿðòÿ@@Quam tenuiter curioseque explorauerit Antonius Iulianus in oratione €M. Tullii uerbi ab eo mutati argutiam. ‘@@Antonius Iulianus rhetor perquam fuit honesti atque €amoeni ingeni. Doctrina quoque ista utiliore ac delectabili €ueterumque elegantiarum cura et memoria multa fuit; ad €hoc scripta omnia antiquiora tam curiose spectabat et aut €uirtutes pensitabat aut uitia rimabatur, ut iudicium esse €factum ad amussim diceres. @@Is Iulianus super eo $E)NQUMH/MATI&, quod est in oratione M. Tullii, quam pro Cn. Plancio dixit, ita existimauit_sed €uerba prius, de quibus iudicium ab eo factum est, ipsa po-€nam: 'Quamquam dissimilis est pecuniae debitio et gratiae. €Nam qui pecuniam dissoluit, statim non habet id, quod €reddidit, qui autem debet, is retinet alienum: gratiam autem €et qui refert habet, et qui habet, in eo ipso, quod habet, €refert. Neque ego nunc Plancio desinam debere, si hoc sol-uero, nec minus ei redderem uoluntate ipsa, si hoc molestiae €non accidisset'_'crispum sane' inquit 'agmen orationis €rotundumque ac modulo ipso numerorum uenustum, sed €quod cum uenia legendum sit uerbi paulum ideo inmutati, ut sententiae fides salua esset. Namque debitio gratiae et @1 €pecuniae conlata uerbum hoc utrubique seruari postulat. Ita enim recte opposita inter sese gratiae pecuniaeque debi-€tio uidebitur, si et pecunia quidem deberi dicatur et gratia, €sed quid eueniat in pecunia debita solutaue, quid contra in €gratia debita redditaue, debitionis uerbo utrimque seruato €disseratur. Cicero autem,' inquit 'cum gratiae pecuniaeque €debitionem dissimilem esse dixisset eiusque sententiae rati-€onem redderet, uerbum "debet" in pecunia ponit, in gratia €"habet" subicit pro "debet"; ita enim dicit: "gratiam €autem et qui refert habet, et qui habet, in eo ipso, quod habet, refert." Sed id uerbum "habet" cum proposita com-€paratione non satis conuenit. Debitio enim gratiae, non €habitio, cum pecunia confertur, atque ideo consequens €quidem fuerat sic dicere: "et qui debet, in eo ipso, quod €debet, refert"; sed absurdum et nimis coactum foret, si non-€dum redditam gratiam eo ipso redditam diceret, quia debetur. Inmutauit ergo,' inquit 'subdidit uerbum ei uerbo, quod €omiserat, finitimum, ut uideretur et sensum debitionis con-€latae non reliquisse et concinnitatem sententiae retinuisse.' €Ad hunc modum Iulianus enodabat diiudicabatque ueterum €scriptorum sententias, quas aput eum adulescentes lectita-€bant. Ÿðòÿ@@Quod Demosthenes rhetor cultu corporis atque uestitu probris €obnoxio infamique munditia fuit; quodque item Hortensius orator €ob eiusmodi munditias gestumque in agendo histrionicum Diony-€siae saltatriculae cognomento compellatus est. ‘@@Demosthenen traditum est uestitu ceteroque cultu cor- @1 €poris nitido uenustoque nimisque accurato fuisse. Et hinc ei €$TA\ KOMYA\& illa $XLANI/SKIA& et $MALAKOI\ XITWNI/SKOI& ab aemulis €aduersariisque probro data, hinc etiam turpibus indignisque €in eum uerbis non temperatum, quin parum uir et ore quo-€que polluto diceretur. @@Ad eundem modum Q. Hortensius omnibus ferme oratori-€bus aetatis suae, nisi M. Tullio, clarior, quod multa munditia €et circumspecte compositeque indutus et amictus esset €manusque eius inter agendum forent argutae admodum et €gestuosae, maledictis compellationibusque probris iactatus €est, multaque in eum, quasi in histrionem, in ipsis causis atque iudiciis dicta sunt. Sed cum L. Torquatus, subagresti €homo ingenio et infestiuo, grauius acerbiusque apud con-€silium iudicum, cum de causa Sullae quaereretur, non iam €histrionem eum esse diceret, sed gesticulariam Dionysiam-€que eum notissimae saltatriculae nomine appellaret, tum €uoce molli atque demissa Hortensius 'Dionysia,' inquit €'Dionysia malo equidem esse quam quod tu, Torquate, €$A)/MOUSOS, A)NAFRO/DITOS, A)PROSDIO/NUSOS2&'. Ÿðòÿ@@Verba ex oratione Metelli Numidici, quam dixit in censura ad popu-€lum, cum eum ad uxores ducendas adhortaretur; eaque oratio €quam ob causam reprehensa et quo contra modo defensa sit. ‘@@Multis et eruditis uiris audientibus legebatur oratio Metelli €Numidici, grauis ac diserti uiri, quam in censura dixit ad €populum de ducendis uxoribus, cum eum ad matrimonia capessenda hortaretur. In ea oratione ita scribtum fuit: 'Si @1 €sine uxore possemus, Quirites, omnes ea molestia careremus; €set quoniam ita natura tradidit, ut nec cum illis satis com-€mode, nec sine illis ullo modo uiui possit, saluti perpetuae €potius quam breui uoluptati consulendum est.' @@Videbatur quibusdam Q. Metellum censorem, cui con-€silium esset ad uxores ducendas populum hortari, non opor-€tuisse de molestia incommodisque perpetuis rei uxoriae €confiteri, neque id hortari magis esse quam dissuadere abs-€terrereque; set contra in id potius orationem debuisse €sumi dicebant, ut et nullas plerumque esse in matrimoniis €molestias adseueraret et, si quae tamen accidere nonnum-€quam uiderentur, paruas et leues facilesque esse toleratu €diceret maioribusque eas emolumentis et uoluptatibus oblit-€terari easdemque ipsas neque omnibus neque naturae uitio, set quorundam maritorum culpa et iniustitia euenire. Titus €autem Castricius recte atque condigne Metellum esse locu-€tum existimabat. 'Aliter' inquit 'censor loqui debet, aliter €rhetor. Rhetori concessum est sententiis uti falsis, audaci-€bus, uersutis, subdolis, captiosis, si ueri modo similes sint et €possint mouendos hominum animos qualicumque astu in-€repere.' Praeterea turpe esse ait rhetori, si quid in mala causa destitutum atque inpropugnatum relinquat. 'Sed enim €Metellum,' inquit 'sanctum uirum, illa grauitate et fide €praeditum cum tanta honorum atque uitae dignitate aput €populum Romanum loquentem, nihil decuit aliud dicere, €quam quod uerum esse sibi atque omnibus uidebatur, €praesertim cum super ea re diceret, quae cotidiana intelle-€gentia et communi peruolgatoque uitae usu comprendere-tur. De molestia igitur cunctis hominibus notissima confessus @1 €eaque confessione fidem sedulitatis ueritatisque commeritus, €tum denique facile et procliuiter, quod fuit rerum omnium €ualidissimum atque uerissimum, persuasit ciuitatem saluam €esse sine matrimoniorum frequentia non posse.' @@Hoc quoque aliut ex eadem oratione Q. Metelli dignum €esse existimauimus adsidua lectione non hercle minus, quam quae a grauissimis philosophis scribta sunt. Verba Metelli €haec sunt. 'Di immortales plurimum possunt; sed non plus €uelle nobis debent quam parentes. At parentes, si pergunt €liberi errare, bonis exheredant. Quid ergo nos ab immortali-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ±¦˜ˆ…bus dissimilius expectemus, nisi malis rationibus finem €facimus? Is demum deos propitios esse aecum est, qui sibi €aduersarii non sunt. Dii immortales uirtutem adprobare, €non adhibere debent.' Ÿðòÿ@@In hisce uerbis Ciceronis ex oratione quinta in Verrem 'hanc sibi rem €praesidio sperant futurum' neque mendum esse neque uitium €errareque istos, qui bonos libros uiolant et 'futuram' scribunt; €atque ibi de quodam alio Ciceronis uerbo dictum, quod probe €scriptum perperam mutatur; et aspersa pauca de modulis numeris-€que orationis, quos Cicero auide sectatus est. ‘@@In oratione Ciceronis quinta in Verrem in libro spectatae €fidei Tironiana cura atque disciplina facto scribtum fuit: 'Homines tenues obscuro loco nati nauigant; adeunt ad ea €loca, quae numquam antea adierant. Neque noti esse iis, @1 €quo uenerunt, neque semper cum cognitoribus esse possunt, €hac una tamen fiducia ciuitatis non modo apud nostros €magistratus, qui et legum et existimationis periculo con-€tinentur, neque apud ciues solum Romanos, qui et sermonis €et iuris et multarum rerum societate iuncti sunt, fore se €tutos arbitrantur, sed quocumque uenerint, hanc sibi rem €praesidio sperant futurum.' @@Videbatur compluribus in extremo uerbo menda esse. €Debuisse enim scribi putabant non 'futurum', sed 'futuram', €neque dubitabant, quin liber emendandus esset, ne, ut in €Plauti comoedia moechus, sic enim mendae suae inludi-€abant, ita in Ciceronis oratione soloecismus esset 'manifes-€tarius'. @@Aderat forte ibi amicus noster, homo lectione multa €exercitus, cui pleraque omnia ueterum litterarum quaesita, meditata euigilataque erant. Is libro inspecto ait nullum €esse in eo uerbo neque mendum neque uitium et Ciceronem probe ac uetuste locutum. 'Nam "futurum"' inquit 'non €refertur ad rem, sicut legentibus temere et incuriose uidetur, €neque pro participio positum est, set uerbum est indefinitum, €quod Graeci appellant $A)PARE/MFATON&, neque numeris neque €generibus praeseruiens, set liberum undique et inpromiscum, quali C. Gracchus uerbo usus est in oratione, cuius titulus €est de P. Popilio circum conciliabula, in qua ita scriptum €est: "Credo ego inimicos meos hoc dicturum." "Inimicos dicturum" inquit, non "dicturos"; uideturne ea ratione €positum esse aput Gracchum "dicturum", qua est aput Cice-€ronem "futurum"? sicut in Graeca oratione sine ulla uitii €suspicione omnibus numeris generibusque sine discrimine @1 €tribuuntur huiuscemodi uerba: $E)REI=N&, $POIH/SEIN&, $E)/SESQAI&, et similia.' In Claudi quoque Quadrigarii tertio annali verba €haec esse dixit: 'Dum i conciderentur, hostium copias ibi oc-€cupatas futurum'; in duodeuicesimo annali eiusdem Quadri-€garii principium libri sic scriptum: 'Si pro tua bonitate et €nostra uoluntate tibi ualitudo subpetit, est quod speremus deos bonis bene facturum'; item in Valerii Antiatis libro €quarto uicesimo simili modo scriptum esse: 'Si eae res €diuinae factae recteque perlitatae essent, haruspices dixerunt omnia ex sententia processurum esse'. 'Plautus etiam in €Casina, cum de puella loqueretur, "occisurum" dixit, non €"occisuram", his uerbis: €@@@@etiamne habet Casina gladium?_ €@@@@habet, sed duos._quid duos?_altero te €@@@@occisurum ait, altero uilicum. Item Laberius in Gemellis: €@@@@non putaui, inquit, hoc eam facturum. Non ergo isti omnes, soloecismus quid esset, ignorarunt, sed €et Gracchus "dicturum" et Quadrigarius "futurum" et €"facturum" et Antias "processurum" et Plautus "occisu-rum" et Laberius "facturum" indefinito modo dixerunt, qui €modus neque in numeros neque in personas neque in tem-€pora neque in genera distrahitur, sed omnia istaec una eademque declinatione complectitur, sicuti M. Cicero "fu-€turum" dixit non uirili genere neque neutro, soloecismus €enim plane foret, sed uerbo usus est ab omni necessitate €generum absoluto.' @@Idem autem ille amicus noster in eiusdem M. Tullii @1 €oratione, quae est de imperio Cn. Pompei, ita scriptum esse €a Cicerone dicebat atque ipse ita lectitabat: 'Cum uestros €portus atque eos portus, quibus uitam ac spiritum ducitis, in praedonum fuisse potestatem sciatis', neque soloecismum €esse aiebat 'in potestatem fuisse', ut uulgus semidoctum €putat, sed ratione dictum certa et proba contendebat, qua €et Graeci ita uterentur et Plautus uerborum Latinorum €elegantissimus in Amphitruone dixit: €@@@@num uero mi in mentem fuit, €non, ut dici solitum est, 'in mente'. @@Sed enim praeter Plautum, cuius ille in praesens exemplo €usus est, multam nos quoque apud ueteres scriptores locu-€tionum talium copiam offendimus atque his uulgo adnota-mentis inspersimus. Vt et rationem autem istam missam €facias et auctoritates, sonus tamen et positura ipsa uer-€borum satis declarat id potius $E)PIMELEI/A| TW=N LE/CEWN& modula-€mentisque orationis M. Tullii conuenisse, ut, quoniam €utrumuis dici Latine posset, 'potestatem' dicere mallet, non 'potestate'. Illud enim sic compositum iucundius ad aurem €completiusque, insuauius hoc inperfectiusque est, si modo €ita explorata aure homo sit, non surda nec iacenti; sicuti €est hercle, quod 'explicauit' dicere maluit quam 'explicuit', €quod esse iam usitatius coeperat. €@@Verba sunt haec ipsius ex oratione, quam de imperio Cn. €Pompei habuit: 'Testis est Sicilia, quam multis undique €cinctam periculis, non terrore belli, sed consilii celeritate €explicauit.' At si 'explicuit' diceret, inperfecto et debili €numero uerborum sonus clauderet. @1 Ÿðòÿ@@Historia in libris Sotionis philosophi reperta super Laide meretrice et €Demosthene rhetore. ‘@@Sotion ex peripatetica disciplina haut sane ignobilis uir €fuit. Is librum multae uariaeque historiae refertum com-posuit eumque inscripsit $KE/RAS *)AMALQEI/AS&. Ea uox hoc ferme €ualet, tamquam si dicas 'cornum Copiae'. @@In eo libro super Demosthene rhetore et Laide meretrice €historia haec scripta est: 'Lais' inquit 'Corinthia ob ele-€gantiam uenustatemque formae grandem pecuniam de-€merebat, conuentusque ad eam ditiorum hominum ex omni €Graecia celebres erant, neque admittebatur, nisi qui dabat, €quod poposcerat; poscebat autem illa nimium quantum.' Hinc ait natum esse illud frequens apud Graecos adagium: €@@@@$OU) PANTO\S A)NDRO\S E)S *KO/RINQON E)/SQ' O( PLOU=S, €quod frustra iret Corinthum ad Laidem, qui non quiret dare, quod posceretur. 'Ad hanc ille Demosthenes clanculum adit €et, ut sibi copiam sui faceret, petit. At Lais $MURI/AS DRAXMA/S €poposcit', hoc facit nummi nostratis denarium decem milia. 'Tali petulantia mulieris atque pecuniae magnitudine ictus €expauidusque Demosthenes auertitur et discedens "ego" €inquit "paenitere tanti non emo".' Sed Graeca ipsa, quae €fertur dixisse, lepidiora sunt: $OU)K W)NOU=MAI&, inquit, $MURI/WN €$DRAXMW=N METAME/LEIAN. Ÿðòÿ@@Quis modus fuerit, quis ordo disciplinae Pythagoricae, quantumque €temporis imperatum obseruatumque sit discendi simul ac tacendi. ‘@@Ordo atque ratio Pythagorae ac deinceps familiae [2et]2 €successionis eius recipiendi instituendique discipulos huius-cemodi fuisse traditur: Iam a principio adulescentes, qui @1 €sese ad discendum obtulerant, $E)FUSIOGNWMO/NEI&. Id uerbum €significat mores naturasque hominum coniectatione quadam €de oris et uultus ingenio deque totius corporis filo atque habitu sciscitari. Tum qui exploratus ab eo idoneusque €fuerat, recipi in disciplinam statim iubebat et tempus cer-€tum tacere: non omnes idem, sed alios aliud tempus pro aestimato captu sollertiae. Is autem, qui tacebat, quae €dicebantur ab aliis, audiebat, neque percontari, si parum €intellexerat, neque commentari, quae audierat, fas erat; sed €non minus quisquam tacuit quam biennium: hi prorsus ap-€pellabantur intra tempus tacendi audiendique $A)KOUSTIKOI/&. Ast ubi res didicerant rerum omnium difficillimas, tacere €audireque, atque esse iam coeperant silentio eruditi, cui €erat nomen $E)XEMUQI/A&, tum uerba facere et quaerere quaeque €audissent scribere et, quae ipsi opinarentur, expromere potestas erat; hi dicebantur in eo tempore $MAQHMATIKOI/&, €ab his scilicet artibus, quas iam discere atque meditari in-€ceptauerant: quoniam geometriam, gnomonicam, musicam þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ±¨‰–„ceterasque item disciplinas altiores $MAQH/MATA& ueteres Graeci €appellabant; uulgus autem, quos gentilicio uocabulo 'Chal-daeos' dicere oportet, 'mathematicos' dicit. Exinde his €scientiae studiis ornati ad perspicienda mundi opera et €principia naturae procedebant ac tunc denique nomina-€bantur $FUSIKOI/&. @@Haec eadem super Pythagora noster Taurus cum dixisset: €'nunc autem' inquit 'isti, qui repente pedibus inlotis ad €philosophos deuertunt, non est hoc satis, quod sunt omnino €$A)QEW/RHTOI&, $A)/MOUSOI&, $A)GEWME/TRHTOI&, sed legem etiam dant, qua philosophari discant. Alius ait "hoc me primum doce", €item alius "hoc uolo" inquit "discere, istud nolo"; hic a €symposio Platonis incipere gestit propter Alcibiadae comisa-tionem, ille a Phaedro propter Lysiae orationem. Est etiam,' €inquit 'pro Iuppiter! qui Platonem legere postulet non €uitae ornandae, sed linguae orationisque comendae gratia, @1 nec ut modestior fiat, sed ut lepidior.' Haec Taurus dicere €solitus nouicios philosophorum sectatores cum ueteribus €Pythagoricis pensitans. @@Sed id quoque non praetereundum est, quod omnes, simul €atque a Pythagora in cohortem illam disciplinarum recepti €erant, quod quisque familiae, pecuniae habebat, in medium €dabat, et coibatur societas inseparabilis, tamquam illud €fuit anticum consortium, quod iure atque uerbo Romano €appellabatur 'ercto non cito'. Ÿðòÿ@@Quibus uerbis compellauerit Fauorinus philosophus adulescentem €casce nimis et prisce loquentem. ‘@@Fauorinus philosophus adulescenti ueterum uerborum €cupidissimo et plerasque uoces nimis priscas et ignotas in €cotidianis communibusque sermonibus expromenti: 'Curius' €inquit 'et Fabricius et Coruncanius, antiquissimi uiri, et his €antiquiores Horatii illi trigemini plane ac dilucide cum suis €fabulati sunt neque Auruncorum aut Sicanorum aut Pelas-€gorum, qui primi coluisse Italiam dicuntur, sed aetatis suae uerbis locuti sunt; tu autem, proinde quasi cum matre €Euandri nunc loquare, sermone abhinc multis annis iam €desito uteris, quod scire atque intellegere neminem uis, €quae dicas. Nonne, homo inepte, ut, quod uis, abunde consequaris, taces? Sed antiquitatem tibi placere ais, quod honesta et bona et sobria et modesta sit. Viue ergo moribus €praeteritis, loquere uerbis praesentibus atque id, quod a @1 €C. Caesare, excellentis ingenii ac prudentiae uiro, in primo de €analogia libro scriptum est, habe semper in memoria atque €in pectore, ut "tamquam scopulum, sic fugias inauditum €atque insolens uerbum".' Ÿðòÿ@@Quod Thucydides, scriptor inclutus, Lacedaemonios in acie non tuba, €sed tibiis esse usos dicit uerbaque eius super ea re posita; quodque €Herodotus Alyattem regem fidicinas in procinctu habuisse tradit; €atque inibi quaedam notata de Gracchi fistula contionaria. ‘@@Auctor historiae Graecae grauissimus Thucydides Lace-€daemonios, summos bellatores, non cornuum tubarumue €signis, sed tibiarum modulis in proeliis esse usos refert non €prorsus ex aliquo ritu religionum neque rei diuinae gratia €neque autem, ut excitarentur atque euibrarentur animi, €quod cornua et litui moliuntur, sed contra, ut moderatiores €modulatioresque fierent, quod tibicinis numeris temperatur. Nihil adeo in congrediendis hostibus atque in principiis €proeliorum ad salutem uirtutemque aptius rati, quam si permulti sonis mitioribus non inmodice ferocirent. Cum pro-€cinctae igitur classes erant et instructa acies coeptumque in €hostem progredi, tibicines inter exercitum positi canere incep-tabant. Ea ibi praecentione tranquilla et delectabili atque €adeo uenerabili ad quandam quasi militaris musicae discipli-€nam uis et impetus militum, ne sparsi dispalatique proru-erent, cohibebatur. Sed ipsius illius egregii scriptoris uti uerbis €libet, quae et dignitate et fide grauiora sunt: $*KAI\ META\ TAU=TA €$H( CU/NODOS H)=N: *)ARGEI=OI ME\N KAI\ OI( SU/MMAXOI E)NTO/NWS KAI\ O)RGH=|& @1 €$XWROU=NTES, *LAKEDAIMO/NIOI DE\ BRADE/WS KAI\ U(PO\ AU)LHTW=N POLLW=N €$NO/MOU E)GKAQESTW/TWN OU) TOU= QEI/OU XA/RIN, A)LL' I(/NA O(MALW=S META\ €$R(UQMOU= BAI/NONTES PROSE/LQOIEN KAI\ MH\ DIASPASQEI/H AU)TOI=S €$H( TA/CIS, O(/PER FILEI= TA\ MEGA/LA STRATO/PEDA E)N TAI=S PROSO/DOIS €$POIEI=N. @@Cretenses quoque proelia ingredi solitos memoriae datum est praecinente ac praemoderante cithara gressibus; Alyattes €autem, rex terrae Lydiae more atque luxu barbarico €praeditus, cum bellum Milesiis faceret, ut Herodotus in €historiis tradit, concinentes habuit fistulatores et fidicines €atque feminas etiam tibicinas in exercitu atque in procinctu habuit, lasciuientium delicias conuiuiorum. Sed enim Achaeos €Homerus pugnam indipisci ait non fidicularum tibiarumque, €sed mentium animorumque concentu conspiratuque tacito €nitibundos: €@@@@$OI( D' A)/R' I)/SAN SIGH=| ME/NEA PNEI/ONTES *)AXAIOI/ €@@@@$E)N QUMW=| MEMAW=TES A)LECE/MEN A)LLH/LOISIN. @@Quid ille uult ardentissimus clamor militum Romanorum, €quem in congressibus proeliorum fieri solitum scriptores €annalium memorauere? contrane institutum fiebat antiquae €disciplinae tam probabile? an tum et gradu clementi et €silentio est opus, cum ad hostem itur in conspectu longinquo €procul distantem, cum uero prope ad manus uentum est, €tum iam e propinquo hostis et impetu propulsandus et €clamore terrendus est? @@Ecce autem per tibicinia Laconica tibiae quoque illius €contionariae in mentem uenit, quam C. Graccho cum populo agente praeisse ac praeministrasse modulos ferunt. Sed €nequaquam sic est, ut a uulgo dicitur, canere tibia solitum, €qui pone eum loquentem staret, [2et]2 uariis modis tum @1 demulcere animum actionemque eius, tum intendere. Quid €enim foret ista re ineptius, si, ut planipedi saltanti, ita €Graccho contionanti numeros et modos et frequentamenta quaedam uaria tibicen incineret? Sed qui hoc compertius €memoriae tradiderunt, stetisse in circumstantibus dicunt €occultius, qui fistula breui sensim grauiusculum sonum in-€spiraret ad reprimendum sedandumque inpetus uocis eius efferuescentes; namque inpulsu et instinctu extraneo natu-€ralis illa Gracchi uehementia indiguisse non, opinor, existi-manda est. M. tamen Cicero fistulatorem istum utrique rei €adhibitum esse a Graccho putat, ut sonis tum placidis tum €citatis aut demissam iacentemque orationem eius erigeret aut ferocientem saeuientemque cohiberet. Verba ipsius €Ciceronis apposui: 'Itaque idem Gracchus, quod potes au-€dire, Catule, ex Licinio cliente tuo, litterato homine, quem €seruum sibi ille habuit ad manum, cum eburnea solitus est €habere fistula, qui staret occulte post ipsum, cum contiona-€retur, peritum hominem, qui inflaret celeriter eum sonum, qui €illum aut remissum excitaret aut a contentione reuocaret.' @@Morem autem illum ingrediendi ad tibicinum modulos €proelii institutum esse a Lacedaemonis Aristoteles in libris €problematon scripsit, quo manifestior fieret exploratiorque militum securitas et alacritas. 'Nam diffidentiae' inquit 'et €timori cum ingressione huiuscemodi minime conuenit, et €maesti atque formidantes ab hac tam intrepida ac tam decora incedendi modulatione alieni sunt.' Verba pauca €Aristotelis super ea re apposui: $*DIA\ TI/, E)PEIDA\N KINDUNEU/EIN €$ME/LLWSIN, PRO\S AU)LO\N E)MBAI/NOUSIN; I(/NA TOU\S DEILOU\S A)SXHMO-€$NOU=NTAS GINW/SKWSIN.& * * * @1 Ÿðòÿ@@Virgo Vestae quid aetatis et ex quali familia et quo ritu quibusque €caerimoniis ac religionibus ac quo nomine a pontifice maximo €capiatur et quo statim iure esse incipiat, simul atque capta est; €quodque, ut Labeo dicit, nec intestato cuiquam nec eius intestatae €quisquam iure heres est. ‘@@Qui de uirgine capienda scripserunt, quorum diligentis-€sime scripsit Labeo Antistius, minorem quam annos sex, €maiorem quam annos decem natam negauerunt capi fas €esse; @8 item quae non sit patrima et matrima; @8 item quae €lingua debili sensuue aurium deminuta aliaue qua corporis labe insignita sit; item quae ipsa aut cuius pater emanci-patus sit, etiamsi uiuo patre in aui potestate sit; item cuius €parentes alter amboue seruitutem seruierunt aut in negotiis sordidis uersantur. Sed et eam, cuius soror ad id sacerdotium €lecta est, excusationem mereri aiunt; item cuius pater þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ±¨Œ–ƒflamen aut augur aut quindecimuirum sacris faciundis aut septemuirum epulonum aut Salius est. Sponsae quoque €pontificis et tubicinis sacrorum filiae uacatio a sacerdotio isto tribui solet. Praeterea Capito Ateius scriptum reliquit €neque eius legendam filiam, qui domicilium in Italia non €haberet, et excusandam eius, qui liberos tres haberet. @@Virgo autem Vestalis, simul est capta atque in atrium €Vestae deducta et pontificibus tradita est, eo statim tempore €sine emancipatione ac sine capitis minutione e patris potes-€tate exit et ius testamenti faciundi adipiscitur. @@De more autem rituque capiundae uirginis litterae quidem €antiquiores non extant, nisi, quae capta prima est, a Numa @1 rege esse captam. Sed Papiam legem inuenimus, qua caue-€tur, ut pontificis maximi arbitratu uirgines e populo uiginti €legantur sortitioque in contione ex eo numero fiat et, cuius €uirginis ducta erit, ut eam pontifex maximus capiat eaque Vestae fiat. Sed ea sortitio ex lege Papia non necessaria nunc €uideri solet. Nam si quis honesto loco natus adeat pontificem €maximum atque offerat ad sacerdotium filiam suam, cuius €dumtaxat saluis religionum obseruationibus ratio haberi €possit, gratia Papiae legis per senatum fit. @@'Capi' autem uirgo propterea dici uidetur, quia pontificis €maximi manu prensa ab eo parente, in cuius potestate est, ueluti bello capta abducitur. In libro primo Fabii Pictoris, €quae uerba pontificem maximum dicere oporteat, cum uir-€ginem capiat, scriptum est. Ea uerba haec sunt: 'Sacer-€dotem Vestalem, quae sacra faciat, quae ius siet sacerdotem €Vestalem facere pro populo Romano Quiritibus, uti quae €optima lege fuit, ita te, Amata, capio.' @@Plerique autem 'capi' uirginem solam debere dici putant. €Sed flamines quoque Diales, item pontifices et augures 'capi' dicebantur. L. Sulla rerum gestarum libro secundo ita scrip-€sit: 'P. Cornelius, cui primum cognomen Sullae impositum est, flamen Dialis captus.' M. Cato de Lusitanis, cum Ser-€uium Galbam accusauit: 'Tamen dicunt deficere uoluisse. €Ego me nunc uolo ius pontificium optime scire; iamne ea €causa pontifex capiar? si uolo augurium optime tenere, €ecquis me ob eam rem augurem capiat?' @@Praeterea in commentariis Labeonis, quae ad duodecim €tabulas composuit, ita scriptum est: 'Virgo Vestalis neque @1 €heres est cuiquam intestato, neque intestatae quisquam, sed €bona eius [2in]2 publicum redigi aiunt. Id quo iure fiat, €quaeritur.' @@'Amata' inter capiendum a pontifice maximo appellatur, €quoniam, quae prima capta est, hoc fuisse nomen tradi-€tum est. Ÿðòÿ@@Quaesitum esse in philosophia, quidnam foret in recepto mandato €rectius, idne omnino facere, quod mandatum est, an nonnumquam €etiam contra, si id speres ei, qui mandauit, utilius fore; superque €ea quaestione expositae diuersae sententiae. ‘@@In officiis capiendis, censendis iudicandisque, quae $KAQ-€$H/KONTA& philosophi appellant, quaeri solet, an negotio tibi €dato et, quid omnino faceres, definito contra quid facere €debeas, si eo facto uideri possit res euentura prosperius exque utilitate eius, qui id tibi negotium mandauit. Anceps €quaestio et in utramque partem a prudentibus uiris arbi-trata est. Sunt enim non pauci, qui sententiam suam una in €parte defixerint et re semel statuta deliberataque ab eo, €cuius id negotium pontificiumque esset, nequaquam puta-€uerint contra dictum eius esse faciendum, etiamsi repentinus €aliqui casus rem commodius agi posse polliceretur, ne, si spes €fefellisset, culpa inpatientiae et poena indeprecabilis sub-eunda esset, si res forte melius uertisset, dis quidem gratia €habenda, sed exemplum tamen intromissum uideretur, quo €bene consulta consilia religione mandati soluta corrumperen-tur. Alii existimauerunt incommoda prius, quae metuenda €essent, si res gesta aliter foret, quam imperatum est, cum €emolumento spei pensitanda esse et, si ea leuiora minoraque, €utilitas autem contra grauior et amplior spe quantum potest €firma ostenderetur, tum posse aduersum mandata fieri @1 €censuerunt, ne oblata diuinitus rei bene gerendae occasio amitteretur, neque timendum exemplum non parendi credi-€derunt, si rationes dumtaxat huiuscemodi non abessent. Cumprimis autem respiciendum putauerunt ingenium natu-€ramque illius, cuia res praeceptumque esset: ne ferox, durus, €indomitus inexorabilisque sit, qualia fuerunt Postumiana imperia et Manliana. Nam si tali praeceptori ratio reddenda €sit, nihil faciendum esse monuerunt aliter, quam praecep-€tum est. @@Instructius deliberatiusque fore arbitramur theorematium €hoc de mandatis huiuscemodi obsequendis, si exemplum €quoque P. Crassi Muciani, clari atque incluti uiri, apposu-erimus. Is Crassus a Sempronio Asellione et plerisque aliis €historiae Romanae scriptoribus traditur habuisse quinque €rerum bonarum maxima et praecipua: quod esset ditissimus, €quod nobilissimus, quod eloquentissimus, quod iurisconsul-tissimus, quod pontifex maximus. Is cum in consulatu €obtineret Asiam prouinciam et circumsedere oppugnareque €Leucas pararet opusque esset firma atque procera trabe, qui €arietem faceret, quo muros eius oppidi quateret, scripsit ad €magistratum Mylattensium, sociorum amicorumque populi €Romani, ut ex malis duobus, quos apud eos uidisset, uter maior esset, eum mittendum curaret. Tum magistratus com-€perto, quamobrem malum desideraret, non, uti iussus erat, €maiorem, sed quem esse magis idoneum aptioremque faciendo @1 €arieti facilioremque portatu existimabat, minorem misit. Crassus eum uocari iussit et, cum interrogasset, cur non, €quem iusserat, misisset, causis rationibusque, quas dictitabat, €spretis uestimenta detrahi imperauit uirgisque multum ceci-€dit corrumpi atque dissolui officium omne imperantis ratus, €si quis ad id, quod facere iussus est, non obsequio debito, €sed consilio non desiderato respondeat. Ÿðòÿ@@Quid dixerit feceritque C. Fabricius, magna uir gloria magnisque €rebus gestis, sed familiae pecuniaeque inops, cum ei Samnites €tamquam indigenti graue aurum donarent. ‘@@Iulius Hyginus in libro de uita rebusque inlustrium uirorum €sexto legatos dicit a Samnitibus ad C. Fabricium, impera-€torem populi Romani, uenisse et memoratis multis magnis-€que rebus, quae bene ac beniuole post redditam pacem €Samnitibus fecisset, obtulisse dono grandem pecuniam orasse-€que, uti acciperet utereturque, atque id facere Samnites €dixisse, quod uiderent multa ad splendorem domus atque €uictus defieri neque pro amplitudine dignitateque lautum paratum esse. Tum Fabricium planas manus ab auribus ad €oculos et infra deinceps ad nares et ad os et ad gulam atque €inde porro ad uentrem imum deduxisse et legatis ita re-€spondisse: dum illis omnibus membris, quae attigisset, €obsistere atque imperare posset, numquam quicquam de-€futurum; propterea se pecuniam, qua nihil sibi esset usus, €ab his, quibus eam sciret usui esse, non accipere. @1 Ÿðòÿ@@Quam inportunum uitium plenumque odii sit futtilis inanisque €loquacitas et quam multis in locis a principibus utriusque linguae €uiris detestatione iusta culpata sit. ‘@@Qui sunt leues et futtiles et inportuni locutores quique €nullo rerum pondere innixi uerbis uuidis et lapsantibus €diffluunt, eorum orationem bene existimatum est in ore €nasci, non in pectore; linguam autem debere aiunt non esse €liberam nec uagam, sed uinclis de pectore imo ac de corde aptis moueri et quasi gubernari. Sed enim uideas quosdam €scatere uerbis sine ullo iudicii negotio cum securitate multa €et profunda, ut loquentes plerumque uideantur loqui sese nescire. Vlixen contra Homerus, uirum sapienti facundia €praeditum, uocem mittere ait non ex ore, sed ex pectore, €quod scilicet non ad sonum magis habitumque uocis quam €ad sententiarum penitus conceptarum altitudinem per-€tineret, petulantiaeque uerborum coercendae uallum esse €oppositum dentium luculente dixit, ut loquendi temeritas €non cordis tantum custodia atque uigilia cohibeatur, sed et €quibusdam quasi excubiis in ore positis saepiatur. @@Homerica, de quibus supra dixi, haec sunt: €@@@@$A)LL' O(/TE DH\ O)/PA TE MEGA/LHN E)K STH/QEOS EI(/H, €et: €@@@@$POI=O/N SE E)/POS FU/GEN E(/RKOS O)DO/NTWN. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ±¨•M. Tullii quoque uerba posui, quibus stultam et inanem dicendi copiam grauiter et uere detestatus est: 'Dummodo' €inquit 'hoc constet neque infantiam eius, qui rem norit, sed €eam explicare dicendo non queat, neque inscientiam illius, @1 €cui res non subpetat, uerba non desint, esse laudandam: €quorum si alterum sit optandum, malim equidem indisertam prudentiam quam stultam loquacitatem.' Item in libro de €oratore primo uerba haec posuit: 'Quid enim est tam furi-€osum quam uerborum uel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis nulla subiecta sententia nec scientia?' Cum-€primis autem M. Cato atrocissimus huiusce uitii insectator est. Namque in oratione, quae inscripta est si se Caelius €tribunus plebis appellasset: 'numquam' inquit 'tacet, quem €morbus tenet loquendi tamquam ueternosum bibendi atque €dormiendi. Quod si non coueniatis, cum conuocari iubet, ita €cupidus orationis conducat, qui auscultet. Itaque auditis, €non auscultatis, tamquam pharmacopolam. Nam eius uerba audiuntur; uerum se nemo committit, si aeger est.' Idem €Cato in eadem oratione eidem M. Caelio tribuno plebi uilita-€tem obprobrans non loquendi tantum, uerum etiam tacendi: €'frusto' inquit 'panis conduci potest, uel uti taceat uel uti loquatur.' Neque non merito Homerus unum ex omnibus €Thersitam $A)METROEPH=& et $A)KRITO/MUQON& appellat uerbaque illius €multa et $A)/KOSMA& strepentium sine modo graculorum similia esse dicit. Quid enim est aliud $E)KOLW/A&? Eupolidis quoque €uersus de id genus hominibus consignatissime factus est: €@@@@$LALEI=N A)/RISTOS, A)DUNATW/TATOS LE/GEIN, quod Sallustius noster imitari uolens sic scribit: 'loquax' inquit 'magis quam facundus.' Quapropter Hesiodus, @1 €poetarum prudentissimus, linguam non uulgandam, sed re-€condendam esse dicit proinde ut thesaurum, eiusque esse in €promendo gratiam plurimam, si modesta et parca et modu-€lata sit: €@@@@$GLW/SSHS TOI QHSAURO\S E)N A)NQRW/POISIN A)/RISTOS, €@@@@$FEIDWLH=S PLEI/STH DE\ XA/RIS KATA\ ME/TRON I)OU/SHS. Epicharmium quoque illud non inscite se habet: €@@@@$OU) LE/GEIN TU/G' E)SSI\ DEINO/S, A)LLA\ SIGA=N A)DU/NATOS, ex quo hoc profecto sumptum est: 'qui cum loqui non posset, €tacere non potuit.' @@Fauorinum ego audiui dicere uersus istos Euripidi: €@@@@$A)XALI/NWN STOMA/TWN €@@@@$A)NO/MOU T' A)FROSU/NAS €@@@@$TO\ TE/LOS DUSTUXI/A, €non de his tantum factos accipi debere, qui impia aut inlicita €dicerent, sed uel maxime de hominibus quoque posse dici €stulta et inmodica blaterantibus, quorum lingua tam pro-€diga infrenisque sit, ut fluat semper et aestuet conluuione €uerborum taeterrima, quod genus homines a Graecis signi-ficantissimo uocabulo $KATA/GLWSSOI& appellantur. Valerium €Probum, grammaticum inlustrem, ex familiari eius, docto €uiro, comperi Sallustianum illud: 'satis eloquentiae, sapien-€tiae parum', breui antequam uita decederet, sic legere €coepisse et sic a Sallustio relictum affirmauisse: 'satis €loquentiae, sapientiae parum', quod 'loquentia' nouatori €uerborum Sallustio maxime congrueret, 'eloquentia' cum €insipientia minime conueniret. @1 @@Huiuscemodi autem loquacitatem uerborumque turbam €magnitudine inani uastam facetissimus poeta Aristophanes €insignibus uocabulis denotauit in his uersibus: €@@@@$A)/NQRWPON A)GRIOPOIO/N, AU)QADO/STOMON, €@@@@$E)/XONT' A)XA/LINON, A)KRATE/S, A)PU/LWTON STO/MA, €@@@@$A)PERILA/LHTON, KOMPOFAKELORRH/MONA, neque minus insigniter ueteres quoque nostri hoc genus €homines in uerba proiectos 'locutuleios' et 'blaterones' et €'linguaces' dixerunt. Ÿðòÿ@@Quod uerba istaec Quadrigari ex annali tertio 'ibi mille hominum €occiditur' non licenter neque de poetarum figura, sed ratione certa €et proba grammaticae disciplinae dicta sunt. ‘@@Quadrigarius in tertio annalium ita scripsit: 'Ibi occiditur mille hominum.' 'Occiditur', inquit, non 'occiduntur'. Item €Lucilius in tertio satirarum: €@@@@ad portam mille a porta est; exinde Salernum, 'mille' inquit 'est' non 'mille sunt'. Varro in XVII. huma-€narum: 'Ad Romuli initium plus mille et centum annorum est.' M. Cato in primo originum: 'Inde est ferme mille passum.' M. Cicero in sexta in Antonium: 'Itane Ianus €medius in L. Antonii clientela est? quis umquam in illo €Iano inuentus est, qui L. Antonio mille nummum ferret €expensum?' @1 @@In his atque in multis aliis 'mille' numero singulari dictum est; neque hoc, ut quidam putant, uetustati concessum €est aut per figurarum concinnitatem admissum est, sed sic uidetur ratio poscere. 'Mille' enim non pro eo ponitur, quod €Graece $XI/LIOI& dicitur, sed quod $XILIA/S&, et sicuti una $XILIA/S& et €duae $XILIA/DES&, ita 'unum mille' et 'duo milia' certa atque directa ratione dicitur. Quamobrem id quoque recte et €probabiliter dici solitum 'mille denarium in arca est' et 'mille equitum in exercitu est'. Lucilius autem, praeterquam €supra posui, alio quoque in loco id manifestius demonstrat; nam in libro XV. ita dicit: €@@@@hunc, milli passum qui vicerit atque duobus, €@@@@Campanus sonipes succussor nullus sequetur €@@@@maiore in spatio ac diuersus uidebitur [2ire]2; item in libro nono: €@@@@tu milli nummum potes uno quaerere centum; 'milli passum' dixit pro 'mille passibus' et 'uno milli num-€mum' pro 'unis mille nummis' aperteque ostendit 'mille' et €uocabulum esse et singulari numero dici eiusque pluratiuum esse 'milia' et casum etiam capere ablatiuum. Neque ceteros €casus requiri oportet, cum sint alia pleraque uocabula, quae €in singulos tantum casus, quaedam etiam, quae in nullum inclinentur. Quapropter nihil iam dubium est, quin M. €Cicero in oratione, quam scripsit pro Milone, ita scriptum €reliquerit: 'Ante fundum Clodi, quo in fundo propter in-€sanas illas substructiones facile mille hominum uersabatur €ualentium', non 'uersabantur', quod in libris minus accuratis @1 €scriptum est; alia enim ratione 'mille [2homines', alia €'mille]2 hominum' dicendum est. Ÿðòÿ@@Quanta cum animi aequitate tolerauerit Socrates uxoris ingenium €intractabile; atque inibi quid M. Varro in quadam satura de €officio mariti scripserit. ‘@@Xanthippe, Socratis philosophi uxor, morosa admodum €fuisse fertur et iurgiosa irarumque et molestiarum muliebri-um per diem perque noctem scatebat. Has eius intemperies €in maritum Alcibiades demiratus interrogauit Socraten, €quaenam ratio esset, cur mulierem tam acerbam domo non exigeret. 'Quoniam,' inquit Socrates 'cum illam domi talem €perpetior, insuesco et exerceor, ut ceterorum quoque foris €petulantiam et iniuriam facilius feram.' @@Secundum hanc sententiam [2M.]2 quoque Varro in satura €Menippea, quam de officio mariti scripsit: 'Vitium' inquit €'uxoris aut tollendum aut ferendum est. Qui tollit uitium, €uxorem commodiorem praestat; qui fert, sese meliorem facit.' Haec uerba Varronis 'tollere' et 'ferre' lepide quidem €composita sunt, sed 'tollere' apparet dictum pro 'corrigere'. Id etiam apparet eiusmodi uitium uxoris, si corrigi non €possit, ferendum esse Varronem censuisse, quod ferri sci-€licet a uiro honeste potest; uitia enim flagitiis leuiora sunt. @1 Ÿðòÿ@@Quod M. Varro in quarto decimo humanarum L. Aelium magistrum €suum in $E)TUMOLOGI/A|& falsa reprehendit; quodque idem Varro in €eodem libro falsum furis $E)/TUMON& dicit. ‘@@In XIV. rerum diuinarum libro M. Varro doctissimum €tunc ciuitatis hominem L. Aelium errasse ostendit, quod €uocabulum Graecum uetus traductum in linguam Romanam, €proinde atque si primitus Latine fictum esset, resoluerit in €uoces Latinas ratione etymologica falsa. @@Verba ipsa super ea re Varronis posuimus: 'In quo €L. Aelius noster, litteris ornatissimus memoria nostra, erra-€uit aliquotiens. Nam aliquot uerborum Graecorum antiqui-€orum, proinde atque essent propria nostra, reddidit causas €falsas. Non enim "leporem" dicimus, ut ait, quod est leuipes, €sed quod est uocabulum anticum Graecum. Multa uetera €illorum ignorantur, quod pro his aliis nunc uocabulis utuntur; €et illorum esse plerique ignorent "Graecum", quod nunc no-€minant $*(/ELLHNA&, "puteum", quod uocant $FRE/AR&, "leporem", €quod $LAGWO/N& dicunt. In quo non modo L. Aelii ingenium €non reprehendo, sed industriam laudo: successum enim þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ±¨’’ˆŒ[2fert]2 fortuna, experientiam laus sequitur.' @@Haec Varro in primore libro scripsit, de ratione uocabu-€lorum scitissime, de usu utriusque linguae peritissime, de ipso L. Aelio clementissime. Sed in posteriore eiusdem libri €parte 'furem' dicit ex eo dictum, quod ueteres Romani €'furuum' atrum appellauerint et fures per noctem, quae atra sit, facilius furentur. Nonne sic uidetur Varro de fure, @1 €tamquam L. Aelius de lepore? Nam quod a Graecis nunc €$KLE/PTHS& dicitur, antiquiore Graeca lingua $FW/R& dictum est. €Hinc per adfinitatem litterarum, qui $FW/R& Graece, est Latine 'fur'. Sed ea res fugeritne tunc Varronis memoriam, an €contra aptius et cohaerentius putarit 'furem' a 'furuo', id €est nigro, appellari, in hac re de uiro tam excellentis €doctrinae non meum iudicium est. Ÿðòÿ@@Historia super libris Sibyllinis ac de Tarquinio Superbo rege. ‘@@In antiquis annalibus memoria super libris Sibyllinis haec prodita est: Anus hospita atque incognita ad Tarquinium €Superbum regem adiit nouem libros ferens, quos esse dice-bat diuina oracula; eos uelle uenundare. Tarquinius pretium €percontatus est. Mulier nimium atque inmensum poposcit; rex, quasi anus aetate desiperet, derisit. @8 Tum illa foculum €coram cum igni apponit, tris libros ex nouem deurit et, €ecquid reliquos sex eodem pretio emere uellet, regem inter-rogauit. Sed enim Tarquinius id multo risit magis dixitque anum iam procul dubio delirare. Mulier ibidem statim tris €alios libros exussit atque id ipsum denuo placide rogat, ut tris reliquos eodem illo pretio emat. Tarquinius ore iam €serio atque attentiore animo fit, eam constantiam confiden-€tiamque non insuper habendam intellegit, libros tris reliquos €mercatur nihilo minore pretio, quam quod erat petitum pro omnibus. Sed eam mulierem tunc a Tarquinio digressam postea nusquam loci uisam constitit. Libri tres in sacrarium conditi 'Sibyllini' appellati; ad eos quasi ad oraculum €quindecimuiri adeunt, cum di immortales publice consulendi €sunt. @1 Ÿðòÿ@@Quid geometrae dicant $E)PI/PEDON&, quid $STEREO/N&, quid $KU/BON&, quid €$GRAMMH/N&; quibusque ista omnia Latinis uocabulis appellentur. ‘@@Figurarum, quae $SXH/MATA& geometrae appellant, genera sunt duo, 'planum' et 'solidum'. Haec ipsi uocant $E)PI/PEDON €$KAI\ STEREO/N&. 'Planum' est, quod in duas partis solum lineas €habet, qua latum est et qua longum: qualia sunt triquetra et quadrata, quae in area fiunt, sine altitudine. 'Solidum' €est, quando non longitudines modo et latitudines planas €numeri linearum efficiunt, sed etiam extollunt altitudines, €quales sunt ferme metae triangulae, quas 'pyramidas' ap-€pellant, uel qualia sunt quadrata undique, quae $KU/BOUS& illi, nos 'quadrantalia' dicimus. $*KU/BOS& enim est figura ex omni €latere quadrata, 'quales sunt' inquit M. Varro 'tesserae, €quibus in alueolo luditur, ex quo ipsae quoque appellatae $KU/BOI&.' In numeris etiam similiter $KU/BOS& dicitur, cum omne €latus eiusdem numeri aequabiliter in sese soluitur, sicuti fit, €cum ter terna ducuntur atque ipse numerus terplicatur. @@Huius numeri cubum Pythagoras uim habere lunaris €circuli dixit, quod et luna orbem suum lustret septem et €uiginti diebus et numerus ternio, qui $TRIA/S& Graece dicitur, tantundem efficiat in cubo. 'Linea' autem a nostris dicitur, quam $GRAMMH/N& Graeci nominant. Eam M. Varro ita definit: €'Linea est' inquit 'longitudo quaedam sine latitudine et altitudine.' $*EU)KLEI/DHS& autem breuius praetermissa altitudine: €'$GRAMMH/&' inquit 'est $MH=KOS A)PLATE/S2&', quod exprimere uno €Latine uerbo non queas, nisi audeas dicere 'inlatabile'. @1 Ÿðòÿ@@Quod Iulius Hyginus affirmatissime contendit legisse se librum P. €Vergilii domesticum, [2ubi]2 scriptum esset 'et ora tristia temptan-€tum sensus torquebit amaror', non quod uulgus legeret 'sensu €torquebit amaro'. ‘@@Versus istos ex georgicis Vergilii plerique omnes sic €legunt: €@@@@at sapor indicium faciet manifestus et ora €@@@@tristia temptantum sensu torquebit amaro. Hyginus autem, non hercle ignobilis grammaticus, in com-€mentariis, quae in Vergilium fecit, confirmat et perseuerat €non hoc a Vergilio relictum, sed quod ipse inuenerit in libro, €qui fuerit ex domo atque familia Vergilii: €@@@@@@et ora €@@@@tristia temptantum sensus torquebit amaror, neque id soli Hygino, sed doctis quibusdam etiam uiris €complacitum, quoniam uidetur absurde dici 'sapor sensu €amaro torquet'. 'Cum ipse' inquiunt 'sapor sensus sit, non €alium in semet ipso sensum habeat ac proinde sit, quasi €dicatur "sensus sensu amaro torquet".' Sed enim cum Fauorino Hygini commentarium legissem atque ei statim €displicita esset insolentia et insuauitas illius 'sensu torquebit €amaro', risit et: 'Iouem lapidem,' inquit 'quod sanctissimum €iusiurandum habitum est, paratus ego iurare sum Vergilium €hoc numquam scripsisse, sed Hyginum ego uerum dicere arbitror. Non enim primus finxit hoc uerbum Vergilius @1 €insolenter, sed in carminibus Lucreti inuento usus est non €aspernatus auctoritatem poetae ingenio et facundia praecel-lentis.' Verba ex IV Lucreti haec sunt: €@@@@@@dilutaque contra €@@@@cum tuimur misceri absinthia, tangit amaror. Non uerba autem sola, sed uersus prope totos et locos €quoque Lucreti plurimos sectatum esse Vergilium uidemus. Ÿðòÿ@@An qui causas defendit, recte Latineque dicat 'superesse [2se]2' is, €quos defendit; et 'superesse' proprie quid sit. ‘@@Inroborauit inueterauitque falsa atque aliena uerbi signi-€ficatio, quod dicitur 'hic illi superest', cum dicendum est €aduocatum esse quem cuipiam causamque eius defendere. Atque id dicitur non in compitis tantum neque in plebe uolgaria, sed in foro, in comitio, apud tribunalia. Qui integre €autem locuti sunt, magnam partem 'superesse' ita dixerunt, €ut eo uerbo significarent superfluere et superuacare atque esse supra necessarium modum. Itaque M. Varro in satura, €quae inscripta est nescis quid uesper uehat, 'superfuisse' dicit immodice et intempestiue fuisse. Verba ex eo libro haec €sunt: 'In conuiuio legi nec omnia debent et ea potissimum, €quae simul sint $BIWFELH=& et delectent, potius ut id quoque €uideatur non defuisse quam superfuisse.' @@Memini ego praetoris, docti hominis, tribunali me forte €assistere atque ibi aduocatum non incelebrem sic postulare, €ut extra causam diceret remque, quae agebatur, non at-€tingeret. Tunc praetorem ei, cuia res erat, dixisse aduocatum €eum non habere, et cum is, qui uerba faciebat, reclamasset: @1 €'ego illi V. C. supersum', respondisse praetorem festiuiter: €'tu plane superes, non ades'. @@M. autem Cicero in libro, qui inscriptus est de iure ciuili in €artem redigendo, uerba haec posuit: 'nec uero scientia iuris €maioribus suis Q. Aelius Tubero defuit, doctrina etiam €superfuit.' In quo loco 'superfuit' significare uidetur 'supra €fuit et praestitit superauitque maiores suos doctrina sua €superfluenti tamen et nimis abundanti': disciplinas enim Tubero stoicas dialecticas percalluerat. In libro quoque de €republica secundo id ipsum uerbum Cicero ponit non temere €transeundum. Verba ex eo libro haec sunt: 'Non grauarer, €Laeli, nisi et hos uelle putarem et ipse cuperem te quoque €aliquam partem huius nostri sermonis attingere, praeser-€tim cum heri ipse dixeris te nobis etiam superfuturum. €Verum id quidem fieri non potest; ne desis, omnes te €rogamus.' @@Exquisite igitur et comperte Iulius Paulus dicebat, homo €in nostra memoria doctissimus, 'superesse' non simplici €ratione dici tam Latine quam Graece: Graecos enim $PERISSO/N €in utramque partem ponere, uel quod superuacaneum esset €ac non necessarium, uel quod abundans nimis et afluens et exuberans; sic nostros quoque ueteres 'superesse' alias €dixisse pro superfluenti et uaciuo neque admodum neces-€sario, ita, ut supra posuimus, Varronem dicere, alias ita, ut €Cicero dixit, pro eo, quod copia quidem et facultate ceteris €anteiret, super modum tamen et largius prolixiusque flueret, quam esset satis. Qui dicit ergo 'superesse se' ei, quem @1 defendit, nihil istorum uult dicere, sed nescio quid aliud €indictum inscitumque dicit ac ne Vergilii quidem poterit þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ±¨–˜Œƒauctoritate uti, qui in georgicis ita scribsit: €@@@@primus ego in patriam mecum, modo uita supersit. €Hoc enim in loco Vergilius $A)KURO/TERON& eo uerbo usus uidetur, €quod 'supersit' dixit pro 'longinquius diutiusque adsit', illudque contra eiusdem Vergili aliquanto est probabilius: €@@@@florentisque secant herbas fluuiosque ministrant €@@@@farraque, ne blando nequeat superesse labori; €significat enim supra laborem esse neque opprimi a labore. @@An autem 'superesse' dixerint ueteres pro 'restare et per-ficiendae rei deesse', quaerebamus. Nam Sallustius in signi-€ficatione ista non 'superesse', sed 'superare' dicit. Verba eius €in Iugurtha haec sunt: 'Is plerumque seorsum a rege exerci-€tum ductare et omnis res exequi solitus erat, quae Iugurthae fesso aut maioribus astricto superauerant.' Sed inuenimus in €tertio Enni annalium in hoc uersu: €@@@@inde sibi memorat unum super esse laborem, €id est relicum esse et restare, quod, quia id est, diuise €pronuntiandum est, ut non una pars orationis esse uideatur, sed duae. Cicero autem in secunda Antonianarum, quod est €relicum, non 'superesse', sed 'restare' dicit. @@Praeter haec 'superesse' inuenimus dictum pro 'super-stitem esse'. Ita enim scriptum est in libro epistularum M. €Ciceronis ad L. Plancum et in epistula M. Asini Pollionis ad €Ciceronem uerbis his: 'Nam neque deesse reipublicae uolo €neque superesse', per quod significat, si respublica emoriatur @1 et pereat, nolle se uiuere. In Plauti autem Asinaria mani-€festius id ipsum scriptum est in his uersibus, qui sunt eius €comoediae primi: €@@@@sicut tuum uis unicum gnatum tuae €@@@@superesse uitae sospitem et superstitem. @@Cauenda igitur est non inproprietas sola uerbi, sed €etiam prauitas ominis, si quis senior aduocatus adulescenti €'superesse se' dicat. Ÿðòÿ@@Quis fuerit Papirius Praetextatus; quae istius causa cognomenti sit; €historiaque ista omnis super eodem Papirio cognitu iucunda. ‘@@Historia de Papirio Praetextato dicta scriptaque est a M. €Catone in oratione, qua usus est ad milites contra Galbam, €cum multa quidem uenustate atque luce atque munditia uerborum. Ea Catonis uerba huic prorsus commentario in-€didissem, si libri copia fuisset id temporis, cum haec dictaui. Quod si non uirtutes dignitatesque uerborum, sed rem ipsam scire quaeris, res ferme ad hunc modum est: Mos antea €senatoribus Romae fuit in curiam cum praetextatis filiis introire. Tum, cum in senatu res maior quaepiam consultata €eaque in diem posterum prolata est, placuitque, ut eam €rem, super qua tractauissent, ne quis enuntiaret, priusquam €decreta esset, mater Papirii pueri, qui cum parente suo in €curia fuerat, percontata est filium, quidnam in senatu patres egissent. Puer respondit tacendum esse neque id dici licere. Mulier fit audiendi cupidior; secretum rei et €silentium pueri animum eius ad inquirendum euerberat: @1 quaerit igitur compressius uiolentiusque. Tum puer matre €urgente lepidi atque festiui mendacii consilium capit. Actum €in senatu dixit, utrum uideretur utilius exque republica esse, €unusne ut duas uxores haberet, an ut una apud duos nupta esset. Hoc illa ubi audiuit, animus compauescit, domo trepidans egreditur ad ceteras matronas. Peruenit ad sena-€tum postridie matrum familias caterua; lacrimantes atque €obsecrantes orant, una potius ut duobus nupta fieret, quam ut uni duae. Senatores ingredientes in curiam, quae illa €mulierum intemperies et quid sibi postulatio istaec uellet, mirabantur. Puer Papirius in medium curiae progressus, €quid mater audire institisset, quid ipse matri dixisset, rem, sicut fuerat, denarrat. Senatus fidem atque ingenium pueri €exosculatur, consultum facit, uti posthac pueri cum patribus €in curiam ne introeant, praeter ille unus Papirius, atque €puero postea cognomentum honoris gratia inditum 'Prae-€textatus' ob tacendi loquendique in aetate praetextae €prudentiam. Ÿðòÿ@@Tria epigrammata trium ueterum poetarum, Naeuii, Plauti, Pacuuii, €quae facta ab ipsis sepulcris eorum incisa sunt. ‘@@Trium poetarum inlustrium epigrammata, Cn. Naeuii, €Plauti, M. Pacuuii, quae ipsi fecerunt et incidenda sepul-€cro suo reliquerunt, nobilitatis eorum gratia et uenustatis €scribenda in his commentariis esse duxi. @@Epigramma Naeui plenum superbiae Campanae, quod €testimonium iustum esse potuisset, nisi ab ipso dictum €esset: @1 €@@@@inmortales mortales si foret fas flere, €@@@@flerent diuae Camenae Naeuium poetam. €@@@@itaque postquam est Orcho traditus thesauro, €@@@@obliti sunt Romae loquier lingua Latina. @@Epigramma Plauti, quod dubitassemus, an Plauti foret, €nisi a M. Varrone positum esset in libro de poetis primo: €@@@@postquam est mortem aptus Plautus, Comoedia luget, €@@@@scaena est deserta, dein Risus, Ludus Iocusque €@@@@et Numeri innumeri simul omnes conlacrimarunt. @@Epigramma Pacuuii uerecundissimum et purissimum €dignumque eius elegantissima grauitate: €@@@@adulescens, tam etsi properas, hoc te saxulum €@@@@rogat ut se aspicias, deinde, quod scriptum est, legas. €@@@@hic sunt poetae Pacuui Marci sita €@@@@ossa. hoc uolebam, nescius ne esses. uale. Ÿðòÿ@@Quibus uerbis M. Varro indutias definierit; quaesitumque inibi €curiosius, quaenam ratio sit uocabuli indutiarum. ‘@@Duobus modis M. Varro in libro humanarum, qui est de €bello et pace, 'indutiae' quid sint, definit. 'Indutiae sunt' inquit 'pax castrensis paucorum dierum'; item alio in loco: 'indutiae sunt' inquit 'belli feriae'. Sed lepidae magis atque €iucundae breuitatis utraque definitio quam plana aut proba esse uidetur. Nam neque pax est indutiae_bellum enim @1 €manet, pugna cessat_, neque in solis castris neque 'pau-corum' tantum 'dierum' indutiae sunt. Quid enim dicemus, €si indutiis mensum aliquot factis in oppida castris conceda-tur? nonne tum quoque indutiae sunt? aut rursus quid esse €id dicemus, quod in primo annalium Quadrigarii scriptum €est, C. Pontium Samnitem a dictatore Romano sex horarum €indutias postulasse, si indutiae 'paucorum' tantum 'dierum' appellandae sunt? 'belli' autem 'ferias' festiue magis dixit €quam aperte atque definite. @@Graeci autem significantius consignatiusque cessationem €istam pugnae pacticiam $E)KEXEIRI/AN& dixerunt exempta littera una sonitus uastioris et subdita lenioris. Nam quod eo €tempore non pugnetur et manus cohibeantur, $E)KEXEIRI/AN& ap-pellarunt. Sed profecto non id fuit Varroni negotium, ut €indutias superstitiose definiret et legibus rationibusque omnibus definitionum inseruiret. Satis enim uisum est eius-€modi facere demonstrationem, quod genus Graeci $TU/POUS €magis et $U(POGRAFA/S& quam $O(RISMOU/S& uocant. @@'Indutiarum' autem uocabulum qua sit ratione factum, iam diu est, cum quaerimus. Sed ex multis, quae uel audi-mus uel legimus, probabilius id, quod dicam, uidetur. 'In-€dutias' sic dictas arbitramur, quasi tu dicas 'inde uti iam'. Pactum indutiarum eiusmodi est, ut in diem certum non €pugnetur nihilque incommodetur, sed ex eo die postea uti iam omnia belli iure agantur. Quod igitur dies certus prae-€finitur pactumque fit, ut ante eum diem ne pugnetur atque €is dies ubi uenit 'inde uti iam' pugnetur, idcirco ex his, €quibus dixi, uocibus, quasi per quendam coitum et copulam €nomen indutiarum conexum est. @1 @@Aurelius autem Opilius in primo librorum, quos Musarum €inscripsit: 'indutiae' inquit 'dicuntur, cum hostes inter sese €utrimque utroque alteri ad alteros inpune et sine pugna €ineunt; inde adeo' inquit 'nomen factum uidetur, quasi initiae, hoc est initus atque introitus.' Hoc ab Aurelio €scriptum propterea non praeterii, ne cui harum noctium €aemulo eo tantum nomine elegantius id uideretur, tamquam €id nos originem uerbi requirentes fugisset. Ÿðòÿ@@Quem in modum mihi Taurus philosophus responderit percontanti, €an sapiens irasceretur. ‘@@Interrogaui in diatriba Taurum, an sapiens irasceretur. Dabat enim saepe post cotidianas lectiones quaerendi, quod quis uellet, potestatem. Is cum grauiter, copiose de morbo €affectuue irae disseruisset, quae et in ueterum libris et in €ipsius commentariis exposita sunt, conuertit ad me, qui €interrogaueram, et: 'haec ego' inquit 'super irascendo sen-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ±¨š”tio; sed, quid et Plutarchus noster, uir doctissimus ac €prudentissimus, senserit, non ab re est, ut id quoque audias. Plutarchus' inquit 'seruo suo, nequam homini et contumaci, €sed libris disputationibusque philosophiae aures inbutas €habenti, tunicam detrahi ob nescio quod delictum caedique eum loro iussit. Coeperat uerberari et obloquebatur non €meruisse, ut uapulet; nihil mali, nihil sceleris admisisse. Postremo uociferari inter uapulandum incipit neque iam €querimonias aut gemitus eiulatusque facere, sed uerba seria €et obiurgatoria: non ita esse Plutarchum, ut philosophum de-€ceret; irasci turpe esse; saepe eum de malo irae dissertauisse, €librum quoque $PERI\ A)ORGHSI/AS& pulcherrimum conscripsisse; @1 €his omnibus, quae in eo libro scripta sint, nequaquam €conuenire, quod prouolutus effususque in iram plurimis se plagis multaret. Tum Plutarchus lente et leniter: "quid €autem," inquit "uerbero, nunc ego tibi irasci uideor? ex €uultune meo an ex uoce an ex colore an etiam ex uerbis €correptum esse me ira intellegis? mihi quidem neque oculi, €opinor, truces sunt neque os turbidum, neque inmaniter €clamo neque in spumam ruboremue efferuesco neque pudenda €dico aut paenitenda neque omnino trepido ira et gestio. Haec enim omnia, si ignoras, signa esse irarum solent." Et €simul ad eum, qui caedebat, conuersus: "interim," inquit €"dum ego atque hic disputamus, tu hoc age".' @@Summa autem totius sententiae Tauri haec fuit: Non idem €esse existimauit $A)ORGHSI/AN& et $A)NALGHSI/AN& aliudque esse non €iracundum animum, aliud $A)NA/LGHTON& et $A)NAI/SQHTON&, id est hebetem ac stupentem. Nam sicut aliorum omnium, quos €Latini philosophi 'affectus' uel 'affectiones', Graeci $PA/QH €appellant, ita huius quoque motus animi, qui, cum est €ulciscendi causa saeuior, 'ira' dicitur, non priuationem esse €utilem censuit, quam Graeci $STE/RHSIN& dicunt, sed mediocri-€tatem, quam $METRIO/THTA& illi appellant. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER SECVNDVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Quo genere solitus sit philosophus Socrates exercere patientiam cor-€poris; deque eiusdem uiri temperantia. ‘@@Inter labores uoluntarios et exercitia corporis ad fortuitas €patientiae uices firmandi id quoque accepimus Socraten facere insueuisse: stare solitus Socrates dicitur pertinaci €statu perdius atque pernox a summo lucis ortu ad solem €alterum orientem inconiuens, immobilis, isdem in uestigiis €et ore atque oculis eundem in locum directis cogitabundus €tamquam quodam secessu mentis atque animi facto a cor-pore. Quam rem cum Fauorinus de fortitudine eius uiri ut €pleraque disserens attigisset: $POLLA/KIS& inquit $E)C H(LI/OU EI)S €$H(/LION EI(STH/KEI A)STRABE/STEROS TW=N PRE/MNWN. @@Temperantia quoque fuisse eum tanta traditum est, ut €omnia fere uitae suae tempora ualitudine inoffensa uixerit. In illius etiam pestilentiae uastitate, quae in belli Pelopon-€nensiaci principis Atheniensium ciuitatem interneciuo genere €morbi depopulata est, is parcendi moderandique rationibus €dicitur et a uoluptatum labe cauisse et salubritates corporis €retinuisse, ut nequaquam fuerit communi omnium cladi €obnoxius. @1 Ÿðòÿ@@Quae ratio obseruatioque officiorum esse debeat inter patres filiosque €in discumbendo sedendoque atque id genus rebus domi forisque, €si filii magistratus sint et patres priuati; superque ea re Tauri €philosophi dissertatio et exemplum ex historia Romana petitum. ‘@@Ad philosophum Taurum Athenas uisendi cognoscendique €eius gratia uenerat V. C., praeses Cretae prouinciae, et cum eo simul eiusdem praesidis pater. Taurus sectatoribus com-€modum dimissis sedebat pro cubiculi sui foribus et cum assistentibus nobis sermocinabatur. Introiuit prouinciae praeses et cum eo pater; assurrexit placide Taurus et post mutuam salutationem resedit. Allata mox una sella est, €quae in promptu erat, atque, dum aliae promebantur, ap-€posita est. Inuitauit Taurus patrem praesidis, uti sederet. Atque ille ait: 'Sedeat hic potius, qui populi Romani magi-stratus est.' 'Absque praeiudicio' inquit Taurus 'tu in-€terea sede, dum inspicimus quaerimusque, utrum conueniat €tene potius sedere, qui pater es, an filium, qui magistratus est.' Et, cum pater assedisset appositumque esset aliud filio €quoque eius sedile, uerba super ea re Taurus facit cum €summa, dii boni, honorum atque officiorum perpensatione. @@Eorum uerborum sententia haec fuit: In publicis locis €atque muneribus atque actionibus patrum iura cum filiorum, €qui in magistratu sunt, potestatibus collata interquiescere €paululum et coniuere, sed cum extra rempublicam in domes-€tica re atque uita sedeatur, ambuletur, in conuiuio quoque €familiari discumbatur, tum inter filium magistratum et €patrem priuatum publicos honores cessare, naturales et genuinos exoriri. 'Hoc igitur,' inquit 'quod ad me uenistis, @1 €quod colloquimur nunc, quod de officiis disceptamus, priuata €actio est. Itaque utere apud me his honoribus prius, quibus €domi quoque uestrae te uti priorem decet.' @@Haec atque alia in eandem sententiam Taurus grauiter simul et comiter disseruit. Quid autem super huiuscemodi €patris atque filii officio apud Claudium legerimus, non esse ab re uisum est, ut adscriberemus. Posuimus igitur uerba €ipsa Quadrigarii ex annali eius sexto transscripta: 'Deinde €facti consules Sempronius Graccus iterum Q. Fabius Maxi-€mus, filius eius, qui priore anno erat consul. Ei consuli pater €proconsul obuiam in equo uehens uenit neque descendere €uoluit, quod pater erat, et, quod inter eos sciebant maxima €concordia conuenire, lictores non ausi sunt descendere iubere. €Vbi iuxta uenit, tum consul ait: "quid postea?"; lictor ille, €qui apparebat, cito intellexit, Maximum proconsulem de-€scendere iussit. Fabius imperio paret et filium collaudauit, €cum imperium, quod populi esset, retineret.' Ÿðòÿ@@Qua ratione uerbis quibusdam uocabulisque ueteres immiserint 'h' €litterae spiritum. ‘@@'H' litteram siue illam spiritum magis quam litteram dici €oportet, inserebant eam ueteres nostri plerisque uocibus €uerborum firmandis roborandisque, ut sonus earum esset €uiridior uegetiorque; atque id uidentur fecisse studio et exemplo linguae Atticae. Satis notum est Atticos $I(XQU/N& et €$I(/PPON& et multa itidem alia contra morem gentium Graeciae ceterarum inspirantis primae litterae dixisse. Sic 'lachrumas', @1 €sic 'sepulchrum', sic 'ahenum', sic 'uehemens', sic 'incohare', €sic 'helluari', sic 'halucinari', sic 'honera', sic 'honestum' dixerunt. In his enim uerbis omnibus litterae seu spiritus €istius nulla ratio uisa est, nisi ut firmitas et uigor uocis €quasi quibusdam neruis additis intenderetur. @@Sed quoniam 'aheni' quoque exemplo usi sumus, uenit €nobis in memoriam Fidum Optatum, multi nominis Romae €grammaticum, ostendisse mihi librum Aeneidos secundum €mirandae uetustatis emptum in sigillariis uiginti aureis, €quem ipsius Vergili fuisse credebatur. In quo duo isti uersus €cum ita scripti forent: €@@@@uestibulum ante ipsum primoque in limine Pyrrus €@@@@exultat telis et luce coruscus aena, additam supra uidimus 'h' litteram et 'ahena' factum. Sic in €illo quoque Vergili uersu in optimis libris scriptum in-€uenimus: €@@@@aut foliis undam trepidi despumat aheni. Ÿðòÿ@@Quam ob causam Gauius Bassus genus quoddam iudicii 'diuina-€tionem' appellari scripserit; et quam alii causam esse eiusdem €uocabuli dixerint. ‘@@Cum de constituendo accusatore quaeritur iudiciumque €super ea re redditur, cuinam potissimum ex duobus pluri-€busue accusatio subscriptioue in reum permittatur, ea res atque iudicum cognitio 'diuinatio' appellatur. Id uocabulum €quam ob causam ita factum sit, quaeri solet. @1 @@Gauius Bassus in tertio librorum, quos de origine uocabu-€lorum composuit: 'diuinatio' inquit 'iudicium appellatur, €quoniam diuinet quodammodo iudex oportet, quam sen-tentiam sese ferre par sit.' Nimis quidem est in uerbis Gaui Bassi ratio inperfecta uel magis inops et ieiuna. Sed uidetur €tamen significare uelle idcirco dici 'diuinationem', quod in €aliis quidem causis iudex ea, [2quae]2 didicit quaeque argu-€mentis uel testibus demonstrata sunt, sequi solet, in hac €autem re, cum eligendus accusator est, parua admodum et þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ²¤•†exilia sunt, quibus moueri iudex possit, et propterea, quinam €magis ad accusandum idoneus sit, quasi diuinandum est. @@Hoc Bassus. Sed alii quidam 'diuinationem' esse appella-€tam putant, quoniam, cum accusator et reus duae res quasi €cognatae coniunctaeque sint neque utra sine altera con-€stare possit, in hoc tamen genere causae reus quidem iam €est, sed accusator nondum est, et idcirco, quod adhuc usque €deest et latet, diuinatione supplendum est, quisnam sit €accusator futurus. Ÿðòÿ@@Quam lepide signateque dixerit Fauorinus philosophus, quid intersit €inter Platonis et Lysiae orationem. ‘@@Fauorinus de Lysia et Platone solitus dicere est: 'Si ex €Platonis' inquit 'oratione uerbum aliquod demas mutesue €atque id commodatissime facias, de elegantia tamen de-€traxeris; si ex Lysiae, de sententia.' @1 Ÿðòÿ@@Quibus uerbis ignauiter et abiecte Vergilius usus esse dicatur; et quid €his, qui improbe [2id]2 dicunt, respondeatur. ‘@@Nonnulli grammatici aetatis superioris, in quibus est €Cornutus Annaeus, haut sane indocti neque ignobiles, qui €commentaria in Vergilium composuerunt, reprehendunt €quasi incuriose et abiecte uerbum positum in his uersibus: €@@@@candida succinctam latrantibus inguina monstris €@@@@Dulichias uexasse rates et gurgite in alto €@@@@a! timidos nautas canibus lacerasse marinis. 'Vexasse' enim putant uerbum esse leue et tenuis ac parui €incommodi nec tantae atrocitati congruere, cum homines €repente a belua immanissima rapti laniatique sint. @@Item aliud huiuscemodi reprehendunt: €@@@@@@quis aut Eurysthea durum €@@@@aut inlaudati nescit Busiridis aras? €'Inlaudati' parum idoneum esse uerbum dicunt neque id €satis esse ad faciendam scelerati hominis detestationem, qui, €quod hospites omnium gentium immolare solitus fuit, non €laude indignus, sed detestatione execrationeque totius generis €humani dignus esset. @@Item aliud uerbum culpauerunt: €@@@@per tunicam squalentem auro latus haurit apertum, €tamquam si non conuenerit dicere 'auro squalentem', €quoniam nitoribus splendoribusque auri squaloris inluuies €sit contraria. @1 @@Sed de uerbo 'uexasse' ita responderi posse credo: 'Vexasse' €graue uerbum est factumque ab eo uidetur, quod est €'uehere', in quo inest uis iam quaedam alieni arbitrii; non €enim sui potens est, qui uehitur. 'Vexare' autem, quod ex eo €inclinatum est, ui atque motu procul dubio uastiorest. Nam €qui fertur et rapsatur atque huc atque illuc distrahitur, is €uexari proprie dicitur, sicuti 'taxare' pressius crebriusque €est quam 'tangere', unde id procul dubio inclinatum est, et €'iactare' multo fusius largiusque est quam 'iacere', unde id €uerbum traductum est, et 'quassare' quam 'quatere' grauius uiolentiusque est. Non igitur, quia uolgo dici solet 'uexatum €esse' quem fumo aut uento aut puluere, propterea debet uis €uera atque natura uerbi deperire, quae a ueteribus, qui pro-€prie atque signate locuti sunt, ita ut decuit, conseruata est. @@M. Catonis uerba sunt ex oratione, quam de Achaeis €scripsit: 'Cumque Hannibal terram Italiam laceraret atque €uexaret'; 'uexatam' Italiam dixit Cato ab Hannibale, quando €nullum calamitatis aut saeuitiae aut immanitatis genus €reperiri queat, quod in eo tempore Italia non perpessa sit; M. Tullius IV. in Verrem: 'Quae ab isto sic spoliata atque €direpta est, non ut ab hoste aliquo, qui tamen in bello €religionem et consuetudinis iura retineret, sed ut a barbaris €praedonibus uexata esse uideatur.' @@De 'inlaudato' autem duo uidentur responderi posse. €Vnum est eiusmodi: Nemo quisquam tam efflictis est mori-€bus, quin faciat aut dicat nonnumquam aliquid, quod €laudari queat. Vnde hic antiquissimus uersus uice prouerbii €celebratus est: €@@@@$POLLA/KI GA\R KAI\ MWRO\S A)NH\R MA/LA KAI/RION EI)=PEN.& @1 Sed enim qui omni in re atque omni tempore laude omni €uacat, is 'inlaudatus' est isque omnium pessimus deter-€rimusque est, sicuti omnis culpae priuatio 'inculpatum' €facit. 'Inculpatus' autem instar est absolutae uirtutis; 'in-laudatus' quoque igitur finis est extremae malitiae. Itaque €Homerus non uirtutibus appellandis, sed uitiis detrahendis €laudare ampliter solet. Hoc enim est: €@@@@$TW\ D' OU)K A)/KONTE PETE/SQHN, €et item illud: €@@@@$E)/NQ' OU)K A)\N BRI/ZONTA I)/DOIS *)AGAME/MNONA DI=ON, €@@@@$OU)DE\ KATAPTW/SSONT', OU)D' OU)K E)QE/LONTA MA/XESQAI. Epicurus quoque simili modo maximam uoluptatem priua-€tionem detractionemque omnis doloris definiuit his uerbis: €$*(/OROS& [2$TOU= MEGE/QOUS TW=N H(DONW=N PANTO\S&]2 $TOU= A)LGOU=NTOS U(PEC-$AI/RESIS.& Eadem ratione idem Vergilius 'inamabilem' dixit Stygiam paludem. Nam sicut 'inlaudatum' $KATA\ STE/RHSIN €laudis, ita 'inamabilem' $KATA\& amoris $STE/RHSIN& detestatus est. Altero modo 'inlaudatus' ita defenditur: @8 'Laudare' significat €prisca lingua nominare appellareque. Sic in actionibus ciuili-bus auctor 'laudari' dicitur, quod est nominari. 'Inlaudatus' €autem est, quasi inlaudabilis, qui neque mentione aut memoria ulla dignus neque umquam nominandus est, sicuti €quondam a communi consilio Asiae decretum est, uti nomen €eius, qui templum Dianae Ephesi incenderat, ne quis ullo in €tempore nominaret. @@Tertium restat ex his, quae reprehensa sunt, quod 'tuni-cam squalentem auro' dixit. Id autem significat copiam @1 €densitatemque auri in squamarum speciem intexti. 'Squa-€lere' enim dictum a squamarum crebritate asperitateque, quae in serpentium pisciumue coriis uisuntur. Quam rem et €alii et hic quidem poeta locis aliquot demonstrat: €@@@@@@quem pellis, inquit, ahenis €@@@@in plumam squamis auro conserta tegebat, et alio loco: €@@@@iamque adeo rutilum thoraca indutus ahenis €@@@@horrebat squamis. Accius in Pelopidis ita scribit: €@@@@eius serpentis squamae squalido auro et purpura pertextae. Quicquid igitur nimis inculcatum obsitumque aliqua re €erat, ut incuteret uisentibus facie noua horrorem, id 'squalere' dicebatur. Sic in corporibus incultis squamosisque alta con-€geries sordium 'squalor' appellatur. Cuius significationis €multo assiduoque usu totum id uerbum ita contaminatum €est, ut iam 'squalor' de re alia nulla quam de solis inquina-€mentis dici coeperit. Ÿðòÿ@@De officio erga patres liberorum; deque ea re ex philosophiae libris, €in quibus scriptum quaesitumque est, an omnibus patris iussis €obsequendum sit. ‘@@Quaeri solitum est in philosophorum disceptationibus, an semper inque omnibus iussis patri parendum sit. Super ea @1 €re Graeci nostrique, qui de officiis scripserunt, tres senten-€tias esse, quae spectandae considerandaeque sint, tradi-derunt easque subtilissime diiudicarunt. Earum una est: omnia, quae pater imperat, parendum; altera est: in quibus-dam parendum, quibusdam non obsequendum; tertia est: €nihil necessum esse patri obsequi et parere. @@Haec sententia quoniam primore aspectu nimis infamis est, super ea prius, quae dicta sunt, dicemus. 'Aut recte' €inquiunt 'imperat pater aut perperam. Si recte imperat, non, €quia imperat, parendum, sed quoniam id fieri ius est, €faciendum est; si perperam, nequaquam scilicet faciendum, quod fieri non oportet.' Deinde ita concludunt: 'numquam est igitur patri parendum, quae imperat'. Set neque istam €sententiam probari accepimus_argutiola quippe haec, sicuti mox ostendemus, friuola et inanis est_, neque autem illa, €quam primo in loco diximus, uera et proba uideri potest omnia esse, quae pater iusserit, parendum. Quid enim si €proditionem patriae, si matris necem, si alia quaedam im-perabit turpia aut impia? Media igitur sententia optima €atque tutissima uisa est quaedam esse parendum, quaedam non obsequendum. Sed ea tamen, quae obsequi non opor-€tet, leniter et uerecunde ac sine detestatione nimia sineque €obprobratione acerba reprehensionis declinanda sensim et €relinquenda esse dicunt quam respuenda. @@Conclusio uero illa, qua colligitur, sicuti supra dictum €est, nihil patri parendum, inperfecta est refutarique ac dilui sic potest: Omnia, quae in rebus humanis fiunt, ita ut docti censuerunt, aut honesta sunt aut turpia. Quae sua ui recta €aut honesta sunt, ut fidem colere, patriam defendere, ut €amicos diligere, ea fieri oportet, siue imperet pater siue non @1 þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ²§˜‘imperet; sed quae his contraria quaeque turpia, omnino iniqua sunt, ea ne si imperet quidem. Quae uero in medio €sunt et a Graecis tum $ME/SA&, tum $A)DIA/FORA& appellantur, ut in €militiam ire, rus colere, honores capessere, causas defendere, €uxorem ducere, ut iussum proficisci, ut accersitum uenire, €quoniam et haec et his similia per sese ipsa neque honesta €sunt neque turpia, sed, proinde ut a nobis aguntur, ita €ipsis actionibus aut probanda fiunt aut reprehendenda: €propterea in eiusmodi omnium rerum generibus patri paren-€dum esse censent, ueluti si uxorem ducere imperet aut causas pro reis dicere. Quod enim utrumque in genere ipso €per sese neque honestum neque turpe est, idcirco, si pater iubeat, obsequendum est. Sed enim si imperet uxorem €ducere infamem, propudiosam, criminosam aut pro reo €Catilina aliquo aut Tubulo aut P. Clodio causam dicere, non €scilicet parendum, quoniam accedente aliquo turpitudinis €numero desinunt esse per sese haec media atque indifferen-tia. Non ergo integra est propositio dicentium 'aut honesta sunt, quae imperat pater, aut turpia', neque $U(GIE/S& et $NO/MIMON €$DIEZEUGME/NON& uideri potest. Deest enim diiunctioni isti ter-€tium: 'aut neque honesta sunt neque turpia'. Quod si €additur, non potest ita concludi: 'numquam est igitur patri €parendum'. Ÿðòÿ@@Quod parum aequa reprehensio Epicuri a Plutarcho facta sit in €synlogismi disciplina. ‘@@Plutarchus secundo librorum, quos de Homero composuit, €inperfecte atque praepostere atque inscite synlogismo esse @1 €usum Epicurum dicit uerbaque ipsa Epicuri ponit: $*(O €$QA/NATOS OU)DE\N PRO\S H(MA=S: TO\ GA\R DIALUQE\N A)NAISQHTEI=: TO\ DE\ $A)NAISQHTOU=N OU)DE\N PRO\S H(MA=S.& 'Nam praetermisit,' inquit 'quod €in prima parte sumere debuit, $TO\N QA/NATON EI)=NAI YUXH=S KAI\ $SW/MATOS DIA/LUSIN&, tunc deinde eodem ipso, quod omiserat, €quasi posito concessoque ad confirmandum aliud utitur. Progredi autem hic' inquit 'synlogismus nisi illo prius posito €non potest.' @@Vere hoc quidem Plutarchus de forma atque ordine €synlogismi scripsit. Nam si, ut in disciplinis traditur, ita €colligere et ratiocinari uelis, sic dici oportet: $O( QA/NATOS €$YUXH=S KAI\ SW/MATOS DIA/LUSIS: TO\ DE\ DIALUQE\N A)NAISQHTEI=: TO\ DE\ $A)NAISQHTOU=N OU)DE\N PRO\S H(MA=S.& Sed Epicurus, cuiusmodi homost, €non inscitia uidetur partem istam synlogismi praetermisisse, neque id ei negotium fuit synlogismum tamquam in scolis €philosophorum cum suis numeris omnibus et cum suis finibus €dicere, sed profecto, quia separatio animi et corporis in €morte euidens est, non est ratus necessariam esse eius ad-monitionem, quod omnibus prosus erat obuium. Sicuti €etiam, quod coniunctionem synlogismi non in fine posuit, €set in principio: nam id quoque non inperite factum quis €non uidet? @@Aput Platonem quoque multis in locis reperias syn-€logismos repudiato conuersoque ordine isto, qui in docendo €traditur, cum eleganti quadam reprehensionis contemptione €positos esse. @1 Ÿðòÿ@@Quod idem Plutarchus euidenti calumnia uerbum ab Epicuro dictum €insectatus sit. ‘@@In eodem libro idem Plutarchus eundem Epicurum repre-€hendit, quod uerbo usus sit parum proprio et alienae significationis. Ita enim scribsit Epicurus: $*(/OROS TOU= MEGE/QOUS €$TW=N H(DONW=N H( PANTO\S TOU= A)LGOU=NTOS U(PECAI/RESIS.& 'Non' inquit €'$PANTO\S TOU= A)LGOU=NTOS&, sed $PANTO\S TOU= A)LGEINOU=& dicere opor-tuit; detractio enim significanda est doloris,' inquit 'non €dolentis'. @@Nimis minute ac prope etiam subfrigide Plutarchus in Epicuro accusando $LECIQHREI=&. Has enim curas uocum uer-€borumque elegantias non modo non sectatur Epicurus, sed €etiam insectatur. Ÿðòÿ@@Quid sint fauisae Capitolinae; et quid super eo uerbo M. Varro €Seruio Sulpicio quaerenti rescripserit. ‘@@Seruius Sulpicius, iuris ciuilis auctor, uir bene litteratus, €scripsit ad M. Varronem rogauitque, ut rescriberet, quid €significaret uerbum, quod in censoris libris scriptum esset. Id erat uerbum 'fauisae Capitolinae'. Varro rescripsit in €memoria sibi esse, quod Q. Catulus curator restituendi Capi-€tolii dixisset uoluisse se aream Capitolinam deprimere, ut €pluribus gradibus in aedem conscenderetur suggestusque pro €fastigii magnitudine altior fieret, sed facere id non quisse, quoniam 'fauisae' impedissent. Id esse cellas quasdam @1 €et cisternas, quae in area sub terra essent, ubi reponi €solerent signa uetera, quae ex eo templo collapsa essent, et €alia quaedam religiosa e donis consecratis. Ac deinde eadem €epistula negat quidem se in litteris inuenisse, cur 'fauisae' €dictae sint, sed Q. Valerium Soranum solitum dicere ait, €quos 'thesauros' Graeco nomine appellaremus, priscos Latinos €'flauisas' dixisse, quod in eos non rude aes argentumque, sed flata signataque pecunia conderetur. Coniectare igitur se €detractam esse ex eo uerbo secundam litteram et 'fauisas' €esse dictas cellas quasdam et specus, quibus aeditui Capi-€tolii uterentur ad custodiendas res ueteres religiosas. Ÿðòÿ@@De Sicinio Dentato egregio bellatore multa memoratu digna. ‘@@L. Sicinium Dentatum, qui tribunus plebi fuit Sp. Tar-€peio A. Aternio consulibus, scriptum est in libris annalibus €plus, quam credi debeat, strenuum bellatorem fuisse nomen-€que ei factum ob ingentem fortitudinem appellatumque esse Achillem Romanum. Is pugnasse in hostem dicitur centum €et uiginti proeliis, cicatricem auersam nullam, aduersas €quinque et quadraginta tulisse, coronis donatus esse aureis €octo, obsidionali una, muralibus tribus, ciuicis quattuor-€decim, torquibus tribus et octoginta, armillis plus centum €sexaginta, hastis duodeuiginti; phaleris item donatus est quinquies uiciesque; spolia militaria habuit multiiuga, in his prouocatoria pleraque; triumphauit cum imperatoribus suis €triumphos nouem. @1 Ÿðòÿ@@Considerata perpensaque lex quaedam Solonis speciem habens pri-€morem iniquae iniustaeque legis, sed ad usum et emolumentum €salubritatis penitus reperta. ‘@@In legibus Solonis illis antiquissimis, quae Athenis axibus €ligneis incisae sunt quasque latas ab eo Athenienses, ut €sempiternae manerent, poenis et religionibus sanxerunt, €legem esse Aristoteles refert scriptam ad hanc sententiam: €'Si ob discordiam dissensionemque seditio atque discessio €populi in duas partes fiet et ob eam causam irritatis animis €utrimque arma capientur pugnabiturque, tum qui in eo €tempore in eoque casu ciuilis discordiae non alterutrae parti €sese adiunxerit, sed solitarius separatusque a communi €malo ciuitatis secesserit, is domo, patria fortunisque omni-€bus careto, exul extorrisque esto.' @@Cum hanc legem Solonis singulari sapientia praediti legis-€semus, tenuit nos grauis quaedam in principio admiratio €requirentes, quam ob causam dignos esse poena existima-€uerit, qui se procul a seditione et ciuili pugna remouissent. Tum, qui penitus atque alte usum ac sententiam legis €introspexerat, non ad augendam, sed ad desinendam sedi-€tionem legem hanc esse dicebat. Et res prorsum se sic habent. Nam si boni omnes, qui in principio coercendae €seditioni impares fuerint, populum percitum et amentem €non deseruerint, ad alterutram partem diuidi sese adiun-€xerint, tum eueniet, ut cum socii partis seorsum utriusque €fuerint eaeque partes ab his, ut maioris auctoritatis uiris, @1 €temperari ac regi coeperint, concordia per eos potissimum €restitui conciliarique possit, dum et suos, apud quos sunt, €regunt atque mitificant et aduersarios sanatos magis cupiunt €quam perditos. @@Hoc idem Fauorinus philosophus inter fratres quoque aut €amicos dissidentis oportere fieri censebat, ut qui in medio €sunt utriusque partis beniuoli, si in concordia adnitenda €parum auctoritatis quasi ambigui amici habuerint, tum €alteri in alteram partem discedant ac per id meritum uiam sibi ad utriusque concordiam muniant. 'Nunc autem pleri-€que' inquit 'partis utriusque amici, quasi probe faciant, duos €litigantes destituunt et relinquunt deduntque eos aduocatis €maliuolis aut auaris, qui lites animasque eorum inflamment €aut odii studio aut lucri.' Ÿðòÿ@@'Liberos' in multitudinis numero etiam unum filium filiamue ueteres €dixisse. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ²¨@@Antiqui oratores historiaeque aut carminum scriptores €etiam unum filium filiamue 'liberos' multitudinis numero appellarunt. Idque nos, cum in complurium ueterum libris €scriptum aliquotiens aduerterimus, nunc quoque in libro €Sempronii Asellionis rerum gestarum quinto ita esse positum offendimus. Is Asellio sub P. Scipione Africano tribunus €militum ad Numantiam fuit resque eas, quibus gerendis €ipse interfuit, conscripsit. @@Eius uerba de Tiberio Graccho tribuno pl., quo in tempore €interfectus in Capitolio est, haec sunt: 'Nam Gracchus domo €cum proficiscebatur, numquam minus terna aut quaterna @1 milia hominum sequebantur.' Atque inde infra de eodem €Graccho ita scripsit: 'Orare coepit id quidem, ut se defen-€derent liberosque suos; eum, quem uirile secus tum in eo €tempore habebat, produci iussit populoque commendauit €prope flens.' Ÿðòÿ@@Quod M. Cato in libro, qui inscriptus est contra Tiberium exulem, €'stitisses uadimonium' per 'i' litteram dicit, non 'stetisses'; eiusque €uerbi ratio reddita. ‘@@In libro uetere M. Catonis, qui inscribitur contra Tiberium €exulem, scriptum sic erat: 'Quid si uadimonium capite obuoluto stitisses?' Recte ille quidem 'stitisses' scripsit: sed €falsa et audax * * * emendatores 'e' scripto et per libros €'stetisses' fecerunt, tamquam 'stitisses' uanum et nihili uerbum esset. Quin potius ipsi nequam et nihili sunt, qui €ignorant 'stitisses' dictum a Catone, quoniam 'sisteretur' €uadimonium, non 'staretur'. Ÿðòÿ@@Quod antiquitus aetati senectae potissimum habiti sint ampli €honores; et cur postea ad maritos et ad patres idem isti honores €delati sint; atque ibi de capite quaedam legis Iuliae septimo. ‘@@Apud antiquissimos Romanorum neque generi neque €pecuniae praestantior honos tribui quam aetati solitus, €maioresque natu a minoribus colebantur ad deum prope et €parentum uicem atque omni in loco inque omni specie honoris @1 priores potioresque habiti. A conuiuio quoque, ut scriptum €in antiquitatibus est, seniores a iunioribus domum deduce-€bantur, eumque morem accepisse Romanos a Lacedaemoniis €traditum est, apud quos Lycurgi legibus maior omnium €rerum honos aetati maiori habebatur. @@Sed postquam suboles ciuitati necessaria uisa est et ad €prolem populi frequentandam praemiis atque inuitamentis €usus fuit, tum antelati quibusdam in rebus qui uxorem €quique liberos haberent senioribus neque liberos neque uxores habentibus. Sicuti kapite VII. legis Iuliae priori ex €consulibus fasces sumendi potestas fit, non qui pluris annos €natus est, sed qui pluris liberos quam collega aut in sua potestate habet aut bello amisit. Sed si par utrique numerus €liberorum est, maritus aut qui in numero maritorum est, praefertur; si uero ambo et mariti et patres totidem libero-€rum sunt, tum ille pristinus honos instauratur et qui maior natu est, prior fasces sumit. Super his autem, qui aut €caelibes ambo sunt et parem numerum filiorum habent aut €mariti sunt et liberos non habent, nihil scriptum in lege de aetate est. Solitos tamen audio, qui lege potiores essent, €fasces primi mensis collegis concedere aut longe aetate €prioribus aut nobilioribus multo aut secundum consulatum €ineuntibus. Ÿðòÿ@@Quod Caesellius Vindex a Sulpicio Apollinari reprehensus est in sen-€sus Vergiliani enarratione. ‘@@Vergilii uersus sunt e libro sexto: €@@@@ille, uides, pura iuuenis qui nititur hasta, €@@@@proxima sorte tenet lucis loca. primus ad auras €@@@@aetherias Italo commixtus sanguine surget @1 €@@@@Siluius, Albanum nomen, tua postuma proles, €@@@@quem tibi longaeuo serum Lauinia coniunx €@@@@educet siluis regem regumque parentem: €@@@@unde genus Longa nostrum dominabitur Alba. @@Videbantur haec nequaquam conuenire: €@@@@tua postuma proles, €et: €@@@@quem tibi longaeuo serum Lauinia coniunx €@@@@educet siluis. Nam si hic Siluius, ita ut in omnium ferme annalium monu-€mentis scriptum est, post [2patris]2 mortem natus est ob €eamque causam praenomen ei Postumo fuit, qua ratione €subiectum est: €@@@@quem tibi longaeuo serum Lauinia coniunx €@@@@educet siluis? Haec enim uerba significare uideri possunt Aenea uiuo ac iam sene natum ei Siluium et educatum. Itaque hanc senten-€tiam esse uerborum istorum Caesellius opinatus in commen-€tario lectionum antiquarum: '"postuma"' inquit '"proles" €non eum significat, qui patre mortuo, sed qui postremo loco €natus est, sicuti Siluius, qui Aenea iam sene tardo seroque partu est editus.' Sed huius historiae auctorem idoneum nullum nominat; Siluium autem post Aeneae mortem, sicuti €diximus, natum esse multi tradiderunt. @@Idcirco Apollinaris Sulpicius inter cetera, in quis Caesel-€lium reprehendit, hoc quoque eius quasi erratum animad-€uertit errorisque istius hanc esse causam dixit, quod scriptum €ita sit 'Quem tibi longaeuo'. [2'"Longaeuo"']2 inquit 'non €seni significat_hoc enim est contra historiae fidem_, sed €in longum iam aeuum et perpetuum recepto immortalique @1 facto. Anchises enim, qui haec ad filium dicit, sciebat eum, €cum hominum uita discessisset, immortalem atque indige-tem futurum et longo perpetuoque aeuo potiturum.' Hoc €sane Apollinaris argute. Sed aliud tamen est 'longum €aeuum', aliud 'perpetuum', neque dii 'longaeui' appellantur, €sed 'inmortales'. Ÿðòÿ@@Cuiusmodi esse naturam quarundam praepositionum M. Cicero €animaduerterit; disceptatumque ibi super eo ipso, quod Cicero €obseruauerat. ‘@@Obseruate curioseque animaduertit M. Tullius 'in' et 'con' €praepositiones uerbis aut uocabulis praepositas tunc produci €atque protendi, cum litterae sequerentur, quae primae sunt €in 'sapiente' atque 'felice', in aliis autem omnibus correpte €pronuntiari. @@Verba Ciceronis haec sunt: 'Quid uero hoc elegantius, €quod non fit natura, sed quodam instituto? "indoctus" €dicimus breui prima littera, "insanus" producta, "inhu-€manus" breui, "infelix" longa et, ne multis, quibus in €uerbis hae primae litterae sunt, quae in "sapiente" atque €"felice", producte dicuntur, in ceteris omnibus breuiter; €itemque "conposuit", "consueuit", "concrepuit", "confecit". €Consule ueritatem, reprehendet; refer ad auris, probabunt; €quaere cur ita sit: dicent iuuare. Voluptati autem aurium €morigerari debet oratio.' @@Manifesta quidem ratio suauitatis est in his uocibus, de €quibus Cicero locutus est. Sed quid dicemus de praepositione €'pro', quae, cum produci et corripi soleat, obseruationem hanc tamen M. Tullii aspernata est? Non enim semper @1 €producitur, cum sequitur ea littera, quae prima est in uerbo €'fecit', quam Cicero hanc habere uim significat, ut propter eam rem 'in' et 'con' praepositiones producantur. Nam 'pro-€ficisci' et 'profugere' et 'profundere' et 'profanum' et 'profes-€tum' correpte dicimus, 'proferre' autem et 'profligare' et 'proficere' producte. Cur igitur ea littera, quam Cicero €productionis causam facere obseruauit, non in omnibus €consimilibus eandem uim aut rationis aut suauitatis tenet, €sed aliam uocem produci facit, aliam corripi? €@@Neque uero 'con' particula tum solum producitur, cum ea littera, de qua Cicero dixit, insequitur. Nam et Cato et Sallustius: 'faenoribus' inquiunt 'copertus est'. Praeterea €'coligatus' et 'conexus' producte dicitur. @@Sed tamen uideri potest in his, quae posui, ob eam €causam particula haec produci, quoniam eliditur ex ea 'n' €littera: nam detrimentum litterae productione syllabae com-pensatur. Quod quidem etiam in eo seruatur, quod est 'cogo'; neque repugnat, quod 'coegi' correpte dicimus: non enim €salua id $A)NALOGI/A|& dicitur a uerbo, quod est 'cogo'. Ÿðòÿ@@Quod Phaedon Socraticus seruus fuit; quodque item alii complusculi €seruitutem seruierunt. ‘@@Phaedon Elidensis ex cohorte illa Socratica fuit Socratique et Platoni per fuit familiaris. Eius nomini Plato librum illum diuinum de immortalitate animae dedit. Is Phaedon seruus €fuit forma atque ingenio liberali et, ut quidam scripserunt, a lenone domino puer ad merendum coactus. Eum Cebes @1 €Socraticus hortante Socrate emisse dicitur habuisseque in philosophiae disciplinis. Atque is postea philosophus inlustris €fuit, sermonesque eius de Socrate admodum elegantes €leguntur. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ²¨’–@@Alii quoque non pauci serui fuerunt, qui post philosophi clari exiterunt. Ex quibus ille Menippus fuit, cuius libros €M. Varro in saturis aemulatus est, quas alii 'cynicas', ipse €appellat 'Menippeas'. @@Sed et Theophrasti Peripatetici seruus Pompylus et €Zenonis Stoici seruus, qui Persaeus uocatus est, et Epicuri, €cui Mys nomen fuit, philosophi non incelebres uixerunt. @@Diogenes etiam Cynicus seruitutem seruiuit. Sed is ex €libertate in seruitutem uenum ierat. Quem cum emere uellet €$*CENIA/DHS *KORI/NQIOS&, ecquid artificii nouisset, percontatus 'noui' inquit Diogenes 'hominibus liberis imperare'. Tum $*CENIA/DHS €responsum eius demiratus emit et manu emisit filiosque suos €ei tradens: 'accipe' inquit 'liberos meos, quibus imperes'. €@@De Epicteto autem philosopho nobili, quod is quoque €seruus fuit, recentior est memoria, quam ut scribi quasi €oblitteratum debuerit. Ÿðòÿ@@'Rescire' uerbum quid sit; et quam habeat ueram atque propriam €significationem. ‘@@Verbum 'rescire' obseruauimus uim habere propriam €quandam, non ex communi significatione ceterorum uer-€borum, quibus eadem praepositio imponitur; neque ut €'rescribere', 'relegere', [2'restituere']2 * * * substituere dicimus, itidem dicimus 'rescire'; nam qui factum aliquod occultius @1 €aut inopinatum insperatumque cognoscit, is dicitur proprie €'rescire'. @@Cur autem in hoc uno uerbo 're' particula huius sententiae uim habeat, equidem adhuc quaero. Aliter enim dictum esse €'resciui' aut 'rescire' apud eos, qui diligenter locuti sunt, €nondum inuenimus, quam super is rebus, quae aut consulto €consilio latuerint aut contra spem opinionemue usu uenerint, quamquam ipsum 'scire' de omnibus communiter rebus dica-€tur uel aduersis uel prosperis uel insperatis uel expectatis. Naeuius in Triphallo ita scripsit: €@@@@@@si umquam quicquam filium resciuero €@@@@argentum amoris causa sumpse mutuum, €@@@@extemplo illo te ducam, ubi non despuas. Claudius Quadrigarius in primo annali: 'Ea Lucani ubi resciuerunt sibi per fallacias uerba data esse.' Item Quadri-€garius in eodem libro in re tristi et inopinata uerbo isto ita €utitur: 'Id ubi rescierunt propinqui obsidum, quos Pontio €traditos supra demonstrauimus, eorum parentes cum pro-pinquis capillo passo in uiam prouolarunt.' M. Cato in €quarto originum: 'Deinde dictator iubet postridie magistrum €equitum arcessi: "mittam te, si uis, cum equitibus". "Sero €est", inquit magister equitum "iam resciuere".' Ÿðòÿ@@Quae uolgo dicuntur 'uiuaria', id uocabulum ueteres non dixisse; et €quid pro eo P. Scipio in oratione ad populum, quid postea €M. Varro in libris de re rustica dixerit. ‘@@'Viuaria', quae nunc dicuntur saepta quaedam loca, in €quibus ferae uiuae pascuntur, M. Varro in libro de re rustica @1 III. dicit 'leporaria' appellari. Verba Varronis subieci: 'Vil-€laticae pastionis genera sunt tria, ornithones, leporaria, €[2piscinae. Nunc ornithonas dico omnium alitum, quae intra €parietes uillae solent pasci. Leporaria]2 te accipere uolo, non €ea, quae tritaui nostri dicebant, ubi soli lepores sint, sed €omnia saepta, adficta uillae quae sunt et habent inclusa animalia, quae pascuntur.' Is item infra eodem in libro ita €scribit: 'Cum emisti fundum Tusculanum a M. Pisone, in €leporario apri multi fuere.' @@'Viuaria' autem quae nunc uulgus dicit, quos $PARADEI/SOUS €Graeci appellant, quae 'leporaria' Varro dicit, haut usquam memini apud uetustiores scriptum. Sed quod apud Scipionem €omnium aetatis suae purissime locutum legimus 'roboraria', €aliquot Romae doctos uiros dicere audiui id significare, €quod nos 'uiuaria' dicimus, appellataque esse a tabulis €roboreis, quibus saepta essent; quod genus saeptorum uidi-mus in Italia locis plerisque. Verba ex oratione eius contra €Claudium Asellum quinta haec sunt: 'Vbi agros optime cul-€tos atque uillas expolitissimas uidisset, in his regionibus €excelsissimo loco grumam statuere aiebat; inde corrigere €uiam, aliis per uineas medias, aliis per roborarium atque €piscinam, aliis per uillam.' @@Lacus uero aut stagna piscibus uiuis coercendis clausa suo €atque proprio nomine 'piscinas' nominauerunt. @@'Apiaria' quoque uulgus dicit loca, in quibus siti sunt €aluei apum; sed neminem ferme, qui incorrupte locuti sunt, aut scripsisse memini aut dixisse. M. autem Varro in libro @1 €de re rustica tertio: 'Melissonas' inquit 'ita facere oportet, €quae quidam "mellaria" appellant.' Sed hoc uerbum, quo €Varro usus est, Graecum est; nam $MELISSW=NES& ita dicuntur, €ut $A)MPELW=NES& et $DAFNW=NES&. Ÿðòÿ@@Super eo sidere, quod Graeci $A(/MACAN&, nos 'septentriones' uocamus; ac €de utriusque uocabuli ratione et origine. ‘@@Ab Aegina in Piraeum complusculi earundem disciplina-€rum sectatores Graeci Romanique homines eadem in naui tramittebamus. Nox fuit et clemens mare et anni aestas €caelumque liquide serenum. Sedebamus ergo in puppi simul uniuersi et lucentia sidera considerabamus. Tum, qui eodem €in numero Graecas res eruditi erant, quid $A(/MACA& esset, et €quaenam maior et quae minor, cur ita appellata et quam in €partem procedentis noctis spatio moueretur et quamobrem €Homerus solam eam non occidere dicat, tum et quaedam €alia, scite ista omnia ac perite disserebant. @@Hic ego ad nostros iuuenes conuertor et 'quin' inquam €'uos opici dicitis mihi, quare, quod $A(/MACAN& Graeci uocant, nos "septentriones" uocamus? non enim satis est, quod €septem stellas uidemus, sed quid hoc totum, quod "septen-€triones" dicimus, significet, scire' inquam 'id prolixius uolo.' @@Tum quispiam ex his, qui se ad litteras memoriasque €ueteres dediderat: 'uulgus' inquit 'grammaticorum "septen-triones" a solo numero stellarum dictum putat. "Triones" @1 €enim per sese nihil significare aiunt, sed uocabuli esse €supplementum; sicut in eo, quod "quinquatrus" dicamus, quinque ab Idibus dierum numerus sit, "atrus" nihil. Sed €ego quidem cum L. Aelio et M. Varrone sentio, qui "triones" €rustico uocabulo boues appellatos scribunt quasi quosdam €"terriones", hoc est arandae colendaeque terrae idoneos. Itaque hoc sidus, quod a figura posituraque ipsa, quia simile €plaustri uidetur, antiqui Graecorum $A(/MACAN& dixerunt, nostri €quoque ueteres a bubus iunctis "septentriones" appellarunt, €id est septem stellas, ex quibus quasi iuncti triones figurantur. Praeter hanc' inquit 'opinionem id quoque Varro €addit dubitare sese, an propterea magis hae septem stellae €"triones" appellatae sint, quia ita sunt sitae, ut ternae €stellae proximae quaeque inter sese faciant "trigona", id €est triquetras figuras.' @@Ex his duabus rationibus, quas ille dixit, quod posterius €est, subtilius elegantiusque est uisum. Intuentibus enim nobis €in illud ita propemodum res erat, ut forma esse triquetra €uideretur. Ÿðòÿ@@De uento 'iapyge' deque aliorum uentorum uocabulis regionibusque €accepta ex Fauorini sermonibus. ‘@@Apud mensam Fauorini in conuiuio familiari legi solitum €erat aut uetus carmen melici poetae aut historia partim Graecae linguae, alias Latinae. Legebatur ergo ibi tunc in €carmine Latino 'iapyx' uentus quaesitumque est, quis hic €uentus et quibus ex locis spiraret et quae tam infrequentis @1 €uocabuli ratio esset; atque etiam petebamus, ut super €ceterorum nominibus regionibusque docere nos ipse uellet, €quia uulgo neque de appellationibus eorum neque de finibus €neque de numero conueniret. @@Tum Fauorinus ita fabulatus est: 'Satis' inquit 'notum €est limites regionesque esse caeli quattuor: exortum, oc-casum, meridiem, septentriones. Exortus et occasus mobilia €et uaria sunt, meridies septentrionesque statu perpetuo stant et manent. Oritur enim sol non indidem semper, sed €aut "aequinoctialis" oriens dicitur, cum in circulo currit, €qui appellatur $I)SHMERINO/S&, aut "solstitialis", quae sunt $QERINAI\ $TROPAI/&, aut "brumalis", quae sunt $XEIMERINAI\ TROPAI/&. Item €cadit sol non in eundem semper locum. Fit enim similiter €occasus eius aut "aequinoctialis" aut "solstitialis" aut "brumalis". Qui uentus igitur ab oriente uerno, id est €aequinoctiali, uenit, nominatur "eurus" ficto uocabulo, ut isti $E)TUMOLOGIKOI/& aiunt, $O( A)PO\ TH=S H)OU=S R(E/WN&. Is alio quoque þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ²¨–˜ˆ‚a Graecis nomine $A)FHLIW/THS&, Romanis nauticis "subsolanus" cognominatur. Sed qui ab aestiua et solstitiali orientis meta €uenit, Latine "aquilo", $BORE/AS& Graece dicitur, eumque prop-€terea quidam dicunt ab Homero $AI)QRHGENE/THN& appellatum; €boream autem putant dictum $A)PO\ TH=S BOH=S&, quoniam sit uiolenti flatus et sonori. Tertius uentus, qui ab oriente €hiberno spirat_"uolturnum" Romani uocant_, eum pleri-€que Graeci mixto nomine, quod inter notum et eurum sit, $EU)RO/NOTON& appellant. Hi sunt igitur tres uenti orientales: €"aquilo", "uolturnus", "eurus", quorum medius eurus est. His oppositi et contrarii sunt alii tres occidui: "caurus", €quem solent Graeci [2appellare]2 $A)RGESTH/N&: is aduersus aquilo-€nem flat; item alter "fauonius", qui Graece $ZE/FUROS& uocatur: €is aduersus eurum flat; tertius "africus", qui Graece $LI/Y&: @1 [2is]2 aduersus uolturnum facit. Hae duae regiones caeli €orientis occidentisque inter sese aduersae sex habere uentos uidentur. Meridies autem, quoniam certo atque fixo limite €est, unum meridialem uentum habet: is Latine "auster", €Graece $NO/TOS& nominatur, quoniam est nebulosus atque ume-ctus; $NOTI/S& enim Graece umor nominatur. Septentriones €autem habent ob eandem causam unum. Is obiectus derec-€tusque in austrum, Latine "septentrionarius", Graece $A)PAR-$KTI/AS& appellatus. Ex his octo uentis alii quattuor uentos €detrahunt atque id facere se dicunt Homero auctore, qui €solos quattuor uentos nouerit: eurum, austrum, aquilonem, fauonium, a quattuor caeli partibus, quas quasi primas €nominauimus, oriente scilicet atque occidente latioribus atque simplicibus, non tripertitis. Partim autem sunt, qui €pro octo duodecim faciant tertios quattuor in media loca €inserentes circum meridiem [2et]2 septentriones eadem ratione, €qua secundi quattuor intersiti sunt inter primores duos apud €orientem occidentemque. @@'Sunt porro alia quaedam nomina quasi peculiarium uen-€torum, quae incolae in suis quisque regionibus fecerunt aut €ex locorum uocabulis, in quibus colunt, [2aut]2 ex alia qua causa, quae ad faciendum uocabulum acciderat. Nostri €namque Galli uentum ex sua terra flantem, quem saeuissi-€mum patiuntur, "circium" appellant a turbine, opinor, eius ac uertigine; [2ex]2 $*)IAPUGI/AS& ipsius orae proficiscentem quasi €sinibus Apuli eodem, quo ipsi sunt, nomine "iapygem" dicunt. Eum esse propemodum caurum existimo; nam et est occidentalis et uidetur exaduersum eurum flare. Itaque @1 €Vergilius Cleopatram e nauali proelio in Aegyptum fugien-€tem uento "iapyge" ferri ait, ecum quoque Apulum eodem, quo uentum, uocabulo "iapygem" appellauit. Est etiam €uentus nomine $KAIKI/AS&, quem Aristoteles ita flare dicit, ut €nubes non procul propellat, sed ut ad sese uocet, ex quo €uersum istum prouerbialem factum ait: €@@@@$E(/LKWN E)F' AU(TO\N W(/S&[2$TE&]2 $KAIKI/AS NE/FOS. @@Praeter hos autem, quos dixi, sunt alii plurifariam uenti €commenticii et suae quisque regionis indigenae, ut est €Horatianus quoque ille "atabulus", quos ipsos quoque €executurus fui; addidissemque eos, qui "etesiae" et "pro-€dromi" appellitantur, qui certo tempore anni, cum canis €oritur, ex alia atque alia parte caeli spirant, rationesque €omnium uocabulorum, quoniam plus paulo adbibi, effutis-€sem, nisi multa iam prosus omnibus uobis reticentibus uerba fecissem, quasi fieret a me $A)KRO/ASIS E)PIDEIKTIKH/&. In €conuiuio autem frequenti loqui solum unum neque hones-€tum est' inquit 'neque commodum.' @@Haec nobis Fauorinus in eo, quo dixi, tempore apud €mensam suam summa cum elegantia uerborum totiusque sermonis comitate atque gratia denarrauit. Sed quod ait €uentum, qui ex terra Gallia flaret, 'circium' appellari, M. €Cato in libris originum eum uentum 'cercium' dicit, non 'circium'. Nam cum de Hispanis scriberet, qui citra Hiberum €colunt, uerba haec posuit: 'Set in his regionibus ferrareae, €argentifodinae pulcherrimae, mons ex sale mero magnus; @1 €quantum demas, tantum adcrescit. Ventus cercius, cum €loquare, buccam implet, armatum hominem, plaustrum €oneratum percellit.' @@Quod supra autem dixi $E)THSI/AS& ex alia atque alia parte €caeli flare, haut scio an secutus opinionem multorum temere dixerim. P. enim Nigidii in secundo librorum, quos de uento €composuit, uerba haec sunt: 'Et $E)THSI/AI& et austri anni-€uersarii secundo sole flant.' Considerandum igitur est, quid €sit 'secundo sole'. Ÿðòÿ@@Consultatio diiudicatioque locorum facta ex comoedia Menandri et €Caecilii, quae Plocium inscripta est. ‘@@Comoedias lectitamus nostrorum poetarum sumptas ac €uersas de Graecis Menandro aut Posidippo aut Apollodoro aut Alexide et quibusdam item aliis comicis. Neque, cum €legimus eas, nimium sane displicent, quin lepide quoque et €uenuste scriptae uideantur, prorsus ut melius posse fieri nihil censeas. Sed enim si conferas et componas Graeca ipsa, €unde illa uenerunt, ac singula considerate atque apte iunctis €et alternis lectionibus committas, oppido quam iacere atque €sordere incipiunt, quae Latina sunt; ita Graecarum, quas €aemulari nequiuerunt, facetiis atque luminibus obsolescunt. @@Nuper adeo usus huius rei nobis uenit. @8 Caecili Plocium €legebamus; hautquaquam mihi et, qui aderant, displicebat. Libitum et Menandri quoque Plocium legere, a quo istam comoediam uerterat. Sed enim postquam in manus Menan-€der uenit, a principio statim, di boni, quantum stupere @1 €atque frigere quantumque mutare a Menandro Caecilius €uisus est! Diomedis hercle arma et Glauci non dispari magis pretio existimata sunt. Accesserat dehinc lectio ad eum €locum, in quo maritus senex super uxore diuite atque €deformi querebatur, quod ancillam suam, non inscito puel-€lam ministerio et facie haut inliberali, coactus erat uenun-€dare suspectam uxori quasi paelicem. Nihil dicam ego, €quantum differat; uersus utrimque eximi iussi et aliis ad iudicium faciundum exponi. Menander sic: €@@@@$E)P' A)MFO/TERA NU=N H(PI/KLHROS H( K&[2$ALH\&]2 €@@@@$ME/LLEI KAQEUDH/SEIN. KATEI/RGASTAI ME/GA €@@@@$KAI\ PERIBO/HTON E)/RGON: E)K TH=S OI)KI/AS €@@@@$E)CE/BALE TH\N LUPOU=SAN, H(\N E)BOU/LETO, €@@@@$I(/N' A)POBLE/PWSIN PA/NTES EI)S TO\ *KRWBU/LHS €@@@@$PRO/SWPON H)=| T' EU)/GNWSTOS OU)=S1' E)MH\ GUNH\ €@@@@$DE/SPOINA. KAI\ TH\N O)/YIN, H(\N E)KTH/SATO €@@@@$O)/NOS E)N PIQH/KOIS TOU=TO DH\ TO\ LEGO/MENON €@@@@$E)/STIN. SIWPA=N BOU/LOMAI TH\N NU/KTA TH\N €@@@@$POLLW=N KAKW=N A)RXHGO/N. OI)/MOI *KRWBU/LHN €@@@@$LABEI=N E)/M' EI) KAI\ DE/KA TA/LANTA . . . €@@@@$TH\N R(I=N' E)/XOUSAN PHXE/WS: EI)=T' E)STI\ TO\ €@@@@$FRU/AGMA PW=S U(PO/STATON;& [2$MA\ TO\N&]2 $*DI/A €@@@@$TO\N *)OLU/MPION KAI\ TH\N *)AQHNA=N, OU)DAMW=S. €@@@@$PAIDISKA/RION QERAPEUTIKO\N DE\ KAI\ LO/GOU €@@@@$TA/XION A)PAGE/SQ' W(=DE. TI/S A)/R' A)\N EI)SA/GOI;& @1 Caecilius autem sic: €@@@@is demum miser est, qui aerumnam suam nescit occultare €@@@@%ferre: ita me uxor forma et factis facit, si taceam, tamen indicium. €@@@@quae nisi dotem, omnia, quae nolis, habet: qui sapiet, de me discet, €@@@@qui quasi ad hostes captus liber seruio salua urbe atque arce. €@@@@quae mihi, quidquid placet, eo %priuatu uim me seruatum. €@@@@dum [2ego]2 eius mortem inhio, egomet uiuo mortuus inter uiuos. €@@@@ea me clam se cum mea ancilla ait consuetum, id me arguit, €@@@@ita plorando, orando, instando atque obiurgando me obtudit, €@@@@eam uti uenderem; nunc credo inter suas €@@@@aequalis et cognatas sermonem serit: €@@@@'quis uestrarum fuit integra aetatula, €@@@@@@quae hoc idem a uiro €@@@@impetrarit suo, quod ego anus modo €@@@@effeci, paelice ut meum priuarem uirum?' €@@@@haec erunt concilia hodie, differor sermone miser. @@Praeter uenustatem autem rerum atque uerborum in €duobus libris nequaquam parem in hoc equidem soleo ani-€mum attendere, quod, quae Menander praeclare et apposite €et facete scripsit, ea Caecilius, ne qua potuit quidem, cona-tus est enarrare, sed quasi minime probanda praetermisit et @1 €alia nescio qua mimica inculcauit et illud Menandri de uita €hominum media sumptum, simplex et uerum et delectabile, €nescio quo pacto omisit. Idem enim ille maritus senex cum €altero sene uicino colloquens et uxoris locupletis superbiam €deprecans haec ait: þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ²¨—˜Œ‡@@@@{$*A.&} $E)/XW D' E)PI/KLHRON *LA/MIAN: OU)K EI)/RHKA/ SOI €@@@@$TOU=T'; EI)=T' A)/R' OU)XI/; KURI/AN TH=S OI)KI/AS €@@@@$KAI\ TW=N A)GRW=N KAI\ %PA/NTWN A)NT' E)KEI/NHS €@@@@$E)/XOMEN.& {$*B.&} $*)/APOLLON, W(S XALEPO/N.& {$*A.&} $XALEPW/TATON. €@@@@$A(/PASI D' A)RGALE/A 'STI/N, OU)K E)MOI\ MO/NW|, €@@@@$UI(W=| POLU\ MA=LLON, QUGATRI/.& {$*B.&} $PRA=GM' A)/MAXON LE/GEIS. €@@@@{$*A.&} $EU)= OI)=DA. Caecilius uero hoc in loco ridiculus magis, quam personae €isti, quam tractabat, aptus atque conueniens uideri maluit. €Sic enim haec corrupit: €@@@@{A.} sed tua morosane uxor, quaeso, est? {B.} ua! rogas? €@@@@{A.} qui tandem? {B.} taedet mentionis, quae mihi, €@@@@ubi domum adueni, adsedi, extemplo sauium €@@@@dat ieiuna anima. {A.} nil peccat de sauio: €@@@@ut deuomas, uult, quod foris potaueris. @@Quid de illo quoque loco in utraque comoedia posito €existimari debeat, manifestum est, cuius loci haec ferme €sententia: @8 Filia hominis pauperis in peruigilio uitiata est. Ea res clam patrem fuit, et habebatur pro uirgine. @8 Ex eo @1 uitio grauida mensibus exactis parturit. Seruus bonae frugi, €cum pro foribus domus staret et propinquare partum erili €filiae atque omnino uitium esse oblatum ignoraret, gemitum €et ploratum audit puellae in puerperio enitentis: timet, irascitur, suspicatur, miseretur, dolet. Hi omnes motus eius €affectionesque animi in Graeca quidem comoedia mirabiliter €acres et illustres, apud Caecilium autem pigra istaec omnia et a rerum dignitate atque gratia uacua sunt. Post, ubi €idem seruus percontando, quod acciderat repperit, has aput €Menandrum uoces facit: €@@@@$W)= TRI\S KAKO/DAIMON, O(/STIS W)\N PE/NHS GAMEI= €@@@@$KAI\ PAIDOPOIEI=. W(S A)LO/GISTO/S E)ST' A)NH/R, €@@@@$O(\S MH/TE FULAKH\N TW=N A)NAGKAI/WN E)/XEI, €@@@@$MH/T', A)\N A)TUXH/SH| EI)S TA\ KOINA\ TOU= BI/OU, €@@@@$E)PAMFIE/SAI DU/NAITO TOU=TO XRH/MASIN, €@@@@$A)LL' E)N A)KALU/PTW| KAI\ TALAIPW/RW| BI/W| €@@@@$XEIMAZO/MENOS ZH=| TW=N ME\N A)NIAIRW=N E)/XWN €@@@@$TO\ ME/ROS A(PA/NTWN,& [2$TW=N D'&]2 $A)GAQW=N OU)DE\N ME/ROS. €@@@@$U(PE\R GA\R E(NO\S A)LGW=N A(/PANTAS NOUQETW=. Ad horum autem sinceritatem ueritatemque uerborum an €adspirauerit Caecilius, consideremus. Versus sunt hi Caecili €trunca quaedam ex Menandro dicentis et consarcinantis €uerba tragici tumoris: €@@@@@@is demum infortunatus est homo, €@@@@pauper qui educit in egestatem liberos, €@@@@cui fortuna et res ut est continuo patet. €@@@@nam opulento famam facile occultat factio. @1 @@Itaque, ut supra dixi, cum haec Caecilii seorsum lego, €neutiquam uidentur ingrata ignauaque, cum autem Graeca €comparo et contendo, non puto Caecilium sequi debuisse, €quod assequi nequiret. Ÿðòÿ@@De uetere parsimonia; deque antiquis legibus sumptuariis. ‘@@Parsimonia apud ueteres Romanos et uictus atque cenarum €tenuitas non domestica solum obseruatione ac disciplina, €sed publica quoque animaduersione legumque complurium sanctionibus custodita est. Legi adeo nuper in Capitonis €Atei coniectaneis senatus decretum uetus C. Fannio et M. €Valerio Messala consulibus factum, in quo iubentur prin-€cipes ciuitatis, qui ludis Megalensibus antiquo ritu mutita-€rent, id est mutua inter sese dominia agitarent, iurare apud €consules uerbis conceptis non amplius in singulas cenas €sumptus esse facturos, quam centenos uicenosque aeris €praeter olus et far et uinum, neque uino alienigena, sed €patriae usuros neque argenti in conuiuio plus pondo quam €libras centum inlaturos. @@Sed post id senatus consultum lex Fannia lata est, quae €ludis Romanis, item ludis plebeis et Saturnalibus et aliis €quibusdam diebus in singulos dies centenos aeris insumi €concessit decemque aliis diebus in singulis mensibus tricenos, ceteris autem diebus omnibus denos. Hanc Lucilius poeta €legem significat, cum dicit: €@@@@Fanni centussis misellus. In quo errauerunt quidam commentariorum in Lucilium €scriptores, quod putauerunt Fannia lege perpetuos in omne @1 dierum genus centenos aeris statutos. Centum enim aeris €Fannius constituit, sicuti supra dixi, festis quibusdam di-€ebus eosque ipsos dies nominauit, aliorum autem dierum €omnium in singulos dies sumptum inclusit intra aeris alias €tricenos, alias denos. @@Lex deinde Licinia rogata est, quae cum certis diebus, €sicuti Fannia, centenos aeris inpendi permisisset, nuptiis €ducenos indulsit ceterisque diebus statuit aeris tricenos; €cum et carnis autem et salsamenti certa pondera in singulos €dies constituisset, quidquid esset tamen e terra, vite, arbore, promisce atque indefinite largita est. Huius legis Laeuius poeta meminit in Erotopaegniis. Verba Laeuii haec sunt, €quibus significat haedum, qui ad epulas fuerat adlatus, €dimissum cenamque ita, ut lex Licinia sanxisset, pomis €oleribusque instructam: €@@@@'lex Licinia' inquit 'introducitur, €@@@@lux liquida haedo redditur'. Lucilius quoque legis istius meminit in his uerbis: €@@@@legem uitemus Licini. @@Postea L. Sulla dictator, cum legibus istis situ atque senio €oblitteratis plerique in patrimoniis amplis elluarentur et €familiam pecuniamque suam prandiorum [2conuiuiorum]2que €gurgitibus proluissent, legem ad populum tulit, qua cautum €est, ut Kalendis, Idibus, Nonis diebusque ludorum et feriis €quibusdam sollemnibus sestertios trecenos in cenam insumere @1 €ius potestasque esset, ceteris autem diebus omnibus non €amplius tricenos. @@Praeter has leges Aemiliam quoque legem inuenimus, qua €lege non sumptus cenarum, sed ciborum genus et modus €praefinitus est. @@Lex deinde Antia praeter sumptum aeris id etiam sanxit, €ut qui magistratus esset magistratumue capturus esset, ne €quo ad cenam, nisi ad certas personas, itaret. @@Postrema lex Iulia ad populum peruenit Caesare Augusto €imperante, qua profestis quidem diebus ducenti finiuntur, €Kalendis, Idibus, Nonis et aliis quibusdam festis trecenti, €nuptiis autem et repotiis sestertii mille. @@Esse etiam dicit Capito Ateius edictum_diuine Augusti €an Tiberii Caesaris non satis commemini_, quo edicto per €dierum uarias sollemnitates a trecentis sestertiis adusque €duo sestertia sumptus cenarum propagatus est, ut his saltem €finibus luxuriae efferuescentis aestus coerceretur. Ÿðòÿ@@Quid Graeci $A)NALOGI/AN&, quid contra $A)NWMALI/AN& uocent. ‘@@In Latino sermone, sicut in Graeco, alii $A)NALOGI/AN& sequen-dam putauerunt, alii $A)NWMALI/AN&. $*)ANALOGI/A& est similium similis declinatio, quam quidam Latine 'proportionem' uocant. $*)ANW-€$MALI/A& est inaequalitas declinationum consuetudinem sequens. Duo autem Graeci grammatici illustres Aristarchus et Crates summa ope, ille $A)NALOGI/AN&, hic $A)NWMALI/AN& defensitauit. M. €Varronis liber [2ad]2 Ciceronem de lingua Latina octauus €nullam esse obseruationem similium docet inque omnibus @1 paene uerbis consuetudinem dominari ostendit: 'Sicuti cum €dicimus' inquit '"lupus lupi", "probus probi" et "lepus €leporis", item "paro paraui" et "lauo laui", "pungo pupugi", "tundo tutudi" et "pingo pinxi". Cumque' inquit 'a "ceno" €et "prandeo" et "poto" et "cenatus sum" et "pransus sum" €et "potus sum" dicamus, a "destringor" tamen et "exter-€geor" et "lauor" "destrinxi" et "extersi" et "laui" dicimus. Item cum dicamus ab "Osco", "Tusco", "Graeco" "Osce", €"Tusce", "Graece", a "Gallo" tamen et "Mauro" "Gallice" €et "Maurice" dicimus; item a "probus" "probe", [2a]2 "doc-€tus" "docte", sed [2a]2 "rarus" non dicitur "rare", sed alii "raro" dicunt, alii "rarenter".' Inde M. Varro in eodem €libro: '"Sentior"' inquit 'nemo dicit et id per se nihil est, "ad-€sentior" tamen fere omnes dicunt. Sisenna unus "adsentio" €in senatu dicebat et eum postea multi secuti, neque tamen uincere consuetudinem potuerunt.' Sed idem Varro in aliis libris multa pro $A)NALOGI/A|& tuenda scribsit. Sunt igitur ii tam-€quam loci quidam communes contra $A)NALOGI/AN& dicere et €item rursum pro $A)NALOGI/A|&. Ÿðòÿ@@Sermones M. Frontonis et Fauorini philosophi de generibus colorum €uocabulisque eorum Graecis et Latinis; atque inibi color 'spadix' €cuiusmodi sit. ‘@@Fauorinus philosophus, cum ad M. Frontonem consularem €pedibus aegrum uisum iret, uoluit me quoque ad eum secum þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ²¨š’ire. Ac deinde, cum ibi aput Frontonem plerisque uiris doc-€tis praesentibus sermones de coloribus uocabulisque eorum €agitarentur, quod multiplex colorum facies, appellationes @1 autem incertae et exiguae forent, 'plura' inquit 'sunt' Fauo-€rinus 'in sensibus oculorum quam in uerbis uocibusque colorum discrimina. Nam ut alias eorum inconcinnitates €omittamus, simplices isti rufus et uiridis colores singula €quidem uocabula, multas autem species differentis habent. Atque eam uocum inopiam in lingua magis Latina uideo, €quam in Graeca. Quippe qui "rufus" color a rubore quidem €appellatus est, sed cum aliter rubeat ignis, aliter sanguis, €aliter ostrum, aliter crocum, [2aliter aurum,]2 has singulas €rufi uarietates Latina oratio singulis propriisque uocabulis €non demonstrat omniaque ista significat una "ruboris" €appellatione, cum ex ipsis rebus uocabula colorum mutuatur €et "igneum" aliquid dicit et "flammeum" et "sanguineum" et "croceum" et "ostrinum" et "aureum". "Russus" enim €color et "ruber" nihil a uocabulo "rufi" dinoscuntur neque €proprietates eius omnes declarant, $CANQO/S& autem et $E)RUQRO/S& et €$PURRO/S& et $KIRRO/S& et $FOI=NIC& habere quasdam distantias coloris €rufi uidentur uel augentes eum uel remittentes uel mixta €quadam specie temperantes.' @@Tum Fronto ad Fauorinum: 'non infitias' inquit 'imus, €quin lingua Graeca, quam tu uidere elegisse, prolixior €fusiorque sit quam nostra; sed in his tamen coloribus, €quibus modo dixisti, denominandis non proinde inopes sumus, ut tibi uidemur. Non enim haec sunt sola uocabula €rufum colorem demonstrantia, quae tu modo dixisti, "rus-€sus" et "ruber", sed alia quoque habemus plura, quam quae €dicta abs te Graeca sunt: "fuluus" enim et "flauus" et €"rubidus" et "poeniceus" et "rutilus" et "luteus" et "spadix" €appellationes sunt rufi coloris aut acuentes eum quasi incen-€dentes aut cum colore uiridi miscentes aut nigro infuscantes @1 aut uirenti sensim albo illuminantes. Nam "poeniceus", €quem tu Graece $FOI/NIKA& dixisti, et "rutilus" et "spadix" €poenicei $SUNW/NUMOS&, qui factus [2e]2 Graeco noster est, ex-€uberantiam splendoremque significant ruboris, quales sunt €fructus palmae arboris non admodum sole incocti, unde spadici et poeniceo nomen est: $SPA/DIKA& enim Dorici uocant auulsum e palma termitem cum fructu. "Fuluus" autem €uidetur de rufo atque uiridi mixtus in aliis plus uiridis, in €aliis plus rufi habere. Sic poeta uerborum diligentissimus €"fuluam aquilam" dicit et "iaspidem", "fuluos galeros" et €"fuluum aurum" et "arenam fuluam" et "fuluum leonem", sic Q. Ennius in annalibus "aere fuluo" dixit. "Flauus" €contra uidetur e uiridi et rufo et albo concretus: sic "flauentes €comae" et, quod mirari quosdam uideo, frondes olearum a Vergilio "flauae" dicuntur, sic multo ante Pacuuius aquam €"flauam" dixit et "fuluum puluerem". Cuius uersus, quo-€niam sunt iucundissimi, libens commemini: €@@@@cedo tuum pedem [2mi]2, lymphis flauis fuluum ut €@@@@puluerem manibus isdem, quibus Vlixi saepe permulsi, €@@@@abluam lassitudinemque minuam manuum mollitudine. @@"Rubidus" autem est rufus atrior et nigrore multo inus-tus, "luteus" contra rufus color est dilutior; inde ei nomen quoque esse factum uidetur. Non igitur,' inquit 'mi Fauor-€ine, species rufi coloris plures aput Graecos, quam aput nos nominantur. Sed ne uiridis quidem color pluribus a uobis @1 uocabulis dicitur, neque non potuit Vergilius colorem equi €significare uiridem uolens caerulum magis dicere ecum quam €"glaucum", sed maluit uerbo uti notiore Graeco, quam inusitato Latino. Nostris autem ueteribus "caesia" dicta €est, quae a Graecis $GLAUKW=PIS&, ut Nigidius ait, "de colore €caeli quasi caelia."' @@Postquam haec Fronto dixit, tum Fauorinus scientiam €rerum uberem uerborumque eius elegantiam exosculatus: €'absque te' inquit 'uno forsitan lingua profecto Graeca longe €anteisset; sed tu, mi Fronto, quod in uersu Homerico est, id facis: $KAI/ NU/ KEN H)\ PARE/LASSAS H)\ A)MFH/RISTON E)/QHKAS.& Sed cum €omnia libens audiui, quae peritissime dixisti, tum maxime, €quod uarietatem flaui coloris enarrasti fecistique, ut intel-€legerem uerba illa ex annali quarto decimo Ennii amoenis-€sima, quae minime intellegebam: €@@@@uerrunt extemplo placidum mare: marmore flauo €@@@@caeruleum spumat mare conferta rate pulsum; non enim uidebatur "caeruleum mare" cum "marmore flauo" conuenire. Sed cum sit, ita ut dixisti, flauus color e €uiridi et albo mixtus, pulcherrime prorsus spumas uirentis €maris "flauom marmor" appellauit.' Ÿðòÿ@@Quid T. Castricius existamarit super Sallustii uerbis et Demosthenis, €quibus alter Philippum descripsit, alter Sertorium. ‘@@Verba sunt haec grauia atque illustria de rege Philippo €Demosthenis: $*(EW/RWN D' AU)TO\N& [2$TO\N&]2 $*FI/LIPPON, PRO\S O(\N H)=N& @1 €$H(MI=N O( A)GW/N, U(PE\R A)RXH=S KAI\ DUNASTEI/AS TO\N O)FQALMO\N E)KKEKOM-€$ME/NON, TH\N KLEI=N KATEAGO/TA, TH\N XEI=RA, TO\ SKE/LOS PEPHRWME/NON, €$PA=N O(/ TI BOULHQEI/H ME/ROS H( TU/XH TOU= SW/MATOS PARELE/SQAI, TOU=TO $PROI+E/MENON, W(/STE TW=| LOIPW=| META\ TIMH=S KAI\ DO/CHS ZH=N.& Haec €aemulari uolens Sallustius de Sertorio duce in historiis ita €scribsit: 'Magna gloria tribunus militum in Hispania T. €Didio imperante, magno usui bello Marsico paratu militum €et armorum fuit, multaque tum ductu eius [2iussu]2que €patrata primo per ignobilitatem, deinde per inuidiam scrip-€torum incelebrata sunt, quae uiuus facie sua ostentabat €aliquot aduersis cicatricibus et effosso oculo. Quin ille de-€honestamento corporis maxime laetabatur neque illis anxius, €quia reliqua gloriosius retinebat.' @@De utriusque his uerbis T. Castricius cum iudicaret, €'nonne' inquit 'ultra naturae humanae modum est dehonesta-€mento corporis laetari? siquidem laetitia dicitur exultatio €quaedam animi gaudio efferuentior euentu rerum expeti-tarum. Quanto illud sinceriusque et humanis magis con-€dicionibus conueniens: $PA=N O(/ TI A)\N BOULHQEI/H ME/ROS H( TU/XH TOU= $SW/MATOS PARELE/SQAI, TOU=TO PROI+E/MENON.& Quibus uerbis' inquit €'ostenditur Philippus non, ut Sertorius, corporis dehonesta-€mento laetus, quod est' inquit 'insolens et inmodicum, sed €prae studio laudis et honoris iacturarum damnorumque cor-€poris contemptor, qui singulos artus suos fortunae prodi-€gendos daret quaestu atque compendio gloriarum.' @1 Ÿðòÿ@@Non esse compertum, cui deo rem diuinam fieri oporteat, cum terra €mouet. ‘@@Quaenam esse causa uideatur, quamobrem terrae tremores €fiant, non modo his communibus hominum sensibus opinioni-€busque incompertum, sed ne inter physicas quidem philo-€sophias satis constitit, uentorumne ui accidant specus €hiatusque terrae subeuntium an aquarum subter in ter-€rarum cauis undantium pulsibus fluctibusque, ita uti uiden-€tur existimasse antiquissimi Graecorum, qui Neptunum €$SEISI/XQONA& appellauerunt, an cuius aliae rei causa alteriusue €dei ui ac numine, nondum etiam, sicuti diximus, pro certo creditum. Propterea ueteres Romani cum in omnibus aliis €uitae officiis tum in constituendis religionibus atque in dis €inmortalibus animaduertendis castissimi cautissimique, ubi €terram mouisse senserant nuntiatumue erat, ferias eius rei €causa edicto imperabant, sed dei nomen, ita uti solet, cui €seruari ferias oporteret, statuere et edicere quiescebant, ne €alium pro alio nominando falsa religione populum alli-garent. Eas ferias si quis polluisset piaculoque ob hanc rem €opus esset, hostiam 'si deo, si deae' immolabant, idque ita €ex decreto pontificum obseruatum esse M. Varro dicit, €quoniam, et qua ui et per quem deorum dearumue terra €tremeret, incertum esset. @@Sed de lunae solisque defectionibus non minus in eius rei causa reperienda sese exercuerunt. Quippe M. Cato, uir in €cognoscendis rebus multi studii, incerta tamen et incuriose super ea re opinatus est. Verba Catonis ex originum quarto @1 €haec sunt: 'Non lubet scribere, quod in tabula apud ponti-€ficem maximum est, quotiens annona cara, quotiens lunae aut solis lumine caligo aut quid obstiterit.' Vsque adeo parui €fecit rationes ueras solis et lunae deficientium uel scire uel €dicere. Ÿðòÿ@@Apologus Aesopi Phrygis memoratu non inutilis. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ²¨@@Aesopus ille e Phrygia fabulator haut inmerito sapiens €existimatus est, cum, quae utilia monitu suasuque erant, €non seuere neque imperiose praecepit et censuit, ut philo-€sophis mos est, sed festiuos delectabilesque apologos com-€mentus res salubriter ac prospicienter animaduersas in €mentes animosque hominum cum audiendi quadam in-lecebra induit. Velut haec eius fabula de auiculae nidulo €lepide atque iucunde promonet spem fiduciamque rerum, €quas efficere quis possit, haut umquam in alio, set in semet-ipso habendam. 'Auicula' inquit 'est parua, nomen est cassita. Habitat nidulaturque in segetibus id ferme tem-poris, ut appetat messis pullis iam iam plumantibus. Ea €cassita in sementes forte congesserat tempestiuiores; prop-€terea frumentis flauescentibus pulli etiam tunc inuolucres erant. Dum igitur ipsa iret cibum pullis quaesitum, monet €eos, ut, si quid ibi rei nouae fieret dicereturue, animaduer-terent idque uti sibi, ubi redisset, nuntiarent. Dominus €postea segetum illarum filium adulescentem uocat et "ui-€desne" inquit "haec ematuruisse et manus iam postulare? €idcirco die crastini, ubi primum diluculabit, fac amicos eas @1 €et roges, ueniant operamque mutuam dent et messim hanc nobis adiuuent." Haec ubi ille dixit, et discessit. Atque ubi €redit cassita, pulli tremibundi, trepiduli circumstrepere €orareque matrem, ut iam statim properet inque alium locum €sese asportet: "nam dominus" inquiunt "misit, qui amicos roget, uti luce oriente ueniant et metant". Mater iubet eos €otioso animo esse: "si enim dominus" inquit "messim ad €amicos reicit, crastino seges non metetur neque necessum est, hodie uti uos auferam." Die' inquit 'postero mater in €pabulum uolat. Dominus, quos rogauerat, opperitur. Sol feruit, et fit nihil; it dies, et amici nulli eunt. Tum ille rur-€sum ad filium: "amici isti magnam partem" inquit "cessa-€tores sunt. Quin potius imus et cognatos adfinesque nostros €oramus, ut assint creas temperi ad metendum?" Itidem hoc pulli pauefacti matri nuntiant. Mater hortatur, ut tum €quoque sine metu ac sine cura sint; cognatos adfinesque €nullos ferme tam esse obsequibiles ait, ut ad laborem capes-€sendum nihil cunctentur et statim dicto oboediant: "vos €modo" inquit "aduertite, si modo quid denuo dicetur". Alia luce orta auis in pastum profecta est. Cognati et adfines operam, quam dare rogati sunt, supersederunt. Ad postre-€mum igitur dominus filio: "ualeant" inquit "amici cum €propinquis. Afferes primo luci falces duas; unam egomet €mihi et tu tibi capies alteram, et frumentum nosmetipsi manibus nostris cras metemus". Id ubi ex pullis dixisse €dominum mater audiuit: "tempus" inquit "est cedendi et €abeundi; fiet nunc dubio procul, quod futurum dixit. In €ipso enim iam uertitur, cuia res est, non in alio, unde peti-tur". Atque ita cassita nidum migrauit, seges a domino €demessa est.' @@Haec quidem est Aesopi fabula de amicorum et propin-quorum leui plerumque et inani fiducia. Sed quid aliud @1 €sanctiores libri philosophorum monent, quam ut in nobis tantum ipsis nitamur, alia autem omnia, quae extra nos €extraque nostrum animum sunt, neque pro nostris neque pro nobis ducamus? Hunc Aesopi apologum Q. Ennius in satiris €scite admodum et uenuste uersibus quadratis composuit. €Quorum duo postremi isti sunt, quos habere cordi et €memoriae operae pretium esse hercle puto: €@@@@hoc erit tibi argumentum semper in promptu situm: €@@@@ne quid expectes amicos, quod tute agere possies. Ÿðòÿ@@Quid obseruatum sit in undarum motibus, quae in mari alio atque €alio modo fiunt austris flantibus aquilonibusque. ‘@@Hoc saepenumero in undarum motu, quas aquilones uenti €quique ex eadem caeli regione aer fluit, faciunt * * * in mari austri atque africi. Nam fluctus, qui flante aquilone maximi €et creberrimi excitantur, simul ac uentus posuit, sternuntur et conflaccescunt et mox fluctus esse desinunt. At non idem €fit flante austro uel africo; quibus iam nihil spirantibus €undae tamen factae diutius tument, et a uento quidem iam-€dudum tranquilla sunt, sed mare est etiam atque etiam undabundum. Eius rei causa esse haec coniectatur, quod €uenti a septentrionibus ex altiore caeli parte in mare in-€cidentes deorsum in aquarum profunda quasi praecipites €deferuntur undasque faciunt non prorsus inpulsas, sed imi-€tus commotas, quae tantisper erutae uoluuntur, dum illius infusi desuper spiritus uis manet. Austri uero et africi ad €meridianum orbis circulum et ad partem axis infimam @1 €depressi inferiores et humiles per suprema aequoris euntes €protrudunt magis fluctus quam eruunt, et idcirco non de-€super laesae, sed propulsae in aduersum aquae etiam desis-€tente flatu retinent aliquantisper de pristino pulsu impetum. Id autem ipsum, quod dicimus, ex illis quoque Homericis €uersibus, si quis non incuriose legat, adminiculari potest. Nam de austri flatibus ita scripsit: €@@@@$E)/NQA NO/TOS ME/GA KU=MA POTI\ SKAIO\N R(I/ON W)QEI=, contra autem de borea, quem 'aquilonem' nos appellamus, €alio dicit modo: €@@@@$KAI\ BORE/HS AI)QRHGENE/THS ME/GA KU=MA KULI/NDWN. Ab aquilonibus enim, qui alti supernique sunt, fluctus exci-€tatos quasi per prona uolui dicit, ab austris autem, his qui €humiliores sunt, maiore ui quadam propelli sursum atque subici. Id enim significat uerbum $W)QEI=&, sicut alio in loco: €@@@@$LA=AN A)/NW W)/QESKE POTI\ LO/FON. @@Id quoque a peritissimis rerum philosophis obseruatum €est austris spirantibus mare fieri glaucum et caeruleum, €aquilonibus obscurius atriusque. Cuius rei causam, cum €Aristotelis libros problematorum praecerperemus, notaui. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER TERTIVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Quaesitum atque tractatum, quam ob causam Sallustius auaritiam €dixerit non animum modo uirilem, sed corpus quoque ipsum €effeminare. ‘@@Hieme iam decendente apud balneas Titias in area sub-€calido sole cum Fauorino philosopho ambulabamus, atque €ibi inter ambulandum legebatur Catilina Sallustii, quem in manu amici conspectum legi iusserat. Cumque haec uerba €ex eo libro lecta essent: 'Auaritia pecuniae studium habet, €quam nemo sapiens concupiuit; ea quasi uenenis malis €inbuta corpus animumque uirilem effeminat, semper in-€finita et insatiabilis est, neque copia neque inopia minuitur', tum Fauorinus me aspiciens 'quo' inquit 'pacto corpus €hominis auaritia effeminat? quid enim istuc sit, quod ani-€mum uirilem ab ea effeminari dixit, uideor ferme assequi; €set quonam modo corpus quoque hominis effeminet, non-dum reperio.' 'Et ego' inquam 'longe iamdiu in eo ipse €quaerendo fui ac, nisi tu occupasses, ultro te hoc rogassem.' @@Vix ego haec dixeram cunctabundus, atque inibi quis-€piam de sectatoribus Fauorini, qui uidebatur esse in litteris €ueterator, 'Valerium' inquit 'Probum audiui hoc dicere: €usum esse Sallustium circumlocutione quadam poetica et, €cum dicere uellet hominem auaritia corrumpi, corpus et @1 €animum dixisse, quae duae res hominem demonstrarent; namque homo ex animo et corpore est.' 'Numquam,' inquit €Fauorinus 'quod equidem scio, tam inportuna tamque audaci €argutia fuit noster Probus, ut Sallustium, uel subtilissimum €breuitatis artificem, periphrasis poetarum facere diceret.' @@Erat tum nobiscum in eodem ambulacro homo quispiam sane doctus. Is quoque a Fauorino rogatus, ecquid haberet super ea re dicere, huiuscemodi uerbis usus est: 'Quorum' €inquit 'auaritia mentem tenuit et corrupit quique sese €quaerundae undique pecuniae dediderunt, eos plerosque tali €genere uitae occupatos uidemus, ut sicuti alia in his omnia €prae pecunia, ita labor quoque uirilis exercendique corporis studium relictui sit. Negotiis enim se plerumque umbraticis €et sellulariis quaestibus intentos habent, in quibus omnis €eorum uigor animi corporisque elanguescit et, quod Sallus-€tius ait, "effeminatur".' @@Tum Fauorinus legi denuo uerba eadem Sallustii iubet €atque, ubi lecta sunt, 'quid igitur' inquit 'dicimus, quod €multos uidere est pecuniae cupidos et eosdem tamen corpore esse uegeto ac ualenti?' Tum ille ita respondit non hercle €inscite. 'Quisquis' inquit 'est pecuniae cupiens et corpore €tamen est bene habito ac strenuo, aliarum quoque rerum uel þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ³˜Œ„studio uel exercitio eum teneri necessum est atque in sese colendo non aeque esse parcum. Nam si auaritia sola summa €omnes hominis partes affectionesque occupet et si ad in-€curiam usque corporis grassetur, ut per illam unam neque €uirtutis neque uirium neque corporis neque animi cura adsit, €tum denique id uere dici potest effeminando esse et animo et €corpori, qui neque sese neque aliud curent, nisi pecuniam.' Tum Fauorinus: 'aut hoc,' inquit 'quod dixisti, probabile @1 €est, aut Sallustius odio auaritiae plus, quam oportuit, eam €criminatus est.' Ÿðòÿ@@Quemnam esse natalem diem M. Varro dicat, qui ante noctis horam €sextam postue eam nati sunt; atque inibi de temporibus ter-€minisque dierum, qui ciuiles nominantur et usquequaque gentium €uarie obseruantur; et praeterea quid Q. Mucius scripserit super ea €muliere, quae a marito non iure se usurpauisset, quod rationem €ciuilis anni non habuerit. ‘@@Quaeri solitum est, qui noctis hora tertia quartaue siue €qua alia nati sunt, uter dies natalis haberi appellarique €debeat, isne, quem nox ea consecuta est, an qui dies noctem consecutus est. M. Varro in libro rerum humanarum, quem €de diebus scripsit: 'homines', inquit 'qui inde a media nocte €ad proximam mediam noctem in his horis uiginti quattuor nati sunt, uno die nati dicuntur.' Quibus uerbis ita uidetur €dierum obseruationem diuisisse, ut qui post solem occasum €ante mediam noctem natus sit, is ei dies natalis sit, a quo die €ea nox coeperit; contra uero, qui in sex noctis horis pos-€terioribus nascatur, eo die uideri natum, qui post eam noc-€tem diluxerit. @@Athenienses autem aliter obseruare idem Varro in eodem €libro scripsit eosque a sole occaso ad solem iterum occiden-€tem omne id medium tempus unum diem esse dicere. Babylonios porro aliter; a sole enim exorto ad exortum €eiusdem incipientem totum id spatium unius diei nomine appellare; multos uero in terra Vmbria unum et eundem €diem esse dicere a meridie ad insequentem meridiem; 'quod €quidem' inquit 'nimis absurdum est. Nam qui Kalendis hora @1 €sexta apud Vmbros natus est, dies eius natalis uideri debebit €et Kalendarum dimidiarum et qui est post Kalendas dies €ante horam eius diei sextam.' @@Populum autem Romanum ita, uti Varro dixit, dies €singulos adnumerare a media nocte ad mediam proximam multis argumentis ostenditur. Sacra sunt Romana partim €diurna, alia nocturna; sed ea, quae inter noctem fiunt, diebus addicuntur, non noctibus; quae igitur sex posteriori-€bus noctis horis fiunt, eo die fieri dicuntur, qui proximus eam noctem inlucescit. Ad hoc ritus quoque et mos auspi-€candi eandem esse obseruationem docet: nam magistratus, €quando uno die eis auspicandum est et id, super quo auspi-€cauerunt, agendum, post mediam noctem auspicantur et €post meridialem solem agunt, auspicatique esse et egisse eodem die dicuntur. Praeterea tribuni plebei, quos nullum €diem abesse Roma licet, cum post mediam noctem proficis-€cuntur et post primam facem ante mediam sequentem €reuertuntur, non uidentur afuisse unum diem, quoniam ante €horam noctis sextam regressi parte aliqua illius in urbe €Roma sunt. @@[2Q.]2 quoque Mucium iureconsultum dicere solitum legi €non esse usurpatam mulierem, quae, cum Kalendis Ianuariis €apud uirum matrimonii causa esse coepisset, ante diem IV. Kalendas Ianuarias sequentes usurpatum isset: non enim €posse impleri trinoctium, quod abesse a uiro usurpandi €causa ex duodecim tabulis deberet, quoniam tertiae noctis €posteriores sex horae alterius anni essent, qui inciperet ex €Kalendis. @1 @@Ista autem omnia de dierum temporibus et finibus [2ad]2 €obseruationem disciplinamque iuris antiqui pertinentia cum €in libris ueterum inueniremus, non dubitabamus, quin Ver-€gilius quoque id ipsum ostenderit, non exposite atque aperte, €sed, ut hominem decuit poeticas res agentem, recondita et €quasi operta ueteris ritus significatione: @@@@'torquet' inquit 'medios nox umida cursus, €@@@@et me saeuus equis oriens afflauit anhelis.' His enim uersibus oblique, sicuti dixi, admonere uoluit €diem, quem Romani 'ciuilem' appellauerunt, a sexta noctis €hora oriri. Ÿðòÿ@@De noscendis explorandisque Plauti comoediis, quoniam promisce €uerae atque falsae nomine eius inscriptae feruntur; atque inibi, €quod Plautus et Naeuius in carcere fabulas scriptitarint. ‘@@Verum esse comperior, quod quosdam bene litteratos €homines dicere audiui, qui plerasque Plauti comoedias €curiose atque contente lectitarunt, non indicibus Aelii nec €Sedigiti nec Claudii nec Aurelii nec Accii nec Manilii super €his fabulis, quae dicuntur 'ambiguae', crediturum, sed ipsi Plauto moribusque ingeni atque linguae eius. Hac enim iudicii norma Varronem quoque usum uidemus. Nam praeter €illas unam et uiginti, quae 'Varronianae' uocantur, quas €idcirco a ceteris segregauit, quoniam dubiosae non erant, set €consensu omnium Plauti esse censebantur, quasdam item €alias probauit adductus filo atque facetia sermonis Plauto €congruentis easque iam nominibus aliorum occupatas Plauto @1 €uindicauit, sicuti istam, quam nuperrime legebamus, cui est nomen Boeotia. Nam cum in illis una et uiginti non sit et €esse Aquili dicatur, nihil tamen Varro dubitauit, quin €Plauti foret, neque alius quisquam non infrequens Plauti €lector dubitauerit, si uel hos solos ex ea fabula uersus €cognouerit, qui quoniam sunt, ut de illius Plauti more €dicam, Plautinissimi, propterea et meminimus eos et ascrip-simus. Parasitus ibi esuriens haec dicit: €@@@@ut illum di perdant, primus qui horas repperit, €@@@@quique adeo primus statuit hic solarium! €@@@@qui mihi comminuit misero articulatim diem. €@@@@nam me puero uenter erat solarium €@@@@multo omnium istorum optimum et uerissimum: €@@@@ubi is te monebat, esses, nisi cum nihil erat. €@@@@nunc etiam quod est, non estur, nisi soli libet; €@@@@itaque adeo iam oppletum oppidum est solariis, €@@@@maior pars populi aridi reptant fame. @@Fauorinus quoque noster, cum Neruulariam Plauti legerem, €quae inter incertas habita est, et audisset ex ea comoedia €uersum hunc: €@@@@scrattae, scrupedae, strittiuillae sordidae, €delectatus faceta uerborum antiquitate meretricum uitia €atque deformitates significantium: 'uel unus hercle' inquit €'hic uersus Plauti esse hanc fabulam satis potest fidei €fecisse'. @1 @@Nos quoque ipsi nuperrime, cum legeremus Fretum_ €nomen est id comoediae, quam Plauti esse quidam non €putant_, haut quicquam dubitauimus, quin ea Plauti foret, et omnium quidem maxime genuina. Ex qua duo hos uersus €exscripsimus, ut historiam quaereremus oraculi Arretini: €@@@@nunc illud est, quod 'responsum Arreti' ludis magnis dicitur: €@@@@peribo, si non fecero, si faxo, uapulabo. @@M. tamen Varro in libro de comoediis Plautinis primo €Accii uerba haec ponit: 'Nam nec Geminei lenones nec Con-€dalium nec Anus Plauti nec Bis compressa nec Boeotia €unquam fuit neque adeo Agroecus neque Commorientes €Macci Titi.' @@In eodem libro Varronis id quoque scriptum et Plautium €fuisse quempiam poetam comoediarum. Quoniam fabulae €[2illae]2 'Plauti' inscriptae forent, acceptas esse quasi Plauti-€nas, cum essent non a Plauto Plautinae, sed a Plautio €Plautianae. @@Feruntur autem sub Plauti nomine comoediae circiter centum atque triginta; sed homo eruditissimus L. Aelius quinque et uiginti eius esse solas existimauit. Neque tamen €dubium est, quin istaec, quae scriptae a Plauto non uidentur €et nomini eius addicuntur, ueterum poetarum fuerint et ab €eo retractatae, expolitae sint ac propterea resipiant stilum Plautinum. Sed enim Saturionem et Addictum et tertiam €quandam, cuius nunc mihi nomen non subpetit, in pistrino €eum scripsisse Varro et plerique alii memoriae tradiderunt, @1 €cum pecunia omni, quam in operis artificum scaenicorum €pepererat, in mercatibus perdita inops Romam redisset et €ob quaerendum uictum ad circumagendas molas, quae 'trusa-€tiles' appellantur, operam pistori locasset. @@Sicuti de Naeuio quoque accepimus fabulas eum in car-€cere duas scripsisse, Hariolum et Leontem, cum ob assiduam €maledicentiam et probra in principes ciuitatis de Graecorum €poetarum more dicta in uincula Romae a triumuiris coniec-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ³£˜…tus esset. Vnde post a tribunis plebis exemptus est, cum in €his, quas supra dixi, fabulis delicta sua et petulantias dic-€torum, quibus multos ante laeserat, diluisset. Ÿðòÿ@@Quod P. Africano et aliis tunc uiris nobilibus ante aetatem senectam €barbam et genas radere mos patrius fuit. ‘@@In libris, quos de uita P. Scipionis Africani compositos €legimus, scriptum esse animaduertimus P. Scipioni, Pauli €filio, postquam de Poenis triumphauerat censorque fuerat, €diem dictum esse ad populum a Claudio Asello tribuno €plebis, cui equum in censura ademerat, eumque, cum esset €reus, neque barbam desisse radi neque non candida ueste uti neque fuisse cultu solito reorum. Sed cum in eo tempore €Scipionem minorem quadraginta annorum fuisse constaret, quod de barba rasa ita scriptum esset, mirabamur. Com-€perimus autem ceteros quoque in isdem temporibus nobiles €uiros barbam in eiusmodi aetate rasitauisse, idcircoque €plerasque imagines ueterum, non admodum senum, sed in €medio aetatis, ita factas uidemus. @1 Ÿðòÿ@@Deliciarum uitium et mollities oculorum et corporis ab Arcesila €philosopho cuidam obprobrata acerbe simul et festiuiter. ‘@@Plutarchus refert Arcesilaum philosophum uehementi uer-€bo usum esse de quodam nimis delicato diuite, qui incorrup-tus tamen et a stupro integer dicebatur. Nam cum uocem €eius infractam capillumque arte compositum et oculos ludi-€bundos atque inlecebrae uoluptatisque plenos uideret: 'nihil €interest,' inquit 'quibus membris cinaedi sitis, posterioribus €an prioribus'. Ÿðòÿ@@De ui atque natura palmae arboris, quod lignum ex ea ponderibus €positis renitatur. ‘@@Per hercle rem mirandam Aristoteles in septimo problema-torum et Plutarchus in octauo symposiacorum dicit. 'Si €super palmae' inquiunt 'arboris lignum magna pondera in-€ponas ac tam grauiter urgeas oneresque, ut magnitudo oneris €sustineri non queat, non deorsum palma cedit nec intra €flectitur, sed aduersus pondus resurgit et sursum nititur recuruaturque'; 'propterea' inquit Plutarchus 'in certamini-€bus palmam signum esse placuit uictoriae, quoniam in-€genium ligni eiusmodi est, ut urgentibus opprimentibusque €non cedat.' @1 Ÿðòÿ@@Historia ex annalibus sumpta de Q. Caedicio tribuno militum; €uerbaque ex originibus M. Catonis apposita, quibus Caedici uirtu-€tem cum Spartano Leonida aequiperat. ‘@@Pulcrum, dii boni, facinus Graecarumque facundiarum €magniloquentia condignum M. Cato libris originum de Q. €Caedicio tribuno militum scriptum reliquit. @@Id profecto est ad hanc ferme sententiam: @8 Imperator €Poenus in terra Sicilia bello Carthaginiensi primo obuiam €Romano exercitu progreditur, colles locosque idoneos prior occupat. Milites Romani, uti res nata est, in locum insinuant fraudi et perniciei obnoxium. Tribunus ad consulem uenit, €ostendit exitium de loci importunitate et hostium circum-stantia maturum. 'Censeo,' inquit 'si rem seruare uis, faciun-€dum, ut quadringentos aliquos milites ad uerrucam illam' €_sic enim Cato locum editum asperumque appellat_'ire €iubeas, eamque uti occupent, imperes horterisque; hostes €profecto ubi id uiderint, fortissimus quisque et promptis-€simus ad occursandum pugnandumque in eos praeuertentur €unoque illo negotio sese alligabunt, atque illi omnes quad-ringenti procul dubio obtruncabuntur. Tunc interea occupa-€tis in ea caede hostibus tempus exercitus ex hoc loco educendi habebis. Alia nisi haec salutis uia nulla est.' Consul €tribuno respondit consilium quidem istud aeque prouidens €sibi uiderier; 'sed istos' inquit 'milites quadringentos ad eum locum in hostium cuneos quisnam erit, qui ducat?' 'Si alium' €inquit tribunus 'neminem reperis, me licet ad hoc periculum utare; ego hanc tibi et reipublicae animam do.' Consul tribuno gratias laudesque agit. Tribunus et quadringenti ad moriendum proficiscuntur. Hostes eorum audaciam @1 €demirantur; quorsum ire pergant, in expectando sunt. Sed ubi apparuit ad eam uerrucam occupandam iter in-€tendere, mittit aduersum illos imperator Carthaginiensis €peditatum equitatumque, quos in exercitu uiros habuit strenuissimos. Romani milites circumueniuntur, circumuenti repugnant; fit proelium diu anceps. Tandem superat multi-tudo. Quadringenti omnes cum uno perfossi gladiis aut missilibus operti cadunt. Consul interim, dum ibi pugnatur, €se in locos tutos atque editos subducit. @@Sed quod illi tribuno, duci militum quadringentorum, €diuinitus in eo proelio usu uenit, non iam nostris, sed ipsius Catonis uerbis subiecimus: 'Dii inmortales tribuno militum €fortunam ex uirtute eius dedere. Nam ita euenit: cum sau-€cius multifariam ibi factus esset, tamen uolnus capiti nullum €euenit, eumque inter mortuos defetigatum uolneribus atque, €quod sanguen eius defluxerat, cognouere. Eum sustulere, €isque conualuit, saepeque postilla operam reipublicae for-€tem atque strenuam perhibuit illoque facto, quod illos €milites subduxit, exercitum ceterum seruauit. Sed idem €benefactum quo in loco ponas, nimium interest. Leonides €Laco, qui simile apud Thermopylas fecit, propter eius uir-€tutes omnis Graecia gloriam atque gratiam praecipuam €claritudinis inclitissimae decorauere monumentis: signis, €statuis, elogiis, historiis aliisque rebus gratissimum id eius €factum habuere; at tribuno militum parua laus pro factis €relicta, qui idem fecerat atque rem seruauerat.' @1 @@Hanc Q. Caedici tribuni uirtutem M. Cato tali suo testi-monio decorauit. Claudius autem Quadrigarius annali tertio €non Caedicio nomen fuisse ait, sed Laberio. Ÿðòÿ@@Litterae eximiae consulum C. Fabricii et Q. Aemilii ad regem €Pyrrum a Q. Claudio scriptore historiarum in memoriam datae. ‘@@Cum Pyrrus rex in terra Italia esset et unam atque alteram €pugnas prospere pugnasset satisque agerent Romani et €pleraque Italia ad regem desciuisset, tum Ambraciensis quis-€piam Timochares, regis Pyrri amicus, ad C. Fabricium con-€sulem furtim uenit ac praemium petiuit et, si de praemio €conueniret, promisit regem uenenis necare idque facile esse €factu dixit, quoniam filii sui pocula in conuiuio regi mini-€strarent. @8 Eam rem Fabricius ad senatum scripsit. @8 Senatus €ad regem legatos misit mandauitque, ut de Timochare nihil €proderent, sed monerent, uti rex circumspectius ageret atque a proximorum insidiis salutem tutaretur. Hoc ita, uti dixi-mus, in Valeri Antiatis historia scriptum est. Quadrigarius €autem in libro tertio non Timocharem, sed Niciam adisse ad €consulem scripsit neque legatos a senatu missos, sed a con-€sulibus, et [2Pyrrum]2 populo Romano laudes atque gratias €scripsisse captiuosque omnes, quos tum habuit, uestiuisse et €reddidisse. @@Consules tum fuerunt C. Fabricius et Q. Aemilius. Lit-teras, quas ad regem Pyrrum super ea causa miserunt, €Claudius Quadrigarius scripsit fuisse hoc exemplo: @@@@'Consules Romani salutem dicunt Pyrro regi. @1 €Nos pro tuis iniuriis continuis animo tenus commoti inimici-€ter tecum bellare studemus. Sed communis exempli et fidei €ergo uisum, ut te saluum uelimus, ut esset, quem armis uin-€cere possimus. Ad nos uenit Nicias familiaris tuus, qui sibi €praemium a nobis peteret, si te clam interfecisset. Id nos €negauimus uelle, neue ob eam rem quicquam commodi €expectaret, et simul uisum est, ut te certiorem faceremus, €ne quid eiusmodi, si accidisset, nostro consilio ciuitates €putarent factum, et quod nobis non placet pretio aut €praemio aut dolis pugnare. Tu, nisi caues, iacebis.' Ÿðòÿ@@Quis et cuiusmodi fuerit qui in prouerbio fertur equus Seianus; et €qualis color equorum sit qui 'spadices' uocantur; deque istius €uocabuli ratione. ‘@@Gauius Bassus in commentariis suis, item Iulius Modestus €in secundo quaestionum confusarum historiam de equo Seiano tradunt dignam memoria atque admiratione: Gnaeum Seium €quempiam scribam fuisse eumque habuisse equum natum €Argis in terra Graecia, de quo fama constans esset, tamquam €de genere equorum progenitus foret, qui Diomedis Thracis €fuissent, quos Hercules Diomede occiso e Thracia Argos perduxisset. Eum equum fuisse dicunt magnitudine inuisi-€tata, ceruice ardua, colore poeniceo, flora et comanti iuba, €omnibusque aliis equorum laudibus quoque longe praesti-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ³¨‰“„tisse; sed eundem equum tali fuisse fato siue fortuna ferunt, €ut, quisquis haberet eum possideretque, ut is cum omni €domo familia fortunisque omnibus suis ad internecionem @1 deperiret. Itaque primum illum Gnaeum Seium, dominum €eius, a M. Antonio, qui postea triumuirum reipublicae con-€stituendae fuit, capitis damnatum miserando supplicio af-€fectum esse; eodem tempore Cornelium Dolabellam consulem €in Syriam proficiscentem fama istius equi adductum Argos €deuertisse cupidineque habendi eius exarsisse emisseque €eum sestertiis centum milibus; sed ipsum quoque Dolabel-€lam in Syria bello ciuili obsessum atque interfectum esse; €mox eundem equum, qui Dolabellae fuerat, C. Cassium, qui Dolabellam obsederat, abduxisse. Eum Cassium postea satis €notum est uictis partibus fusoque exercitu suo miseram €mortem oppetisse; deinde post Antonium post interitum €Cassii parta uictoria equum illum nobilem Cassii requisisse €et, cum eo potitus esset, ipsum quoque postea uictum atque desertum detestabili exitio interisse. Hinc prouerbium de €hominibus calamitosis ortum dicique solitum: 'ille homo €habet equum Seianum'. @@Eadem sententia est illius quoque ueteris prouerbii, quod €ita dictum accepimus: 'aurum Tolosanum'. Nam cum oppi-€dum Tolosanum in terra Gallia Quintus Caepio consul €diripuisset multumque auri in eius oppidi templis fuisset, €quisquis ex ea direptione aurum attigit, misero cruciabilique €exitu perit. @@Hunc equum Gauius Bassus uidisse Argis refert haut €credibili pulcritudine uigoreque et colore exuberantissimo. @@Quem colorem nos, sicuti dixi, 'poeniceum' dicimus, €Graeci partim $FOI/NIKA&, alii $SPA/DIKA& appellant, quoniam pal-€mae termes ex arbore cum fructu auulsus 'spadix' dicitur. @1 Ÿðòÿ@@Quod est quaedam septenarii numeri uis et facultas in multis €naturae rebus animaduersa, de qua M. Varro in hebdomadibus €disserit copiose. ‘@@M. Varro in primo librorum, qui inscribuntur hebdomades €uel de imaginibus, septenarii numeri, quem Graece $E(BDOMA/DA appellant, uirtutes potestatesque multas uariasque dicit. 'Is €namque numerus' inquit 'septentriones maiores minoresque €in caelo facit, item uergilias, quas $PLEIA/DAS& Graeci uocant, €facit etiam stellas, quas alii "erraticas", P. Nigidius "erro-nes" appellat.' Circulos quoque ait in caelo circum longi-€tudinem axis septem esse; ex quis duos minimos, qui axem €extimum tangunt, $PO/LOUS& appellari dicit; sed eos in sphaera, quae $KRIKWTH/& uocatur, propter breuitatem non inesse. Ac €neque ipse zodiacus septenario numero caret; nam in septi-€mo signo fit solstitium a bruma, in septimo bruma a sol-stitio, in septimo aequinoctium ab aequinoctio. Dies deinde €illos, quibus alcyones hieme anni in aqua nidulantur, eos quoque septem esse dicit. Praeterea scribit lunae curriculum €confici integris quater septenis diebus; 'nam die [2duo-]2€detricesimo luna', inquit 'ex quo uestigio profecta est, €eodem redit', auctoremque opinionis huius Aristidem esse €Samium; in qua re non id solum animaduerti debere dicit, €quod quater septenis, id est octo et uiginti, diebus conficeret €luna iter suum, sed quod is numerus septenarius, si ab uno €profectus, dum ad semetipsum progreditur, omnes, per quos €progressus est, numeros comprehendat ipsumque se addat, €facit numerum octo et uiginti, quot dies sunt curriculi @1 lunaris. Ad homines quoque nascendos uim numeri istius €porrigi pertinereque ait: 'Nam cum in uterum' inquit €'mulieris genitale semen datum est, primis septem diebus €conglobatur coagulaturque fitque ad capiendam figuram €idoneum. Post deinde quarta hebdomade, quod eius uirile €secus futurum est, caput et spina, quae est in dorso, in-€formatur. Septima autem fere hebdomade, id est nono et €quadragesimo die, totus' inquit 'homo in utero absoluitur.' Illam quoque uim numeri huius obseruatam refert, quod €ante mensem septimum neque mas neque femina salubriter €ac secundum naturam nasci potest et quod hi, qui iustissime €in utero sunt, post ducentos septuaginta tres dies, postquam €sunt concepti, quadragesima denique hebdomade inita nascuntur. Pericula quoque uitae fortunarumque hominum, €quae 'climacteras' Chaldaei appellant, grauissimos quosque fieri affirmat septenarios. Praeter hoc modum esse dicit summum adolescendi humani corporis septem pedes. Quod €esse magis uerum arbitramur, quam quod Herodotus, homo €fabulator, in primo historiarum inuentum esse sub terra €scripsit Oresti corpus cubita longitudinis habens septem, €quae faciunt pedes duodecim et quadrantem, nisi si, ut €Homerus opinatus est, uastiora prolixioraque fuerunt cor-€pora hominum antiquiorum et nunc quasi iam mundo sene-scente rerum atque hominum decrementa sunt. Dentes quo-€que et in septem mensibus primis et septenos ex utraque €parte gigni ait et cadere annis septimis et genuinos adnasci annis fere bis septenis. Venas etiam in hominibus uel potius €arterias medicos musicos dicere ait numero moueri septe-€nario, quod ipsi appellant $TH\N DIA\ TESSA/RWN SUMFWNI/AN&, quae fit in collatione quaternarii numeri. Discrimina etiam @1 €periculorum in morbis maiore ui fieri putat in diebus, qui €conficiuntur ex numero septenario, eosque dies omnium €maxime, ita ut medici appellant, $KRISI/MOUS& uideri: primam hebdomadam et secundam et tertiam. Neque non id etiam €sumit ad uim facultatesque eius numeri augendas, quod, €quibus inedia mori consilium est, septimo demum die mor-€tem oppetunt. @@Haec Varro de numero septenario scripsit admodum con-€quisite. Sed alia quoque ibidem congerit frigidiuscula: ueluti €septem opera esse in orbe terrae miranda et sapientes item €ueteres septem fuisse et curricula ludorum circensium sol-€lemnia septem esse et ad oppugnandas Thebas duces septem delectos. Tum ibi addit se quoque iam duodecimam €annorum hebdomadam ingressum esse et ad eum diem €septuaginta hebdomadas librorum conscripsisse, ex quibus €aliquammultos, cum proscriptus esset, direptis bibliothecis €suis non comparuisse. Ÿðòÿ@@Quibus et quam friuolis argumentis Accius in didascalicis utatur, €quibus docere nititur Hesiodum esse quam Homerum natu anti-€quiorem. ‘@@Super aetate Homeri atque Hesiodi non consentitur. @8 Alii €Homerum quam Hesiodum maiorem natu fuisse scripse-€runt, in quis Philochorus et Xenophanes, alii minorem, in quis L. Accius poeta et Ephorus historiae scriptor. M. autem €Varro in primo de imaginibus, uter prior sit natus, parum €constare dicit, sed non esse dubium, quin aliquo tempore @1 €eodem uixerint, idque ex epigrammate ostendi, quod in €tripode scriptum est, qui in monte Helicone ab Hesiodo positus traditur. Accius autem in primo didascalico leuibus €admodum argumentis utitur, per quae ostendi putat Hesi-odum natu priorem: 'quod Homerus,' inquit 'cum in prin-€cipio carminis Achillem esse filium Pelei diceret, quis esset €Peleus, non addidit; quam rem procul' inquit 'dubio dixis-€set, nisi ab Hesiodo iam dictum uideret. De Cyclope itidem,' €inquit 'uel maxime quod unoculus fuit, rem tam insignem €non praeterisset, nisi aeque prioris Hesiodi carminibus in-€uolgatum esset.' @@De patria quoque Homeri multo maxime dissensum est. €Alii Colophonium, alii Smyrnaeum, sunt qui Atheniensem, €sunt etiam qui Aegyptium fuisse dicant, Aristoteles tradidit ex insula Io. M. Varro in libro de imaginibus primo Homeri €imagini epigramma hoc apposuit: €@@@@capella Homeri candida haec tumulum indicat, €@@@@quod hac Ietae mortuo faciunt sacra. Ÿðòÿ@@Largum atque auidum bibendi a P. Nigidio, doctissimo uiro, noua €et prope absurda uocabuli figura 'bibosum' dictum. ‘@@Bibendi auidum P. Nigidius in commentariis grammaticis 'bibacem' et 'bibosum' dicit. 'Bibacem' ego ut 'edacem' a €plerisque aliis dictum lego; 'bibosum' dictum nondum etiam €usquam repperi nisi apud Laberium, neque aliud est, quod simili inclinatu dicatur. Non enim simile est ut 'uinosus' aut @1 €'uitiosus' ceteraque, quae hoc modo dicuntur, quoniam a uocabulis, non a uerbo, inclinata sunt. Laberius in mimo, €qui Salinator inscriptus est, uerbo hoc ita utitur: €@@@@non mammosa, non annosa, non bibosa, non procax. Ÿðòÿ@@Quod Demosthenes etiamtum adulescens, cum Platonis philosophi þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ³¨Ÿðòÿ‚discipulus foret, audito forte Callistrato rhetore in contione populi €destitit a Platone et sectatus Callistratum est. ‘@@Hermippus hoc scriptum reliquit Demosthenen admodum €adulescentem uentitare in Academiam Platonemque audire solitum. 'Atque is' inquit 'Demosthenes domo egressus, ut €ei mos erat, cum ad Platonem pergeret complurisque popu-€los concurrentes uideret, percontatur eius rei causam cogno-scitque currere eos auditum Callistratum. Is Callistratus €Athenis orator in republica fuit, quos illi $DHMAGWGOU/S& appel-lant. Visum est paulum deuertere experirique, an digna auditio tanto properantium studio foret. Venit' inquit 'atque €audit Callistratum nobilem illam $TH\N PERI\ *)WRWPOU= DI/KHN €dicentem atque ita motus et demultus et captus est, ut €Callistratum iam inde sectari coeperit, Academiam cum €Platone reliquerit.' Ÿðòÿ@@'Dimidium librum legi' aut 'dimidiam fabulam audiui' aliaque €huiuscemodi qui dicat, uitiose dicere; eiusque uitii causas reddere €M. Varronem; nec quemquam ueterem hisce uerbis ita usum esse. ‘@@'Dimidium librum legi' aut 'dimidiam fabulam audiui' €uel quid aliud huiuscemodi male ac uitiose dici existumat @1 Varro. 'Oportet enim' inquit 'dicere "dimidiatum librum", €non "dimidium", et "dimidiatam fabulam", non "dimi-€diam". Contra autem si [2ex]2 sextario hemina fusa est, non €"dimidiatum sextarium fusum" dicendum est, et qui ex €mille nummum, quod ei debebatur, quingentos recepit, non "dimidiatum" recepisse dicemus, sed "dimidium". At si €scyphus' inquit 'argenteus mihi cum alio communis in duas €partis disiectus sit, "dimidiatum" eum esse dicere scyphum €debeo, non "dimidium", argentum autem, quod in eo scypho inest, "dimidium" meum esse, non "dimidiatum",' dis-€seritque ac diuidit subtilissime, quid 'dimidium' 'dimidiato' intersit, et Q. Ennium scienter hoc in annalibus dixisse ait: €@@@@sicut si quis ferat uas uini dimidiatum, €sicuti pars, quae deest ei uaso, non 'dimidiata' dicenda est, €sed 'dimidia'. @@Omnis autem disputationis eius, quam subtiliter quidem, €sed subobscure explicat, summa haec est: 'dimidiatum' est quasi 'dismediatum' et in partis duas pares diuisum, 'dimi-€diatum' ergo nisi ipsum, quod diuisum est, dici haut con-uenit; 'dimidium' uero est, non quod ipsum dimidiatum est, sed quae ex dimidiato pars altera est. Cum igitur partem €dimidiam libri legisse uolumus dicere aut partem dimidiam €fabulae audisse, si 'dimidiam fabulam' aut 'dimidium lib-€rum' dicimus, peccamus; totum enim ipsum, quod dimidia-tum atque diuisum est, 'dimidium' dicis. Itaque Lucilius €eadem secutus: €@@@@'uno oculo' inquit 'pedibusque duobus dimidiatus €@@@@ut porcus', @1 €et alio loco: €@@@@quidni? et scruta quidem ut uendat, scrutarius laudat, €@@@@praefractam strigilem, soleam inprobus dimidiatam. Iam in uicesimo manifestius 'dimidiam horam' dicere studiose €fugit, sed pro 'dimidia' 'dimidium' ponit in hisce uersibus: €@@@@tempestate sua atque eodem uno tempore et horae €@@@@dimidio et tribus confectis dumtaxat eandem €@@@@ad quartam. Nam cum obuium proximumque esset dicere: 'dimidia et €tribus confectis', uigilate atque attente uerbum non probum uitauit. Per quod satis apparet ne 'horam' quidem 'dimi-€diam' recte dici, sed uel 'dimidiatam horam' uel 'dimidiam partem horae'. Propterea Plautus quoque in Bacchidibus 'dimidium auri' dicit, non 'dimidiatum aurum'; item in €Aulularia 'dimidium obsoni', non 'dimidiatum obsonium', in €hoc uersu: €@@@@ei adeo obsoni hic iussit dimidium dari; in Menaechmis autem 'dimidiatum diem', non 'dimidium', €in hoc uersu: €@@@@dies quidem iam ad umbilicum dimidiatus mortuust. M. etiam Cato in libro, quem de agricultura conscripsit: €'Semen cupressi serito crebrum, ita uti linum seri solet. Eo €cribro terram incernito dimidiatum digitum. Iam id bene tabula aut pedibus aut manibus complanato.' 'Dimidiatum' €inquit 'digitum', non 'dimidium'. Nam 'digiti' quidem @1 €'dimidium', digitum autem ipsum 'dimidiatum' dici oportet. Item M. Cato de Carthaginiensibus ita scripsit: 'Homines €defoderunt in terram dimidiatos ignemque circumposuerunt, ita interfecerunt.' Neque quisquam omnium, qui probe €locuti sunt, his uerbis sequius quam dixi usus est. Ÿðòÿ@@Exstare in litteris perque hominum memorias traditum, quod re-€pente multis mortem attulit gaudium ingens insperatum interclusa €anima et uim magni nouique motus non sustinente. ‘@@Cognito repente insperato gaudio exspirasse animam €refert Aristoteles philosophus Polycritam, nobilem feminam Naxo insula. Philippides quoque, comoediarum poeta haut €ignobilis, aetate iam edita, cum in certamine poetarum €praeter spem uicisset et laetissime gauderet, inter illud gaudium repente mortuus est. De Rodio etiam Diagora €celebrata historia est. Is Diagoras tris filios adulescentis €habuit, unum pugilem, alterum pancratiasten, tertium €luctatorem. Eos omnis uidit uincere coronarique Olympiae €eodem die et, cum ibi eum tres adulescentes amplexi coronis €suis in caput patris positis sauiarentur, cum populus gratula-€bundus flores undique in eum iaceret, ibidem in stadio €inspectante populo in osculis atque in manibus filiorum €animam efflauit. @@Praeterea in nostris annalibus scriptum legimus, qua €tempestate apud Cannas exercitus populi Romani caesus €est, anum matrem nuntio de morte filii adlato luctu atque €maerore affectam esse; sed is nuntius non uerus fuit, atque €is adulescens non diu post ex ea pugna in urbem redit: anus €repente filio uiso copia atque turba et quasi ruina incidentis €inopinati gaudii oppressa exanimataque est. @1 Ÿðòÿ@@Temporis uarietas in puerperis mulierum quaenam sit a medicis €et a philosophis tradita; atque inibi poetarum quoque ueterum €super eadem re opiniones multaque alia auditu atque memoratu €digna; uerbaque ipsa Hippocratis medici ex libro illius sumpta, €qui inscriptus est $PERI\ TROFH=S&. ‘@@Et medici et philosophi inlustres de tempore humani €partus quaesiuerunt. Multa opinio est eaque iam pro uero €recepta, postquam mulieris uterum semen conceperit, gigni €hominem septimo rarenter, numquam octauo, saepe nono, €saepius numero decimo mense, eumque esse hominem €gignendi summum finem: decem menses non inceptos, sed exactos. Idque Plautum, ueterem poetam, dicere uidemus €in comoedia Cistellaria his uerbis: €@@@@@@tum illa, quam compresserat, €@@@@decumo post mense exacto hic peperit filiam. Hoc idem tradit etiam Menander, poeta uetustior, humana-€rum opinionum uel peritissimus; uersus eius super ea re de €fabula Plocio posui: €@@@@$GUNH\ KUEI= DE/KA MH=NAS& * * * $; sed noster Caecilius, cum faceret eodem nomine et eiusdem €argumenti comoediam ac pleraque a Menandro sumeret, in €mensibus tamen genitalibus nominandis non praetermisit €octauum, quem praeterierat Menander. Caecilii uersus hisce €sunt: €@@@@soletne mulier decimo mense parere?_pol nono quoque, €@@@@etiam septimo atque octauo. @1 Eam rem Caecilium non inconsiderate dixisse neque temere €a Menandro atque a multorum opinionibus desciuisse M. Varro uti credamus facit. Nam mense nonnumquam octauo €editum esse partum in libro quarto decimo rerum diuinarum €scriptum reliquit; quo in libro etiam undecimo mense ali-€quando nasci posse hominem dicit, eiusque sententiae tam €de octauo quam de undecimo mense Aristotelem auctorem laudat. Sed huius de mense octauo dissensionis causa co-€gnosci potest in libro Hippocratis, qui inscriptus est $PERI\ €$TROFH=S&, ex quo libro uerba haec sunt: $*)/ESTIN DE\ KAI\ OU)K E)/STIN $TA\ O)KTA/MHNA.& Id tamen obscure atque praecise tamquam ad-€uerse dictum Sabinus medicus, qui Hippocratem commodis-€sime commentatus est, uerbis [2his]2 enarrauit: $*)/ESTIN ME\N €$FAINO/MENA W(S ZW=A META\ TH\N E)/KPTWSIN: OU)K E)/STIN DE/, QNH/SKONTA €$META\ TAU=TA: KAI\ E)/STIN OU)=N KAI\ OU)K E)/STIN FANTASI/A| ME\N PARAUTI/KA €$O)/NTA, DUNA/MEI DE\ OU)KE/TI. @@Antiquos autem Romanos Varro dicit non recepisse huius-€cemodi quasi monstruosas raritates, sed nono mense aut €decimo neque praeter hos aliis partionem mulieris secundum €naturam fieri existimasse, idcircoque eos nomina Fatis tribus fecisse a pariendo et a nono atque decimo mense. 'Nam þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ³¨˜Š‚"Parca"' inquit 'inmutata una littera a partu nominata, €item "Nona" et "Decima" a partus tempestiui tempore.' Caesellius autem Vindex in lectionibus suis antiquis: 'tria' €inquit 'nomina Parcarum sunt: "Nona", "Decuma", "Mor-€ta"', et uersum hunc Liuii, antiquissimi poetae, ponit ex €$*)ODUSSEI/A|&: €@@@@quando dies adueniet, quem profata Morta est. @1 €Sed homo minime malus Caesellius 'Mortam' quasi nomen €accepit, cum accipere quasi Moeram deberet. @@Praeterea ego de partu humano, praeterquam quae scripta €in libris legi, hoc quoque usu uenisse Romae comperi: €feminam bonis atque honestis moribus, non ambigua pudi-€citia, in undecimo mense post mariti mortem peperisse, €factumque esse negotium propter rationem temporis, quasi €marito mortuo postea concepisset, quoniam decemuiri in €decem mensibus gigni hominem, non in undecimo scripsis-€sent; sed diuum Hadrianum causa cognita decreuisse in €undecimo quoque mense partum edi posse; idque ipsum €eius rei decretum nos legimus. In eo decreto Hadrianus €id statuere se dicit requisitis ueterum philosophorum et €medicorum sententiis. @@Hodie quoque in satura forte M. Varronis legimus, quae €inscribitur Testamentum, uerba haec: 'Si quis mihi filius €unus pluresue in decem mensibus gignantur, ii, si erunt $O)/NOI €$LU/RAS&, exheredes sunto; quod si quis undecimo mense $KATA\ €$*)ARISTOTE/LHN& natus est, Attio idem, quod Tettio, ius esto apud me.' Per hoc uetus prouerbium Varro significat, sicuti €uulgo dici solitum erat de rebus nihil inter sese distantibus: €'idem Atti, quod Tetti', ita pari eodemque iure esse in decem €mensibus natos et in undecim. @@Quod si ita neque ultra decimum mensem fetura muli-€erum protolli potest, quaeri oportet, cur Homerus scripserit €Neptunum dixisse puellae a se recens compressae: €@@@@$XAI=RE GUNH\ FILO/THTI: PERIPLOME/NOU D' E)NIAUTOU= €@@@@$TE/CEIS A)GLAA\ TE/KN', E)PEI\ OU)K A)POFW/LIOI EU)NAI\ €@@@@$A)QANA/TWN.& @1 @@Id cum ego ad complures grammaticos attulissem, partim €eorum disputabant Homeri quoque aetate, sicuti Romuli, €annum fuisse non duodecim mensium, sed decem; alii con-€uenisse Neptuno maiestatique eius dicebant, ut longiori €tempore fetus ex eo grandesceret; alii alia quaedam nugalia. Sed Fauorinus mihi ait $PERIPLOME/NOU E)NIAUTOU=& non 'confecto' €esse 'anno', sed 'adfecto'. @@In qua re uerbo usus est non uulgariae significationis. 'Adfecta' enim, sicuti Marcus Cicero et ueterum elegantis-€simi locuti sunt, ea proprie dicebantur, quae non ad finem €ipsum, sed proxime finem progressa deductaue erant. Hoc €uerbum ad hanc sententiam Cicero in hac fecit, quam dixit €de prouinciis consularibus. @@Hippocrates autem in eo libro, de quo supra scripsi, cum €et numerum dierum, quibus conceptum in utero coagulum €conformatur, et tempus ipsius partionis nono aut decimo €mense definisset neque id tamen semper eadem esse fini €dixisset, sed alias ocius fieri, alias serius, hisce ad postremum €uerbis usus est: $*GI/NETAI DE\ E)N TOU/TOIS KAI\ PLEI/W KAI\ E)LA/SSW KAI\ €$O(/LON KAI\ KATA\ ME/ROS: OU) POLLO\N DE\ KAI\ PLEI/W PLEI/W KAI\ E)LA/SSW €$E)LA/SSW.& Quibus uerbis significat, quod aliquando ocius fieret, €non multo tamen fieri ocius, neque quod serius, multo €serius. @@Memini ego Romae accurate hoc atque sollicite quaesitum €negotio non rei tunc paruae postulante, an octauo mense €infans ex utero uiuus editus et statim mortuus ius trium €liberorum suppleuisset, cum abortio quibusdam, non partus, €uideretur mensis octaui intempestiuitas. @1 @@Sed quoniam de Homerico annuo partu ac de undecimo €mense diximus quae cognoueramus, uisum est non praeter-€eundum, quod in Plinii Secundi libro septimo naturalis historiae legimus. Id autem quia extra fidem esse uideri €potest, uerba ipsius Plinii posuimus: 'Masurius auctor est €L. Papirium praetorem secundo herede lege agente bonorum €possessionem contra eum dedisse, cum mater partum se €tredecim mensibus tulisse diceret, quoniam nullum certum tempus pariendi statutum ei uideretur.' In eodem libro Plini €Secundi uerba haec scripta sunt: 'Oscitatio in nixu letalis €est, sicut sternuisse a coitu abortiuum.' Ÿðòÿ@@Id quoque esse a grauissimis uiris memoriae mandatum, quod tris €libros Plato Philolai Pythagorici et Aristoteles pauculos Speusippi €philosophi mercati sunt pretiis fidem non capientibus. ‘@@Memoriae mandatum est Platonem philosophum tenui €admodum pecunia familiari fuisse atque eum tamen tris €Philolai Pythagorici libros decem milibus denarium merca-tum. Id ei pretium donasse quidam scripserunt amicum eius €Dionem Syracosium. @@Aristotelem quoque traditum libros pauculos Speusippi €philosophi post mortem eius emisse talentis Atticis tribus; €ea summa fit nummi nostri sestertia duo et septuaginta €milia. @@$*TI/MWN& amarulentus librum maledicentissimum conscrip-sit, qui $SI/LLOS& inscribitur. In eo libro Platonem philosophum €contumeliose appellat, quod inpenso pretio librum Pytha-€goricae disciplinae emisset exque eo Timaeum, nobilem @1 €illum dialogum, concinnasset. Versus super ea re $*TI/MWNOS& hi €sunt: €@@@@$KAI\ SU/, *PLA/TWN, KAI\ GA/R SE MAQHTEI/HS PO/QOS E)/SXEN, €@@@@$POLLW=N D' A)RGURI/WN O)LI/GHN H)LLA/CAO BI/BLON, €@@@@$E)/NQEN A)PARXO/MENOS& [2$TIMAIO&]2$GRAFEI=N E)DIDA/XQHS. Ÿðòÿ@@Quid sint 'pedari senatores' et quam ob causam ita appellati; €quamque habeant originem uerba haec ex edicto tralaticio con-€sulum: 'senatores quibusque in senatu sententiam dicere licet'. ‘@@Non pauci sunt, qui opinantur 'pedarios senatores' appel-€latos, qui sententiam in senatu non uerbis dicerent, sed in alienam sententiam pedibus irent. Quid igitur? cum senatus-€consultum per discessionem fiebat, nonne uniuersi senatores sententiam pedibus ferebant? Atque haec etiam uocabuli €istius ratio dicitur, quam Gauius Bassus in commentariis suis scriptam reliquit. Senatores enim dicit in ueterum €aetate, qui curulem magistratum gessissent, curru solitos €honoris gratia in curiam uehi, in quo curru sella esset, super €quam considerent, quae ob eam causam 'curulis' appel-€laretur; sed eos senatores, qui magistratum curulem nondum €ceperant, pedibus itauisse in curiam; propterea sena-€tores nondum maioribus honoribus 'pedarios' nominatos. M. autem Varro in satira Menippea, quae $*(IPPOKU/WN& in-€scripta est, equites quosdam dicit 'pedarios' appellatos uide-€turque eos significare, qui nondum a censoribus in senatum €lecti senatores quidem non erant, sed, quia honoribus populi €usi erant, in senatum ueniebant et sententiae ius habebant. @1 Nam et curulibus magistratibus functi, si nondum a censori-€bus in senatum lecti erant, senatores non erant et, quia in €postremis scripti erant, non rogabantur sententias, sed, quas principes dixerant, in eas discedebant. Hoc significabat €edictum, quo nunc quoque consules, cum senatores in €curiam uocant, seruandae consuetudinis causa tralaticio utuntur. Verba edicti haec sunt: 'Senatores quibusque in €senatu sententiam dicere licet.' @@Versum quoque Laberii, in quo id uocabulum positum €est, notari iussimus, quem legimus in mimo, qui Stricturae €inscriptus est: €@@@@caput sine lingua pedarii sententia est. Hoc uocabulum a plerisque barbare dici animaduertimus; €nam pro 'pedariis' 'pedaneos' appellant. Ÿðòÿ@@Qua ratione Gauius Bassus scripserit 'parcum' hominem appellatum €et quam esse eius uocabuli causam putarit; et contra, quem in €modum quibusque uerbis Fauorinus hanc traditionem eius eluserit. ‘@@Apud cenam Fauorini philosophi cum discubitum fuerat €coeptusque erat apponi cibus, seruus assistens mensae eius €legere inceptabat aut Graecarum quid litterarum aut no-€stratium; uelut eo die, quo ego affui, legebatur Gauii Bassi, eruditi uiri, liber de origine uerborum et uocabulorum. In quo €ita scriptum fuit: '"Parcus" composito uocabulo est dictus €quasi "par arcae", quando, sicut in arca omnia reconduntur €eiusque custodia seruantur et continentur, ita homo tenax @1 €paruoque contentus omnia custodita ac recondita habet €sicuti arca. Quam ob causam "parcus" quasi "pararcus" est €nominatus.' @@Tum Fauorinus, ubi haec audiuit: 'superstitiose' inquit €'et nimis moleste atque odiose confabricatus commolitusque þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ³¨““ƒmagis est originem uocabuli Gauius iste Bassus, quam enar-rauit. Nam si licet res dicere commenticias, cur non proba-€bilius uideatur, ut accipiamus "parcum" ob eam causam €dictum, quod pecuniam consumi atque inpendi arceat et prohibeat quasi "pecuniarcus"? Quin potius,' inquit 'quod €simplicius ueriusque est, id dicimus? "Parcus" enim neque €ab arca neque ab arcendo, sed ab eo, quod est "parum" et €"paruum", denominatus est.' @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER QVARTVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Sermo quidam Fauorini philosophi cum grammatico iactantiore €factus in Socraticum modum; atque ibi in sermone dictum, quibus €uerbis 'penus' a Q. Scaeuola definita sit; quodque eadem definitio €culpata reprehensaque est. ‘@@In uestibulo aedium Palatinarum omnium fere ordinum €multitudo opperientes salutationem Caesaris constiterant; €atque ibi in circulo doctorum hominum Fauorino philosopho €praesente ostentabat quispiam grammaticae rei ditior scho-€lica quaedam nugalia de generibus et casibus uocabulorum €disserens cum arduis superciliis uocisque et uultus grauitate €composita tamquam interpres et arbiter Sibyllae oracu-lorum. Tum aspiciens ad Fauorinum, quamquam ei nondum €etiam satis notus esset: '"penus" quoque' inquit 'uariis €generibus dictum et uarie declinatum est. Nam et "hoc €penus" et "haec penus" et "huius peni" et "penoris" ueteres dictauerunt; "mundum" quoque muliebrem Lucilius €in satirarum XVI. non uirili genere, ut ceteri, sed neutro €appellauit his uerbis: €@@@@legauit quidam uxori mundum omne penumque. €@@@@atqui quid mundum, quid non? quis diuidet istuc?' @1 Atque horum omnium et testimoniis et exemplis constrepe-€bat; cumque nimis odiose blatiret, intercessit placide Fauori-€nus et 'amabo,' inquit 'magister, quicquid est nomen tibi, €abunde multa docuisti, quae quidem ignorabamus et scire haud sane postulabamus. Quid enim refert mea eiusque, €quicum loquor, quo genere "penum" dicam aut in quas €extremas litteras declinem, si nemo id non nimis barbare fecerimus? sed hoc plane indigeo discere, quid sit "penus" et €qua fini id uocabulum dicatur, ne rem cotidiani usus, tam-€quam qui in uenalibus Latine loqui coeptant, alia quam €oportet uoce appellem.' @@'Quaeris' inquit 'rem minime obscuram. Quis adeo igno-€rat "penum" esse uinum et triticum et oleum et lentim et fabam atque huiuscemodi cetera?' 'Etiamne' inquit Fauori-€nus 'milium et panicum et glans et hordeum "penus" est? sunt enim propemodum haec quoque eiusdemmodi'; cum-€que ille reticens haereret, 'nolo' inquit 'hoc iam labores, an €ista, quae dixi, "penus" appelletur. Sed potesne mihi non €speciem aliquam de penu dicere, sed definire genere pro-€posito et differentiis adpositis, quid sit "penus"?' 'Quod' €inquit 'genus et quas differentias dicas, non hercle intellego.' 'Rem' inquit Fauorinus 'plane dictam postulas, quod diffi-€cillimum est, dici planius; nam hoc quidem peruolgatum est definitionem omnem ex genere et differentia consistere. Sed €si me tibi praemandere, quod aiunt, postulas, faciam sane id €quoque honoris tui habendi gratia.' @@Ac deinde ita exorsus est: 'Si' inquit 'ego te nunc rogem, €ut mihi dicas et quasi circumscribas uerbis, cuiusmodi @1 €"homo" sit, non, opinor, respondeas hominem esse te atque €me. Hoc enim, quis homo sit, ostendere est, non, quid €homo sit, dicere. Sed si, inquam, peterem, ut ipsum illud, €quod homo est, definires, tum profecto mihi diceres homi-€nem esse animal mortale rationis et scientiae capiens uel €quo alio modo diceres, ut eum a ceteris omnibus separares. €Proinde igitur nunc te rogo, ut, quid sit "penus", dicas, non ut aliquid ex penu nomines.' Tum ille ostentator uoce iam €molli atque demissa: 'philosophias' inquit 'ego non didici €neque discere adpetiui et, si ignoro, an hordeum ex "penu" €sit aut quibus uerbis "penus" definiatur, non ea re litteras €quoque alias nescio.' @@'Scire,' inquit ridens iam Fauorinus 'quid "penus" sit, €non ex nostra magis est philosophia quam ex grammatica tua. Meministi enim, credo, quaeri solitum, quid Vergilius €dixerit, "penum struere" uel "longam" uel "longo ordine"; utrumque enim profecto scis legi solitum. Sed ut faciam te €aequiore animo ut sis, ne illi quidem ueteres iuris magistri, €qui "sapientes" appellati sunt, definisse satis recte existi-mantur, quid sit "penus". Nam Quintum Scaeuolam ad €demonstrandam penum his uerbis usum audio: "'Penus' €est", inquit "quod esculentum aut posculentum est, quod €ipsius patrisfamilias [2aut matris familias]2 aut liberum patris-€familias [2aut familiae]2 eius, quae circum eos aut liberos eius €est et opus non facit, causa paratum est. * * * , ut Mucius ait, €'penus' uideri debet. Nam quae ad edendum bibendumque €in dies singulos prandii aut cenae causa parantur, 'penus' €non sunt; sed ea potius, quae huiusce generis longae usionis @1 €gratia contrahuntur et reconduntur, ex eo, quod non in €promptu est, sed intus et penitus habeatur, 'penus' dicta est." Haec ego,' inquit 'cum philosophiae me dedissem, non €insuper tamen habui discere; quoniam ciuibus Romanis €Latine loquentibus rem non [2suo]2 uocabulo demonstrare €non minus turpe est, quam hominem non suo nomine €appellare.' @@Sic Fauorinus sermones id genus communes a rebus par-€uis et frigidis abducebat ad ea, quae magis utile esset audire €ac discere, non allata extrinsecus, non per ostentationem, €sed indidem nata acceptaque. @@Praeterea de penu adscribendum hoc etiam putaui Ser-€uium Sulpicium in reprehensis Scaeuolae capitibus scripsisse €Cato Aelio placuisse, non quae esui et potui forent, sed thus €quoque et cereos in penu esse, quod esset eius ferme rei causa comparatum. Masurius autem Sabinus in iuris ciuilis €secundo etiam, quod iumentorum causa apparatum esset, quibus dominus uteretur, penori attributum dicit. Ligna €quoque et uirgas et carbones, quibus conficeretur penus, quibusdam ait uideri esse in penu. Ex his autem, quae €promercalia et usaria isdem in locis [2essent]2, esse ea sola €penoris putat, quae satis sint usu annuo. Ÿðòÿ@@Morbus et uitium quid differat; et quam uim habeant uocabula ista €in edicto aedilium; et an eunuchus et steriles mulieres redhiberi €possint; diuersaeque super ea re sententiae. ‘@@In edicto aedilium curulium, qua parte de mancipiis uen-€dundis cautum est, scriptum sic fuit: 'Titulus seruorum @1 €singulorum scriptus sit curato ita, ut intellegi recte possit, €quid morbi uitiiue cuique sit, quis fugitiuus erroue sit €noxaue solutus non sit.' @@Propterea quaesierunt iureconsulti ueteres, quod 'man-€cipium morbosum' quodue 'uitiosum' recte diceretur quan-tumque 'morbus' a 'uitio' differret. Caelius Sabinus in libro, €quem de edicto aedilium curulium composuit, Labeonem €refert, quid esset 'morbus', hisce uerbis definisse: 'Morbus est €habitus cuiusque corporis contra naturam, qui usum eius facit deteriorem.' Sed 'morbum' alias in toto corpore acci-€dere dicit, alias in parte corporis. Totius corporis 'morbum' €esse, ueluti sit pthisis aut febris, partis autem, ueluti sit caecitas aut pedis debilitas. 'Balbus autem' inquit 'et atypus €uitiosi magis quam morbosi sunt, et equus mordax aut cal-€citro uitiosus, non morbosus est. Sed cui morbus est, idem €etiam uitiosus est. Neque id tamen contra fit; potest enim €qui uitiosus est non morbosus esse. Quamobrem, cum de €homine morboso agetur, aeque' inquit 'ita dicetur: "quanto €ob id uitium minoris erit".' @@De eunucho quidem quaesitum est, an contra edictum €aedilium uideretur uenundatus, si ignorasset emptor eum eunuchum esse. Labeonem respondisse aiunt redhiberi posse quasi morbosum; sues etiam feminae si sterilae essent et €uenum issent, ex edicto aedilium posse agi Labeonem scrip-sisse. De sterila autem muliere, si natiua sterilitate sit, Trebatium contra Labeonem respondisse dicunt. Nam cum €redhiberi eam Labeo quasi minus sanam putasset, negasse @1 €aiunt Trebatium ex edicto agi posse, si ea mulier a principio €genitali sterilitate esset. At si ualitudo eius offendisset exque €ea uitium factum esset, ut concipere fetus non posset, tum sanam non uideri et esse in causa redhibitionis. De myope €quoque, qui 'luscitiosus' Latine appellatur, dissensum est; þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ´¢˜‹ƒalii enim redhiberi omnimodo debere, alii contra, nisi id uitium morbo contractum esset. Eum uero, cui dens deesset, €Seruius redhiberi posse respondit, Labeo in causa esse red-€hibendi negauit: 'nam et magna' inquit 'pars dente aliquo €carent, neque eo magis plerique homines morbosi sunt, et €absurdum admodum est dicere non sanos nasci homines, €quoniam cum infantibus non simul dentes gignuntur.' @@Non praetereundum est id quoque in libris ueterum €iurisperitorum scriptum esse 'morbum' et 'uitium' distare, €quod 'uitium' perpetuum, 'morbus' cum accessu decessu-que sit. Sed hoc si ita est, neque caecus neque eunuchus €morbosus est contra Labeonis, quam supra dixi, sententiam. @@Verba Masuri Sabini apposui ex libro iuris ciuilis secundo: €'Furiosus mutusue cuiue quod membrum lacerum laesumue €est aut obest, quo ipse minus aptus sit, morbosi sunt. Qui €natura longe minus uidet tam sanus est quam qui tardius €currit.' Ÿðòÿ@@Quod nullae fuerunt rei uxoriae actiones in urbe Roma ante Car-€uilianum diuortium; atque inibi, quid sit proprie 'paelex', quaeque €eius uocabuli ratio sit. ‘@@Memoriae traditum est quingentis fere annis post Romam €conditam nullas rei uxoriae neque actiones neque cautiones @1 €in urbe Roma aut in Latio fuisse, quoniam profecto nihil €desiderabantur nullis etiamtunc matrimoniis diuertentibus. Seruius quoque Sulpicius in libro quem composuit de dotibus €tum primum cautiones rei uxoriae necessarias esse uisas €scripsit, cum Spurius Caruilius, cui Ruga cognomentum fuit, €uir nobilis, diuortium cum uxore fecit, quia liberi ex ea cor-€poris uitio non gignerentur, anno urbis conditae quingente-€simo uicesimo tertio M. Atilio P. Valerio consulibus. Atque €is Caruilius traditur uxorem, quam dimisit, egregie dilexisse €carissimamque morum eius gratia habuisse, set iurisiurandi €religionem animo atque amori praeuertisse, quod iurare €a censoribus coactus erat uxorem se liberum quaerundum €gratia habiturum. @@'Paelicem' autem appellatam probrosamque habitam, €quae iuncta consuetaque esset cum eo, in cuius manu €mancipioque alia matrimonii causa foret, hac antiquissima €lege ostenditur, quam Numae regis fuisse accepimus: 'Paelex €aedem Iunonis ne tangito; si tangit, Iunoni crinibus demis-€sis agnum feminam caedito.' €@@'Paelex' autem quasi $PA/LLAC&, id est quasi $PALLAKI/S&. Vt €pleraque alia, ita hoc quoque uocabulum de Graeco flexum est. Ÿðòÿ@@Quid Seruius Sulpicius in libro, qui est de dotibus, scripserit de iure €atque more ueterum sponsaliorum. ‘@@Sponsalia in ea parte Italiae, quae Latium appellatur, hoc €more atque iure solita fieri scripsit Seruius Sulpicius in @1 libro, quem scripsit de dotibus: 'Qui uxorem' inquit 'ductu-€rus erat, ab eo, unde ducenda erat, stipulabatur eam in €matrimonium datum * * * iri; qui ducturus erat, itidem €spondebat. Is contractus stipulationum sponsionumque dice-€batur "sponsalia". Tunc, quae promissa erat, "sponsa" ap-€pellabatur, qui spoponderat ducturum, "sponsus". Sed si €post eas stipulationis uxor non dabatur aut non ducebatur, €qui stipulabatur, ex sponsu agebat. Iudices cognoscebant. €Iudex quamobrem data acceptaue non esset uxor quaerebat. €Si nihil iustae causae uidebatur, litem pecunia aestimabat, €quantique interfuerat eam uxorem accipi aut dari, eum, qui €spoponderat, [2ei]2 qui stipulatus erat, condemnabat.' @@Hoc ius sponsaliorum obseruatum dicit Seruius ad id €tempus, quo ciuitas uniuerso Latio lege Iulia data est. Haec eadem Neratius scripsit in libro quem de nuptiis €composuit. Ÿðòÿ@@Historia narrata de perfidia aruspicum Etruscorum; quodque ob €eam rem uersus hic a pueris Romae urbe tota cantatus est: 'Malum €consilium consultori pessimum est'. ‘@@Statua Romae in comitio posita Horatii Coclitis, fortis-simi uiri, de caelo tacta est. Ob id fulgur piaculis luendum €aruspices ex Etruria acciti inimico atque hostili in populum Romanum animo instituerant eam rem contrariis religioni-€bus procurare atque illam statuam suaserunt in inferiorem €locum perperam transponi, quem sol oppositu circum undi-que altarum aedium numquam illustraret. Quod cum ita @1 €fieri persuasissent, delati ad populum proditique sunt et, €cum de perfidia confessi essent, necati sunt, constititque €eam statuam, proinde ut uerae rationes post compertae €monebant, in locum editum subducendam atque ita in area €Volcani sublimiore loco statuendam; ex quo res bene et prospere populo Romano cessit. Tum igitur, quod in Etru-€scos aruspices male consulentis animaduersum uindicatum-€que fuerat, uersus hic scite factus cantatusque esse a pueris €urbe tota fertur: €@@@@malum consilium consultori pessimum est. @@Ea historia de aruspicibus ac de uersu isto senario scripta €est in annalibus maximis, libro undecimo, et in Verri Flacci libro primo rerum memoria dignarum. Videtur autem uersus €hic de Graeco illo Hesiodi uersu expressus: €@@@@$H( DE\ KAKH\ BOULH\ TW=| BOULEU/SANTI KAKI/STH. Ÿðòÿ@@Verba ueteris senatusconsulti posita, quo decretum est hostiis maiori-€bus expiandum, quod in sacrario hastae Martiae mouissent; atque €ibi enarratum, quid sint 'hostiae succidaneae', quid item 'porca €paecidanea'; et quod Capito Ateius ferias quasdam 'praecidaneas' €appellauit. ‘@@Vt terram mouisse nuntiari solet eaque res procuratur, ita €in ueteribus memoriis scriptum legimus nuntiatum esse senatui in sacrario in regia hastas Martias mouisse. Eius rei €causa senatusconsultum factum est M. Antonio A. Postumio €consulibus, eiusque exemplum hoc est: 'Quod C. Iulius L. @1 €filius pontifex nuntiauit in sacrario [2in]2 regia hastas Martias €mouisse, de ea re ita censuerunt, uti M. Antonius consul €hostiis maioribus Ioui et Marti procuraret et ceteris dis, €quibus uideretur, lactantibus. [2Ibus]2 uti procurasset, satis €habendum censuerunt. Si quid succidaneis opus esset, robiis €succideret.' @@Quod 'succidaneas' hostias senatus appellauit, quaeri €solet, quid uerbum id significet. In Plauti quoque comoedia, quae Epidicus inscripta est, super eodem ipso uerbo requiri €audio in his uersibus: €@@@@men piacularem oportet fieri ob stultitiam tuam, €@@@@ut meum tergum tuae stultitiae subdas succidaneum? @@'Succidaneae' autem 'hostiae' dicuntur 'ae' littera per €morem compositi uocabuli in [2'i']2 litteram mutata quasi 'succaedaneae', appellatae, quoniam, si primis hostiis lita-€tum non erat, aliae post easdem ductae hostiae caedebantur; €quae quia prioribus iam caesis luendi piaculi gratia sub-€debantur et succidebantur, 'succidaneae' nominatae [2'i']2 €littera scilicet tractim pronuntiata; audio enim quosdam €eam litteram in hac uoce barbare corripere. @@Eadem autem ratione uerbi 'praecidaneae' quoque hos-€tiae dicuntur, quae ante sacrificia sollemnia pridie caedun-tur. 'Porca' etiam 'praecidanea' appellata, quam piaculi €gratia ante fruges nouas captas immolare Cereri mos fuit, si €qui familiam funestam aut non purgauerant aut aliter eam €rem, quam oportuerat, procurauerant. @@Sed porcam et hostias quasdam 'praecidaneas', sicuti dixi, €appellari uolgo notum est, ferias 'praecidaneas' dici id, @1 opinor, a uolgo remotum est. Propterea uerba Atei Capitonis €ex quinto librorum, quos de pontificio iure composuit, €scripsi: 'Tib. Coruncanio pontifici maximo feriae praeci-€daneae in atrum diem inauguratae sunt. Collegium decreuit €non habendum religioni, quin eo die feriae praecidaneae €essent.' Ÿðòÿ@@De epistula Valerii Probi grammatici ad Marcellum scripta super €accentu nominum quorundam Poenicorum. ‘@@Valerius Probus grammaticus inter suam aetatem prae-stanti scientia fuit. Is 'Hannibalem' et 'Hasdrubalem' et €'Hamilcarem' ita pronuntiabat, ut paenultimam circum-€flecteret, et est epistula eius scripta ad Marcellum, in qua €Plautum et Ennium multosque alios ueteres eo modo pro-nuntiasse affirmat, solius tamen Ennii uersum unum ponit €ex libro, qui Scipio inscribitur. @@Eum uersum quadrato numero factum subiecimus, in quo, €nisi tertia syllaba de Hannibalis nomine circumflexe proma-tur, numerus clausurus est. Versus Ennii, quem dixit, ita est: €@@@@quaque propter Hannibalis copias considerat. Ÿðòÿ@@Quid C. Fabricius de Cornelio Rufino homine auaro dixerit, quem þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ´¨ˆŸðòÿ‚cum odisset inimicusque esset, designandum tamen consulem €curauit. ‘@@Fabricius Luscinus magna gloria uir magnisque rebus gestis fuit. P. Cornelius Rufinus manu quidem strenuus et @1 €bellator bonus militarisque disciplinae peritus admodum fuit, sed furax homo et auaritia acri erat. Hunc Fabricius €non probabat neque amico utebatur osusque eum morum causa fuit. Sed cum in temporibus rei difficillimis consules €creandi forent et is Rufinus peteret consulatum competi-€toresque eius essent inbelles quidam et futtiles, summa ope €adnixus est Fabricius, uti Rufino consulatus deferretur. Eam rem plerisque admirantibus, quod hominem auarum, cui esset inimicissimus, creari [2consulem uellet, 'malo,' in-€quit 'ciuis me]2 compilet, quam hostis uendat'. @@Hunc Rufinum postea bis consulatu et dictatura functum €censor Fabricius senatu mouit ob luxuriae notam, quod decem pondo libras argenti facti haberet. Id autem, quod €supra scripsi Fabricium de Cornelio Rufino ita, uti in €pleraque historia scriptum est, dixisse, M. Cicero non aliis €a Fabricio, sed ipsi Rufino gratias agenti, quod [2ope]2 eius €designatus esset, dictum esse refert in libro secundo de €oratore. Ÿðòÿ@@Quid significet proprie 'religiosus'; et in quae diuerticula significatio €istius uocabuli flexa sit; et uerba Nigidii Figuli ex commentariis €eius super ea re sumpta. ‘@@Nigidius Figulus, homo, ut ego arbitror, iuxta M. Var-€ronem doctissimus, in undecimo commentariorum grammati-€corum uersum ex antiquo carmine refert memoria hercle €dignum: €@@@@religentem esse oportet, religiosus ne fuas, @1 cuius autem id carmen sit, non scribit. Atque in eodem loco €Nigidius: 'Hoc' inquit 'inclinamentum semper huiuscemodi €uerborum, ut "uinosus", "mulierosus", "religiosus", signi-€ficat copiam quandam inmodicam rei, super qua dicitur. €Quocirca "religiosus" is appellabatur, qui nimia et super-€stitiosa religione sese alligauerat, eaque res uitio assigna-€batur.' @@Sed praeter ista, quae Nigidius dicit, alio quodam diuerti-€culo significationis 'religiosus' pro casto atque obseruanti cohibentique sese certis legibus finibusque dici coeptus. Simili €autem modo illa quoque uocabula ab eadem profecta €origine diuersum significare uidentur: 'religiosi dies' et 're-ligiosa delubra'. 'Religiosi' enim 'dies' dicuntur tristi omine €infames inpeditique, in quibus et res diuinas facere et rem €quampiam nouam exordiri temperandum est, quos multi-€tudo imperitorum praue et perperam 'nefastos' appellat. Itaque M. Cicero in libro epistularum nono ad Atticum €'maiores' inquit 'nostri funestiorem diem esse uoluerunt €Aliensis pugnae quam urbis captae, quod hoc malum ex illo. €Itaque alter religiosus etiamnunc dies, alter in uolgus igno-tus'. Idem tamen M. Tullius in oratione de accusatore consti-€tuendo 'religiosa delubra' dicit non ominosa nec tristia, sed maiestatis uenerationisque plena. Masurius autem Sabinus €in commentariis, quos de indigenis composuit: '"religiosum"' €inquit 'est, quod propter sanctitatem aliquam remotum ac €sepositum a nobis est; uerbum a "relinquendo" dictum, tamquam "caerimoniae" a "carendo".' Secundum hanc €Sabini interpretationem templa quidem ac delubra, quae @1 €non uolgo ac temere, sed cum castitate caerimoniaque €adeundum, et reuerenda et reformidanda sunt magis quam inuolganda: sed dies 'religiosi' dicti, quos ex contraria €causa propter ominis diritatem relinquimus. ˜Œ@@Quod si, ut ait Nigidius, omnia istiusmodi inclinamenta €nimium ac praeter modum significant et idcirco in culpas €cadunt, ut 'uinosus', 'mulierosus', 'morosus', 'uerbosus', €'famosus', cur 'ingeniosus' et 'formosus' et 'officiosus', quae €pariter ab ingenio et forma et officio inclinata sunt, cur €etiam 'disciplinosus', 'consiliosus', 'uictoriosus', quae M. €Cato ita figurauit, cur item 'facundiosa', quod Sempronius €Asellio XIII rerum gestarum ita scripsit: 'facta sua spectare €oportere, non dicta, si minus facundiosa essent', cur, inquam, €ista omnia numquam in culpam, sed in laudem dicuntur, €quamquam haec item incrementum sui nimium demon-€strent? an propterea quia illis quidem, quae supra posui, adhibendus est modus quidam necessarius? Nam et gratia, €si nimia atque inmodica, et mores, si multi atque uarii, et €uerba, si perpetua atque infinita et obtundentia, et fama, si €magna et inquieta et inuidiosast, neque laudabilia neque utilia sunt; ingenium autem et officium et forma et disci-€plina et consilium et uictoria et facundia sicut ipsae uirtu-€tum amplitudines nullis finibus cohibentur, sed quanto €maiora auctioraque sunt, multo etiam tanto laudatiora sunt. @1 Ÿðòÿ@@Quid obseruatum de ordine rogandarum in senatu sententiarum; €iurgiumque in senatu C. Caesaris consulis et M. Catonis diem €dicendo eximentis. ‘@@Ante legem, quae nunc de senatu habendo obseruatur, ordo rogandi sententias uarius fuit. Alias primus rogabatur, €qui princeps a censoribus in senatum lectus fuerat, alias, qui designati consules erant; quidam e consulibus studio aut €necessitudine aliqua adducti, quem is uisum erat, honoris gratia extra ordinem sententiam primum rogabant. Ob-€seruatum tamen est, cum extra ordinem fieret, ne quis €quemquam ex alio quam ex consulari loco sententiam pri-mum rogaret. C. Caesar in consulatu, quem cum M. Bibulo €gessit, quattuor solos extra ordinem rogasse sententiam dici-€tur. Ex his quattuor principem rogabat M. Crassum; sed €postquam filiam Cn. Pompeio desponderat, primum coepe-€rat Pompeium rogare. @@Eius rei rationem reddidisse eum senatui Tiro Tullius, M. €Ciceronis libertus, refert itaque se ex patrono suo audisse scribit. Id ipsum Capito Ateius in libro, quem de officio €senatorio composuit, scriptum reliquit. @@In eodem libro Capitonis id quoque scriptum est: 'C.' €inquit 'Caesar consul M. Catonem sententiam rogauit. Cato €rem, quae consulebatur, quoniam non e republica uidebatur, €perfici nolebat. Eius rei ducendae gratia longa oratione €utebatur eximebatque dicendo diem. Erat enim ius senatori, €ut sententiam rogatus diceret ante quicquid uellet aliae rei €et quoad uellet. Caesar consul uiatorem uocauit eumque, €cum finem non faceret, prendi loquentem et in carcerem duci €iussit. Senatus consurrexit et prosequebatur Catonem in car-€cerem. Hac' inquit 'inuidia facta Caesar destitit et mitti €Catonem iussit.' @1 Ÿðòÿ@@Quae qualiaque sint, quae Aristoxenus quasi magis comperta de €Pythagora memoriae mandauit; et quae item Plutarchus in eun-€dem modum de eodem Pythagora scripserit. ‘@@Opinio uetus falsa occupauit et conualuit Pythagoram €philosophum non esitauisse ex animalibus, item abstinuisse fabulo, quem Graeci $KU/AMON& appellant. Ex hac opinione Cal-€limachus poeta scripsit: €@@@@$KAI\ KUA/MWN A)/PO XEI=RAS E)/XEIN A)NIW=NTOS E)DESTOU= €@@@@@@$KA)GW/, *PUQAGO/RAS W(S E)KE/LEUE, LE/GW. Ex eadem item opinione M. Cicero in libro de diuinatione €primo haec uerba posuit: 'Iubet igitur Plato sic ad somnum €proficisci corporibus affectis, ut nihil sit, quod errorem €animis perturbationemque afferat. Ex quo etiam Pytha-€goreis interdictum putatur, ne faba uescerentur, quae res €habet inflationem magnam tranquillitatem mentis quaerenti-€bus contrariam.' @@Haec quidem M. Cicero. Sed Aristoxenus musicus, uir €litterarum ueterum diligentissimus, Aristoteli philosophi €auditor, in libro, quem de Pythagora reliquit, nullo saepius €legumento Pythagoram dicit usum quam fabis, quoniam is cibus et subduceret sensim aluum et leuigaret. Verba ipsa €Aristoxeni subscripsi: $*PUQAGO/RAS DE\ TW=N O)SPRI/WN MA/LISTA TO\N €$KU/AMON E)DOKI/MASEN: LEIA/NTIKO/N TE GA\R EI)=NAI KAI\ DIAXWRHTIKO/N: €$DIO\ KAI\ MA/LISTA KE/XRHTAI AU)TW=|. @@Porculis quoque minusculis et haedis tenerioribus uicti-tasse idem Aristoxenus refert. Quem rem uidetur cognouisse @1 €e Xenophilo Pythagorico, familiari suo, et ex quibusdam aliis natu maioribus, qui ab aetate Pythagorae * * * . Ac de €animalibus Alexis etiam poeta in comoedia, quae $*PUQAGORI/-$ZOUSA& inscribitur, docet. Videtur autem de $KUA/MW|& non esitato €causam erroris fuisse, quia in Empedocli carmine, qui disci-€plinas Pythagorae secutus est, uersus hic inuenitur: þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ´¨‹˜‰„@@@@$DEILOI/, PA/NDEILOI, KUA/MWN A)/PO XEI=RAS E)/XESQAI. Opinati enim sunt plerique $KUA/MOUS& legumentum dici, ut €a uulgo dicitur. Sed qui diligentius scitiusque carmina €Empedocli arbitrati sunt, $KUA/MOUS& hoc in loco testiculos €significare dicunt, eosque more Pythagorae operte atque €symbolice $KUA/MOUS& appellatos, quod sint $AI)/TIOI TOU= KUEI=N& et €geniturae humanae uim praebeant; idcircoque Empedoclen €uersu isto non a fabulo edendo, sed a rei ueneriae proluuio €uoluisse homines deducere. @@Plutarchus quoque, homo in disciplinis graui auctoritate, €in primo librorum, quos de Homero composuit, Aristotelem €philosophum scripsit eadem ipsa de Pythagoricis scripsisse, €quod non abstinuerint edundis animalibus, nisi pauca carne quadam. Verba ipsa Plutarchi, quoniam res inopinata est, €subscripsi: $*)ARISTOTE/LHS DE\ MH/TRAS KAI\ KARDI/AS KAI\ A)KALH/FHS €$KAI\ TOIOU/TWN TINW=N A)/LLWN A)PE/XESQAI/ FHSIN TOU\S *PUQAGORIKOU/S, $XRH=SQAI DE\ TOI=S A)/LLOIS. *)AKALH/FH& autem est animal marinum, €quod 'urtica' appellatur. Sed et piscibus mullis abstinere €Pythagoricos Plutarchus in Symposiacis dicit. @@Pythagoram uero ipsum sicuti celebre est Euphorbum €primo fuisse dictasse, ita haec remotiora sunt his, quae @1 €Clearchus et Dicaearchus memoriae tradiderunt, fuisse eum €postea Pyrrum, deinde Aethaliden, deinde feminam pulcra €facie meretricem, cui nomen fuerat Alco. Ÿðòÿ@@Notae et animaduersiones censoriae in ueteribus monumentis re-€pertae memoria dignae. ‘@@Si quis agrum suum passus fuerat sordescere eumque in-€diligenter curabat ac neque arauerat neque purgauerat, siue €quis arborem suam uineamque habuerat derelictui, non id €sine poena fuit, sed erat opus censorium, censoresque aera-rium faciebant. Item, quis eques Romanus equum habere €gracilentum aut parum nitidum uisus erat, 'inpolitiae' nota-batur; id uerbum significat, quasi tu dicas 'incuriae'. Cuius €rei utriusque auctoritates sunt, et M. Cato id saepenumero €adtestatus est. Ÿðòÿ@@Quod incentiones quaedam tibiarum certo modo factae ischiacis €mederi possunt. ‘@@Creditum hoc a plerisque esse et memoriae mandatum, €ischia cum maxime doleant, tum, si modulis lenibus tibicen incinat, minui dolores, ego nuperrime in libro Theophrasti scriptum inueni. Viperarum morsibus tibicinium scite modu-€lateque adhibitum mederi refert etiam Democriti liber, qui €inscribitur * * * , in quo docet plurimis hominum morbidis @1 medicinae fuisse incentiones tibiarum. Tanta prosus ad-€finitas est corporibus hominum mentibusque et propterea €uitiis quoque aut medellis animorum et corporum. Ÿðòÿ@@Narratur historia de Hostilio Mancino aedilium et Manilia meretrice; €uerbaque decreti tribunorum, ad quos a Manilia prouocatum est. ‘@@Cum librum IX Atei Capitonis coniectaneorum legeremus, €qui inscriptus est de iudiciis publicis, decretum tribunorum uisum est grauitatis antiquae plenum. Propterea id memini-€mus, idque ob hanc causam et in hanc sententiam scriptum est: Aulus Hostilius Mancinus aedilis curulis fuit. Is Maniliae €meretrici diem ad populum dixit, quod e tabulato eius noctu lapide ictus esset, uulnusque ex eo lapide ostendebat. Manilia ad tribunos plebi prouocauit. Apud eos dixit comessatorem €Mancinum ad aedes suas uenisse; eum sibi recipere non €fuisse e re sua, sed cum ui inrumperet, lapidibus depulsum. Tribuni decreuerunt aedilem ex eo loco iure deiectum, quo €eum uenire cum corollario non decuisset; propterea, ne cum €populo aedilis ageret, intercesserunt. Ÿðòÿ@@Defensa a culpa sententia ex historia Sallustii, quam iniqui eius cum €insectatione maligni reprehenderint. ‘@@Elegantia orationis Sallustii uerborumque fingendi et €nouandi studium cum multa prorsus inuidia fuit, multique @1 €non mediocri ingenio uiri conati sunt reprehendere pleraque €et obtrectare. In quibus plura inscite aut maligne uellicant. €Nonnulla tamen uideri possunt non indigna reprehensione; €quale illud in Catilinae historia repertum est, quod habeat €eam speciem quasi parum adtente dictum. Verba Sallustii haec sunt: 'Ac mihi quidem, tametsi hautquaquam par €gloria sequitur scriptorem et auctorem rerum, tamen in-€primis arduum uidetur res gestas scribere: primum, quod €facta dictis exaequanda sunt; dein, quia plerique, quae €delicta reprehenderis, maliuolentia et inuidia dicta putant. €Vbi de magna uirtute atque gloria bonorum memores, quae €sibi quisque facilia factu putat, aequo animo accipit; supra, ueluti ficta, pro falsis ducit.' 'Proposuit' inquiunt 'dicturum €causas, quamobrem uideatur esse arduum res gestas scri-€bere; atque ibi cum primam causam [2dixerit, dein non alteram causam]2, sed querellas dicit. Non enim causa uideri €debet, cur historiae opus arduum sit, quod hi, qui legunt, €aut inique interpretantur quae scripta sunt, aut uera esse non credunt.' Obnoxiam quippe et obiectam falsis existima-€tionibus eam rem dicendam aiunt quam 'arduam'; quia, €quod est arduum, sui operis difficultate est arduum, non €opinionis alienae erroribus. @@Haec illi maliuoli reprehensores dicunt. Sed 'arduum' €Sallustius non pro difficili tantum, sed pro eo quoque ponit, €quod Graeci $XALEPO/N& appellant, quod est cum difficile, tum €molestum quoque et incommodum et intractabile. Quorum €uerborum significatio a sententia Sallustii supra scripta non €abhorret. @1 Ÿðòÿ@@De uocabulis quibusdam a Varrone et Nigidio contra cotidiani ser-€monis consuetudinem declinatis; atque inibi id genus quaedam €cum exemplis ueterum relata. ‘@@M. Varronem et P. Nigidium, uiros Romani generis doctis-€simos, comperimus non aliter elocutos esse et scripsisse, €quam 'senatuis' et 'domuis' et 'fluctuis', qui est patrius €casus ab eo, quod est 'senatus', 'domus'[2, 'fluctus']2; huic €'senatui', [2'domui',]2 'fluctui' ceteraque is consimilia pariter dixisse. Terentii quoque comici uersus in libris ueteribus €itidem scriptus est: €@@@@eius anuis causa, opinor, quae est emortua. Hanc eorum auctoritatem quidam e ueteribus grammaticis €ratione etiam firmare uoluerunt, quod omnis datiuus singu-€laris 'i' littera finitus, si non similis est genetiui singularis, 's' €littera addita genetiuum singularem facit, ut 'patri patris', 'duci ducis', 'caedi caedis'. 'Cum igitur' inquiunt 'in casu €dandi "huic senatui" dicamus, genetiuus ex eo singularis €"senatuis" est, non "senatus".' @@Set non omnes concedunt in casu datiuo 'senatui' magis dicendum quam 'senatu'. Sicuti Lucilius in eodem casu €'uictu' et 'anu' dicit, non 'uictui' nec 'anui', in hisce €uersibus: €@@@@quod sumptum atque epulas uictu praeponis honesto €et alio in loco: €@@@@'anu noceo' inquit. @1 Vergilius quoque in casu dandi 'aspectu' dicit, non 'as-€pectui': €@@@@teque aspectu ne subtrahe nostro €et in georgicis: €@@@@quod nec concubitu indulgent. C. etiam Caesar, grauis auctor linguae Latinae, in Anti-€catone: 'unius' inquit 'arrogantiae, superbiae dominatuque.' €Item in Dolabellam actionis I. lib. I.: 'Isti, quorum in aedi-bus fanisque posita et honori erant et ornatu.' In libris €quoque analogicis omnia istiusmodi sine [2'i']2 littera dicenda €censet. Ÿðòÿ@@De natura quarundam particularum, quae praepositae uerbis intendi €atque produci barbare et inscite uidentur, exemplis rationibusque €plusculis disceptatum. ‘@@Lucilii ex XI. uersus sunt: €@@@@Scipiadae magno improbus obiciebat Asellus €@@@@lustrum illo censore malum infelixque fuisse. €'Obiciebat' 'o' littera producta multos legere audio, idque eo facere dicunt, ut ratio numeri salua sit. Idem infra: €@@@@conicere in uersus dictum praeconis uolebam €@@@@Grani. @1 €In hac quoque primi uerbi praepositione [2'o']2 ob eandem causam producunt. Item XV: €@@@@subicit huic humilem et suffercitus posteriorem, €'subicit' 'u' littera longa legunt, quia primam syllabam breuem esse in uersu heroico non conuenit. Item apud €Plautum in Epidico 'con' syllabam productam pronuntiant: €@@@@age nunciam orna te, Epidice, et palliolum in collum conice. Apud Vergilium quoque 'subicit' uerbum produci a plerisque €audio: €@@@@@@etiam Parnasia laurus €@@@@parua sub ingenti matris se subicit umbra. Sed neque 'ob' neque 'sub' praepositio producendi habet þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ´¨‘–‚naturam, neque item [2'con']2, nisi cum eae litterae secuntur, €quae in uerbis 'constituit' et 'confecit' secundum eam pri-€mae sunt, uel cum eliditur [2ex]2 ea 'n' littera, sicut Sallustius: 'faenoribus' inquit 'copertus.' In his autem, quae supra €posui, et metrum esse integrum potest et praepositiones €istae possunt non barbare protendi; secunda enim littera in his uerbis per duo [2'i']2, non per unum scribenda est. Nam €uerbum ipsum, cui supradictae particulae praepositae sunt, €non est 'icio', sed 'iacio', et praeteritum non 'icit' facit, sed €'iecit'. Id ubi compositum est, 'a' littera in 'i' mutatur, sicuti €fit in uerbis 'insilio' et 'incipio', atque ita uim consonantis €capit, et idcirco ea syllaba productius latiusque paulo pro-€nuntiata priorem syllabam breuem esse non patitur, sed @1 €reddit eam positu longam, proptereaque et numerus in €uersu et ratio in pronuntiatu manet. @@Haec, quae diximus, eo etiam conducunt, ut, [2quod]2 €apud Vergilium in sexto positum inuenimus: €@@@@eripe me his, inuicte, malis aut tu mihi terram €@@@@inice, €sic esse 'iniice', ut supra dixi, et scribendum et legendum €sciamus, nisi quis tam indocilis est, [2ut]2 in hoc quoque uerbo €'in' praepositionem metri gratia protendat. @@Quaerimus igitur, in 'obicibus' 'o' littera qua ratione inten-€datur, cum id uocabulum factum sit a uerbo 'obiicio' et €nequaquam simile sit, quod a uerbo 'moueo' 'motus' 'o' littera longa dicitur. Equidem memini Sulpicium Apol-€linarem, uirum praestanti litterarum scientia, 'obices' et €'obicibus' 'o' littera correpta dicere, in Vergilio quoque sic €eum legere: €@@@@@@qua ui maria alta tumescant €@@@@obicibus ruptis; sed ita, ut diximus, 'i' litteram, quae in [2hoc]2 uocabulo €quoque gemina esse debet, paulo uberius largiusque pro-€nuntiabat. @@Congruens igitur est, ut 'subices' etiam, quod proinde €ut 'obices' compositum est, 'u' littera breui dici oporteat. Ennius in tragoedia, quae Achilles inscribitur, 'subices' pro €aere alto ponit, qui caelo subiectus est, in his uersibus: €@@@@@@per ego deum sublimas subices €@@@@humidas, unde oritur imber sonitu saeuo et spiritu; plerosque omnes tamen legere audias 'u' littera producta. Id @1 €ipsum autem uerbum M. Cato sub alia praepositione dicit €in oratione, quam de consulatu suo habuit: 'ita nos' inquit €'fert uentus ad primorem Pyrenaeum, quo proicit in altum.' €Et Pacuuius item in Chryse: €@@@@Idae promunturium, cuius lingua in altum proicit. Ÿðòÿ@@De P. Africano superiore sumpta quaedam ex annalibus memoratu €dignissima. ‘@@Scipio Africanus antiquior quanta uirtutum gloria praesti-€terit et quam fuerit altus animi atque magnificus et qua sui €conscientia subnixus, plurimis rebus, quae dixit quaeque fecit, declaratum est. Ex quibus sunt haec duo exempla eius €fiduciae atque exuperantiae ingentis: @@Cum M. Naeuius tribunus plebis accusaret eum ad popu-€lum diceretque accepisse a rege Antiocho pecuniam, ut €condicionibus gratiosis et mollibus pax cum eo populi €Romani nomine fieret et quaedam item alia crimini daret €indigna tali uiro, tum Scipio pauca praefatus, quae dignitas €uitae suae atque gloria postulabat: 'memoria,' inquit 'Quiri-€tes, repeto diem esse hodiernum, quo Hannibalem Poenum €imperio uestro inimicissimum magno proelio uici in terra €Africa pacemque et uictoriam uobis peperi inspectabilem. €Non igitur simus aduersum deos ingrati et, censeo, relinqua-€mus nebulonem hunc, eamus hinc protinus Ioui optimo maximo gratulatum.' Id cum dixisset, auertit et ire in Capitolium coepit. Tum contio uniuersa, quae ad sententiam €de Scipione ferendam conuenerat, relicto tribuno Scipionem @1 €in Capitolium comitata atque inde ad aedes eius cum laetitia et gratulatione sollemni prosecuta est. Fertur etiam oratio, €quae uidetur habita eo die a Scipione, et qui dicunt eam non €ueram, non eunt infitias, quin haec quidem uerba fuerint, €quae dixi, Scipionis. @@Item aliud est factum eius praeclarum. Petilii quidam €tribuni plebis a M., ut aiunt, Catone, inimico Scipionis, €comparati in eum atque inmissi desiderabant in senatu in-€stantissime, ut pecuniae Antiochinae praedaeque in eo bello captae rationem redderet; fuerat enim L. Scipioni Asiatico, fratri suo, imperatori in ea prouincia legatus. Ibi Scipio €exsurgit et prolato e sinu togae libro rationes in eo scriptas esse dixit omnis pecuniae omnisque praedae; illatum, ut palam recitaretur et ad aerarium deferretur. 'Sed enim id €iam non faciam' inquit 'nec me ipse afficiam contumelia' eumque librum statim coram discidit suis manibus et con-€cerpsit aegre passus, quod, cui salus imperii ac reipublicae €accepta ferri deberet, rationem pecuniae praedaticiae posce-€retur. Ÿðòÿ@@Quid M. Varro in logistorico scripserit de moderando uictu puerorum €inpubium. ‘@@Pueros inpubes conpertum est, si plurimo cibo nimioque €somno uterentur, hebetiores fieri ad ueterni usque aut eluci €tarditatem, corporaque eorum inprocera fieri minusque ad-olescere. Idem plerique alii medicorum philosophorumque et €M. Varro in logistorico scripsit, qui inscriptus est Catus aut de €liberis educandis. @1 Ÿðòÿ@@Notati a censoribus, qui audientibus iis dixerant ioca quaedam €intempestiuiter; ac de eius quoque nota deliberatum, qui steterat €forte apud eos oscitabundus. ‘@@Inter censorum seueritates tria haec exempla in litteris sunt castigatissimae disciplinae. Vnum est huiuscemodi: Censor agebat de uxoribus sollemne iusiurandum; uerba €erant ita concepta: 'Vt tu ex animi tui sententia uxorem €habes?' Qui iurabat, cauillator quidam et canicula et nimis ridicularius fuit. Is locum esse sibi ioci dicundi ratus, cum €ita, uti mos erat, censor dixisset 'ut tu ex animi tui sententia uxorem habes?', 'habeo equidem' inquit 'uxorem, sed non hercle ex animi mei sententia.' Tum censor eum, quod in-€tempestiue lasciuisset, in aerarios rettulit causamque hanc €ioci scurrilis apud se dicti subscripsit. @@Altera seueritas eiusdem sectae disciplinaeque est. @8 Deli-€beratum est de nota eius, qui ad censores ab amico aduoca-€tus est et in iure stans clare nimis et sonore oscitauit atque €inibi ut plecteretur fuit, tamquam illud indicium esset uagi animi et alucinantis et fluxae atque apertae securitatis. Sed €cum ille deiurasset inuitissimum sese ac repugnantem oscita-€tione uictum tenerique eo uitio, quod 'oscedo' appellatur, tum notae iam destinatae exemptus est. Publius Scipio €Africanus, Pauli filius, utramque historiam posuit in ora-€tione, quam dixit in censura, cum ad maiorum mores popu-€lum hortaretur. @@Item aliud refert Sabinus Masurius in septimo memoriali €seuere factum: 'Censores' inquit 'Publius Scipio Nasica et @1 €Marcus Popilius cum equitum censum agerent, equum nimis €strigosum et male habitum, sed equitem eius uberrimum et €habitissimum uiderunt et "cur" inquiunt "ita est, ut tu sis €quam equus curatior?" "Quoniam" inquit "ego me curo, €equum Statius nihili seruos." Visum est parum esse re-€uerens responsum, relatusque in aerarios, ut mos est.' @@'Statius' autem seruile nomen fuit. Plerique apud ueteres serui eo nomine fuerunt. Caecilius quoque ille comoediarum €poeta inclutus seruus fuit et propterea nomen habuit 'Statius'. €Sed postea uersum est quasi in cognomentum, appellatusque €est 'Caecilius Statius'. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER QVINTVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Quod Musonius philosophus reprehendit inprobauitque laudari philo-€sophum disserentem a uociferantibus et in laudando gestientibus. ‘@@* * * Musonium philosophum solitum accepimus. 'Cum philo-€sophus' inquit 'hortatur, monet, suadet, obiurgat aliudue €quid disciplinarum disserit, tum, qui audiunt, si de summo €et soluto pectore obuias uulgatasque laudes effutiunt, si €clamitant etiam, si gestiunt, si uocum eius festiuitatibus, si €modulis uerborum, si quibusdam quasi fritamentis orationis €mouentur, exagitantur et gestiunt, tum scias et qui dicit et €qui audiunt frustra esse neque illi philosophum loqui, sed tibicinem canere. Animus' inquit 'audientis philosophum, €[2dum]2, quae dicuntur, utilia ac salubria sunt et errorum €atque uitiorum medicinas ferunt, laxamentum atque otium prolixe profuseque laudandi non habet. Quisquis ille est, þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿµ“‚qui audit, nisi ille est plane deperditus, inter ipsam philo-€sophi orationem et perhorrescat necesse est et pudeat taci-tus et paeniteat et gaudeat et admiretur, uarios adeo uultus €disparilesque sensus gerat, proinde ut eum conscientiamque €eius adfecerit utrarumque animi partium aut sincerarum €aut aegrarum philosophi pertractatio.' @@Praeterea dicebat magnam laudem non abesse ab ad-€miratione, admirationem autem, quae maxima est, non @1 uerba parere, sed silentium. 'Idcirco' inquit 'poetarum €sapientissimus auditores illos Vlixi labores suos inlustrissime €narrantis, ubi loquendi finis factus, non exsultare nec €strepere nec uociferari facit, sed consiluisse uniuersos dicit €quasi attonitos et obstupidos delenimentis aurium ad ori-€gines usque uocis permanantibus: €@@@@$W(\S FA/TO: TOI\ D' A)/RA PA/NTES A)KH\N E)GE/NONTO SIWPH=|, €@@@@$KHLHQMW=| D' E)/SXONTO KATA\ ME/GARA SKIO/ENTA.&' Ÿðòÿ@@Super equo Alexandri regis, qui Bucephalas appellatus est. ‘@@Equus Alexandri regis et capite et nomine 'Bucephalas' fuit. Emptum Chares scripsit talentis tredecim et regi €Philippo donatum; hoc autem aeris nostri summa est sester-tia trecenta duodecim. Super hoc equo dignum memoria €uisum, quod, ubi ornatus erat armatusque ad proelium, €haud umquam inscendi sese ab alio nisi ab rege passus sit. Id etiam de isto equo memoratum est, quod, cum insidens in €eo Alexander bello Indico et facinora faciens fortia in hos-€tium cuneum non satis sibi prouidens inmisisset coniectisque €undique in Alexandrum telis uulneribus altis in ceruice atque €in latere equus perfossus esset, moribundus tamen ac prope €iam exsanguis e mediis hostibus regem uiuacissimo cursu €retulit atque, ubi eum extra tela extulerat, ilico concidit et €domini iam superstitis securus quasi cum sensus humani solacio animam exspirauit. Tum rex Alexander parta eius €belli uictoria oppidum in isdem locis condidit idque ob equi €honores 'Bucephalon' appellauit. @1 Ÿðòÿ@@Quae causa quodque initium fuisse dicatur Protagorae ad philo-€sophiae litteras adeundi. ‘@@Protagoram, uirum in studiis doctrinarum egregium, €cuius nomen Plato libro suo illi incluto inscripsit, adulescen-€tem aiunt uictus quaerendi gratia in mercedem missum uecturasque onerum corpore suo factitauisse, quod genus Graeci $A)XQOFO/ROUS& uocant, Latine 'baiulos' appellamus. Is de €proximo rure Abdera in oppidum, cuius popularis fuit, €caudices ligni plurimos funiculo breui circumdatos portabat. Tum forte Democritus, ciuitatis eiusdem ciuis, homo ante €alios uirtutis et philosophiae gratia uenerandus, cum egre-€deretur extra urbem, uidet eum cum illo genere oneris tam €impedito ac tam incohibili facile atque expedite ince-€dentem et prope accedit et iuncturam posituramque ligni €scite periteque factam considerat petitque, ut paululum ad-quiescat. Quod ubi Protagoras, ut erat petitum, fecit atque €itidem Democritus aceruum illum et quasi orbem caudicum €breui uinculo comprehensum ratione quadam quasi geome-€trica librari continerique animaduertit, interrogauit, quis id €lignum ita composuisset, et, cum ille a se compositum dixis-€set, desiderauit, uti solueret ac denuo in modum eundem col-locaret. At postquam ille soluit ac similiter composuit, tum €Democritus animi aciem sollertiamque hominis non docti €demiratus: 'mi adulescens,' inquit 'cum ingenium bene €faciendi habeas, sunt maiora melioraque, quae facere mecum €possis', abduxitque eum statim secumque habuit et sum-€ptum ministrauit et philosophias docuit et esse eum fecit, €quantus postea fuit. @@Is tamen Protagoras insincerus quidem philosophus, sed €acerrimus sophistarum fuit; pecuniam quippe ingentem €cum a discipulis acciperet annuam, pollicebatur se id docere, @1 €quanam uerborum industria cuasa infirmior fieret fortior, €quam rem Graece ita dicebat: $TO\N H(/TTW LO/GON KREI/TTW POIEI=N. Ÿðòÿ@@De uerbo 'duouicesimo', quod uolgo incognitum, set a uiris doctis €multifariam in libris scriptum est. ‘@@Apud Sigillaria forte in libraria ego et Iulius Paulus poeta, €uir memoria nostra doctissimus, consideramus; atque ibi €expositi erant Fabii annales, bonae atque sincerae uetustatis libri, quos uenditor sine mendis esse contendebat. Gram-€maticus autem quispiam de nobilioribus ab emptore ad €spectandos libros adhibitus repperisse unum in libro men-€dum dicebat; sed contra librarius in quoduis pignus uocabat, si in una uspiam littera delictum esset. Ostendebat gram-€maticus ita scriptum in libro quarto: 'Quapropter tum €primum ex plebe alter consul factus est duouicesimo anno, postquam Romam Galli ceperunt.' 'Non' inquit '"duouice-simo", sed "duoetuicesimo" scribi oportuit. Quid enim est €"duouicesimo?"' * * * hic ita scripsit: 'Mortuus est anno €duouicesimo; rex fuit annos XXI * * * ' Ÿðòÿ@@Cuiusmodi ioco incauillatus sit Antiochum regem Poenus Hannibal. ‘@@In libris ueterum memoriarum scriptum est Hannibalem €Carthaginiensem apud regem Antiochum facetissime cauil-latum esse. Ea cauillatio huiuscemodi fuit: Ostendebat ei @1 €Antiochus in campo copias ingentis, quas bellum populo €Romano facturus comparauerat, conuertebatque exercitum insignibus argenteis et aureis florentem; inducebat etiam €currus cum falcibus et elephantos cum turribus equita-€tumque frenis, ephippiis, monilibus, phaleris praefulgentem. Atque ibi rex contemplatione tanti ac tam ornati exercitus €gloriabundus Hannibalem aspicit et 'putasne' inquit 'con-ferri posse ac satis esse Romanis haec omnia?' Tum Poenus €eludens ignauiam inbelliamque militum eius pretiose arma-€torum: 'Satis, plane satis esse credo Romanis haec omnia, etiamsi auarissimi sunt.' Nihil prorsum neque tam lepide neque tam acerbe dici potest: rex de numero exercitus sui €ac de aestimanda aequiperatione quaesiuerat, respondit €Hannibal de praeda. Ÿðòÿ@@De coronis militaribus; quae sit earum triumphalis, quae obsidionalis, €quae ciuica, quae muralis, quae castrensis, quae naualis, quae €oualis, quae oleaginea. ‘@@Militares coronae multae, uariae sunt. @8 Quarum quae €nobilissimae sunt, has ferme esse accepimus: 'triumphalem, obsidionalem, ciuicam, muralem, castrensem, naualem'; est ea quoque corona, quae 'oualis' dicitur, est item postrema €'oleaginea', qua uti solent, qui in proelio non fuerunt, sed €triumphum procurant. @@'Triumphales' coronae sunt aureae, quae imperatoribus ob honorem triumphi mittuntur. Id uulgo dicitur 'aurum coronarium'. Haec antiquitus e lauru erant, post fieri ex €auro coeptae. @@'Obsidionalis' est, quam ii, qui liberati obsidione sunt, @1 dant ei duci, qui liberauit. Ea corona graminea est, ob-€seruarique solitum, ut fieret e gramine, quod in eo loco €gnatum esset, intra quem clausi erant, qui obsidebantur. Hanc coronam gramineam senatus populusque Romanus €Q. Fabio Maximo dedit bello Poenorum secundo, quod €urbem Romam obsidione hostium liberasset. @@'Ciuica' corona appellatur, quam ciuis ciui, a quo in €proelio seruatus est, testem uitae salutisque perceptae dat. Ea fit e fronde quernea, quoniam cibus uictusque antiquis-€simus quercus capi solitus; fuit etiam ex ilice, quod genus €superiori proximum est, sicuti scriptum est in quadam €comoedia Caecilii: €@@@@%'aduehuntur' inquit 'cum ilignea corona et chlamyde: di uestram fidem!' Masurius autem Sabinus in undecimo librorum memorialium €ciuicam coronam tum dari solitam dicit, cum is, qui ciuem €seruauerat, eodem tempore etiam hostem occiderat neque €locum in ea pugna reliquerat; aliter ius ciuicae coronae negat concessum. Tiberium tamen Caesarem consultum, an ciui-€cam coronam capere posset, qui ciuem in proelio seruasset et €hostes ibidem duos interfecisset, sed locum, in quo pugna-€bat, non retinuisset eoque loco hostes potiti essent, rescrip-€sisse dicit eum quoque ciuica dignum uideri, quod appareret €e tam iniquo loco ciuem ab eo seruatum, ut etiam a fortiter pugnantibus retineri non quiuerit. Hac corona ciuica L. €Gellius, uir censorius, in senatu Ciceronem consulem donari €a republica censuit, quod eius opera esset atrocissima illa €Catilinae coniuratio detecta uindicataque. @@'Muralis' est corona, qua donatur ab imperatore, qui @1 €primus murum subiit inque oppidum hostium per uim þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿµ¦˜ƒascendit; idcirco quasi muri pinnis decorata est. @@'Castrensis' est corona, qua donat imperator eum, qui €primus hostium castra pugnans introiuit; ea corona insigne €ualli habet. @@'Naualis' est, qua donari solet, maritimo proelio qui €primus in hostium nauem ui armatus transiluit; ea quasi nauium rostris insignita est. Et 'muralis' autem et 'castren-€sis' et 'naualis' fieri ex auro solent. @@'Oualis' corona murtea est; @8 ea utebantur imperatores, qui €ouantes urbem introibant. Ouandi ac non triumphandi €causa est, cum aut bella non rite indicta neque cum iusto €hoste gesta sunt aut hostium nomen humile et non idoneum €est, ut seruorum piratarumque, aut deditione repente facta inpuluerea, ut dici solet, incruentaque uictoria obuenit. Cui €facilitati aptam esse Veneris frondem crediderunt, quod non Martius, sed quasi Venerius quidam triumphus foret. Ac €murteam coronam M. Crassus, cum bello fugitiuorum con-€fecto ouans rediret, insolenter aspernatus est senatusque €consultum faciundum per gratiam curauit, ut lauro, non €murto, coronaretur. @@Marcus Cato obicit M. Fuluio Nobiliori, quod milites per ambitum coronis de leuissimis causis donasset. De qua re €uerba ipsa apposui Catonis. 'Iam principio quis uidit corona €donari quemquam, cum oppidum captum non esset aut castra hostium non incensa essent?' Fuluius autem, in quem €hoc a Catone dictum est, coronis donauerat milites, quia €uallum curauerant, aut qui puteum strenue foderant. @1 @@Praetereundum non est, quod ad ouationes attinet, super €quo dissensisse ueteres scriptores accipio. Partim enim €scripserunt, qui ouaret, introire solitum equo uehentem; set €Sabinus Masurius pedibus ingredi ouantes dicit sequentibus €eos non militibus, sed uniuerso senatu. Ÿðòÿ@@'Personae' uocabulum quam lepide interpretatus sit quamque esse €uocis eius originem dixerit Gauius Bassus. ‘@@Lepide mi hercules et scite Gauius Bassus in libris, quos de €origine uocabulorum composuit, unde appellata 'persona' sit, €interpretatur; a personando enim id uocabulum factum esse coniectat. Nam 'caput' inquit 'et os coperimento personae €tectum undique unaque tantum uocis emittendae uia per-€uium, quoniam non uaga neque diffusa est, [2set]2 in unum €tantummodo exitum collectam coactamque uocem ciet, €magis claros canorosque sonitus facit. Quoniam igitur in-€dumentum illud oris clarescere et resonare uocem facit, ob €eam causam "persona" dicta est "o" littera propter uocabuli €formam productiore.' Ÿðòÿ@@Defensus error a Vergilii uersibus, quos arguerat Iulius Hyginus gram-€maticus; et ibidem, quid sit lituus; deque $E)TUMOLOGI/A|& uocis eius. ‘@@@@Ipse Quirinali lituo paruaque sedebat €@@@@subcinctus trabea laeuaque ancile gerebat. €In his uersibus errasse Hyginus Vergilium scripsit, tamquam €non animaduerterit deesse aliquid hisce uerbis: €@@@@ipse Quirinali lituo. @1 'Nam si nihil' inquit 'deesse animaduerterimus, uidetur ita €dictum, ut fiat "lituo et trabea subcinctus", quod est' inquit €'absurdissimum; quippe cum lituus sit uirga breuis in parte, €qua robustior est, incurua, qua augures utuntur, quonam €modo "subcinctus lituo" uideri potest?' @@Immo ipse Hyginus parum animaduertit sic hoc esse dictum, ut pleraque dici per defectionem solent. Veluti cum €dicitur 'M. Cicero homo magna eloquentia' et 'Q. Roscius €histrio summa uenustate', non plenum hoc utrumque neque €perfectum est, sed enim pro pleno atque perfecto auditur. Vt Vergilius alio in loco: €@@@@uictorem Buten inmani corpore, €id est corpus inmane habentem, et item alibi: €@@@@in medium geminos inmani pondere caestus €@@@@proiecit €ac similiter: €@@@@@@domus sanie dapibusque cruentis, €@@@@intus opaca, ingens. Sic igitur id quoque uideri dictum debet: 'Picus Quirinali lituo erat', sicuti dicimus: 'statua grandi capite erat'. Et €'est' autem et 'erat' et 'fuit' plerumque absunt cum ele-€gantia sine detrimento sententiae. @@Et quoniam facta litui mentio est, non praetermittendum €est, quod posse quaeri animaduertimus, utrum lituus augura-€lis a tuba, quae lituus appellatur, an tuba a lituo augurum @1 lituus dicta sit; utrumque enim pari forma et pariter in-curuum est. Sed si, ut quidam putant, tuba a sonitu lituus €appellata est ex illo Homerico uerbo: €@@@@$LI/GCE BIO/S&, €necesse est ita accipi, ut uirga auguralis a tubae similitudine lituus uocetur. Vtitur autem uocabulo isto Vergilius et pro €tuba: €@@@@et lituo pugnas insignis obibat et hasta. Ÿðòÿ@@Historia de Croesi filio sumpta ex Herodoti libris. ‘@@Filius Croesi regis, cum iam fari per aetatem posset, in-€fans erat et, cum iam multum adoleuisset, item nihil fari quibat. Mutus adeo et elinguis diu habitus est. Cum in €patrem eius bello magno uictum et urbe, in qua erat, capta €hostis gladio educto regem esse ignorans inuaderet, diduxit €adulescens os clamare nitens eoque nisu atque impetu spiri-€tus uitium nodumque linguae rupit planeque et articulate €elocutus est clamans in hostem, ne rex Croesus occideretur. Tum et hostis gladium reduxit, et rex uita donatus est, et adulescens loqui prorsum deinceps incepit. Herodotus in €historiis huius memoriae scriptor est, eiusque uerba sunt, €quae prima dixisse filium Croesi refert: $*)/ANQRWPE, MH\ KTEI=NE €$*KROI=SON. @@Sed et quispiam Samius athleta,_nomen illi fuit $*)EXE-€$KLOU=S2&_cum antea non loquens fuisset, ob similem dicitur causam loqui coepisse. Nam cum in sacro certamine sortitio €inter ipsos et aduersarios non bona fide fieret et sortem @1 €nominis falsam subici animaduertisset, repente in eum, qui €id faciebat, uidere sese, quid faceret, magnum inclamauit. €Atque is oris uinculo solutus per omne inde uitae tempus non €turbide neque adhaese locutus est. Ÿðòÿ@@De argumentis, quae Graece $A)NTISTRE/FONTA& appellantur, a nobis €'reciproca' dici possunt. ‘@@Inter uitia argumentorum longe maximum esse uitium uidetur, quae $A)NTISTRE/FONTA& Graeci dicunt. Ea quidam e €nostris non hercle nimis absurde 'reciproca' appellauerunt. Id autem uitium accidit hoc modo, cum argumentum pro-€positum referri contra conuertique in eum potest, a quo €dictum est, et utrimque pariter ualet; quale est peruolgatum €illud, quo Protagoram, sophistarum acerrimum, usum esse €ferunt aduersus Euathlum, discipulum suum. @@Lis namque inter eos et controuersia super pacta mercede haec fuit. Euathlus, adulescens diues, eloquentiae discendae causarumque orandi cupiens fuit. Is in disciplinam Pro-€tagorae sese dedit daturumque promisit mercedem grandem €pecuniam, quantam Protagoras petiuerat, dimidiumque eius €dedit iam tunc statim, priusquam disceret, pepigitque, ut €relicum dimidium daret, quo primo die causam apud iudices orasset et uicisset. Postea cum diutule auditor adsectatorque €Protagorae fuisset [2et]2 in studio quidem facundiae abunde €promouisset, causas tamen non reciperet tempusque iam €longum transcurreret et facere id uideretur, ne relicum €mercedis daret, capit consilium Protagoras, ut tum existi-mabat, astutum: petere institit ex pacto mercedem, litem €cum Euathlo contestatur. @1 @@Et cum ad iudices coniciendae consistendaeque causae €gratia uenissent, tum Protagoras sic exorsus est: 'Disce,' €inquit 'stultissime adulescens, utroque id modo fore, uti €reddas, quod peto, siue contra te pronuntiatum erit siue pro te. Nam si contra te lis data erit, merces mihi ex senten-€tia debebitur, quia ego uicero; sin uero secundum te iudica-€tum erit, merces mihi ex pacto debebitur, quia tu uiceris.' @@Ad ea respondit Euathlus: 'Potui' inquit 'huic tuae tam €ancipiti captioni isse obuiam, si uerba non ipse facerem atque alio patrono uterer. Sed maius mihi in ista uictoria €prolubium est, cum te non in causa tantum, sed in argu-mento quoque isto uinco. Disce igitur tu quoque, magister €sapientissime, utroque modo fore, uti non reddam, quod petis, siue contra me pronuntiatum fuerit siue pro me. Nam €si iudices pro causa mea senserint, nihil tibi ex sententia €debebitur, quia ego uicero; sin contra me pronuntiauerint, €nihil tibi ex pacto debebo, quia non uicero.' @@Tum iudices dubiosum hoc inexplicabileque esse, quod €utrimque dicebatur, rati, ne sententia sua, utramcumque in þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿµ¨Š˜ƒpartem dicta esset, ipsa sese rescinderet, rem iniudicatam €reliquerunt causamque in diem longissimam distulerunt. Sic ab adulescente discipulo magister eloquentiae inclutus €suo sibi argumento confutatus est et captionis uersute ex-€cogitatae frustratus fuit. Ÿðòÿ@@Biantis de re uxoria syllogismum non posse uideri $A)NTISTRE/FEIN&. ‘@@Existimant quidam etiam illud Biantis, uiri sapientis ac €nobilis, responsum consimile esse atque est Protagorion illud, de quo dixi modo, $A)NTISTRE/FON&. Nam cum rogatus @1 €esset a quodam Bias, deberetne uxorem ducere, an uitam €uiuere caelibem: $H)/TOI& inquit $KALH\N A)/CEIS H)\ AI)SXRA/N: KAI\ EI) €$KALH/N, E(/CEIS KOINH/N, EI) DE\ AI)SXRA/N, E(/CEIS POINH/N: E)KA/TERON DE\ OU) €$LHPTE/ON: OU) GAMHTE/ON A)/RA. @@Sic autem hoc rursum conuertunt: $*EI) ME\N KALH\N A)/CW, OU)X $E(/CW POINH/N: EI) DE\ AI)SXRA/N, OU)X E(/CW KOINH/N: GAMHTE/ON A)/RA.& Sed €minime hoc esse uidetur $A)NTISTRE/FON&, quoniam ex altero latere conuersum frigidius est infirmiusque. Nam Bias pro-€posuit non esse ducendam uxorem propter alterutrum in-€commodum, quod necessario patiendum erit ei, qui duxerit. Qui conuertit autem, non ab eo se defendit incommodo, quod adest, sed carere se altero dicit, quod non adest. Satis €est autem tuendae sententiae, quam Bias dixit, quod eum, €qui duxit uxorem, pati necesse est ex duobus incommodis €alterum, ut aut $KOINH/N& habeat aut $POINH/N&. @@Sed Fauorinus noster, cum facta esset forte mentio syl-€logismi istius, quo Bias usus est, cuius prima protasis est: €$H)/TOI KALH\N A)/CEIS H)\ AI)SXRA/N&, non ratum id neque iustum diiunc-€tiuum esse ait, quoniam non necessum sit alterum ex duobus, quae diiunguntur, uerum esse, quod in proloquio €diiunctiuo necessarium est. Eminentia enim quadam signi-ficari formarum turpes et pulcrae uidentur. 'Est autem' €inquit 'tertium quoque inter duo ista, quae diiunguntur, cuius rationem prospectumque Bias non habuit. Inter enim €pulcherrimam feminam et deformissimam media forma €quaedam est, quae et a nimiae pulcritudinis periculo et a summae deformitatis odio uacat; qualis a Quinto Ennio in €Melanippa perquam eleganti uocabulo "stata" dicitur, quae neque $KOINH/& futura sit neque $POINH/&.' Quam formam modicam @1 €et modestam Fauorinus non mi hercule inscite appellabat 'uxoriam'. Ennius autem in ista, quam dixit, tragoedia €eas fere feminas ait incolumi pudicitia esse, quae stata €forma forent. Ÿðòÿ@@De nominibus deorum populi Romani Diouis et Vediouis. ‘@@In antiquis precationibus nomina haec deorum inesse animaduertimus: 'Diouis' et 'Vediouis'; est autem etiam aedes Vediouis Romae inter arcem et Capitolium. Eorum nominum rationem esse hanc comperi: 'Iouem' Latini ueteres €a 'iuuando' appellauere eundemque alio uocabulo iuncto 'patrem' dixerunt. Nam quod est elisis aut inmutatis quibus-€dam litteris 'Iupiter', id plenum atque integrum est 'Iouis-€pater'. Sic et 'Neptunuspater' coniuncte dictus est [2et]2 €'Saturnuspater' et 'Ianuspater' et 'Marspater'_hoc enim €est 'Marspiter'_itemque Iouis 'Diespiter' appellatus, id est diei et lucis pater. Idcircoque simili nomine Iouis 'Diouis' €dictus est et 'Lucetius', quod nos die et luce quasi uita ipsa afficeret et iuuaret. 'Lucetium' autem Iouem Cn. Naeuius in €libris belli Poenici appellat. @@Cum Iouem igitur et Diouem a iuuando nominassent, €eum contra deum, qui non iuuandi potestatem, sed uim €nocendi haberet_nam deos quosdam, ut prodessent, cele-€brabant, quosdam, ut ne obessent, placabant_, 'Vediouem' €appellauerunt dempta atque detracta iuuandi facul-tate. 'Ve' enim particula, quae in aliis atque aliis uocabulis @1 €uaria, tum per has duas litteras, tum 'a' littera media in-€missa dicitur, duplicem significatum eundemque inter sese diuersum capit. Nam et augendae rei et minuendae ualet, €sicuti aliae particulae plurimae; propter quod accidit, ut €quaedam uocabula, quibus particula ista praeponitur, am-€bigua sint et utroqueuersum dicantur, ueluti 'uescum', €'uehemens' et 'uegrande', de quibus alio in loco uberiore €tractatu facto admonuimus; 'uesani' autem et 'uecordes' ex €una tantum parte dicti, quae priuatiua est, quam Graeci €$KATA\ STE/RHSIN& dicunt. @@Simulacrum igitur dei Vediouis, quod est in aede, de qua €supra dixi, sagittas tenet, quae sunt uidelicet partae ad nocendum. Quapropter eum deum plerumque Apollinem €esse dixerunt; immolaturque ritu humano capra, eiusque €animalis figmentum iuxta simulacrum stat. @@Propterea Vergilium quoque aiunt multae antiquitatis €hominem sine ostentationis odio peritum numina laeua in €georgicis deprecari significantem uim quandam esse huiusce-€modi deorum in laedendo magis quam in iuuando potentem. €Versus Vergilii sunt: €@@@@in tenui labor; at tenuis non gloria, si quem €@@@@numina laeua sinunt auditque uocatus Apollo. In istis autem diis, quos placari oportet, uti mala a nobis uel €a frugibus natis amoliantur, Auruncus quoque habetur et €Robigus. Ÿðòÿ@@De officiorum gradu atque ordine moribus populi Romani obseruato. ‘@@Seniorum hominum et Romae nobilium atque in morum €disciplinarumque ueterum doctrina memoriaque praestantium @1 €disceptatio quaedam fuit praesente et audiente me de €gradu atque ordine officiorum. Cumque quaereretur, quibus €nos ea prioribus potioribusque facere oporteret, si necesse €esset in opera danda faciendoque officio alios aliis anteferre, non consentiebatur. Conueniebat autem facile constabatque €ex moribus populi Romani primum iuxta parentes locum €tenere pupillos debere fidei tutelaeque nostrae creditos; €secundum eos proximum locum clientes habere, qui sese €itidem in fidem patrociniumque nostrum dediderunt; €tum in tertio loco esse hospites; postea esse cognatos €adfinesque. @@Huius moris obseruationisque multa sunt testimonia €atque documenta in antiquitatibus perscripta, ex quibus €unum hoc interim de clientibus cognatisque, quod prae manibus est, ponemus. M. Cato in oratione, quam dixit apud €censores in Lentulum, ita scripsit: 'Quod maiores sanctius €habuere defendi pupillos quam clientem non fallere. Aduer-€sus cognatos pro cliente testatur, testimonium aduersus €clientem nemo dicit. Patrem primum, postea patronum €proximum nomen habuere.' @@Masurius autem Sabinus in libro iuris ciuilis tertio anti-€quiorem locum hospiti tribuit quam clienti. Verba ex eo €libro haec sunt: 'In officiis apud maiores ita obseruatum est: €primum tutelae, deinde hospiti, deinde clienti, tum cognato, €postea adfini. Aequa causa feminae uiris potiores habitae €pupillarisque tutela muliebri praelata. Etiam aduersus quem €adfuissent, eius filiis tutores relicti in eadem causa pupillo €aderant.' @1 @@Firmum atque clarum isti rei testimonium perhibet auctor-€itas C. Caesaris pontificis maximi, qui in oratione, quam €pro Bithynis dixit, hoc principio usus est: 'Vel pro hospitio €regis Nicomedis uel pro horum necessitate, quorum res €agitur, refugere hoc munus, M. Iunce, non potui. Nam neque €hominum morte memoria deleri debet, quin a proximis re-€tineatur, neque clientes sine summa infamia deseri possunt, €quibus etiam a propinquis nostris opem ferre instituimus.' Ÿðòÿ@@Quod Apion, doctus homo, qui 'Plistonices' appellatus est, uidisse se €Romae scripsit recognitionem inter sese mutuam ex uetere notitia €hominis et leonis. ‘@@Apion, qui 'Plistonices' appellatus est, litteris homo mul-€tis praeditus rerumque Graecarum plurima atque uaria scientia fuit. Eius libri non incelebres feruntur, quibus €omnium ferme, quae mirifica in Aegypto uisuntur audiun-turque, historia comprehenditur. Sed in his, quae uel audisse €uel legisse sese dicit, fortassean uitio studioque ostenta-€tionis sit loquacior_est enim sane quam in praedicandis doctrinis sui uenditator_; hoc autem, quod in libro Aegypti-€acorum quinto scripsit, neque audisse neque legisse, sed €ipsum sese in urbe Roma uidisse oculis suis confirmat. @@'In circo maximo' inquit 'uenationis amplissimae pugna populo dabatur. Eius rei, Romae cum forte essem, spectator' inquit 'fui. Multae ibi saeuientes ferae, magnitudines besti-€arum excellentes, omniumque inuisitata aut forma erat aut þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿµ¨Ž˜ˆferocia. Sed praeter alia omnia leonum' inquit 'immanitas admirationi fuit praeterque omnis ceteros unus. Is unus @1 €leo corporis impetu et uastitudine terrificoque fremitu et €sonoro, toris comisque ceruicum fluctuantibus animos ocu-losque omnium in sese conuerterat. Introductus erat inter €compluris ceteros ad pugnam bestiarum datus seruus uiri consularis; ei seruo Androclus nomen fuit. Hunc ille leo ubi €uidit procul, repente' inquit 'quasi admirans stetit ac deinde €sensim atque placide tamquam noscitabundus ad hominem accedit. Tum caudam more atque ritu adulantium canum €clementer et blande mouet hominisque se corpori adiungit €cruraque eius et manus prope iam exanimati metu lingua leniter demulcet. Homo Androclus inter illa tam atrocis €ferae blandimenta amissum animum recuperat, paulatim oculos ad contuendum leonem refert. Tum quasi mutua €recognitione facta laetos' inquit 'et gratulabundos uideres €hominem et leonem.' @@Ea re prorsus tam admirabili maximos populi clamores €excitatos dicit accersitumque a Caesare Androclum quaesi-tamque causam, cur illi atrocissimus leo uni parsisset. Ibi Androclus rem mirificam narrat atque admirandam. 'Cum €prouinciam' inquit 'Africam proconsulari imperio meus €dominus obtineret, ego ibi iniquis eius et cotidianis uerberi-€bus ad fugam sum coactus et, ut mihi a domino, terrae illius €praeside, tutiores latebrae forent, in camporum et arenarum €solitudines concessi ac, si defuisset cibus, consilium fuit mortem aliquo pacto quaerere. Tum sole medio' inquit €'rabido et flagranti specum quandam nanctus remotam latebrosamque in eam me penetro et recondo. Neque multo €post ad eandem specum uenit hic leo debili uno et cruento €pede gemitus edens et murmura dolorem cruciatumque @1 uulneris commiserantia.' Atque illic primo quidem conspectu €aduenientis leonis territum sibi et pauefactum animum dixit. 'Sed postquam introgressus' inquit 'leo, uti re ipsa €apparuit, in habitaculum illud suum, uidet me procul de-€litescentem, mitis et mansues accessit et sublatum pedem €ostendere mihi et porrigere quasi opis petendae gratia uisus est. Ibi' inquit 'ego stirpem ingentem uestigio pedis eius €haerentem reuelli conceptamque saniem uolnere intimo €expressi accuratiusque sine magna iam formidine siccaui penitus atque detersi cruorem. Illa tunc mea opera et €medella leuatus pede in manibus meis posito recubuit et quieuit, atque ex eo die triennium totum ego et leo in eadem specu eodemque et uictu uiximus. Nam, quas uenabatur €feras, membra opimiora ad specum mihi subgerebat, quae €ego ignis copiam non habens meridiano sole torrens edebam. Sed ubi me' inquit 'uitae illius ferinae iam pertaesum est, €leone in uenatum profecto reliqui specum et uiam ferme €tridui permensus a militibus uisus adprehensusque sum et ad dominum ex Africa Romam deductus. Is me statim rei capitalis damnandum dandumque ad bestias curauit. In-€tellego autem' inquit 'hunc quoque leonem me tunc separato €captum gratiam mihi nunc beneficii et medicinae referre.' @@Haec Apion dixisse Androclum tradit eaque omnia scripta €circumlataque tabula populo declarata atque ideo cunctis €petentibus dimissum Androclum et poena solutum leo-nemque ei suffragiis populi donatum. 'Postea' inquit 'uide-€bamus Androclum et leonem loro tenui reuinctum urbe tota €circum tabernas ire, donari aere Androclum, floribus spargi €leonem, omnes ubique obuios dicere: "Hic est leo hospes €hominis, hic est homo medicus leonis".' @1 Ÿðòÿ@@Corpusne sit uox an $A)SW/MATON&, uarias esse philosophorum sententias. ‘@@Vetus atque perpetua quaestio inter nobilissimos philo-€sophorum agitata est, corpusne sit uox an incorporeum. Hoc enim uocabulum quidam finxerunt proinde quod Graece dicitur $A)SW/MATON&. Corpus autem est, quod aut efficiens est €aut patiens; id Graece definitur: $TO\ H)/TOI POIOU=N H)\ PA/SXON. Quam definitionem significare uolens Lucretius poeta ita €scripsit: €@@@@tangere enim aut tangi nisi corpus nulla potest res. Alio quoque modo corpus esse Graeci dicunt $TO\ TRIXH= DIA/-$STATON&. Sed uocem Stoici corpus esse contendunt eamque esse dicunt ictum aera; Plato autem non esse uocem corpus €putat: 'non enim percussus' inquit 'aer, sed plaga ipsa atque percussio, id uox est'. Democritus ac deinde Epicurus ex €indiuiduis corporibus uocem constare dicunt eamque, ut ipsis eorum uerbis utar, $R(EU=MA A)TO/MWN& appellant. Hos aliosque €talis argutae delectabilisque desidiae aculeos cum audiremus €uel lectitaremus neque in his scrupulis aut emolumentum €aliquod solidum ad rationem uitae pertinens aut finem €ullum quaerendi uideremus, Ennianum Neoptolemum proba-€bamus, qui profecto ita ait: €@@@@philosophandum est paucis; nam omnino haud placet. @1 Ÿðòÿ@@De ui oculorum deque uidendi rationibus. ‘@@De uidendi ratione deque cernendi natura diuersas esse opiniones philosophorum animaduertimus. Stoici causas esse €uidendi dicunt radiorum ex oculis in ea, quae uideri queunt, emissionem aerisque simul intentionem. Epicurus afluere €semper ex omnibus corporibus simulacra quaedam cor-€porum ipsorum eaque sese in oculos inferre atque ita fieri sensum uidendi putat. Plato existimat genus quoddam ignis €lucisque de oculis exire idque coniunctum continuatumque €uel cum luce solis uel cum alterius ignis lumine sua ui et €externa nixum efficere, ut, quaecumque offenderit inlustra-ueritque, cernamus. Sed hic aeque non diutius muginandum, €eiusdemque illius Enniani Neoptolemi, de quo supra scripsi-€mus, consilio utendum est, qui degustandum ex philo-€sophia censet, non in eam ingurgitandum. Ÿðòÿ@@Quam ob causam dies primi post Kalendas, Nonas, Idus atri habe-€antur; et cur diem quoque quartum ante Kalendas uel Nonas uel €Idus quasi religiosum plerique uitent. ‘@@Verrius Flaccus in quarto de uerborum significatu dies, €qui sunt postridie Kalendas, Nonas, Idus, quos uulgus im-€perite 'nefastos' dicit, propter hanc causam dictos habitos-que 'atros' esse scribit. 'Vrbe' inquit 'a Gallis Senonibus €recuperata L. Atilius in senatu uerba fecit Q. Sulpicium €tribunum militum ad Alliam aduersus Gallos pugnaturum @1 €rem diuinam dimicandi gratia postridie Idus fecisse; tum €exercitum populi Romani occidione occisum et post diem €tertium eius diei urbem praeter Capitolium captam esse; €compluresque alii senatores recordari sese dixerunt, quotiens €belli gerendi gratia res diuina postridie Kalendas, Nonas, €Idus a magistratu populi Romani facta esset, eius belli €proximo deinceps proelio rem publicam male gestam esse. €Tum senatus eam rem ad pontifices reiecit, ut ipsi, quod €uideretur, statuerent. Pontifices decreuerunt nullum his €diebus sacrificium recte futurum.' @@Ante diem quoque quartum Kalendas uel Nonas uel Idus tamquam inominalem diem plerique uitant. Eius obserua-tionis an religio ulla sit tradita, quaeri solet. Nihil nos super €ea re scriptum inuenimus, nisi quod Q. Claudius annalium €quinto cladem illam pugnae Cannensis uastissimam factam €dicit ante diem quartum Nonas Sextiles. Ÿðòÿ@@An quid et quantum differat historia ab annalibus; superque ea re €uerba posita ex libro rerum gestarum Sempronii Asellionis primo. ‘@@'Historiam' ab 'annalibus' quidam differre eo putant, €quod, cum utrumque sit rerum gestarum narratio, earum €tamen proprie rerum sit 'historia', quibus rebus gerendis interfuerit is, qui narret; eamque esse opinionem quorun-€dam Verrius Flaccus refert in libro de significatu uerborum €quarto. Ac se quidem dubitare super ea re dicit, posse €autem uideri putat nonnihil esse rationis in ea opinione, €quod $I(STORI/A& Graece significet rerum cognitionem praesen-tium. Sed nos audire soliti sumus annales omnino id esse, @1 quod historiae sint, historias non omnino esse id, quod annales sint: sicuti, quod est homo, id necessario animal €est; quod est animal, non id necesse est hominem esse. @@Ita 'historias' quidem esse aiunt rerum gestarum uel ex-€positionem uel demonstrationem uel quo alio nomine id €dicendum est, 'annales' uero esse, cum res gestae plurium €annorum obseruato cuiusque anni ordine deinceps com-ponuntur. Cum uero non per annos, sed per dies singulos res þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿµ¨’—‚gestae scribuntur, ea historia Graeco uocabulo $E)FHMERI/S& dici-€tur, cuius Latinum interpretamentum scriptum est in libro €Semproni Asellionis primo, ex quo libro plura uerba ascripsi-€mus, ut simul, ibidem quid ipse inter res gestas et annales €esse dixerit, ostenderemus. @@'Verum inter eos', inquit 'qui annales relinquere uoluis-€sent, et eos, qui res gestas a Romanis perscribere conati €essent, omnium rerum hoc interfuit. Annales libri tantum-€modo, quod factum quoque anno gestum sit, ea demonstra-€bant, id est quasi qui diarium scribunt, quam Graeci €$E)FHMERI/DA& uocant. Nobis non modo satis esse uideo, quod €factum esset, id pronuntiare, sed etiam, quo consilio quaque ratione gesta essent, demonstrare.' Paulo post idem Asellio €in eodem libro: 'Nam neque alacriores' inquit 'ad rempubli-€cam defendundam neque segniores ad rem perperam faci-€undam annales libri commouere quicquam possunt. Scribere €autem, bellum initum quo consule et quo confectum sit et €quis triumphans introierit, et eo libro, quae in bello gesta €sint, non praedicare autem interea quid senatus decreuerit €aut quae lex rogatioue lata sit, neque quibus consiliis ea €gesta sint, iterare: id fabulas pueris est narrare, non his-€torias scribere.' @1 Ÿðòÿ@@Quid sit adoptatio, quid item sit adrogatio, quantumque haec inter €se differant; uerbaque eius quae qualiaque sint, qui in liberis €adrogandis super ea re populum rogat. ‘@@Cum in alienam familiam inque liberorum locum extranei sumuntur, aut per praetorem fit aut per populum. Quod per €praetorem fit, 'adoptatio' dicitur, quod per populum, 'arro-gatio'. Adoptantur autem, cum a parente, in cuius potestate €sunt, tertia mancipatione in iure ceduntur atque ab eo, qui €adoptat, apud eum, apud quem legis actio est, uindicantur; adrogantur hi, qui, cum sui iuris sunt, in alienam sese potestatem tradunt eiusque rei ipsi auctores fiunt. Sed €adrogationes non temere nec inexplorate committuntur; nam comitia arbitris pontificibus praebentur, quae 'curiata' €appellantur, aetasque eius, qui adrogare uult, an liberis €potius gignundis idonea sit, bonaque eius, qui adrogatur, ne €insidiose adpetita sint, consideratur, iusque iurandum a Q. Mucio pontifice maximo conceptum dicitur, quod in adro-gando iuraretur. Sed adrogari non potest, nisi iam uesticeps. €'Adrogatio' autem dicta, quia genus hoc in alienam familiam €transitus per populi rogationem fit. @@Eius rogationis uerba haec sunt: 'Velitis, iubeatis, uti €L. Valerius L. Titio tam iure legeque filius siet, quam si ex €eo patre matreque familias eius natus esset, utique ei uitae €necisque in eum potestas siet, uti patri endo filio est. Haec €ita, uti dixi, ita uos, Quirites, rogo.' @@Neque pupillus autem neque mulier, quae in parentis €potestate non est, adrogari possunt: quoniam et cum feminis €nulla comitiorum communio est et tutoribus in pupillos €tantam esse auctoritatem potestatemque fas non est, ut @1 €caput liberum fidei suae commissum alienae dicioni sub-iciant. Libertinos uero ab ingenuis adoptari quidem iure posse Masurius Sabinus scripsit. Sed id neque permitti dicit €neque permittendum esse umquam putat, ut homines liber-€tini ordinis per adoptiones in iura ingenuorum inuadant. 'Alioquin', inquit 'si iuris ista antiquitas seruetur, etiam €seruus a domino per praetorem dari in adoptionem potest.' Idque ait plerosque iuris ueteris auctores posse fieri scrip-€sisse. @@Animaduertimus in oratione P. Scipionis, quam censor €habuit ad populum de moribus, inter ea, quae reprehendebat, €quod contra maiorum instituta fierent, id etiam eum culpa-€uisse, quod filius adoptiuos patri adoptatori inter praemia patrum prodesset. Verba ex ea oratione haec sunt: 'In alia €tribu patrem, in alia filium suffragium ferre, filium adopti-€uum tam procedere, quam si se natum habeat; absentis €censeri iubere, ut ad censum nemini necessus sit uenire.' Ÿðòÿ@@Quod uocabulum Latinum soloecismo fecerit Capito Sinnius, quid €autem id ipsum appellauerint ueteres Latini; quibusque uerbis €soloecismum definierit idem Capito Sinnius. ‘@@'Soloecismus' Latino uocabulo a Sinnio Capitone eius-€demque aetatis aliis 'inparilitas' appellatus uetustioribus €Latinis 'stribiligo' dicebatur a uersura uidelicet et prauitate tortuosae orationis tamquam 'strobiligo' quaedam. Quod €uitium Sinnius Capito in litteris, quas ad Clodium Tuscum €dedit, hisce uerbis definit: '"Soloecismus" est' inquit 'im-€par atque inconueniens compositura partium orationis.' @@Cum Graecum autem uocabulum sit 'soloecismus', an €Attici homines, qui elegantius locuti sunt, usi eo sint, quaeri @1 solet. Sed nos neque 'soloecismum' neque 'barbarismum' apud Graecorum idoneos adhuc inuenimus; nam sicut $BA/R-$BARON&, ita $SO/LOIKON& dixerunt. Nostri quoque antiquiores €'soloecum' facile, 'soloecismum' haut scio an umquam dixerunt. Quod si ita est, neque in Graeca neque in Latina €lingua 'soloecismus' probe dicitur. Ÿðòÿ@@'Pluria' qui dicat et 'compluria' et 'compluriens', non barbare dicere, €sed Latine. ‘@@'Pluria' forte quis dixit sermocinans uir adprime doctus, €meus amicus, non hercle studio [2se]2 ferens ostentandi neque quo 'plura' non dicendum putaret. Est enim doctrina homo €seria et ad uitae officia deuincta ac nihil de uerbis laborante. Sed, opinor, assidua ueterum scriptorum tractatione inole-€uerat linguae illius uox, quam in libris saepe offenderat. @@Aderat, cum ille hoc dicit, reprehensor audaculus uer-€borum, qui perpauca eademque a uolgo protrita legerat €habebatque nonnullas disciplinae grammaticae inauditiun-€culas partim rudes inchoatasque partim non probas easque €quasi puluerem ob oculos, cum adortus quemque fuerat, adspergebat. Sicut tunc amico nostro: 'barbare' inquit €'dixisti "pluria"; nam neque rationem uerbum hoc neque auctoritates habet.' Ibi ille amicus ridens: 'amabo te,' inquit €'uir bone, quia nunc mihi a magis seriis rebus otium est, €uelim doceas nos, cur "pluria" siue "compluria"_nihil €enim differt_non Latine, sed barbare dixerint M. Cato, Q. €Claudius, Valerius Antias, L. Aelius, P. Nigidius, M. Varro, @1 €quos subscriptores approbatoresque huius uerbi habemus €praeter poetarum oratorumque ueterum multam copiam.' Atque ille nimis arroganter: 'tibi' inquit 'habeas auctori-€tates istas ex Faunorum et Aboriginum saeculo repetitas atque huic rationi respondeas. Nullum enim uocabulum €neutrum comparatiuum numero pluratiuo recto casu ante €extremum "a" habet "i" litteram, sicuti "meliora, maiora, €grauiora." Proinde igitur "plura", non "pluria" dici conuenit, €ne contra formam perpetuam in comparatiuo "i" littera sit €ante extremum "a".' @@Tum ille amicus noster, cum hominem confidentem pluri-€bus uerbis non dignum existimaret: 'Sinni' inquit 'Capitonis, €doctissimi ueri, epistulae sunt uno in libro multae positae, opinor, in templo Pacis. Prima epistula scripta est ad Pacu-€uium Labeonem, cui titulus praescriptus est pluria, non plura dici debere. In ea epistula rationes grammaticas €posuit, per quas docet "pluria" Latinum esse, "plura" bar-€barum. @@Ad Capitonem igitur te dimittimus. @8 Ex eo id quoque simul €disces, si modo assequi poteris, quod in ea epistula scriptum €est, "pluria" siue "plura" absolutum esse et simplex, non, €ut tibi uidetur, comparatiuum.' @@Huius opinionis Sinnianae id quoque adiumentum est, €quod, 'complures' cum dicimus, non comparatiue dicimus. Ab eo autem, quod est 'compluria', aduerbium est factum 'compluriens'. Id quoniam minus usitatum est, uersum €Plauti subscripsi ex comoedia, quae Persa inscribitur: €@@@@quid metuis?_metuo hercle uero; sensi ego compluriens. Item M. Cato in IV. originum eodem in loco ter hoc uerbum €posuit: 'Compluriens eorum milites mercennarii inter se @1 €multi alteri alteros [2in castris]2 occidere, compluriens multi €simul ad hostis transfugere, compluriens in imperatorem €impetum facere.' @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER SEXTVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Admiranda quaedam ex annalibus sumpta de P. Africano superiore. ‘@@Quod de Olympiade, Philippi regis uxore, Alexandri matre, €in historia Graeca scriptum est, id de P. quoque Scipionis €matre, qui prior Africanus appellatus est, memoriae datum þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¶’est. Nam et C. Oppius et Iulius Hyginus aliique, qui de uita €et rebus Africani scripserunt, matrem eius diu sterilem €existimatam tradunt, P. quoque Scipionem, cum quo nupta erat, liberos desperauisse. Postea in cubiculo atque in lecto €mulieris, cum absente marito cubans sola condormisset, €uisum repente esse iuxta eam cubare ingentem anguem €eumque his, qui uiderant, territis et clamantibus elapsum €inueniri non quisse. Id ipsum P. Scipionem ad haruspices €retulisse; eos sacrificio facto respondisse fore, ut liberi gignerentur, neque multis diebus, postquam ille anguis in €lecto uisus est, mulierem coepisse concepti fetus signa atque €sensum pati; exinde mense decimo peperisse natumque esse €hunc P. Africanum, qui Hannibalem et Carthaginienses in Africa bello Poenico secundo uicit. Sed et eum inpendio €magis ex rebus gestis quam ex illo ostento uirum esse uirtu-€tis diuinae creditum est. @@Id etiam dicere haut piget, quod idem illi, quos supra €nominaui, litteris mandauerint Scipionem hunc Africanum €solitauisse noctis extremo, priusquam dilucularet, in @1 €Capitolium uentitare ac iubere aperiri cellam Iouis atque ibi €solum diu demorari quasi consultantem de republica cum €Ioue, aeditumosque eius templi saepe esse demiratos, quod €solum id temporis in Capitolium ingredientem canes semper €in alios saeuientes neque latrarent eum neque incurrerent. @@Has uolgi de Scipione opiniones confirmare atque appro-bare uidebantur dicta factaque eius pleraque admiranda. Ex €quibus est unum huiuscemodi. Assidebat obpugnabatque €oppidum in Hispania situ, moenibus, defensoribus ualidum €et munitum, re etiam cibaria copiosum, nullaque eius poti-€undi spes erat, et quodam die ius in castris sedens dicebat, atque ex eo loco id oppidum procul uisebatur. Tum e militi-€bus, qui in iure apud eum stabant, interrogauit quispiam ex €more, in quem diem locumque uadimonium promitti iuberet, et Scipio manum ad ipsam oppidi, quod obsidebatur, arcem €protendens: 'perendie' inquit 'sese sistant illo in loco'. Atque ita factum: die tertio, in quem uadari iusserat, oppi-€dum captum est, eodemque die in arce eius oppidi ius dixit. Ÿðòÿ@@De Caeselli Vindicis pudendo errore, quem offendimus in libris eius, €quos inscripsit lectionum antiquarum. ‘@@Turpe erratum offendimus in illis celebratissimis com-€mentariis lectionum antiquarum Caeselli Vindicis, hominis hercle pleraque haut indiligentis. Quod erratum multos fugit, €quamquam multa in Caesellio reprehendendo etiam per calumnias rimarentur. Scripsit autem Caesellius Q. Ennium €in XIII. annali 'cor' dixisse genere masculino. @@Verba Caeselli subiecta sunt: 'Masculino genere, ut multa @1 €alia, enuntiauit Ennius. Nam in XIII. annali "quem cor" dixit.' Ascripsit deinde uersus Ennii duo: €@@@@Hannibal audaci cum pectore de [2me]2 hortatur, €@@@@ne bellum faciam, quem credidit esse meum cor? Antiochus est, qui hoc dixit, Asiae rex. Is admiratur et €permouetur, quod Hannibal Carthaginiensis bellum se facere populo Romano uolentem dehortetur. Hos autem uersus €Caesellius sic accipit, tamquam si Antiochus sic dicat: 'Han-€nibal me, ne bellum geram, dehortatur; quod cum facit, €ecquale putat cor habere me et quam stultum esse me credit, €cum id mihi persuadere uult?' @@Hoc Caesellius quidem, sed aliud longe Ennius. @8 Nam tres €uersus sunt, non duo, ad hanc Ennii sententiam pertinentes, €ex quibus tertium uersum Caesellius non respexit: €@@@@Hannibal audaci cum pectore de me hortatur, €@@@@ne bellum faciam, quem credidit esse meum cor €@@@@suasorem summum et studiosum robore belli. Horum uersuum sensus atque ordo sic, opinor, est: Hanni-€bal ille audentissimus atque fortissimus, quem ego credidi_ €hoc est enim 'cor meum credidit', proinde atque diceret €'quem ego stultus homo credidi'_summum fore suasorem €ad bellandum, is me dehortatur dissuadetque, ne bellum faciam. Caesellius autem forte $R(AQUMO/TERON& iunctura ista €uerborum captus 'quem cor' dictum putauit et 'quem' ac-€centu acuto legit, quasi ad cor referretur, non ad Hanni-balem. Sed non fugit me, si aliquis sit tam inconditus, sic @1 €posse defendi 'cor' Caeselli masculinum, ut uideatur tertius €uersus separatim atque diuise legendus, proinde quasi prae-€cisis interruptisque uerbis exclamet Antiochus: 'suasorem €summum!' Sed non dignum est eis, qui hoc dixerint, €responderi. Ÿðòÿ@@Quid Tiro Tullius, Ciceronis libertus, reprehenderit in M. Catonis €oratione, quam pro Rodiensibus in senatu dixit; et quid ad ea, €quae reprehenderat, responderimus. ‘@@Ciuitas Rodiensis et insulae oportunitate et operum nobili-€tatibus et nauigandi sollertia naualibusque uictoriis cele-brata est. Ea ciuitas, cum amica atque socia populi Romani €foret, Persa tamen, Philippi filio, Macedonum rege, cum quo €bellum populo Romano fuit, amico usa est, conixique sunt €Rodienses legationibus Romam saepe missis id bellum inter eos componere. Sed ubi ista pacificatio perpetrari nequiuit, €uerba a plerisque Rodiensibus in contionibus eorum ad €populum facta sunt, ut, si pax non fieret, Rodienses regem aduersus populum Romanum adiutarent. Sed nullum super ea re publicum decretum factum est. At ubi Perses uictus €captusque est, Rodienses pertimuere ob ea, quae conpluriens €in coetibus populi acta dictaque erant, legatosque Romam €miserunt, qui temeritatem quorundam popularium suorum €deprecarentur et fidem consiliumque publicum expurgarent. Legati postquam Romam uenerunt et in senatum intromissi €sunt uerbisque suppliciter pro causa sua factis e curia exces-serunt, sententiae rogari coeptae; cumque partim senatorum €de Rodiensibus quererentur maleque animatos eos fuisse €dicerent bellumque illis faciendum censerent, tum M. Cato @1 €exsurgit et optimos fidissimosque socios, quorum opibus €diripiendis possidendisque non pauci ex summatibus uiris €intenti infensique erant, defensum conseruatumque pergit €orationemque inclutam dicit, quae et seorsum fertur in-€scriptaque est pro Rodiensibus et in quintae originis libro €scripta est. @@Tiro autem Tullius, M. Ciceronis libertus, sane quidem €fuit ingenio homo eleganti et hautquaquam rerum littera-€rumque ueterum indoctus, eoque ab ineunte aetate liberali-€ter instituto adminiculatore et quasi administro in studiis litterarum Cicero usus est. Sed profecto plus ausus est, quam ut tolerari ignoscique possit. Namque epistulam conscripsit €ad Q. Axium, familiarem patroni sui, confidenter nimis et €calide, in qua sibimet uisus est orationem istam pro Rodiensi-bus acri subtilique iudicio percensuisse. Ex ea epistula lubi-€tum forte nobis est reprehensiones eius quasdam attingere: €maiore scilicet uenia reprehensuri Tironem, cum ille repre-€henderit Catonem. @@Culpauit autem primum hoc, quod Cato 'inerudite et €$A)NAGW/GWS2&', ut ipse ait, principio nimis insolenti nimisque €acri et obiurgatorio usus sit, cum uereri sese ostendit, ne €patres gaudio atque laetitia rerum prospere gestarum de €statu mentis suae deturbati non satis consiperent neque ad recte intellegendum consulendumque essent idonei. 'In prin-€cipiis autem' inquit 'patroni, qui pro reis dicunt, conciliare €sibi et complacare iudices debent sensusque eorum exspec-€tatione causae suspensos rigentesque honorificis uerecun-€disque sententiis commulcere, non iniuris atque imperiosis minationibus confutare.' Ipsum deinde principium appo-€suit, cuius uerba haec sunt: 'Scio solere plerisque hominibus @1 €rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excel-€lere atque superbiam atque ferociam augescere atque cres-€cere. Quo mihi nunc magnae curae est, quod haec res tam €secunde processit, ne quid in consulendo aduorsi eueniat, €quod nostras secundas res confutet, neue haec laetitia nimis €luxuriose eueniat. Aduorsae res edomant et docent, quid €opus siet facto, secundae res laetitia transuorsum trudere €solent a recte consulendo atque intellegendo. Quo maiore €opere dico suadeoque, uti haec res aliquot dies proferatur, €dum ex tanto gaudio in potestatem nostram redeamus.' @@'Quae deinde Cato iuxta dicit, ea' inquit 'confessionem €faciunt, non defensionem, neque propulsationem transla-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¶£˜ƒtionemue criminis habent, sed cum pluribus aliis com-€municationem, quod scilicet nihil ad purgandum est. Atque €etiam' inquit 'insuper profitetur Rodienses, qui accusaban-€tur, quod aduersus populum Romanum regi magis cupierint €fauerintque, id eos cupisse atque fauisse utilitatis suae €gratia, ne Romani Perse quoque rege uicto ad superbiam ferociamque et inmodicum modum insolescerent.' Eaque €ipsa uerba ponit, ita ut infra scriptum: 'Atque ego quidem €arbitror Rodienses noluisse nos ita depugnare, uti depugna-€tum est, neque regem Persen uinci. Sed non Rodienses modo €id noluere, sed multos populos atque multas nationes idem €noluisse arbitror atque haut scio an partim eorum fuerint, €qui non nostrae contumeliae causa id noluerint euenire; sed €enim id metuere, si nemo esset homo, quem uereremur, €quidquid luberet, faceremus, ne sub solo imperio nostro in @1 €seruitute nostra essent. Libertatis suae causa in ea sententia €fuisse arbitror. Atque Rodienses tamen Persen publice num-€quam adiuuere. Cogitate, quanto nos inter nos priuatim €cautius facimus. Nam unusquisque nostrum, si quis ad-€uorsus rem suam quid fieri arbitrantur, summa ui contra €nititur, ne aduorsus eam fiat; quod illi tamen perpessi.' @@Sed quod ad principium reprehensum attinet, scire opor-€tuit Tironem defensos esse Rodienses a Catone, sed ut a €senatore et consulari et censorio uiro, quidquid optimum €esse publicum existimabat, suadente, non ut a patrono causam pro reis dicente. Alia namque principia conducunt €reos apud iudices defendenti et clementiam misericordiam-€que undique indaganti, alia, cum senatus de republica con-€sulitur, uiro auctoritate praestanti, sententiis quorundam €iniquissimis permoto et pro utilitatibus publicis ac pro €salute sociorum grauiter ac libere indignanti simul ac dolenti. Quippe recte et utiliter in disciplinis rhetorum praecipitur €iudices de capite alieno deque causa ad sese non pertinenti €cognituros, ex qua praeter officium iudicandi nihil ad eos €uel periculi uel emolumenti redundaturum est, conciliandos €esse ac propitiandos placabiliter et leniter existimationi salutique eius, qui apud eos accusatus est. At cum dignitas €et fides et utilitas omnium communis agitur ob eamque rem €aut suadendum quid ut fiat, aut fieri iam coepto differen-€dum est, tum, qui se in eiusmodi principiis occupat, ut €beniuolos benignosque sibi auditores paret, otiosam operam in non necessariis uerbis sumit. Iamdudum enim negotia, €pericula ipsa reipublicae communia consiliis eos capiendis @1 €conciliant, et ipsi potius sibi exposcunt consultoris beniuo-lentiam. Sed quod ait confessum Catonem noluisse Rodiensis €ita depugnari, ut depugnatum est, neque regem Persem a €populo Romano uinci, atque id eum dixisse non Rodienses €modo, sed multas quoque alias nationes noluisse, sed id nihil €ad purgandum extenuandumue crimen ualere, iam hoc primum Tiro inprobe mentitur. Verba ponit Catonis et aliis tamen eum uerbis calumniatur. Non enim Cato confitetur €noluisse Rodienses uictoriam esse populi Romani, sed sese €arbitrari dixit id eos noluisse, quod erat procul dubio €opinionis suae professio, non Rodiensium culpae confessio. In qua re, ut meum quidem iudicium est, non culpa tantum €uacat, sed dignus quoque laude admirationeque est, cum et €ingenue ac religiose dicere uisus est contra Rodienses, quod €sentiebat, et parta sibi ueritatis fide ipsum illud tamen, €quod contrarium putabatur, flexit et transtulit, ut eos id-€circo uel maxime aequum esset acceptiores carioresque fieri €populo Romano, quod cum et utile is esset et uellent regi €esse factum, nihil tamen adiuuandi eius gratia fecerint. @@Postea uerba haec ex eadem oratione ponit: 'Ea nunc €derepente tanta beneficia ultro citroque, tantam amicitiam €relinquemus? quod illos dicimus uoluisse facere, id nos priores facere occupabimus?' 'Hoc' inquit 'enthymema €nequam et uitiosum est. Responderi enim potuit: "occupa-€bimus certe; nam si non occupauerimus, opprimemur, inci-€dendumque erit in insidias, a quibus ante non cauerimus." Recteque' inquit 'hoc uitio dat Lucilius poetae Euripidae, €quod, cum Polyphontes rex propterea se interfecisse fra-€trem diceret, quod ipse ante de nece eius consilium cepisset, €Meropa, fratris uxor, hisce adeo eum uerbis eluserit: @1 €@@@@$EI) GA/R S1' E)/MELLEN, W(S SU\ FH/S, KTEI/NEIN PO/SIS, €@@@@$XRH=N KAI\ SE\ ME/LLEIN, W(S XRO/NOS PARH/LUQEN. At hoc enim' inquit 'plane stultitiae plenum est eo consilio €atque ea fini facere uelle aliquid, uti numquam id facias, quod uelis.' Sed uidelicet Tiro animum non aduertit non esse €in omnibus rebus cauendis eandem causam, neque humanae €uitae negotia et actiones et officia uel occupandi uel dif-€ferendi uel etiam ulciscendi uel cauendi similia esse pugnae gladiatoriae. Nam gladiatori composito ad pugnandum pug-€nae haec proposita sors est aut occidere, si occupauerit, aut occumbere, si cessauerit. Hominum autem uita non tam €iniquis neque tam indomitis necessitatibus circumscripta €est, ut idcirco prior iniuriam facere debeas, quam, nisi feceris, pati possis. Quod tantum aberat a populi Romani €mansuetudine, ut saepe iam in sese factas iniurias ulcisci €neglexerit. @@Post deinde usum esse Catonem dicit in eadem oratione €argumentis parum honestis et nimis audacibus ac non uiri €eius, qui alioqui fuit, sed uafris ac fallaciosis et quasi Graecorum sophistarum sollertiis. 'Nam cum obiceretur' €inquit 'Rodiensibus, quod bellum populo Romano facere €uoluissent, negauit poena esse dignos, quia id non fecissent, €etsi maxime uoluissent', induxisseque eum dicit, quam dia-€lectici $E)PAGWGH/N& appellant, rem admodum insidiosam et €sophisticam neque ad ueritates magis quam ad captiones €repertam, cum conatus sit exemplis decipientibus conligere €confirmareque neminem, qui male facere uoluit, plecti €aequum esse, nisi quod factum uoluit, etiam fecerit. Verba autem ex ea oratione M. Catonis haec sunt: 'Qui @1 €acerrime aduersus eos dicit, ita dicit "hostes uoluisse fieri". €Ecquis est tandem, qui uestrorum, quod ad sese attineat, €aequum censeat poenas dare ob eam rem, quod arguatur €male facere uoluisse? Nemo, opinor; nam ego, quod ad me attinet, nolim.' Deinde paulo infra dicit: 'Quid nunc? ecqua €tandem lex est tam acerba, quae dicat "si quis illud facere €uoluerit, mille minus dimidium familiae multa esto; si quis €plus quingenta iugera habere uoluerit, tanta poena esto; si €quis maiorem pecuum numerum habere uoluerit, tantum €damnas esto?" Atque nos omnia plura habere uolumus, et id nobis impune est.' Postea ita dicit. 'Sed si honorem non €aequum est haberi ob eam rem, quod bene facere uoluisse €quis dicit neque fecit tamen, Rodiensibus oberit, quod non male fecerunt, sed quia uoluisse dicuntur facere?' His argu-€mentis Tiro Tullius M. Catonem contendere et conficere €dicit Rodiensibus quoque impune esse debere, quod hostes €quidem esse populi Romani uoluissent, ut qui maxime non fuissent. Dissimulari autem non posse ait, quin paria et €consimilia non sint plus quingenta iugera habere uelle, quod €plebiscito Stolonis prohibitum fuit, et bellum iniustum €atque impium populo Romano facere uelle, neque item in-€fitiari posse, quin alia causa in praemio sit, alia in poenis. 'Nam beneficia' inquit 'promissa opperiri oportet neque €ante remunerari, quam facta sint, iniurias autem imminentis praecauisse iustum est, quam expectauisse. Summa enim €professio stultitiae' inquit 'est non ire obuiam sceleribus €cogitatis, sed manere opperirique, ut, cum admissa et per-€petrata fuerint, tum denique, ubi, quae facta sunt, infecta €fieri non possunt, poeniantur.' @1 @@Haec Tiro in Catonem non nimis frigide neque sane inaniter; sed enim Cato non nudam nec solitariam nec inprotectam €hanc $E)PAGWGH/N& facit, sed multis eam modis praefulcit €multisque aliis argumentis conuelat et, quia non Rodiensi-€bus magis quam reipublicae consultabat, nihil sibi dictu €factuque in ea re turpe duxit, quin omni sententiarum uia seruatum ire socios niteretur. Ac primum ea non incallide €conquisiuit, quae non iure naturae aut iure gentium fieri €prohibentur, sed iure legum rei alicuius medendae aut tem-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¶£˜„poris causa iussarum; sicut est de numero pecoris et de modo agri praefinito. In quibus rebus, quod prohibitum est, €fieri quidem per leges non licet; uelle id tamen facere, si liceat, inhonestum non est. Atque eas res contulit sensim €miscuitque cum eo, quod neque facere neque uelle per sese €honestum est; tum deinde, ne disparilitas conlationis eui-€dens fieret, pluribus id propugnaculis defensat neque tenues €istas et enucleatas uoluntatum in rebus inlicitis reprehen-€siones, qualia in philosophorum otio disputantur, magni €facit, sed id solum ex summa ope nititur, ut causa Rodien-€sium, quorum amicitiam retineri ex republica fuit, aut aequa €iudicaretur aut quidem certe ignoscenda. Atque interim €neque fecisse Rodienses bellum neque facere uoluisse dicit, €interim autem facta sola censenda dicit atque in iudicium €uocanda, sed uoluntates nudas inanesque neque legibus €neque poenis fieri obnoxias; interdum tamen, quasi deli-€quisse eos concedat, ignosci postulat et ignoscentias utiles €esse rebus humanis docet ac, nisi ignoscant, metus in re-€publica rerum nouarum mouet; sed enim contra, si ignosca-€tur, conseruatum iri ostendit populi Romani magnitudinem. @@Superbiae quoque crimen, quod tunc praeter cetera in €senatu Rodiensibus obiectum erat, mirifica et prope diuina responsionis figura elusit et eluit. Verba adeo ipsa ponemus @1 Catonis, quoniam Tiro ea praetermisit: 'Rodiensis superbos €esse aiunt id obiectantes, quod mihi et liberis meis minime €dici uelim. Sint sane superbi. Quid id ad nos attinet? Idne irascimini, si quis superbior est quam nos?' Nihil prorsus €hac compellatione dici potest neque grauius neque munitius €aduersus homines superbissimos facta, qui superbiam in sese €amarent, in aliis reprehenderent. @@Praeterea animaduertere est in tota ista Catonis oratione €omnia disciplinarum rhetoricarum arma atque subsidia mota €esse; sed non proinde ut in decursibus ludicris aut simulacris €proeliorum uoluptariis fieri uidemus. Non enim, inquam, €distincte nimis atque compte atque modulate res acta est, €sed quasi in ancipiti certamine, cum sparsa acies est, multis €locis Marte uario pugnatur, sic in ista tum causa Cato, cum €superbia illa Rodiensium famosissima multorum odio atque in-€uidia flagraret, omnibus promisce tuendi atque propugnandi €modis usus est et nunc ut optime meritos commendat, nunc €tamquam si innocentes purgat, [2nunc,]2 ne bona diuitiae-€que eorum expetantur, obiurgat, nunc, quasi sit erratum, €deprecatur, nunc ut necessarios reipublicae ostentat, nunc €clementiae, nunc mansuetudinis maiorum, nunc utilitatis publicae commonefacit. Eaque omnia distinctius numero-€siusque fortassean dici potuerint, fortius atque uiuidius potuisse dici non uidentur. Inique igitur Tiro Tullius, quod €ex omnibus facultatibus tam opulentae orationis aptis inter €sese et cohaerentibus paruum quippiam nudumque sum-€psit, quod obtrectaret, tamquam non dignum M. Catone €fuerit, quod delictorum non perpetratorum uoluntates non €censuerit poeniendas. @@Commodius autem rectiusque de his meis uerbis, quibus @1 €Tullio Tironi respondimus, existimabit iudiciumque faciet, €qui et orationem ipsam totam Catonis acceperit in manus et €epistulam Tironis ad Axium scriptam requirere et legere €curauerit. Ita enim nos sincerius exploratiusque uel corri-€gere poterit uel probare. Ÿðòÿ@@Cuiusmodi seruos et quam ob causam Caelius Sabinus, iuris ciuilis €auctor, pilleatos uenundari solitos scripserit; et quae mancipia €sub corona more maiorum uenierint; atque id ipsum 'sub corona' €quid sit. ‘@@Pilleatos seruos uenum solitos ire, quorum nomine uendi-€tor nihil praestaret, Caelius Sabinus iurisperitus scriptum reliquit. Cuius rei causam esse ait, quod eiusmodi condicionis €mancipia insignia esse in uendundo deberent, ut emptores €errare et capi non possent, neque lex uendundi opperienda €esset, sed oculis iam praeciperent, quodnam esset mancipi-orum genus; 'sicuti' inquit 'antiquitus mancipia iure belli €capta coronis induta ueniebant et idcirco dicebantur "sub €corona" uenire. Namque ut ea corona signum erat capti-€uorum uenalium, ita pilleus impositus demonstrabat eius-€modi seruos uenundari, quorum nomine emptori uenditor €nihil praestaret.' @@Est autem alia rationis opinio, cur dici solitum sit captiuos €'sub corona' uendundari, quod milites custodiae causa capti-€uorum uenalium greges circumstarent eaque circumstatio militum 'corona' appellata sit. Sed id magis uerum esse, €quod supra dixi, M. Cato in libro, quem composuit de re €militari, docet. €@@Verba sunt haec Catonis: 'Vt populus sua opera potius €ob rem bene gestam coronatus supplicatum eat, quam re €male gesta coronatus ueneat.' @1 Ÿðòÿ@@Historia de Polo histrione memoratu digna. ‘@@Histrio in terra Graecia fuit fama celebri, qui gestus et uocis claritudine et uenustate ceteris antistabat: nomen €fuisse aiunt Polum, tragoedias poetarum nobilium scite atque asseuerate actitauit. Is Polus unice amatum filium morte amisit. Eum luctum quoniam satis uisus [2est]2 eluxisse, rediit ad quaestum artis. In eo tempore Athenis Electram €Sophoclis acturus gestare urnam quasi cum Oresti ossibus debebat. Ita compositum fabulae argumentum est, ut ueluti €fratris reliquias ferens Electra comploret commisereaturque interitum eius existimatum. Igitur Polus lugubri habitu €Electrae indutus ossa atque urnam e sepulcro tulit filii et €quasi Oresti amplexus oppleuit omnia non simulacris neque €imitamentis, sed luctu atque lamentis ueris et spirantibus. Itaque cum agi fabula uideretur, dolor actus est. Ÿðòÿ@@Quid de quorundam sensuum naturali defectione Aristoteles scrip-€serit. ‘@@Ex quinque his sensibus, quos animantibus natura tribuit, €uisu, auditu, gustu, tactu, odoratu, quas Graeci $AI)SQH/SEIS& ap-€pellant, quaedam animalium alia alio carent et aut caeca natura gignuntur aut inodora inauritaue. Nullum autem €ullum gigni animal Aristoteles dicit, quod aut gustus sensu €careat aut tactus. @@Verba ex libro eius, quem $PERI\ MNH/MHS& composuit, haec €sunt: $*TH\N DE\ A(FH\N KAI\ TH\N GEU=SIN PA/NTA E)/XEI, PLH\N EI)/ TI TW=N €$ZW/WN A)TELE/S.& @1 Ÿðòÿ@@An 'affatim', quasi 'admodum', prima acuta pronuntiandum sit; et €quaedam itidem non incuriose tractata super aliarum uocum €accentibus. ‘@@Annianus poeta praeter ingenii amoenitates litterarum €quoque ueterum et rationum in litteris oppido quam peritus fuit et sermocinabatur mira quadam et scita suauitate. Is €'affatim' ut 'admodum' prima acuta, non media, pronunti-abat atque ita ueteres locutos censebat. Itaque se audiente €Probum grammaticum hos uersus in Plauti Cistellaria legisse €dicit: €@@@@potine tu homo facinus facere strenuum?_aliorum affatim est, €@@@@qui faciant; sane ego me nolo fortem perhiberi uirum, causamque esse huic accentui dicebat, quod 'affatim' non €essent duae partes orationis, sed utraque pars in unam €uocem coaluisset, sicuti in eo quoque, quod 'exaduersum' €dicimus, secundam syllabam debere acui existimabat, quon-€iam una, non duae essent partes orationis; atque ita €oportere apud Terentium legi dicebat in his uersibus: €@@@@in quo haec discebat ludo, exaduersum loco €@@@@tostrina erat quaedam. Addebat etiam, quod 'ad' praeuerbium tum ferme acuere-€tur, cum significaret $E)PI/TASIN&, quam 'intentionem' nos dici-€mus, sicut 'adfabre' et 'admodum' et 'adprobe' dicuntur. @@Cetera quidem satis commode Annianus. Sed si hanc €particulam semper, cum intentionem significaret, acui putauit, non id perpetuum uidetur; nam et 'adpotus' cum @1 €dicimus et 'adprimus' et 'adprime', intentio in his omnibus €demonstratur, neque tamen 'ad' particula satis commode accentu acuto pronuntiatur. 'Adprobus' tamen, quod signi-€ficat 'ualde probus', non infitias eo, quin prima syllaba acui debeat. Caecilius in comoedia, quae inscribitur Tri-€umphus, uocabulo isto utitur: €@@@@Hierocles hospes est mi adulescens adprobus. @@Num igitur in istis uocibus, quas non acui diximus, ea €causa est, quod syllaba insequitur natura longior, quae non €ferme patitur acui priorem in uocabulis syllabarum plurium quam duarum? 'Adprimum' autem longe primum L. Liuius €in Odyssia dicit in hoc uersu: þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¶§˜‹ƒ@@@@ibidemque uir summus adprimus Patroclus. Idem Liuius in Odyssia 'praemodum' dicit, quasi admodum: €'parcentes' inquit 'praemodum', quod significat 'supra mo-€dum', dictumque est quasi 'praeter modum'; in quo scilicet €prima syllaba acui debebit. Ÿðòÿ@@Res ultra fidem tradita super amatore delphino et puero amato. ‘@@Delphinos uenerios esse et amasios non modo historiae ueteres, sed recentes quoque memoriae declarant. Nam et €sub Caesaris [2Augusti imperio]2 in Puteolano mari, ut Apion €scriptum reliquit, et aliquot saeculis ante apud Naupactum, €ut Theophrastus tradidit, amores flagrantissimi delphino-rum cogniti compertique sunt. Neque hi amauerunt, quod @1 €sunt ipsi, genus, sed pueros forma liberali in nauiculis forte €aut in uadis litorum conspectos miris et humanis modis €arserunt. @@Verba subscripsi $*)API/WNOS&, eruditi uiri, ex Aegyptiacorum €libro quinto, quibus delphini amantis et pueri non abhor-€rentis consuetudines, lusus, gestationes, aurigationes refert eaque omnia sese ipsum multosque alios uidisse dicit: $*AU)TO\S €$D' AU)= EI)=DON PERI\ *DIKAIARXI/AS& [2$PAIDO/S&]2_$*(UA/KINQOS E)KALEI=TO&_ €$PO/QOIS E)PTOHME/NON DELFI=NA. *PROSSAI/NEI TH\N FWNH\N AU)TOU= TH\N €$YUXH\N PTEROU/MENOS E)NTO\S TA/S TE A)KA/NQAS U(POSTE/LLWN, MH/ TI TOU= €$POQOUME/NOU XRWTO\S A)MU/CH| FEIDO/MENOS, I(PPHDO/N& [2$TE&]2 $PERIBEBH-€$KO/TA ME/XRI DIAKOSI/WN A)NH=GE STADI/WN. *)ECEXEI=TO H( *(RW/MH KAI\ $PA=SA *)ITALI/A TH=S *)AFRODI/THS CUNORW=NTES H(NIOXOU/MENON I)XQU/N.& Ad €hoc adicit rem [2non]2 minus mirandam. 'Postea' inquit €'idem ille puer $DELFINERW/MENOS& morbo adfectus obit suum diem. At ille amans, ubi saepe ad litus solitum adnauit et €puer, qui in primo uado aduentum eius opperiri consueuerat, €nusquam fuit, desiderio tabuit exanimatusque est et in €litore iacens inuentus ab his, qui rem cognouerant, in sui €pueri sepulcro humatus est.' Ÿðòÿ@@'Peposci' et 'memordi', 'pepugi' et 'spepondi' et 'cecurri' plerosque €ueterum dixisse, non, uti postea receptum est dicere, per 'o' aut €per 'u' litteram in prima syllaba positam, atque id eos Graecae €rationis exemplo dixisse; praeterea notatum, quod uiri non indocti €neque ignobiles a uerbo 'descendo' non 'descendi', sed 'descendidi' €dixerunt. ‘@@'Poposci', 'momordi', 'pupugi', 'cucurri' probabiliter dici €uidetur, atque ita nunc omnes ferme doctiores hisce uerbis @1 utuntur. Sed Q. Ennius in saturis 'memorderit' dixit per 'e' €litteram, non 'momorderit': €@@@@'meum' inquit 'non est, ac si me canis memorderit.' Item Laberius in Gallis: €@@@@de integro patrimonio meo centum milia €@@@@nummum memordi. Item idem Laberius in Coloratore: €@@@@itaque leni pruna percoctus simul sub dentes mulieris €@@@@ueni, bis, ter memordit. Item P. Nigidius de animalibus libro II.: 'Vt serpens si €memordit, gallina diligitur et opponitur.' @@Item Plautus in Aulularia: €@@@@ut admemordit hominem. Sed idem Plautus in Trigeminis neque 'praememordisse' €[2neque 'praemomordisse']2 dicit, sed 'praemorsisse': €@@@@'nisi fugissem' inquit 'medium, credo, praemorsisset.' Item Atta in Conciliatrice: €@@@@ursum se memordisse autumat. 'Peposci' quoque, non 'poposci', Valerius Antias libro anna-€lium XLV. scriptum reliquit: 'Denique Licinius tribunus €plebi perduellionis ei diem dixit et comitiis diem a M. Marcio praetore peposcit.' 'Pepugero' aeque Atta in Aedi-€licia dicit: €@@@@sed si pepugero, metuet. Aelium quoque Tuberonem libro ad C. Oppium scripto @1 €'occecurrit' dixisse Probus adnotauit et haec eius uerba apposuit: 'Si generalis species occecurrerit.' Idem Probus €Valerium Antiatem libro historiarum XXII. 'speponderant' €scripsisse annotauit uerbaque eius haec posuit: 'Tiberius €Graccus, qui quaestor C. Mancino in Hispania fuerat, et €ceteri, qui pacem speponderant.' @@Ratio autem istarum dictionum haec esse uideri potest: €quoniam Graeci in quadam specie praeteriti temporis, quod €$PARAKEI/MENON& appellant, secundam uerbi litteram in 'e' plerum-€que uertunt, ut $GRA/FW GE/GRAFA&, $POIW= PEPOI/HKA&, $LALW= LELA/-$LHKA&, $KRATW= KEKRA/THKA&, $LOU/W LE/LOUKA&, sic igitur mordeo €'memordi', posco 'peposci', tendo 'tetendi', tango 'tetigi', €pungo 'pepugi', curro 'cecurri', tollo 'tetuli', spondeo 'spe-pondi' facit. Sic M. Tullius et C. Caesar 'mordeo, memordi', €'pungo, pepugi', 'spondeo, spepondi' dixerunt. €@@Praeterea inueni a uerbo 'scindo' simili ratione non 'sciderat', sed 'sciciderat' dictum esse. L. Accius in Sotadi-€corum libro I. 'sciciderat' dicit. Verba haec sunt: €@@@@non ergo aquila ita, uti praedicant, sciciderat pectus? Ennius quoque [2in Melanippa: €@@@@cum saxum sciciderit]2. €* * * €Valerius Antias in libro historiarum LXXV. uerba haec €scripsit: 'Deinde funerel ocato ad forum descendidit.' Labe-€rius quoque in Catulario ita scripsit: €@@@@ego mirabar, quomodo mammae mihi €* * * @1 Ÿðòÿ@@[2Vt]2 'ususcapio' copulate recto uocabuli casu dicitur, ita 'pignoris-€capio' coniuncte eadem uocabuli forma dictum esse. ‘@@Vt haec 'ususcapio' dicitur copulato uocabulo 'a' littera in €eo tractim pronuntiata, ita 'pignoriscapio' iuncte et pro-ducte dicebatur. Verba Varronis sunt ex primo epistolicarum €quaestionum: 'Pignoriscapio ob aes militare, quod aes a €tribuno aerario miles accipere debebat, uocabulum seorsum fit.' Per quod satis dilucet hanc 'capionem' posse dici quasi €hanc 'captionem' et in usu et in pignore. Ÿðòÿ@@Neque 'leuitatem' neque 'nequitiam' ea significatione esse, qua in €uulgi sermonibus dicuntur. ‘@@'Leuitatem' plerumque nunc pro inconstantia et mutabili-tate dici audio et 'nequitiam' pro sollertia astutiaque. Sed €ueterum hominum qui proprie atque integre locuti sunt, €'leues' dixerunt, quos uolgo nunc uiles et nullo honore dig-€nos dicimus, et 'leuitatem' appellauerunt proinde quasi €uilitatem et 'nequam' * * * hominem nihili rei neque frugis €bonae, quod genus Graeci fere $A)/SWTON& uel $A)KO/LASTON& dicunt. @@Qui exempla horum uerborum requirit, ne in libris nimium €remotis quaerat, inueniet ea in M. Tullii secunda Antonia-narum. Nam cum genus quoddam sordidissimum uitae atque €uictus M. Antoni demonstraturus esset, quod in caupona @1 €delitisceret, quod ad uesperum perpotaret, quod ore in-€uoluto iter faceret, ne cognosceretur, haec aliaque eiusdem-€modi cum in eum dicturus esset: 'uidete' inquit 'hominis €leuitatem', tamquam prorsus ista dedecora hoc conuicio in homine notarentur. Ac postea, cum in eundem Antonium €probra quaedam alia ludibriosa et turpia ingessisset, ad €extremum hoc addidit: 'O hominem nequam! nihil enim €magis proprie possum dicere.' @@Sed ex eo loco M. Tullii uerba compluscula libuit ponere: €'At uidete leuitatem hominis! Cum hora diei decima fere ad €Saxa rubra uenisset, delituit in quadam cauponula atque ibi €se occultans perpotauit ad uesperum; inde cisio celeriter ad €urbem aduectus domum uenit ore inuoluto. Ianitor rogat: €"Quis tu?" "A Marco tabellarius." Confestim ad eam, cuius €causa uenerat, deducitur eique epistulam tradit. Quam illa €cum legeret flens_erat enim scripta amatorie; caput autem €litterarum hoc erat: sibi cum illa mima posthac nihil €futurum, omnem se amorem abiecisse illim atque in hanc €transfudisse_, cum mulier fleret uberius, homo misericors €ferre non potuit: caput aperuit, in collum inuasit. O homi-€nem nequam!_nihil enim magis proprie possum dicere: €ergo ut te catamitum nec opinato cum ostendisses, praeter €spem mulier aspiceret, idcirco urbem terrore nocturno, €Italiam multorum dierum metu perturbasti?' @@Consimiliter Q. quoque Claudius in primo annalium 'ne-€quitiam' appellauit luxum uitae prodigum effusumque in €hisce uerbis: 'Persuadent i cuidam adulescenti Lucano, qui €adprime summo genere gnatus erat, sed luxuria et nequitia @1 pecuniam magnam consumpserat.' M. Varro in libris de €lingua Latina: 'Vt ex "non" et "uolo"' inquit '"nolo", sic ex €"ne" et "quicquam" media syllaba extrita compositum est "nequam".' P. Africanus pro se contra Tiberium Asellum de €multa ad populum: 'Omnia mala, probra, flagitia, quae €homines faciunt, in duabus rebus sunt, malitia atque ne-€quitia. Vtrum defendis, malitiam an nequitiam an utrumque þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¶¨‹˜‰…simul? Si nequitiam defendere uis, licet; si tu in uno scorto €maiorem pecuniam absumpsisti, quam quanti omne instru-€mentum fundi Sabini in censum dedicauisti, si hoc ita est: €qui spondet mille nummum? si tu plus tertia parte pecuniae €paternae perdidisti atque absumpsisti in flagitiis, si hoc ita €est: qui spondet mille nummum? Non uis nequitiam. Age €malitiam saltem defende. Si tu uerbis conceptis coniura-€uisti sciens sciente animo tuo, si hoc ita est: qui spondet €mille nummum?' Ÿðòÿ@@De tunicis chirodytis; quod earum [2usum]2 P. Africanus Sulpicio €Galo obiecit. ‘@@Tunicis uti uirum prolixis ultra brachia et usque in pri-€mores manus ac prope in digitos Romae atque in omni Latio indecorum fuit. Eas tunicas Graeco uocabulo nostri €'chirodytas' appellauerunt feminisque solis uestem longe €lateque diffusam decere existimauerunt ad ulnas cruraque aduersus oculos protegenda. Viri autem Romani primo qui-€dem sine tunicis toga sola amicti fuerunt; postea substrictas @1 €et breues tunicas citra humerum desinentis habebant, quod genus Graeci dicunt $E)CWMI/DAS&. Hac antiquitate indutus P. €Africanus, Pauli filius, uir omnibus bonis artibus atque omni €uirtute praeditus, P. Sulpicio Galo, homini delicato, inter €pleraque alia, quae obiectabat, id quoque probro dedit, €quod tunicis uteretur manus totas operientibus. @@Verba sunt haec Scipionis: 'Nam qui cotidie unguentatus €aduersum speculum ornetur, cuius supercilia radantur, qui €barba uulsa feminibusque subuulsis ambulet, qui in con-€uiuiis adulescentulus cum amatore cum chirodyta tunica €interior accubuerit, qui non modo uinosus, sed uirosus quo-€que sit, eumne quisquam dubitet, quin idem fecerit, quod €cinaedi facere solent?' @@Vergilius quoque tunicas huiuscemodi quasi femineas €probrosas criminatur: €@@@@'et tunicae' inquit 'manicas et habent redimicula mitrae.' @@Q. quoque Ennius Carthaginiensium 'tunicatam iuuentu-€tem' non uidetur sine probro dixisse. Ÿðòÿ@@Quem 'classicum' dicat M. Cato, quem 'infra classem'. ‘@@'Classici' dicebantur non omnes, qui in quinque classibus €erant, sed primae tantum classis homines, qui centum et uiginti quinque milia aeris ampliusue censi erant. 'Infra €classem' autem appellabantur secundae classis ceterarum-€que omnium classium, qui minore summa aeris, quod supra dixi, censebantur. Hoc eo strictim notaui, quoniam in @1 €M. Catonis oratione, qua Voconiam legem suasit, quaeri €solet, quid sit 'classicus', quid 'infra classem'. Ÿðòÿ@@De tribus dicendi generibus; ac de tribus philosophis, qui ab €Atheniensibus ad senatum Romam legati sunt. ‘@@Et in carmine et in soluta oratione genera dicendi proba-€bilia sunt tria, quae Graeci $XARAKTH=RAS& uocant nominaque eis fecerunt $A(DRO/N&, $I)SXNO/N&, $ME/SON&. Nos quoque, quem primum €posuimus, 'uberem' uocamus, secundum 'gracilem', tertium €'mediocrem'. @@Vberi dignitas atque amplitudo est, gracili uenustas et €subtilitas, medius in confinio est utriusque modi particeps. @@His singulis orationis uirtutibus uitia agnata sunt pari €numero, quae earum modum et habitum simulacris falsis ementiuntur. Sic plerumque sufflati atque tumidi fallunt €pro uberibus, squalentes et ieiunidici pro gracilibus, incerti et ambigui pro mediocribus. Vera autem et propria huiusce-€modi formarum exempla in Latina lingua M. Varro esse €dicit ubertatis Pacuuium, gracilitatis Lucilium, mediocri-tatis Terentium. Sed ea ipsa genera dicendi iam antiquitus €tradita ab Homero sunt tria in tribus: magnificum in Vlixe €et ubertum, subtile in Menelao et cohibitum, mixtum €moderatumque in Nestore. @@Animaduersa eadem tripertita uarietas est in tribus philo-€sophis, quos Athenienses Romam ad senatum populi [2R.]2 €legauerant inpetratum, uti multam remitteret, quam fecerat €is propter Oropi uastationem. Ea multa fuerat talentum @1 fere quingentum. Erant isti philosophi Carneades ex Aca-€demia, Diogenes Stoicus, Critolaus Peripateticus. Et in €senatum quidem introducti interprete usi sunt C. Acilio €senatore; sed ante ipsi seorsum quisque ostentandi gratia magno conuentu hominum dissertauerunt. Tum admirationi €fuisse aiunt Rutilius et Polybius philosophorum trium sui €cuiusque generis facundiam. 'Violenta' inquiunt 'et rapida €Carneades dicebat, scita et teretia Critolaus, modesta Dio-€genes et sobria.' @@Vnumquodque autem genus, ut diximus, cum caste pudi-€ceque ornatur, fit illustrius, cum fucatur atque praelinitur, €fit praestigiosum. Ÿðòÿ@@Quam seuere moribus maiorum in fures uindicatum sit; et quid €scripserit Mucius Scaeuola super eo, quod seruandum datum com-€modatumue esset. ‘@@Labeo in libro de duodecim tabulis secundo acria et seuera €iudicia de furtis habita esse apud ueteres scripsit idque €Brutum solitum dicere et furti damnatum esse, qui iumen-€tum aliorsum duxerat, quam quo utendum acceperat, item €qui longius produxerat, quam in quem locum petierat. Itaque Q. Scaeuola in librorum, quos de iure ciuili com-€posuit, XVI. uerba haec posuit: 'Quod cui seruandum datum €est, si id usus est, siue, quod utendum accepit, ad aliam rem, €atque accepit, usus est, furti se obligauit.' @1 Ÿðòÿ@@Locus exscriptus ex satura M. Varronis, quae $PERI\ E)DESMA/TWN& in-€scripta est, de peregrinis ciborum generibus; et appositi uersus €Euripidi, quibus delicatorum hominum luxuriantem gulam con-€futauit. ‘@@M. Varro in satura, quam $PERI\ E)DESMA/TWN& inscripsit, lepide €admodum et scite factis uersibus cenarum ciborum exquisi-tas delicias comprehendit. Nam pleraque id genus, quae hel-€luones isti terra et mari conquirunt, exposuit inclusitque in €numeros senarios. @@Et ipsos quidem uersus, cui otium erit, in libro, quo dixi, positos legat; genera autem nominaque edulium et domicilia €ciborum omnibus aliis praestantia, quae profunda ingluuies €uestigauit, quae Varro obprobrans exsecutus est, haec sunt ferme, quantum nobis memoriae est: pauus e Samo, Phrygia €attagena, grues Melicae, haedus ex Ambracia, pelamys Chal-€cedonia, muraena Tartesia, aselli Pessinuntii, ostrea Tarenti, €petunculus * * * , helops Rhodius, scari Cilices, nuces Thasiae, €palma Aegyptia, glans Hiberica. @@Hanc autem peragrantis gulae et in sucos inquirentis €industriam atque has undiqueuorsum indagines cuppedi-€arum maiore detestatione dignas censebimus, si uersus Euri-€pidi recordemur, quibus saepissime Chrysippus philosophus €tamquam edendi * * * repertas esse non per usum uitae €necessarium, sed per luxum animi parata atque facilia €fastidientis per inprobam satietatis lasciuiam. @@Versus Euripidi adscribendos putaui: @1 €@@@@$E)PEI\ TI/ DEI= BROTOI=SI PLH\N DUEI=N MO/NON, €@@@@$*DH/MHTROS A)KTH=S PW/MATO/S Q' U(DRHXO/OU, €@@@@$A(/PER PA/RESTI KAI\ PE/FUX' H(MA=S TRE/FEIN; €@@@@$W(=N OU)K A)PARKEI= PLHSMONH/, TRUFH=| DE/ TOI €@@@@$A)/LLWN E)DESTW=N MHXANA\S QHRW/MEQA. Ÿðòÿ@@Sermo habitus cum grammatico insolentiarum et inperitiarum pleno €de significatione uocabuli, quod est 'obnoxius'; deque eius uocis €origine. ‘@@Percontabar Romae quempiam grammaticum primae in €docendo celebritatis non hercle experiundi uel temptandi €gratia, sed discendi magis studio et cupidine, quid signifi-€caret 'obnoxius' quaeque eius uocabuli origo ac ratio esset. Atque ille aspicit me inludens leuitatem quaestionis prauita-€temque: 'Obscuram' inquit 'sane rem quaeris multaque prorsus uigilia indagandam. Quis adeo tam linguae Latinae €ignarus est, quin sciat eum dici "obnoxium", cui quid ab eo, €cui esse "obnoxius" dicitur, incommodari et noceri potest et €qui habeat aliquem noxae, id est culpae suae, conscium? €Quin potius' inquit 'haec mittis nugalia et affers ea, quae €digna quaeri tractarique sint?' @@Tum uero ego permotus agendum iam oblique ut cum €homine stulto existimaui et 'cetera,' inquam 'uir doctissime, €remotiora grauioraque si discere et scire debuero, quando €mihi usus uenerit, tum quaeram ex te atque discam; sed €enim quia dixi saepe "obnoxius" et, quid dicerem, nesciui, €didici ex te et scire nunc coepi, quod non ego omnium solus, €ut tibi sum uisus, ignoraui, sed, ut res est, Plautus quoque, €homo linguae atque elegantiae in uerbis Latinae princeps, @1 €quid esset "obnoxius", nesciuit; uersus enim est in Sticho þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¶¨‘”ˆŠillius ita scriptus: €@@@@nunc ego hercle peri plane, non obnoxie, €quod minime congruit cum ista, quam me docuisti, signifi-€catione; composuit enim Plautus tamquam duo inter se €contraria "plane" et "obnoxie", quod a tua significatione €longe abest.' @@Atque ille grammaticus satis ridicule, quasi 'obnoxius' et €'obnoxie' non declinatione sola, sed re atque sententia dif-€ferrent: 'ego' inquit 'dixi, quid esset "obnoxius", non quid "obnoxie".' Ac tunc ego admirans insolentis hominis in-€scitiam: 'mittamus,' inquam 'sicuti uis, quod Plautus "ob-noxie" dixit, si id nimis esse remotum putas, atque illud €quoque praetermittamus, quod Sallustius in Catilina scribit: "Minari etiam ferro, ni sibi obnoxia foret", et quod uidetur €nouius peruulgatiusque esse, id me doce. Versus enim €Vergilii sunt notissimi: €@@@@nam neque tunc astris acies obtunsa uideri, €@@@@nec fratris radiis obnoxia surgere luna, quod tu ais "culpae suae conscium". Alio quoque loco €Vergilius uerbo isto utitur a tua sententia diuerse in his €uersibus: €@@@@@@iuuat arua uidere €@@@@non rastris hominum, non ulli obnoxia curae; €cura enim prodesse aruis solet, non nocere, quod tu de "obnoxio" dixisti. Iam uero illud etiam Q. Enni quo pacto @1 €congruere tecum potest, quod scribit in Phoenice in hisce €uersibus: €@@@@sed uirum uera uirtute uiuere animatum addecet €@@@@fortiterque innoxium %uocare aduersum aduersarios €@@@@ea libertas est, qui pectus purum et firmum gestitat, €@@@@aliae res obnoxiosae nocte in obscura latent?' @@At ille oscitans et alucinanti similis: 'nunc' inquit 'mihi €operae non est. Cum otium erit, reuises ad me atque disces, €quid in uerbo isto et Vergilius et Sallustius et Plautus et €Ennius senserint.' @@At nebulo quidem ille, ubi hoc dixit, digressus est; si quis €autem uolet non originem solam uerbi istius, sed significa-€tionem quoque eius uarietatemque recensere, ut hoc etiam €Plautinum spectet, adscripsi uersus ex Asinaria: €@@@@maximas opimitates gaudio effertissimas €@@@@suis eris ille una mecum pariet, gnatoque et patri, €@@@@adeo ut aetatem ambo ambobus nobis sint obnoxii €@@@@nostro deuincti beneficio. Qua uero ille grammaticus finitione usus est, ea uidetur in €uerbo tam multiplici unam tantummodo usurpationem eius €notasse, quae quidem congruit cum significatu, quo Caecilius €usus est in Chrysio in his uersibus: €@@@@@@quamquam ego mercede huc conductus tua €@@@@aduenio, ne tibi me esse ob eam rem obnoxium €@@@@reare; audibis male, si maledicis mihi. @1 Ÿðòÿ@@De obseruata custoditaque apud Romanos iurisiurandi sanctimonia; €atque inibi de decem captiuis, quos Romam Hannibal deiurio ab €his accepto legauit. ‘@@Iusiurandum apud Romanos inuiolate sancteque habitum €seruatumque est. Id et moribus legibusque multis ostendi-€tur, et hoc, quod dicemus, ei rei non tenue argumentum esse potest. [2Post]2 proelium Cannense Hannibal, Cartha-€giniensium imperator, ex captiuis nostris electos decem €Romam misit mandauitque eis pactusque est, ut, si populo €Romano uideretur, permutatio fieret captiuorum et pro his, €quos alteri plures acciperent, darent argenti pondo libram et selibram. Hoc, priusquam proficiscerentur, iusiurandum €eos adegit redituros esse in castra Poenica, si Romani capti-€uos non permutarent. @@Veniunt Romam decem captiui. @8 Mandatum Poeni impera-toris in senatu exponunt. Permutatio senatui non placita. Parentes cognati adfinesque captiuorum amplexi eos post-€liminio in patriam redisse dicebant statumque eorum inte-€grum incolumemque esse ac, ne ad hostes redire uellent, orabant. Tum octo ex his postliminium iustum non esse sibi €responderunt, quoniam deiurio uincti forent, statimque, uti iurati erant, ad Hannibalem profecti sunt. Duo reliqui €Romae manserunt solutosque esse se ac liberatos religione €dicebant, quoniam, cum egressi castra hostium fuissent, €commenticio consilio regressi eodem, tamquam si ob ali-€quam fortuitam causam, issent atque ita iureiurando satis-facto rursum iniurati abissent. Haec eorum fraudulenta €calliditas tam esse turpis existimata est, ut contempti uulgo €discerptique sint censoresque eos postea omnium notarum €et damnis et ignominiis adfecerint, quoniam, quod facturos €deierauerant, non fecissent. @1 @@Cornelius autem Nepos in libro exemplorum quinto id €quoque litteris mandauit multis in senatu placuisse, ut hi, €qui redire nollent, datis custodibus ad Hannibalem dedu-€cerentur, sed eam sententiam numero plurium, quibus id €non uideretur, superatam; eos tamen, qui ad Hannibalem €non redissent, usque adeo intestabiles inuisosque fuisse, ut €taedium uitae ceperint necemque sibi consciuerint. Ÿðòÿ@@Historia ex annalibus sumpta de Tiberio Graccho, Gracchorum €patre, tribuno plebis; atque inibi tribunicia decreta cum ipsis €uerbis relata. ‘@@Pulcrum atque liberale atque magnanimum factum Tiberii Sempronii Gracchi in exemplis repositum est. Id exemplum €huiuscemodi est: L. Scipioni Asiatico, P. Scipionis Africani €superioris fratri, C. Minucius Augurinus tribunus plebi mul-€tam irrogauit eumque ob eam causam praedes poscebat. Scipio Africanus fratris nomine ad collegium tribunorum €prouocabat petebatque, ut uirum consularem triumphalem-que a collegae ui defenderent. Octo tribuni cognita causa €decreuerunt. @@Eius decreti uerba, quae posui, ex annalium monumentis €exscripta sunt: 'Quod P. Scipio Africanus postulauit pro L. €Scipione Asiatico fratre, cum contra leges contraque morem €maiorum tribunus pl. hominibus accitis per uim inauspicato €sententiam de eo tulerit multamque nullo exemplo irroga-€uerit praedesque eum ob eam rem dare cogat aut, si non €det, in uincula duci iubeat, ut eum a collegae ui prohibe-€amus; et quod contra collega postulauit, ne sibi interceda-€mus, quominus suapte potestate uti liceat, de ea re nostrum €sententia omnium ea est: si L. Cornelius Scipio Asiaticus @1 €collegae arbitratu praedes dabit, collegae, ne eum in uincula €ducat, intercedemus; si eius arbitratu praedes non dabit, €quominus collega sua potestate utatur, non intercedemus.' @@Post hoc decretum cum Augurinus tribunus L. Scipionem €praedes non dantem prendi et in carcerem duci iussisset, €tunc Tiberius Sempronius Gracchus tr. pl., pater Tiberi €atque C. Gracchorum, cum P. Scipioni Africano inimicus €grauis ob plerasque in republica dissensiones esset, iurauit €palam in amicitiam inque gratiam se cum P. Africano non €redisse, atque ita decretum ex tabula recitauit. @@Eius decreti uerba haec sunt: 'Cum L. Cornelius Scipio €Asiaticus triumphans hostium duces in carcerem coniec-€tarit, alienum uidetur esse dignitate reipublicae in eum €locum imperatorem populi Romani duci, in quem locum ab €eo coniecti sunt duces hostium; itaque L. Cornelium Scipio-€nem Asiaticum a collegae ui prohibeo.' @@Valerius autem Antias contra hanc decretorum memoriam €contraque auctoritates ueterum annalium post Africani mor-€tem intercessionem istam pro Scipione Asiatico factam esse €a Tiberio Graccho dixit neque multam irrogatam Scipioni, €sed damnatum eum peculatus ob Antiochinam pecuniam, €quia praedes non daret, in carcerem duci coeptum atque ita €intercedente Graccho exemptum. Ÿðòÿ@@Quod Vergilius a Nolanis ob aquam sibi non permissam sustulit e €uersu suo 'Nolam' et posuit 'oram'; atque ibi quaedam alia de €iucunda consonantia litterarum. ‘@@Scriptum in quodam commentario repperi uersus istos a €Vergilio ita primum esse recitatos atque editos: @1 €@@@@talem diues arat Capua et uicina Veseuo €@@@@Nola iugo; €postea Vergilium petisse a Nolanis, aquam uti duceret in €propincum rus, Nolanos beneficium petitum non fecisse, €poetam offensum nomen urbis eorum, quasi ex hominum €memoria, sic ex carmine suo derasisse 'oram' que pro 'Nola' €mutasse atque ita reliquisse: €@@@@@@et uicina Veseuo €@@@@ora iugo. @@Ea res uerane an falsa sit, non laboro; quin tamen melius €suauiusque ad aures sit 'ora' quam 'Nola,' dubium id non est. Nam uocalis in priore uersu extrema eademque in €sequenti prima canoro simul atque iucundo hiatu tractim sonat. Est adeo inuenire apud nobiles poetas huiuscemodi €suauitatis multa, quae appareat nauata esse, non fortuita; þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¶¨”•sed praeter ceteros omnis apud Homerum plurima. Vno €quippe in loco tales tamque hiantes sonitus in assiduis €uocibus pluribus facit: €@@@@$H( D' E(TE/RH QE/REI+ PRORE/EI EI)KUI=A XALA/ZH| €@@@@$H)\ XIO/NI YUXRH=| H)\ E)C U(/DATOS KRUSTA/LLW|, €atque item alio in loco: €@@@@$LA=AN A)/NW W)/QESKE POTI\ LO/FON. @@Catullus quoque elegantissimus poetarum in hisce uer-€sibus: €@@@@minister vetuli puer Falerni, €@@@@inger mi calices amariores, €@@@@ut lex Postumiae iubet magistrae, €@@@@ebria acina ebriosioris, @1 €cum dicere 'ebrio' posset, [2et]2 quod erat usitatius 'acinum' €in neutro genere appellare, amans tamen hiatus illius €Homerici suauitatem 'ebriam' dixit propter insequentis 'a' €litterae concentum. Qui 'ebriosa' autem Catullum dixisse €putant aut 'ebrioso'_nam id quoque temere scriptum in-€uenitur_, in libros scilicet de corruptis exemplaribus factos €inciderunt. Ÿðòÿ@@'Quoad uiuet' 'quoad' que 'morietur' cur id ipsum temporis significent, €cum ex duobus sint facta contrariis. ‘@@'Quoad uiuet' [2cum dicitur]2, cum item dicitur 'quoad €morietur', uidentur quidem duae res dici contrariae; sed idem atque unum tempus utraque uerba demonstrant. Item €cum dicitur 'quoad senatus habebitur' et 'quoad senatus €dimittetur', tametsi 'haberi' atque 'dimitti' contraria sunt, €unum atque id ipsum tamen utroque in uerbo ostenditur. Tempora enim duo cum inter sese opposita sunt atque ita €cohaerentia, ut alterius finis cum alterius initio misceatur, €non refert, utrum per extremitatem prioris an per initium €sequentis locus ipse confinis demonstretur. Ÿðòÿ@@Quod censores equum adimere soliti sunt equitibus corpulentis et €praepinguibus; quaesitumque, utrum ea res cum ignominia an €incolumi dignitate equitum facta sit. ‘@@Nimis pingui homini et corpulento censores equum ad-€imere solitos scilicet minus idoneum ratos esse cum tanti corporis pondere ad faciendum equitis munus. Non enim @1 €poena id fuit, ut quidam existimant, sed munus sine igno-minia remittebatur. Tamen Cato in oratione, quam de sacri-€ficio commisso scripsit, obicit hanc rem criminosius, uti magis uideri possit cum ignominia fuisse. Quod si ita acci-€pias, id profecto existimandum est non omnino inculpatum €neque indesidem uisum esse, cuius corpus in tam inmodi-€cum modum luxuriasset exuberassetque. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER SEPTIMVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Quem in modum responderit Chrysippus aduersum eos, qui pro-€uidentiam consistere negauerunt. ‘@@[2Quibus non uidetur mundus dei et hominum causa in-€stitutus neque res humanae prouidentia gubernari, graui se €argumento uti putant, cum ita dicunt: 'si esset prouidentia, €nulla essent mala.' Nihil enim minus aiunt prouidentiae €congruere, quam in eo mundo, quem propter]2 homines fecisse dicatur, tantam uim esse aerumnarum et malorum. Aduer-€sus ea Chrysippus cum in libro $PERI\ PRONOI/AS& quarto dissere-€ret: 'nihil est prorsus istis' inquit 'insubidius, qui opinantur bona esse potuisse, si non essent ibidem mala. Nam cum €bona malis contraria sint, utraque necessum est opposita €inter sese et quasi mutuo aduerso quaeque fulta nisu con-€sistere; nullum adeo contrarium est sine contrario altero. Quo enim pacto iustitiae sensus esse posset, nisi essent €iniuriae? aut quid aliud iustitia est quam iniustitiae priua-€tio? quid item fortitudo intellegi posset nisi ex ignauiae €adpositione? quid continentia nisi ex intemperantiae? quo €item modo prudentia esset, nisi foret contra inprudentia? Proinde' inquit 'homines stulti cur non hoc etiam desiderant, @1 €ut ueritas sit et non sit mendacium? Namque itidem sunt €bona et mala, felicitas et infortunitas, dolor et uoluptas. Alterum enim ex altero, sicuti Plato ait, uerticibus inter €se contrariis deligatum est; si tuleris unum, abstuleris €utrumque.' @@Idem Chrysippus in eodem libro tractat consideratque €dignumque esse id quaeri putat, $EI) AI( TW=N A)NQRW/PWN NO/SOI KATA\ €$FU/SIN GI/NONTAI&, id est, [2si]2 natura ipsa rerum uel prouidentia, €quae compagem hanc mundi et genus hominum fecit, mor-€bos quoque et debilitates et aegritudines corporum, quas patiuntur homines, fecerit. Existimat autem non fuisse hoc €principale naturae consilium, ut faceret homines morbis €obnoxios; numquam enim hoc conuenisse naturae auctori parentique omnium rerum bonarum. 'Sed cum multa' in-€quit 'atque magna gigneret pareretque aptissima et utilis-€sima, alia quoque simul adgnata sunt incommoda his ipsis, €quae faciebat, cohaerentia'; eaque [2non]2 per naturam, sed €per sequellas quasdam necessarias facta dicit, quod ipse appellat $KATA\ PARAKOLOU/QHSIN&. 'Sicut,' inquit 'cum corpora €hominum natura fingeret, ratio subtilior et utilitas ipsa €operis postulauit, ut tenuissimis minutisque ossiculis caput compingeret. Sed hanc utilitatem rei maioris alia quaedam €incommoditas extrinsecus consecuta est, ut fieret caput €tenuiter munitum et ictibus offensionibusque paruis fragile. Proinde morbi quoque et aegritudines partae sunt, dum salus paritur. Sicut hercle,' inquit 'dum uirtus hominibus €per consilium naturae gignitur, uitia ibidem per adfinitatem €contrariam nata sunt.' @1 Ÿðòÿ@@Quo itidem modo et uim necessitatemque fati constituerit et esse €tamen in nobis consilii iudiciique nostri arbitrium confirmauerit. ‘@@Fatum, quod $EI(MARME/NHN& Graeci uocant, ad hanc ferme €sententiam Chrysippus, Stoicae princeps philosophiae, de-€finit: 'Fatum est' inquit 'sempiterna quaedam et indeclina-€bilis series rerum et catena uoluens semetipsa sese et inplicans €per aeternos consequentiae ordines, ex quibus apta nexaque est.' Ipsa autem uerba Chrysippi, quantum ualui memoria, €ascripsi, ut, si cui meum istud interpretamentum uidebitur esse obscurius, ad ipsius uerba animaduertat. In libro €enim $PERI\ PRONOI/AS& quarto $EI(MARME/NHN& esse dicit $FUSIKH/N TINA €$SU/NTACIN TW=N O(/LWN E)C A)IDI/OU TW=N E(TE/RWN TOI=S E(TE/ROIS E)PAKOLOU-€$QOU/NTWN KAI\ METAPOLOUME/NWN A)PARABA/TOU OU)/SHS TH=S TOIAU/THS €$E)PIPLOKH=S. @@Aliarum autem opinionum disciplinarumque auctores huic definitioni ita obstrepunt: 'Si Chrysippus' inquiunt 'fato €putat omnia moueri et regi nec declinari transcendique posse €agmina fati et uolumina, peccata quoque hominum et de-€licta non suscensenda neque inducenda sunt ipsis uoluntati-€busque eorum, sed necessitati cuidam et instantiae, quae €oritur ex fato', omnium quae sit rerum domina et arbitra, €per quam necesse sit fieri, quicquid futurum est; et propter-€ea nocentium poenas legibus inique constitutas, si homines €ad maleficia non sponte ueniunt, sed fato trahuntur. @@Contra ea Chrysippus tenuiter multa et argute disserit; €sed omnium fere, quae super ea re scripsit, huiuscemodi sententia est. 'Quamquam ita sit,' inquit 'ut ratione quadam €necessaria et principali coacta atque conexa sint fato omnia, €ingenia tamen ipsa mentium nostrarum proinde sunt fato @1 obnoxia, ut proprietas eorum est ipsa et qualitas. Nam si sunt €per naturam primitus salubriter utiliterque ficta, omnem €illam uim, quae de fato extrinsecus ingruit, inoffensius €tractabiliusque transmittunt. Sin uero sunt aspera et inscita €et rudia nullisque artium bonarum adminiculis fulta, etiamsi €paruo siue nullo fatalis incommodi conflictu urgeantur, sua €tamen scaeuitate et uoluntario impetu in assidua delicta et in errores se ruunt. Idque ipsum ut ea ratione fiat, naturalis €illa et necessaria rerum consequentia efficit, quae fatum uocatur. Est enim genere ipso quasi fatale et consequens, ut €mala ingenia peccatis et erroribus non uacent.' @@Huius deinde fere rei exemplo non hercle nimis alieno €neque inlepido utitur. 'Sicut' inquit 'lapidem cylindrum si €per spatia terrae prona atque derupta iacias, causam quidem €ei et initium praecipitantiae feceris, mox tamen ille prae-€ceps uoluitur, non quia tu id iam facis, sed quoniam ita €sese modus eius et formae uolubilitas habet: sic ordo et €ratio et necessitas fati genera ipsa et principia causarum €mouet, impetus uero consiliorum mentiumque nostrarum €actionesque ipsas uoluntas cuiusque propria et animorum ingenia moderantur.' Infert deinde uerba haec his, quae €dixi, congruentia: $*DIO\ KAI\ U(PO\ TW=N *PUQAGOREI/WN EI)/RHTAI: þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ·¢˜Œƒ@@@@$GNW/SEI D' A)NQRW/POUS AU)QAI/RETA PH/MAT' E)/XONTAS, €$W(S TW=N BLABW=N E(KA/STOIS PAR' AU)TOU\S GINOME/NWN KAI\ KAQ' O(RMH\N €$AU)TW=N A(MARTANO/NTWN TE KAI\ BLAPTOME/NWN KAI\ KATA\ TH\N AU)TW=N $DIA/NOIAN KAI\ QE/SIN.& Propterea negat oportere ferri audirique €homines aut nequam aut ignauos et nocentes et audaces, €qui, cum in culpa et in maleficio reuicti sunt, perfugiunt ad @1 €fati necessitatem tamquam in aliquod fani asylum et, quae €pessime fecerunt, ea non suae temeritati, sed fato esse €attribuenda dicunt. @@Primus autem hoc sapientissimus ille et antiquissimus €poetarum dixit hisce uersibus: €@@@@$W)\ PO/POI, OI(=ON DH/ NU QEOU\S BROTOI\ AI)TIO/WNTAI. €@@@@$E)C H(ME/WN GA/R FASI KA/K' E)/MMENAI: OI( DE\ KAI\ AU)TOI\ €@@@@$SFH=|SIN A)TASQALI/H|SIN U(PE\R MO/RON A)/LGE' E)/XOUSIN. Itaque M. Cicero in libro, quem de fato conscripsit, cum €quaestionem istam diceret obscurissimam esse et inplicatis-€simam, Chrysippum quoque philosophum non expedisse se €in ea [2ait]2 his uerbis: 'Chrysippus aestuans laboransque, €quonam hoc modo explicet et fato omnia fieri et esse €aliquid in nobis, intricatur.' Ÿðòÿ@@Historia sumpta ex libris Tuberonis de serpente inuisitatae longi-€tudinis. ‘@@Tubero in historiis scriptum reliquit bello primo Poenico €Atilium Regulum consulem in Africa castris apud Bagra-€dam flumen positis proelium grande atque acre fecisse ad-€uersus unum serpentem in illis locis stabulantem inuisitatae €inmanitatis eumque magna totius exercitus conflictione €balistis atque catapultis diu oppugnatum, eiusque interfecti €corium longum pedes centum et uiginti Romam misisse. @1 Ÿðòÿ@@Quid idem Tubero nouae historiae de Atilio Regulo a Carthagini-€ensibus capto litteris mandauerit; quid etiam Tuditanus super €eodem Regulo scripserit. ‘@@Quod satis celebre est de Atilio Regulo, id nuperrime €legimus scriptum in Tuditani libris: Regulum captum ad ea, €quae in senatu Romae dixit suadens, ne captiui cum Car-€thaginiensibus permutarentur, id quoque addidisse uenenum €sibi Carthaginienses dedisse, non praesentarium, sed eius-€modi, quod mortem in diem proferret, eo consilio, ut uiueret €quidem tantisper, quoad fieret permutatio, post autem €grassante sensim ueneno contabesceret. @@Eundem Regulum Tubero in historiis redisse Carthagi-€nem nouisque exemplorum modis excruciatum a Poenis dicit: 'In atras' inquit 'et profundas tenebras eum claude-€bant ac diu post, ubi erat uisus sol ardentissimus, repente €educebant et aduersus ictus solis oppositum continebant €atque intendere in caelum oculos cogebant. Palpebras quo-€que eius, ne coniuere posset, sursum ac deorsum diductas insuebant.' Tuditanus autem somno diu prohibitum atque €ita uita priuatum refert, idque ubi Romae cognitum est, €nobilissimos Poenorum captiuos liberis Reguli a senatu €deditos et ab his in armario muricibus praefixo destitutos €eademque insomnia cruciatos interisse. Ÿðòÿ@@Quod Alfenus iureconsultus in uerbis ueteribus interpretandis errauit. ‘@@Alfenus iureconsultus, Seruii Sulpicii discipulus rerumque €antiquarum non incuriosus, in libro digestorum tricesimo et €quarto, coniectaneorum autem secundo: 'in foedere,' inquit @1 €'quod inter populum Romanum et Carthaginienses factum €est, scriptum inuenitur, ut Carthaginienses quotannis populo €Romano darent certum pondus argenti puri puti, quaesi-€tumque est, quid esset "purum putum". Respondi' inquit €'ego "putum" esse ualde purum, sicuti nouum "nouicium" €dicimus et proprium "propicium" augere atque intendere €uolentes noui et proprii significationem.' @@Hoc ubi legimus, mirabamur eandem adfinitatem uisam esse Alfeno 'puri' et 'puti', quae sit 'nouicii' et 'noui'; nam €si esset 'puricium', tum sane uideretur dici quasi 'nouicium'. Id etiam mirum fuit, quod 'nouicium' per augendi figuram €dictum existimauit, cum sit 'nouicium' non, quod magis nouum sit, sed quod a 'nouo' dictum sit inclinatumque. His €igitur assentimus, qui 'putum' esse dicunt a 'putando' €dictum et ob eam causam prima syllaba breui pronuntiant, €non longa, ut existimasse Alfenus uidetur, qui a 'puro' id esse factum scripsit. 'Putare' autem ueteres dixerunt uacan-€tia ex quaque re ac non necessaria aut etiam obstantia et €aliena auferre et excidere et, quod esse utile ac sine uitio uideretur, relinquere. Sic namque arbores et uites et sic rationes etiam 'putari' dictum. Verbum quoque ipsum 'puto', €quod declarandae sententiae nostrae causa dicimus, non €significat profecto aliud, quam id agere nos in re dubia ob-€scuraque, ut decisis amputatisque falsis opinionibus, quod €uideatur esse uerum et integrum et incorruptum, retine-amus. Argentum ergo in Carthaginiensi foedere 'putum' €dictum est quasi exputatum excoctumque omnique aliena €materia carens omnibusque ex eo uitiis detractis emacula-€tum et candefactum. @@Scriptum est autem 'purum putum' non in Carthaginiensi €solum foedere, sed cum in multis aliis ueterum libris, tum in €Q. quoque Ennii tragoedia, quae inscribitur Alexander, et in €satira M. Varronis, quae inscripta est $DI\S PAI=DES OI( GE/RONTES.& @1 Ÿðòÿ@@Temere inepteque reprehensum esse a Iulio Hygino Vergilium, quod €'praepetes' Daedali pennas dixit; atque inibi, quid sint aues prae-€petes et quid illae sint aues, quas Nigidius 'inferas' appellauit. ‘@@@@Daedalus, ut fama est, fugiens Minoia regna €@@@@praepetibus pennis ausus se credere caelo. In his Vergilii uersibus reprehendit Iulius Hyginus 'pennis praepetibus' quasi inproprie et inscite dictum. 'Nam "prae-€petes"' inquit 'aues ab auguribus appellantur, quae aut opportune praeuolant aut idoneas sedes capiunt.' Non apte €igitur usum uerbo augurali existimauit in Daedali uolatu €nihil ad augurum disciplinam pertinente. @@Sed Hyginus nimis hercle ineptus fuit, cum, quid 'prae-€petes' essent, se scire ratus est, Vergilium autem et Cn. €Matium, doctum uirum, ignorasse, qui in secundo Iliadis €Victoriam uolucrem 'praepetem' appellauit in hoc uersu: €@@@@dum dat uincendi praepes Victoria palmam. Cur autem non Q. quoque Ennium reprehendit, qui in €annalibus non pennas Daedali, sed longe diuersius: €@@@@'Brundisium' inquit 'pulcro praecinctum praepete portu'? Set si uim potius naturamque uerbi considerasset neque id €solum, quod augures dicerent, inspexisset, ueniam prorsus €poetis daret similitudine ac translatione uerborum, non significatione propria utentibus. Nam quoniam non ipsae €tantum aues, quae prosperius praeuolant, sed etiam loci, €quos capiunt, quod idonei felicesque sunt, 'praepetes' appel- @1 €lantur, idcirco Daedali pennas 'praepetes' dixit, quoniam €ex locis, in quibus periculum metuebat, in loca tutiora peruenerat. Locos porro 'praepetes' et augures appellant, et €Ennius in annalium primo dixit: €@@@@praepetibus sese pulcris[2que]2 locis dant. @@Auibus autem 'praepetibus' contrarias aues 'inferas' ap-€pellari Nigidius Figulus in libro primo augurii priuati ita dicit: 'Discrepat dextra sinistrae, praepes inferae.' Ex quo €est coniectare 'praepetes' appellatas, quae altius sublimius-€que uolitent, cum differre a 'praepetibus' Nigidius 'inferas' €dixerit. @@Adulescens ego Romae, cum etiamtum ad grammaticos €itarem, audiui Apollinarem Sulpicium, quem inprimis secta-€bar, cum de iure augurio quaereretur et mentio 'praepetum' €auium facta esset, Erucio Claro praefecto urbi dicere 'prae-€petes' sibi uideri esse alites, quas Homerus $TANUPTE/RUGAS €appellauerit, quoniam istas potissimum augures spectarent, €quae ingentibus alis patulae atque porrectae praeuolarent. €Atque ibi hos Homeri uersus dixit: €@@@@$TU/NH D' OI)WNOI=SI TANUPTERU/GESSI KELEU/EIS €@@@@$PEI/QESQAI, TW=N OU)/ TI METATRE/POM' OU)D' A)LEGI/ZW. Ÿðòÿ@@De Acca Larentia et Gaia Taracia; deque origine sacerdotii fratrum €arualium. ‘@@Accae Larentiae et Gaiae Taraciae, siue illa Fufetia est, €nomina in antiquis annalibus celebria sunt. Earum alterae @1 €post mortem, Taraciae autem uiuae amplissimi honores a populo Romano habiti. Et Taraciam quidem uirginem Ves-€tae fuisse lex Horatia testis est, quae super ea ad populum €lata. Qua lege ei plurimi honores fiunt, inter quos ius quoque €testimonii dicendi tribuitur testabilisque una omnium femi-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ·§’…narum ut sit datur. Id uerbum est legis ipsius Horatiae; contrarium est in duodecim tabulis scriptum: 'Inprobus in-testabilisque esto.' Praeterea si quadraginta annos nata €sacerdotio abire ac nubere uoluisset, ius ei potestasque €exaugurandi atque nubendi facta est munificentiae et bene-€ficii gratia, quod campum Tiberinum siue Martium populo €condonasset. @@Sed Acca Larentia corpus in uulgus dabat pecuniamque emeruerat ex eo quaestu uberem. Ea testamento, ut in €Antiatis historia scriptum est, Romulum regem, ut quidam €autem alii tradiderunt, populum Romanum bonis suis here-dem fecit. Ob id meritum a flamine Quirinali sacrificium ei publice fit et dies e nomine eius in fastos additus. Sed €Sabinus Masurius in primo memorialium secutus quosdam €historiae scriptores Accam Larentiam Romuli nutricem €fuisse dicit. 'Ea' inquit 'mulier ex duodecim filiis maribus €unum morte amisit. In illius locum Romulus Accae sese €filium dedit seque et ceteros eius filios "fratres aruales" €appellauit. Ex eo tempore collegium mansit fratrum arua-€lium numero duodecim, cuius sacerdotii insigne est spicea €corona et albae infulae.' Ÿðòÿ@@Notata quaedam de rege Alexandro et de P. Scipione memoratu €digna. ‘@@$*)API/WN&, Graecus homo, qui $*PLEISTONEI/KHS& appellatus est, facili atque alacri facundia fuit. Is cum de Alexandri regis @1 €laudibus scriberet: 'Victi' inquit 'hostis uxorem, facie in-€cluta mulierem, uetuit in conspectum suum deduci, ut eam ne oculis quidem suis contingeret.' Lepide igitur agitari €potest, utrum uideri continentiorem par sit Publiumne €Africanum superiorem, qui Carthagine ampla ciuitate in €Hispania expugnata uirginem tempestiuam forma egregia, €nobilis uiri Hispani filiam, captam perductamque ad se patri €inuiolatam reddidit, an regem Alexandrum, qui Darii regis €uxorem eandemque eiusdem sororem proelio magno captam, €quam esse audiebat exuperanti forma, uidere noluit per-€ducique ad sese prohibuit. @@Sed hanc utrimque declamatiunculam super Alexandro et €Scipione celebrauerint, quibus abunde et ingenii et otii et uerborum est; nos satis habebimus, quod ex historia est, id €dicere: Scipionem istum, uerone an falso incertum, fama €tamen, cum esset adulescens, haud sincera fuisse et prope-€modum constitisse hosce uersus a Cn. Naeuio poeta in eum €scriptos esse: €@@@@etiam qui res magnas manu saepe gessit gloriose, €@@@@cuius facta uiua nunc uigent, qui apud gentes solus praestat, €@@@@eum suus pater cum pallio uno ab amica abduxit. @@His ego uersibus credo adductum Valerium Antiatem ad-€uersus ceteros omnis scriptores de Scipionis moribus sensisse €et eam puellam captiuam non redditam patri scripsisse €contra quam nos supra diximus, sed retentam a Scipione €atque in deliciis amoribusque ab eo usurpatam. @1 Ÿðòÿ@@Locus exemptus ex annalibus L. Pisonis historiae et orationis lepi-€dissimae. ‘@@Quod res uidebatur memoratu digna, quam fecisse Cn. €Flauium Anni filium aedilem curulem L. Piso in tertio €annali scripsit, eaque res perquam pure et uenuste narrata €a Pisone, locum istum totum huc ex Pisonis annali trans-€posuimus. @@'Cn.' inquit 'Flauius patre libertino natus scriptum facie-€bat, isque in eo tempore aedili curuli apparebat, quo tempore €aediles subrogantur, eumque pro tribu aedilem curulem renuntiauerunt. Aedilem, qui comitia habebat, negat acci-€pere, neque sibi placere, qui scriptum faceret, eum aedilem fieri. Cn. Flauius Anni filius dicitur tabulas posuisse, scriptu €sese abdicasse, isque aedilis curulis factus est. @@'Idem Cn. Flauius Anni filius dicitur ad collegam uenisse €uisere aegrotum. Eo in conclaue postquam introiuit, adules-€centes ibi complures nobiles sedebant. Hi contemnentes eum, assurgere ei nemo uoluit. Cn. Flauius Anni filius aedilis €id arrisit, sellam curulem iussit sibi afferri, eam in limine €apposuit, ne quis illorum exire posset utique hi omnes inuiti €uiderent sese in sella curuli sedentem.' Ÿðòÿ@@Historia super Euclida Socratico, cuius exemplo Taurus philosophus €hortari adulescentes suos solitus ad philosophiam nauiter sec-€tandam. ‘@@Philosophus Taurus, uir memoria nostra in disciplina €Platonica celebratus, cum aliis bonis multis salubribusque @1 €exemplis hortabatur ad philosophiam capessendam, tum €uel maxime ista re iuuenum animos expergebat, Euclidem quam dicebat Socraticum factitauisse. 'Decreto' inquit 'suo €Athenienses cauerant, ut, qui Megaris ciuis esset, si intulisse €Athenas pedem prensus esset, ut ea res ei homini capitalis esset; tanto Athenienses' inquit 'odio flagrabant finiti-morum hominum Megarensium. Tum Euclides, qui indidem €Megaris erat quique ante id decretum et esse Athenis et €audire Socratem consueuerat, postquam id decretum sanxe-€runt, sub noctem, cum aduesperasceret, tunica longa muliebri €indutus et pallio uersicolore amictus et caput rica uelatus e €domo sua Megaris Athenas ad Socratem commeabat, ut uel €noctis aliquo tempore consiliorum sermonumque eius fieret €particeps, rursusque sub lucem milia passuum paulo amplius uiginti eadem ueste illa tectus redibat. At nunc' inquit €'uidere est philosophos ultro currere, ut doceant, ad fores €iuuenum diuitum eosque ibi sedere atque opperiri ad meri-€diem, donec discipuli nocturnum omne uinum edormiant.' Ÿðòÿ@@Verba ex oratione Q. Metelli Numidici, quae libuit meminisse, ad €officium grauitatis dignitatisque uitae ducentia. ‘@@Cum inquinatissimis hominibus non esse conuicio decer-€tandum neque maledictis aduersum inpudentes et inprobos €uelitandum, quia tantisper similis et compar eorum fias, €dum paria et consimilia dicas, atque audias, non minus ex €oratione Q. Metelli Numidici, sapientis uiri, cognosci potest quam ex libris et disciplinis philosophorum. Verba haec sunt €Metelli aduersus C. Manlium tribunum plebis, a quo apud €populum in contione lacessitus iactatusque fuerat dictis @1 petulantibus: 'Nunc quod ad illum attinet, Quirites, quoniam €se ampliorem putat esse, si se mihi inimicum dictitarit, €quem ego mihi neque amicum recipio neque inimicum re-€spicio, in eum ego non sum plura dicturus. Nam cum in-€dignissimum arbitror, cui a uiris bonis benedicatur, tum ne €idoneum quidem, cui a probis maledicatur. Nam si in eo €tempore huiusmodi homunculum nomines, in quo punire €non possis, maiore honore quam contumelia adficias.' Ÿðòÿ@@Quod neque 'testamentum', sicuti Seruius Sulpicius existimauit, €neque 'sacellum', sicuti C. Trebatius, duplicia uerba sunt, sed a €testatione productum [2alterum]2, alterum a sacro imminutum. ‘@@Seruius Sulpicius iureconsultus, uir aetatis suae doctissi-€mus, in libro de sacris detestandis secundo qua ratione ad-€ductus 'testamentum' uerbum esse duplex scripserit, non reperio; nam compositum esse dixit a mentis contestatione. Quid igitur 'calciamentum', quid 'paludamentum', quid €'pauimentum', quid 'uestimentum', quid alia mille per huius-€cemodi formam producta, etiamne ista omnia composita dicemus? Obrepsisse autem uidetur Seruio, uel si quis est, €qui id prior dixit, falsa quidem, sed non abhorrens neque €inconcinna quasi mentis quaedam in hoc uocabulo signifi-€catio, sicut hercle C. quoque Trebatio eadem concinnitas obrepsit. Nam in libro de religionibus secundo: '"sacellum" €est' inquit 'locus paruus deo sacratus cum ara.' Deinde addit €uerba haec: '"Sacellum" ex duobus uerbis arbitror com-positum "sacri" et "cellae", quasi "sacra cella".' Hoc quidem €scripsit Trebatius; sed quis ignorat 'sacellum' et simplex €uerbum esse et non ex 'sacro' et 'cella' copulatum, sed ex €'sacro' deminutum? @1 Ÿðòÿ@@De quaestiunculis apud Taurum philosophum in conuiuio agitatis, €quae 'sympoticae' uocantur. ‘@@Factitatum obseruatumque hoc Athenis est ab his, qui erant philosopho Tauro iunctiores: cum domum suam nos €uocaret, ne omnino, ut dicitur, immunes et asymboli uenire-€mus, coniectabamus ad cenulam non cuppedias ciborum, sed argutias quaestionum. Vnusquisque igitur nostrum com-€mentus paratusque ibat, quod quaereret, eratque initium loquendi edundi finis. Quaerebantur autem non grauia nec €reuerenda, sed $E)NQUMHMA/TIA& quaedam lepida et minuta et €florentem uino animum lacessentia, quale hoc ferme est þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ·¨”„subtilitatis ludicrae, quod dicam. @@Quaesitum est, quando moriens moreretur: cum iam in €morte esset, an cum etiamtum in uita foret? et quando sur-€gens surgeret: cum iam staret, an cum etiamtum sederet? et €qui artem disceret, quando artifex fieret: cum iam esset, an cum etiamtum non esset? Vtrum enim horum dices, ab-€surde atque ridicule dixeris, multoque absurdius uidebitur, €si aut utrumque esse dicas aut neutrum. @@Sed ea omnia cum captiones esse quidam futtiles atque €inanes dicerent, 'nolite' inquit Taurus 'haec quasi nugarum aliquem ludum aspernari. Grauissimi philosophorum super €hac re serio quaesiuerunt: et alii moriendi uerbum atque €momentum manente adhuc uita dici atque fieri putauerunt, €alii nihil in eo tempore uitae reliquerunt totumque illud, quod mori dicitur, morti uindicauerunt; item de ceteris €similibus in diuersa tempora et in contrarias sententias dis-cesserunt. Sed Plato' inquit 'noster neque uitae id tempus €neque morti dedit idemque in omni consimilium rerum dis-ceptatione fecit. Vidit quippe utrumque esse pugnans neque €posse ex duobus contrariis altero manente alterum constitui @1 €quaestionemque fieri per diuersorum inter se finium mortis €et uitae cohaerentiam, et idcirco peperit ipse expressitque €aliud quoddam nouum in confinio tempus, quod uerbis €propriis atque integris $TH\N E)CAI/FNHS FU/SIN& appellauit, idque €ipsum ita, uti dico,' inquit 'in libro, cui Parmenides titulus €est, scriptum ab eo reperietis.' @@Tales aput Taurum symbolae taliaque erant mensarum €secundarum, ut ipse dicere solitus erat, $TRAGHMA/TIA&. Ÿðòÿ@@Poeniendis peccatis tres esse rationes a philosophis attributas; et €quamobrem Plato duarum ex his meminerit, non trium. ‘@@Poeniendis peccatis tres esse debere causas existimatum est. Vna est causa, quae Graece [2uel $KO/LASIS&]2 uel $NOUQESI/A €dicitur, cum poena adhibetur castigandi atque emendandi €gratia, ut is, qui fortuito deliquit, attentior fiat correcti-orque. Altera est, quam hi, qui uocabula ista curiosius €diuiserunt, $TIMWRI/AN& appellant. Ea causa animaduertendi €est, cum dignitas auctoritasque eius, in quem est peccatum, €tuenda est, ne praetermissa animaduersio contemptum eius €pariat et honorem leuet; idcircoque id ei uocabulum a con-seruatione honoris factum putant. Tertia ratio uindicandi €est, quae $PARA/DEIGMA& a Graecis nominatur, cum poenitio €propter exemplum necessaria est, ut ceteri a similibus pec-€catis, quae prohiberi publicitus interest, metu cognitae €poenae deterreantur. Idcirco ueteres quoque nostri 'exempla' €pro maximis grauissimisque poenis dicebant. Quando igitur €aut spes magna est, ut is, qui peccauit, citra poenam ipse €sese ultro corrigat, aut spes contra nulla est emendari eum €posse et corrigi aut iacturam dignitatis, in quem peccatum @1 €est, metui non necessum est, aut non id peccatum est, cuius €exemplum necessario metu sanciendum sit: tum, quicquid €ita delictum est, non sane dignum esse imponendae poenae €studio uisum est. @@Has tris ulciscendi rationes et philosophi alii plurifariam €et noster Taurus in primo commentariorum, quos in Gorgian Platonis composuit, scriptas reliquit. Plato autem ipse uer-€bis apertis duas solas esse poeniendi causas dicit: unam, €quam primo in loco propter corrigendum, alteram, quam in tertio propter exempli metum posuimus. Verba haec sunt €Platonis in Gorgia: $*PROSH/KEI DE\ PANTI\ TW=| E)N TIMWRI/A| O)/NTI U(P' €$A)/LLOU O)RQW=S TIMWROUME/NW| H)\ BELTI/ONI GI/GNESQAI KAI\ O)NI/NASQAI, €$H)\ PARADEI/GMATI A)/LLOIS GI/GNESQAI, I(/NA A)/LLOI OI( O(RW=NTES PA/SXONTA $FOBOU/MENOI BELTI/OUS GI/GNWNTAI.& In hisce uerbis facile intellegas €$TIMWRI/AN& Platonem dixisse, non ut supra scripsi quosdam €dicere, sed ita ut promisce dici solet pro omni punitione. Anne autem quasi omnino paruam et contemptu dignam €praeterierit poenae sumendae causam propter tuendam €laesi hominis auctoritatem, an magis quasi ei, quam dicebat, €rei non necessariam praetermiserit, cum de poenis non in €uita neque inter homines, sed post uitae tempus capiendis €scriberet, ego in medium relinquo. Ÿðòÿ@@[2De uerbo 'quiesco', an 'e' littera corripi an produci debeat.]2 ‘@@Amicus noster, homo multi studii atque in bonarum €disciplinarum opere frequens, uerbum 'quiescit' usitate 'e' littera correpta dixit. Alter item amicus, homo in doctrinis €quasi in praestigiis mirificus communiumque uocum respu-€ens nimis et fastidiens, barbare eum dixisse opinatus est, @1 quoniam producere debuisset, non corripere. Nam 'quiescit' €ita oportere dici praedicauit, ut 'calescit', 'nitescit', 'stupescit' et alia huiuscemodi multa. Id etiam addebat, quod 'quies' 'e' producto, non breui diceretur. Noster autem, qua est rerum €omnium uerecunda mediocritate, ne si Aelii quidem, Cincii €et Santrae dicendum ita censuissent, obsecuturum se fuisse €ait contra perpetuam Latinae linguae consuetudinem, neque €se tam insignite locuturum, ut absona inauditaque diceret; litteras tamen super hac re fecit inter exercitia quaedam €ludicra et 'quiesco' non esse his simile, quae supra posui, €nec a 'quiete' dictum, sed ab eo 'quietem', Graecaeque uocis €et modum et originem uerbum istud habere demonstrauit €rationibusque haut sane frigidis docuit 'quiesco' 'e' littera €longa dici non conuenire. Ÿðòÿ@@Verbum 'deprecor' a poeta Catullo inusitate quidem, sed apte €positum et proprie; deque ratione eius uerbi exemplisque ueterum €scriptorum. ‘@@Eiusmodi quispiam, qui tumultuariis et inconditis linguae €exercitationibus ad famam sese facundiae promiserat neque €orationis Latinae usurpationes [2rationes]2 ue ullas didicerat, €cum in Lycio forte uespera ambularemus, ludo ibi et uolup-tati fuit. Nam cum esset uerbum 'deprecor' doctiuscule €positum in Catulli carmine, quia id ignorabat, frigidissimos €uersus esse dicebat omnium quidem iudicio uenustissimos, €quos subscripsi: €@@@@Lesbia mi dicit semper male nec tacet umquam €@@@@@@de me: Lesbia me dispeream nisi amat. @1 €@@@@quo signo? quia sunt totidem mea: deprecor illam €@@@@@@assidue, uerum dispeream nisi amo. 'Deprecor' hoc in loco uir bonus ita esse dictum putabat, ut €plerumque a uulgo dicitur, quod significat 'ualde precor' et €'oro' et 'supplico', in quo 'de' praepositio ad augendum et cumulandum ualet. Quod si ita esset, frigidi sane uersus forent. Nunc enim contra omnino est: nam 'de' praepositio, €quoniam est anceps, in uno eodemque uerbo duplicem uim €capit. Sic enim 'deprecor' a Catullo dictum est, quasi 'de-testor' uel 'exsecror' uel 'depello' uel 'abominor'; contra €autem ualet, cum Cicero pro P. Sulla ita dicit: 'Quam mul-torum hic uitamst a Sulla deprecatus.' Item in dissuasione €legis agrariae: 'Si quid deliquero, nullae sunt imagines, €quae me a uobis deprecentur.' @@Sed neque solus Catullus ita isto uerbo usus est. Pleni €sunt adeo libri similis in hoc uerbo significationis, ex quibus unum et alterum, quae subpetierant, apposui. Q. Ennius in €Erectheo non longe secus dixit quam Catullus: €@@@@'qui nunc' inquit 'aerumna mea libertatem paro, €@@@@quibus seruitutem mea miseria deprecor;' €signat 'abigo' et 'amolior' uel prece adhibita uel quo alio modo. Item Ennius in Cresphonte: €@@@@ego cum meae uitae parcam, letum inimico deprecer. Cicero in libro sexto de republica ita scripsit: 'Quod quidem €eo fuit maius, quia, cum causa pari collegae essent, non €modo inuidia pari non erant, sed etiam Claudi inuidiam @1 €Gracchi caritas deprecabatur'; hic quoque item non est €'ualde precabatur', sed quasi propulsabat inuidiam et de-€fensabat inuidiam, quod Graeci propinqua significatione €$PARAITEI=SQAI& dicunt. @@Item pro Aulo Caecina consimiliter Cicero uerbo isto €utitur. 'Quid' inquit 'huic homini facias? nonne concedas €interdum, ut excusatione summae stultitiae summae im-probitatis odium deprecetur?' Item in Verrem actionis €secundae primo: 'Nunc uero quid faciat Hortensius? auari-€tiaene crimina frugalitatis laudibus deprecetur? At homi-€nem flagitiosissimum, libidinosissimum nequissimumque €defendit.' Sic igitur Catullus eadem se facere dicit, quae €Lesbiam, quod et malediceret ei palam respueretque et þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ·¨˜‡recusaret detestareturque assidue et tamen eam penitus €deperiret. Ÿðòÿ@@Quis omnium primus libros publice praebuerit legendos; quantusque €numerus fuerit Athenis ante clades Persicas librorum in biblio-€thecis publicorum. ‘@@Libros Athenis disciplinarum liberalium publice ad legen-€dum praebendos primus posuisse dicitur Pisistratus tyran-€nus. Deinceps studiosius accuratiusque ipsi Athenienses €auxerunt; sed omnem illam postea librorum copiam Xerxes €Athenarum potitus urbe ipsa praeter arcem incensa abstulit asportauitque in Persas. Eos porro libros uniuersos multis €post tempestatibus Seleucus rex, qui Nicanor appellatus €est, referendos Athenas curauit. @1 @@Ingens postea numerus librorum in Aegypto ab Ptolemaeis €regibus uel conquisitus uel confectus est ad milia ferme €uoluminum septingenta; sed ea omnia bello priore Alexan-€drino, dum diripitur ea ciuitas, non sponte neque opera €consulta, sed a militibus forte auxiliaris incensa sunt. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBRI OCTAVI €@@@@CAPITVLA ET RELIQVIAE}1 ¡Ÿðòÿ@@'Hesterna noctu' rectene an cum uitio dicatur et quaenam super €istis uerbis grammatica traditio sit; item quod decemuiri in XII €tabulis 'nox' pro 'noctu' dixerunt. Ÿðòÿ@@Quae mihi decem uerba ediderit Fauorinus, quae usurpentur €quidem a Graecis, sed sint adulterina et barbara; quae item a me €totidem acceperit, quae ex medio communique usu Latine loquen-€tium minime Latina sint neque in ueterum libris reperiantur. Ÿðòÿ@@Quem in modum et quam seuere increpuerit audientibus nobis €Peregrinus philosophus adulescentem Romanum ex equestri familia €stantem segnem apud se et assidue oscitantem. ‘@@[2Et adsiduo oscitantem uidit atque illius quidem delica-€tissimas mentis et corporis halucinationes.]2 Ÿðòÿ@@Quod Herodotus, scriptor historiae memoratissimus, parum uere €dixerit unam solamque pinum arborum omnium caesam numquam €denuo ex iisdem radicibus pullulare; et quod item de aqua pluuiali €et niue rem non satis exploratam pro comperta posuerit. @1 Ÿðòÿ@@Quid illud sit, quod Vergilius 'caelum stare puluere', et quod €Lucilius 'pectus sentibus stare' dixit. Ÿðòÿ@@Cum post offensiunculas in gratiam redeatur, expostulationes fieri €mutuas minime utile esse, superque ea re et sermo Tauri expositus et €uerba ex Theophrasti libro sumpta; et quid M. quoque Cicero de €amore amicitiae senserit, cum ipsius uerbis additum. Ÿðòÿ@@Ex Aristotelis libro, qui $PERI\ MNH/MHS& inscriptus est, cognita ac-€ceptaque de natura memoriae et habitu; atque inibi alia quaedam €de exuberantia aut interitu eius lecta auditaque. Ÿðòÿ@@Quid mihi usu uenerit interpretari et quasi effingere uolenti locos €quosdam Platonicos Latina oratione. Ÿðòÿ@@Quod Theophrastus philosophus omnis suae aetatis facundissimus €uerba pauca ad populum Atheniensem facturus deturbatus uere-€cundia obticuerit; quodque idem hoc Demostheni apud Philippum €regem uerba facienti euenerit. Ÿðòÿ@@Qualis mihi fuerit in oppido Eleusino disceptatio cum grammatico €quodam praestigioso tempora uerborum et puerilia meditamenta €ignorante, remotarum autem quaestionum nebulas et formidines €capiendis imperitorum animis ostentante. @1 Ÿðòÿ@@Quam festiue responderit Xanthippae uxori Socrates petenti, ut €per Dionysia largiore sumptu cenitarent. Ÿðòÿ@@Quid significet in ueterum libris scriptum 'plerique omnes'; et €quod ea uerba accepta a Graecis uidentur. Ÿðòÿ@@'Cupsones', quod homines Afri dicunt, non esse uerbum Poenicum, €sed Graecum. Ÿðòÿ@@Lepidissima altercatio Fauorini philosophi aduersus quendam in-€tempestiuum de ambiguitate uerborum disserentem; atque inibi €uerba quaedam ex Naeuio poeta et Cn. Gellio non usitate collocata; €atque ibidem a P. Nigidio origines uocabulorum exploratae. Ÿðòÿ@@Quibus modis ignominiatus tractatusque sit a C. Caesare Laberius €poeta; atque inibi appositi uersus super eadem re eiusdem Laberii. ‘@@[2Historia ex libris Heraclidae Pontici iucunda memoratu €et miranda.]2 @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER NONVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Quamobrem Quintus Claudius Quadrigarius in undeuicesimo annali €scripserit rectiores certioresque ictus fieri, si sursum quid mittas, €quam si deorsum. ‘@@Quintus Claudius in undeuicesimo annali, cum oppidum €a Metello proconsule oppugnari, contra ab oppidanis desuper €e muris propugnari describeret, ita scripsit: 'Sagittarius €cum funditore utrimque summo studio spargunt fortissime. €Sed sagittam atque lapidem deorsum an sursum mittas, hoc €interest: nam neutrum potest deorsum uersum recte mitti, €sed sursum utrumque optime. Quare milites Metelli sauci-€abantur multo minus et, quod maxime opus erat, a pinnis €hostis defendebant facillime.' @@Percontabar ego Antonium Iulianum rhetorem, cur hoc €ita usu ueniret, quod Quadrigarius dixisset, ut contigui €magis directioresque ictus fiant, si uel lapidem uel sagittam €sursum uersus iacias quam deorsum, cum procliuior facilior-€que iactus sit ex supernis in infima quam ex infimis in superna. Tum Iulianus comprobato genere quaestionis: €'quod de sagitta' inquit 'et lapide dixit, hoc de omni fere missili telo dici potest. Facilior autem iactus est, sicuti €dixisti, si desuper iacias, si quid iacere tantum uelis, non ferire. Sed cum modus et impetus iactus temperandus de-€rigendusque est, tum, si in prona iacias, moderatio atque @1 €ratio mittentis praecipitantia ipsa et pondere cadentis teli corrumpitur. At si in editiora mittas et ad percutiendum €superne aliquid manum et oculos conlinies, quo motus a te datus tulerit, eo telum ibit, quod ieceris.' Ad hanc ferme €sententiam Iulianus super istis Q. Claudii uerbis nobiscum €sermocinatus est. @@Quod ait idem Q. Claudius: 'a pinnis hostis defendebant €facillime', animaduertendum est usum esse eum uerbo 'de-€fendebant' non ex uulgari consuetudine, sed admodum proprie et Latine. Nam 'defendere' et 'offendere' inter sese €aduersa sunt, quorum alterum significat $E)MPODW\N E)/XEIN&, id €est incurrere in aliquid et incidere, alterum $E)KPODW\N POIEI=N&, €id est auertere atque depellere, quod hoc in loco a Q. €Claudio dicitur. Ÿðòÿ@@Qualibus uerbis notarit Herodes Atticus falso quempiam cultu €amictuque nomen habitumque philosophi ementientem. ‘@@Ad Herodem Atticum, consularem uirum ingenioque €amoeno et Graeca facundia celebrem, adiit nobis praesenti-€bus palliatus quispiam et crinitus barbaque prope ad pubem usque porrecta ac petit aes sibi dari $EI)S A)/RTOUS&. Tum Herodes interrogat, quisnam esset. Atque ille uultu sonituque uocis €obiurgatorio philosophum sese esse dicit et mirari quoque addit, cur quaerendum putasset, quod uideret. 'Video' in-€quit Herodes 'barbam et pallium, philosophum nondum uideo. Quaeso autem te, cum bona uenia dicas mihi, quibus €nos uti posse argumentis existimas, ut esse te philosophum noscitemus?' Interibi aliquot ex his, qui cum Herode erant, €erraticum esse hominem dicere et nulli rei incolamque esse @1 €sordentium ganearum, ac nisi accipiat, quod petit, conuicio €turpi solitum incessere; atque ibi Herodes: 'demus' inquit €'huic aliquid aeris, cuicuimodi est, tamquam homines, non tamquam homini', et iussit dari pretium panis triginta €dierum. @@Tum nos aspiciens, qui eum sectabamur: 'Musonius' in-€quit 'aeruscanti cuipiam id genus et philosophum sese osten-€tanti dari iussit mille nummum, et cum plerique dicerent €nebulonem esse hominem malum et malitiosum et nulla re €bona dignum, tum Musonium subridentem dixisse aiunt: $A)/CIOS OU)=N E)STIN A)RGURI/OU.& Sed hoc potius' inquit 'dolori mihi €et aegritudini est, quod istiusmodi animalia spurca atque €probra nomen usurpant sanctissimum et philosophi appel-lantur. Maiores autem mei Athenienses nomina iuuenum €fortissimorum Harmodii et Aristogitonis, qui libertatis re-€cuperandae gratia Hippiam tyrannum interficere adorsi €erant, ne umquam seruis indere liceret, decreto publico €sanxerunt, quoniam nefas ducerent nomina libertati patriae deuota seruili contagio pollui. Cur ergo nos patimur nomen €philosophiae inlustrissimum in hominibus deterrimis exsor-€descere? Simili autem' inquit 'exemplo ex contraria specie €antiquos Romanorum audio praenomina patriciorum quo-€rundam male de republica meritorum et ob eam causam þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‰¢˜‹†capite damnatorum censuisse, ne cui eiusdem gentis patricio €inderentur, ut uocabula quoque eorum defamata atque €demortua cum ipsis uiderentur.' Ÿðòÿ@@Epistula Philippi regis ad Aristotelem philosophum super Alexandro €recens nato. ‘@@Philippus, Amyntae filius, terrae Macedoniae rex, cuius €uirtute industriaque Macetae locupletissimo imperio aucti @1 €gentium nationumque multarum potiri coeperant et cuius €uim atque arma toti Graeciae cauenda metuendaque in-€clitae illae Demosthenis orationes contionesque uocificant, is Philippus, cum in omni fere tempore negotiis belli €uictoriisque adfectus exercitusque esset, a liberali tamen €Musa et a studiis humanitatis numquam afuit, quin lepide comiterque pleraque et faceret et diceret. Feruntur adeo €libri epistularum eius munditiae et uenustatis et pruden-€tiae plenarum, uelut sunt illae litterae, quibus Aristoteli €philosopho natum esse sibi Alexandrum nuntiauit. @@Ea epistula, quoniam curae diligentiaeque in liberorum €disciplinas hortamentum est, exscribenda uisa est ad com-monendos parentum animos. Exponenda est igitur ad hanc €ferme sententiam: €@@@@'Philippus Aristoteli salutem dicit. €@@Filium mihi genitum scito. Quod equidem dis habeo €gratiam, non proinde quia natus est, quam pro eo, quod eum €nasci contigit temporibus uitae tuae. Spero enim fore, ut €eductus eruditusque a te dignus exsistat et nobis et rerum €istarum susceptione.' @@Ipsius autem Philippi uerba haec sunt: €@@@@$*FI/LIPPOS *)ARISTOTE/LEI XAI/REIN. €@@$*)/ISQI MOI GEGONO/TA UI(O/N. *POLLH\N OU)=N TOI=S QEOI=S E)/XW XA/RIN, €$OU)X OU(/TWS E)PI\ TH=| GENE/SEI TOU= PAIDO/S, W(S E)PI\ TW=| KATA\ TH\N SH\N €$H(LIKI/AN AU)TO\N GEGONE/NAI: E)LPI/ZW GA\R AU)TO\N U(PO\ SOU= TRAFE/NTA €$KAI\ PAIDEUQE/NTA A)/CION E)/SESQAI KAI\ H(MW=N KAI\ TH=S TW=N PRAGMA/TWN €$DIADOXH=S.& @1 Ÿðòÿ@@De barbararum gentium prodigiosis miraculis; deque diris et exiti-€osis effascinationibus; atque inibi de feminis repente uersis in €mares. ‘@@Cum e Graecia in Italiam rediremus et Brundisium iremus €egressique e naui in terram in portu illo inclito spatiaremur, €quem Q. Ennius remotiore paulum, sed admodum scito €uocabulo 'praepetem' appellauit, fasces librorum uenalium expositos uidimus. Atque ego auide statim pergo ad libros. Erant autem isti omnes libri Graeci miraculorum fabu-€larumque pleni, res inauditae, incredulae, scriptores ueteres €non paruae auctoritatis: Aristeas Proconnesius et Isigonus €Nicaeensis et Ctesias et Onesicritus et Polystephanus et Hegesias; ipsa autem uolumina ex diutino situ squalebant et habitu aspectuque taetro erant. Accessi tamen perconta-€tusque pretium sum et adductus mira atque insperata uili-€tate libros plurimos aere pauco emo eosque omnis duabus €proximis noctibus cursim transeo; atque in legendo carpsi €exinde quaedam et notaui mirabilia et scriptoribus fere €nostris intemptata eaque his commentariis aspersi, ut, qui €eos lectitabit, is ne rudis omnino et $A)NH/KOOS& inter istiusmodi €rerum auditiones reperiatur. @@Erant igitur in illis libris scripta huiuscemodi: Scythas €illos penitissimos, qui sub ipsis septentrionibus aetatem €agunt, corporibus hominum uesci eiusque uictus alimento €uitam ducere et $A)NQRWPOFA/GOUS& nominari; item esse homines €sub eadem regione caeli unum oculum in frontis medio €habentes, qui appellantur Arimaspi, qua fuisse facie Cyclo-€pas poetae ferunt; alios item esse homines apud eandem €caeli plagam singulariae uelocitatis uestigia pedum habentes @1 €retro porrecta, non, ut ceterorum hominum, prospectantia; €praeterea traditum esse memoratumque in ultima quadam €terra, quae 'Albania' dicitur, gigni homines, qui in pueritia €canescant et plus cernant oculis per noctem quam interdiu; €item esse compertum et creditum Sauromatas, qui ultra €Borysthenen fluuium longe colunt, cibum capere semper €diebus tertiis, medio abstinere. @@Id etiam in isdem libris scriptum offendimus, quod postea €in libro quoque Plinii Secundi naturalis historiae septimo €legi, esse quasdam in terra Africa hominum familias uoce €atque lingua effascinantium, qui si impensius forte laudaue-rint pulchras arbores, segetes laetiores, infantes amoeniores, €egregios equos, pecudes pastu atque cultu opimas, emorian-€tur repente haec omnia nulli aliae causae obnoxia. Oculis €quoque exitialem fascinationem fieri in isdem libris scriptum €est, traditurque esse homines in Illyriis, qui interimant €uidendo, quos diutius irati uiderint, eosque ipsos mares €feminasque, qui uisu tam nocenti sunt, pupillas in singulis oculis binas habere. Item esse in montibus terrae Indiae €homines caninis capitibus et latrantibus, eosque uesci auium €et ferarum uenatibus; atque esse item alia aput ultimas €orientis terras miracula, homines qui 'monocoli' appellentur, €singulis cruribus saltuatim currentes, uiuacissimae pernici-€tatis; quosdam etiam esse nullis ceruicibus oculos in humeris habentes. Iam uero hoc egreditur omnem modum admira-€tionis, quod idem illi scriptores gentem esse aiunt aput ex-€trema Indiae corporibus hirtis et auium ritu plumantibus €nullo cibatu uescentem, sed spiritu florum naribus hausto €uictitantem; Pygmaeos quoque haut longe ab his nasci, @1 €quorum qui longissimi sint, non longiores esse quam pedes €duo et quadrantem. @@Haec atque alia istiusmodi plura legimus; @8 sed cum ea €scriberemus, tenuit nos non idoneae scripturae taedium €nihil ad ornandum iuuandumque usum uitae pertinentis. Libitum tamen est in loco hoc miraculorum notare id etiam, €quod Plinius Secundus, uir in temporibus aetatis suae in-€genii dignitatisque gratia auctoritate magna praeditus, non €audisse neque legisse, sed scire sese atque uidisse in libro naturalis historiae septimo scripsit. Verba igitur haec, quae €infra posui, ipsius sunt ex eo libro sumpta, quae profecto €faciunt, ut neque respuenda neque ridenda sit notissima illa ueterum poetarum de Caenide et Caeneo cantilena. 'Ex €feminis' inquit 'mutari in mares non est fabulosum. Inueni-€mus in annalibus Q. Licinio Crasso C. Cassio Longino con-€sulibus Casini puerum factum ex uirgine sub parentibus €iussuque haruspicum deportatum in insulam desertam. €Licinius Mucianus prodidit uisum esse a se Argis Arescon-€tem, cui nomen Arescusae fuisset, nubsisse etiam, mox €barbam et uirilitatem prouenisse uxoremque duxisse; eius-€dem sortis et Zmyrnae puerum a se uisum. Ipse in Africa €uidi mutatum in marem die nuptiarum L. Cossitium ciuem €Thysdritanum, uiuebatque, cum proderem haec.' @@Idem Plinius in eodem libro uerba haec scripsit: 'Gignun-€tur homines utriusque sexus, quos "hermaphroditos" uoca-€mus, olim "androgynos" uocatos et in prodigiis habitos, €nunc uero in deliciis.' @1 Ÿðòÿ@@Diuersae nobilium philosophorum sententiae de genere ac natura €uoluptatis; uerbaque Hieroclis philosophi, quibus decreta Epicuri €insectatus est. ‘@@De uoluptate ueteres philosophi diuersas sententias dixe-runt. Epicurus uoluptatem summum bonum esse ponit; eam tamen ita definit: $SARKO\S EU)STAQE\S KATA/STHMA&; Anti-€sthenes Socraticus summum malum dicit; eius namque hoc uerbum est: $MANEI/HN MA=LLON H)\ H(SQEI/HN.& Speusippus uetusque €omnis Academia uoluptatem et dolorem duo mala esse €dicunt opposita inter sese, bonum autem esse, quod utrius-que medium foret. Zeno censuit uoluptatem esse indifferens, €id est neutrum, neque bonum neque malum, quod ipse Graeco uocabulo $A)DIA/FORON& appellauit. Critolaus Peripateti-€cus et malum esse uoluptatem ait et multa alia mala parere ex sese, incurias, desidias, obliuiones, ignauias. Plato ante €hos omnis ita uarie et multiformiter de uoluptate disseruit, €ut cunctae istae sententiae, quas supra posui, uideantur ex €sermonum eius fontibus profluxisse; nam proinde unaqua-€que utitur, ut et ipsius uoluptatis natura fert, quae est €multiplex, et causarum, quas tractat, rerumque, quas ef-ficere uult, ratio desiderat. Taurus autem noster, quotiens €facta mentio Epicuri erat, in ore atque in lingua habebat €uerba haec Hieroclis Stoici, uiri sancti et grauis: $*(HDONH\ €$TE/LOS, PO/RNHS DO/GMA: OU)K E)/STIN PRO/NOIA, OU)DE\ PO/RNHS DO/GMA.& @1 Ÿðòÿ@@Verbum, quod est [2ab]2 'ago' frequentatiuum, in syllaba prima þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‰¦Ÿðòÿ‚quonam sit modulo pronuntiandum. ‘@@Ab eo, quod est 'ago' et 'egi', uerba sunt, quae appellant grammatici 'frequentatiua', 'actito' et 'actitaui'. Haec quos-€dam non sane indoctos uiros audio ita pronuntiare, ut €primam in his litteram corripiant, rationemque dicunt, €quoniam in uerbo principali, quod est 'ago', prima littera breuiter pronuntiatur. Cur igitur ab eo, quod est 'edo' et €'ungo', in quibus uerbis prima littera breuiter dicitur, 'esito' €et 'unctito', quae sunt eorum frequentatiua, prima littera €longa promimus et contra 'dictito' ab eo uerbo, quod est €'dico', correpte dicimus? num ergo potius 'actito' et 'acti-€taui' producenda sunt? quoniam frequentatiua ferme omnia €eodum modo in prima syllaba dicuntur, quo participia €praeteriti temporis ex his uerbis, unde ea profecta sunt, €in eadem syllaba pronuntiantur, sicuti 'lego, lectus' facit €'lectito'; 'ungo, unctus' 'unctito'; 'scribo, scriptus' 'scriptito'; €'moueo, motus' 'motito'; 'pendeo, pensus' 'pensito'; 'edo, €esus' 'esito'; 'dico' autem 'dictus' 'dictito' facit; 'gero, €gestus' 'gestito'; 'ueho, uectus' 'uectito'; 'rapio, raptus' €'raptito'; 'capio, captus' 'captito'; 'facio, factus' 'factito'. €Sic igitur 'actito' producte in prima syllaba pronuntiandum, €quoniam ex eo fit, quod est 'ago' et 'actus'. Ÿðòÿ@@De conuersione foliorum in arbore olea brumali et solstitiali die; €deque fidibus id temporis ictu alieno sonantibus. ‘@@Volgo et scriptum et creditum est folia olearum arborum €brumali et solstitiali die conuerti et quae pars eorum fuerit €inferior atque occultior, eam supra fieri atque exponi ad @1 oculos et ad solem. Quod nobis quoque semel atque iterum €experiri uolentibus ita esse propemodum uisum est. @@Sed de fidibus rarius dictu et mirabilius est; quam rem et €alii docti uiri et Suetonius etiam Tranquillus in libro ludi-€crae historiae primo satis compertam esse satisque super ea €constare adfirmat: neruias in fidibus brumali die alias digitis €pelli, alias sonare. Ÿðòÿ@@Necessum esse, qui multa habeat, multis indigere; deque ea re Fauorini €philosophi cum breuitate eleganti sententia. ‘@@Verum est profecto, quod obseruato rerum usu sapientes €uiri dixere, multis egere, qui multa habeat, magnamque €indigentiam nasci non ex inopia magna, sed ex magna €copia: multa enim desiderari ad multa, quae habeas, tuenda. Quisquis igitur multa habens cauere atque prospicere uelit, €ne quid egeat neue quid desit, iactura opus esse, non quaestu, €et minus habendum esse, ut minus desit. @@Hanc sententiam memini a Fauorino inter ingentes om-€nium clamores detornatam inclusamque uerbis his paucissi-€mis: $*TO\N GA\R MURI/WN KAI\ PENTAKISXILI/WN XLAMU/DWN DEO/MENON €$OU)K E)/STI MH\ PLEIO/NWN DEI=SQAI: OI(=S GA\R E)/XW PROSDEO/MENOS, €$A)FELW\N W(=N E)/XW, A)RKOU=MAI OI(=S E)/XW. Ÿðòÿ@@Quis modus sit uertendi uerba in Graecis sententiis; deque his €Homeri uersibus, quos Vergilius uertisse aut bene apteque aut €inprospere existimatus est. ‘@@Quando ex poematis Graecis uertendae imitandaeque sunt €insignes sententiae, non semper aiunt enitendum, ut omnia €omnino uerba in eum, in quem dicta sunt, modum uertamus. @1 Perdunt enim gratiam pleraque, si quasi inuita et recusantia uiolentius transferantur. Scite ergo et considerate Vergilius, €cum aut Homeri aut Hesiodi aut Apollonii aut Parthenii €aut Callimachi aut Theocriti aut quorundam aliorum locos €effingeret, partem reliquit, alia expressit. @@Sicuti nuperrime aput mensam cum legerentur utraque €simul Bucolica Theocriti et Vergilii, animaduertimus re-€liquisse Vergilium, quod Graecum quidem mire quam suaue est, uerti autem neque debuit neque potuit. Sed enim, quod €substituit pro eo, quod omiserat, non abest, quin iucundius €lepidiusque sit: €@@@@$BA/LLEI KAI\ MA/LOISI TO\N AI)PO/LON A( *KLEARI/STA €@@@@$TA\S AI)=GAS PARELA=NTA KAI\ A(DU/ TI POPPULIA/ZEI,&_ @@@@malo me Galatea petit, lasciua puella, €@@@@et fugit ad salices et se cupit ante uideri. Illud quoque alio in loco animaduertimus caute omissum, €quod est in Graeco uersu dulcissimum: €@@@@$*TI/TUR', E)MI\N TO\ KALO\N PEFILHME/NE, BO/SKE TA\S AI)=GAS €@@@@$KAI\ POTI\ TA\N KRA/NAN A)/GE, *TI/TURE: KAI\ TO\N E)NO/RXAN €@@@@$TO\N *LIBUKO\N KNA/KWNA FULA/SSEO, MH/ TU KORU/YH|. Quo enim pacto diceret: $TO\ KALO\N PEFILHME/NE&, uerba hercle non translaticia, sed cuiusdam natiuae dulcedinis? Hoc €igitur reliquit et cetera uertit non infestiuiter, nisi quod 'caprum' dixit, quem Theocritus $E)NO/RXAN& appellauit_auctore €enim M. Varrone is demum Latine 'caper' dicitur, qui €excastratus est_: @@@@Tityre, dum redeo, breuis est uia, pasce capellas €@@@@et potum pastas age, Tityre, et inter agendum €@@@@occursare capro, cornu ferit ille, caueto. @1 @@Et quoniam de transferendis sententiis loquor, memini €audisse me ex Valerii Probi discipulis, docti hominis et in €legendis pensitandisque ueteribus scriptis bene callidi, soli-€tum eum dicere nihil quicquam tam inprospere Vergilium €ex Homero uertisse quam uersus hos amoenissimos, quos de €Nausicaa Homerus fecit: €@@@@$OI(/H D' *)/ARTEMIS EI)=SI KAT' OU)/REOS I)OXE/AIRA, €@@@@$H)\ KATA\ *THU/+GETON PERIMH/KETON H)\ *)ERU/MANQON €@@@@$TERPOME/NH KA/PROISI KAI\ W)KEI/H|S E)LA/FOISIN: €@@@@$TH=| DE/ Q' A(/MA NU/MFAI, KOU=RAI *DIO\S AI)GIO/XOIO, €@@@@$A)GRONO/MOI PAI/ZOUSI: GE/GHQE DE/ TE FRE/NA *LHTW/: €@@@@$PASA/WN D' U(PE\R H(/ GE KA/RH E)/XEI H)DE\ ME/TWPA, €@@@@$R(EI=A D' A)RIGNW/TH PE/LETAI, KALAI\ DE/ TE PA=SAI,&_ @@@@qualis in Eurotae ripis aut per iuga Cynthi €@@@@exercet Diana choros, quam mille secutae €@@@@hinc atque hinc glomerantur Oriades. illa pharetram €@@@@fert humero gradiensque deas supereminet omnis. €@@@@Latonae tacitum pertemptant gaudia pectus. Primum omnium id uisum esse dicebant Probo, quod aput €Homerum quidem uirgo Nausicaa ludibunda inter familiares €puellas in locis solis recte atque commode confertur cum €Diana uenante in iugis montium inter agrestes deas, nequa-€quam autem conueniens Vergilium fecisse, quoniam Dido in €urbe media ingrediens inter Tyrios principes cultu atque €incessu serio, 'instans operi', sicut ipse ait, 'regnisque futuris', €nihil eius similitudinis capere possit, quae lusibus atque uenatibus Dianae congruat; tum postea, quod Homerus €studia atque oblectamenta in uenando Dianae honeste aper-€teque dicit, Vergilius autem, cum de uenatu deae nihil €dixisset, pharetram tantum facit eam ferre in humero, @1 €tamquam si onus et sarcinam; atque illud impense Probum €esse demiratum in Vergilio dicebant, quod Homerica quidem €$*LHTW/& gaudium gaudeat genuinum et intimum atque in €ipso penetrali cordis et animae uigens, siquidem non aliud €est: $GE/GHQE DE/ TE FRE/NA *LHTW/&, ipse autem imitari hoc uolens €gaudia fecerit pigra et leuia et cunctantia et quasi in summo €pectore supernantia; nescire enim sese, quid significaret aliud 'pertemptant'; praeter ista omnia florem ipsius totius €loci Vergilium uideri omisisse, quod hunc Homeri uersum €exigue secutus sit: €@@@@$R(EI=A D' A)RIGNW/TH PE/LETAI, KALAI\ DE/ TE PA=SAI, quando nulla maior cumulatiorque pulcritudinis laus dici €potuerit, quam quod una inter omnis pulcras excelleret, una €facile ex omnibus nosceretur. Ÿðòÿ@@Quod Annaeus Cornutus uersus Vergilii, quibus Veneris et Vulcani €concubitum pudice operteque dixit, reprehensione spurca et odiosa €inquinauit. ‘@@Annianus poeta et plerique cum eo eiusdem Musae uiri €summis adsiduisque laudibus hos Vergilii uersus ferebant, €quibus Volcanum et Venerem iunctos mixtosque iure con-€iugii, rem lege naturae operiendam, uerecunda quadam €translatione uerborum, cum ostenderet demonstraretque, protexit. Sic enim scripsit: €@@@@@@ea uerba locutus €@@@@optatos dedit amplexus placidumque petiuit €@@@@coniugis infusus gremio per membra soporem. @1 Minus autemdifficile esse arbitrabantur in istiusmodi re €digerenda uerbis uti uno atque altero breui tenuique eam €signo demonstrantibus, sicut Homerus dixerit $PARQENI/HN $ZW/NHN& et $LE/KTROIO QESMO/N& et $E)/RGA FILOTH/SIA&, tot uero et tam €euidentibus ac tamen non praetextatis, sed puris honestisque €uerbis uenerandum illud concubii pudici secretum neminem €quemquam alium dixisse. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‰¨Š•@@Sed Annaeus Cornutus, homo sane pleraque alia non in-€doctus neque inprudens, in secundo tamen librorum, quos €de figuris sententiarum conposuit, egregiam totius istius €uerecundiae laudem insulsa nimis et odiosa scrutatione uiolauit. Nam cum genus hoc figurae probasset et satis €circumspecte factos esse uersus dixisset: '"membra" tamen' €inquit 'paulo incautius nominauit.' Ÿðòÿ@@De Valerio Coruino; et unde Coruinus. ‘@@De Maximo Valerio, qui Coruinus appellatus est ob €auxilium propugnationemque corui alitis, haut quisquam est nobilium scriptorum, qui secus dixerit. Ea res prorsus €admiranda sic profecto est in libris annalibus memorata: Adulescens tali genere editus L. Furio Claudio Appio con-sulibus [2fit]2 tribunus militaris. Atque in eo tempore copiae €Gallorum ingentes agrum Pomptinum insederant, instru-€ebanturque acies a consulibus de ui ac multitudine hostium satis agentibus. Dux interea Gallorum uasta et ardua pro-€ceritate armisque auro praefulgentibus grandia ingrediens @1 €et manu telum reciprocans incedebat perque contemptum et €superbiam circumspiciens despiciensque omnia uenire iubet €et congredi, si quis pugnare secum ex omni Romano exer-citu auderet. Tum Valerius tribunus ceteris inter metum €pudoremque ambiguis impetrato prius a consulibus ut in €Gallum tam inmaniter adrogantem pugnare sese permit-€terent, progreditur intrepide modesteque obuiam; et con-grediuntur et consistunt, et conserebantur iam manus, atque €ibi uis quaedam diuina fit: coruus repente inprouisus ad-€uolat et super galeam tribuni insistit atque inde in aduersari €os atque oculos pugnare incipit; insilibat, obturbabat et €unguibus manum laniabat et prospectum alis arcebat atque, ubi satis saeuierat, reuolabat in galeam tribuni. Sic tribunus €spectante utroque exercitu et sua uirtute nixus et opera €alitis propugnatus ducem hostium ferocissimum uicit inter-€fecitque atque ob hanc causam cognomen habuit Coruinus. Id factum est annis quadringentis quinque post Romam con-€ditam. @@Statuam Coruino isti diuus Augustus in foro suo statu-€endam curauit. In eius statuae capite corui simulacrum est €rei pugnaeque, quam diximus, monimentum. Ÿðòÿ@@De uerbis, quae in utramque partem significatione aduersa et re-€ciproca dicuntur. ‘@@Vt 'formidulosus' dici potest et qui formidat et qui for-€midatur, ut 'inuidiosus' et qui inuidet et cui inuidetur, ut €'suspiciosus' et qui suspicatur et qui suspectus est, ut 'ambiti-€osus' et qui ambit et qui ambitur, ut item 'gratiosus' et qui €adhibet gratias et qui admittit, ut 'laboriosus' et qui laborat €et qui labori est, ut pleraque alia huiuscemodi in utramque @1 €partem dicuntur, ita 'infestus' quoque ancipiti significa-tione est. Nam et is 'infestus' appellatur, qui malum infert €cuipiam, et contra, cui aliunde impendet malum, is quoque €'infestus' dicitur. @@Sed quod prius posui, profecto exemplis non indiget: sic €adeo multi locuntur, ut 'infestum' dicant inimicum atque €aduersum; alterum autem illud ignorabilius obscuriusque est. Quis enim e medio facile dixerit infestum esse, cui alter €infestus est? Sed et ueteres plerique ita dixerunt, et M. €Tullius in oratione, quam pro Cn. Plancio scripsit, uocabulo hoc sic usus est: 'Dolebam' inquit 'iudices, et acerbe fere-€bam, si huius salus ob eam ipsam causam esset infestior, €quod is meam salutem atque uitam sua beniuolentia prae-sidio custodiaque texisset.' Nos igitur de origine et ratione €uerbi quaerebamus atque ita in Nigidianis scriptum in-€uenimus: '"Infestum" a festinando dictum; nam qui instat' €inquit 'alicui eumque properans urget opprimereque eum €studet festinatque, aut contra de cuius periculo et exitio €festinatur, is uterque "infestus" dicitur ab instantia atque €imminentia fraudis, quam uel facturus cuipiam uel pas-€surus est.' @@Ne quis autem de 'suspicioso', quod supra posuimus, et de €'formiduloso' in eam partem, quae minus usitata est, exem-€plum requirat, inueniet de 'suspicioso' aput M. Catonem de €re Floria ita scriptum: 'Sed nisi qui palam corpore pecuniam €quaereret aut se lenoni locauisset, etsi famosus et suspiciosus €fuisset, uim in corpus liberum non aecum censuere adferri.' 'Suspiciosum' enim Cato hoc in loco suspectum significat, non suspicantem. 'Formidulosum' autem, qui formidetur, €Sallustius in Catilina ita dicit: 'Igitur talibus uiris non labor @1 €insolitus, non locus ullus asper aut arduus erat, non armatus €hostis formidulosus.' @@Item C. Caluus in poematis 'laboriosus' dicit, non, ut €uulgo dicitur, qui laborat, sed in quo laboratur. €@@@@'durum' inquit 'rus fugis et laboriosum.' Eadem ratione Laberius quoque in Sororibus: €@@@@'ecastor' inquit 'mustum somniculosum', et Cinna in poematis: €@@@@somniculosam ut Poenus aspidem Psyllus. @@'Metus' quoque et 'iniuria' atque alia quaedam id genus €sic utroqueuersum dici possunt: nam 'metus hostium' recte dicitur, et cum timent hostes et cum timentur. Itaque Sal-€lustius in historia prima 'metum Pompei' dixit, non quo €Pompeius metueret, quod est usitatius, sed quo metueretur. €Verba haec Sallusti sunt: 'Id bellum excitabat metus Pom-pei uictoris Hiempsalem in regnum restituentis.' Item alio in €loco: 'Postquam remoto metu Punico simultates exercere uacuum fuit.' 'Iniurias' itidem dicimus tam illorum, qui €patiuntur, quam qui faciunt, quarum dictionum exempla €sunt facilia inuentu. @@Illud etiam dictum a Vergilio eandem habet formam com-€municatae ultro et citro significationis: €@@@@'et uulnere' inquit 'tardus Vlixi', €cum diceret uulnus, non quod accepisset Vlixes, sed quod @1 dedisset. 'Nescius' quoque dicitur tam is, qui nescitur, quam qui nescit. Sed super eo, qui nescit, frequens huius €uocabuli usus est, infrequens autem est de eo, quod nesci-tur. 'Ignarus' aeque utroqueuersum dicitur non tantum qui ignorat, set [2et]2 qui ignoratur. Plautus in Rudente: €@@@@quae in locis nesciis nescia spe sumus. Sallustius: 'More humanae cupidinis ignara uisendi.' Ver-€gilius: €@@@@ignarum Laurens habet ora Mimanta. Ÿðòÿ@@Verba ex historia Claudi Quadrigari, quibus Manli Torquati, nobilis €adulescentis, et hostis Galli prouocatoris pugnam depinxit. ‘@@Titus Manlius summo loco natus adprimeque nobilis fuit. Ei Manlio cognomentum factum est Torquatus. @8 Causam €cognomenti fuisse accepimus torquis ex auro induuias, quam ex hoste, quem occiderat, detractam induit. Sed quis hostis €et quid genus, quam formidandae uastitatis et quantum €insolens prouocator et cuimodi fuerit pugna decertatum, Q. €Claudius primo annalium purissime atque inlustrissime sim-€plicique et incompta orationis antiquae suauitate descripsit. Quem locum ex eo libro philosophus Fauorinus cum legeret, €non minoribus quati adficique animum suum motibus pul-sibusque dicebat, quam si ipse coram depugnantes eos €spectaret. @@Verba Q. Claudi, quibus pugna ista depicta est, adscripsi: @1 €'Cum interim Gallus quidam nudus praeter scutum et €gladios duos torque atque armillis decoratus processit, qui €et uiribus et magnitudine et adulescentia simulque uirtute ceteris antistabat. Is maxime proelio commoto atque utris-€que summo studio pugnantibus manu significare coepit €utrisque, quiescerent. @8 Pugnae facta pausa est. @8 Extemplo €silentio facto cum uoce maxima conclamat, si quis secum depugnare uellet, uti prodiret. Nemo audebat propter magni-tudinem atque inmanitatem facies. Deinde Gallus inridere coepit atque linguam exertare. Id subito perdolitum est €cuidam Tito Manlio, summo genere gnato, tantum flagitium ciuitati adcidere, e tanto exercitu neminem prodire. Is, ut €dico, processit neque passus est uirtutem Romanam ab €Gallo turpiter spoliari. Scuto pedestri et gladio Hispanico cinctus contra Gallum constitit. Metu magno ea congressio in ipso ponti utroque exercitu inspectante facta est. Ita, ut €ante dixi, constiterunt: Gallus sua disciplina scuto proiecto €cantabundus; Manlius animo magis quam arte confisus €scuto scutum percussit atque statum Galli conturbauit. Dum se Gallus iterum eodem pacto constituere studet, €Manlius iterum scuto scutum percutit atque de loco homi-€nem iterum deiecit; eo pacto ei sub Gallicum gladium suc-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‰¨˜‘„cessit atque Hispanico pectus hausit; deinde continuo €humerum dextrum eodem concessu incidit neque recessit €usquam, donec subuertit, ne Gallus impetum icti haberet. Vbi eum euertit, caput praecidit, torquem detraxit eamque sanguinulentam sibi in collum inponit. Quo ex facto ipse €posterique eius Torquati sunt cognominati.' @1 @@Ab hoc Tito Manlio, cuius hanc pugnam Quadrigarius €descripsit, imperia et aspera et immitia 'Manliana' dicta €sunt, quoniam postea bello aduersum Latinos cum esset €consul, filium suum securi percussit, qui speculatum ab eo €missus, interdicto hostem, a quo prouocatus fuerat, occi-€derat. Ÿðòÿ@@Quod idem Quadrigarius 'huius facies' patrio casu probe et Latine €dixit; et quaedam alia adposita de similium uocabulorum de-€clinationibus. ‘@@Quod autem supra scriptum est in Q. Claudi uerbis: €'Propter magnitudinem atque inmanitatem facies', id nos €aliquot ueteribus libris inspectis explorauimus atque ita esse, ut scriptum est, comperimus. Sic enim pleraque aetas €ueterum declinauit: 'haec facies, huius facies', quod nunc €propter rationem grammaticam 'faciei' dicitur. Corruptos €autem quosdam libros repperi, in quibus 'faciei' scriptum €est illo, quod ante scriptum erat, oblitterato. @@Meminimus etiam in Tiburti bibliotheca inuenire nos in €eodem Claudi libro scriptum utrumque 'facies' et 'facii'. Sed €'facies' in ordinem scriptum fuit et contra per 'i' geminum 'facii,' neque id abesse a quadam consuetudine prisca existi-€mauimus; nam et ab eo, quod est 'hic dies', tam [2'huius €dies', quam]2 'huius dii', et ab eo, quod est 'haec fames', €[2tam 'huius famis',]2 quam 'huius fami' dixerunt. @@Q. Ennius in XVI. annali 'dies' scripsit pro 'diei' in hoc €uersu: €@@@@postremae longinqua dies confecerit aetas. @1 Ciceronem quoque adfirmat Caesellius in oratione, quam €pro P. Sestio fecit, 'dies' scripsisse pro 'diei', quod ego in-€pensa opera conquisitis ueteribus libris plusculis ita, ut Caesellius ait, scriptum inueni. Verba sunt haec M. Tullii: €'Equites uero daturos illius dies poenas'; quocirca factum €hercle est, ut facile his credam, qui scripserunt idiographum €librum Vergilii se inspexisse, in quo ita scriptum est: €@@@@libra dies somnique pares ubi fecerit horas, €id est 'libra diei somnique'. @@Sed sicut hoc in loco 'dies' a Vergilio scriptum uidetur, €ita in illo uersu non dubium est, quin 'dii' scripserit pro €'diei': €@@@@munera laetitiamque dii, €quod inperitiores 'dei' legunt ab insolentia scilicet uocis istius abhorrentes. Sic autem 'dies, dii' a ueteribus declina-€tum est, ut 'fames, fami', 'pernicies, pernicii', 'progenies, progenii', 'luxuries, luxurii', 'acies, acii'. M. enim Cato in ora-€tione, quam de bello Carthaginiensi composuit, ita scripsit: 'Pueri atque mulieres extrudebantur fami causa.' Lucilius €in XII: €@@@@rugosum atque fami plenum. Sisenna in historiarum libro VI: 'Romanos inferendae per-nicii causa uenisse.' Pacuuius in Paulo: €@@@@pater supreme nostrae progenii patris. Cn. Matius in Iliadis XXI: €@@@@altera pars acii uitassent fluminis undas. @1 Idem Matius in XXIII: €@@@@an maneat specii simulacrum in morte silentum. C. Graccus de legibus promulgatis: 'Ea luxurii causa aiunt institui'; et ibidem infra ita scriptum est: 'Non est ea luxuries, quae necessario parentur uitae causa', per quod apparet €eum ab eo, quod est 'luxuries', 'luxurii' patrio casu dixisse. M. quoque Tullius in oratione, qua Sextum Roscium defendit, €'pernicii' scriptum reliquit. Verba haec sunt: 'Quorum nihil €pernicii causa diuino consilio, sed ui ipsa et magnitudine rerum factum putamus.' Aut 'facies' ergo in casu patrio aut €'facii' Quadrigarium scripsisse existimandum est; 'facie' €autem in nullo ueteri libro scriptum repperi. @@[In casu autem dandi, qui purissime locuti sunt, non 'faciei', uti nunc dicitur, sed 'facie' dixerunt.] Lucilius in €saturis: €@@@@@@'primum' inquit 'facie quod honestae €@@@@%tantis accedit.' Lucilius in libro septimo: €@@@@qui te diligat, aetatis facieque tuae se €@@@@fautorem ostendat, fore amicum polliceatur; sunt tamen non pauci, qui utrobique 'facii' legant. @8 Sed €C. Caesar in libro de analogia secundo 'huius die' et 'huius €specie' dicendum putat. @@Ego quoque in Iugurtha Sallustii summae fidei et re-€uerendae uetustatis libro 'die' casu patrio scriptum inueni. €Verba haec ita erant: 'Vix decima parte die reliqua.' Non @1 €enim puto argutiolam istam recipiendam, ut 'die' dictum €quasi 'ex die' existimemus. Ÿðòÿ@@De genere controuersiae, quod Graece $A)/PORON& appellatur. ‘@@Cum Antonio Iuliano rhetore per feriarum tempus aesti-€uarum decedere ex urbis aestu uolentes Neapolim conces-seramus. Atque ibi erat adulescens tunc quispiam ex €ditioribus cum utriusque linguae magistris meditans et exer-€cens ad causas Romae orandas eloquentiae Latinae faculta-€tem; atque is rogat Iulianum, uti sese audiat declamantem. It auditum Iulianus, imusque nos cum eo simul. @8 Introit €adulescens et praefatur arrogantius et elatius, quam aetati €eius decebat, ac deinde iubet exponi controuersias. @@Aderat ibi nobiscum Iuliani sectator, iuuenis promptus et €proficiens et offendens iam in eo, quod ille aput Iuliani €aures in praecipiti stare et subitaria dictione periculum sui facere audebat. Exponit igitur temptamenti gratia contro-€uersiam parum consistentem, quod genus Graeci $A)/PORON €uocant, Latine autem id non nimis incommode 'inexplica-bile' dici potest. Ea controuersia fuit huiusmodi: 'De reo €septem iudices cognoscant, eaque sententia sit rata, quam €plures ex eo numero dixerint. Cum septem iudices cognouis-€sent, duo censuerunt reum exsilio multandum, duo alii pecunia, tres reliqui capite puniendum. Petitur ad sup-€plicium ex sententia trium iudicum et contradicit.' @@Hac ille audita nec considerata neque aliis, ut pro-€ponerentur, exspectatis incipit statim mira celeritate in €eandem hanc controuersiam principia nescio quae dicere €et inuolucra sensuum uerborumque uolumina uocumque €turbas fundere ceteris omnibus ex cohorte eius, qui audire @1 €eum soliti erant, clamore magno exsultantibus, Iuliano autem male ac misere rubente et sudante. Sed ubi deblatera-€tis uersuum multis milibus finem aliquando fecit egressique €inde sumus, amici familiaresque eius Iulianum prosecuti, quidnam existimaret, percontati sunt. Atque ibi Iulianus €festiuissime: 'nolite quaerere,' inquit 'quid sentiam; adule-€scens hic sine controuersia disertus est.' Ÿðòÿ@@Quod Plinium Secundum, non hominem indoctum, fugerit latuerit-€que uitium argumenti, quod $A)NTISTRE/FON& Graeci dicunt. ‘@@Plinius Secundus existimatus est esse aetatis suae doctis-simus. Is libros reliquit, quos studiosorum inscripsit, non medius fidius usquequaque aspernandos. In his libris multa €varie ad oblectandas eruditorum hominum aures ponit. Refert etiam plerasque sententias, quas in declamandis con-trouersiis lepide arguteque dictas putat. Sicuti hanc quoque €sententiam ponit ex huiuscemodi controuersia: '"Vir fortis €praemio, quod optauerit, donetur. Qui fortiter fecerat, petit €alterius uxorem in matrimonium et accepit. Is deinde, cuia €uxor fuit, fortiter fecit. Repetit eandem; contradicitur." Eleganter' inquit 'et probabiliter ex parte posterioris uiri €fortis uxorem sibi reddi postulantis hoc dictum est: "Si placet lex, redde; si non placet, redde".' Fugit autem €Plinium sententiolam istam, quam putauit esse argutissi-€mam, uitio non carere, quod Graece $A)NTISTRE/FON& dicitur. Et €est uitium insidiosum et sub falsa laudis specie latens; nihil €enim minus conuerti ex contrario id ipsum aduersus eundem €potest atque ita a priore illo uiro forte dici: 'Si placet lex, €non reddo; si non placet, non reddo.' @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER DECIMVS}1 ¡Ÿðòÿ@@'Tertium'ne consul an 'tertio' dici oporteat; et quonam modo Cn. €Pompeius, cum in theatro, quod erat dedicaturus, honores suos €inscriberet, quaestionem ancipitem istius uerbi de consilio Ciceronis €uitauerit. ‘@@Familiari meo cuipiam litteras Athenis Romam misi. @8 In his scriptum fuit me illi iam 'tertium' scripsisse. Is ad me €rescripsit petiuitque, ut rationem dicerem, cur 'tertium' ac þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Š“ƒnon 'tertio' scripsissem. Id etiam adscripsit, ut eadem, quid €super illo quoque mihi uideretur, facerem se certiorem, 'ter-€tium'ne 'consul' et 'quartum' an 'tertio' et 'quarto' dicen-€dum esset, quoniam Romae doctum uirum dicere audisset €'tertio' et 'quarto consul', non 'tertium quartum' que; idque €in principio libri * * * Coelium scripsisse et Quintum Claudium €in libro undeuicesimo C. Marium creatum 'septimo' con-€sulem dixisse. @@Ad haec ego rescripsi nihil amplius quam uerba M. €Varronis, hominis, opinor, quam fuit Claudius cum Coelio €doctioris, quibus uerbis utrumque, de quo ad me scripserat, decideretur; nam et Varro satis aperte, quid dici oporteret, €edocuit, et ego aduersus eum, qui doctus esse dicebatur, €litem meam facere absens nolui. @@Verba M. Varronis ex libro disciplinarum quinto haec @1 €sunt: 'Aliud est "quarto" praetorem fieri et "quartum", €quod "quarto" locum adsignificat ac tres ante factos, "quar-€tum" tempus adsignificat et ter ante factum. Igitur Ennius €recte, quod scripsit: €@@@@Quintus pater quartum fit consul, €et Pompeius timide, quod in theatro, ne adscriberet "consul €tertium" aut "tertio", extremas litteras non scripsit.' @@Quod de Pompeio Varro breuiter et subobscure dixit, €Tiro Tullius, Ciceronis libertus, in epistula quadam enarra-€tius scripsit ad hunc ferme modum: 'Cum Pompeius' inquit €'aedem Victoriae dedicaturus foret, cuius gradus uicem €theatri essent, nomenque eius et honores inscriberentur, €quaeri coeptum est, utrum "consul tertio" inscribendum €esset an "tertium". Eam rem Pompeius exquisitissime ret-€tulit ad doctissimos ciuitatis, cumque dissentiretur et pars €"tertio", alii "tertium" scribendum contenderent, rogauit' €inquit 'Ciceronem Pompeius, ut, quod ei rectius uideretur, €scribi iuberet.' Tum Ciceronem iudicare de uiris doctis €ueritum esse, ne, quorum opinionem inprobasset, ipsos €uideretur inprobasse. 'Persuasit igitur Pompeio, ut neque €"tertium" neque "tertio" scriberetur, sed ad secundum us-€que "t" fierent litterae, ut uerbo non perscripto res quidem €demonstraretur, sed dictio tamen ambigua uerbi lateret.' @@Id autem, quod et Varro et Tiro dixerunt, in eodem nunc theatro non est ita scriptum. Nam cum multis annis postea €scaena, quae prociderat, refecta esset, numerus tertii con-€sulatus non uti initio primoribus litteris, sed tribus tantum €lineolis incisis significatus est. @@In M. autem Catonis quarta origine ita perscriptum est: @1 €'Carthaginienses sextum de foedere decessere.' Id uerbum €significat quinquiens ante eos fecisse contra foedus et tum sextum. Graeci quoque in significandis huiuscemodi rerum €numeris $TRI/TON KAI\ TE/TARTON& dicunt, quod congruit cum eo, €quod Latine dicitur: 'tertium quartumque'. Ÿðòÿ@@Quid Aristoteles de numero puerperii memoriae mandauerit. ‘@@Aristoteles philosophus memoriae tradidit mulierem in €Aegypto uno partu quinque pueros enixam eumque esse €finem dixit multiiugae hominum partionis neque plures €umquam simul genitos compertum, hunc autem esse nu-merum ait rarissimum. Sed et diuo Augusto imperante, qui €temporum eius historiam scripserunt, ancillam Caesaris €Augusti in agro Laurente peperisse quinque pueros dicunt €eosque pauculos dies uixisse; matrem quoque eorum non €multo, postquam peperit, mortuam, monumentumque ei €factum iussu Augusti in uia Laurentina, inque eo scriptum €esse numerum puerperii eius, de quo diximus. Ÿðòÿ@@Locorum quorundam inlustrium conlatio contentioque facta ex €orationibus C. Gracchi et M. Ciceronis et M. Catonis. ‘@@Fortis ac uehemens orator existimatur esse C. Gracchus. €Nemo id negat. Sed quod nonnullis uidetur seuerior, acrior ampliorque esse M. Tullio, ferri id qui potest? Legebamus €adeo nuper orationem Gracchi de legibus promulgatis, in qua €M. Marium et quosdam ex municipiis Italicis honestos uiros @1 €uirgis per iniuriam caesos a magistratibus populi Romani, €quanta maxima inuidia potest, conqueritur. @@Verba haec sunt, quae super ea re fecit: 'Nuper Teanum €Sidicinum consul uenit. Vxor eius dixit se in balneis uirilibus €lauari uelle. Quaestori Sidicino M. Mario datum est nego-€tium, uti balneis exigerentur, qui lauabantur. Vxor renun-€tiat uiro parum cito sibi balneas traditas esse et parum €lautas fuisse. Idcirco palus destitutus est in foro, eoque ad-€ductus suae ciuitatis nobilissimus homo M. Marius. Vesti-€menta detracta sunt, uirgis caesus est. Caleni, ubi id €audierunt, edixerunt, ne quis in balneis lauisse uellet, cum €magistratus Romanus ibi esset. Ferentini ob eandem causam €praetor noster quaestores arripi iussit: alter se de muro €deiecit, alter prensus et uirgis caesus est.' @@In tam atroci re ac tam misera atque maesta iniuriae €publicae contestatione ecquid est, quod aut ampliter in-€signiterque aut lacrimose atque miseranter aut multa copi-€osaque inuidia grauique et penetrabili querimonia dixerit? €breuitas sane et uenustas et mundities orationis est, qualis €haberi ferme in comoediarum festiuitatibus solet. @@Item Gracchus alio in loco ita dicit: 'Quanta libido quan-€taque intemperantia sit hominum adulescentium, unum €exemplum uobis ostendam. His annis paucis ex Asia missus €est, qui per id tempus magistratum non ceperat, homo €adulescens pro legato. Is in lectica ferebatur. Ei obuiam €bubulcus de plebe Venusina aduenit et per iocum, cum €ignoraret, qui ferretur, rogauit, num mortuum ferrent. Vbi @1 €id audiuit, lecticam iussit deponi, struppis, quibus lectica €deligata erat, usque adeo uerberari iussit, dum animam €efflauit.' @@Haec quidem oratio super tam uiolento atque crudeli facinore nihil profecto abest a cotidianis sermonibus. At €cum in simili causa aput M. Tullium ciues Romani, inno-€centes uiri, contra ius contraque leges uirgis caeduntur aut €supplicio extremo necantur, quae ibi tunc miseratio? quae €comploratio? quae totius rei sub oculos subiectio? quod et quale inuidiae atque acerbitatis fretum efferuescit? animum €hercle meum, cum illa M. Ciceronis lego, imago quaedam et €sonus uerberum et uocum et eiulationum circumplectitur; uelut sunt ista, quae de C. Verre dicit, quae nos, ut in €praesens potuimus, quantum memoria subpeditabat, ad-€scripsimus: 'Ipse inflammatus scelere et furore in forum €uenit. Ardebant oculi, toto ex ore crudelitas eminebat. €Exspectabant omnes, quo tandem progressurus aut quid-€nam acturus esset, cum repente hominem proripi atque in foro medio nudari ac deligari et uirgas expediri iubet.' Iam €haec medius fidius sola uerba: 'nudari ac deligari et uirgas €expediri iubet' tanti motus horrorisque sunt, ut non narrari, €quae gesta sunt, sed rem geri prosus uideas. @@Gracchus autem non querentis neque implorantis, sed €nuntiantis uicem: 'palus' inquit 'in foro destitutus est, uestimenta detracta sunt, uirgis caesus est.' Sed enim M. €Cicero praeclare cum diutina repraesentatione non 'caesus €est', sed: 'caedebatur' inquit 'uirgis in medio foro Messanae €ciuis Romanus, cum interea nullus gemitus, nulla uox illius €miseri inter dolorem crepitumque plagarum audiebatur, nisi @1 €haec: "ciuis Romanus sum!" Hac commemoratione ciui-€tatis omnia uerbera depulsurum cruciatumque a corpore de-iecturum arbitrabatur.' Complorationem deinde tam acerbae €rei et odium in Verrem detestationemque aput ciuis Romanos €inpense atque acriter atque inflammanter facit, cum haec €dicit: 'O nomen dulce libertatis! o ius eximium nostrae €ciuitatis! o lex Porcia legesque Semproniae! o grauiter €desiderata et aliquando reddita plebi Romanae tribunicia €potestas! Hucine tandem haec omnia reciderunt, ut ciuis €Romanus in prouincia populi Romani, in oppido foedera-€torum, ab eo, qui beneficio populi Romani fasces ac secures €haberet, deligatus in foro uirgis caederetur? Quid? cum €ignes ardentesque laminae ceterique cruciatus admoue-€bantur, si te illius acerba imploratio et uox miserabilis non €leniebat, ne ciuium quidem Romanorum, qui tum aderant, €fletu gemituque maximo commouebare?' @@Haec M. Tullius atrociter, grauiter, apte copioseque miseratus est. Sed si quis est tam agresti aure ac tam hispida, €quem lux ista et amoenitas orationis uerborumque modi-€ficatio parum delectat, amat autem priora idcirco, quod þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Š£˜„incompta et breuia et non operosa, sed natiua quadam suaui-€tate sunt quodque in his umbra et color quasi opacae €uetustatis est, is, si quid iudicii habet, consideret in causa €pari M. Catonis, antiquioris hominis, orationem, ad cuius uim et copiam Gracchus nec adspirauit. Intelleget, opinor, Cato-€nem contentum eloquentia aetatis suae non fuisse et id iam tum facere uoluisse, quod Cicero postea perfecit. In eo €namque libro, qui de falsis pugnis inscriptus est, ita de €Q. Thermo conquestus est: 'Dixit a decemuiris parum bene €sibi cibaria curata esse. Iussit uestimenta detrahi atque @1 €flagro caedi. Decemuiros Bruttiani uerberauere, uidere multi €mortales. Quis hanc contumeliam, quis hoc imperium, quis €hanc seruitutem ferre potest? Nemo hoc rex ausus est €facere; eane fieri bonis, bono genere gnatis, boni consultis? €ubi societas? ubi fides maiorum? Insignitas iniurias, plagas, €uerbera, uibices, eos dolores atque carnificinas per dedecus €atque maximam contumeliam inspectantibus popularibus €suis atque multis mortalibus te facere ausum esse? Set €quantum luctum, quantum gemitum, quid lacrimarum, €quantum fletum factum audiui! Serui iniurias nimis aegre €ferunt: quid illos, bono genere gnatos, magna uirtute praedi-€tos, opinamini animi habuisse atque habituros, dum uiuent?' @@Quod Cato dixit: 'Bruttiani uerberauere', ne qui fortasse de Bruttianis requirat, id significat: Cum Hannibal Poenus €cum exercitu in Italia esset et aliquot pugnas populus €Romanus aduersas pugnauisset, primi totius Italiae Bruttii €ad Hannibalem desciuerunt. Id Romani aegre passi, post-€quam Hannibal Italia decessit superatique Poeni sunt, €Bruttios ignominiae causa non milites scribebant nec pro €sociis habebant, sed magistratibus in prouincias euntibus €parere et praeministrare seruorum uicem iusserunt. Itaque €hi sequebantur magistratus, tamquam in scaenicis fabulis €qui dicebantur 'lorarii', et quos erant iussi, uinciebant aut €uerberabant; quod autem ex Bruttiis erant, appellati sunt €'Bruttiani'. Ÿðòÿ@@Quod P. Nigidius argutissime docuit nomina non positiua esse, sed €naturalia. ‘@@Nomina uerbaque non positu fortuito, sed quadam ui et @1 €ratione naturae facta esse P. Nigidius in grammaticis com-€mentariis docet, rem sane in philosophiae discertationibus celebrem. Quaeri enim solitum aput philosophos, $FU/SEI TA\ $O)NO/MATA& sint $H)\ QE/SEI&. In eam rem multa argumenta dicit, cur €uideri possint uerba esse naturalia magis quam arbitraria. Ex quibus hoc uisum est lepidum et festiuum: '"Vos"' €inquit 'cum dicimus, motu quodam oris conueniente cum €ipsius uerbi demonstratione utimur et labeas sensim pri-€mores emouemus ac spiritum atque animam porro uersum €et ad eos, quibuscum sermocinamur, intendimus. At contra €cum dicimus "nos", neque profuso intentoque flatu uocis €neque proiectis labris pronuntiamus, sed et spiritum et €labeas quasi intra nosmet ipsos coercemus. Hoc idem fit et €in eo, quod dicimus "tu", "ego" et "tibi" et "mihi". Nam €sicuti, cum adnuimus et abnuimus, motus quidam ille uel €capitis uel oculorum a natura rei, quam significat, non ab-€horret, ita in his uocibus quasi gestus quidam oris et spiritus €naturalis est. Eadem ratio est in Graecis quoque uocibus, €quam esse in nostris animaduertimus.' Ÿðòÿ@@'Auarus' simplexne uocabulum sit, an compositum et duplex, sicuti €P. Nigidio uidetur. ‘@@'Auarus' non simplex uocabulum, sed iunctum copula-€tumque esse P. Nigidius dicit in commentariorum unde-€tricesimo. 'Auarus enim' inquit 'appellatur, qui auidus aeris est. Sed in ea copula "e" littera' inquit 'detrita est.' Item €'locupletem' dictum ait ex conpositis uocibus, qui pleraque €loca, hoc est, qui multas possessiones teneret. @1 @@Sed probabilius id firmiusque est, quod de locuplete dixit. €Nam de 'auaro' ambigitur: cur enim non uideri possit ab €uno solum uerbo inclinatum, quod est 'aueo', eademque esse €fictura, qua est 'amarus', de quo nihil dici potest, quin €duplex non sit? Ÿðòÿ@@Multam dictam esse ab aedilibus plebi Appi Caeci filiae, mulieri €nobili, quod locuta esset petulantius. ‘@@Non in facta modo, sed in uoces etiam petulantiores €publice uindicatum est; ita enim debere esse uisa est Romanae disciplinae dignitas inuiolabilis. Appi namque illius €Caeci filia a ludis, quos spectauerat, exiens turba undique €confluentis fluctuantisque populi iactata est. Atque inde €egressa, cum se male habitam diceret: 'quid me nunc factum €esset' inquit 'quantoque artius pressiusque conflictata €essem, si P. Claudius, frater meus, nauali proelio classem €nauium cum ingenti ciuium numero non perdidisset? €certe quidem maiore nunc copia populi oppressa inter-€cidissem. Sed utinam' inquit 'reuiuiscat frater aliamque €classem in Siciliam ducat atque istam multitudinem perdi-tum eat, quae me nunc male miseram conuexauit!' Ob haec €mulieris uerba tam inproba ac tam inciuilia C. Fundanius et €Tiberius Sempronius, aediles plebei, multam dixerunt ei aeris grauis uiginti quinque milia. Id factum esse dicit €Capito Ateius in commentario de iudiciis publicis bello €Poenico primo Fabio Licino Otacilio Crasso consulibus. @1 Ÿðòÿ@@Fluminum, quae ultra imperium Romanum fluunt, prima magni-€tudine esse Nilum, secunda Histrum, proxima Rodanum, sicuti €M. Varronem memini scribere. ‘@@Omnium fluminum, quae in maria, qua imperium Roma-€num est, fluunt, quam Graeci $TH\N EI)/SW QA/LASSAN& appellant, €maximum esse Nilum consentitur. Proxima magnitudine esse Histrum scripsit Sallustius. Varro autem cum de parte €orbis, quae Europa dicitur, dissereret, in tribus primis eius €terrae fluminibus Rodanum esse ponit, per quod uidetur eum €facere Histro aemulum. Histros enim quoque in Europa €fluit. Ÿðòÿ@@Inter ignominias militares, quibus milites coercebantur, fuisse san-€guinis dimissionem; et quaenam esse uideatur causa huiuscemodi €castigationis. ‘@@Fuit haec quoque antiquitus militaris animaduersio iubere €ignominiae causa militi uenam solui et sanguinem dimitti. Cuius rei ratio in litteris ueteribus, quas equidem inuenire €potui, non exstat; sed opinor factum hoc primitus in militi-€bus stupentis animi et a naturali habitu declinatis, ut non tam poena quam medicina uideretur. Postea tamen ob €pleraque alia delicta idem facitatum esse credo per con-€suetudinem, quasi minus sani uiderentur omnes, qui de-€linquerent. @1 Ÿðòÿ@@Quibus modis quoque habitu acies Romana instrui solita sit; quaeque €earum instructionum sint uocabula. ‘@@Vocabula sunt militaria, quibus instructa certo modo €acies appellari solet: 'frons', 'subsidia', 'cuneus', 'orbis', 'globus', 'forfices', 'serra', 'alae', 'turres'. Haec et quaedam €item alia inuenire est in libris eorum, qui de militari disci-plina scripserunt. Tralata autem sunt ab ipsis rebus, quae €ita proprie nominantur, earumque rerum in acie instruenda €sui cuiusque uocabuli imagines ostenduntur. Ÿðòÿ@@Quae eius rei causa sit, quod et Graeci ueteres et Romani anulum €in eo digito gestauerint, qui est in manu sinistra minimo proximus. ‘@@Veteres Graecos anulum habuisse in digito accipimus €sinistrae manus, qui minimo est proximus. Romanos quoque homines aiunt sic plerumque anulis usitatos. Causam esse €huius rei Apion in libris Aegyptiacis hanc dicit, quod insectis €apertisque humanis corporibus, ut mos in Aegypto fuit, €quas Graeci $A)NATOMA/S& appellant, repertum est neruum quen-€dam tenuissimum ab eo uno digito, de quo diximus, ad cor €hominis pergere ac peruenire; propterea non inscitum uisum €esse eum potissimum digitum tali honore decorandum, qui €continens et quasi conexus esse cum principatu cordis €uideretur. @1 Ÿðòÿ@@Verbum 'mature' quid significet quaeque uocis eius ratio sit; et quod €eo uerbo uolgus hominum inproprie utatur; atque inibi, quod €'praecox' declinatum 'praecocis' faciat, non 'praecoquis'. ‘@@'Mature' nunc significat 'propere' et 'cito' contra ipsius €uerbi sententiam; aliud enim est 'mature', quam dicitur. Propterea P. Nigidius, homo in omnium bonarum artium €disciplinis egregius: '"mature"' inquit 'est quod neque €citius est neque serius, sed medium quiddam et tempera-€tum est.' @@Bene atque proprie Nigidius. Nam et in frugibus et in þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Š¨‹“‚pomis 'matura' dicuntur, quae neque cruda et inmitia sunt €neque caduca et decocta, sed tempore suo adulta maturata-que. Quoniam autem id, quod non segniter fiebat, 'mature' €fieri dicebatur, progressa plurimum uerbi significatio est et €non iam, quod non segnius, sed quod festinantius fit, id €fieri 'mature' dicitur, quando ea, quae praeter sui temporis €modum properata sunt, 'inmatura' uerius dicantur. @@Illud uero Nigidianum rei atque uerbi temperamentum €diuos Augustus duobus Graecis uerbis elegantissime ex-€primebat. Nam et dicere in sermonibus et scribere in epistulis €solitum esse aiunt: $SPEU=DE BRADE/WS&, per quod monebat, ut ad €rem agendam simul adhiberetur et industriae celeritas et €diligentiae tarditas, ex quibus duobus contrariis fit maturi-tas. Vergilius quoque, si quis animum adtendat, duo ista €uerba 'properare' et 'maturare' tamquam plane contraria €scitissime separauit in hisce uersibus: @1 €@@@@frigidus agricolam si quando continet imber, €@@@@multa, forent quae mox caelo properanda sereno, €@@@@maturare datur. Elegantissime duo uerba ista diuisit; namque in praeparatu €rei rusticae per tempestates pluuias, quoniam otium est, €'maturari' potest, per serenas, quoniam tempus instat, €'properari' necessum est. @@Cum significandum autem est, coactius quid factum et €festinantius, tum rectius 'praemature' factum id dicitur €quam 'mature', sicuti Afranius dixit in togata, cui Titulus €nomen est: €@@@@adpetis dominatum demens praemature praecocem, in quo uersu animaduertendum est, quod 'praecocem' inquit, €non 'praecoquem'; est enim casus eius rectus non 'praeco-€quis', sed 'praecox'. Ÿðòÿ@@De portentis fabularum, quae Plinius Secundus indignissime in €Democritum philosophum confert; ibidem de simulacro uolucri €columbae. ‘@@Librum esse Democriti, nobilissimi philosophorum, de ui €et natura chamaeleontis eumque se legisse Plinius Secundus €in naturalis historiae uicesimo octauo refert multaque uana €atque intoleranda auribus deinde quasi a Democrito scripta €tradit, ex quibus pauca haec inuiti meminimus, quia per-taesum est: accipitrem auium rapidissimum a chamaeleonte €humi reptante, si eum forte superuolet, detrahi et cadere ui €quadam in terram ceterisque auibus laniandum sponte sua obiicere sese et dedere. Item aliud ultra humanam fidem: @1 €caput et collum chamaeleontis si uratur ligno, quod appel-€latur 'robur', imbres et tonitrus fieri derepente, idque ipsum €usu uenire, si iecur eiusdem animalis in summis tegulis ura-tur. Item aliud, quod hercle an ponerem dubitaui,_ita est €deridiculae uanitatis_nisi idcirco plane posui, quod opor-€tuit nos dicere, quid de istiusmodi admirationum fallaci €inlecebra sentiremus, qua plerumque capiuntur et ad per-€niciem elabuntur ingenia maxime sollertia eaque potissimum, quae discendi cupidiora sunt. Sed redeo ad Plinium. Sini-€strum pedem ait chamaeleontis ferro ex igni calefacto torreri €cum herba, quae appellatur eodem nomine chamaeleontis, €et utrumque macerari unguento conligique in modum pas-€tilli atque in uas mitti ligneum et eum, qui id uas ferat, €etiamsi is in medio palam uersetur, a nullo uideri posse. @@His portentis atque praestigiis a Plinio Secundo scriptis non dignum esse cognomen Democriti puto; uel illud quale est, €quod idem Plinius in decimo libro Democritum scripsisse €adseuerat aues quasdam esse certis uocabulis et earum auium €confuso sanguine gigni serpentem; eum si quis ederit, linguas €auium et conloquia interpretaturum. @@Multa autem uidentur ab hominibus istis male sollertibus €huiuscemodi commenta in Democriti nomen data nobilitatis auctoritatisque eius perfugio utentibus. Sed id, quod Archy-€tam Pythagoricum commentum esse atque fecisse traditur, €neque minus admirabile neque tamen uanum aeque uideri €debet. Nam et plerique nobilium Graecorum et Fauorinus €philosophus, memoriarum ueterum exsequentissimus, af-€firmatissime scripserunt simulacrum columbae e ligno ab €Archyta ratione quadam disciplinaque mechanica factum €uolasse; ita erat scilicet libramentis suspensum et aura spiritus inclusa atque occulta concitum. Libet hercle super @1 €re tam abhorrenti a fide ipsius Fauorini uerba ponere: €$*)ARXU/TAS *TARANTI=NOS TA\ A)/LLA KAI\ MHXANIKO\S W)\N E)POI/HSEN PERI-€$STERA\N CULI/NHN PETOME/NHN: O(PO/TE KAQI/SEIEN, OU)KE/TI A)NI/STATO. €$ME/XRI GA\R TOU/TOU& * * * . Ÿðòÿ@@'Cum partim hominum' qua ratione ueteres dixerint. ‘@@'Partim hominum uenerunt' plerumque dicitur, quod signi-€ficat 'pars hominum uenit', id est quidam homines. Nam €'partim' hoc in loco aduerbium est neque in casus inclinatur, €sicuti 'cum partim hominum' dici potest, id est cum quibus-dam hominibus et quasi cum quadam parte hominum. M. €Cato in oratione de re Floria ita scripsit: 'Ibi pro scorto fuit, €in cubiculum subrectitauit e conuiuio, cum partim illorum iam saepe ad eundem modum erat.' Imperitiores autem €'cum parti' legunt, tamquam declinatum sit quasi uocabu-€lum, non dictum quasi aduerbium. @@Sed Q. Claudius in uicesimo primo annali insolentius €paulo hac figura est ita usus: 'Enim cum partim copiis €hominum adulescentium placentem sibi.' Itemque Claudi in €uicesimo tertio annali uerba haec sunt: 'Sed idcirco me €fecisse, quod utrum neglegentia partim magistratum an €auaritia an calamitate populi Romani euenisse dicam, €nescio.' @1 Ÿðòÿ@@'Iniuria mihi factum itur' quali uerborum ordine Cato dixerit. ‘@@Audio 'illi iniuriam factum iri', audio 'contumeliam dictum €iri' uulgo quoque ita dici, uulgo et istam esse uerborum €figuram iam in medio loquendi usu, idcircoque exemplis supersedeo. Sed 'contumelia illi' uel 'iniuria factum itur' paulo est remotius, exemplum igitur ponemus. M. Cato pro €se contra C. Cassium: 'Atque euenit ita, Quirites, uti in hac €contumelia, quae mihi per huiusce petulantiam factum itur, rei quoque publicae medius fidius miserear, Quirites.' Sicut €autem 'contumeliam factum iri' significat iri ad contu-€meliam faciendam, id est operam dari, quo fiat contumelia, €ita [2'contumelia]2 mihi factum itur' casu tantum inmutato €idem dicit. Ÿðòÿ@@De flaminis Dialis deque flaminicae caerimonis; uerbaque ex edicto €praetoris apposita, quibus dicit non coacturum se ad iurandum €neque uirgines Vestae neque Dialem. ‘@@Caerimoniae impositae flamini Diali multae, item castus €multiplices, quos in libris, qui de sacerdotibus publicis com-€positi sunt, item in Fabii Pictoris librorum primo scriptos €legimus. @8 Vnde haec ferme sunt, quae commeminimus: @8 Equo Dialem flaminem uehi religio est; [2item religio est]2 classem €procinctam extra pomerium, id est exercitum armatum, €uidere; idcirco rarenter flamen Dialis creatus consul est, cum bella consulibus mandabantur; item iurare Dialem fas numquam est; item anulo uti nisi peruio cassoque fas non @1 est. Ignem e 'flaminia', id est flaminis Dialis domo, nisi sacrum efferri ius non est. Vinctum, si aedes eius introierit, €solui necessum est et uincula per impluuium in tegulas sub-duci atque inde foras in uiam demitti. Nodum in apice neque in cinctu neque alia in parte ullum habet. Si quis ad €uerberandum ducatur, si ad pedes eius supplex procubuerit, eo die uerberari piaculum est. Capillum Dialis, nisi qui liber homo est, non detondet. Capram et carnem incoctam et €hederam et fabam neque tangere Diali mos est neque nomi-nare. Propagines e uitibus altius praetentas non succedit. Pedes lecti, in quo cubat, luto tenui circumlitos esse oportet €et de eo lecto trinoctium continuum non decubat neque in €eo lecto cubare alium fas est neque * * * . Apud eius lecti €fulcrum capsulam esse cum strue atque ferto oportet. Vnguium Dialis et capilli segmina subter arborem felicem €terra operiuntur. @8 Dialis cotidie feriatus est. @8 Sine apice sub €diuo esse licitum non est; sub tecto uti liceret, non pridem a pontificibus constitutum Masurius Sabinus scripsit et alia €quaedam remissa, gratiaque aliquot caerimoniarum facta €dicitur. @@Farinam fermento inbutam adtingere ei fas non est. Tunica intima nisi in locis tectis non exuit se, ne sub caelo tamquam sub oculis Iouis nudus sit. Super flaminem Dialem þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Š¨˜•‚in conuiuio, nisi rex sacrificulus, haut quisquam alius ac €cumbit. @8 Vxorem si amisit, flamonio decedit. @8 Matrimonium @1 flaminis nisi morte dirimi ius non est. Locum, in quo bustum €est, numquam ingreditur, mortuum numquam attingit; funus tamen exsequi non est religio. @@Eaedem ferme caerimoniae sunt flaminicae Dialis; @8 [2alias]2 €seorsum aiunt obseruitare, ueluti est, quod uenenato operi-€tur, @8 et quod in rica surculum de arbore felici habet, @8 et quod €scalas, [2nisi]2 quae Graecae appellantur, escendere ei plus tribus gradibus religiosum est atque etiam, cum it ad Argeos, €quod neque comit caput neque capillum depectit. @@Verba praetoris ex edicto perpetuo de flamine Diali et de €sacerdote Vestae adscripsi: 'Sacerdotem Vestalem et flami-€nem Dialem in omni mea iurisdictione iurare non cogam.' Verba M. Varronis ex secundo rerum diuinarum super €flamine Diali haec sunt: 'Is solum album habet galerum, uel €quod maximus, uel quod Ioui immolata hostia alba id fieri €oporteat.' Ÿðòÿ@@Quos errores Iulius Hyginus in sexto Vergilii animaduerterit in €Romana historia erratos. ‘@@Reprehendit Hyginus Vergilium correcturumque eum fuisse existimat, quod in libro sexto scriptum est. Palinurus €est aput inferos petens ab Aenea, ut suum corpus requiren-€dum et sepeliendum curet. Is hoc dicit: @1 €@@@@eripe me his, inuicte, malis, aut tu mihi terram €@@@@inice, namque potes, portusque require Velinos. 'Quo' inquit 'modo aut Palinurus nouisse et nominare €potuit portus Velinos aut Aeneas ex eo nomine locum in-€uenire, cum Velia oppidum, a quo portum, qui in eo loco est, €Velinum dixit, Seruio Tullio Romae regnante post annum €amplius sescentesimum, quam Aeneas in Italiam uenit, €conditum in agro Lucano et eo nomine appellatum est? Nam qui ab Harpalo' inquit 'regis Cyri praefecto ex terra €Phocide fugati sunt, alii Veliam, partim Massiliam con-diderunt. Inscitissime igitur petit, ut Aeneas portum Veli-€num requirat, cum id nomen eo tempore fuerit nusquam gentium. Neque simile' inquit 'illud uideri debet, quod est in €primo carmine: €@@@@Italiam fato profugus Lauiniaque uenit €@@@@litora, et aeque in sexto libro: €@@@@Chalcidicaque leuis tandem superastitit arce, quoniam poetae ipsi quaedam $KATA\ PRO/LHYIN& historiae dicere €ex sua persona concedi solet, quae facta ipse postea scire €potuit, sicut Vergilius sciuit de Lauinio oppido et de colonia Chalcidicensi. Sed Palinuros qui potuit' inquit 'scire ea, €quae post annos sescentos facta sunt, nisi quis eum diui-€nasse aput inferos putat proinde ut animae defunctorum solent? Sed et si ita accipias, quamquam non ita dicitur, €Aeneas tamen, qui non diuinabat, quo pacto potuit re-€quirere portum Velinum, cui nomen tunc, sicut diximus, €nullum usquam fuit?' @1 @@Item hoc quoque in eodem libro reprehendit et correc-turum fuisse Vergilium putat, nisi mors occupasset. 'Nam €cum Thesea' inquit 'inter eos nominasset, qui ad inferos €adissent ac redissent, dixissetque: €@@@@@@quid Thesea, magnum €@@@@quid memorem Alciden? et mi genus ab Ioue summo est, €postea tamen infert: €@@@@@@sedet aeternumque sedebit €@@@@infelix Theseus. Qui autem' inquit 'fieri potest, ut aeternum aput inferos €sedeat, quem supra cum is nominat, qui descenderint illuc €atque inde rursum euaserint, praesertim cum ita sit fabula €de Theseo, atque si Hercules eum euellerit e petra et in €lucem ad superos eduxerit?' @@Item in his uersibus errasse Vergilium dicit: €@@@@eruet ille Argos Agamemnoniasque Mycenas €@@@@ipsumque Aeaciden, genus armipotentis Achilli, €@@@@ultus auos Troiae, templa intemerata Mineruae. 'Confudit' inquit 'et personas diuersas et tempora. Nam €neque eodem tempore neque per eosdem homines cum Achaeis et cum Pyrro bellatum est. Pyrrus enim, quem dicit Aeaci-€den, de Epiro in Italiam transgressus cum Romanis de-€pugnauit aduersus Manium Curium, in eo bello ducem. Argiuum autem bellum, id est Achaicum, multis post annis a L. Mummio imperatore gestum est. Potest igitur' inquit €'medius eximi uersus, qui de Pyrro inportune inmissus est, €quem Vergilius procul dubio exempturus' inquit 'fuit.' @1 Ÿðòÿ@@Quam ob causam et quali modo Democritus philosophus luminibus €oculorum sese priuauerit; et super ea re uersus Laberii pure ad-€modum et uenuste facti. ‘@@Democritum philosophum in monumentis historiae Graecae €scriptum est, uirum praeter alios uenerandum auctoritate-€que antiqua praeditum, luminibus oculorum sua sponte se €priuasse, quia existimaret cogitationes commentationesque €animi sui in contemplandis naturae rationibus uegetiores et €exactiores fore, si eas uidendi inlecebris et oculorum im-pedimentis liberasset. Id factum eius modumque ipsum, quo €caecitatem facile sollertia subtilissima consciuit, Laberius €poeta in mimo, quem scripsit Restionem, uersibus quidem €satis munde atque graphice factis descripsit, sed causam €uoluntariae caecitatis finxit aliam uertitque in eam rem, quam tum agebat, non inconcinniter. Est enim persona, €quae hoc aput Laberium dicit, diuitis auari et parci sum-€ptum plurimum asotiamque adulescentis uiri deplorantis. Versus Laberiani sunt: €@@@@Democritus Abderites physicus philosophus €@@@@clipeum constituit contra exortum Hyperionis, €@@@@oculos effodere ut posset splendore aereo. €@@@@Ita radiis solis aciem effodit luminis, €@@@@malis bene esse ne uideret ciuibus. €@@@@sic ego fulgentis splendorem pecuniae €@@@@uolo elucificare exitum aetati meae, €@@@@ne in re bona uideam esse nequam filium. @1 Ÿðòÿ@@Historia de Artemisia; deque eo certamine, quod aput Mausoli €sepulcrum a scriptoribus inclutis decertatum est. ‘@@Artemisia Mausolum uirum amasse fertur supra omnis amorum fabulas ultraque affectionis humanae fidem. Mauso-€lus autem fuit, ut M. Tullius ait, rex terrae Cariae, ut quidam €Graecarum historiarum scriptores, prouinciae praefectus, [2quem]2 $SATRA/PHN& Graeci uocant. Is Mausolus, ubi fato per-€functus inter lamenta et manus uxoris funere magnifico €sepultus est, Artemisia, luctu atque desiderio mariti fla-€grans uxor, ossa cineremque eius mixta odoribus contusaque €in faciem pulueris aquae indidit ebibitque multaque alia uiolenti amoris indicia fecisse dicitur. Molita quoque est €ingenti impetu operis conseruandae mariti memoriae sepul-€crum illud memoratissimum dignatumque numerari inter septem omnium terrarum spectacula. Id monumentum €Artemisia cum dis manibus sacris Mausoli dicaret, agona, €id est certamen laudibus eius dicundis, facit ponitque €praemia pecuniae aliarumque rerum bonarum amplissima. Ad eas laudes decertandas uenisse dicuntur uiri nobiles €ingenio atque lingua praestabili, Theopompus, Theodectes, €Naucrates; sunt etiam qui Isocratem ipsum cum his €certauisse memoriae mandauerint. Sed eo certamine uicisse €Theopompum iudicatum est. Is fuit Isocratis discipulus. @@Exstat nunc quoque Theodecti tragoedia, quae inscribi-€tur Mausolus; in qua eum magis quam in prosa placuisse €Hyginus in exemplis refert. @1 Ÿðòÿ@@Non purgari neque leuari peccatum, cum praetenditur peccatorum, €quae alii quoque peccauerunt, similitudo; atque inibi uerba ex €oratione super ea re Demosthenis. ‘@@Incessebat quempiam Taurus philosophus seuera atque €uehementi obiurgatione adulescentem a rhetoribus et a €facundiae studio ad disciplinas philosophiae transgressum, €quod factum quiddam esse ab eo diceret inhoneste et im-€probe. At ille non ibat infitias fecisse, sed id solitum esse €fieri defendebat turpitudinemque delicti exemplorum usu et consuetudinis uenia deprecabatur. Atque ibi Taurus isto €ipso defensionis genere inritatior: 'homo' inquit 'stulte et €nihili, si te a malis exemplis auctoritates et rationes philo-€sophiae non abducunt, ne illius quidem Demosthenis uestri €sententiae tibi in mentem uenit, quae, quia lepidis et uenus-€tis uocum modis uincta est, quasi quaedam cantilena rhe-torica facilius adhaerere memoriae tuae potuit? Nam si me' €inquit 'non fallit, quod quidem in primori pueritia legerim, €uerba haec sunt Demosthenis aduersus eum, qui, ut tu nunc €facis, peccatum suum peccatis alienis exemptum purga-€tumque ibat: $*SU\ DH\ MH\ LE/GE, W(S GE/GONE TOU=TO POLLA/KIS, A)LL' þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Š¨““†$W(S OU(/TW PROSH/KEI GI/GNESQAI: OU) GA/R, EI)/ TI PW/POTE MH\ KATA\ TOU\S €$NO/MOUS E)PRA/XQH, SU\ DE\ TOU=TO E)MIMH/SW, DIA\ TOU=TO A)POFU/GOIS A)\N €$DIKAI/WS, A)LLA\ POLLW=| MA=LLON A(LI/SKOIO: W(/SPER GA/R, EI)/ TIS E(A/LW, €$SU\ TAU=TA OU)K A)\N E)/GRAYAS, OU(/TWS, E)A\N SU\ NU=N DI/KHN DW=|S, A)/LLOS OU) $GRA/YEI.&' Sic Taurus omni suasionum admonitionumque €genere utens sectatores suos ad rationes bonae inculpa-€taeque indolis ducebat. @1 €@@Quid sit 'rogatio', quid 'lex', quid 'plebisscitum', quid @8 Ÿðòÿ'priuilegium'; €et quantum ista omnia differant. ‘@@Quaeri audio, quid 'lex' sit, quid 'plebisscitum', quid 'rogatio', quid 'priuilegium'. Ateius Capito, publici priuati-€que iuris peritissimus, quid 'lex' esset, hisce uerbis definiuit: €'Lex' inquit 'est generale iussum populi aut plebis rogante magistratu.' Ea definitio si probe facta est, neque de im-€perio Cn. Pompei neque de reditu M. Ciceronis neque de €caede P. Clodi quaestio neque alia id genus populi plebisue iussa 'leges' uocari possunt. Non sunt enim generalia iussa €neque de uniuersis ciuibus, sed de singulis concepta; quo-€circa 'priuilegia' potius uocari debent, quia ueteres 'priua' €dixerunt, quae nos 'singula' dicimus. Quo uerbo Lucilius in €primo satirarum libro usus est: €@@@@@@abdomina thynni €@@@@aduenientibus priua dabo cephalaeaque acarnae. @@'Plebem' autem Capito in eadem definitione seorsum €a populo diuisit, quoniam in populo omnis pars ciuitatis €omnesque eius ordines contineantur, 'plebes' uero ea dicatur, in qua gentes ciuium patriciae non insunt. 'Plebisscitum' €igitur est secundum eum Capitonem lex, quam plebes, non €populus, accipit. @@Sed totius huius rei iurisque, siue cum populus siue cum €plebs rogatur, [2siue quod ad singulos]2 siue quod ad uni-€uersos pertinet, caput ipsum et origo et quasi fons 'rogatio' est. Ista enim omnia uocabula censentur continenturque €'rogationis' principali genere et nomine; nam nisi populus @1 €aut plebs rogetur, nullum plebis aut populi iussum fieri €potest. @@Sed quamquam haec ita sunt, in ueteribus tamen scriptis €non magnam uocabulorum istorum differentiam esse anim-€aduertimus. Nam et plebisscita et priuilegia translaticio €nomine 'leges' appellauerunt eademque omnia confuso et indistincto uocabulo 'rogationes' dixerunt. Sallustius quo-€que proprietatum in uerbis retinentissimus consuetudini €concessit et priuilegium, quod de Cn. Pompei reditu fere-€batur, 'legem' appellauit. Verba ex secunda eius historia €haec sunt: 'Nam Sullam consulem de reditu eius legem €ferentem ex conposito tr. pl. C. Herennius prohibuerat.' Ÿðòÿ@@Quam ob causam M. Cicero his omnino uerbis 'nouissime' et 'nouissi-€mus' obseruantissime uitarit. ‘@@Non paucis uerbis, quorum frequens usus est nunc et fuit, €M. Ciceronem noluisse uti manifestum est, quod ea non probaret; uelut est et 'nouissimus' et 'nouissime'. Nam cum €et M. Cato et Sallustius et alii quoque aetatis eiusdem uerbo €isto promisce usitati sint, multi etiam non indocti uiri in €libris id suis scripserint, abstinuisse eo tamen tamquam non €Latino uidetur, quoniam, qui doctissimus eorum temporum €fuerat, L. Aelius Stilo ut nouo et inprobo uerbo uti uita-€uerat. €@@Propterea, quid M. quoque Varro de ista uoce existima-€uerit, uerbis ipsius Varronis ex libro de lingua Latina ad @1 €Ciceronem sexto demonstrandum putaui. 'Quod "extre-€mum"' inquit 'dicebatur, dici "nouissimum" coeptum €uulgo, quod mea memoria ut Aelius, sic senes alii, quod €nimium nouum uerbum esset, uitabant; cuius origo, ut €a "uetere" "uetustius" ac "ueterrimum" sic a "nouo" €declinatum "nouius" et "nouissimum".' Ÿðòÿ@@Locus exemptus ex Platonis libro, qui inscribitur Gorgias, de falsae €philosophiae probris, quibus philosophos temere incessunt, qui €emolumenta uerae philosophiae ignorant. ‘@@Plato, ueritatis homo amicissimus eiusque omnibus exhi-€bendae promptissimus, quae omnino dici possint in desides €istos ignauosque, qui obtentu philosophiae nominis inutile €otium et linguae uitaeque tenebras secuntur, ex persona €quidem non graui neque idonea, uere tamen ingenueque dixit. Nam etsi Callicles, quem dicere haec facit, uerae €philosophiae ignarus inhonesta indignaque in philosophos €confert, proinde tamen accipienda sunt, quae dicuntur, ut €nos sensim moneri intellegamus, ne ipsi quoque culpationes €huiuscemodi mereamur neue inerti inanique desidia cultum €et studium philosophiae mentiamur. @@Verba ipsa super hac re Platonis ex libro, qui appellatur €Gorgias, scripsi, quoniam uertere ea consilium non fuit, €cum ad proprietates eorum nequaquam possit Latina oratio aspirare ac multo minus etiam mea: $*FILOSOFI/A GA/R TOI/ E)STIN,& @1 €$W)= *SW/KRATES, XARI/EN, E)A/N TIS& [2$AU)TOU= METRI/WS A(/YHTAI E)N TH=| €$H(LIKI/A|: E)A\N DE\ PERAITE/RW TOU= DE/ONTOS E)NDIATRI/YH|, DIAFQORA\ TW=N $A)NQRW/PWN. *)EA\N GA\R KAI\ PA/NU EU)FUH\S H)=| KAI\ PO/RRW TH=S H(LIKI/AS €$FILOSOFH=|, A)NA/GKH PA/NTWN A)/PEIRON GEGONE/NAI E)STI/N, W(=N XRH\ E)/M-€$PEIRON EI)=NAI TO\N ME/LLONTA KALO\N KA)GAQO\N KAI\ EU)DO/KIMON E)/SESQAI $A)/NDRA. *KAI\ GA\R TW=N NO/MWN A)/PEIROI GI/GNONTAI TW=N KATA\ TH\N €$PO/LIN KAI\ TW=N LO/GWN, OI(=S DEI= XRW/MENON O(MILEI=N E)N TOI=S SUM-€$BOLAI/OIS TOI=S A)NQRW/POIS, KAI\ I)DI/A| KAI\ DHMOSI/A|, KAI\ TW=N H(DONW=N €$TE KAI\ E)PIQUMIW=N TW=N A)NQRWPEI/WN, KAI\ SULLH/BDHN TW=N H)QW=N $PANTA/PASIN A)/PEIROI GI/GNONTAI. *)EPEIDA\N OU)=N E)/LQWSIN EI)/S TINA €$I)DI/AN H)\ POLITIKH\N PRA=CIN, KATAGE/LASTOI GI/GNONTAI, W(/SPER GE, €$OI)=MAI, OI( POLITIKOI/, E)PEIDA\N AU)= EI)S TA\S U(METE/RAS DIATRIBA\S €$E)/LQWSI KAI\ TOU\S LO/GOUS, KATAGE/LASTOI/ EI)SI.&]2 ˜Š@@Paulo post addit haec: $*)ALL', OI)=MAI, TO\& [2$O)RQO/TATO/N E)STIN €$A)MFOTE/RWN METASXEI=N. *FILOSOFI/AS ME/N, O(/SON PAIDEI/AS XA/RIN €$KALO\N METE/XEIN, KAI\ OU)K AI)SXRO\N MEIRAKI/W| O)/NTI FILOSOFEI=N: €$E)PEIDA\N DE\ H)/DH PRESBU/TEROS W)\N A)/NQRWPOS E)/TI FILOSOFH=|, KATA-$GE/LASTON, W)= *SW/KRATES, TO\ XRH=MA GI/GNETAI, KAI\ E)/GWGE O(MOIO/TATON €$PA/SXW PRO\S TOU\S FILOSOFOU=NTAS W(/SPER PRO\S TOU\S YELLIZOME/NOUS $KAI\ PAI/ZONTAS. *(/OTAN ME\N GA\R PAIDI/ON I)/DW, W(=| E)/TI PROSH/KEI €$DIALE/GESQAI OU(/TW, YELLIZO/MENON KAI\ PAI=ZON, XAI/RW TE, KAI\ €$XARI/EN MOI FAI/NETAI KAI\ E)LEUQE/RION KAI\ PRE/PON TH=| TOU= PAIDI/OU $H(LIKI/A|: O(/TAN DE\ SAFW=S DIALEGOME/NOU PAIDARI/OU A)KOU/SW, PIKRO/N €$TI/ MOI DOKEI= XRH=MA EI)=NAI KAI\ A)NIA=| MOU TA\ W)=TA KAI/ MOI DOKEI= $DOULOPREPE/S TI EI)=NAI: O(/TAN DE\ A)NDRO\S A)KOU/SH| TIS YELLIZOME/NOU H)\ €$PAI/ZONTA O(RA=|, KATAGE/LASTON FAI/NETAI KAI\ A)/NANDRON KAI\ PLHGW=N $A)/CION. *TAU)TO\N OU)=N E)/GWGE TOU=TO PA/SXW KAI\ PRO\S TOU\S FILO-$SOFOU=NTAS. *PERI\ NE/W| ME\N GA\R MEIRAKI/W| O(RW=N FILOSOFI/AN A)/GAMAI €$KAI\ PRE/PEIN MOI DOKEI= KAI\ H(GOU=MAI E)LEU/QERO/N TINA EI)=NAI TOU=TON €$TO\N A)/NQRWPON, TO\N DE\ MH\ FILOSOFOU=NTA A)NELEU/QERON KAI\ OU)DE/POTE €$OU)DENO\S A)CIW/SONTA E(AUTO\N OU)/TE KALOU= OU)/TE GENNAI/OU PRA/GMATOS: $O(/TAN DE\ PRESBU/TERON I)/DW E)/TI FILOSOFOU=NTA KAI\ MH\ A)PALLAT-€$TO/MENON, PLHGW=N MOI DOKEI= H)/DH DEI=SQAI, W)= *SW/KRATES, OU(=TOS $O( A)NH/R. *(\O GA\R NU=N DH\ E)/LEGON, U(PA/RXEI TOU/TW| TW=| A)NQRW/PW|, KA)\N& @1 €$PA/NU E)FUH\S H)=|, A)NA/NDRW| GENE/SQAI FEU/GONTI TA\ ME/SA TH=S PO/LEWS €$KAI\ TA\S A)GORA/S, E)N AI(=S E)/FH O( POIHTH\S TOU\S A)/NDRAS A)RIPREPEI=S €$GI/GNESQAI, KATADEDUKO/TI DE\ TO\N LOIPO\N BI/ON BIW=NAI META\ MEIRA-€$KI/WN, E)N GWNI/A| TRIW=N H)\ TETTA/RWN YIQURI/ZONTA, E)LEU/QERON DE\ KAI\ š“ß²³ÿ$ME/GA KAI\ I(KANO\N MHDE/POTE FQE/GCASQAI.&]2 ˜˜@@Haec Plato sub persona quidem, sicuti dixi, non proba, €set cum sensus tamen intellegentiaeque communis fide et cum €quadam indissimulabili ueritate disseruit, non de illa scilicet €philosophia, quae uirtutum omnium disciplina est quaeque €in publicis simul et priuatis officiis excellit ciuitatesque et €rempublicam, si nihil prohibeat, constanter et fortiter et €perite administrat, sed de ista futtili atque puerili medita-€tione argutiarum nihil ad uitam neque tuendam neque €ordinandam promouente, in qua id genus homines con-€senescunt male feriati, quos philosophos esse et uulgus putat þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Š¨–˜˜ˆ‹et is putabat, ex cuius persona haec dicta sunt. Ÿðòÿ@@Verba ex oratione M. Catonis de mulierum ueterum uictu et moribus; €atque inibi, quod fuerit ius marito in adulterio uxorem depre-€hensam necare. ‘@@Qui de uictu atque cultu populi Romani scripserunt, €mulieres Romae atque in Latio aetatem abstemias egisse, €hoc est uino semper, quod 'temetum' prisca lingua appella-€batur, abstinuisse dicunt, institutumque ut cognatis oscu-€lum ferrent deprehendendi causa, ut odor indicium faceret, si bibissent. Bibere autem solitas ferunt loream, passum, @1 €murrinam et quae id genus sapiant potu dulcia. Atque haec quidem in his, quibus dixi, libris peruulgata sunt; sed €Marcus Cato non solum existimatas, set et multatas quoque €a iudice mulieres refert non minus, si uinum in se, quam si €probrum et adulterium admisissent. @@Verba Marci Catonis adscripsi ex oratione, quae inscribi-€tur de dote, in qua id quoque scriptum est in adulterio uxores €deprehensas ius fuisse maritis necare: 'Vir' inquit 'cum €diuortium fecit, mulieri iudex pro censore est, imperium, €quod uidetur, habet, si quid peruerse taetreque factum est €a muliere; multatur, si uinum bibit; si cum alieno uiro probri quid fecit, condemnatur.' De iure autem occidendi €ita scriptum: 'In adulterio uxorem tuam si prehendisses, €sine iudicio inpune necares; illa te, si adulterares siue tu €adulterarere, digito non auderet contingere, neque ius est.' €@@'Diepristini', 'diecrastini' et 'diequarti' et 'diequinti', @8 Ÿðòÿqui elegantius €locuti sint, dixisse, non ut ea nunc uolgo dicuntur. ‘@@'Die quarto' et 'die quinto', quod Graeci $EI)S TETA/RTHN KAI\ €$EI)S PE/MPTHN& dicunt, ab eruditis nunc quoque dici audio, et, €qui aliter dicit, pro rudi atque indocto despicitur. Sed Marci €Tullii aetas ac supra eam non, opinor, ita dixerunt: 'die-€quinte' enim et 'diequinti' pro aduerbio copulate dictum @1 est et secunda in eo syllaba correpta. Diuus etiam Augustus, €linguae Latinae non nescius munditiarumque patris sui in €sermonibus sectator, in epistulis plurifariam significatione ista dierum non aliter usus est. Satis autem erit perpetuae €ueterum consuetudinis demonstrandae gratia uerba sol-€lemnia praetoris ponere, quibus more maiorum ferias con-€cipere solet, quae appellantur Compitalia. Ea uerba haec €sunt: 'Dienoni populo Romano Quiritibus Compitalia erunt; €quando concepta fuerint, nefas.' 'Dienoni' praetor dicit, non €'die nono'. @@Neque praetor solum, sed pleraque omnis uetustas sic locuta est. Venit ecce illius uersus Pomponiani in mentem, €qui est ex atellania, quae Meuia inscribitur: €@@@@dies hic sextus, cum nihil edi: diequarte emoriar fame. Suppetit etiam Coelianum illud ex libro historiarum secundo: €'Si uis mihi equitatum dare et ipse cum cetero exercitu me €sequi, diequinti Romae in Capitolium curabo tibi cena sit cocta.' Et historiam autem et uerbum hoc sumpsit Coelius €ex origine [2IV]2 M. Catonis, in qua ita scriptum est: 'Igitur €dictatorem Carthaginiensium magister equitum monuit: €"Mitte mecum Romam equitatum; diequinti in Capitolio €tibi cena cocta erit".' @@Extremam istius uocis syllabam tum per 'e' tum per 'i' €scriptam legi; nam sane quam consuetum id ueteribus €fuerit litteris is plerumque uti indifferenter, sicuti 'prae- @1 €fiscine' et 'praefiscini', 'procliui' et 'procliue' atque alia item €multa hoc genus uarie dixerunt: 'die pristini' quoque eodem €modo dicebatur, quod significabat 'die pristino', id est €priore, quod uulgo 'pridie' dicitur, conuerso compositionis €ordine, quasi 'pristino die'. Atque item simili figura 'die crastini' dicebatur, id erat 'crastino die'. Sacerdotes quoque €populi Romani, cum condicunt in diem tertium, 'die peren-dini' dicunt. Sed ut plerique 'die pristini', ita M. Cato in €oratione contra Furium 'die proximi' dixit; '[2die]2 quarto' €autem Cn. Matius, homo impense doctus, in mimiambis pro €eo dicit, quod 'nudius quartus' nos dicimus, in his uersibus: €@@@@nuper die quarto, ut recordor, et certe €@@@@aquarium urceum unicum domi fregit. €Hoc igitur intererit, ut 'die quarto' quidem de praeterito €dicamus, 'diequarte' autem de futuro. Ÿðòÿ@@Telorum et iaculorum gladiorumque atque inibi nauium quoque €uocabula, quae scripta in ueterum libris reperiuntur. ‘@@Telorum iaculorum gladiorumque uocabula, quae in his-€toriis ueteribus scripta sunt, item nauigiorum genera et €nomina libitum forte nobis est sedentibus in reda con-€quirere, ne quid aliarum ineptiarum uacantem stupentem-que animum occuparet. Quae tum igitur suppetierant, haec €sunt: hasta, pilum, phalarica, semiphalarica, soliferrea, €gaesa, lancea, spari, rumices, trifaces, tragulae, frameae, €mesanculae, cateiae, rumpiae, scorpii, sibones, siciles, @1 €ueruta, enses, sicae, machaerae, spathae, lingulae, pugiones, €clunacula. @@De 'lingula', quoniam est minus frequens, admonendum €existimo lingulam ueteres dixisse gladiolum oblongum in €speciem linguae factum, cuius meminit Naeuius in tragoedia €Hesiona. Versum Naeui apposui: €@@@@sine mi gerere morem uidear lingua, uerum lingula. Item 'rumpia' genus teli est Thraecae nationis, positumque €hoc uocabulum in Quinti Enni annalium XIV. @@Nauium autem, quas reminisci tunc potuimus, appella-€tiones hae sunt: gauli, corbitae, caudicae, longae, hippa-€gines, cercuri, celoces uel, ut Graeci dicunt, $KE/LHTES&, lembi, €oriae, lenunculi, actuariae, quas Graeci $I(STIOKW/POUS& uocant €uel $E)PAKTRI/DAS&, prosumiae uel geseoretae uel oriolae, stlattae, €scaphae, pontones, uectoriae, mydia, phaseli, parones, myo-€parones, lintres, caupuli, camarae, placidae, cydarum, rata-€riae, catascopium. Ÿðòÿ@@Inscite ab Asinio Pollione reprehensum Sallustium, quod trans-€fretationem 'transgressum' dixerit, et 'transgressos' qui transfre-€tassent. ‘@@Asinio Pollioni in quadam epistula, quam ad Plancum €scripsit, et quibusdam aliis C. Sallusti iniquis dignum nota @1 €uisum est, quod in primo historiarum maris transitum trans-€missumque nauibus factum 'transgressum' appellauit eos-€que, qui fretum transmiserant, quos 'transfretasse' dici solitum est, 'transgressos' dixit. Verba ipsa Sallusti posui: €'Itaque Sertorius leui praesidio relicto in Mauretania nan-€ctus obscuram noctem aestu secundo furtim aut celeritate uitare proelium in transgressu conatus est.' Ac deinde infra €ita scripsit: 'Transgressos omnis recipit mons praeceptus a €Lusitanis.' @@Hoc igitur et minus proprie et $A)PERISKE/PTWS& et nullo €graui auctore dictum aiunt. 'Nam "transgressus"' inquit €'a transgrediendo dicitur, idque ipsum ab ingressu et a pedum gradu appellatum.' Idcirco uerbum 'transgredi' con-€uenire non putauit neque uolantibus neque serpentibus €neque nauigantibus, sed his solis, qui gradiuntur et pedibus €iter emetiuntur. Propterea negant aput scriptorem idoneum €aut nauium 'transgressum' reperiri posse aut pro trans-€fretatione 'transgressum'. @@Sed quaero ego, cur non, sicuti 'cursus' nauium recte dici €solet, ita 'transgressus' etiam nauibus factus dici possit? €praesertim cum breuitas tam angusti fretus, qui terram €Africam Hispaniamque interfluit, elegantissime 'transgres-€sionis' uocabulo, quasi paucorum graduum spatium, definita sit. Qui auctoritatem autem requirunt et negant dictum €'ingredi' 'transgredi'ue in nauigantibus, uolo uti respon-€deant, quantum existiment interesse 'ingredi' atque 'ambu-lare'. Atqui Cato in libro de re rustica: 'fundus' inquit 'eo in €loco habendus est, ut et oppidum prope amplum sit et €mare aut amnis, qua naues ambulant.' @@Appetitas porro huiuscemodi translationes habitasque @1 €esse pro honestamentis orationis Lucretius quoque testi-€monium in hac eadem uoce dicit. In quarto enim libro €clamorem per arterias et per fauces 'gradientem' dicit, quod €est nimio confidentius, quam illud de nauibus Sallustianum. €Versus Lucreti hi sunt: €@@@@praeterea radit uox fauces saepe, facitque €@@@@asperiora foras gradiens arteria clamor. @@Propterea Sallustius in eodem libro non eos solum, qui €nauibus ueherentur, sed et 'scaphas' quoque nantes 'pro-€gressas' dicit. Verba ipsa de scaphis posui: 'Earum aliae €paululum progressae nimio simul et incerto onere, cum þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Š¨š˜Š…pauor corpora agitauerat, deprimebantur.' Ÿðòÿ@@Historia de populo Romano deque populo Poenico, quod pari prope-€modum uigore fuerint aemuli. ‘@@In litteris ueteribus memoria exstat, quod par quondam €fuit uigor et acritudo amplitudoque populi Romani atque Poeni; neque inmerito aestimatum: cum aliis quidem €populis de uniuscuiusque republica, cum Poenis autem de €omnium terrarum imperio decertatum. @@Eius rei specimen est in illo utriusque populi uerbo fa-€ctum: Q. Fabius, imperator Romanus, dedit ad Cartha-€ginienses epistulam. Ibi scriptum fuit populum Romanum €misisse ad eos hastam et caduceum, signa duo belli aut pacis, €ex quis, utrum uellent, eligerent; quod elegissent, id unum ut esse missum existimarent. Carthaginienses responderunt €neutrum sese eligere, sed posse, qui adtulissent, utrum mal-€lent, relinquere; quod reliquissent, id sibi pro electo futurum. @1 @@M. autem Varro non hastam ipsam neque ipsum cadu-€ceum missa dicit, sed duas tesserulas, in quarum altera €caducei, in altera hastae imulacra fuerunt incisa. Ÿðòÿ@@De aetatium finibus pueritiae, iuuentae, senectae, ex Tuberonis his-€toria sumptum. ‘@@Tubero in historiarum primo scripsit Seruium Tullium €regem, populi Romani cum illas quinque classes [2seniorum €et]2 iuniorum census faciendi gratia institueret, pueros esse €existimasse, qui minores essent annis septem decem, atque €inde ab anno septimo decimo, quo idoneos iam esse rei-€publicae arbitraretur, milites scripsisse, eosque ad annum €quadragesimum sextum 'iuniores' supraque eum annum €'seniores' appellasse. @@Eam rem propterea notaui, ut discrimina, quae fuerint €iudicio moribusque maiorum pueritiae, iuuentae, senectae, €ex ista censione Serui Tulli, prudentissimi regis, noscerentur. Ÿðòÿ@@Quod particula 'atque' non complexiua tantum sit, sed uim habeat €plusculam uariamque. ‘@@'Atque' particula a grammaticis quidem coniunctio esse €dicitur conexiua. Et plerumque sane coniungit uerba et €conectit; sed interdum alias quasdam potestates habet non €satis notas nisi in ueterum litterarum tractatione atque cura exercitis. Nam et pro aduerbio ualet, cum dicimus 'aliter €ego feci atque tu', significat enim 'aliter quam tu', et, si @1 €gemina fiat, auget incenditque rem, de qua agitur, ut €animaduertimus in Q. Enni annalibus, nisi memoria in hoc €uersu labor: €@@@@atque atque accedit muros Romana iuuentus; cui significationi contrarium est, quod itidem a ueteribus €dictum est 'deque'. @@Et praeterea pro alio quoque aduerbio dicitur, id est €'statim', quod in his Vergili uersibus * * * existimatur obscure €et insequenter particula ista posita esse: €@@@@@@sic omnia fatis €@@@@in peius ruere ac retro sublapsa referri, €@@@@non aliter quam qui aduerso uix flumine lembum €@@@@remigiis subigit, si brachia forte remisit, €@@@@atque illum in praeceps prono rapit alueus amni. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER VNDECIMVS}1 ¡Ÿðòÿ@@De origine uocabuli terrae Italiae; deque ea multa, quae 'suprema' €appellatur, deque eius nominis ratione ac de lege Aternia; et €quibus uerbis antiquitus multa minima dici solita sit. ‘@@Timaeus in historiis, quas oratione Graeca de rebus populi €Romani composuit, et M. Varro in antiquitatibus rerum €humanarum terram Italiam de Graeco uocabulo appellatam €scripserunt, quoniam boues Graeca uetere lingua $I)TALOI/ €uocitati sint, quorum in Italia magna copia fuerit, buceta-€que in ea terra gigni pascique solita sint complurima. @@Coniectare autem possumus ob eandem causam, quod €Italia tunc esset armentosissima, multam, quae appellatur €'suprema', institutam in singulos dies duarum ouium, boum €triginta, pro copia scilicet boum proque ouium penuria. Sed €cum eiusmodi multa pecoris armentique a magistratibus €dicta erat, adigebantur boues ouesque alias pretii parui, €alias maioris, eaque res faciebat inaequalem multae poeni-€tionem. Idcirco postea lege Aternia constituti sunt in oues singulas aeris deni, in boues aeris centeni. 'Minima' autem €multa est ouis unius. 'Suprema' multa est eius numeri, €cuius diximus, ultra quem multam dicere in dies singulos @1 €ius non est, et propterea 'suprema' appellatur, id est summa €et maxima. @@Quando igitur nunc quoque a magistratibus populi Romani €more maiorum multa dicitur uel minima uel suprema, ob-€seruari solet, ut oues genere uirili appellentur; atque ita M. €Varro uerba haec legitima, quibus minima multa diceretur, €concepit: 'M. Terentio, quando citatus neque respondit €neque excusatus est, ego ei unum ouem multam dico'; ac €nisi eo genere diceretur, negauerunt iustam uideri multam. @@Vocabulum autem ipsum multae idem M. Varro in uno €uicesimo rerum humanarum non Latinum, sed Sabinum esse €dicit, idque ad suam memoriam mansisse ait in lingua €Samnitium, qui sunt a Sabinis orti. Sed turba grammati-€corum nouicia $KATA\ A)NTI/FRASIN&, ut quaedam alia, hoc quoque dici tradiderunt. Cum autem usus et mos sermonum is sit, €ut ita et nunc loquamur, ut plerique ueterum locuti sunt: €'multam dixit' et 'multa dicta est', non esse ab re putaui €notare, quod M. Cato aliter dixit. Nam in quarto originum €uerba haec sunt: 'Imperator noster, si quis extra ordinem depugnatum iuit, ei multam facit.' Potest autem uideri con-€sulta elegantia mutasse uerbum, cum in castris et in exer-€citu multa fieret, non in comitio, nec ad populum diceretur. Ÿðòÿ@@Quod 'elegantia' apud antiquiores non de amoeniore ingenio, sed de €nitidiore cultu atque uictu dicebatur, eaque in uitio ponebatur. ‘@@'Elegans' homo non dicebatur cum laude, set id fere uerbum ad aetatem M. Catonis uitii non laudis fuit. Est nam-€que hoc animaduertere cum in quibusdam aliis tum in libro €Catonis, qui inscriptus est carmen de moribus. Ex quo libro @1 €uerba haec sunt: 'Auaritiam omnia uitia habere putabant: €sumptuosus, cupidus, elegans, uitiosus, inritus qui habe-batur, is laudabatur'; ex quibus uerbis apparet 'elegantem' €dictum antiquitus non ab ingenii elegantia, sed qui nimis €lecto amoenoque cultu uictuque esset. @@Postea 'elegans' reprehendi quidem desiit, sed laude nulla €dignabatur, nisi cuius elegantia erat moderatissima. Sic M. €Tullius L. Crasso et Q. Scaeuolae non meram elegantiam, €sed multa parsimonia mixtam laudi dedit: 'Crassus' inquit €'erat parcissimus elegantium, Scaeuola parcorum elegan-€tissimus.' @@Praeterea ex eodem libro Catonis haec etiam sparsim et €intercise commeminimus: 'Vestiri' inquit 'in foro honeste €mos erat, domi quod satis erat. Equos carius quam coquos €emebant. Poeticae artis honos non erat. Si quis in ea re €studebat aut sese ad conuiuia adplicabat, "crassator" uoca-batur.' Illa quoque ex eodem libro praeclarae ueritatis €sententia est: 'Nam uita' inquit 'humana prope uti ferrum €est. Si exerceas, conteritur; si non exerceas, tamen robigo €interficit. Item homines exercendo uidemus conteri; si €nihil exerceas, inertia atque torpedo plus detrimenti facit €quam exercitio.' Ÿðòÿ@@Qualis quantaque sit 'pro' particulae uarietas; deque exemplis eius €uarietatis. ‘@@Quando ab arbitriis negotiisque otium est et motandi €corporis gratia aut spatiamur aut uectamur, quaerere @1 €nonnumquam aput memet ipsum soleo res eiusmodi paruas €quidem minutasque et hominibus non bene eruditis asperna-€biles, sed ad ueterum scripta penitus noscenda et ad scien-€tiam linguae Latinae cumprimis necessarias: uelut est, quod €forte nuper in Praenestino recessu uespertina ambulatione €solus ambulans considerabam, qualis quantaque esset parti-€cularum quarundam in oratione Latina uarietas. Quod genus est praepositio 'pro'. Aliter enim dici uidebam 'pontifices €pro conlegio decreuisse', aliter 'quempiam testem intro-€ductum pro testimonio dixisse', aliter M. Catonem in origi-€num quarto: 'proelium factum depugnatumque pro castris' €scripsisse et item in quinto: 'urbes insulasque omnis pro €agro Illyrio esse', aliter etiam dici 'pro aede Castoris', aliter €'pro rostris', aliter 'pro tribunali', aliter 'pro contione' atque aliter 'tribunum plebis pro potestate intercessisse'. Sed €has omnes dictiones qui aut omnino similes et pares aut €usquequaque diuersas existimaret, errare arbitrabar; nam €uarietatem istam eiusdem quidem fontis et capitis, non þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‹£”eiusdem tamen esse finis putabam. Quod profecto facile €intelleget, si quis adhibeat ad meditationem suam inten-€tionem et habeat ueteris orationis usum atque notitiam €celebriorem. Ÿðòÿ@@Quem in modum Q. Ennius uersus Euripidi aemulatus sit. ‘@@Euripidis uersus sunt in Hecuba uerbis, sententia, breui-tate insignes inlustresque; Hecuba est ad Vlixen dicens: €@@@@$TO\ D' A)CI/WMA, KA)/N KAKW=S LE/GH|, TO\ SO\N €@@@@$NIKA=|: LO/GOS GA\R E)/K T' A)DOCOU/NTWN I)W\N €@@@@$KA)K TW=N DOKOU/NTWN AU(TO\S OU) TAU)TO\N SQE/NEI.& @1 Hos uersus Q. Ennius, cum eam tragoediam uerteret, non €sane incommode aemulatus est. Versus totidem Enniani hi €sunt: €@@@@haec tu etsi peruerse dices, facile Achiuos flexeris; €@@@@nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, €@@@@eadem dicta eademque oratio aequa non aeque ualet. Bene, sicuti dixi, Ennius; sed 'ignobiles' tamen et 'opulenti' €$A)NTI\ A)DOCOU/NTWN KAI\ DOKOU/NTWN& satisfacere sententiae non €uidentur; nam neque omnes ignobiles $A)DOCOU=SI&, [2neque €omnes opulenti $EU)DOCOU=SIN&.]2 Ÿðòÿ@@De Pyrronis philosophis quaedam deque Academicis strictim notata; €deque inter eos differentia. ‘@@Quos Pyrronios philosophos uocamus, hi Graeco cogno-mento $SKEPTIKOI/& appellantur; id ferme significat quasi 'quae-sitores' et 'consideratores'. Nihil enim decernunt, nihil €constituunt, sed in quaerendo semper considerandoque sunt, €quidnam sit omnium rerum, de quo decerni constituique possit. Ac ne uidere quoque plane quicquam neque audire sese €putant, sed ita pati adficique, quasi uideant uel audiant, €eaque ipsa, quae adfectiones istas in sese efficiant, qualia et €cuiusmodi sint, cunctantur atque insistunt, omniumque €rerum fidem ueritatemque mixtis confusisque signis ueri €atque falsi ita inprensibilem uideri aiunt, ut, quisquis homo €est non praeceps neque iudicii sui prodigus, his uti uerbis @1 €debeat, quibus auctorem philosophiae istius Pyrronem esse €usum tradunt: $OU) MA=LLON OU(/TWS E)/XEI TO/DE H)\ E)KEI/NWS H)\ OU)QETE/RWS. €Indicia enim rei cuiusque et sinceras proprietates negant €posse nosci et percipi, idque ipsum docere atque ostendere multis modis conantur. Super qua re Fauorinus quoque €subtilissime argutissimeque decem libros composuit, quos €$*PURRWNEI/WN TRO/PWN& inscribit. @@Vetus autem quaestio et a multis scriptoribus Graecis €tractata, an quid et quantum Pyrronios et Academicos €philosophos intersit. Vtrique enim $SKEPTIKOI/&, $E)FEKTIKOI/&, €$A)PORHTIKOI/& dicuntur, quoniam utrique nihil adfirmant nihil-€que comprehendi putant. Sed ex omnibus rebus proinde uisa €fieri dicunt, quas $FANTASI/AS& appellant, non ut rerum ipsarum €natura est, sed ut adfectio animi corporisue est eorum, ad quos ea uisa perueniunt. Itaque omnes omnino res, quae €sensus hominum mouent, $TW=N PRO/S TI& esse dicunt. Id uerbum €significat nihil esse quicquam, quod ex sese constet, nec €quod habeat uim propriam et naturam, sed omnia prorsum €ad aliquid referri taliaque uideri esse, qualis sit eorum €species, dum uidentur, qualiaque apud sensus nostros, quo €peruenerunt, creantur, non apud sese, unde profecta sunt. Cum haec autem consimiliter tam Pyrronii dicant quam €Academici, differre tamen inter sese et propter alia quaedam €et uel maxime propterea existimati sunt, quod Academici €quidem ipsum illud nihil posse comprehendi quasi compre-€hendunt et nihil posse decerni quasi decernunt, Pyrronii ne €id quidem ullo pacto uerum uideri dicunt, quod nihil esse €uerum uidetur. @1 Ÿðòÿ@@Quod mulieres Romae per Herculem non iurauerint neque uiri per €Castorem. ‘@@In ueteribus scriptis neque mulieres Romanae per Her-culem deiurant neque uiri per Castorem. Sed cur illae non €iurauerint Herculem, non obscurum est, nam Herculaneo sacrificio abstinent. Cur autem uiri Castorem iurantes non €appellauerint, non facile dictu est. Nusquam igitur scriptum €inuenire est apud idoneos quidem scriptores aut 'mehercle' feminam dicere aut 'mecastor' uirum; 'edepol' autem, quod €iusiurandum per Pollucem est, et uiro et feminae commune est. Sed M. Varro adseuerat antiquissimos uiros neque per €Castorem neque per Pollucem deiurare solitos, sed id ius-€iurandum fuisse tantum feminarum ex initiis Eleusinis acceptum; paulatim tamen inscitia antiquitatis uiros dicere €'edepol' coepisse factumque esse ita dicendi morem, sed €'mecastor' a uiro dici in nullo uetere scripto inueniri. Ÿðòÿ@@Verbis antiquissimis relictisque iam et desitis minime utendum. ‘@@Verbis uti aut nimis obsoletis exculcatisque aut insolenti-€bus nouitatisque durae et inlepidae par esse delictum uide-€tur. Sed molestius equidem culpatiusque esse arbitror uerba €noua, incognita, inaudita dicere quam inuolgata et sordentia. Noua autem uideri dico etiam ea, quae sunt inusitata et desita, tametsi sunt uetusta. Est adeo id uitium plerumque €serae eruditionis, quam Graeci $O)YIMAQI/AN& appellant, ut, quod €numquam didiceris, diu ignoraueris, cum id scire aliquando €coeperis, magni facias quo in loco cumque et quacumque in €re dicere. Veluti Romae nobis praesentibus uetus celebra-€tusque homo in causis, sed repentina et quasi tumultuaria €doctrina praeditus, cum apud praefectum urbi uerba faceret @1 €et dicere uellet inopi quendam miseroque uictu uiuere et €furfureum panem esitare uinumque eructum et fetidum €potare, 'hic' inquit 'eques Romanus apludam edit et flocces bibit.' Aspexerunt omnes, qui aderant, alius alium, primo €tristiores turbato et requirente uoltu, quidnam illud utrius-€que uerbi foret; post deinde, quasi nescio quid Tusce aut Gallice dixisset, uniuersi riserunt. Legerat autem ille 'aplu-€dam' ueteres rusticos frumenti furfurem dixisse idque a €Plauto in comoedia, si ea Plauti est, quae Astraba inscripta est, positum esse. Item 'flocces' audierat prisca uoce signi-€ficare uini faecem e uinaceis expressam, sicuti fraces oleis, €idque aput Caecilium in Polumenis legerat, eaque sibi duo €uerba ad orationum ornamenta seruauerat. @@Alter quoque a lectionibus id genus paucis apirocalus, €cum aduersarius causam differri postularet: 'rogo, praetor,' €inquit 'subueni, succurre! quonam usque nos bouinator hic €demoratur?' atque id uoce magna ter quaterue inclamauit: 'bouinator est'. Commurmuratio fieri coepta est a plerisque, qui aderant, quasi monstrum uerbi admirantibus. At ille €iactans et gestiens: 'non enim Lucilium' inquit 'legistis, qui €tergiuersatorem "bouinatorem" dicit?' Est autem in Lucili €XI. uersus hic: €@@@@si tricosus bouinatorque ore improbus duro. Ÿðòÿ@@Quid senserit dixeritque M. Cato de Albino, qui homo Romanus €Graeca oratione res Romanas uenia sibi ante eius imperitiae petita €composuit. ‘@@Iuste uenusteque admodum reprehendisse dicitur Aulum Albinum M. Cato. Albinus, qui cum L. Lucullo consul fuit, @1 res Romanas oratione Graeca scriptitauit. In eius historiae €principio scriptum est ad hanc sententiam: neminem suscen-€sere sibi conuenire, si quid in his libris parum composite aut €minus eleganter scriptum foret; 'nam sum' inquit 'homo €Romanus natus in Latio, Graeca oratio a nobis alienissima €est', ideoque ueniam gratiamque malae existimationis, si quid esset erratum, postulauit. Ea cum legisset M. Cato: €'Ne tu,' inquit 'Aule, nimium nugator es, cum maluisti €culpam deprecari, quam culpa uacare. Nam petere ueniam €solemus, aut cum inprudentes errauimus aut cum compulsi €peccauimus. Tibi,' inquit 'oro te, quis perpulit, ut id com-€mitteres, quod, priusquam faceres, peteres, ut ignoscere-tur?' Scriptum hoc est in libro Corneli Nepotis de inlustribus €uiris XIII. Ÿðòÿ@@Historia de legatis Mileti ac Demosthene rhetore in libris Critolai €reperta. ‘@@Critolaus scripsit legatos Mileto publicae rei causa uenisse €Athenas, fortasse an dixerit auxilii petendi gratia. Tum qui €pro sese uerba facerent, quos uisum erat aduocauisse, ad-€uocatos, uti erat mandatum, uerba pro Milesiis ad populum €fecisse, Demosthenen Milesiorum postulatis acriter respon-€disse, neque Milesios auxilio dignos neque ex republica id €esse contendisse. Rem in posterum diem prolatam. Legatos €ad Demosthenen uenisse magnoque opere orasse, uti contra €ne diceret; eum pecuniam petiuisse et, quantam petiuerat, þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‹¨‰ˆŠabstulisse. Postridie cum res agi denuo coepta esset, Demo-€sthenen lana multa collum ceruicesque circumuolutum ad @1 €populum prodisse et dixisse se synanchen pati; eo contra €Milesios loqui non quire. Tum e populo unum exclamasse €non synanchen, quod Demosthenes pateretur, sed argyr-€anchen esse. @@Ipse etiam Demosthenes, ut idem Critolaus refert, non id €postea concelauit, quin gloriae quoque hoc sibi adsignauit. €Nam cum interrogasset Aristodemum, actorem fabularum, €quantum mercedis, uti ageret, accepisset, et Aristodemus €'talentum' respondisset: 'at ego plus' inquit 'accepi, ut €tacerem'. Ÿðòÿ@@Quod C. Gracchus in oratione sua historiam supra scriptam Demadi €rhetori, non Demostheni, adtribuit; uerbaque ipsius C. Gracchi €relata. ‘@@Quod in capite superiore a Critolao scriptum esse diximus €super Demosthene, id C. Gracchus in oratione, qua legem Aufeiam dissuasit, in Demaden contulit uerbis hisce: 'Nam €uos, Quirites, si uelitis sapientia atque uirtute uti, etsi €quaeritis, neminem nostrum inuenietis sine pretio huc pro-€dire. Omnes nos, qui uerba facimus, aliquid petimus, neque €ullius rei causa quisquam ad uos prodit, nisi ut aliquid auferat. Ego ipse, qui aput uos uerba facio, uti uectigalia €uestra augeatis, quo facilius uestra commoda et rempubli-€cam administrare possitis, non gratis prodeo; uerum peto €a uobis non pecuniam, sed bonam existimationem atque honorem. Qui prodeunt dissuasuri, ne hanc legem accipiatis, €petunt non honorem a uobis, uerum a Nicomede pecuniam; €qui suadent, ut accipiatis, hi quoque petunt non a uobis @1 €bonam existimationem, uerum a Mitridate rei familiari suae €pretium et praemium; qui autem ex eodem loco atque ordine €tacent, hi uel acerrimi sunt; nam ab omnibus pretium ac-cipiunt et omnis fallunt. Vos, cum putatis eos ab his rebus remotos esse, inpertitis bonam existimationem; legationes €autem a regibus, cum putant eos sua causa reticere, sumptus €atque pecunias maximas praebent, item uti in terra Graecia, €quo in tempore tragoedus gloriae sibi ducebat talentum €magnum ob unam fabulam datum esse, homo eloquentissi-€mus ciuitatis suae Demades ei respondisse dicitur: "Mirum €tibi uidetur, si tu loquendo talentum quaesisti? ego, ut €tacerem, decem talenta a rege accepi." Item nunc isti pretia €maxima ob tacendum accipiunt.' Ÿðòÿ@@Verba P. Nigidii, quibus differre dicit 'mentiri' et 'mendacium €dicere'. ‘@@Verba sunt ipsa haec P. Nigidii, hominis in studiis bona-€rum artium praecellentis, quem M. Cicero ingenii doctri-€narumque nomine summe reueritus est: 'Inter mendacium €dicere et mentiri distat. Qui mentitur, ipse non fallitur, €alterum fallere conatur; qui mendacium dicit, ipse fallitur.' Item hoc addidit: 'Qui mentitur,' inquit 'fallit, quantum in €se est; at qui mendacium dicit, ipse non fallit, quantum in se est.' Item hoc quoque super eadem re dicit: 'Vir bonus' €inquit 'praestare debet, ne mentiatur, prudens, ne men-€dacium dicat; alterum incidit in hominem, alterum non.' Varie me hercule et lepide Nigidius tot sententias in eandem €rem, quasi aliud atque aliud diceret, disparauit. @1 Ÿðòÿ@@Quod Chrysippus philosophus omne uerbum ambiguum dubiumque €esse dicit, Diodorus contra nullum uerbum ambiguum esse putat. ‘@@Chrysippus ait omne uerbum ambiguum natura esse, quoniam ex eodem duo uel plura accipi possunt. Diodorus €autem, cui Crono cognomentum fuit: 'nullum' inquit 'uer-€bum est ambiguum, nec quisquam ambiguum dicit aut sen-€tit, nec aliud dici uideri debet, quam quod se dicere sentit is, qui dicit. At cum ego' inquit 'aliud sensi, tu aliud accepisti, €obscure magis dictum uideri potest quam ambigue; ambigui €enim uerbi natura illa esse debuit, ut, qui id diceret, duo uel €plura diceret. Nemo autem duo uel plura dicit, qui se sensit €unum dicere.' Ÿðòÿ@@Quid Titus Castricius de uerbis deque sententia quadam C. Gracchi €existimarit; quodque esse eam sine ullo sensus emolumento €docuerit. ‘@@Apud Titum Castricium, disciplinae rhetoricae doctorem, €graui atque firmo iudicio uirum, legebatur oratio C. Gracchi in P. Popilium. In eius orationis principio conlocata uerba €sunt accuratius modulatiusque quam ueterum oratorum consuetudo fert. Ea uerba sicuti dixi conposita haec sunt: €'Quae uos cupide per hosce annos adpetistis atque uoluistis, €ea, si temere repudiaritis, abesse non potest, quin aut olim €cupide adpetisse aut nunc temere repudiasse dicamini.' @@Cursus igitur hic et sonus rotundae uolubilisque senten-€tiae eximie nos et unice delectabat, tanto id magis, quod €iam tunc C. Graccho, uiro inlustri et seuero, eiusmodi com-positionem fuisse cordi uidebamus. Sed enim, cum eadem @1 €ipsa uerba saepius petentibus nobis lectitarentur, admoniti €a Castricio sumus, ut consideraremus, quae uis quodue €emolumentum eius sententiae foret, neque pateremur, ut €aures nostrae cadentis apte orationis modis eblanditae €animum quoque nobis uoluptate inani perfunderent. €@@Cumque nos admonitione ista adtentiores fecisset: 'in-€spicite' inquit 'penitus, quid efficiant uerba haec, dicatque €mihi, quaeso, aliqui uestrum, an sit ulla huiusce sententiae €grauitas aut gratia: "Quae uos cupide per hosce annos ad-€petistis atque uoluistis, ea, si temere repudiaritis, abesse non €potest, quin aut olim cupide adpetisse aut nunc temere re-pudiasse dicamini." Cui enim omnium hominum in mentem €non uenit id profecto usu uenire, ut, quod cupide adpetieris, €cupide adpetisse et, quod temere repudiaueris, temere re-pudiasse dicaris? At si, opinor,' inquit 'ita scriptum esset: €"Quae uos per hosce annos adpetistis atque uoluistis, ea €nunc si repudiaritis, abesse non potest, quin aut olim cupide adpetisse aut nunc temere repudiasse dicamini", si ita' €inquit 'diceretur, grauior scilicet solidiorque fieret sententia et acciperet aliquid iustae in audiendo expectationis; nunc €autem uerba haec "cupide" et "temere", in quibus uerbis €omne momentum rei est, non in concludenda sententia tan-€tum dicuntur, sed supra quoque nondum desiderata ponun-€tur, et quae nasci oririque ex ipsa rei conceptione debebant, €ante omnino, quam res postulat, dicuntur. Nam qui ita €dicit: "si hoc feceris, cupide fecisse diceris", rem dicit sensus €alicuius ratione conlectam et consertam; qui uero ita dicit: €"si cupide feceris, cupide fecisse diceris", non longe secus €dicit, atque si diceret: "si cupide feceris, cupide feceris". Haec ego' inquit 'admonui, non ut C. Graccho uitio darem_ €dii enim mentem meliorem mihi! nam, si quicquam in tam €fortis facundiae uiro uitii uel erroris esse dici potest, id @1 €omne et auctoritas eius exhausit et uetustas consumpsit_, €sed uti caueretis, ne uos facile praestringeret modulatus €aliqui currentis facundiae sonitus atque ut uim ipsam rerum €uirtutemque uerborum prius pensitaretis et, si quidem €grauis atque integra et sincera sententia diceretur, tum, si €ita uideretur, gressibus quoque ipsis orationis et gestibus €plauderetis, si uero frigidi et leues et futtiles sensus in uerba €apte numeroseque posita includerentur, non esse id secus €crederetis, quam cum homines insigni deformitate ac facie €deridicula imitantur histriones et gestiunt.' Ÿðòÿ@@Sobria et pulcherrima Romuli regis responsio circa uini usum. ‘@@Simplicissima suauitate et rei et orationis L. Piso Frugi €usus est in primo annali, cum de Romuli regis uita atque uictu scriberet. Ea uerba, quae scripsit, haec sunt: 'Eundem €Romulum dicunt ad cenam uocatum ibi non multum bibisse, €quia postridie negotium haberet. Ei dicunt: "Romule, si €istuc omnes homines faciant, uinum uilius sit." His respon-€dit: "immo uero carum, si, quantum quisque uolet, bibat; €nam ego bibi quantum uolui".' Ÿðòÿ@@De 'ludibundo' et 'errabundo' atque id genus uerborum produc-€tionibus; et quod Laberius sic 'amorabundam' dixit, ut dicitur €'ludibunda' et 'errabunda'; atque inibi, quod Sisenna per huiusce-€modi uerbum noua figura usus est. ‘@@Laberius in Lacu Auerno mulierem amantem uerbo inusi-tatius ficto 'amorabundam' dixit. Id uerbum Caesellius @1 €Vindex in commentario lectionum antiquarum ea figura scri-€ptum dixit, qua 'ludibunda' et 'ridibunda' et 'errabunda' þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‹¨“dicitur ludens et ridens et errans. Terentius autem Scaurus, €diui Hadriani temporibus grammaticus uel nobilissimus, €inter alia, quae de Caeselli erroribus conposuit, in hoc quoque €uerbo errasse eum scripsit, quod idem esse putauerit 'ludens' €et 'ludibunda', 'ridens' et 'ridibunda', 'errans' et 'erra-€bunda'. 'Nam "ludibunda"' inquit 'et "ridibunda" et "erra-€bunda" ea dicitur, quae ludentem uel ridentem uel errantem €agit aut simulat.' @@Sed qua ratione Scaurus adductus sit, ut Caesellium in eo €reprehenderet, non hercle reperiebamus. Non est enim €dubium, quin haec genere ipso dumtaxat idem significent, €quod ea demonstrant, a quibus producuntur. Quid esset €autem ludentem agere uel imitari, non intellegere uideri €maluimus quam insimulare eum tamquam ipsum minus intellegentem. Quin magis Scaurum oportuit commentaria €Caeselli criminantem hoc ab eo praeteritum requirere, quod €non dixerit, an quid et quantulum differret a 'ludibundo' €'ludens' [2et 'ridibundo' 'ridens']2 et 'errabundo' 'errans' €ceteraque horum similia, an a principalibus uerbis paulum €aliquid distarent, et quam omnino uim haberet particula haec extrema eiusmodi uocabulis addita. Hoc enim fuit €potius requirendum in istiusmodi figurae tractatu, sicuti €requiri solet in 'uinulento' et 'lutulento' et 'turbulento', €uacuane et inanis sit istaec productio, cuiusmodi sunt, quae €$PARAGWGA/S& Graeci dicunt, an extrema illa particula habeat €aliquid suae propriae significationis. @@Cum reprehensionem autem illam Scauri notaremus, in €memoriam nobis rediit, quod Sisenna in quarto historiarum @1 €eiusdem figurae uerbo ita usus est. 'Populabundus' inquit €'agros ad oppidum peruenit', quod scilicet significat 'cum €agros popularetur', non, ut Scaurus in consimilibus uerbis €ait, 'cum populantem ageret' uel 'cum imitaretur'. @@Sed inquirentibus nobis, quaenam ratio et origo esset €huiuscemodi figurae 'populabundus' et 'errabundus' et 'laeta-€bundus' et 'ludibundus' multorumque aliorum id genus uer-€borum, $EU)EPIBO/LWS& hercle Apollinaris noster uideri sibi ait €particulam istam postremam, in quam uerba talia exeunt, €uim et copiam et quasi abundantiam rei, cuius id uerbum €esset, demonstrare, ut 'laetabundus' is dicatur, qui abunde €laetus sit, et 'errabundus', qui longo atque abundanti errore €sit, ceteraque omnia ex ea figura ita dici ostendit, ut pro-€ductio haec et extremitas largam et fluentem uim et copiam €declararet. Ÿðòÿ@@Quod Graecorum uerborum quorundam difficillima est in Latinam €linguam mutatio, uelut quod Graece dicitur $POLUPRAGMOSU/NH&. ‘@@Adiecimus saepe animum ad uocabula rerum non paucis-€sima, quae neque singulis uerbis, ut a Graecis, neque, si €maxime pluribus eas res uerbis dicamus, tam dilucide tam-€que apte demonstrari Latina oratione possunt, quam Graeci ea dicunt priuis uocibus. Nuper etiam cum adlatus esset ad €nos Plutarchi liber et eius libri indicem legissemus, qui erat €$PERI\ POLUPRAGMOSU/NHS&, percontanti cuipiam, qui et litterarum €et uocum Graecarum expers fuit, cuiusnam liber et qua de €re scriptus esset, nomen quidem scriptoris statim diximus, rem, de qua scriptum fuit, dicturi haesimus. Ac tum quidem €primo, quia non satis commode opinabar interpretaturum €[2me]2 esse, si dicerem librum scriptum 'de negotiositate', @1 €aliud institui aput me exquirere, quod, ut dicitur, uerbum de uerbo expressum esset. Nihil erat prorsus, quod aut €meminissem legere me aut, si etiam uellem fingere, quod non €insigniter asperum absurdumque esset, si ex multitudine et €negotio uerbum unum compingerem, sicuti 'multiiuga' dicimus et 'multicolora' et 'multiformia'. Sed non minus €inlepide ita diceretur, quam si interpretari uoce una uelis $POLUFILI/AN& aut $POLUTROPI/AN& aut $POLUSARKI/AN&. Quamobrem, €cum diutule tacitus in cogitando fuissem, respondi tandem €non uideri mihi significari eam rem posse uno nomine et €idcirco iuncta oratione, quid uellet Graecum id uerbum, €pararam dicere. €@@'Ad multas igitur res adgressio earumque omnium rerum €actio $POLUPRAGMOSU/NH&' inquam 'Graece dicitur, de qua hunc librum conpositum esse inscriptio ista indicat.' Tum ille €opicus uerbis meis inchoatis et inconditis adductus uirtu-€temque esse $POLUPRAGMOSU/NHN& ratus: 'hortatur' inquit 'nos €profecto nescio quis hic Plutarchus ad negotia capessenda €et ad res obeundas plurimas cum industria et celeritate €nomenque ipsius uirtutis, de qua locuturus esset, libro ipsi, sicuti dicis, non incommode praescripsit.' 'Minime' inquam €'uero; neque enim ista omnino uirtus est, cuius Graeco €nomine argumentum hoc libri demonstratur, neque id, quod €tu opinare, aut ego me dicere sentio aut Plutarchus facit. €Deterret enim nos hoc quidem in libro, quam potest maxime, €a uaria promiscaque et non necessaria rerum cuiuscemodi plurimarum et cogitatione et petitione. Sed huius' inquam €'tui erroris culpam esse intellego in mea scilicet infacundia, €qui ne pluribus quidem uerbis potuerim non obscurissime €dicere, quod a Graecis perfectissime uerbo uno et planissime €dicitur.' @1 Ÿðòÿ@@Quid significet in ueteribus praetorum edictis: 'qui flumina retanda €publice redempta habent'. ‘@@Edicta ueterum praetorum sedentibus forte nobis in €bibliotheca templi Traiani et aliud quid requirentibus cum €in manus incidissent, legere atque cognoscere libitum est. Tum in quodam edicto antiquiore ita scriptum inuenimus: €'Qui flumina retanda publice redempta habent, si quis €eorum ad me eductus fuerit, qui dicatur, quod eum ex lege locationis facere oportuerit, non fecisse.' 'Retanda' igitur €quid esset, quaerebatur. @@Dixit ibi quispiam nobiscum sedens amicus meus in libro €se Gaui de origine uocabulorum VII legisse 'retas' uocari €arbores, quae aut ex ripis fluminum eminerent aut in alueis €eorum exstarent, appellatasque esse a retibus, quod praeter-€euntes naues inpedirent et quasi inretirent; idcircoque €sese arbitrari 'retanda' flumina locari solita esse, id est €purganda, ne quid aut morae aut periculi nauibus in ea €uirgulta incidentibus fieret. Ÿðòÿ@@Qua poena Draco Atheniensis in legibus, quas populo Atheniensi €scripsit, fures adfecerit; et qua postea Solon et qua; item decemuiri €nostri, qui duodecim tabulas scripserunt; atque inibi adscriptum, €quod aput Aegyptios furta licita et permissa sunt, aput Lace-€daemonios autem cum studio quoque adfectata et pro exercitio €utili celebrata; ac praeterea M. Catonis de poeniendis furtis digna €memoria sententia. ‘@@Draco Atheniensis uir bonus multaque esse prudentia existimatus est iurisque diuini et humani peritus fuit. Is €Draco leges, quibus Athenienses uterentur, primus omnium @1 tulit. In illis legibus furem cuiusmodicumque furti supplicio €capitis poeniendum esse et alia pleraque nimis seuere censuit sanxitque. Eius igitur leges, quoniam uidebantur impendio €acerbiores, non decreto iussoque, set tacito inlitteratoque Atheniensium consensu oblitteratae sunt. Postea legibus €aliis mitioribus a Solone compositis usi sunt. Is Solo e €septem illis inclutis sapientibus fuit. Is sua lege in fures non, €ut Draco antea, mortis, sed dupli poena uindicandum €existimauit. @@Decemuiri autem nostri, qui post reges exactos leges, €quibus populus Romanus uteretur, in XII tabulis scripse-€runt, neque pari seueritate in poeniendis omnium generum furibus neque remissa nimis lenitate usi sunt. Nam furem, €qui manifesto furto prensus esset, tum demum occidi per-€miserunt, si aut, cum faceret furtum, nox esset, aut interdiu telo se, cum prenderetur, defenderet. Ex ceteris autem €manifestis furibus liberos uerberari addicique iusserunt ei, €cui furtum factum esset, si modo id luci fecissent neque se €telo defendissent; seruos item furti manifesti prensos uer-€beribus adfici et e saxo praecipitari, sed pueros inpuberes €praetoris arbitratu uerberari uoluerunt noxiamque ab his factam sarciri. Ea quoque furta, quae per lancem liciumque €concepta essent, proinde ac si manifesta forent, uindica-€uerunt. @@Sed nunc a lege illa decemuirali discessum est. Nam si qui €super manifesto furto iure et ordine experiri uelit, actio in quadruplum datur. 'Manifestum' autem 'furtum est', ut ait þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‹¨’˜‹‚Masurius, 'quod deprehenditur, dum fit. Faciendi finis est, cum perlatum est, quo ferri coeperat.' Furti concepti, item €oblati, tripli poena est. @1 €@@Sed quod sit 'oblatum', quod 'conceptum' et pleraque alia €ad eam rem ex egregiis ueterum moribus accepta neque €inutilia cognitu neque iniucunda, qui legere uolet, inueniet Sabini librum, cui titulus est de furtis. In quo id quoque €scriptum est, quod uolgo inopinatum est, non hominum €tantum neque rerum mouentium, quae auferri occulte et €subripi possunt, sed fundi quoque et aedium fieri furtum; €condemnatum quoque furti colonum, qui fundo, quem con-€duxerat, uendito possessione eius dominum interuertisset. Atque id etiam, quod magis inopinabile est, Sabinus dicit €furem esse hominis iudicatum, qui, cum fugitiuus praeter €oculos forte domini iret, obtentu togae tamquam se ami-€ciens, ne uideretur a domino, obstitisset. @@Aliis deinde furtis omnibus, quae 'nec manifesta' appel-lantur, poenam imposuerunt dupli. Id etiam memini legere €me in libro Aristonis iureconsulti, hautquaquam indocti €uiri, aput ueteres Aegyptios, quod genus hominum constat €et in artibus reperiendis sollertes extitisse et in cognitione €rerum indaganda sagaces, furta omnia fuisse licita et in-€punita. @@Aput Lacedaemonios quoque, sobrios illos et acres uiros, €cuius rei non adeo ut Aegyptiis fides longinqua est, non €pauci neque ignobiles scriptores, qui de moribus legibusque €eorum memorias condiderunt, ius atque usum fuisse furandi €dicunt, idque a iuuentute eorum non ad turpia lucra neque €ad sumptum libidini praebendum comparandamue opulen-€tiam, sed pro exercitio disciplinaque rei bellicae factitatum, €quod ea furandi sollertia et adsuetudo acueret firmaretque €animos adulescentium et ad insidiarum astus et ad uigi-€landi tolerantiam et ad obrependi celeritatem. @1 @@Sed enim M. Cato in oratione, quam de praeda militibus €diuidenda scripsit, uehementibus et inlustribus uerbis de €inpunitate peculatus atque licentia conqueritur. Ea uerba, €quoniam nobis inpense placuerant, adscripsimus: 'Fures' €inquit 'priuatorum furtorum in neruo atque in compedibus €aetatem agunt, fures publici in auro atque in purpura.' @@Quam caste autem ac religiose a prudentissimis uiris, €quid esset 'furtum', definitum sit, praetereundum non puto, €ne quis eum solum esse furem putet, qui occulte tollit aut clam subripit. Verba sunt Sabini ex libro iuris ciuilis €secundo: 'Qui alienam rem adtrectauit, cum id se inuito domino facere iudicare deberet, furti tenetur.' Item alio €capite: 'Qui alienum iacens lucri faciendi causa sustulit, €furti obstringitur, siue scit, cuius sit, siue nescit.' @@Haec quidem sic in eo, quo nunc dixi, Sabinus scripsit de rebus furti faciendi causa adtrectatis. Sed meminisse €debemus secundum ea, quae supra scripsi, furtum sine ulla €quoque adtrectatione fieri posse sola mente atque animo, ut furtum fiat, adnitente. Quocirca ne id quidem Sabinus €dubitare se ait, quin dominus furti sit condemnandus, qui €seruo suo, uti furtum faceret, imperauit. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER DVODECIMVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Dissertatio Fauorini philosophi, qua suasit nobili feminae, uti liberos, €quos peperisset, non nutricum adhibitarum, sed suo sibi lacte €aleret. ‘@@Nuntiatum quondam est Fauorino philosopho nobis €praesentibus uxorem auditoris sectatorisque sui paululum ante enixam auctumque eum esse nato filio. 'Eamus' inquit 'et puerperam uisum et patri gratulatum.' Is erat loci sena-€torii ex familia nobiliore. Imus una, qui tum aderamus, €prosecutique eum sumus ad domum, quo pergebat, et cum eo simul introgressi sumus. Tum in primis aedibus com-€plexus hominem congratulatusque adsedit. Atque ubi per-€contatus est, quam diutinum puerperium et quam laboriosi €nixus fuissent, puellamque defessam labore ac uigilia som-€num capere cognouit, fabulari instituit prolixius et: 'nihil' inquit 'dubito, quin filium lacte suo nutritura sit.' Sed cum €mater puellae parcendum esse ei diceret adhibendasque €puero nutrices, ne ad dolores, quos in enitendo tulisset, €munus quoque nutricationis graue ac difficile accederet, 'oro €te,' inquit 'mulier, sine eam totam integram matrem esse filii sui. Quod est enim hoc contra naturam inperfectum €atque dimidiatum matris genus peperisse ac statim a sese €abiecisse? aluisse in utero sanguine suo nescio quid, quod €non uideret, non alere nunc suo lacte, quod uideat, iam €uiuentem, iam hominem, iam matris officia inplorantem? @1 An tu quoque' inquit 'putas naturam feminis mammarum €ubera quasi quosdam uenustiores naeuulos non liberum alendorum, sed ornandi pectoris causa dedisse? Sic enim, €quod a uobis scilicet abest, pleraeque istae prodigiosae €mulieres fontem illum sanctissimum corporis, generis humani €educatorem, arefacere et exstinguere cum periculo quoque €auersi corruptique lactis laborant, tamquam pulcritudinis €sibi insignia deuenustet, quod quidem faciunt eadem uecor-€dia, qua quibusdam commenticiis fraudibus nituntur, ut €fetus quoque ipsi in corpore suo concepti aboriantur, ne €aequor illud uentris inrugetur ac de grauitate oneris et labore partus fatiscat. Quod cum sit publica detestatione €communique odio dignum in ipsis hominem primordiis, dum €fingitur, dum animatur, inter ipsas artificis naturae manus €interfectum ire, quantulum hinc abest iam perfectum, iam €genitum, iam filium proprii atque consueti atque cogniti €sanguinis alimonia priuare? @@'"Sed nihil interest,"_hoc enim dicitur_"dum alatur et uiuat, cuius id lacte fiat." Cur igitur iste, qui hoc dicit, si €in capessendis naturae sensibus tam obsurduit, non id €quoque nihil interesse putat, cuius in corpore cuiusque ex sanguine concretus homo et coalitus sit? an quia spiritu €multo et calore exalbuit, non idem sanguis est nunc in uberibus, qui in utero fuit? nonne hac quoque in re sol-€lertia naturae euidens est, quod, postquam sanguis ille €opifex in penetralibus suis omne corpus hominis finxit, €aduentante iam partus tempore in supernas se partis perfert, €ad fouenda uitae atque lucis rudimenta praesto est et recens natis notum et familiarem uictum offert? Quam-€obrem non frustra creditum est, sicut ualeat ad fingendas @1 €corporis atque animi similitudines uis et natura seminis, non €secus ad eandem rem lactis quoque ingenia et proprietates ualere. Neque in hominibus id solum, sed in pecudibus quo-€que animaduersum. Nam si ouium lacte haedi aut caprarum €agni alantur, constat ferme in his lanam duriorem, in illis capillum gigni teneriorem. In arboribus etiam et frugibus €maior plerumque uis et potestas est ad earum indolem uel €detrectandam uel augendam aquarum atque terrarum, quae €alunt, quam ipsius, quod iacitur, seminis, ac saepe uideas €arborem laetam et nitentem in locum alium transpositam deterioris terrae suco deperisse. Quae, malum, igitur ratio €est nobilitatem istam nati modo hominis corpusque et €animum bene ingeniatis primordiis inchoatum insitiuo de-€generique alimento lactis alieni corrumpere? praesertim si €ista, quam ad praebendum lactem adhibebitis, aut serua aut €seruilis est et, ut plerumque solet, externae et barbarae €nationis est, si inproba, si informis, si inpudica, si temulenta €est; nam plerumque sine discrimine, quaecumque id tem-poris lactans est, adhiberi solet. Patiemurne igitur infantem €hunc nostrum pernicioso contagio infici et spiritum ducere in €animum atque in corpus suum ex corpore et animo deter-rimo? Id hercle ipsum est, quod saepenumero miramur, €quosdam pudicarum mulierum liberos parentum suorum neque corporibus neque animis similes existere. Scite igitur €et perite noster Maro, quod cum uersus illos Homeri con-€sectaretur: €@@@@@@$OU)K A)/RA SOI/ GE PATH\R H)=N I(PPO/TA *PHLEU/S, €@@@@$OU)DE\ *QE/TIS MH/THR: GLAUKH\ DE/ SE TI/KTE QA/LASSA €@@@@$PE/TRAI T' H)LI/BATOI, O(/TI TOI NO/OS E)STI\N A)PHNH/S, €non partionem solam tamquam ille, quem sequebatur, sed @1 €alituram quoque feram et saeuam criminatus est; addidit €enim hoc de suo: €@@@@Hyrcanaeque admorunt ubera tigres, €quoniam uidelicet in moribus inolescendis magnam fere €partem ingenium altricis et natura lactis tenet, quae iam þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Œ˜”ˆa principio imbuta paterni seminis concretione ex matris €etiam corpore et animo recentem indolem configurat. @@'Et praeter haec autem, quis illud etiam neglegere asper-€narique possit, quod, quae partus suos deserunt ablegant-€que a sese et aliis nutriendos dedunt, uinculum illud €coagulumque animi atque amoris, quo parentes cum filiis €natura consociat, interscindunt aut certe quidem diluunt deteruntque? Nam ubi infantis aliorsum dati facta ex oculis €amolitiost, uigor ille maternae flagrantiae sensim atque €paulatim restinguitur, omnisque inpatientissimae sollicitu-€dinis strepitus consilescit, neque multo minor amendati ad nutricem aliam filii quam morte amissi obliuiost. Ipsius €quoque infantis adfectio animi, amoris, consuetudinis in ea €sola, unde alitur, occupatur et proinde, ut in expositis usu €uenit, matris, quae genuit, neque sensum ullum neque de-€siderium capit. Ac propterea oblitteratis et abolitis natiuae €pietatis elementis, quicquid ita educati liberi amare patrem €atque matrem uidentur, magnam fere partem non naturalis €ille amor est, sed ciuilis et opinabilis.' @@Haec Fauorinum dicentem audiui Graeca oratione. Cuius €sententias communis utilitatis gratia, quantum meminisse €potui, rettuli, amoenitates uero et copias ubertatesque €uerborum Latina omnis facundia uix quaedam indipisci €potuerit, mea tenuitas nequaquam. @1 Ÿðòÿ@@Quod Annaeus Seneca iudicans de Q. Ennio deque M. Tullio leui €futtilique iudicio fuit. ‘@@De Annaeo Seneca partim existimant ut de scriptore €minime utili, cuius libros adtingere nullum pretium operae €sit, quod oratio eius uulgaria uideatur et protrita, res atque €sententiae aut inepto inanique impetu sint aut leui et €causidicali argutia, eruditio autem uernacula et plebeia €nihilque ex ueterum scriptis habens neque gratiae neque €dignitatis. Alii uero elegantiae quidem in uerbis parum €esse non infitias eunt, sed et rerum, quas dicat, scientiam €doctrinamque ei non deesse dicunt et in uitiis morum ob-iurgandis seueritatem grauitatemque non inuenustam. Mihi €de omni eius ingenio deque omni scripto iudicium censuram-€que facere non necessum est; sed quod de M. Cicerone et €Q. Ennio et P. Vergilio iudicauit, ea res cuimodi sit, ad €considerandum ponemus. @@In libro enim uicesimo secundo epistularum moralium, €quas ad Lucilium conposuit, deridiculos uersus Q. Ennium €de Cetego antiquo uiro fecisse hos dicit: €@@@@@@is dictust ollis popularibus olim, €@@@@qui tum uiuebant homines atque aeuum agitabant, €@@@@flos delibatus populi Suada[2eque]2 medulla. Ac deinde scribit de isdem uersibus uerba haec: 'Admiror €eloquentissimos uiros et deditos Ennio pro optimis ridicula €laudasse. Cicero certe inter bonos eius uersus et hos refert.' Atque id etiam de Cicerone dicit: 'Non miror' inquit 'fuisse, @1 €qui hos uersus scriberet, cum fuerit, qui laudaret; nisi forte €Cicero summus orator agebat causam suam et uolebat suos uersus uideri bonos.' Postea hoc etiam addidit insulsissime: €'Aput ipsum quoque' inquit 'Ciceronem inuenies etiam in €prosa oratione quaedam, ex quibus intellegas illum non per-didisse operam, quod Ennium legit.' Ponit deinde, quae apud €Ciceronem reprehendat quasi Enniana, quod ita scripserit €in libris de republica: 'ut Menelao Laconi quaedam fuit €suauiloquens iucunditas', et quod alio in loco dixerit: 'breuiloquentiam in dicendo colat.' Atque ibi homo nugator €Ciceronis errores deprecatur et 'non fuit' inquit 'Ciceronis €hoc uitium, sed temporis; necesse erat haec dici, cum illa legerentur.' Deinde adscribit Ciceronem haec ipsa inter-€posuisse ad effugiendam infamiam nimis lasciuae orationis €et nitidae. @@De Vergilio quoque eodem in loco uerba haec ponit: €'Vergilius quoque noster non ex alia causa duros quosdam €uersus et enormes et aliquid supra mensuram trahentis inter-€posuit, quam ut Ennianus populus adgnosceret in nouo car-€mine aliquid antiquitatis.' @@Sed iam uerborum Senecae piget; haec tamen inepti et €insubidi hominis ioca non praeteribo: 'Quidam sunt' inquit €'tam magni sensus Q. Ennii, ut, licet scripti sint inter hir-€cosos, possint tamen inter unguentatos placere'; et, cum €reprehendisset uersus, quos supra de Cetego posuimus: 'qui €huiuscemodi' inquit 'uersus amant, liqueat tibi eosdem €admirari et Soterici lectos.' @@Dignus sane Seneca uideatur lectione ac studio adulescen-€tium, qui honorem coloremque ueteris orationis Soterici €lectis compararit quasi minimae scilicet gratiae et relictis iam contemptisque. Audias tamen commemorari ac referri €pauca quaedam, quae idem ipse Seneca bene dixerit, quale @1 €est illud, quod in hominem auarum et auidum et pecuniae €sitientem dixit: 'Quid enim refert, quantum habeas? multo illud plus est, quod non habes.' Benene hoc? sane bene; sed €adulescentium indolem non tam iuuant, quae bene dicta €sunt, quam inficiunt, quae pessime, multoque tanto magis, €si et plura sunt, quae deteriora sunt, et quaedam in his €non pro $E)NQUMH/MATI& aliquo rei paruae ac simplicis, sed in re €ancipiti pro consilio dicuntur. Ÿðòÿ@@'Lictoris' uocabulum qua ratione conceptum ortumque sit; et super €eo diuersae sententiae Valgi Rufi et Tulli Tironis. ‘@@Valgius Rufus in secundo librorum, quos inscripsit de €rebus per epistulam quaesitis, 'lictorem' dicit a 'ligando' €appellatum esse, quod, cum magistratus populi Romani €uirgis quempiam uerberari iussissent, crura eius et manus €ligari uincirique a uiatore solita sint, isque, qui ex conlegio €uiatorum officium ligandi haberet, 'lictor' sit appellatus; €utiturque ad eam rem testimonio M. Tulli uerbaque eius refert ex oratione, quae dicta est pro C. Rabirio: 'Lictor', €inquit 'conliga manus.' Haec ita Valgius. @@Et nos sane cum illo sentimus; sed Tiro Tullius, M. €Ciceronis libertus, 'lictorem' uel a 'limo' uel a 'licio' dictum €scripsit: 'Licio enim transuerso, quod "limum" appellatur, €qui magistratibus' inquit 'praeministrabant, cincti erant.' @@Si quis autem est, qui propterea putat probabilius esse, €quod Tiro dixit, quoniam prima syllaba in 'lictore', sicuti @1 €in 'licio', producta est et in eo uerbo, quod est 'ligo', cor-€repta est, nihil ad rem istuc pertinet. Nam sicut a 'ligando' €'lictor', et a 'legendo' 'lector' et a 'uiendo' 'uitor' et 'tuendo' €'tutor' et 'struendo' 'structor' productis, quae corripi-€ebantur, uocalibus dicta sunt. Ÿðòÿ@@Versus accepti ex Q. Ennii septimo annalium, quibus depingitur €finiturque ingenium comitasque hominis minoris erga amicum €superiorem. ‘@@Descriptum definitumque est a Quinto Ennio in annali €septimo graphice admodum sciteque sub historia Gemini €Seruili, uiri nobilis, quo ingenio, qua comitate, qua modestia, €qua fide, qua linguae parsimonia, qua loquendi oportunitate, €quanta rerum antiquarum morumque ueterum ac nouorum €scientia quantaque seruandi tuendique secreti religione, €qualibus denique ad minuendas uitae molestias fomentis, €leuamentis, solaciis amicum esse conueniat hominis genere et fortuna superioris. Eos ego uersus non minus frequenti €adsiduoque memoratu dignos puto quam philosophorum de officiis decreta. Ad hoc color quidam uetustatis in his €uersibus tam reuerendus est, suauitas tam inpromisca tam-€que a fuco omni remota est, ut mea quidem sententia pro €antiquis sacratisque amicitiae legibus obseruandi, tenendi colendique sint. Quapropter adscribendos eos existimaui, si €quis iam statim desideraret: €@@@@haece locutus uocat, quocum bene saepe libenter €@@@@mensam sermonesque suos rerumque suarum €@@@@%comiter inpertit, magnam cum lassus diei @1 €@@@@partem fuisset de summis rebus regundis €@@@@consilio indu foro lato sanctoque senatu; €@@@@cui res audacter magnas paruasque iocumque €@@@@eloqueretur et %cuncta malaque et bona dictu €@@@@euomeret, si qui uellet, tutoque locaret, €@@@@quocum multa uolup %gaudia clamque palamque; €@@@@ingenium, cui nulla malum sententia suadet €@@@@ut faceret facinus leuis aut mala; doctus, fidelis, €@@@@suauis homo, facundus, suo contentus, beatus, €@@@@scitus, secunda loquens in tempore, commodus, uerbum €@@@@paucum, multa tenens antiqua, sepulta uetustas €@@@@quae facit et mores ueteresque nouosque tenentem, þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Œ¤”ˆ’@@@@multorum ueterum leges diuumque hominumque; €@@@@prudentem qui dicta loquiue tacereue posset: €@@@@hunc inter pugnas conpellat Seruilius sic. L. Aelium Stilonem dicere solitum ferunt Q. Ennium de €semet ipso haec scripsisse picturamque istam morum et €ingenii ipsius Q. Ennii factam esse. Ÿðòÿ@@Sermo Tauri philosophi de modo atque ratione tolerandi doloris €secundum Stoicorum decreta. ‘@@Cum Delphos ad Pythia conuentumque totius ferme €Graeciae uisendum philosophus Taurus iret nosque ei comites @1 €essemus inque eo itinere Lebadiam uenissemus, quod est €oppidum anticum in terra Boeotia, adfertur ibi ad Tau-€rum amicum eius quempiam, nobilem in Stoica disciplina philosophum, aegra ualitudine oppressum decumbere. Tunc €omisso itinere, quod alioquin maturandum erat, et relictis €uehiculis pergit eum propere uidere, nosque de more, quem €in locum cumque iret, secuti sumus. Et ubi ad aedes, in quis €ille aegrotus erat, peruenimus, uidemus hominem doloribus €cruciatibusque alui, quod Graeci $KO/LON& dicunt, et febri simul €rapida adflictari gemitusque ex eo conpressos erumpere €spiritusque et anhelitus e pectore eius euadere non dolorem €magis indicantes quam pugnam aduersum dolorem. @@Post deinde, cum Taurus et medicos accersisset con-€locutusque de facienda medela esset et eum ipsum ad re-€tinendam patientiam testimonio tolerantiae, quam uidebat, €perhibito stabilisset egressique inde ad uehicula et ad €comites rediremus: 'uidistis' inquit Taurus 'non sane iucun-€dum spectaculum, sed cognitu tamen utile, congredientes €conpugnantesque philosophum et dolorem. Faciebat uis illa €et natura morbi, quod erat suum, distractionem cruciatum-€que membrorum, faciebat contra ratio et natura animi, quod €erat aeque suum: perpetiebatur et cohibebat coercebatque €infra sese uiolentias effrenati doloris. Nullos eiulatus, nullas €conplorationes, ne ullas quidem uoces indecoras edebat, €signa tamen quaedam, sicut uidistis, existebant uirtutis et €corporis de possessione hominis pugnantium.' @@Tum e sectatoribus Tauri iuuenis in disciplinis philo-€sophiae non ignauus: 'si tanta' inquit 'doloris acerbitas est, €ut contra uoluntatem contraque iudicium animi nitatur in-€uitumque hominem cogat ad gemendum confitendumque €de malo morbi saeuientis, cur dolor aput Stoicos indifferens €esse dicitur, non malum? cur deinde aut stoicus homo €cogi aliquid potest aut dolor cogere, cum et dolorem Stoici €nihil cogere et sapientem nihil cogi posse dicant?' @1 @@Ad ea Taurus uultu iam propemodum laetiore_de-€lectatus enim uidebatur inlecebra quaestionis_: 'si iam €amicus' inquit 'hic noster melius ualeret, gemitus eiusmodi €necessarios a calumnia defendisset et hanc, opinor, tibi €quaestionem dissoluisset, me autem scis cum Stoicis non €bene conuenire uel cum Stoica potius; est enim pleraque et €sibi et nobis incongruens, sicut libro, quem super ea re composuimus, declaratur. Sed ut tibi a me mos geratur, €dicam ego indoctius, ut aiunt, et apertius, quae fuisse €dicturum puto sinuosius atque sollertius, si quis nunc ad-€esset Stoicorum; nosti enim, credo, uerbum illud uetus et €peruolgatum: €@@@@$A)MAQE/STERO/N PWS EI)PE\ KAI\ SAFE/STERON LE/GE&.' €@@Atque hinc exorsus de dolore atque de gemitu Stoici aegrotantis ita disseruit: 'Natura' inquit 'omnium rerum, €quae nos genuit, induit nobis inoleuitque in ipsis statim €principiis, quibus nati sumus, amorem nostri et caritatem €ita prorsus, ut nihil quicquam esset carius pensiusque nobis €quam nosmet ipsi, atque hoc esse fundamentum ratast con-€seruandae hominum perpetuitatis, si unusquisque nostrum, €simul atque editus in lucem foret, harum prius rerum €sensum adfectionemque caperet, quae a ueteribus philo-€sophis $TA\ PRW=TA KATA\ FU/SIN& appellata sunt: ut omnibus €scilicet corporis sui commodis gauderet, ab incommodis €omnibus abhorreret. Postea per incrementa aetatis exorta €e seminibus suis ratiost et utendi consilii reputatio et hone-€statis utilitatisque uerae contemplatio subtiliorque et ex-€ploratior commodorum [2incommodorum]2que dilectus; atque @1 €ita prae ceteris omnibus enituit et praefulsit decori et honesti €dignitas ac, si ei retinendae obtinendaeue incommodum ex-€trinsecus aliquod obstaret, contemptum est; neque aliud €esse uere et simpliciter bonum nisi honestum, aliud quic-€quam malum, nisi quod turpe esset, existimatum est. Reli-€qua omnia, quae in medio forent ac neque honesta essent €neque turpia, neque bona esse neque mala decretum est. €Productiones tamen et reiectiones suis quaeque momentis €distinctae diuisaeque sunt, quae $PROHGME/NA& et $A)POPROHGME/NA €ipsi uocant. Propterea uoluptas quoque et dolor, quod ad €finem ipsum bene beateque uiuendi pertinet, et in mediis relicta et neque in bonis neque in malis iudicata sunt. Sed €enim quoniam his primis sensibus doloris uoluptatisque ante €consilii et rationis exortum recens natus homo inbutus est et €uoluptati quidem natura conciliatus, a dolore autem quasi €a graui quodam inimico abiunctus alienatusque est, idcirco €adfectiones istas primitus penitusque inditas ratio post €addita conuellere ab stirpe atque extinguere uix potest. €Pugnat autem cum his semper et exultantis eas opprimit obteritque et parere sibi atque oboedire cogit. Itaque uidis-€tis philosophum ratione decreti sui nixum cum petulantia €morbi dolorisque exultantia conluctantem, nihil cedentem, €nihil confitentem neque, ut plerique dolentes solent, heiulan-€tem atque lamentantem ac miserum sese et infelicem appel-€lantem, sed acres tantum anhelitus et robustos gemitus €edentem, signa atque indicia non uicti nec obpressi a dolore, €sed uincere eum atque obprimere enitentis. @@'Sed haut scio,' inquit 'an dicat aliquis, ipsum illud, quod €pugnat, quod gemit, si malum dolor non est, cur necesse est €gemere et pugnare? Quia enim omnia, quae non sunt mala, @1 €molestia quoque omni non carent, sed sunt pleraque noxa €quidem magna et pernicie priuata, quia non sunt turpia, €contra naturae tamen mansuetudinem lenitatemque op-€posita sunt et infesta per obscuram quandam et necessariam €ipsius naturae consequentiam. Haec ergo uir sapiens tolerare €et eluctari potest, non admittere omnino in sensum sui non €potest; $A)NALGHSI/A& enim atque $A)PA/QEIA& non meo tantum,' €inquit 'sed quorundam etiam ex eadem porticu pruden-€tiorum hominum, sicuti iudicio Panaetii, grauis atque docti €uiri, inprobata abiectaque est. @@'Sed cur contra uoluntatem suam gemitus facere cogitur €philosophus Stoicus, quem nihil cogi posse dicunt? Nihil €sane potest cogi uir sapiens, cum est rationi obtinendae €locus: cum uero natura cogit, ratio quoque a natura data €cogitur. Quaere etiam, si uidetur, cur manu alicuius ob €oculos suos repente agitata inuitus coniueat, cur fulgente €caelo a luminis iactu non sua sponte et caput et oculos de-€clinet, cur tonitru uehementius facto sensim pauescat, cur €sternumentis quatiatur, cur aut in ardoribus solis aestuet aut in pruinis inmanibus obrigescat. Haec enim et pleraque €alia non uoluntas nec consilium nec ratio moderatur, set €naturae necessitatisque decreta sunt. @@'Fortitudo autem non east, quae contra naturam monstri €uicem nititur ultraque modum eius egreditur aut stupore €animi aut inmanitate aut quadam misera et necessaria in €perpetiendis doloribus exercitatione, qualem fuisse accepi-€mus ferum quendam in ludo Caesaris gladiatorem, qui, cum €uulnera eius a medicis exsecabantur, ridere solitus fuit; sed €ea uera et proba fortitudost, quam maiores nostri scientiam €esse dixerunt rerum tolerandarum et non tolerandarum. @1 Per quod apparet esse quaedam intolerabilia, a quibus fortes €uiri aut obeundis abhorreant aut sustinendis.' @@Cum haec Taurus dixisset uidereturque in eandem rem €plura etiam dicturus, peruentum est ad uehicula, et con-€scendimus. Ÿðòÿ@@De aenigmate. ‘@@Quae Graeci dicunt 'aenigmata', hoc genus quidam ex €nostris ueteribus 'scirpos' appellauerunt. Quale est quod €nuper inuenimus per hercle anticum, perquam lepidum, €tribus uersibus senariis compositum aenigma, quod reli-€quimus inenarratum, ut legentium coniecturas in requirendo acueremus. Versus tres hi sunt: þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Œ¦’‚@@@@semel minusne an bis minus sit nescio, €@@@@an utrumque eorum; ut quondam audiui dicier, €@@@@Ioui ipsi regi noluit concedere. Hoc qui nolet diutius aput sese quaerere, inueniet quid sit in €M. Varronis de sermone Latino ad Marcellum libro secundo. Ÿðòÿ@@Quam ob causam Cn. Dolabella proconsul ream mulierem ueneficii €confitentemque ad Ariopagitas reiecerit. ‘@@Ad Cn. Dolabellam proconsulari imperio prouinciam Asiam obtinentem deducta mulier Smyrnaea est. Eadem €mulier uirum et filium eodem tempore uenenis clam datis €uita interfecerat atque id fecisse se confitebatur dicebatque @1 €habuisse se faciendi causam, quoniam idem illi maritus et €filius alterum filium mulieris ex uiro priore genitum, adules-€centem optimum et innocentissimum, exceptum insidiis €occidissent. Idque ita esse factum controuersia non erat. Dolabella retulit ad consilium. @8 Nemo quisquam ex consilio €sententiam ferre in causa tam ancipiti audebat, quod et €confessum ueneficium, quo maritus et filius necati forent, €non admittendum inpunitum uidebatur et digna tamen poena in homines sceleratos uindicatum fuisset. Dolabella €eam rem Athenas ad Ariopagitas ut ad iudices grauiores exercitatioresque reiecit. Ariopagitae cognita causa accusa-€torem mulieris et ipsam, quae accusabatur, centesimo anno adesse iusserunt. Sic neque absolutum mulieris ueneficium €est, quod per leges non licuit, neque nocens damnata poeni-taque, quae digna uenia fuit. Scripta haec historiast in libro €Valerii Maximi factorum et dictorum memorabilium nono. Ÿðòÿ@@Reditiones in gratiam nobilium uirorum memoratu dignae. ‘@@P. Africanus superior et Tiberius Gracchus, Tiberii et €C. Gracchorum pater, rerum gestarum magnitudine et €honorum atque uitae dignitate inlustres uiri, dissenserunt €saepenumero de republica et ea siue qua alia re non amici fuerunt. Ea simultas cum diu mansisset et sollemni die €epulum Ioui libaretur atque ob id sacrificium senatus in €Capitolio epularetur, fors fuit, ut aput eandem mensam duo illi iunctim locarentur. Tum quasi diis inmortalibus arbitris €in conuiuio Iouis optimi maximi dexteras eorum conducenti-€bus repente amicissimi facti. Neque solum amicitia incepta, sed adfinitas simul instituta; nam P. Scipio filiam uirginem €habens iam uiro maturam ibi tunc eodem in loco despondit @1 €eam Tiberio Graccho, quem probauerat elegeratque explora-€tissimo iudicii tempore, dum inimicus est. @@Aemilius quoque Lepidus et Fuluius Flaccus nobili genere €amplissimisque honoribus et summo loco in ciuitate prae-€diti odio inter sese graui et simultate diutina conflictati sunt. Postea populus eos simul censores facit. Atque illi, €ubi uoce praeconis renuntiati sunt, ibidem in campo statim €nondum dimissa contione ultro uterque et pari uoluntate €coniuncti complexique sunt exque eo die et in ipsa censura €et postea iugi concordia fidissime amicissimeque uixerunt. Ÿðòÿ@@Quae dicantur uocabula ancipitia; et quod 'honoris' quoque uocabu-€lum ancipiti sententia fuerit. ‘@@Est plurifariam uidere atque animaduertere in ueteribus €scriptis pleraque uocabula, quae nunc in sermonibus uulgi €unam certamque rem demonstrent, ita fuisse media et €communia, ut significare et capere possent duas inter se res €contrarias. Ex quibus quaedam satis nota sunt, ut 'tem-€pestas', 'ualitudo', 'facinus', 'dolus', 'gratia', 'industria'. Haec enim fere iam uulgatum est ancipitia esse et utro-€queuersus dici posse. €@@'Periculum' etiam et 'uenenum' et 'contagium' non, uti €nunc dicuntur, pro malis tantum dicta esse multum exem-plorum huiusmodi reperias. Sed 'honorem' quoque mediam €uocem fuisse et ita appellatum, ut etiam malus honos €diceretur et significaret iniuriam, id profecto rarissimum est. Quintus autem Metellus Numidicus in oratione, quam de €triumpho suo dixit, his uerbis usus est: 'Qua in re quanto €uniuersi me unum antistatis, tanto uobis quam mihi maiorem @1 €iniuriam atque contumeliam facit, Quirites, et quanto probi €iniuriam facilius accipiunt, quam alteri tradunt, tanto ille €uobis quam mihi peiorem honorem habuit; nam me iniuriam €ferre, uos facere uult, Quirites, ut hic conquestio, istic uituperatio relinquatur.' 'Honorem' inquit 'peiorem uobis €habuit quam mihi'; cuius uerbi sententia est, quam ipse €quoque supra dicit: 'maiore uos adfecit iniuria et con-€tumelia quam me'. @@Praeter huius autem uerbi notionem adscribendam esse €hanc sententiam ex oratione Quinti Metelli existimaui, ut €depingeremus Socratis decretum: $KA/KION EI)=NAI TO\ A)DIKEI=N H)\ €$TO\ A)DIKEI=SQAI. Ÿðòÿ@@Quod 'aeditumus' uerbum Latinum sit. ‘@@'Aeditimus' uerbum Latinum est et uetus, ea forma dictum qua 'finitimus' et 'legitimus'. Sed pro eo a pleris-€que nunc 'aedituus' dicitur noua et commenticia usurpatione quasi a tuendis aedibus appellatus. Satis hoc esse potuit €admonendi gratia dixisse * * * propter agrestes quosdam et €indomitos certatores, qui nisi auctoritatibus adhibitis non €comprimuntur. @@M. Varro in libro secundo ad Marcellum de Latino sermone €'aeditumum' dici oportere censet magis quam 'aedituum', €quod alterum sit recenti nouitate fictum, alterum antiqua origine incorruptum. Laeuius quoque, ut opinor, in Protesi-€laodamia 'claustritumum' dixit, qui claustris ianuae prae-€esset, eadem scilicet figura qua 'aeditumum' dici uidebat, qui @1 aedibus praeest. In [2IV in]2 Verrem M. Tullii in exemplari-€bus fidelissimis ita inueni scriptum: 'Aeditumi custodesque €mature sentiunt', in libris autem hoc uulgariis 'aeditui' scriptum est. Pomponii fabula atellania est, quae ita scripta €est: Aeditumus. In qua hic uersus est: €@@@@qui postquam tibi appareo atque aeditumor in templo tuo. Titus autem Lucretius in carmine suo pro 'aedituis' 'aedi-€tuentes' appellat. Ÿðòÿ@@Errare istos, qui spe et fiducia latendi peccent, cum latebra peccati €perpetua nulla sit; et super ea re Peregrini philosophi sermo et €Sophocli poetae sententia. ‘@@Philosophum nomine Peregrinum, cui postea cognomentum €Proteus factum est, uirum grauem atque constantem, uidimus, €cum Athenis essemus, deuersantem in quodam tugurio €extra urbem. Cumque ad eum frequenter uentitaremus, €multa hercle dicere eum utiliter et honeste audiuimus. €In quibus id fuit, quod praecipuum auditu meminimus. @@Virum quidem sapientem non peccaturum esse dicebat, €etiamsi peccasse eum dii atque homines ignoraturi forent. Non enim poenae aut infamiae metu non esse peccandum censebat, sed iusti honestique studio et officio. Si qui tamen €non essent tali uel ingenio uel disciplina praediti, uti se ui €sua ac sponte facile a peccando tenerent, eos omnis tunc €peccare procliuius existimabat, cum latere posse id pecca-tum putarent inpunitatemque ex ea latebra sperarent; 'at €si sciant' inquit 'homines nihil omnium rerum diutius posse celari, repressius pudentiusque peccabitur.' Propterea uer-€sus istos Sophocli, prudentissimi poetarum, in ore esse €habendos dicebat: @1 €@@@@$PRO\S TAU=TA KRU/PTE MHDE/N, W(S A(/PANQ' O(RW=N €@@@@$KAI\ PA/NT' A)KOU/WN PA/NT' A)NAPTU/SSEI XRO/NOS. @@Alius quidam ueterum poetarum, cuius nomen mihi nunc €memoriae non est, Veritatem Temporis filiam esse dixit. Ÿðòÿ@@Faceta responsio M. Ciceronis amolientis a se crimen manifesti €mendacii. ‘@@Haec quoque disciplina rhetorica est callide et cum astu €res criminosas citra periculum confiteri, ut, si obiectum sit €turpe aliquid, quod negari non queat, responsione ioculari €eludas et rem facias risu magis dignam quam crimine, sicut €fecisse Ciceronem scriptum est, cum id, quod infitiari non poterat, urbano facetoque dicto diluit. Nam cum emere €uellet in Palatio domum et pecuniam in praesens non €haberet, a P. Sulla, qui tum reus erat, mutua sestertium uiciens tacita accepit. Ea res tamen, priusquam emeret, €prodita est et in uulgus exiuit, obiectumque ei est, quod pecuniam domus emendae causa a reo accepisset. Tum €Cicero inopinata obprobratione permotus accepisse se nega-€uit ac domum quoque se empturum negauit atque 'adeo' €inquit 'uerum sit accepisse me pecuniam, si domum emero'. €Sed cum postea emisset et hoc mendacium in senatu ei ab €inimicis obiceretur, risit satis atque inter ridendum: '$A)KOINO-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Œ¨Œ”‡$NO/HTOI&' inquit 'homines estis, cum ignoratis prudentis et €cauti patrisfamilias esse, quod emere uelit, empturum sese €negare propter competitores emptionis.' @1 Ÿðòÿ@@'Intra Kalendas' cum dicitur, quid significet, utrum 'ante Kalendas' €an 'Kalendis' an utrumque; atque inibi, quid sit in oratione €M. Tulli 'intra oceanum' et 'intra montem Taurum' et in quadam €epistula 'intra modum'. ‘@@Cum Romae a consulibus iudex extra ordinem datus €pronuntiare 'intra Kalendas' iussus essem, Sulpicium Apol-€linarem, doctum hominem, percontatus sum, an his uerbis €'intra Kalendas' ipsae quoque Kalendae tenerentur, dixique €ei me iudicem datum Kalendasque mihi prodictas, ut intra eum diem pronuntiarem. 'Cur' inquit 'hoc me potius rogas €quam ex istis aliquem peritis studiosisque iuris, quos ad-hibere in consilium iudicaturi soletis?' Tum illi ego ita €respondi: 'Si aut de uetere' inquam 'iure et recepto aut €controuerso et ambiguo aut nouo et constituendo discendum esset, issem plane sciscitatum ad istos, quos dicis; sed cum €uerborum Latinorum sententia, usus, ratio exploranda sit, €scaeuus profecto et caecus animi forem, si, cum haberem tui copiam, issem magis ad alium quam ad te.' 'Audi igitur' €inquit 'de ratione uerbi quid existimem, sed eo tamen pacto, €ut id facias, non quod ego de proprietate uocis disseruero, €sed quod in ea re omnium pluriumue consensu obseruari €cognoueris; non enim uerborum tantum communium uerae €atque propriae significationes longiore usu mutantur, sed €legum quoque ipsarum iussa consensu tacito oblitterantur.' @@Tum deinde disseruit me et plerisque aliis audientibus in €hunc ferme modum: 'Cum dies' inquit 'ita praefinita est, ut €iudex "intra Kalendas" pronuntiet, occupauit iam haec €omnes opinio non esse dubium, quin ante Kalendas iure €pronuntietur, et id tantum ambigi uideo, quod tu quaeris, an Kalendis quoque iure pronuntietur. Ipsum autem uerbum @1 €sic procul dubio natum est atque ita sese habet, ut, cum €dicitur "intra Kalendas", non alius accipi dies debeat, quam €solae Kalendae. Nam tres istae uoces "intra, citra, ultra", €quibus certi locorum fines demonstrantur, singularibus apud ueteres syllabis appellabantur "in, cis, uls". Haec €deinde particulae quoniam paruo exiguoque sonitu ob-€scurius promebantur, addita est tribus omnibus eadem €syllaba, et quod dicebatur "cis Tiberim" et "uls Tiberim", €dici coeptum est "citra Tiberim" et "ultra Tiberim"; item €quod erat "in", accedente eadem syllaba "intra" factum est. Sunt ergo haec omnia quasi contermina iunctis inter se €finibus cohaerentia: "intra oppidum", "ultra oppidum", €"citra oppidum", ex quibus "intra", sicuti dixi, "in" signi-ficat; nam qui dicit "intra oppidum", "intra cubiculum", €"intra ferias", non dicit aliud quam "in oppido", "in cubi-culo", "in feriis". "Intra Kalendas" igitur non "ante Kalen-€das" est, sed "in Kalendis", id est eo ipso die, quo Kalendae sunt. Itaque secundum uerbi ipsius rationem, qui iussus est €"intra Kalendas" pronuntiare, nisi Kalendis pronuntiet, contra iussum uocis facit; nam si ante id fiat, non "intra" pronuntiat, sed "citra". Nescio quo autem pacto recepta €uulgo interpretatio est absurdissima, ut "intra Kalendas" €significare uideatur etiam "citra Kalendas" uel "ante Kalen-das"; nihil enim ferme interest. Atque insuper dubitatur, €an Kalendis quoque pronuntiari possit, quando neque ultra €neque citra, set, quod inter haec medium est, "intra Kalen-das", id est Kalendis, pronuntiandum sit. Sed nimirum con-€suetudo uicit, quae cum omnium domina rerum, tum maxime €uerborum est.' @@Ea omnia cum Apollinaris scite perquam atque enucleate €disputauisset, tum ego haec dixi: 'Cordi' inquam 'mihi fuit, €priusquam ad te irem, quaerere explorareque, quonam modo €ueteres nostri particula ista, qua de agitur, usi sint, atque ita @1 €inuenimus Tullium in tertia in Verrem scripsisse istoc modo: €"Locus intra oceanum iam nullus est neque tam longincus €neque tam reconditus, quo non per haec tempora nostrorum hominum libido iniquitasque peruaserit." "Intra oceanum" €dicit contra rationem tuam; non enim uult, opinor, dicere €"in oceano"; terras enim demonstrat omnis, quae oceano €ambiuntur, ad quas a nostris hominibus adiri potest: quae €sunt "citra oceanum", non "in oceano"; neque enim uideri €potest insulas significare nescio quas, quae penitus esse intra €aequora ipsa oceani dicuntur.' @@Tunc Sulpicius Apollinaris renidens: 'non me hercule €inargute' inquit 'nec incallide opposuisti hoc Tullianum; sed €Cicero "intra oceanum" non, ut tu interpretare, "citra oceanum" dixit. Quid enim potest dici "citra oceanum" esse, €cum undique oceanus circumscribat omnis terras et ambiat? €Nam "citra" quod est, id extra est; qui autem potest "intra" €esse dici, quod extra est? Sed si ex una tantum parte orbis €oceanus foret, tum, quae terra ad eam partem foret, "citra €oceanum" esse dici posset uel "ante oceanum"; cum uero €omnis terras omnifariam et undiqueuersum circumfluat, €nihil citra eum est, sed undarum illius ambitu terris omnibus €conuallatis in medio eius sunt omnia, quae intra oras eius €inclusa sunt, sicuti hercle sol non citra caelum uertitur, sed €in caelo et intra caelum.' @@Haec tunc Apollinaris scite acuteque dicere uisus est. Set €postea in libro M. Tullii epistularum ad Seruium Sulpicium €sic dictum esse inuenimus 'intra modum', ut 'intra Kalen-das' dicunt, qui dicere 'citra Kalendas' uolunt. Verba haec €Ciceronis sunt, quae adposui: 'Sed tamen, quoniam effugi €eius offensionem, qui fortasse arbitraretur me hanc rem @1 €publicam non putare, si perpetuo tacerem, modice hoc €faciam aut etiam intra modum, ut et illius uoluntati et meis studiis seruiam.' 'Modice' dixerat 'hoc [2faciam]2', id est cum modo aequo et pari; deinde, quasi hoc displiceret et corri-€gere id uellet, addit: 'aut etiam intra modum', per quod €ostendit minus sese id facturum esse, quam quod fieri €modice uideretur, id est non ad ipsum modum, set retro €paululum et citra modum. @@In oratione etiam, quam pro P. Sestio scripsit, 'intra €montem Taurum' sic dicit, ut non significet 'in monte Tauro', sed 'usque ad montem cum ipso monte'. Verba sunt €haec ipsius M. Tullii ex ea, qua dixi, oratione: 'Antiochum €Magnum illum maiores nostri magna belli contentione terra €marique superatum intra montem Taurum regnare iusse-€runt; Asiam, qua illum multarunt, Attalo, ut is in ea regnaret, condonarunt.' 'Intra montem' inquit 'Taurum €regnare iusserunt', quod non proinde est, ut 'intra cubicu-€lum' dicimus, nisi uideri potest id esse 'intra montem', quod €est intra regiones, quae Tauri montis obiectu separantur. Nam sicuti qui intra cubiculum est, is non in cubiculi €parietibus, sed intra parietes est, quibus cubiculum includi-€tur, qui tamen ipsi quoque parietes in cubiculo sunt, ita, €qui regnat 'intra montem Taurum', non solum in monte €Tauro regnat, sed in his etiam regionibus, quae Tauro €monte clauduntur. @@Num igitur secundum istam uerborum M. Tullii simili-€tudinem, qui iubetur 'intra Kalendas' pronuntiare, is et ante €Kalendas et ipsis Kalendis iure pronuntiare potest? Neque €id fit quasi priuilegio quodam inscitae consuetudinis, sed €certa rationis obseruatione, quoniam omne tempus, quod @1 €Kalendarum die includitur, 'intra Kalendas' esse recte €dicitur. Ÿðòÿ@@'Saltem' particula quam uim habeat et quam originem. ‘@@'Saltem' particula quam haberet principem significa-tionem quaeque uocis istius origo esset, quaerebamus. Ita €enim primitus factam esse apparet, ut non uideatur, sicuti €quaedam supplementa orationis, temere et incondite ad-sumpta. Atque erat, qui diceret legisse se in grammaticis €commentariis P. Nigidii 'saltem' ex eo dictum, quod esset 'si €aliter', idque ipsum dici solitum per defectionem, nam plenam esse sententiam: 'si aliter non potest'. Sed id nos in €isdem commentariis Nigidii, cum eos non, opinor, incuriose €legissemus, nusquam inuenimus. @@Videntur autem uerba ista 'si aliter non potest' a significa-€tione quidem uoculae huius, de qua quaerimus, non ab-€horrere. Set tot uerba tamen in paucissimas litteras cludere inprobae cuiusdam subtilitatis est. Fuit etiam, qui diceret, þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Œ¨Ž–‚homo in libris atque in litteris adsiduus, 'saltem' sibi dictum €uideri 'u' littera media extrita; 'salutem' enim ante dictum, €quod nos 'saltem' diceremus. 'Nam cum alia quaedam petita €et non impetrata sunt, tum solemus' inquit 'quasi extremum €aliquid petituri, quod negari minime debeat, dicere "hoc €saltem fieri aut dari oportere", tamquam salutem postremo €petentes, quam impetrari certe et obtineri sit aequissimum.' Sed hoc itidem non inlepide quidem fictum nimis tamen €esse uidetur commenticium. Censuimus igitur amplius quae-€rendum. @1 Ÿðòÿ@@Quod Sisenna in libris historiarum aduerbiis huiuscemodi saepe-€numero usus est: 'celatim', 'uellicatim', 'saltuatim'. ‘@@Cum lectitaremus historiam Sisennae adsidue, huiusce-€modi figurae aduerbia in oratione eius animaduertimus, €cuimodi sunt haec: 'cursim', 'properatim', 'celatim', 'uellica-tim', 'saltuatim'. Ex quibus duo prima, quia sunt notiora, €exemplis non indigebant; reliqua in historiarum sexto sic €scripta sunt: 'Quam maxime celatim poterat, in insidiis suos €disponit.' Item alio in loco: 'Nos una aestate in Asia et €Graecia gesta litteris idcirco continentia mandauimus, ne €uellicatim aut saltuatim scribendo lectorum animos im-€pediremus.' @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER TERTIVS DECIMVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Inquisitio uerborum istorum M. Tullii curiosior, quae sunt in primo €Antonianarum libro 'multa autem inpendere uidentur praeter €naturam etiam praeterque fatum'; tractatumque, an idem duo €ista significent 'fatum' atque 'natura', an diuersum. ‘@@M. Cicero in primo Antonianarum ita scriptum reliquit: €'Hunc igitur ut sequerer properaui, quem praesentes non €sunt secuti; non ut proficerem aliquid, neque enim spera-€bam id nec praestare poteram, sed ut, si quid mihi humani-€tus accidisset, multa autem inpendere uidentur praeter €naturam etiam praeterque fatum, huius diei uocem testem €reipublicae relinquerem meae perpetuae erga se uoluntatis.' 'Praeter naturam' inquit 'praeterque fatum.' An utrumque €idem ualere uoluerit 'fatum' atque 'naturam' et duas res €$KAQ' E(NO\S U(POKEIME/NOU& posuerit, an uero diuiserit separarit-€que, ut alios casus natura ferre uideatur, alios fatum, consi-€derandum equidem puto atque id maxime requirendum, qua €ratione dixerit accidere multa humanitus posse praeter €fatum, quando sic ratio et ordo et insuperabilis quaedam €necessitas fati constituitur, ut omnia intra fatum claudenda €sint, nisi illud sane Homeri secutus est: €@@@@$MH\ KAI\ U(PE\R MOI=RAN DO/MON *)/AIDOS EI)SAFI/KHAI&. Nihil autem dubium est, quin uiolentam et inopinatam €mortem significauerit, quae quidem potest recte uideri €accidere praeter naturam. @1 @@Sed cur id quoque genus mortis extra fatum posuerit, neque operis huius est explorare neque temporis. Illud €tamen non praetermittendum est, quod Vergilius quoque id €ipsum quod Cicero de fato opinatus est, cum hoc in quarto €libro dixit de Elissa, quae mortem per uim potita est: €@@@@nam quia nec fato merita nec morte peribat, €tamquam in faciendo fine uitae, quae uiolenta sunt non uideantur e fato uenire. Demosthenis autem, uiri prudentia €pari atque facundia praediti, uerba idem fere significantia €de natura atque fato M. Cicero secutus uidetur. Ita enim €scriptum est in oratione illa egregia, cui titulus est $U(PE\R €$STEFA/NOU&: $*(O ME\N TOI=S GONEU=SI NOMI/ZWN MO/NON GEGENH=SQAI TO\N TH=S €$EI(MARME/NHS KAI\ TO\N AU)TO/MATON QA/NATON PERIME/NEI: O( DE\ KAI\ TH=| €$PATRI/DI U(PE\R TOU= MH\ TAU/THN E)PIDEI=N DOULEU/OUSAN A)POQNH/|SKEIN $BOULEU/SETAI.& Quod Cicero 'fatum' atque 'naturam' uidetur €dixisse, id multo ante Demosthenes $TH\N PEPRWME/NHN& et $TO\N $AU)TO/MATON QA/NATON& appellauit. $*AU)TO/MATOS& enim $QA/NATOS& quasi €naturalis et fatalis nulla extrinsecus ui coactus uenit. Ÿðòÿ@@Super poetarum Pacuuii et Accii conloquio familiari in oppido €Tarentino. ‘@@Quibus otium et studium fuit uitas atque aetates €doctorum hominum quaerere ac memoriae tradere, de M. €Pacuuio et L. Accio tragicis poetis historiam scripserunt huiuscemodi: 'Cum Pacuuius' inquiunt 'grandi iam aetate €et morbo corporis diutino adfectus Tarentum ex urbe Roma €concessisset, Accius tunc haut paruo iunior proficiscens in @1 €Asiam, cum in oppidum uenisset, deuertit ad Pacuuium €comiterque inuitatus plusculisque ab eo diebus retentus €tragoediam suam, cui Atreus nomen est, desideranti legit.' Tum Pacuuium dixisse aiunt sonora quidem esse, quae €scripsisset, et grandia, sed uideri tamen ea sibi duriora paulum et acerbiora. 'Ita est,' inquit Accius 'uti dicis; neque €id me sane paenitet; meliora enim fore spero, quae deinceps scribam. Nam quod in pomis est, itidem' inquit 'esse aiunt €in ingeniis; quae dura et acerba nascuntur, post fiunt mitia €et iucunda; sed quae gignuntur statim uieta et mollia atque €in principio sunt uuida, non matura mox fiunt, sed putria. Relinquendum igitur uisum est in ingenio, quod dies atque €aetas mitificet.' Ÿðòÿ@@An uocabula haec 'necessitudo' et 'necessitas' differenti significa-€tione sint. ‘@@Risu prorsus atque ludo res digna est, cum plerique gram-€maticorum adseuerant 'necessitudinem' et 'necessitatem' €mutare longe differreque, ideo quod necessitas sit uis quae-€piam premens et cogens, necessitudo autem dicatur ius €quoddam et uinculum religiosae coniunctionis idque unum solitarium significet. Sicut autem nihil quicquam interest, €'suauitudo' dicas an 'suauitas', 'sanctitudo' an 'sanctitas', €'acerbitudo' an 'acerbitas', 'acritudo' an, quod Accius in €Neoptolemo scripsit, 'acritas', ita nihil rationis dici potest, qui 'necessitudo' et 'necessitas' separentur. Itaque in libris €ueterum uulgo reperias necessitudinem dici pro eo, quod necessum est. Sed necessitas sane pro iure officioque ob-€seruantiae adfinitatisue infrequens est, quamquam, qui ob €hoc ipsum ius adfinitatis familiaritatisue coniuncti sunt, @1 'necessarii' dicuntur. Repperi tamen in oratione C. Caesaris, €qua Plautiam rogationem suasit, 'necessitatem' dictam pro €'necessitudine', id est iure adfinitatis. Verba haec sunt: €'Equidem mihi uideor pro nostra necessitate non labore, non €opera, non industria defuisse.' @@Hoc ego scripsi de utriusque uocabuli indifferentia €admonitus forte uerbi istius, cum legerem Sempronii €Asellionis, ueteris scriptoris, quartum ex historia librum, €in quo de P. Africano, Pauli filio, ita scriptum est: 'Nam se €patrem suum audisse dicere L. Aemilium Paulum nimis €bonum imperatorem signis conlatis [2non]2 decertare, nisi €summa ei necessitudo aut summa occasio data esset.' Ÿðòÿ@@Descripta Alexandri * * * ‘@@In plerisque monumentis rerum ab Alexandro gestarum €et paulo ante in libro M. Varronis, qui inscriptus est Orestes €uel de insania, Olympiadem Philippi uxorem festiuissime rescripsisse legimus Alexandro filio. Nam cum is ad matrem €ita scripsisset: 'Rex Alexander Iouis Hammonis filius Olym-€piadi matri salutem dicit', Olympias ei rescripsit ad hanc €sententiam: 'Amabo', inquit 'mi fili, quiescas neque deferas €me neque criminere aduersum Iunonem; malum mihi pror-€sum illa magnum dabit, cum tu me litteris tuis paelicem esse illi confiteris.' Ea mulieris scitae atque prudentis erga €ferocem filium comitas sensim et comiter admonuisse eum €uisa est deponendam esse opinionem uanam, quam ille €ingentibus uictoriis et adulantium blandimentis et rebus €supra fidem prosperis inbiberat, genitum esse sese de Ioue. @1 Ÿðòÿ@@De Aristotele et Theophrasto et Menedemo philosophis; deque €eleganti uerecundia Aristotelis successorem diatribae suae eligentis. ‘@@Aristoteles philosophus annos iam fere natus duo et sexa-ginta corpore aegro adfectoque ac spe uitae tenui fuit. Tunc €omnis eius sectatorum cohors ad eum accedit orantes obse-€crantesque, ut ipse deligeret loci sui et magisterii successorem, €quo post summum eius diem proinde ut ipso uterentur €ad studia doctrinarum conplenda excolendaque, quibus ab eo inbuti fuissent. Erant tunc in eius ludo boni multi, sed €praecipui duo, Theophrastus et Menedemus. Ingenio hi €atque doctrinis ceteros praestabant; alter ex insula Lesbo fuit, Menedemus autem Rhodo. Aristoteles respondit factu-€rum esse quod uellent, cum id sibi foret tempestiuum. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¥•@@Postea breui tempore cum idem illi, qui de magistro desti-€nando petierant, praesentes essent, uinum ait, quod tum €biberet, non esse id ex ualitudine sua, sed insalubre esse €atque asperum ac propterea quaeri debere exoticum uel Rhodium aliquod uel Lesbium. Id sibi utrumque ut cura-€rent, petiuit usurumque eo dixit, quod sese magis iuuisset. Eunt, quaerunt, inueniunt, adferunt. @8 Tum Aristoteles €Rhodium petit, degustat: 'firmum' inquit 'hercle uinum et iucundum.' Petit mox Lesbium. Quo item degustato: 'utrum-que' inquit 'oppido bonum, sed $H(DI/WN O( *LE/SBIOS2&.' Id ubi €dixit, nemini fuit dubium, quin lepide simul et uerecunde successorem illa uoce sibi, non uinum delegisset. Is erat e €Lesbo Theophrastus, suauitate homo insigni linguae pariter atque uitae. Itaque non diu post Aristotele uita defuncto ad €Theophrastum omnes concesserunt. @1 Ÿðòÿ@@Quid ueteres Latini dixerint, quas Graeci $PROSW|DI/AS& appellant; item €quod uocabulum 'barbarismi' non usurpauerint neque Romani €antiquiores neque Attici. ‘@@Quas Graeci $PROSW|DI/AS& dicunt, eas ueteres docti tum 'notas €uocum', tum 'moderamenta', tum 'accentiunculas', tum 'uoculationes' appellabant; quod nunc autem 'barbare' quem €loqui dicimus, id uitium sermonis non barbarum esse, sed €'rusticum' et cum eo uitio loquentes 'rustice' loqui dictita-bant. P. Nigidius in commentariis grammaticis: 'rusticus fit sermo,' inquit 'si adspires perperam.' Itaque id uocabulum, €quod dicitur uulgo 'barbarismus', qui ante diui Augusti €aetatem pure atque integre locuti sunt, an dixerint, €nondum equidem inueni. Ÿðòÿ@@Diuersum de natura leonum dixisse Homerum in carminibus et €Herodotum in historiis. ‘@@Leaenas inter omnem uitam semel parere eoque uno partu €numquam edere plures quam unum Herodotus in tertia historia scriptum reliquit. Verba ex eo libro haec sunt: $*(H DE\ €$DH\ LE/AINA E)O\N I)SXURO\N KAI\ QRASU/TATON A(/PAC E)N TW=| BI/W| TI/KTEI E(/N: $TI/KTOUSA GA\R SUNEKBA/LLEI TW=| TE/KNW| TA\S MH/TRAS.& Homerus €autem leones_sic enim feminas quoque uirili genere ap-€pellat, quod grammatici $E)PI/KOINON& uocant_pluris gignere atque educare catulos dicit. Versus, quibus hoc aperte €demonstrat, hi sunt: @1 €@@@@$EI(STH/KEI W(/S TI/S TE LE/WN PERI\ OI(=SI TE/KESSIN, €@@@@$W(=| R(A/ TE NH/PI' A)/GONTI SUNANTH/SWNTAI E)N U(/LH| €@@@@$A)/NDRES E)PAKTH=RES. Item alio in loco idem significat: €@@@@$PUKNA\ MA/LA STENA/XWN: W(/S TE LI\S H)UGE/NEIOS, €@@@@$W(=| R(A/ Q' U(PO\ SKU/MNOUS E)LAFHBO/LOS A(RPA/SH| A)NH\R €@@@@$U(/LHS E)K PUKINH=S. Ea nos dissensio atque diuersitas cum agitaret inclutissimi €poetarum et historicorum nobilissimi, placuit libros Aristo-€telis philosophi inspici, quos de animalibus exquisitissime €composuit. In quibus, quod super ista re scriptum in-€ueniemus, cum ipsius Aristotelis uerbis in his commentariis €scribemus. Ÿðòÿ@@Quod Afranius poeta prudenter et lepide Sapientiam filiam esse €Vsus et Memoriae dixit. ‘@@Eximie hoc atque uerissime Afranius poeta de gignenda €conparandaque sapientia opinatus est, quod eam filiam esse Vsus et Memoriae dixit. Eo namque argumento demonstrat, €qui sapiens rerum esse humanarum uelit, non libris solis €neque disciplinis rhetoricis dialecticisque opus esse, sed opor-€tere eum uersari quoque exercerique in rebus comminus €noscendis periclitandisque eaque omnia acta et euenta firmi-€ter meminisse et proinde sapere atque consulere ex his, €quae pericula ipsa rerum docuerint, non quae libri tantum €aut magistri per quasdam inanitates uerborum et imaginum tamquam in mimo aut in somnio deblaterauerint. Versus €Afrani sunt in togata, cui Sellae nomen est: @1 €@@@@Vsus me genuit, mater peperit Memoria, €@@@@Sophiam uocant me Grai, uos Sapientiam. Item uersus est in eandem ferme sententiam Pacuuii, quem €Macedo philosophus, uir bonus, familiaris meus, scribi de-€bere censebat pro foribus omnium templorum: €@@@@ego odi homines ignaua opera et philosopha sententia. Nihil enim fieri posse indignius neque intolerantius dicebat, €quam quod homines ignaui ac desides operti barba et pallio €mores et emolumenta philosophiae in linguae uerborumque €artes conuerterent et uitia facundissime accusarent inter-€cutibus ipsi uitiis madentes. Ÿðòÿ@@Quid Tullius Tiro in commentariis scripserit de 'suculis' et 'hyadibus' €quae sunt stellarum uocabula. ‘@@Tullius Tiro M. Ciceronis alumnus et libertus adiutorque in litteris studiorum eius fuit. Is libros compluris de usu €atque ratione linguae Latinae, item de uariis atque promiscis quaestionibus composuit. In his esse praecipui uidentur, €quos Graeco titulo $PANDE/KTAS& inscripsit, tamquam omne rerum atque doctrinarum genus continentis. Ibi de his stellis, €quae appellantur 'suculae', hoc scriptum est: 'Adeo' inquit €'ueteres Romani litteras Graecas nesciuerunt et rudes €Graecae linguae fuerunt, ut stellas, quae in capite tauri €sunt, propterea "suculas" appellarint, quod eas Graeci $U(A/DAS €uocant, tamquam id uerbum Latinum Graeci uerbi inter-€pretamentum sit, quia Graece $U(/ES&, "sues" Latine dicantur. €Sed $U(A/DES2&' inquit '$OU)K A)PO\ TW=N U(W=N&, ita ut nostri opici @1 €putauerunt, sed ab eo, quod est $U(/EIN&, appellantur; nam et €cum oriuntur et cum occidunt, tempestates pluuias largos-€que imbres cient. Pluere autem Graeca lingua $U(/EIN& dicitur.' @@Haec quidem Tiro in pandectis. Sed enim ueteres nostri €non usque eo rupices et agrestes fuerunt, ut stellas hyadas €idcirco 'suculas' nominarent, quod $U(/ES& Latine 'sues' dican-€tur; sed ut, quod Graeci $U(PE/R&, nos 'super' dicimus, quod illi €$U(/PTIOS&, nos 'supinus', quod illi $U(FORBO/S&, nos 'subulcus', quod €item illi $U(/PNOS&, nos primo 'sypnus', deinde per 'y' Graecae €Latinaeque [2'o']2 litterae cognationem 'somnus': sic, quod ab €illis $U(A/DES&, a nobis primo 'syades', deinde 'suculae' ap-€pellatae. @@Stellae autem istae non in capite tauri sunt, ut Tiro €dicit_nullum enim uidetur praeter eas stellas tauri caput_, €set eae ita circulo, qui zodiacus dicitur, sitae locataeque €sunt, ut ex earum positu species quaedam et simulacrum €esse uideatur tauri capitis, sicuti ceterae partes et reliqua €imago tauri conformata et quasi depicta est locis regioni-€busque earum stellarum, quas Graeci $PLEIA/DAS&, nos 'uergilias' €uocamus. Ÿðòÿ@@Quid 'sororis' $E)/TUMON& esse dixerit Labeo Antistius et quid 'fratris' €P. Nigidius. ‘@@Labeo Antistius iuris quidem ciuilis disciplinam principali €studio exercuit et consulentibus de iure publice responsi-€tauit; [2set]2 ceterarum quoque bonarum artium non expers €fuit et in grammaticam sese atque dialecticam litterasque €antiquiores altioresque penetrauerat Latinarumque uocum €origines rationesque percalluerat eaque praecipue scientia ad enodandos plerosque iuris laqueos utebatur. Sunt adeo libri @1 €post mortem eius editi, qui posteriores inscribuntur, quorum €librorum tres continui, tricesimus octauus et tricesimus €nonus et quadragesimus, pleni sunt id genus rerum ad €enarrandam et inlustrandam linguam Latinam conducen-tium. Praeterea in libris, quos ad praetoris edictum scripsit, €multa posuit pariter lepide atque argute reperta. Sicuti hoc €est, quod in quarto ad edictum libro scriptum legimus: €'"Soror"' inquit 'appellata est, quod quasi seorsum nasci-€tur separaturque ab ea domo, in qua nata est, et in aliam €familiam transgreditur.' @@'Fratris' autem uocabulum P. Nigidius, homo inpense €doctus, non minus arguto subtilique $E)TU/MW|& interpretatur: €'"Frater"' inquit 'est dictus quasi "fere alter".' Ÿðòÿ@@Quem M. Varro aptum iustumque esse numerum conuiuarum existi-€marit; ac de mensis secundis et de bellariis. ‘@@Lepidissimus liber est M. Varronis ex satiris Menippeis, €qui inscribitur: nescis, quid uesper serus uehat, in quo disserit €de apto conuiuarum numero deque ipsius conuiuii habitu cultuque. Dicit autem conuiuarum numerum incipere opor-€tere a Gratiarum numero et progredi ad Musarum, ut, cum €paucissimi conuiuae sunt, non pauciores sint quam tres, cum plurimi, non plures quam nouem. 'Nam multos' inquit €'esse non conuenit, quod turba plerumque est turbulenta et €Romae quidem stat, sedet Athenis, nusquam autem cubat. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¨‹“„Ipsum deinde conuiuium constat' inquit 'ex rebus quattuor €et tum denique omnibus suis numeris absolutum est, si belli @1 €homunculi conlecti sunt, si electus locus, si tempus lectum, €si apparatus non neglectus. Nec loquaces autem' inquit 'con-€uiuas nec mutos legere oportet, quia eloquentia in foro et €aput subsellia, silentium uero non in conuiuio, set in cubiculo esse debet.' Sermones igitur id temporis habendos censet €non super rebus anxiis aut tortuosis, sed iucundos atque €inuitabiles et cum quadam inlecebra et uoluptate utiles, ex quibus ingenium nostrum uenustius fiat et amoenius. 'Quod €profecto' inquit 'eueniet, si de id genus rebus ad communem €uitae usum pertinentibus confabulemur, de quibus in foro €atque in negotiis agendis loqui non est otium. Dominum €autem' inquit 'conuiuii esse oportet non tam lautum quam €sine sordibus', et 'In conuiuio legi non omnia debent, sed €ea potissimum, quae simul sint $BIWFELH=& et delectent.' @@Neque non de secundis quoque mensis, cuiusmodi esse eas €oporteat, praecipit. His enim uerbis utitur: 'Bellaria' inquit €'ea maxime sunt mellita, quae mellita non sunt; $PE/MMASIN €enim cum $PE/YEI& societas infida.' @@Quod Varro hoc in loco dixit 'bellaria', ne quis forte in €ista uoce haereat, significat id uocabulum omne mensae €secundae genus. Nam quae $PE/MMATA& Graeci aut $TRAGH/MATA €dixerunt, ea ueteres nostri 'bellaria' appellauerunt. Vina €quoque dulciora est inuenire in comoediis antiquioribus hoc €nomine appellata dictaque esse ea 'Liberi bellaria'. Ÿðòÿ@@Tribunos plebis prensionem habere, uocationem non habere. ‘@@In quadam epistula Atei Capitonis scriptum legimus €Labeonem Antistium legum atque morum populi Romani @1 iurisque ciuilis doctum adprime fuisse. 'Sed agitabat' inquit €'hominem libertas quaedam nimia atque uecors usque eo, ut €diuo Augusto iam principe et rempublicam obtinente ratum €tamen pensumque nihil haberet, nisi quod iussum sanctum-que esse in Romanis antiquitatibus legisset', ac deinde €narrat, quid idem Labeo per uiatorem a tribunis plebi uocatus responderit: 'Cum a muliere' inquit 'quadam tribuni €plebis aduersum eum aditi [2in]2 Gellianum ad eum misissent, €ut ueniret et mulieri responderet, iussit eum, qui missus €erat, redire et tribunis dicere ius eos non habere neque se €neque alium quemquam uocandi, quoniam moribus maiorum €tribuni plebis prensionem haberent, uocationem non habe-€rent; posse igitur eos uenire et prendi se iubere, sed uocandi €absentem ius non habere.' @@Cum hoc in ea Capitonis epistula legissemus, id ipsum €postea in M. Varronis rerum humanarum uno et uicesimo €libro enarratius scriptum inuenimus, uerbaque ipsa super ea re Varronis adscripsimus: 'In magistratu' inquit 'habent alii €uocationem, alii prensionem, alii neutrum: uocationem, ut €consules et ceteri, qui habent imperium; prensionem, ut €tribuni plebis et alii, qui habent uiatorem; neque uoca-€tionem neque prensionem, ut quaestores et ceteri, qui neque €lictorem habent neque uiatorem. Qui uocationem habent, €idem prendere, tenere, abducere possunt, et haec omnia, €siue adsunt, quos uocant, siue acciri iusserunt. Tribuni €plebis uocationem habent nullam, neque minus multi im-€periti, proinde atque haberent, ea sunt usi; nam quidam €non modo priuatum, sed etiam consulem in rostra uocari €iusserunt. Ego triumuirum uocatus a P. Porcio tribuno @1 €plebis non iui auctoribus principibus et uetus ius tenui. Item €tribunus cum essem, uocari neminem iussi nec uocatum a €conlega parere inuitum.' @@Huius ego iuris, quod M. Varro tradit, Labeonem arbitror €uana tunc fiducia, cum priuatus esset, uocatum a tribunis non isse. Quae, malum, autem ratio fuit uocantibus nolle €obsequi, quos confiteare ius habere prendendi? Nam qui iure prendi potest, etiam in uincula duci potest. Sed quae-€rentibus nobis, quam ob causam tribuni, qui haberent sum-€mam coercendi potestatem, ius uocandi non habuerint * * * , €quod tribuni plebis antiquitus creati uidentur non iuri €dicundo nec causis querelisque de absentibus noscendis, sed €intercessionibus faciendis, quibus usus praesens fuisset, ut €iniuria, quae coram fieret, arceretur; ac propterea ius ab-€noctandi ademptum, quoniam, ut uim fieri uetarent, adsi-€duitate eorum et praesentium oculis opus erat. Ÿðòÿ@@Quod in libris humanarum M. Varronis scriptum est aediles et €quaestores populi Romani in ius a priuato ad praetorem uocari €posse. ‘@@Cum ex angulis secretisque librorum ac magistrorum in €medium iam hominum et in lucem fori prodissem, quaesi-€tum esse memini in plerisque Romae stationibus ius publice €docentium aut respondentium, an quaestor populi Romani ad praetorem in ius uocari posset. Id autem non ex otiosa €quaestione agitabatur, sed usus forte natae rei ita erat, ut uocandus esset in ius quaestor. Non pauci igitur existima-€bant ius uocationis in eum praetori non esse, quoniam magi-€stratus populi Romani procul dubio esset et neque uocari €neque, si uenire nollet, capi atque prendi salua ipsius @1 magistratus maiestate posset. Sed ego, qui tum adsiduus in €libris M. Varronis fui, cum hoc quaeri dubitarique animad-€uertissem, protuli unum et uicesimum rerum humanarum, €in quo ita scriptum fuit: 'Qui potestatem neque uocationis €populi uiritim habent neque prensionis, eos magistratus a €priuato in ius quoque uocari est potestas. M. Laeuinus aedilis €curulis a priuato ad praetorem in ius est eductus; nunc €stipati seruis publicis non modo prendi non possunt, sed €etiam ultro submouent populum.' @@Hoc Varro in ea libri parte de aedilibus, supra autem in €eodem libro quaestores neque uocationem habere neque prensionem dicit. Vtraque igitur libri parte recitata in Var-€ronis omnes sententiam concesserunt, quaestorque in ius ad €praetorem uocatus est. Ÿðòÿ@@Quid sit 'pomerium.' ‘@@'Pomerium' quid esset, augures populi Romani, qui libros €de auspiciis scripserunt, istiusmodi sententia definierunt: €'Pomerium est locus intra agrum effatum per totius urbis €circuitum pone muros regionibus certeis determinatus, qui facit finem urbani auspicii.' Antiquissimum autem pome-€rium, quod a Romulo institutum est, Palati montis radicibus €terminabatur. Sed id pomerium pro incrementis reipublicae €aliquotiens prolatum est et multos editosque collis circum-plexum est. Habebat autem ius proferendi pomerii, qui €populum Romanum agro de hostibus capto auxerat. @@Propterea quaesitum est ac nunc etiam in quaestione est, €quam ob causam ex septem urbis montibus, cum ceteri sex @1 €intra pomerium sint, Auentinus solum, quae pars non €longinqua nec infrequens est, extra pomerium sit, neque id €Seruius Tullius rex neque Sulla, qui proferundi pomerii €titulum quaesiuit, neque postea diuus Iulius, cum pomerium €proferret, intra effatos urbis fines incluserint. @@Huius rei Messala aliquot causas uideri scripsit, sed prae-€ter eas omnis ipse unam probat, quod in eo monte Remus €urbis condendae gratia auspicauerit auesque inritas habuerit superatusque in auspicio a Romulo sit: 'Idcirco' inquit €'omnes, qui pomerium protulerunt, montem istum excluse-€runt quasi auibus obscenis ominosum.' @@Sed de Auentino monte praetermittendum non putaui, €quod non pridem ego in %Elydis, grammatici ueteris, com-€mentario offendi, in quo scriptum erat Auentinum antea, €sicuti diximus, extra pomerium exclusum, post auctore €diuo Claudio receptum et intra pomerii fines obseruatum. Ÿðòÿ@@Verba ex libro Messalae auguris, quibus docet, qui sint minores €magistratus et consulem praetoremque conlegas esse; et quae-€dam alia de auspiciis. ‘@@In edicto consulum, quo edicunt, quis dies comitiis cen-€turiatis futurus sit, scribitur ex uetere forma perpetua: 'ne quis magistratus minor de caelo seruasse uelit.' Quaeri igitur solet, qui sint magistratus minores. Super hac re meis €uerbis nil opus fuit, quoniam liber M. Messalae auguris de auspiciis primus, cum hoc scriberemus, forte adfuit. Prop-€terea ex eo libro uerba ipsius Messalae subscripsimus. €'Patriciorum auspicia in duas sunt diuisa potestates. Maxima @1 €sunt consulum, praetorum, censorum. Neque tamen eorum €omnium inter se eadem aut eiusdem potestatis, ideo quod þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¨”†conlegae non sunt censores consulum aut praetorum, prae-€tores consulum sunt. Ideo neque consules aut praetores €censoribus neque censores consulibus aut praetoribus tur-€bant aut retinent auspicia; at censores inter se, rursus €praetores consulesque inter se et uitiant et obtinent. Prae-€tor, etsi conlega consulis est, neque praetorem neque con-€sulem iure rogare potest, ut quidem nos a superioribus €accepimus aut ante haec tempora seruatum est et ut in €commentario tertio decimo C. Tuditani patet, quia imperium €minus praetor, maius habet consul, et a minore imperio €maius aut maior [2a minore]2 conlega rogari iure non potest. €Nos his temporibus praetore praetores creante ueterum €auctoritatem sumus secuti neque his comitiis in auspicio €fuimus. Censores aeque non eodem rogantur auspicio atque €consules et praetores. Reliquorum magistratuum minora €sunt auspicia. Ideo illi "minores", hi "maiores" magistratus €appellantur. Minoribus creatis magistratibus tributis comi-€tiis magistratus, sed iustus curiata datur lege; maiores €centuriatis comitiis fiunt.' @@Ex his omnibus uerbis Messalae manifestum fit, et qui €sint magistratus minores et quamobrem minores appellen-tur. Sed et conlegam esse praetorem consuli docet, quod eodem auspicio creantur. Maiora autem dicuntur auspicia €habere, quia eorum auspicia magis rata sunt quam aliorum. @1 Ÿðòÿ@@Item uerba eiusdem Messalae disserentis aliud esse ad populum loqui, €aliud cum populo agere; et qui magistratus a quibus auocent €comitiatum. ‘@@Idem Messala in eodem libro de minoribus magistratibus €ita scripsit: 'Consul ab omnibus magistratibus et comitia-€tum et contionem auocare potest. Praetor et comitiatum €et contionem usquequaque auocare potest nisi a consule. €Minores magistratus nusquam nec comitiatum nec con-€tionem auocare possunt. Ea re, qui eorum primus uocat ad €comitiatum, is recte agit, quia bifariam cum populo agi non €potest nec auocare alius alii potest. Set si contionem habere €uolunt, uti ne cum populo agant, quamuis multi magistratus simul contionem habere possunt.' Ex his uerbis Messalae €manifestum est aliud esse 'cum populo agere', aliud 'con-tionem habere'. Nam 'cum populo agere' est rogare quid €populum, quod suffragiis suis aut iubeat aut uetet, 'con-€tionem' autem 'habere' est uerba facere ad populum sine €ulla rogatione. Ÿðòÿ@@'Humanitatem' non significare id, quod uolgus putat, sed eo uoca-€bulo, qui sinceriter locuti sunt, magis proprie esse usos. ‘@@Qui uerba Latina fecerunt quique his probe usi sunt, €'humanitatem' non id esse uoluerunt, quod uolgus existimat €quodque a Graecis $FILANQRWPI/A& dicitur et significat dexteri-€tatem quandam beniuolentiamque erga omnis homines pro-€miscam, sed 'humanitatem' appellauerunt id propemodum, €quod Graeci $PAIDEI/AN& uocant, nos eruditionem institutionem-€que in bonas artis dicimus. Quas qui sinceriter cupiunt @1 €adpetuntque, hi sunt uel maxime humanissimi. Huius enim €scientiae cura et disciplina ex uniuersis animantibus uni €homini datast idcircoque 'humanitas' appellata est. @@Sic igitur eo uerbo ueteres esse usos et cumprimis M. €Varronem Marcumque Tullium omnes ferme libri declarant. €Quamobrem satis habui unum interim exemplum promere. Itaque uerba posui Varronise libro rerum humanarum primo, €cuius principium hoc est: 'Praxiteles, qui propter artificium €egregium nemini est paulum modo humaniori ignotus.' 'Humaniori' inquit non ita, ut uulgo dicitur, facili et tracta-€bili et beniuolo, tametsi rudis litterarum sit_hoc enim cum €sententia nequaquam conuenit_, sed eruditiori doctiorique, €qui Praxitelem, quid fuerit, et ex libris et ex historia €cognouerit. Ÿðòÿ@@Quid aput M. Catonem significent uerba haec 'inter os atque offam'. ‘@@Oratio est M. Catonis Censorii de aedilibus uitio creatis. Ex €ea oratione uerba haec sunt: 'Nunc ita aiunt in segetibus, in €herbis bona frumenta esse. Nolite ibi nimiam spem habere. €Saepe audiui inter os atque offam multa interuenire posse; €uerumuero inter offam atque herbam ibi uero longum inter-uallum est.' Erucius Clarus, qui praefectus urbi et bis consul €fuit, uir morum et litterarum ueterum studiosissimus, ad €Sulpicium Apollinarem scripsit, hominem memoriae nostrae €doctissimum, quaerere sese et petere, uti sibi rescriberet, quaenam esset eorum uerborum sententia. Tum Apollinaris €nobis praesentibus_nam id temporis ego adulescens Romae €sectabar eum discendi gratia_rescripsit Claro ut uiro @1 €erudito breuissime uetus esse prouerbium 'inter os et offam' €idem significans, quod Graecus ille $PAROIMIW/DHS& uersus: €@@@@$POLLA\ METACU\ PE/LEI KU/LIKOS KAI\ XEI/LEOS A)/KROU&. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Versus est notae uetustatis senarius: €@@@@$SOFOI\ TU/RANNOI TW=N SOFW=N CUNOUSI/A|. Eum uersum Plato in Theaeteto Euripidi esse dicit. Quod €quidem nos admodum miramur; nam scriptum eum legimus €in tragoedia Sophocli, quae inscripta est $*AI)/AS *LOKRO/S&; prior €autem natus fuit Sophocles quam Euripides. @@Sed etiam ille uersus non minus notus: €@@@@$GE/RWN GE/RONTA PAIDAGWGH/SW S1' E)GW/, €et in tragoedia Sophocli scriptus est, cui titulus est $*FQIW/-€$TIDES&, et in Bacchis Euripidi. @@Id quoque animaduertimus aput Aeschylum $E)N TW=| PUR-€$FO/RW| *PROMHQEI=& et aput Euripidem in tragoedia quae inscripta €est $*)INW/&, eundem esse uersum absque paucis syllabis. Aes-€chylus sic: €@@@@$SIGW=N Q' O(/POU DEI= KAI\ LE/GWN TA\ KAI/RIA, €Euripides ita: €@@@@$SIGA=N Q' O(/POU DEI= KAI\ LE/GEIN I(/N' A)SFALE/S. €Fuit autem Aeschylus non breui antiquior. @1 Ÿðòÿ@@De genere atque nominibus familiae Porciae. ‘@@Cum in domus Tiberianae bibliotheca sederemus ego et €Apollinaris Sulpicius et quidam alii mihi aut illi familiares, €prolatus forte liber est ita inscriptus: M. Catonis Nepotis. Tum quaeri coeptum est, quisnam is fuisset M. Cato Nepos. Atque ibi adulescens quispiam, quod ex eius sermonibus €coniectare potui, non abhorrens a litteris: 'hic' inquit 'est €M. Cato, non cognomento Nepos, sed M. Catonis Censorii ex €filio nepos, qui pater fuit M. Catonis, praetorii uiri, qui bello €ciuili Vticae necem sibi gladio manu sua consciuit, de cuius €uita liber est M. Ciceronis, qui inscribitur laus Catonis, quem €in eodem libro idem Cicero pronepotem fuisse dicit M. Catonis Censorii. Eius igitur, quem Cicero laudauit, pater hic fuit €M. Cato, cuius orationes feruntur inscriptae: M. Catonis €Nepotis.' @@Tum Apollinaris, ut mos eius in reprehendendo fuit, €placide admodum leniterque: 'laudo' inquit 'te, mi fili, quod €in tantula aetate, etiamsi hunc M. Catonem, de quo nunc €quaeritur, quis fuerit, ignoras, auditiuncula tamen quadam de Catonis familia aspersus es. Non unus autem, sed con-€plures M. illius Catonis Censorii nepotes fuerunt geniti non eodem patre; duos enim M. ille Cato, qui et orator et censor €fuit, filios habuit et matribus diuersos et aetatibus longe dispares. Nam iam adulescente altero matre eius amissa €ipse quoque iam multum senex Saloni clientis sui filiam €uirginem duxit in matrimonium, ex qua natus est ei M. Cato €Salonianus; hoc enim illi cognomentum fuit a Salonio, patre matris, datum. Ex maiore autem Catonis filio, qui praetor €designatus patre uiuo mortuus est et egregios de iuris €disciplina libros reliquit, nascitur hic, de quo quaeritur, @1 M. Cato M. filius M. nepos. Is satis uehemens orator fuit €multasque orationes ad exemplum aui scriptas reliquit et €consul cum Q. Marcio Rege fuit inque eo consulatu in Africam profectus in ea prouincia mortem obit. Sed is non, €ita ut dixisti, M. Catonis, praetorii uiri, qui se Vticae occidit €et quem Cicero laudauit, pater fuit, nec, quia hic nepos €Catonis Censorii, ille autem pronepos fuit, propterea neces-sum est patrem hunc ei fuisse. Hic enim nepos, cuius haec €modo prolata oratio est, filium quidem M. Catonem habuit; €sed non eum, qui Vticae perit, sed qui, cum aedilis curulis et €praetor fuisset, in Galliam Narbonensem profectus ibi uita functus est. Ex altero autem illo Censorii filio longe natu €minore, quem Salonianum esse appellatum dixi, duo nati sunt L. Cato et M. Cato. Is M. Cato tribunus plebis fuit et €praeturam petens mortem obiit, ex eoque natus est M. Cato þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¨”˜Žƒpraetorius, qui se bello ciuili Vticae interemit, de cuius uita €laudibusque cum M. Tullius scriberet, pronepotem eum Catonis Censorii dixit fuisse. Videtis igitur hanc partem €familiae, quae ex minore Catonis filio progenita est, non €solum generis ipsius tramitibus, sed temporum quoque €spatio differre; nam quia ille Salonianus in extrema patris €aetate, sicuti dixi, natus fuit, prognati quoque ab eo ali-€quanto posteriores fuerunt, quam qui a maiore fratre eius geniti erant. Hanc temporum differentiam facile animad-€uertetis ex hac ipsa oratione, cum eam legetis.' @@Haec Sulpicius Apollinaris audientibus nobis dixit. Quae €postea ita esse, uti dixerat, cognouimus, cum et laudationes €funebres et librum commentarium de familia Porcia legeremus. @1 Ÿðòÿ@@Quod a scriptoribus elegantissimis maior ratio habita sit sonitus €uocum atque uerborum iucundioris, quae a Graecis $EU)FWNI/A& dicitur, €quam regulae disciplinaeque, quae a grammaticis reperta est. ‘@@Interrogatus est Probus Valerius, quod ex familiari eius €quodam conperi, 'has'ne 'urbis' an 'has urbes' et 'hanc €turrim' an 'hanc turrem' dici oporteret. 'Si aut uersum' €inquit 'pangis aut orationem solutam struis atque ea uerba €tibi dicenda sunt, non finitiones illas praerancidas neque €fetutinas grammaticas spectaueris, sed aurem tuam inter-€roga, quo quid loco conueniat dicere; quod illa suaserit, id profecto erit rectissimum.' Tum is, qui quaesierat: 'quonam modo' inquit 'uis aurem meam interrogem?' Et Probum ait €respondisse: 'Quo suam Vergilius percontatus est, qui diuer-€sis in locis "urbis" et "urbes" dixit arbitrio consilioque usus auris. Nam in primo georgicon, quem ego' inquit 'librum €manu ipsius correctum legi, "urbis" per "i" litteram scripsit. €Verba e uersibus eius haec sunt: €@@@@@@urbisne inuisere, Caesar, €@@@@terrarumque uelis curam. €Verte enim et muta, ut "urbes" dicas: insubidius nescio quid facies et pinguius. Contra in tertio Aeneidis "urbes" dixit per €"e" litteram: €@@@@centum urbes habitant magnas. €Hic item muta, ut "urbis" dicas: nimis exilis uox erit et €exsanguis; tanta quippe iuncturae differentia est in con-sonantia uocum proximarum. Praeterea idem Vergilius "tur-€rim" dixit, non "turrem", et "securim", non "securem": €@@@@turrim in praecipiti stantem @1 €et €@@@@incertam excussit ceruice securim. €Quae sunt, opinor, iucundioris gracilitatis, quam si suo utrumque loco per "e" litteram dicas.' At ille, qui inter-€rogauerat, rudis profecto et aure agresti homo: 'cur' inquit €'aliud alio in loco potius rectiusque esse dicas, non sane intellego.' Tum Probus iam commotior: 'noli' inquit 'igitur €laborare, utrum istorum debeas dicere, "urbis" an "urbes". €Nam cum id genus sis, quod uideo, ut sine iactura tua pecces, €nihil perdes, utrum dixeris.' @@His tum uerbis Probus et hac fini hominem dimisit, ut mos eius fuit erga indociles, prope inclementer. Nos autem €aliud quoque postea consimiliter a Vergilio duplici modo €scriptum inuenimus. Nam et 'tres' et 'tris' posuit eodem in €loco ea iudicii subtilitate, ut si aliter dixeris mutauerisque €et aliquid tamen auris habeas, sentias suauitatem sonitus claudere. Versus ex decimo hi sunt: €@@@@tres quoque Threicios Boreae de gente suprema €@@@@et tris, quos Idas pater et patria Ismara mittit. €'Tres' illic, 'tris' hic; pensicula utrumque modulareque: re-peries suo quidque in loco sonare aptissime. Sed in illo €quoque itidem Vergilii uersu: €@@@@haec finis Priami fatorum, €si mutes 'haec' et 'hic finis' dicas, durum atque absonum €erit, respuentque aures, quod mutaueris. Sicut illud contra €eiusdem Vergilii insuauius facias, si mutes: €@@@@quem das finem, rex magne, laborum? €Nam si ita dicas: 'quam das finem', iniucundum nescio quo €pacto et laxiorem uocis sonum feceris. @1 @@Ennius item 'rectos cupressos' dixit contra receptum €uocabuli genus hoc uersu: €@@@@capitibus nutantis pinos rectosque cupressos. €Firmior ei, credo, et uiridior sonus esse uocis uisus est 'rectos' dicere 'cupressos' quam 'rectas'. Contra uero idem €Ennius in annali duodeuicesimo 'aere fulua' dixit, non €'fuluo', non ob id solum, quod Homerus $H)E/RA BAQEI=AN& dicit, €sed quod hic sonus, opinor, uocabilior est uisus et amoenior. @@Sicuti Marco etiam Ciceroni mollius teretiusque uisum in €quinta in Verrem 'fretu' scribere quam 'freto': 'Perangusto' €inquit 'fretu diuisa'. Erat enim crassius uetustiusque 'perangusto freto' dicere. Itidem in secunda simili usus €modulamine 'manifesto peccatu' inquit, non 'peccato'; hoc €enim scriptum in uno atque in altero antiquissimae fidei libro Tironiano repperi. Verba sunt Ciceronis haec: 'Nemo €ita uiuebat, ut nulla eius uitae pars summae turpitudinis €esset expers, nemo ita in manifesto peccatu tenebatur, ut, €cum inpudens fuisset in facto, tum inpudentior uideretur, si €negaret.' @@Huius autem uocis cum elegantior hoc in loco sonus est, tum ratio certa et probata est. 'Hic' enim 'peccatus', quasi €'peccatio', recte Latineque dicitur, sicut 'hic incestus' non €qui admisit, sed quod admissum est, et 'hic tributus', quod €'tributum' nos dicimus, a plerisque ueterum dicta sunt. 'Hic' €quoque 'adlegatus' et 'hic arbitratus' pro [2'adlegatione' €proque]2 'arbitratione' dicuntur, qua ratione seruata 'arbi-tratu' et 'adlegatu meo' dicimus. Sic igitur 'in manifesto @1 €peccatu' dixit, ut 'in manifesto incestu' ueteres dixerunt, €non quin Latinum esset 'peccato' dicere, sed quia in loco €isto positum subtilius ad aurem molliusque est. @@Lucretius aeque auribus inseruiens 'funem' feminino €genere appellauit in hisce uersibus: €@@@@haut, [2ut]2 opinor, enim mortalia saecla superne €@@@@aurea de caelo demisit funis in arua, €cum dicere usitatius manente numero posset: €@@@@aureus e caelo demisit funis in arua. @@Sacerdotes quoque feminas M. Cicero 'antistitas' dicit, €non secundum grammaticam legem 'antistites'. Nam cum €insolentias uerborum a ueteribus dictorum plerumque re-€spueret, huius tamen uerbi in ea parte sonitu delectatus: €'Sacerdotes' inquit 'Cereris atque illius fani antistitae.' Vsque adeo in quibusdam neque rationem uerbi neque €consuetudinem, sed solam aurem secuti sunt suis uerba modulis pensitantem. 'Quod qui non sentiunt,' inquit idem €ipse M. Cicero, cum de numerosa et apta oratione dissereret, €'quas auris habeant aut quid in his hominis simile sit, €nescio.' @@Illud uero cumprimis apud Homerum ueteres grammatici €adnotauerunt, quod, cum dixisset quodam in loco $KOLOIOU/S €$TE YH=RA/S TE&, alio in loco non $YHRW=N&, set $YARW=N& dixit: €@@@@$TW=N D' W(/S TE YARW=N NE/FOS E)/RXETAI H)E\ KOLOIW=N, €secutus non communem, sed propriam in quoque uocis situ €iucunditatem; nam si alterum in alterius loco ponas, utrum-€que feceris sonitu insuaue. @1 Ÿðòÿ@@Verba Titi Castricii rhetoris ad discipulos adulescentes de uestitu €atque calciatu non decoro. ‘@@T. Castricius, rhetoricae disciplinae doctor, qui habuit €Romae locum principem declamandi ac docendi, summa uir €auctoritate grauitateque et a diuo Hadriano in mores atque €litteras spectatus, cum me forte praesente_usus enim sum €eo magistro_discipulos quosdam suos senatores uidisset €die feriato tunicis et lacernis indutos et gallicis calciatos: €'equidem' inquit 'maluissem uos togatos esse; [2si]2 pigitum €est, cinctos saltem esse et paenulatos. Sed si hic uester €huiusmodi uestitus de multo iam usu ignoscibilis est, sole-€atos tamen uos, populi Romani senatores, per urbis uias €ingredi nequaquam decorum est, non hercle uobis minus, €quam illi tum fuit, cui hoc M. Tullius pro turpi crimine €obiectauit.' @@Haec me audiente Castricius et quaedam alia ad eam rem conducentia Romane et seuere dixit. Plerique autem ex his, €qui audierant, requirebant, cur 'soleatos' dixisset, qui galli-cas, non soleas, haberent. Sed Castricius profecto scite atque incorrupte locutus est: omnia enim ferme id genus, quibus €plantarum calces tantum infimae teguntur, cetera prope €nuda et teretibus habenis uincta sunt, 'soleas' dixerunt, non-numquam uoce Graeca 'crepidulas'. 'Gallicas' autem uerbum €esse opinor nouum non diu ante aetatem M. Ciceronis usur-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¨––ƒpari coeptum, itaque ab eo ipso positum est in secunda €Antonianarum: 'Cum gallicis' inquit 'et lacerna cucurristi.' Neque in ea significatione id apud quemquam alium scri-€ptum lego grauioris dumtaxat auctoritatis scriptorem; sed, €ut dixi, 'crepidas' et 'crepidulas' prima syllaba correpta id @1 €genus calciamentum appellauerunt, quod Graeci $KRHPI=DAS €uocant, eiusque calciamenti sutores 'crepidarios' dixerunt. Sempronius Asellio in libro rerum gestarum XIV: 'Crepi-€darium' inquit 'cultellum rogauit a crepidario sutore.' Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Conprecationes deum inmortalium, quae ritu Romano €fiunt, expositae sunt in libris sacerdotum populi Romani et in plerisque antiquis orationibus. In his scriptum est: 'Luam €Saturni, Salaciam Neptuni, Horam Quirini, Virites Quirini, €Maiam Volcani, Heriem Iunonis, Moles Martis Nerienemque Martis.' Ex quibus id, quod postremum posui, sic plerosque €dicere audio, ut primam in eo syllabam producant, quo €Graeci modo dicunt $*NHREI/+DAS&. Sed qui proprie locuti sunt, primam correptam dixerunt, tertiam produxerunt. Est enim €rectus casus eius uocabuli, sicut in libris ueterum scriptum €est, 'Nerio', quamquam M. Varro in satura Menippea, quae €inscribitur $*SKIOMAXI/A&, non 'Nerio', sed 'Nerienes' uocatiue €dicit in his uersibus: €@@@@te Anna ac Peranna, Panda Cela, te Pales, €@@@@Nerienes [2et]2 Minerua, Fortuna ac Ceres. Ex quo nominandi quoque casum eundem fieri necessum est. Sed Nerio a ueteribus sic declinabatur quasi Anio: nam €perinde ut 'Anienem', sic 'Nerienem' dixerunt tertia syllaba @1 producta. Id autem, siue 'Nerio' siue 'Nerienes' est, Sabinum uerbum est, eoque significatur uirtus et fortitudo. Itaque ex €Claudiis, quos a Sabinis oriundos accepimus, qui erat egregia atque praestanti fortitudine, 'Nero' appellatus est. Sed id €Sabini accepisse a Graecis uidentur, qui uincula et firma-€menta membrorum $NEU=RA& dicunt, unde nos quoque Latine 'neruos' appellamus. Nerio igitur Martis uis et potentia et €maiestas quaedam esse Martis demonstratur. @@Plautus autem in Truculento coniugem esse Nerienem €Martis dicit, atque id sub persona militis in hoc uersu: €@@@@Mars peregre adueniens salutat Nerienem uxorem suam. @@Super ea re audiui non incelebrem hominem dicere nimis €comice Plautum inperito et incondito militi falsam nouam-€que opinionem tribuisse, ut Nerienem coniugem esse Martis putaret. Sed id perite magis quam comice dictum intelleget, €qui leget Cn. Gellii annalem tertium, in quo scriptum est €Hersiliam, cum apud T. Tatium uerba faceret pacemque €oraret, ita precatam esse: 'Neria Martis, te obsecro, pacem €da, te uti liceat nuptiis propriis et prosperis uti, quod de tui €coniugis consilio contigit, uti nos itidem integras raperent, unde liberos sibi et suis, posteros patriae pararent.' 'De tui' €inquit 'coniugis consilio' Martem scilicet significans; per €quod apparet non esse id poetice a Plauto dictum, sed eam €quoque traditionem fuisse, ut Nerio a quibusdam uxor esse Martis diceretur. Inibi autem animaduertendum est, quod €Gellius 'Neria' dicit per 'a' litteram, non 'Nerio' neque 'Nerienes'. Praeter Plautum etiam praeterque Gellium €Licinius Imbrex, uetus comoediarum scriptor, in fabula, €quae Neaera inscripta est, ita scripsit: @1 €@@@@nolo ego Neaeram te uocent, set Nerienem, €@@@@cum quidem Mauorti es in conubium data. Ita autem se numerus huiusce uersus habet, ut tertia in eo €nomine syllaba contra quam supra dictum est corripienda €sit; cuius sonitus quanta aput ueteres indifferentia sit, notius est, quam ut plura in id uerba sumenda sint. Ennius €autem in primo annali in hoc uersu: €@@@@Nerienem Mauortis et Herem, €si, quod minime solet, numerum seruauit, primam syllabam €intendit, tertiam corripuit. @@Ac ne id quidem praetermittendum puto, cuicuimodi est, €quod in commentario quodam Seruii Claudii scriptum in-€uenimus, 'Nerio' dictum quasi 'Neirio', hoc est sine ira et €cum placiditate, ut eo nomine mitem tranquillumque fieri €Martem precemur; 'ne' enim particula, ut apud Graecos, ita €plerumque in Latina quoque lingua priuatiuast. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@M. Cato consularis et censorius publicis iam priuatisque €opulentis rebus uillas suas inexcultas et rudes ne tectorio €quidem praelitas fuisse dicit ad annum usque aetatis suae €septuagesimum. Atque ibi postea his uerbis utitur: 'Neque €mihi' inquit 'aedificatio neque uasum neque uestimentum €ullum est manupretiosum neque pretiosus seruus neque @1 €ancilla. Si quid est,' inquit 'quod utar, utor; si non est, egeo. €Suum cuique per me uti atque frui licet.' Tum deinde addit: €'Vitio uertunt, quia multa egeo; at ego illis, quia nequeunt egere.' Haec mera ueritas Tusculani hominis egere se €multis rebus et nihil tamen cupere dicentis plus hercle €promouet ad exhortandam parsimoniam sustinendamque €inopiam quam Graecae istorum praestigiae philosophari €sese dicentium umbrasque uerborum inanes fingentium, €qui se nihil habere et nihil tamen egere ac nihil cupere €dicunt, cum et habendo et egendo et cupiendo ardeant. Ÿðòÿ@@Quaesitum tractatumque, quid sint 'manubiae'; atque inibi dicta €quaedam de ratione utendi uerbis pluribus idem significantibus. ‘@@In fastigiis fori Traiani simulacra sunt sita circumundique €inaurata equorum atque signorum militarium, subscriptum-que est: 'ex manubiis'. Quaerebat Fauorinus, cum in area €fori ambularet et amicum suum consulem opperiretur €causas pro tribunali cognoscentem nosque tunc eum €sectaremur, quaerebat, inquam, quid nobis uideretur signi-ficare proprie 'manubiarum' illa inscriptio. Tum quispiam, €qui cum eo erat, homo in studiis doctrinae multi atque €celebrati nominis: '"ex manubiis"' inquit 'significat "ex €praeda"; manubiae enim dicuntur praeda, quae manu capta est.' 'Etiamsi' inquit Fauorinus 'opera mihi princeps et €prope omnis in litteris disciplinisque Graecis sumpta est, €non usque eo tamen infrequens sum uocum Latinarum, quas €subsiciuo aut tumultuario studio colo, ut hanc ignorem €manubiarum interpretationem uulgariam, quod esse dican-€tur manubiae praeda. Sed quaero, an M. Tullius, uerborum @1 €homo diligentissimus, in oratione, quam dixit de lege agraria €Kalendis Ianuariis contra Rullum, inani et inlepida gemina-€tione iunxerit "manubias" et "praedam", si duo haec uerba idem significant neque ulla re aliqua dissident?' Atque, ut €erat Fauorinus egregia uel diuina quadam memoria, uerba ipsa M. Tulli statim dixit. Ea nos hic adscripsimus: 'Prae-€dam, manubias, sectionem, castra denique Cn. Pompei €sedente imperatore decemuiri uendent'; et infra itidem duo €haec simul iunctim posita dixit: 'Ex praeda, ex manubiis, ex auro coronario.' Ac deinde ad eum conuertit, qui manu-€bias esse praedam dixerat, et: 'uideturne tibi' inquit 'utro-€que in loco M. Cicero duobus uerbis idem, sicuti tu putas, €significantibus inepte et frigide esse usus ac tali ioco dignus, €quali apud Aristophanen, facetissimum comicorum, Euri-€pides Aeschylum insectatus est, cum ait: €@@@@$DI\S TAU)TO\N H(MI=N EI)=PEN O( SOFO\S *AI)SXU/LOS. €@@@@$H(/KW GA\R EI)S GH=N, FHSI/, KAI\ KATE/RXOMAI: €@@@@$H(/KW DE\ TAU)TO/N E)STI TW=| KATE/RXOMAI. €@@@@$NH\ TO\N *DI/', W(/SPER G' EI)/ TIS EI)/POI GEI/TONI: €@@@@$XRH=SON SU\ MA/KTRAN, EI) DE\ BOU/LEI, KA/RDOPON&?' 'Nequaquam uero' inquit ille 'talia uidentur, quale est €$MA/KTRA& et $KA/RDOPOS&, quae uel a poetis uel oratoribus Graecis €nostrisque celebrandae et ornandae rei gratia duobus eadem €pluribusue nominibus frequentantur.' @@'Quid igitur' inquit Fauorinus 'ualet haec repetitio in-€stauratioque eiusdem rei sub alio nomine in "manubiis" et €in "praeda"? num ornat, ut alioqui solet, orationem? num €eam modulatiorem aptioremque reddit? num onerandi uel €exprobrandi criminis causa exaggerationem aliquam speci-€osam facit? sicut in libro eiusdem M. Tulli, qui de constituendo @1 €accusatore est, una eademque res pluribus uerbis uehementer €atque atrociter dicitur: "Sicilia tota, si una uoce loqueretur, €hoc diceret: 'quod auri, quod argenti, quod ornamentorum €in meis urbibus, sedibus, delubris fuit'." Nam cum urbes €semel totas dixisset, sedes delubraque addidit, quae sunt þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¨™˜Šipsa quoque in urbibus. Item in eodem libro simili modo: €"Siciliam" inquit "prouinciam C. Verres per triennium de-€populatus esse, Siculorum ciuitates uastasse, domos exina-nisse, fana spoliasse dicitur." Ecquid uidetur, cum Siciliam €prouinciam dixerit atque insuper etiam ciuitates addiderit, €domos etiam et fana, quae infra posuit, conprehendisse? €Verba haec item multa atque uaria: "depopulatus esse, €uastasse, exinanisse, spoliasse", nonne unam et eandem uim €in sese habent? Sane. Sed quia cum dignitate orationis et €cum graui uerborum copia dicuntur, quamquam eadem fere €sint et ex una sententia cooriantur, plura tamen esse existi-€mantur, quoniam et aures et animum saepius feriunt. @@'Hoc ornatus genus in crimine uno uocibus multis atque €saeuis extruendo ille iam tunc M. Cato antiquissimus in ora-€tionibus suis celebrauit, sicut in illa, quae inscripta est de €decem hominibus, cum Thermum accusauit, quod decem €liberos homines eodem tempore interfecisset, hisce uerbis €eandem omnibus rem significantibus usus est, quae quoniam €sunt eloquentiae Latinae tunc primum exorientis lumina €quaedam sublustria, libitum est ea mihi $A)POMNHMONEU/EIN&: €"Tuum nefarium facinus peiore facinore operire postulas, €succidias humanas facis, tantam trucidationem facis, decem €funera facis, decem capita libera interficis, decem hominibus uitam eripis indicta causa, iniudicatis, indemnatis." Item @1 €M. Cato in orationis principio, quam dixit in senatu pro €Rodiensibus, cum uellet res nimis prosperas dicere, tribus uocabulis idem sentientibus dixit. Verba eius haec sunt: €"Scio solere plerisque hominibus in rebus secundis atque €prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere." Itidem Cato ex originum VII in €oratione, quam contra Seruium Galbam dixit, conpluribus €uocabulis super eadem re usus est: "Multa me dehortata €sunt huc prodire, anni, aetas, uox, uires, senectus; uerum €enimuero cum tantam rem peragier arbitrarer," * * * . @@'Sed ante omnis apud Homerum eiusdem rei atque senten-€tiae luculenta exaggeratio est: €@@@@$*(/EKTORA D' E)K BELE/WN U(/PAGE *ZEU\S E)/K TE KONI/HS €@@@@$E)/K T' A)NDROKTASI/HS E)/K Q' AI(/MATOS E)/K TE KUDOIMOU=. €Item in alio uersu: €@@@@$U(SMI=NAI/ TE MAXAI/ TE FO/NOI T' A)NDROKTASI/AI TE. Nam cum omnia ista utrobique multa et cognominata nihil €plus demonstrent quam proelium, huius tamen rei uaria €facies delectabiliter ac decore multis uariisque uerbis de-picta est. Neque non illa quoque aput eundem poetam una in €duobus uerbis sententia cum egregia ratione repetita est: €Idaeus enim, cum inter Aiacem et Hectorem decertantes €armis intercederet, his ad eos uerbis usus est: €@@@@$MHKE/TI, PAI=DE FI/LW, POLEMI/ZETE MHDE\ MA/XESQE, in quo uersu non oportet uideri alterum uerbum idem, quod €superius, significans supplendi numeri causa extrinsecus €additum et consarcinatum. Est enim hoc inane admodum et @1 €futtile. Sed cum in iuuenibus gloriae studio flagrantibus per-€uicaciam ferociamque et cupidinem pugnae leniter tamen ac €placide obiurgaret, atrocitatem rei et culpam perseuerandi €bis idem dicendo alio atque alio uerbo auxit inculcauitque, €duplexque eadem conpellatio admonitionem facit instan-tiorem. Ne illa quidem significationis eiusdem repetitio ignaua €et frigida uideri debet: €@@@@$MNHSTH=RES D' A)/RA *THLEMA/XW| QA/NATO/N TE MO/RON TE €@@@@$H)/RTUON, €quod bis idem: $QA/NATON& et $MO/RON& dixerit; indignitas enim €moliendae tam acerbae tamque iniustae necis miranda mortis iteratione defleta est. Ceterum quis tam obtunso €ingeniost, quin intellegat: €@@@@$BA/SK' I)/QI, OU)=LE *)/ONEIRE, €et €@@@@$BA/SK' I)/QI, *)=IRI TAXEI=A, €uerba idem duo significantia non frustra posita esse $E)K €$PARALLH/LWN&, ut quidam putant, sed hortamentum esse acre €imperatae celeritatis? @@'Verba quoque illa M. Ciceronis in L. Pisonem trigemina, €etiamsi durae auris hominibus non placent, non uenustatem €modo numeris quaesiuerunt, sed figuram simulationemque oris pluribus simul uocibus uerberauerunt: "Vultus denique" €inquit "totus, qui sermo quidam tacitus mentis est, hic in €fraudem homines impulit, hic eos, quibus erat ignotus, decepit, fefellit, induxit." Quid igitur simile est' inquit €'apud eundem in "praeda" et "manubiis"? Nihil profecto istiusmodi. Nam neque ornatius fit additis manubiis neque @1 €exaggeratius modulatiusue; sed aliud omnino "praeda" est, €ut in libris rerum uerborumque ueterum scriptum est, aliud "manubiae". Nam praeda dicitur corpora ipsa rerum, quae €capta sunt, manubiae uero appellatae sunt pecunia a quae-store ex uenditione praedae redacta. Vtrumque ergo dixit €M. Tullius cumulandae inuidiae gratia decemuiros ablaturos €persecuturosque: et praedam, quae nondum esset uenun-€data, et pecuniam, quae ex uenditione praedae percepta €esset. @@'Itaque haec inscriptio, quam uidetis: "ex manubiis", non €res corporaque ipsa praedae demonstrat_nihil enim captum €est horum a Traiano ex hostibus_, sed facta esse haec con-€parataque "ex manubiis", id est ex pecunia praedaticia, declarat. Manubiae enim sunt, sicuti iam dixi, non praeda, €sed pecunia per quaestorem populi Romani ex praeda uendita contracta. Quod "per quaestorem" autem dixi, intel-€legi nunc oportet praefectum aerario significari. Nam cura aerarii a quaestoribus ad praefectos translata est. Est €tamen nonnusquam inuenire ita scripsisse quosdam non €ignobiles scriptores, ut aut temere et incuriose "praedam" €pro "manubiis" et "manubias" pro "praeda" posuerint aut €tropica quadam figura mutationem uocabuli fecerint, quod facere concessum est scite id periteque facientibus. Sed €enim, qui proprie atque signate locuti sunt, sicut hoc in loco €M. Tullius, manubias pecuniam dixerunt.' Ÿðòÿ@@Verba P. Nigidii, quibus dicit in nomine Valeri in casu uocandi €primam syllabam acuendam esse; et item alia ex eiusdem uerbis €ad rectam scripturam pertinentia. ‘@@P. Nigidii uerba sunt ex commentariorum grammaticorum €uicesimo quarto, hominis in disciplinis doctrinarum omnium @1 €praecellentis: 'Deinde' inquit 'uoculatio qui poterit seruari, €si non sciemus in nominibus, ut "Valeri", utrum interro-€gandi an uocandi sint? Nam interrogandi secunda syllaba €superiore tonost quam prima, deinde nouissima deicitur; at €in casu uocandi summo tonost prima, deinde gradatim descendunt.' Sic quidem Nigidius dici praecipit. Sed si quis €nunc Valerium appellans in casu uocandi secundum id €praeceptum Nigidii acuerit primam, non aberit, quin ride-atur. 'Summum' autem 'tonum' $PROSW|DI/AN& acutam dicit et, €quem accentum nos dicimus, 'uoculationem' appellat et €'casum interrogandi' eum dicit, quem nunc nos genetiuum €dicimus. @@Id quoque in eodem libro Nigidiano animaduertimus: 'Si €"huius"' inquit '"amici" uel "huius magni" scribas, unum €"i" facito extremum; sin uero "hi magnei", "hi amicei" casu €multitudinis recto, tum ante "i" scribendum erit "e", atque id €ipsum facies in similibus.' Item: 'si "huius terrai" scribas, "i" €littera sit extrema, si "huic terrae", per "e" scribendum est.' €Item: '"mei" qui scribit in casu interrogandi, uelut cum €dicimus "mei studiosus", per "i" unum scribat, non per "e"; at €cum "mihei", tum per "e" et "i" scribendum est, quia dandi casus est.' Haec nos auctoritate doctissimi hominis adducti €propter eos, qui harum quoque rerum scientiam quaerunt, €non praetermittenda existimauimus. @1 Ÿðòÿ@@De uersibus, quos Vergilius sectatus uidetur, Homeri ac Partheni. ‘@@Partheni poetae uersus est: €@@@@$*GLAU/KW| KAI\ *NHREI= KAI\ EI)NALI/W| *MELIKE/RTH|. Eum uersum Vergilius aemulatus est itaque fecit duobus €uocabulis uenuste inmutatis parem: €@@@@Glauco et Panopeae et Inoo Melicertae. Sed illi Homerico non sane re parem neque similem fecit; €esse enim uidetur Homeri simplicior et sincerior, Vergilii €autem $NEWTERIKW/TEROS& et quodam quasi ferumine inmisso €fucatior: €@@@@$*TAU=RON D' *)ALFEIW=|, TAU=RON DE\ *POSEIDA/WNI. €@@@@Taurum Neptuno, taurum tibi, pulcher Apollo. Ÿðòÿ@@De sententia Panaetii philosophi, quam scripsit in libro de officiis €secundo, qua hortatur, ut homines ad cauendas iniurias in omni €loco intenti paratique sint. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¨œ@@Legebatur Panaetii philosophi liber de officiis secundus ex €tribus illis inclitis libris, quos M. Tullius magno cum studio maximoque opere aemulatus est. Ibi scriptum est cum multa €alia ad bonam frugem ducentia, tum uel maxime, quod esse haerereque in animo debet. Id autem est ad hanc ferme €sententiam: 'Vita' inquit 'hominum, qui aetatem in medio €rerum agunt ac sibi suisque esse usui uolunt, negotia peri-€culaque ex inprouiso adsidua et prope cotidiana fert. Ad ea @1 €cauenda atque declinanda perinde esse oportet animo prom-€pto semper atque intento, ut sunt athletarum, qui pancrati-astae uocantur. Nam sicut illi ad certandum uocati proiectis €alte brachiis consistunt caputque et os suum manibus op-€positis quasi uallo praemuniunt membraque eorum omnia, €priusquam pugna mota est, aut ad uitandos ictus cauta €sunt aut ad faciendos parata: ita animus atque mens uiri €prudentis aduersus uim et petulantias iniuriarum omni in €loco atque in tempore prospiciens debet esse, erecta, ardua, €saepta solide, expedita, numquam coniuens, nusquam €aciem suam flectens, consilia cogitationesque contra fortunae €uerbera contraque insidias iniquorum quasi brachia et €manus protendens, ne qua in re aduersa et repentina incursio €inparatis inprotectisque nobis oboriatur.' Ÿðòÿ@@Quod Quadrigarius 'cum multis mortalibus' dixit; an quid et €quantum differret, si dixisset 'cum multis hominibus'. ‘@@Verba sunt Claudii Quadrigarii ex annalium eius XIII: €'Contione dimissa Metellus in Capitolium uenit cum mortali-€bus multis; inde domum proficiscitur, tota ciuitas eum re-duxit.' Cum is liber eaque uerba M. Frontoni nobis ei ac €plerisque aliis adsidentibus legerentur et cuidam haut sane €uiro indocto uideretur 'multis mortalibus' pro 'hominibus €multis' inepte frigideque in historia nimisque id poetice €dixisse, tum Fronto illi, cui hoc uidebatur: 'ain tu,' inquit €'aliarum homo rerum iudicii elegantissimi, "mortalibus €multis" ineptum tibi uideri et frigidum, nil autem arbitrare @1 €causae fuisse, quod uir modesti atque puri ac prope cotidiani €sermonis "mortalibus" maluit quam "hominibus" dicere, €eandemque credis futuram fuisse multitudinis demonstra-€tionem, si "cum multis hominibus" ac non "cum multis mortalibus" diceret? Ego quidem' inquit 'sic existimo, nisi €si me scriptoris istius omnisque antiquae orationis amor €atque ueneratio caeco esse iudicio facit, longe longeque esse €amplius, prolixius, fusius in significanda totius prope ciui-tatis multitudine "mortales" quam "homines" dixisse. Nam-€que "multorum hominum" appellatio intra modicum quoque €numerum cohiberi atque includi potest, "multi" autem €"mortales" nescio quo pacto et quodam sensu inenarrabili €omne fere genus, quod in ciuitate est et ordinum et aetatum €et sexus conprehendunt; quod scilicet Quadrigarius, ita ut €res erat, ingentem atque promiscam multitudinem uolens €ostendere "cum multis mortalibus" Metellum in Capitolium €uenisse dixit $E)MFATIKW/TERON&, quam si "cum multis homini-€bus" dixisset.' @@Ea nos omnia, quae Fronto dixit, cum ita, ut par erat, €non adprobantes tantum, sed admirantes quoque audiremus: €'uidete tamen,' [2inquit]2 'ne existimetis semper atque in €omni loco "mortales multos" pro "multis hominibus" dicen-€dum, ne plane fiat Graecum illud de Varronis satura prouer-bium $TO\ E)PI\ TH=| FAKH=| MU/RON&.' Hoc iudicium Frontonis etiam €[2in]2 paruis minutisque uocabulis non praetermittendum €putaui, ne nos forte fugeret lateretque subtilior huiuscemodi €uerborum consideratio. Ÿðòÿ@@Non hactenus esse 'faciem', qua uolgo dicitur. ‘@@Animaduertere est pleraque uerborum Latinorum ex ea €significatione, in qua nata sunt, decessisse uel in aliam longe @1 €uel in proximam eamque decessionem factam esse consue-€tudine et inscitia temere dicentium, quae, cuimodi sint, non didicerint. Sicuti quidam faciem esse hominis putant os €tantum et oculos et genas, quod Graeci $PRO/SWPON& dicunt, €quando facies sit forma omnis et modus et factura quaedam €corporis totius a faciendo dicta, ut ab aspectu species et a fingendo figura. Itaque Pacuuius in tragoedia, quae Niptra €inscribitur, 'faciem' dixit hominis pro corporis longitudine: €@@@@@@'aetate' inquit 'integra, €@@@@feroci ingenio, facie procera uirum.' @@Non solum autem in hominum corporibus, sed etiam in €rerum cuiusquemodi aliarum 'facies' dicitur. Nam montis et €caeli et maris facies, si tempestiue dicatur, probe dicitur. Sallustii uerba sunt ex historia secunda: 'Sardinia in Africo €mari facie uestigii humani in orientem quam occidentem latior prominet.' Ecce autem id quoque in mentem uenit, €quod etiam Plautus in Poenulo 'faciem' pro totius corporis €colorisque habitu dixit. Verba Plauti haec sunt: €@@@@set earum nutrix qua sit facie, mi expedi._ €@@@@statura non magna, corpore aquilost._ipsa east._ €@@@@specie uenusta, ore atque oculis pernigris._ €@@@@formam quidem hercle uerbis depinxti probe! Praeterea memini Quadrigarium in undeuicesimo 'faciem' €pro statura totiusque corporis figura dixisse. @1 Ÿðòÿ@@Quid sit in satura M. Varronis 'caninum prandium'. ‘@@Laudabat uenditabatque se nuper quispiam in libraria €sedens homo inepte gloriosus, tamquam unus esset in omni €caelo saturarum M. Varronis enarrator, quas partim Cynicas, €alii Menippeas appellant. Et iaciebat inde quaedam non €admodum difficilia, ad quae conicienda adspirare posse neminem dicebat. Tum forte ego eum librum ex isdem saturis ferebam, qui $*(UDROKU/WN& inscriptus est. Propius igitur €accessi et: 'nosti,' inquam 'magister, uerbum illud scilicet e €Graecia uetus musicam, quae sit abscondita, eam esse nulli €rei? oro ergo te, legas hos uersus pauculos et prouerbii €istius, quod in his uersibus est, sententiam dicas mihi.' 'Lege' inquit 'tu mihi potius, quae non intellegis, ut ea tibi ego enarrem.' 'Quonam' inquam 'pacto legere ego possum, €quae non adsequor? indistincta namque et confusa fient, €quae legero, et tuam quoque impedient intentionem.' @@Tunc aliis etiam, qui ibi aderant, compluribus idem com-€probantibus desiderantibusque accipit a me librum ueterem fidei spectatae luculente scriptum. Accipit autem incon-stantissimo uultu et maestissimo. Sed quid deinde dicam? non audeo hercle postulare, ut id credatur mihi. Pueri in €ludo rudes, si eum librum accepissent, non hi magis in €legendo deridiculi fuissent; ita et sententias intercidebat et uerba corrupte pronuntiabat. Reddit igitur mihi librum €multis iam ridentibus et: 'uides' inquit 'oculos meos aegros €adsiduisque lucubrationibus prope iam perditos; uix ipsos €litterarum apices potui conprehendere; cum ualebo ab €oculis, reuise ad me et librum istum tibi totum legam.' 'Recte' inquam 'sit oculis, magister, tuis; @8 sed, in quo illis €nihil opus est, id, rogo te, dicas mihi: "caninum prandium" @1 in hoc loco, quem legisti, quid significat?' Atque ille egregius €nebulo quasi difficili quaestione proterritus exsurgit statim €et abiens 'non' inquit 'paruam rem quaeris; talia ego gratis €non doceo.' @@Eius autem loci, in quo id prouerbium est, uerba haec €sunt: 'Non uides apud Mnesitheum scribi tria genera esse €uini, nigrum, album, medium, quod uocant $KIRRO/N&, et nouum, €uetus, medium? et efficere nigrum uiris, album urinam, €medium $PE/YIN&? nouum refrigerare, uetus calefacere, medium esse prandium caninum?' Quid significet 'prandium cani-num', rem leuiculam diu et anxie quaesiuimus. Prandium €autem abstemium, in quo nihil uini potatur, caninum dici-tur, quoniam canis uino caret. Cum igitur 'medium uinum' €appellasset, quod neque nouum esset neque uetus, et plerum-€que homines ita loquantur, ut omne uinum aut nouum esse €dicant aut uetus, nullam uim habere significauit neque noui €neque ueteris, quod medium esset, et idcirco pro uino non €habendum, quia neque refrigeraret neque calefaceret. 'Re-€frigerare' id dicit, quod Graece $YU/XEIN& dicitur. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER QVARTVS DECIMVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Dissertatio Fauorini philosophi aduersus eos, qui Chaldaei appellan-€tur et ex coetu motibusque siderum et stellarum fata hominum €dicturos pollicentur. ‘@@Adversum istos, qui sese Chaldaeos seu genethliacos ap-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Ž‚pellant ac de motu deque positu stellarum dicere posse, €quae futura sunt, profitentur, audiuimus quondam Fauori-€num philosophum Romae Graece disserentem egregia atque inlustri oratione; exercendine aut ostentandi gratia ingenii, €an quod ita serio iudicatoque existimaret, non habeo dicere. €Capita autem locorum argumentorumque, quibus usus est, €quod eius meminisse potui, egressus ibi ex auditione propere €adnotaui, eaque fuerunt ad hanc ferme sententiam: disci-€plinam istam Chaldaeorum tantae uetustatis non esse, quan-€tae uideri uolunt, neque eos principes eius auctoresque esse, €quos ipsi ferant, sed id praestigiarum atque offuciarum genus €commentos esse homines aeruscatores et cibum quaestum-que ex mendaciis captantes. Atque eos, quoniam uiderent €terrena quaedam inter homines sita caelestium rerum sensu €atque ductu moueri, quale est, quod oceanus quasi lunae €comes cum ea simul senescit adolescitque, hinc uidelicet sibi €argumentum ad persuadendum parauisse, ut crederemus €omnia rerum humanarum et parua et maxima tamquam stellis atque sideribus euincta duci et regi. Esse autem nimis €quam ineptum absurdumque, ut, quoniam aestus oceani @1 €cum lunae curriculo congruit, negotium quoque alicuius, €quod ei forte de aquae ductu cum riualibus aut de communi €pariete cum uicino apud iudicem est, ut existimemus id €negotium quasi habena quadam de caelo uinctum gubernari. Quod etsi ui et ratione quapiam diuina fieri potest, nequa-€quam id tamen censebat in tam breui exiguoque uitae spatio €quantouis hominis ingenio conprehendi posse et percipi, set €coniectari pauca quaedam, ut uerbo ipsius utar, $PAXUMERE/-€$STERON& nullo scientiae fundo concepta, sed fusa et uaga et €arbitraria, qualis longinqua oculorum acies est per inter-ualla media caligantium; tolli enim, quod maxime inter €deos atque homines differt, si homines quoque res omnis post futuras praenoscerent. Ipsam deinde siderum stella-€rumque obseruationem, quam esse originem scientiae suae praedicarent, hautquaquam putabat liquide consistere. 'Nam €si principes Chaldaei, qui in patentibus campis colebant, €stellarum motus et uias et discessiones et coetus intuentes, €quid ex his efficeretur, obseruauerunt, procedat' inquit 'haec €sane disciplina, set sub ea modo inclinatione caeli, sub qua €tunc Chaldaei fuerunt; non enim potest' inquit 'ratio Chal-€daeorum obseruationis manere, si quis ea uti uelit sub €diuersis caeli regionibus. Nam quanta' inquit 'partium circu-€lorumque caeli ex deuergentia et conuexionibus mundi uarietas sit, quis non uidet? Eaedem igitur stellae, per quas €omnia diuina humanaque fieri contendunt, sicuti non usque-€quaque pruinas aut calores cient, sed mutant et uariant €tempestatesque eodem in tempore alibi placidas, alibi uiolen-€tas mouent, cur non euenta quoque rerum ac negotiorum €alia efficiunt in Chaldaeis, alia in Gaetulis, alia aput Danu-uium, alia aput Nilum? Per autem' inquit 'inconsequens €ipsum quidem corpus et habitum tam profundi aeris sub €alio atque alio caeli curuamine non eundem manere, in @1 €hominum autem negotiis stellas istas opinari idem semper ostendere, si eas ex quacumque terra conspexeris.' Praeterea €mirabatur id cuiquam pro percepto liquere stellas istas, quas €a Chaldaeis et Babyloniis siue Aegyptiis obseruatas ferunt, €quas multi 'erraticas', Nigidius 'errones' uocat, non esse plures quam uolgo dicerentur; posse enim fieri existimabat, €ut et alii quidam planetes pari potestate essent, sine quibus €recta atque perpetua obseruatio perfici non quiret, neque eos €tamen cernere homines possent propter exuperantiam uel splendoris uel altitudinis. 'Nam et quaedam' inquit 'sidera e €quibusdam terris conspiciuntur earumque terrarum homini-€bus nota sunt; sed eadem ipsa ex alia omni terra non uiden-tur et sunt aliis omnino ignarissima. Atque uti demus' inquit €'et has tantummodo stellas et ex una parte terrae obseruari €debuisse, quae tandem finis obseruationis istius fuit et quae €tempora satis esse uisa sunt ad pericipiendum, quid prae-€monstraret aut coetus stellarum aut circuitus aut transitus? Nam si isto modo coepta fieri obseruatio est, ut animaduer-€teretur, quo habitu quaque forma quaque positura stellarum €aliquis nasceretur, tum deinceps ab ineunte uita fortuna eius €et mores et ingenium et circumstantia rerum negotiorumque €et ad postremum finis etiam uitae spectaretur eaque omnia, €ut usu uenerant, litteris mandarentur ac postea longis tem-€poribus, cum ipsae illae eodem in loco eodemque habitu €forent, eadem ceteris quoque euentura existimarentur, qui eodem illo tempore nati fuissent; si isto' inquit 'modo ob-€seruari coeptum et ex ea obseruatione conposita quaedam disciplina est, nullo id pacto potest procedere. Dicant €enim, quot tandem annis uel potius quot saeculis orbis hic @1 obseruationis perfici quiuerit.' Constare quippe inter astro-€logos dicebat stellas istas, quas erraticas dicerent, quae esse €omnium rerum fatales uiderentur, infinito prope et innumera-€bili numero annorum ad eundem locum cum eodem habitu €simul omnes, [2unde]2 profectae sunt, [2redire]2 ut neque ullus €obseruationis tenor neque memoriae, [2neque]2 ulla effigies litterarum tanto aeuo potuerint edurare. Atque illud etiam, €cuimodi esset, considerandum putabat, quod aliud stellarum €agmen foret, quo primum tempore conciperetur homo in €utero matris, aliud postea, cum in decem mensibus proximis €in lucem ederetur, quaerebatque, qui conueniret diuersam €super eodem fieri demonstrationem, si, ut ipsi putarent, €alius atque alius earundem stellarum situs atque ductus alias atque alias fortunas daret. Sed et nuptiarum tempore, €ex quibus liberi quaererentur, atque ipso etiam illo maris ac €feminae coitu iam declarari oportere dicebat certo quodam €et necessario stellarum ordine, quales qualique fortuna €homines gignerentur, ac multo etiam ante, cum pater ipse €atque mater nascerentur, ex eorum genitura debuisse iam €tunc prospici, quinam olim futuri essent, quos hi creaturi €forent, et supra longe atque longe per infinitum, ut, si disci-€plina ista fundamento aliquo ueritatis nixa est, centesimo €usque abhinc saeculo uel magis primo caeli atque mundi €exordio atque inde iam deinceps continua significatione, €quotiens generis auctores eiusdem hominis nascerentur, €stellae istae praemonstrare debuerint, qualis qualique fato futurus sit, quisquis hodie natus est. 'Quo autem' inquit €'pacto credi potest uniuscuiusque stellarum formae et posi-€tionis sortem atque fortunam uni omnino homini certam €destinatamque esse eamque formam post longissima saecu-€lorum spatia restitui, si uitae fortunarumque eiusdem hominis @1 €indicia in tam breuibus interuallis per singulos maiorum €eius gradus perque infinitum successionum ordinem tam €saepe ac tam multipliciter eadem ipsa non eadem stellarum facie denotantur? Quod si id fieri potest eaque diuersitas €atque uarietas admittitur per omnis antiquitatis gradus ad €significanda eorum hominum, qui post nascentur, exordia, €imparilitas haec turbat obseruationem, omnisque ratio disciplinae confunditur.' Iam uero id minime ferundum €censebat, quod non modo casus et euenta, quae euenirent €extrinsecus, sed consilia quoque ipsa hominum et arbitria €et uarias uoluntates adpetitionesque et declinationes et for-€tuitos repentinosque in leuissimis rebus animorum impetus €recessusque moueri agitarique desuper e caelo putarent: €tamquam quod forte ire in balneas uolueris ac deinde €nolueris atque id rursum uolueris, non ex aliqua dispari €uariaque animi agitatione, sed ex necessaria quadam erran-€tium siderum reciprocatione contigerit, ut plane homines €non, quod dicitur, $LOGIKA\ ZW=A&, sed ludicra et ridenda quae-€dam neurospasta esse uideantur, si nihil sua sponte, nihil €arbitratu suo faciunt, sed ducentibus stellis et aurigantibus. 'Ac si' inquit 'potuisse praedici adfirmant, Pyrrusne rex €an Manius Curius proelio uicturus esset, cur tandem non de €alea quoque ac de calculis et alueolo audent dicere, quisnam €ibi ludentium uincat? an uidelicet magna sciunt, parua nesciunt, et minora maioribus inperceptiora sunt? Sed si þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Ž˜™‚magnitudines rerum sibi uindicant magisque esse perspicuas €et facilius comprehendi posse dicunt, uolo' inquit 'mihi €respondeant, quid in hac totius mundi contemplatione €prae tantis naturae operibus in tam paruis atque breuibus €negotiis fortunisque hominum magnum putent? atque id uelim etiam,' inquit 'ut respondeant: si tam paruum atque @1 €rapidum est momentum temporis, in quo homo nascens €fatum accipit, ut in eodem illo puncto sub eodem circulo €caeli plures simul ad eandem competentiam nasci non queant, €et si idcirco gemini quoque non eadem uitae sorte sunt, €quoniam non eodem temporis puncto editi sunt, peto' inquit €'respondeant, cursum illum temporis transuolantis, qui uix €cogitatione animi conprehendi potest, quonam pacto aut €consulto adsequi queant aut ipsi perspicere et reprehendere, €cum in tam praecipiti dierum noctiumque uertigine minima momenta ingentes facere dicant mutationes?' Ad postremum €autem ecquid esset, quod aduersum hoc dici posset, require-€bat, quod homines utriusque sexus, omnium aetatum, diuer-€sis stellarum motibus in uitam editi, regionibus, sub quibus €geniti sunt, longe distantibus, omnes tamen isti aut hian-€tibus terris aut labentibus tectis aut oppidorum expugna-€tionibus aut eadem in naui fluctu obruti eodem genere mortis eodemque ictu temporis uniuersi simul interirent. 'Quod €scilicet' inquit 'numquam eueniret, si momenta nascendi singulis adtributa suas unumquidque leges haberent. Quod €si quaedam' inquit 'in hominum morte atque uita etiam €diuersis temporibus editorum per stellarum pares quosdam €postea conuentus paria nonnulla et consimilia posse dicunt €optingere, cur non aliquando possint omnia quoque paria €usu uenire, ut existant per huiuscemodi stellarum con-€cursiones et similitudines Socratae simul et Antisthenae et €Platones multi genere, forma, ingenio, moribus, uita omni €et morte pari? quod nequaquam' inquit 'prorsus fieri potest. Non igitur hac causa probe uti queunt aduersum hominum impares ortus, interitus pares.' Illud autem condonare se €his dicebat, quod non id quoque requireret, si uitae mortis-€que hominum rerumque humanarum omnium tempus et €ratio et causa in caelo et apud stellas foret, quid de muscis €aut uermiculis aut echinis, multis aliis minutissimis terra @1 €marique animantibus dicerent? an istaec quoque isdem, €quibus homines, legibus nascerentur isdemque itidem ex-€stinguerentur? ut aut ranunculis quoque et culicibus nas-€cendi fata sint de caelestium siderum motibus adtributa €aut, si id non putarent, nulla ratio uideretur, cur ea siderum €uis in hominibus ualeret, deficeret in ceteris. @@Haec nos sicca et incondita et propemodum ieiuna ora-€tione adtingimus. Set Fauorinus, ut hominis ingenium fuit €utque est Graecae facundiae copia simul et uenustas, latius €ea et amoenius et splendidius et profluentius exsequebatur €atque identidem commonebat, ut caueremus, ne qua nobis €isti sycophantae ad faciendam fidem inreperent, quod uide-rentur quaedam interdum uera effutire aut spargere. 'Non €enim comprehensa' inquit 'neque definita neque percepta €dicunt, sed lubrica atque ambagiosa coniectatione nitentes €inter falsa atque uera pedetemptim quasi per tenebras €ingredientes eunt et aut multa temptando incidunt repente €inprudentes in ueritatem aut ipsorum, qui eos consulunt, €multa credulitate ducente perueniunt callide ad ea, quae €uera sunt, et idcirco uidentur in praeteritis rebus quam in €futuris ueritatem facilius imitari. Ista tamen omnia, quae €aut temere aut astute uera dicunt, prae ceteris,' inquit €'quae mentiuntur, pars ea non sit millesima.' @@Praeter haec autem, quae dicentem Fauorinum audi-€uimus, multa etiam memini poetarum ueterum testimonia, €quibus huiuscemodi ambages fallaciosae confutantur. Ex €quibus est Pacuuianum illud: €@@@@nam si, quae euentura sunt, prouideant, aequiperent Ioui, @1 €item Accianum illud: €@@@@'nil' inquit 'credo auguribus, qui aures uerbis diuitant €@@@@alienas, suas ut auro locupletent domus.' @@Idem Fauorinus deterrere uolens ac depellere adulescentes €a genethliacis istis et quibusdam aliis id genus, qui prodigi-€osis artibus futura omnia dicturos pollicentur, nullo pacto €adeundos eos esse consulendosque huiuscemodi argumentis concludebat: 'Aut aduersa' inquit 'euentura dicunt aut €prospera. Si dicunt prospera et fallunt, miser fies frustra €exspectando; si aduersa dicunt et mentiuntur, miser fies €frustra timendo; sin uera respondent eaque sunt non pro-€spera, iam inde ex animo miser fies, antequam e fato fias; si €felicia promittunt eaque euentura sunt, tum plane duo erunt €incommoda: et exspectatio te spei suspensum fatigabit, et €futurum gaudii fructum spes tibi iam praeflorauerit. Nullo €igitur pacto utendum est istiusmodi hominibus res futuras €praesagientibus.' Ÿðòÿ@@Quem in modum disseruerit Fauorinus consultus a me super officio €iudicis. ‘@@Quo primum tempore a praetoribus lectus in iudices sum, €ut iudicia quae appellantur priuata susciperem, libros €utriusque linguae de officio iudicis scriptos conquisiui, ut €homo adulescens a poetarum fabulis et a rhetorum epilogis €ad iudicandas lites uocatus rem iudiciariam, quoniam uocis, €ut dicitur, uiuae penuria erat, ex mutis, quod aiunt, magis-€tris cognoscerem. Atque in dierum quidem diffissionibus €conperendinationibusque et aliis quibusdam legitimis ritibus @1 €ex ipsa lege Iulia et ex Sabini Masurii et quorundam aliorum €iurisperitorum commentariis commoniti et adminiculati sumus. In his autem, quae existere solent, negotiorum am-€bagibus et in ancipiti rationum diuersarum circumstantia nihil quicquam nos huiuscemodi libri iuuerunt. Nam etsi €consilia iudicibus ex praesentium causarum statu capienda €sunt, generalia tamen quaedam praemonita et praecepta €sunt, quibus ante causam praemuniri iudex praepararique €ad incertos casus futurarum difficultatum debeat, sicut €illa mihi tunc accidit inexplicabilis reperiendae sententiae €ambiguitas. @@Petebatur apud me pecunia, quae dicebatur data nume-€rataque; sed qui petebat, neque tabulis neque testibus id €factum docebat et argumentis admodum exilibus nitebatur. Sed eum constabat uirum esse firme bonum notaeque et €expertae fidei et uitae inculpatissimae, multaque et inlus-€tria exempla probitatis sinceritatisque eius expromebantur; illum autem, unde petebatur, hominem esse non bonae €rei uitaque turpi et sordida conuictumque uolgo in mendaciis plenumque esse perfidiarum et fraudum ostendebatur. Is €tamen cum suis multis patronis clamitabat probari apud me €debere pecuniam datam consuetis modis: expensi latione, €mensae rationibus, chirographi exhibitione, tabularum ob-signatione, testium intercessione; ex quibus omnibus si €nulla re probaretur, dimitti iam se oportere et aduersarium €de calumnia damnari; quod de utriusque autem uita atque €factis diceretur, frustra id fieri atque dici; rem enim de €petenda pecunia apud iudicem priuatum agi, non apud €censores de moribus. @@Tunc ibi amici mei, quos rogaueram in consilium, uiri €exercitati atque in patrociniis et in operis fori celebres €semperque se circumundique distrahentibus causis festi-€nantes, non sedendum diutius ac nihil esse dubium dicebant, €quin absoluendus foret, quem accepisse pecuniam nulla probatione sollemni docebatur. Sed enim ego homines cum @1 €considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum spurcis-€simaeque uitae ac defamatissimae, nequaquam adduci potui ad absoluendum. Iussi igitur diem diffindi atque inde a sub-€selliis pergo ire ad Fauorinum philosophum, quem in eo €tempore Romae plurimum sectabar, atque ei de causa ac de €hominibus quae apud me dicta fuerant, uti res erat, narro €omnia ac peto, ut et ipsum illud, in quo haerebam, et cetera €etiam, quae obseruanda mihi forent in officio iudicis, faceret €me, ut earum rerum essem prudentior. @@Tum Fauorinus religione illa cunctationis et sollicitudinis €nostrae conprobata: 'id quidem,' inquit 'super quo nunc €deliberas, uideri potest specie tenui paruaque esse. Sed si de €omni quoque officio iudicis praeire tibi me uis, nequaquam est uel loci huius uel temporis; est enim disceptatio ista þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Ž¢˜‚multiiugae et sinuosae quaestionis multaque et anxia cura et circumspicientia indigens. Namque ut pauca tibi nunc €quaestionum capita adtingam, iam omnium primum hoc de €iudicis officio quaeritur: si iudex forte id sciat, super qua €re apud eum litigatur, eaque res uni ei, priusquam agi coepta €aut in iudicium deducta sit, ex alio quodam negotio casuue €aliquo cognita liquido et comperta sit neque id tamen in €agenda causa probetur, oporteatne eum secundum ea, quae sciens uenit, iudicare an secundum ea, quae aguntur? Id €etiam' inquit 'quaeri solet, an deceat atque conueniat iudici €causa iam cognita, si facultas esse uideatur conponendi €negotii, officio paulisper iudicis dilato communis amicitiae et quasi pacificatoris partes recipere? Atque illud amplius €ambigi ac dubitari scio, debeatne iudex inter cognoscendum €ea, quae dicto quaesitoque opus est, dicere et quaerere, €etiamsi, cuius ea dici quaerique interest, neque dicat neque €postulet? Patrocinari enim prorsus hoc esse aiunt, non €iudicare. @1 @@'Praeter haec super ea quoque re dissentitur, an ex usu €exque officio sit iudicis rem causamque, de qua cognoscit, €interlocutionibus suis ita exprimere consignareque, ut ante €sententiae tempus ex his, quae apud eum in praesens con-€fuse uarieque dicuntur, proinde, ut quoquo in loco ac tem-€pore mouetur, signa et indicia faciat motus atque sensus sui. Nam qui iudices' inquit 'acres atque celeres uidentur, non €aliter existimant rem, qua de agitur, indagari conprehen-€dique posse, nisi is, qui iudicat, crebris interrogationibus €necessariisque interlocutionibus et suos sensus aperiat et litigantium deprehendat. Contra autem, qui sedatiores et €grauiores putantur, negant iudicem debere ante sententiam, €dum causa utrimque agitatur, quotiens aliqua re proposita €motus est, totiens significare quid sentiat. Euenturum enim €aiunt, ut, quia pro uarietate propositionum argumentorum-€que alius atque alius motus animi patiendus est, aliter atque €aliter eadem in causa eodemque in tempore sentire et inter-€loqui uideantur. @@'Sed de his' inquit 'et ceteris huiuscemodi iudicialis officii €tractatibus et nos posthac, cum erit otium, dicere, quid €sentiamus, conabimur et praecepta Aelii Tuberonis super officio iudicis, quae nuperrime legi, recensebimus. Quod €autem ad pecuniam pertinet, quam apud iudicem peti €dixisti, suadeo hercle tibi, utare M. Catonis, prudentissimi €uiri, consilio, qui in oratione, quam pro L. Turio contra Cn. €Gellium dixit, ita esse a maioribus traditum obseruatumque €ait, ut si, quod inter duos actum est, neque tabulis neque €testibus planum fieri possit, tum apud iudicem, qui de ea re €cognosceret, uter ex his uir melior esset, quaereretur et, si €pares essent seu boni pariter seu mali, tum illi, unde petitur, crederetur ac secundum eum iudicaretur. In hac autem €causa, de qua tu ambigis, optimus est qui petit, unde €petitur deterrimus, et res est inter duos acta sine testibus. @1 Eas igitur et credas ei qui petit, condemnesque eum de quo €petitur, quoniam, sicuti dicis, duo pares non sunt et qui €petit melior est.' @@Hoc quidem mihi tum Fauorinus, ut uirum philosophum decuit, suasit. Sed maius ego altiusque id esse existimaui, €quam quod meae aetati et mediocritati conueniret, ut cogno-€uisse et condemnasse de moribus, non de probationibus €rei gestae uiderer; ut absoluerem tamen, inducere in animum €non quiui et propterea iuraui mihi non liquere atque ita €iudicatu illo solutus sum. @@Verba ex oratione M. Catonis, cuius commeminit Fauori-€nus, haec sunt: 'Atque ego a maioribus memoria sic accepi: €si quis quid alter ab altero peterent, si ambo pares essent, €siue boni siue mali essent, quod duo res gessissent, uti testes €non interessent, illi, unde petitur, ei potius credendum esse. €Nunc si sponsionem fecisset Gellius cum Turio, ni uir melior €esset Gellius quam Turius, nemo, opinor, tam insanus esset, €qui iudicaret meliorem esse Gellium quam Turium: si non €melior Gellius est Turio, potius oportet credi, unde petitur.' Ÿðòÿ@@An aemuli offensique inter sese fuerint Xenophon et Plato. ‘@@Qui de Xenophontis Platonisque uita et moribus pleraque €omnia exquisitissime scripsere, non afuisse ab eis motus €quosdam tacitos et occultos simultatis aemulationisque €mutuae putauerunt et eius rei argumenta quaedam coniec-tatoria ex eorum scriptis protulerunt. Ea sunt profecto huius-€cemodi: quod neque a Platone in tot numero libris mentio @1 €usquam facta sit Xenophontis neque item contra ab eo in €suis libris Platonis, quamquam uterque ac maxime Plato €complurium Socratis sectatorum in sermonibus, quos scri-psit, commeminerit. Id etiam esse non sincerae neque amicae €uoluntatis indicium crediderunt, quod Xenophon inclito illi €operi Platonos, quod de optimo statu reipublicae ciuitatis-€que administrandae scriptum est, lectis ex eo duobus fere €libris, qui primi in uolgus exierant, opposuit contra con-€scripsitque diuersum regiae administrationis genus, quod $PAIDEI/AS *KU/ROU& inscriptum est. Eo facto scriptoque eius €usque adeo permotum esse platonem ferunt, ut quodam in €libro mentione Cyri regis habita detractandi leuandique eius €operis gratia uirum quidem Cyrum gnauum et strenuum €fuisse dixerit, $PAIDEI/AS DE\ OU)K O)RQW=S H(=FQAI TO\ PARA/PAN&; haec €enim uerba sunt de Cyro Platonis. @@Praeterea putant id quoque ad ista, quae dixi, accedere, €quod Xenophon in libris, quos dictorum atque factorum €Socratis commentarios composuit, negat Socraten de caeli €atque naturae causis rationibusque umquam disputauisse, €ac ne disciplinas quidem ceteras, quae $MAQH/MATA& Graeci ap-€pellant, quae ad bene beateque uiuendum non pergerent, €aut attigisse aut comprobasse, idcircoque turpiter eos men-€tiri dicit, qui dissertationes istiusmodi Socrati adtribuerent. 'Hoc autem' inquiunt 'Xenophon cum scripsit, Platonem €uidelicet notat, in cuius libris Socrates physica et musica et geometrica disserit.' Sed enim de uiris optimis et grauissimis €si credendum hoc aut suspicandum fuit, causam equidem €esse arbitror non obtrectationis nec inuidiae neque de gloria €maiore parienda certationis; haec enim procul a moribus €philosophiae absunt, in quibus illi duo omnium iudicio @1 excelluerunt. Quae igitur est opinionis istius ratio? Haec €profecto est: aequiperatio ipsa plerumque et parilitas uirtu-€tum inter sese consimilium, etiamsi contentionis studium et uoluntas abest, speciem tamen aemulationis creat. Nam cum €ingenia quaedam magna duorum pluriumue in eiusdem rei €studio inlustrium aut pari sunt fama aut proxima, oritur €apud diuersos fauisores eorum industriae laudisque aestu-mandae contentio. Tum postea ex alieno certamine ad eos €quoque ipsos contagium certationis adspirat, cursusque €eorum ad eandem uirtutis calcem pergentium, quando est €compar uel ambiguus, in aemulandi suspiciones non suo, sed fauentium studio delabitur. Proinde igitur et Xenophon €et Plato, Socraticae amoenitatis duo lumina, certare aemu-€larique inter sese existimati sunt, quia de his apud alios, €uter esset exsuperantior, certabatur et quia duae eminen-€tiae, cum simul iunctae in arduum nituntur, simulacrum €quoddam contentionis aemulae pariunt. Ÿðòÿ@@Quod apte Chrysippus et graphice imaginem Iustitiae modulis €coloribusque uerborum depinxit. ‘@@Condigne mehercule et condecore Chrysippus in librorum, €qui inscribuntur $PERI\ KALOU= KAI\ H(DONH=S&, primo os et oculos €Iustitiae uultumque eius seueris atque uenerandis uer-borum coloribus depinxit. Facit quippe imaginem Iustitiae €fierique solitam esse dicit a pictoribus rhetoribusque anti-€quioribus ad hunc ferme modum: 'forma atque filo uirginali, €aspectu uehementi et formidabili, luminibus oculorum acri-€bus, neque humilis neque atrocis, sed reuerendae cuiusdam tristitiae dignitate.' Ex imaginis autem istius significatione €intellegi uoluit iudicem, qui Iustitiae antistes est, oportere €esse grauem, sanctum, seuerum, incorruptum, inadulabilem €contraque improbos nocentesque inmisericordem atque in- @1 €exorabilem erectumque et arduum ac potentem, ui et maie-state aequitatis ueritatisque terrificum. Verba ipsa Chrysippi þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Ž¤”‚de Iustitia scripta haec sunt: $*PARQE/NOS DE\ EI)=NAI LE/GETAI KATA\ €$SU/MBOLON TOU= A)DIA/FQOROS EI)=NAI KAI\ MHDAMW=S E)NDIDO/NAI TOI=S €$KAKOU/RGOIS MHDE\ PROSI/ESQAI MH/TE TOU\S E)PIEIKEI=S LO/GOUS MH/TE €$PARAI/THSIN KAI\ DE/HSIN MH/TE KOLAKEI/AN MH/TE A)/LLO MHDE\N TW=N €$TOIOU/TWN: OI(=S A)KOLOU/QWS KAI\ SKUQRWPH\ GRA/FETAI KAI\ SUNESTHKO\S €$E)/XOUSA TO\ PRO/SWPON KAI\ E)/NTONON KAI\ DEDORKO\S BLE/POUSA, W(/STE €$TOI=S ME\N A)DI/KOIS FO/BON E)MPOIEI=N, TOI=S DE\ DIKAI/OIS QA/RSOS, TOI=S ME\N €$PROSFILOU=S O)/NTOS TOU= TOIOU/TOU PROSW/POU, TOI=S DE\ E(TE/ROIS PROS-€$A/NTOUS. @@Haec uerba Chrysippi eo etiam magis ponenda existimaui, €ut prompta ad considerandum iudicandumque sint, quoniam €legentibus ea nobis delicatiorum quidam disciplinarum philo-€sophi Saeuitiae imaginem istam esse, non Iustitiae, dixerunt. Ÿðòÿ@@Lis atque contentio grammaticorum Romae inlustrium enarrata €super casu uocatiuo uocabuli, quod est 'egregius'. ‘@@Defessus ego quondam diutina commentatione laxandi €leuandique animi gratia in Agrippae campo deambulabam. €Atque ibi duos forte grammaticos conspicatus non parui in €urbe Roma nominis certationi eorum acerrimae adfui, cum €alter in casu uocatiuo 'uir egregi' dicendum contenderet, €alter 'uir egregie'. @@Ratio autem eius, qui 'egregi' oportere dici censebat, €huiuscemodi fuit: 'Quaecumque' inquit 'nomina seu uoca-€bula recto casu numero singulari "us" syllaba finiuntur, in @1 €quibus ante ultimam syllabam posita est "i" littera, ea omnia €casu uocatiuo "i" littera terminantur, ut "Caelius Caeli", €"modius modi", "tertius terti", "Accius Acci", "Titius €Titi" et similia omnia; sic igitur "egregius", quoniam "us" €syllaba in casu nominandi finitur eamque syllabam praece-€dit "i" littera, habere debebit in casu uocandi "i" litteram €extremam, et idcirco "egregi", non "egregie", rectius dicetur. €Nam "diuus" et "riuus" et "cliuus" non "us" syllaba termi-€nantur, sed ea, quae per duo "u" scribenda est, propter cuius €syllabae sonum declarandum reperta erat noua littera, quae €digamma appellabatur.' @@Hoc ubi ille alter audiuit: 'o' inquit 'egregie grammatice €uel, si id mauis, egregissime, dic, oro te, "inscius" et "im-€pius" et "sobrius" et "ebrius" et "proprius" et "propitius" €et "anxius" et "contrarius", quae "us" syllaba finiuntur, in €quibus ante ultimam syllabam "i" littera est, quem casum €uocandi habent? me enim pudor et uerecundia tenet pro-nuntiare ea secundum tuam definitionem.' Sed cum ille €paulisper oppositu horum uocabulorum commotus reticu-€isset et mox tamen se conlegisset eandemque illam, quam €definierat, regulam retineret et propugnaret diceretque et €'proprium' et 'propitium' et 'anxium' et 'contrarium' itidem €in casu uocatiuo dicendum, ut 'aduersarius' et 'extrarius' €diceretur, 'inscium' quoque et 'impium' et 'ebrium' et €'sobrium' insolentius quidem paulo, sed rectius per 'i' lit-€teram, non per 'e', in eodem casu pronuntiandum eaque inter €eos contentio longius duceretur, non arbitratus ego operae €pretium esse eadem istaec diutius audire clamantes con-€pugnantesque illos reliqui. @1 Ÿðòÿ@@Cuimodi sint, quae speciem doctrinarum habeant, sed neque de-€lectent neque utilia sint; atque inibi de uocabulis singularum €urbium regionumque inmutatis. ‘@@Homo nobis familiaris, in litterarum cultu non ignobilis €magnamque aetatis partem in libris uersatus, 'adiutum' €inquit 'ornatumque uolo ire noctes tuas' et simul dat mihi €librum grandi uolumine doctrinae omnigenus, ut ipse dice-€bat, praescatentem, quem sibi elaboratum esse ait ex multis €et uariis et remotis lectionibus, ut ex eo sumerem, quantum liberet rerum memoria dignarum. Accipio cupidus et libens, €tamquam si Copiae cornum nactus essem, et recondo me €penitus, ut sine arbitris legam. @@Atque ibi scripta erant, pro Iuppiter, mera miracula: €quo nomine fuerit, qui primus 'grammaticus' appellatus est; €et quot fuerint Pythagorae nobiles, quot Hippocratae; et €cuiusmodi fuisse Homerus dicat in Vlixis domo $LAU/RHN&; et €quam ob causam Telemachus cubans iunctim sibi cubantem €Pisistratum non manu adtigerit, sed pedis ictu excitarit; et €Euryclia Telemachum quo genere claustri incluserit; et €quapropter idem poeta rosam non norit, oleum ex rosa norit. €Atque illud etiam scriptum fuit, quae nomina fuerint soci-€orum Vlixis, qui a Scylla rapti laceratique sunt; utrum $E)N TH=| €$E)/SW QALA/SSH|& Vlixes errauerit $KAT' *)ARI/STARXON& an $E)N TH=| E)/CW $KATA\ *KRA/THTA&. Item etiam istic scriptum fuit, qui sint apud €Homerum uersus isopsephi; et quorum ibi nominum $PARA-€$STIXI/S& reperiatur; et quis adeo uersus sit, qui per singula €uocabula singulis syllabis increscat; ac deinde qua ratione @1 €dixerit singulas pecudes in singulos annos terna parere; et €ex quinque operimentis, quibus Achillis clipeus munitus est, €quod factum ex auro est, summum sit an medium; et €praeterea quibus urbibus regionibusque uocabula iam mu-€tata sint, quod Boeotia ante appellata fuerit 'Aonia', quod €Aegyptus 'Aeria', quod Creta quoque eodem nomine 'Aeria' €dicta sit, quod Attice $*)AKTH/&, quod Corinthus 'Ephyre', quod €Macedonis $*)HMAQI/A&, quod Thessalia $*AI(MONI/A&, quod Tyros €'Sarra', quod Thracia ante 'Sithonia' dicta sit, quod Paestum $*POSEIDW/NION&. Haec atque item alia multa istiusmodi scripta €in eo libro fuerunt. €@@Quem cum statim properans redderem, '$O)/NAIO/ SOU&,' inquam €'doctissime uirorum, $TAU/THS TH=S POLUMAQI/AS& et librum hunc €opulentissimum recipe nil prosus ad nostras paupertinas €litteras congruentem. Nam meae noctes, quas instructum €ornatumque isti, de uno maxime illo uersu Homeri quaerunt, €quem Socrates prae omnibus semper rebus sibi esse cordi €dicebat: €@@@@$O(/TTI TOI E)N MEGA/ROISI KAKO/N T' A)GAQO/N& [2$TE&]2 $TE/TUKTAI.&' Ÿðòÿ@@Quod M. Varro Cn. Pompeio, consuli primum designato, commen-€tarium dedit, quem appellauit ipse $EI)SAGWGIKO/N&, de officio senatus €habendi. ‘@@Gnaeo Pompeio consulatus primus cum M. Crasso designa-tus est. Eum magistratum Pompeius cum initurus foret, €quoniam per militiae tempora senatus habendi consulendi- @1 €que, rerum expers urbanarum fuit, M. Varronem familiarem €suum rogauit, uti commentarium faceret $EI)SAGWGIKO/N&_ €sic enim Varro ipse appellat_, ex quo disceret, quid facere dicereque deberet, cum senatum consuleret. Eum librum €commentarium, quem super ea re Pompeio fecerat, perisse €Varro ait in litteris quas ad Oppianum dedit, quae sunt in €libro epistolicarum quaestionum quarto, in quibus litteris, €quoniam quae ante scripserat non comparebant, docet €rursum multa ad eam rem ducentia. @@Primum ibi ponit, qui fuerint, per quos more maiorum €senatus haberi soleret, eosque nominat: dictatorem, con-€sules, praetores, tribunos plebi, interregem, praefectum €urbi; neque alii praeter hos ius fuisse dixit facere senatus-€consultum, quotiensque usus uenisset, ut omnes isti €magistratus eodem tempore Romae essent, tum quo supra €ordine scripti essent, qui eorum prior aliis esset, ei potissi-mum senatus consulendi ius fuisse ait, deinde extraordinario €iure tribunos quoque militares, qui pro consulibus fuissent, €item decemuiros, quibus imperium consulare tum esset, item €triumuiros reipublicae constituendae causa creatos ius con-€sulendi senatum habuisse. @@Postea scripsit de intercessionibus dixitque intercedendi, €ne senatusconsultum fieret, ius fuisse iis solis, qui eadem €potestate qua ii, qui senatusconsultum facere uellent, €maioreue essent. @@Tum adscripsit de locis, in quibus senatusconsultum fieri €iure posset, docuitque confirmauitque, nisi in loco per €augures constituto, quod 'templum' appellaretur, senatus-€consultum factum esset, iustum id non fuisse. Propterea et @1 €in curia Hostilia et in Pompeia et post in Iulia, cum profana €ea loca fuissent, templa esse per augures constituta, ut in iis €senatusconsulta more maiorum iusta fieri possent. Inter €quae id quoque scriptum reliquit non omnes aedes sacras €templa esse ac ne aedem quidem Vestae templum esse. @@Post haec deinceps dicit senatusconsultum ante exortum €aut post occasum solem factum ratum non fuisse; opus €etiam censorium fecisse existimatos, per quos eo tempore þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸Ž§˜ˆ„senatusconsultum factum esset. @@Docet deinde inibi multa: quibus diebus haberi senatum €ius non sit; immolareque hostiam prius auspicarique debere, €qui senatum habiturus esset, de rebusque diuinis prius €quam humanis ad senatum referendum esse; tum porro €referri oportere aut infinite de republica aut de singulis €rebus finite; senatusque consultum fieri duobus modis, aut €per discessionem, si consentiretur, aut, si res dubia esset, per €singulorum sententias exquisitas; singulos autem debere €consuli gradatim incipique a consulari gradu. Ex quo gradu €semper quidem antea primum rogari solitum, qui princeps in €senatum lectus esset; tum autem, cum haec scriberet, €nouum morem institutum refert per ambitionem gratiam-€que, ut is primus rogaretur, quem rogare uellet, qui haberet senatum, dum is tamen ex gradu consulari esset. Praeter €haec de pignore quoque capiendo disserit deque multa €dicenda senatori, qui, cum in senatum uenire deberet, non adesset. Haec et alia quaedam id genus in libro, quo supra €dixi, M. Varro epistula ad Oppianum scripta executus est. @@Sed quod ait senatusconsultum duobus modis fieri solere €aut conquisitis sententiis aut per discessionem, parum con-€uenire uidetur cum eo, quod Ateius Capito in coniectaneis scriptum reliquit. Nam in libro con. IIII Tuberonem dicere @1 €ait nullum senatusconsultum fieri posse non discessione €facta, quia in omnibus senatusconsultis, etiam in iis, quae €per relationem fierent, discessio esset necessaria, idque ipse €Capito uerum esse adfirmat. Sed de hac omni re alio in loco €plenius accuratiusque nos memini scribere. Ÿðòÿ@@Quaesitum esse dissensumque, an praefectus Latinarum causa €creatus ius senatus conuocandi consulendique habeat. ‘@@Praefectum urbi Latinarum causa relictum senatum €habere posse Iunius negat, quoniam ne senator quidem sit €neque ius habeat sententiae dicendae, cum ex ea aetate praefectus fiat, quae non sit senatoria. M. autem Varro in €IIII epistolicarum quaestionum et Ateius Capito in con-€iectaneorum IIII ius esse praefecto senatus habendi dicunt; €deque ea re adsensum esse [2se]2 Capito Tuberoni contra €sententiam Iunii refert: 'Nam et tribunis' inquit 'plebis €senatus habendi ius erat, quamquam senatores non essent €ante Atinium plebiscitum.' @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER QVINTVS DECIMVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Quod in Quinti Claudii annalibus scriptum est lignum alumine €oblitum non ardere. ‘@@Declamauerat Antonius Iulianus rhetor praeterquam €semper alias, tum uero nimium quantum delectabiliter et feli-€citer. Sunt enim ferme scholasticae istae declamationes €eiusdem hominis eiusdemque facundiae, non eiusdem tamen cotide felicitatis. Nos ergo familiares eius circumfusi undique €eum prosequebamur domum, cum deinde subeuntes montem €Cispium conspicimus insulam quandam occupatam igni €multis arduisque tabulatis editam et propinqua iam omnia flagrare uasto incendio. Tum quispiam ibi ex comitibus €Iuliani 'magni' inquit 'reditus urbanorum praediorum, sed €pericula sunt longe maxima. Si quid autem posset remedii €fore, ut ne tam adsidue domus Romae arderent, uenum hercle dedissem res rusticas et urbicas emissem.' Atque illi €Iulianus laeta, ut mos eius fuit, inter fabulandum uenustate €'si annalem' inquit 'undeuicensimum Q. Claudii legisses, €optumi et sincerissimi scriptoris, docuisset te profecto €Archelaus, regis Mitridati praefectus, qua medela quaque €sollertia ignem defenderes, ut ne ulla tua aedificatio €e ligno correpta atque insinuata flammis arderet.' @@Percontatus ego sum, quid esset illud mirum Quadrigarii. Repetit: 'In eo igitur libro scriptum inueni, cum obpugna-€ret L. Sulla in terra Attica Piraeum et contra Archelaus @1 €regis Mitridati praefectus ex eo oppido propugnaret, turrim €ligneam defendendi gratia structam, cum ex omni latere €circumplexa igni foret, ardere non quisse, quod alumine ab €Archelao oblita fuisset.' @@Verba Quadrigarii ex eo libro haec sunt: 'Cum Sulla €conatus esset tempore magno, eduxit copias, ut Archelai €turrim unam, quam ille interposuit, ligneam incenderet. €Venit, accessit, ligna subdidit, submouit Graecos, ignem €admouit; satis sunt diu conati, numquam quiuerunt incen-€dere; ita Archelaus omnem materiam obleuerat alumine. €Quod Sulla atque milites mirabantur, et postquam non €succendit, reduxit copias.' Ÿðòÿ@@Quod Plato in libris, quos de legibus composuit, largiores laetioresque €in conuiuiis inuitatiunculas uini non inutiles esse existimauit. ‘@@Ex insula Creta quispiam aetatem Athenis agens Platoni-cum esse se philosophum dicebat et uiderier gestibat. Erat €autem nihili homo et nugator atque in Graecae facundiae €gloria iactabundus et praeterea uini libidine adusque ludi-bria ebriosus. Is in conuiuiis iuuenum, quae agitare Athenis €hebdomadibus lunae sollemne nobis fuit, simulatque modus €epulis factus et utiles delectabilesque sermones coeperant, €tum silentio ad audiendum petito loqui coeptabat atque id €genus uili et incondita uerborum caterua hortabatur omnes €ad bibendum idque se facere ex decreto Platonico praedica-€bat, tamquam Plato in libris, quos de legibus composuit, €laudes ebrietatis copiosissime scripsisset utilemque esse eam €bonis ac fortibus uiris censuisset; ac simul inter eiusmodi @1 €orationem crebris et ingentibus poculis omne ingenium in-€gurgitabat fomitem esse quendam dicens et ignitabulum €ingenii uirtutisque, si mens et corpus hominis uino flagraret. @@Sed enim Plato in primo et secundo de legibus non, ut ille €nebulo opinabatur, ebrietatem istam turpissimam, quae €labefacere et inminuere hominum mentes solet, laudauit, €sed hanc largiorem paulo iucundioremque uini inuitationem, €quae fieret sub quibusdam quasi arbitris et magistris con-uiuiorum sobriis, non inprobauit. Nam et modicis honestis-€que inter bibendum remissionibus refici integrarique animos €ad instauranda sobrietatis officia existumauit reddique eos €sensim laetiores atque ad intentiones rursum capiendas fieri €habiliores, et simul, si qui penitus in his adfectionum cupidi-€tatumque errores inessent, quos aliqui pudor reuerens con-€celaret, ea omnia sine graui periculo libertate per uinum data €detegi et ad corrigendum medendumque fieri oportuniora. @@Atque hoc etiam Plato ibidem dicit non defugiendas esse €neque respuendas huiuscemodi exercitationes aduersum pro-€pulsandam uini uiolentiam neque ullum umquam continen-€tem prorsum ac temperantem satis fideliter uisum esse, €cuius uita uictusque non inter ipsa errorum pericula et in mediis uoluptatum inlecebris explorata sit. Nam cui liben-€tiae gratiaeque omnes conuiuiorum incognitae sint quique €illarum omnino expers sit, si eum forte ad participandas €eiusmodi uoluptates aut uoluntas tulerit aut casus induxerit €aut necessitas compulerit, deleniri plerumque et capi neque €mentem animumque eius consistere, sed ui quadam noua ictum labascere. Congrediendum igitur censuit et tamquam €in acie quadam cum uoluptariis rebus cumque ista uini €licentia comminus decernendum, ut aduersum eas non fuga €simus tuti nec absentia, sed uigore animi et constanti @1 €praesentia, moderatoque usu temperantiam continentiam-€que tueamur et calefacto simul refotoque animo, si quid in €eo uel frigidae tristitiae uel torpentis uerecundiae fuerit, €deluamus. Ÿðòÿ@@Quid M. Cicero de particula ista senserit scripseritque, quae prae-€posita est uerbis 'aufugio' et 'aufero'; et an in uerbo 'autumo' €eadem istaec praepositio esse uideri debeat. ‘@@Legimus librum M. Ciceronis, qui inscriptus est orator. @8 In €eo libro Cicero, cum dixisset uerba haec 'aufugio' et 'aufero' €composita quidem esse ex praepositione 'ab' et ex uerbis €'fugio' et 'fero', sed eam praepositionem, quo fieret uox €pronuntiatu audituque lenior, uersam mutatamque esse in €'au' syllabam coeptumque esse dici 'aufugio' et 'aufero' pro 'abfugio' et 'abfero', cum haec, inquam, ita dixisset, tum €postea ibidem super eadem particula ita scripsit: 'Haec' €inquit 'praepositio praeter haec duo uerba nullo alio in uerbo €reperietur.' @@Inuenimus autem in conmentario Nigidiano uerbum 'autu-€mo' compositum ex 'ab' praepositione et uerbo 'aestumo' €dictumque intercise 'autumo' quasi 'abaestumo', quod signi-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸£•ficaret 'totum aestumo' tamquam 'abnumero'. Sed, quod sit €cum honore multo dictum P. Nigidii, hominis eruditissimi, audacius hoc argutiusque esse uidetur quam uerius. 'Autu-€mo' enim non id solum significat 'aestumo', sed et 'dico' et €'opinor' et 'censeo', cum quibus uerbis praepositio ista €neque cohaerentia uocis neque significatione sententiae con-uenit. Praeterea uir acerrimae in studio litterarum diligen-€tiae M. Tullius non sola esse haec duo uerba dixisset, si @1 reperiri posset ullum tertium. Sed illud magis inspici quaeri-€que dignum est, uersane sit et mutata 'ab' praepositio in 'au' €syllabam propter lenitatem uocis, an potius 'au' particula €sua sit propria origine et proinde, ut pleraeque aliae prae-€positiones a Graecis, ita haec quoque inde accepta sit; €sicuti est in illo uersu Homeri: €@@@@$AU)E/RUSAN ME\N PRW=TA KAI\ E)/SFACAN KAI\ E)/DEIRAN, €et €@@@@$A)/BROMOI, AU)I/AXOI. Ÿðòÿ@@Historia de Ventidio Basso, ignobili homine, quem primum de €Parthis triumphasse memoriae traditum est. ‘@@In sermonibus nuper fuit seniorum hominum et erudi-€torum multos in uetere memoria altissimum dignitatis €gradum ascendisse ignobilissimos prius homines et despica-tissimos. Nihil adeo de quoquam tantae admirationi fuit, quantae fuerunt, quae de Ventidio Basso scripta sunt: eum €Picentem fuisse genere et loco humili, et matrem eius a €Pompeio Strabone, Pompei Magni patre, bello sociali, quo €Asculanos subegit, captam cum ipso esse; mox triumphante €Pompeio Strabone eum quoque puerum inter ceteros ante €currum imperatoris sinu matris uectum esse; post, cum €adoleuisset, uictum sibi aegre quaesisse eumque sordide in-€uenisse comparandis mulis et uehiculis, quae magistratibus, €qui sortiti prouincias forent, praebenda publice conduxisset. €In isto quaestu notum esse coepisse C. Caesari et cum eo €profectum esse in Gallias; tum, quia in ea prouincia satis €nauiter uersatus esset et deinceps ciuili bello mandata sibi €pleraque inpigre et strenue fecisset, non modo in amicitiam @1 €Caesaris, sed ex ea in amplissimum quoque ordinem per-€uenisse; mox tribunum quoque plebi ac deinde praetorem €creatum atque in eo tempore iudicatum esse a senatu €hostem cum M. Antonio; post uero coniunctis partibus non €pristinam tantum dignitatem reciperasse, sed pontificatum €ac deinde consulatum quoque adeptum esse, eamque rem €tam intoleranter tulisse populum Romanum, qui Ventidium €Bassum meminerat curandis mulis uictitasse, ut uulgo per €uias urbis uersiculi proscriberentur: €@@@@concurrite omnes augures, haruspices! €@@@@portentum inusitatum conflatum est recens: €@@@@nam mulos qui fricabat, consul factus est. @@Eundem Bassum Suetonius Tranquillus praepositum esse €a M. Antonio prouinciis orientalibus Parthosque in Syriam €introrumpentis tribus ab eo proelis fusos scribit eumque €primum omnium de Parthis triumphasse et morte obita €publico funere sepultum esse. Ÿðòÿ@@Verbum 'profligo' a plerisque dici inproprie insciteque. ‘@@Sicut alia uerba pleraque ignoratione et inscitia improbe €dicentium quae non intellegant deflexa ac deprauata sunt €a ratione recta et consuetudine, ita huius quoque uerbi, quod est 'profligo', significatio uersa et corrupta est. Nam €cum ab adfligendo et ad perniciem interitumque deducendo €inclinatum id tractumque sit semperque eo uerbo, qui dili-€genter locuti sunt, ita usi sint, ut 'profligare' dicerent 'pro-€digere' et 'deperdere' 'profligatasque' res quasi 'proflictas' et @1 €'perditas' appellarent, nunc audio aedificia et templa et alia €fere multa, quae prope absoluta adfectaque sunt, 'in profli-gato' esse dici ipsaque esse iam 'profligata'. Quapropter €urbanissime respondisse praetorem, non indoctum uirum, €barunculo cuidam ex aduocatorum turba Sulpicius Apollinaris in quadam epistula scriptum reliquit. 'Nam cum €ille' inquit 'rabula audaculus ita postulasset uerbaque ita €fecisset: "Omnia, uir clarissime, negotia, de quibus te €cogniturum esse hodie dixisti, diligentia et uelocitate tua €profligata sunt; unum id solum relictum est, de quo rogo €audias", tum praetor satis ridicule: "An illa negotia, de €quibus iam cognouisse me dicis, profligata sint, equidem €nescio; hoc autem negotium, quod in te incidit, procul €dubio, siue id audiam siue non audiam, profligatum est".' @@Quod significare autem uolunt, qui 'profligatum' dicunt, €hi, qui Latine locuti sunt, non 'profligatum', sed 'adfectum' €dixerunt, sicuti M. Cicero in oratione, quam habuit de prouinciis consularibus. Eius uerba haec sunt: 'Bellum ad-fectum uidemus et, uere ut dicam, paene confectum.' Item €infra: 'Nam ipse Caesar quid est quod in ea prouincia €commorari uelit, nisi ut ea, quae per eum adfecta sunt, perfecta reipublicae tradat?' Idem Cicero in oeconomico: €'Cum uero adfecta iam prope aestate uuas a sole mitescere €tempus est.' Ÿðòÿ@@In libro M. Ciceronis de gloria secundo manifestum erratum in ea €parte, in qua scriptum est super Hectore et Aiace. ‘@@In libro M. Tullii, qui est secundus de gloria, manifestus €error est non magnae rei, quem errorem esse possit cognoscere @1 €non aliquis eruditorum, sed qui tantum legerit $*(OMH/ROU $TO\ *H#&. Quamobrem non tam id mirabamur errasse in ea re €M. Tullium, quam non esse animaduersum hoc postea cor-€rectumque uel ab ipso uel a Tirone, liberto eius, diligentis-simo homine et librorum patroni sui studiosissimo. Ita enim €scriptum in eo libro est: 'Apud eundem poetam Aiax cum €Hectore congrediens depugnandi causa agit, ut sepeliatur, €si sit forte uictus, declaratque se uelle, ut suum tumulum €multis etiam post saeculis praetereuntes sic loquantur: €@@@@hic situs est uitae iampridem lumina linquens, €@@@@qui quondam Hectoreo perculsus concidit ense. €@@@@fabitur haec aliquis, mea semper gloria uiuet.' @@Huius autem sententiae uersus, quos Cicero in linguam €Latinam uertit, non Aiax apud Homerum dicit, neque Aiax €agit, ut sepeliatur, sed Hector dicit, et Hector de sepultura €agit priusquam sciat an Aiax secum depugnandi causa €congressurus sit. Ÿðòÿ@@Obseruatum esse in senibus, quod annum fere aetatis tertium et €sexagesimum agant aut laboribus aut interitu aut clade aliqua €insignitum; atque inibi super eadem obseruatione exemplum ad-€positum epistulae diui Augusti ad Gaium filium. ‘@@Obseruatum in multa hominum memoria expertumque €est senioribus plerisque omnibus sexagesimum tertium uitae €annum cum periculo et clade aliqua uenire aut corporis €morbique grauioris aut uitae interitus aut animi aegritu-dinis. Propterea, qui rerum uerborumque istiusmodi studio €tenentur, eum aetatis annum appellant $KLIMAKTHRIKO/N&. @@Nocte quoque ista proxima superiore, cum librum epistu-€larum diui Augusti, quas ad Gaium nepotem suum scripsit, @1 €legeremus duceremurque elegantia orationis neque morosa €neque anxia, sed facili hercle et simplici, id ipsum in quadam €epistula super eodem anno scriptum offendimus; eiusque €epistulae exemplum hoc est: €@@@@'IX Kal. Octobris. €'Aue, mi Gai, meus asellus iucundissimus, quem semper €medius fidius desidero, cum a me abes. Set praecipue diebus €talibus, qualis est hodiernus, oculi mei requirunt meum €Gaium, quem, ubicumque hoc die fuisti, spero laetum et €bene ualentem celebrasse quartum et sexagesimum natalem €meum. Nam, ut uides, $KLIMAKTH=RA& communem seniorum €omnium tertium et sexagesimum annum euasimus. Deos €autem oro, ut, mihi quantumcumque superest temporis, id €saluis nobis traducere liceat in statu reipublicae felicissimo €$A)NDRAGAQOU/NTWN U(MW=N KAI\ DIADEXOME/NWN& stationem meam.' Ÿðòÿ@@Locus ex oratione %Fauorini, ueteris oratoris, de cenarum atque €luxuriae obprobratione, qua usus est, cum legem Liciniam de €sumptu minuendo suasit. ‘@@Cum legeremus orationem ueterem %Fauorini, non in-€diserti uiri, qua oratione * * * totum, ut meminisse possemus €odio esse hercle istiusmodi sumptus atque uictus, perdidici-mus. Verba haec, quae adposuimus, %Fauorini sunt: 'Prae-€fecti popinae atque luxuriae negant cenam lautam esse, nisi, €cum lubentissime edis, tum auferatur et alia esca melior €atque amplior succenturietur. Is nunc flos cenae habetur €inter istos, quibus sumptus et fastidium pro facetiis pro-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¨ˆ’†cedit, qui negant ullam auem praeter ficedulam totam @1 €comesse oportere; ceterarum auium atque altilium nisi €tantum adponatur, ut a cluniculis inferiore parte saturi €fiant, conuiuium putant inopia sordere, superiorem partem €auium atque altilium qui edint, eos palatum [2non]2 habere. €Si proportione pergit luxuria crescere, quid relinquitur, nisi €uti delibari sibi cenas iubeant, ne edendo defetigentur, €quando stratus auro, argento, purpura amplior aliquot €hominibus quam dis inmortalibus adornatur?' Ÿðòÿ@@Quod Caecilius poeta 'frontem' genere uirili non poetice, sed cum €probatione et cum analogia appellauit. ‘@@Vere ac diserte Caecilius hoc in Subditiuo scripsit: €@@@@nam hi sunt inimici pessumi, fronte hilaro, corde tristi, €@@@@quos neque ut adprendas neque uti dimittas scias. Hos ego uersus, cum de quodam istiusmodi homine sermo-nes essent, in circulo forte iuuenum eruditiorum dixi. Tum €de grammaticorum uolgo quispiam nobiscum ibi adsistens €non sane ignobilis: 'quanta' inquit 'licentia audaciaque €Caecilius hic fuit, cum "fronte hilaro", non "fronte hilara" dixit et tam inmanem soloecismum nihil ueritus est.' 'Immo' €inquam 'potius nos et quam audaces et quam licentes sumus, €qui "frontem" inprobe indocteque non uirili genere dicimus, €cum et ratio proportionis, quae "analogia" appellatur, et €ueterum auctoritates non "hanc", sed "hunc frontem" de-bere dici suadeant. Quippe M. Cato in quinto originum ita @1 €scripsit: "Postridie signis conlatis, aequo fronte, peditatu, €equitibus atque alis cum hostium legionibus pugnauit." €"Recto" quoque "fronte" idem Cato in libro eodem dicit.' @@At ille semidoctus grammaticus: 'missas' inquit 'auctori-€tates facias, quas quidem ut habeas, posse fieri puto, sed rationem dic, quam non habes.' Atque ego his eius uerbis, ut €tum ferebat aetas, inritatior: 'audi,' inquam 'mi magister, €rationem falsam quidem, sed quam redarguere falsam esse tu non queas. Omnia' inquam 'uocabula tribus litteris finita, €quibus "frons" finitur, generis masculini sunt, si in genetiuo €quoque casu eadem syllaba finiantur, ut "mons", "pons", "fons".' At ille contra renidens: 'audi,' inquit 'discipule, plura alia consimilia, quae non sint generis masculini.' Pete-€bant ibi omnes, ut uel unum statim diceret. Sed cum homo €uoltum intorqueret et non hisceret et colores mutaret, tum €ego intercessi et 'uade' inquam 'nunc et habeto ad re-€quirendum triginta dies; postquam inueneris, repetes nos.' Atque ita hominem nulli rei ad indagandum uocabulum, quo €rescinderet finitionem fictam, dimisimus. Ÿðòÿ@@De uoluntario et admirando interitu uirginum Milesiarum. ‘@@Plutarchus in librorum, quos $PERI\ YUXH=S& inscripsit, primo, €cum de morbis dissereret in animos hominum incidentibus, €uirgines dixit Milesii nominis fere quot tum in ea ciuitate €erant, repente sine ulla euidenti causa uoluntatem cepisse €obeundae mortis ac deinde plurimas uitam suspendio ami-sisse. Id cum accideret in dies crebrius neque animis earum €mori perseuerantium medicina adhiberi quiret, decreuisse @1 €Milesios, ut uirgines, quae corporibus suspensis demortuae €forent, ut hae omnes nudae cum eodem laqueo, qui essent €praeuinctae, efferrentur. Post id decretum uirgines uolun-€tariam mortem non petisse pudore solo deterritas tam in-€honesti funeris. Ÿðòÿ@@Verba senatusconsulti de exigendis urbe Roma philosophis; item €uerba edicti censorum, quo inprobati et coerciti sunt, qui disci-€plinam rhetoricam instituere et exercere Romae coeperant. ‘@@C. Fannio Strabone M. Valerio Messala coss. senatus-€consultum de philosophis et de rhetoribus factum est: 'M. €Pomponius praetor senatum consuluit. Quod uerba facta €sunt de philosophis et de rhetoribus, de ea re ita censuerunt, €ut M. Pomponius praetor animaduerteret curaretque, uti €ei e republica fideque sua uideretur, uti Romae ne essent.' @@Aliquot deinde annis post id senatusconsultum Cn. €Domitius Ahenobarbus et L. Licinius Crassus censores de €coercendis rhetoribus Latinis ita edixerunt: 'Renuntiatum €est nobis esse homines, qui nouum genus disciplinae insti-€tuerunt, ad quos iuuentus in ludum conueniat; eos sibi €nomen inposuisse Latinos rhetoras; ibi homines adulescen-€tulos dies totos desidere. Maiores nostri, quae liberos suos €discere et quos in ludos itare uellent, instituerunt. Haec €noua, quae praeter consuetudinem ac morem maiorum €fiunt, neque placent neque recta uidentur. Quapropter et €his, qui eos ludos habent, et his, qui eo uenire consuerunt, €uisum est faciundum, ut ostenderemus nostram sententiam €nobis non placere.' @@Neque illis solum temporibus nimis rudibus necdum €Graeca disciplina expolitis philosophi ex urbe Roma pulsi @1 sunt, uerum etiam Domitiano imperante senatusconsulto eiecti atque urbe et Italia interdicti sunt. Qua tempestate €Epictetus quoque philosophus propter id senatusconsultum €Nicopolim Roma decessit. Ÿðòÿ@@Locus ex oratione Gracchi de parsimonia ac de pudicitia sua memora-€tissimus. ‘@@C. Gracchus, cum ex Sardinia rediit, orationem ad popu-lum in contione habuit. Ea uerba haec sunt: 'Versatus sum' €inquit 'in prouincia, quomodo ex usu uestro existimabam €esse, non quomodo ambitioni meae conducere arbitrabar. €Nulla apud me fuit popina, neque pueri eximia facie stabant, €sed in conuiuio liberi uestri modestius erant quam apud principia.' Post deinde haec dicit: 'Ita uersatus sum in pro-€uincia, uti nemo posset uere dicere assem aut eo plus in €muneribus me accepisse aut mea opera quemquam sum-€ptum fecisse. Biennium fui in prouincia; si ulla meretrix €domum meam introiuit aut cuiusquam seruulus propter me €sollicitatus est, omnium nationum postremissimum nequis-€simumque existimatote. Cum a seruis eorum tam caste me €habuerim, inde poteritis considerare, quomodo me putetis cum liberis uestris uixisse.' Atque ibi ex interuallo: 'Itaque,' €inquit 'Quirites, cum Romam profectus sum, zonas, quas €plenas argenti extuli, eas ex prouincia inanes retuli; alii €uini amphoras quas plenas tulerunt, eas argento repletas €domum reportauerunt.' @1 Ÿðòÿ@@De uerbis inopinatis, quae utroqueuersum dicuntur et a grammaticis €'communia' uocantur. ‘@@'Vtor' et 'uereor' et 'hortor' et 'consolor' communia €uerba sunt ac dici utroqueuersus possunt: 'uereor te' et €'uereor abs te', id est 'tu me uereris'; 'utor te' et 'utor abs €te', id est 'tu me uteris'; 'hortor te' et 'hortor abs te', id est €'tu me hortaris'; 'consolor te' et 'consolor abs te', id est 'tu €me consolaris'; 'testor' quoque et 'interpretor' significatione reciproca dicuntur. Sunt autem uerba haec omnia ex altera €parte inusitata et, an dicta sint in eam quoque partem, €quaeri solet. @@Afranius in Consobrinis: €@@@@em isto parentum est uita uilis liberis, €@@@@ubi malunt metui, quam uereri se ab suis. €Hic 'uereri' ex ea parte dictum est, quae est non usitatior. Nouius in Lignaria uerbum, quod est 'utitur', ex contraria €parte dicit: €@@@@quia supellex multa, quae non utitur, emitur tamen, id est 'quae usui non est'. M. Cato in quinta origine 'exerci-€tum' inquit 'suum pransum, paratum, cohortatum eduxit foras atque instruxit.' 'Consolor' quoque in partem alteram, €praeterquam dici solitum est, scriptum inuenimus in epi-€stula Q. Metelli, quam, cum in exilio esset, ad Cn. et ad €L. Domitios dedit. 'At cum animum' inquit 'uestrum erga €me uideo, uehementer consolor, et fides uirtusque uestra mihi ante oculos uersatur.' 'Testata' itidem et 'interpretata' @1 €eadem ratione dixit M. Tullius in primo libro de diuinatione, €ut 'testor' 'interpretor'que uerba communia uideri debeant. Sallustius quoque eodem modo 'dilargitis proscriptorum €bonis' dicit, tamquam uerbum 'largior' sit ex uerbis com-€munibus. @@'Veritum' autem, sicut 'puditum' et 'pigitum', non per-€sonaliter per infinitum modum dictum esse non a uetusti-€oribus tantum uidemus, sed a M. quoque Tullio in secundo €de finibus. 'Primum' inquit 'Aristippi Cyrenaicorumque €omnium, quos non est ueritum in ea uoluptate, quae maxima €dulcedine sensum moueret, summum bonum ponere.' @@'Dignor' quoque et 'ueneror' et 'confiteor' et 'testor' €habita sunt in uerbis communibus. Sic illa in Vergilio dicta €sunt: þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¨˜Š„@@@@coniugio, Anchisa, Veneris dignate superbo, €et €@@@@cursusque dabit uenerata secundos. 'Confessi' autem 'aeris', de quo facta confessio est, in XII €tabulis scriptum est his uerbis: 'Aeris confessi rebusque €[2iure]2 iudicatis XXX dies iusti sunto.' Item ex isdem tabu-€lis id quoque est: 'Qui se sierit testarier libripensue fuerit, €ni testimonium fariatur, inprobus intestabilisque esto.' Ÿðòÿ@@Quod Metellus Numidicus figuram orationis nouam ex orationibus €Graecis mutuatus est. ‘@@Aput Q. Metellum Numidicum in libro accusationis in €Valerium Messalam tertio noue dictum esse adnotauimus. @1 Verba ex oratione eius haec sunt: 'Cum sese sciret in tantum €crimen uenisse atque socios ad senatum questum flentes uenisse sese pecunias maximas exactos esse.' '[2Sese]2 pecu-€nias' inquit '[2maximas]2 exactos esse' pro eo, quod est €'pecunias a se esse maximas exactas'. @@Id nobis uidebatur Graeca figura dictum; Graeci enim €dicunt: $EI)SEPRA/CATO/ ME A)RGU/RION&, id significat 'exegit me €pecuniam'. Quod si id dici potest, etiam 'exactus esse aliqui pecuniam' dici potest, Caeciliusque eadem figura in Hypo-€bolimaeo Aeschino usus uidetur: €@@@@ego illud minus nihilo exigor portorium, €id est 'nihilominus exigitur de me portorium'. Ÿðòÿ@@'Passis uelis' et 'passis manibus' dixisse ueteres non a uerbo suo, €quod est 'patior', sed ab alieno, quod est 'pando'. ‘@@Ab eo, quod est 'pando', 'passum' ueteres dixerunt, non €'pansum', et cum 'ex' praepositione 'expassum', non 'expan-sum'. Caecilius in Synaristosis: €@@@@heri uero prospexisse eum se ex tegulis, €@@@@haec nuntiasse et flammeum expassum domi. 'Capillo' quoque esse mulier 'passo' dicitur quasi porrecto €et expanso, et 'passis manibus' et 'uelis passis' dicimus, quod significat diductis atque distentis. Itaque Plautus in @1 €Milite glorioso 'a' littera in 'e' mutata per compositi uocabuli €morem 'dispessis' dicit pro eo, quod est 'dispassis': €@@@@credo ego istoc exemplo tibi esse eundum extra portam, €@@@@dispessis manibus patibulum cum habebis. Ÿðòÿ@@De nouo genere interitus Crotoniensis Milonis. ‘@@Milo Crotoniensis, athleta inlustris, quem in chronicis €scriptum est Olympiade [2LXII]2 primum coronatum esse, exitum habuit e uita miserandum et mirandum. Cum iam €natu grandis artem athleticam desisset iterque faceret forte €solus in locis Italiae siluestribus, quercum uidit proxime uiam patulis in parte media rimis hiantem. Tum experiri, €credo, etiam tunc uolens, an ullae sibi reliquae uires €adessent, inmissis in cauernas arboris digitis diducere et €rescindere quercum conatus est. Ac mediam quidem partem discidit diuellitque; quercus autem in duas diducta partis, €cum ille quasi perfecto, quod erat conixus, manus laxasset, €cessante ui rediit in naturam manibusque eius retentis in-€clusisque stricta denuo et cohaesa dilacerandum hominem €feris praebuit. Ÿðòÿ@@Quam ob causam nobiles pueri Atheniensium tibiis canere desierint, €cum patrium istum morem canendi haberent. ‘@@Alcibiades Atheniensis, cum apud auunculum Periclen €puer artibus ac disciplinis liberalibus erudiretur et arcessi €Pericles Antigenidam tibicinem iussisset, ut eum canere @1 €tibiis, quod honestissimum tum uidebatur, doceret, traditas €sibi tibias, cum ad os adhibuisset inflassetque, pudefactus oris deformitate abiecit infregitque. Ea res cum percrebu-€isset, omnium tum Atheniensium consensu disciplina tibiis canendi desitast. Scriptum hoc est in conmentario Pamphilae €nono et uicesimo. Ÿðòÿ@@Quod pugna belli ciuilis uictoriaque Gai Caesaris, quam uicit in €Pharsaliis campis, nuntiata praedictaque est per cuiuspiam sacer-€dotis uaticinium eodem ipso die in Italia Pataui. ‘@@Quo C. Caesar et Cn. Pompeius die per ciuile bellum signis €conlatis in Thessalia conflixerunt, res accidit Pataui in transpadana Italia memorari digna. Cornelius quidam sacer-€dos et loco nobilis et sacerdotii religionibus uenerandus et €castitate uitae sanctus repente mota mente conspicere se €procul dixit pugnam acerrimam pugnari ac deinde alios €cedere, alios urgere, caedem, fugam, tela uolantia, instau-€rationem pugnae, inpressionem, gemitus, uulnera, proinde €ut si ipse in proelio uersaretur, coram uidere sese uociferatus est ac postea subito exclamauit Caesarem uicisse. Ea Cor-€nelii sacerdotis hariolatio leuis tum quidem uisa et uecors, €magnae mox admirationi fuit, quoniam non modo pugnae €dies, quae in Thessalia pugnata est, neque proelii exitus, qui €erat praedictus, idem fuit, sed omnes quoque pugnandi €reciprocae uices et ipsa exercituum duorum conflictatio €uaticinantis motu atque uerbis repraesentata est. @1 Ÿðòÿ@@Verba M. Varronis memoria digna ex satura, quae inscribitur $PERI\ €$E)DESMA/TWN&. ‘@@Non paucissimi sunt, in quos potest conuenire id quod M. Varro dicit in satura, quae inscribitur $PERI\ E)DESMA/TWN&. Verba €haec sunt: 'Si, quantum operae sumpsisti, ut tuus pistor €bonum faceret panem, eius duodecimam philosophiae de-€disses, ipse bonus iampridem esses factus. Nunc illum qui €norunt uolunt emere milibus centum, te qui nouit nemo €centussis.' Ÿðòÿ@@Notata quaedam de Euripidis poetae genere, uita, moribus; deque €eiusdem fine uitae. ‘@@Euripidi poetae matrem Theopompus agrestia olera uen-dentem uictum quaesisse dicit. Patri autem eius nato illo €responsum est a Chaldaeis eum puerum, cum adoleuisset, uictorem in certaminibus fore; id ei puero fatum esse. Pater €interpretatus athletam debere esse roborato exercitatoque €filii sui corpore Olympiam certaturum eum inter athletas €pueros deduxit. Ac primo quidem in certamen per ambiguam €aetatem receptus non est, post Eleusino et Theseo certamine pugnauit et coronatus est. Mox a corporis cura ad excolendi €animi studium transgressus auditor fuit physici Anaxagorae €et Prodici rhetoris, in morali autem philosophia Socratis. €Tragoediam scribere natus annos duodeuiginti adortus est. Philochorus refert in insula Salamine speluncam esse €taetram et horridam, quam nos uidimus, in qua Euripides €tragoedias scriptitarit. @@Mulieres fere omnes in maiorem modum exosus fuisse €dicitur, siue quod natura abhorruit a mulierum coetu siue @1 €quod duas simul uxores habuerat, cum id decreto ab €Atheniensibus facto ius esset, quarum matrimonii pertaede-bat. Eius odii in mulieres Aristophanes quoque meminit $E)N €$TAI=S PROTE/RAIS *QESMOFORIAZOU/SAIS& in his uersibus: €@@@@$NU=N OU)=N A(PA/SAISIN PARAINW= KAI\ LE/GW €@@@@$TOU=TON KOLA/SAI TO\N A)/NDRA POLLW=N OU(/NEKA. €@@@@$A)/GRIA GA\R H(MA=S, W)= GUNAI=KES, DRA=| KAKA\ €@@@@$A(/T' E)N A)GRI/OISI TOI=S LAXA/NOIS AU)TO\S TRAFEI/S. Alexander autem Aetolus hos de Euripide uersus composuit: €@@@@$O( D' *)ANACAGO/ROU TRO/FIMOS XAIOU= STRIFNO\S ME\N E)/MOIGE PROSEIPEI=N €@@@@$KAI\ MISOGE/LWS KAI\ TWQA/ZEIN OU)DE\ PAR' OI)=NON MEMAQHKW/S, €@@@@$A)LL' O(/ TI GRA/YAI, TOU=T' A)/N ME/LITOS KAI\ *SEIRH/NWN E)TETEU/XEI. @@Is, cum in Macedonia apud Archelaum regem esset utere-€turque eo rex familiariter, rediens nocte ab eius cena canibus €a quodam aemulo inmissis dilaceratus est, et ex his uulneri-bus mors secuta est. Sepulchrum autem eius et memoriam €Macedones eo dignati sunt honore, ut in gloriae quoque loco €praedicarent: $OU)/POTE SO\N MNH=MA, *EU)RI/PIDES, O)/LOITO/ POU&, quod €egregius poeta morte obita sepultus in eorum terra foret. €Quamobrem cum legati ad eos ab Atheniensibus missi petis-€sent, ut ossa Athenas in terram illius patriam permitterent €transferri, maximo consensu Macedones in ea re deneganda €perstiterunt. @1 Ÿðòÿ@@Quod a poetis Iouis filii prudentissimi humanissimique, Neptuni €autem ferocissimi et inhumanissimi traduntur. ‘@@Praestantissimos uirtute, prudentia, uiribus Iouis filios €poetae appellauerunt, ut Aeacum et Minoa et Sarpedona; €ferocissimos et inmanes et alienos ab omni humanitate tam-€quam e mari genitos Neptuni filios dixerunt, Cyclopa et €Cercyona et Scirona et Laestrygonas. Ÿðòÿ@@Historia de Sertorio, egregio duce, deque astu eius commenticiisque €simulamentis, quibus ad barbaros milites continendos concilian-€dosque sibi utebatur. ‘@@Sertorius, uir acer egregiusque dux, et utendi regendique þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¨–’exercitus peritus fuit. Is in temporibus difficillimis et menti-€ebatur ad milites, si mendacium prodesset, et litteras com-€positas pro ueris legebat et somnium simulabat et falsas €religiones conferebat, si quid istae res eum apud militum €animos adiutabant. @8 Illud adeo Sertorii nobile est: @8 Cerua €alba eximiae pulchritudinis et uiuacissimae celeritatis a Lusitano ei quodam dono data est. Hanc sibi oblatam €diuinitus et instinctam Dianae numine conloqui secum €monereque et docere, quae utilia factu essent, persuadere €omnibus instituit ac, si quid durius uidebatur, quod im-€perandum militibus foret, a cerua sese monitum praedicabat. €Id cum dixerat, uniuersi tamquam si deo libentes parebant. Ea cerua quodam die, cum incursio esset hostium nuntiata, €festinatione ac tumultu consternata in fugam se prorupit €atque in palude proxima delituit et postea requisita perisse creditast. Neque multis diebus post inuentam esse ceruam Sertorio nuntiatur. Tum, qui nuntiauerat, iussit tacere ac, @1 €ne cui palam diceret, interminatus est praecepitque, ut eam €postero die repente in eum locum, in quo ipse cum amicis €esset, inmitteret. Admissis deinde amicis postridie uisum €sibi esse ait in quiete ceruam, quae perisset, ad se reuerti €et, ut prius consuerat, quod opus esset facto, praedicere; tum seruo, quod imperauerat, significat, cerua emissa in €cubiculum Sertorii introrupit, clamor factus et orta ad-€miratio est. €@@Eaque hominum barbarorum credulitas Sertorio in magnis rebus magno usui fuit. Memoriae proditum est ex his nati-€onibus, quae cum Sertorio faciebant, cum multis proeliis €superatus esset, neminem umquam ab eo desciuisse, quam-€quam id genus hominum esset mobilissimum. Ÿðòÿ@@De aetatibus historicorum nobilium, Hellanici, Herodoti, Thucydidis. ‘@@Hellanicus, Herodotus, Thucydides, historiae scriptores, €in isdem temporibus fere laude ingenti floruerunt et non nimis longe distantibus fuerunt aetatibus. Nam Hellanicus €initio belli Peloponnesiaci fuisse quinque et sexaginta annos €natus uidetur, Herodotus tres et quinquaginta, Thucydides €quadraginta. Scriptum hoc est in libro undecimo Pamphilae. Ÿðòÿ@@Quid Vulcacius Sedigitus in libro, quem de poetis scripsit, de comicis €Latinis iudicarit. ‘@@Sedigitus in libro, quem scripsit de poetis, quid de his €sentiat, qui comoedias fecerunt, et quem praestare ex @1 €omnibus ceteris putet ac deinceps, quo quemque in loco et €honore ponat, his uersibus suis demonstrat: €@@@@multos incertos certare hanc rem uidimus, €@@@@palmam poetae comico cui deferant. €@@@@eum meo iudicio errorem dissoluam tibi, €@@@@ut, contra si quis sentiat, nihil sentiat. €@@@@Caecilio palmam Statio do comico. €@@@@Plautus secundus facile exuperat ceteros. €@@@@dein Naeuius, qui feruet, pretio in tertiost. €@@@@si erit, quod quarto detur, dabitur Licinio. €@@@@post insequi Licinium facio Atilium. €@@@@in sexto consequetur hos Terentius, €@@@@Turpilius septimum, Trabea octauum optinet, €@@@@nono loco esse facile facio Luscium. €@@@@decimum addo causa antiquitatis Ennium. Ÿðòÿ@@De uerbis quibusdam nouis, quae in Gnaei Mati mimiambis offen-€deramus. ‘@@Cn. Matius, uir eruditus, in mimiambis suis non absurde €neque absone finxit 'recentatur' pro eo, quod Graeci dicunt €$A)NANEOU=TAI&, id est 'denuo nascitur atque iterum fit recens'. €Versus, in quibus hoc uerbum est, hi sunt: €@@@@iam iam albicascit Phoebus et recentatur €@@@@commune lumen hominibus uoluptatis. @1 @@Idem Matius in isdem mimiambis 'edulcare' dicit, quod €est 'dulcius reddere', in his uersibus: €@@@@quapropter edulcare conuenit uitam €@@@@curasque acerbas sensibus gubernare. Ÿðòÿ@@Quibus uerbis Aristoteles philosophus definierit syllogismum; eiusque €definitionis interpretamentum uerbis Latinis factum. ‘@@Aristoteles, quid syllogismus esset, his uersibus definiuit: €$*LO/GOS, E)N W(=| TEQE/NTWN TINW=N E(/TERO/N TI TW=N KEIME/NWN E)C A)NA/GKHS $SUMBAI/NEI DIA\ TW=N KEIME/NWN.& Eius definitionis non uidebatur €habere incommode interpretatio facta hoc modo: Syllogis-€mus est oratio, in qua consensis quibusdam et concessis €aliud quid, quam quae concessa sunt, per ea, quae concessa €sunt, necessario conficitur. Ÿðòÿ@@Quid sint 'comitia calata', quid 'curiata', quid 'centuriata', quid €'tributa', quid 'concilium'; atque inibi quaedam eiusdemmodi. ‘@@In libro Laelii Felicis ad Q. Mucium primo scriptum est €Labeonem scribere 'calata' comitia esse, quae pro conlegio €pontificum habentur aut regis aut flaminum inaugur-andorum causa. Eorum autem alia esse 'curiata', alia €'centuriata'; 'curiata' per lictorem curiatum 'calari', id est €'conuocari', 'centuriata' per cornicinem. @@Isdem comitiis, quae 'calata' appellari diximus, et sa-€crorum detestatio et testamenta fieri solebant. Tria enim €genera testamentorum fuisse accepimus: unum, quod calatis @1 €comitiis in populi contione fieret, alterum in procinctu, cum €uiri ad proelium faciendum in aciem uocabantur, tertium €per familiae emancipationem, cui aes et libra adhiberetur. @@In eodem Laeli Felicis libro haec scripta sunt: 'Is qui non €uniuersum populum, sed partem aliquam adesse iubet, non €"comitia", sed "concilium" edicere debet. Tribuni autem €neque aduocant patricios neque ad eos referre ulla de re €possunt. Ita ne "leges" quidem proprie, sed "plebisscita" €appellantur, quae tribunis plebis ferentibus accepta sunt, €quibus rogationibus ante patricii non tenebantur, donec Q. €Hortensius dictator eam legem tulit, ut eo iure, quod plebs statuisset, omnes Quirites tenerentur.' Item in eodem libro €hoc scriptum est: 'Cum ex generibus hominum suffragium €feratur, "curiata" comitia esse; cum ex censu et aetate, €"centuriata"; cum ex regionibus et locis, "tributa"; cen-€turiata autem comitia intra pomerium fieri nefas esse, quia €exercitum extra urbem imperari oporteat, intra urbem im-€perari ius non sit. Propterea centuriata in campo Martio €haberi exercitumque imperari praesidii causa solitum, quon-€iam populus esset in suffragiis ferendis occupatus.' Ÿðòÿ@@Quod errauit Cornelius Nepos, cum scripsit Ciceronem tres et uiginti €annos natum causam pro Sexto Roscio dixisse. ‘@@Cornelius Nepos et rerum memoriae non indiligens et M. Ciceronis ut qui maxime amicus familiaris fuit. Atque is €tamen in primo librorum, quos de uita illius composuit, €errasse uidetur, cum eum scripsit tres et uiginti annos natum €primam causam iudicii publici egisse Sextumque Roscium parricidii reum defendisse. Dinumeratis quippe annis a Q. @1 €Caepione et Q. Serrano, quibus consulibus ante diem tertium €Nonas Ianuar. M. Cicero natus est, ad M. Tullium et Cn. €Dolabellam, quibus consulibus causam priuatam pro Quinc-€tio apud Aquilium Gallum iudicem dixit, sex et uiginti anni €reperiuntur. Neque dubium est, quin post annum, quam pro €Quinctio dixerat, Sex. Roscium reum parricidii defenderit €annos iam septem atque uiginti natus L. Sulla Felice II Q. €Metello Pio consulibus. @@In qua re etiam Fenestellam errasse Pedianus Asconius €animaduertit, quod eum scripserit sexto uicesimo aetatis anno pro Sex. Roscio dixisse. Longior autem Nepotis quam €Fenestellae error est, nisi quis uult in animum inducere €Nepotem studio amoris et amicitiae adductum amplifi-€candae admirationis gratia quadriennium suppressisse, ut €M. Cicero orationem florentem dixisse pro Roscio admodum €adulescens uideretur. @@Illud adeo ab utriusque oratoris studiosis animaduersum €et scriptum est, quod Demosthenes et Cicero pari aetate in-€lustrissimas orationes in causis dixerunt, alter $KATA\ *)ANDRO-€$TI/WNOS& et $KATA\ *TIMOKRA/TOUS& septem et uiginti annos natus, €alter anno minor pro P. Quinctio septimoque et uicesimo pro Sex. Roscio. Vixerunt quoque non nimis numerum annorum €diuersum: alter tres et sexaginta annos, Demosthenes €sexaginta. Ÿðòÿ@@Quali figura orationis et quam noua L. Piso annalium scriptor usus sit. ‘@@Duae istae in loquendo figurae notae satis usitataeque €sunt: 'mihi nomen est Iulius' et 'mihi nomen est Iulio'; @1 tertiam figuram nouam hercle repperi apud Pisonem in €secundo annalium. Verba Pisonis haec sunt: 'L. Tarquinium, €collegam suum, quia Tarquinio nomine esset, metuere; þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¨’„eumque orat, uti sua uoluntate Roma concedat.' 'Quia €Tarquinio' inquit 'nomine esset': hoc proinde est, tamquam €si ego dicam: 'mihi nomen est Iulium'. Ÿðòÿ@@Vehiculum, quod 'petorritum' appellatur, cuiatis linguae uocabulum €sit, Graecae an Gallicae. ‘@@Qui ab alio genere uitae detriti iam et retorridi ad lit-€terarum disciplinas serius adeunt, si forte idem sunt garruli €natura et subargutuli, oppido quam fiunt in litterarum ostentatione inepti et friuoli. Quod genus profecto ille homo est, qui de petorritis nuper argutissimas nugas dixit. Nam €cum quaereretur, 'petorritum' quali forma uehiculum cuia-€tisque linguae uocabulum esset, et faciem uehiculi ementitus €est longe alienam falsamque et uocabulum Graecum esse €dixit atque id significare uolucres rotas interpretatus est €commutataque una littera 'petorritum' esse dictum uolebat quasi 'petorrotum'; scriptum etiam hoc esse a Valerio Probo €contendit. @@Ego, cum Probi multos admodum commentationum libros €adquisierim, neque scriptum in his inueni nec usquam alio-qui Probum scripsisse credo. 'Petorritum' enim est non ex €Graecia dimidiatum, sed totum Transalpibus; nam est uox Gallica. Id scriptum est in libro M. Varronis quarto decimo €rerum diuinarum, quo in loco Varro, cum de petorrito dixis-€set, esse id uerbum Gallicum, 'lanceam' quoque dixit non €Latinum, set Hispanicum uerbum esse. @1 Ÿðòÿ@@Quae uerba legauerint Rodii ad hostium ducem Demetrium, cum €ab eo obsiderentur, super illa incluta Ialysi imagine. ‘@@Rodum insulam celebritatis antiquissimae oppidumque in €ea pulcherrimum ornatissimumque obsidebat obpugnabat-€que Demetrius, dux aetatis suae inclutus, cui a peritia €disciplinaque faciendi obsidii machinarumque sollertia ad €capienda oppida repertarum cognomentum $*POLIORKHTH/S& fuit. Tum ibi in obsidione illa aedes quasdam publice factas, €quae extra urbis muros cum paruo praesidio erant, adgredi et uastare atque absumere igni parabat. In his aedibus erat €memoratissima illa imago Ialysi Protogenis manu facta, €inlustris pictoris, cuius operis pulchritudinem praestantiam-que ira percitus Rodiis inuidebat. Mittunt Rodii ad Deme-€trium legatos cum his uerbis: 'Quae, malum,' inquiunt €'ratiost, ut tu imaginem istam uelis incendio aedium facto €disperdere? Nam si nos omnes superaueris et oppidum hoc €totum ceperis, imagine quoque illa integra et incolumi per €uictoriam potieris; sin uero nos uincere obsidendo nequiueris, €petimus consideres, ne turpe tibi sit, quia non potueris bello €Rodios uincere, bellum cum Protogene mortuo gessisse.' Hoc ubi ex legatis audiuit, obpugnatione desita et imagini et €ciuitati pepercit. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER SEXTVS DECIMVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Verba Musoni philosophi Graeca digna atque utilia audiri ob-€seruarique; eiusdemque utilitatis sententia a M. Catone multis €ante annis Numantiae ad equites dicta. ‘@@Adulescentuli cum etiamtum in scholis essemus, $E)NQUMH-€$MA/TION& hoc Graecum, quod adposui, dictum esse a Musonio €philosopho audiebamus et, quoniam uere atque luculente €dictum uerbisque est breuibus et rotundis uinctum, per-quam libenter memineramus: $*)/AN TI PRA/CH|S KALO\N META\ PO/NOU, €$O( ME\N PO/NOS OI)/XETAI, TO\ DE\ KALO\N ME/NEI: A)/N TI POIH/SH|S AI)SXRO\N META\ €$H(DONH=S, TO\ ME\N H(DU\ OI)/XETAI, TO\ DE\ AI)SXRO\N ME/NEI. @@Postea istam ipsam sententiam in Catonis oratione, quam €dixit Numantiae apud equites, positam legimus. Quae etsi €laxioribus paulo longioribusque uerbis comprehensa est €praequam illud Graecum, quod diximus, quoniam tamen €prior tempore antiquiorque est, uenerabilior uideri debet. Verba ex oratione haec sunt: 'Cogitate cum animis uestris: €si quid uos per laborem recte feceritis, labor ille a uobis cito €recedet, bene factum a uobis, dum uiuitis, non abscedet; sed €si qua per uoluptatem nequiter feceritis, uoluptas cito ab-€ibit, nequiter factum illud apud uos semper manebit.' @1 Ÿðòÿ@@Cuiusmodi sit lex apud dialecticos percontandi disserendique; et €quae sit eius legis reprehensio. ‘@@Legem esse aiunt disciplinae dialecticae, si de quapiam re €quaeratur disputeturque atque ibi quid rogere, ut respon-€deas, tum ne amplius quid dicas, quam id solum, quod es €rogatus, aut aias aut neges; eamque legem qui non seruent €et aut plus aut aliter, quam sunt rogati respondeant, existu-€mantur indoctique esse disputandique morem atque rati-onem non tenere. Hoc quidem, quod dicunt, in plerisque disputationibus procul dubio fieri oportet. Indefinitus nam-€que inexplicabilisque sermo fiet, nisi interrogationibus re-€sponsionibusque simplicibus fuerit determinatus. @@Sed enim esse quaedam uidentur, in quibus, si breuiter et ad id, quod rogatus fueris, respondeas, capiare. Nam si quis €his uerbis interroget: 'Postulo, uti respondeas, desierisne €facere adulterium an non', utrumcumque dialectica lege re-€sponderis, siue aias seu neges, haerebis in captione, tam-quam si te dicas adulterum * * * negent; nam qui facere non desiuit, non id necessario etiam fecit. Falsa igitur est species €istius captionis et nequaquam procedere ad id potest, ut €conligi concludique possit eum facere adulterium qui se negauerit facere desisse. Quid autem legis istius propugna-€tores in illa captiuncula facient, in qua haerere eos necessum €est, si nihil amplius, quam quod interrogati erunt, respon-derint? Nam si ita ego istorum aliquem rogem: 'Quicquid €non perdidisti, habeasne an non habeas, postulo ut aias €aut neges', utrumcumque breuiter responderit, capietur. Nam si non habere se negauerit, quod non perdidit, collige-€tur oculos eum non habere, quos non perdidit; sin uero €habere se dixerit, colligetur habere eum cornua, quae non @1 perdidit. Rectius igitur cautiusque ita respondebitur: 'Quic-quid habui, id habeo, si id non perdidi.' Sed huiuscemodi €responsio non fit ex ea lege, quam diximus; plus enim, quam quod rogatus est, respondet. Et propterea id quoque €ad eam legem addi solet non esse captiosis interrogationibus €respondendum. Ÿðòÿ@@Quanam ratione effici dixerit Erasistratus medicus, si cibus forte €deerit, ut tolerari aliquantisper inedia possit et tolerari fames; €uerbaque ipsa Erasistrati super ea re scripta. ‘@@Cum Fauorino Romae dies plerumque totos eramus, tene-€batque animos nostros homo ille fandi dulcissimus, atque €eum, quoquo iret, quasi ex lingua prorsum eius apti pro-€sequebamur; ita sermonibus usquequaque amoenissimis de-mulcebat. Tum ad quendam aegrum cum isset uisere nosque €cum eo una introissemus multaque ad medicos, qui tum €forte istic erant, ualitudinis eius gratia oratione Graeca €dixisset: 'ac ne hoc quidem mirum' inquit 'uideri debet, €quod, cum antehac semper edundi fuerit adpetens, nunc post €imperatam inediam tridui omnis eius adpetitio pristina elanguerit. Nam quod Erasistratus scriptum' inquit 'reli-€quit, propemodum uerum est: esuritionem faciunt inanes €patentesque intestinorum fibrae et caua intus uentris ac €stomachi uacua et hiantia; quae ubi aut cibo conplentur aut €inanitate diutina contrahuntur et coniuent, tunc loco, in €quem cibus capitur, uel stipato uel adducto uoluntas capi-endi eius desiderandique restinguitur.' Scythas quoque ait €eundem Erasistratum dicere, cum sit usus, ut famem longius €tolerent, fasceis uentrem strictissime circumligare. Ea €uentris conpressione esuritionem posse depelli creditum est. @1 @@Haec tum Fauorinus multaque istiusmodi alia adfabilis-sime dicebat; nos autem postea, cum librum forte Erasi-€strati legeremus $DIAIRE/SEWN& primum, id ipsum in eo libro, €quod Fauorinum audiebamus dicere, scriptum offendimus. Verba Erasistrati ad eam rem pertinentia haec sunt: $*)ELOGI-€$ZO/MEQA OU)=N PARA\ TH\N I)SXURA\N SU/MPTWSIN TH=S KOILI/AS EI)=NAI TH\N €$SFO/DRA A)SITI/AN: KAI\ GA\R TOI=S E)PIPLE/ON A)SITOU=SIN KATA\ PROAI/RESIN €$E)N TOI=S PRW/TOIS XRO/NOIS H( PEI=NA PARAKOLOUQEI=, U(/STERON DE\ OU)KE/TI. Deinde paulum infra: $*EI)QISME/NOI DE/ EI)SIN KAI\ OI( *SKU/QAI, O(/TAN €$DIA/ TINA KAIRO\N A)NAGKA/ZWNTAI A)SITEI=N, ZW/NAIS PLATEI/AIS TH\N €$KOILI/AN DIASFI/GGEIN, W(S TH=S PEI/NHS AU)TOU\S H(=TTON E)NOXLOU/SHS: €$SXEDO\N DE\ KAI\ O(/TAN PLH/RHS KOILI/A H)=|, DIA\ TO\ KE/NWMA E)N AU)TH=| þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸£˜ˆ…$MHDE\N EI)=NAI, DIA\ TOU=TO OU) PEINW=SIN, O(/TAN DE\ SFO/DRA SUMPEPTW-€$KUI=A H)=|, KE/NWMA OU)K E)/XEI. @@In eodem libro Erasistratus uim quandam famis non €tolerabilem, quam Graeci $BOU/LIMON& appellant, in diebus frigi-€dissimis multo facilius accidere ait, quam cum serenum €atque placidum est, atque eius rei causas, cur is morbus in €eo plerumque tempore oriatur, nondum sibi esse compertas dicit. Verba, quibus id dicit, haec sunt: $*)/APORON DE\ KAI\ €$DEO/MENON E)PISKE/YEWS KAI\ E)PI\ TOU/TOU KAI\ E)PI\ TW=N LOIPW=N BOULIMI-€$W/NTWN, DIA\ TI/ E)N TOI=S YU/XESIN MA=LLON TO\ SU/MPTWMA TOU=TO GI/NETAI €$H)\ E)N TAI=S EU)DI/AIS. Ÿðòÿ@@Quo ritu quibusque uerbis fetialis populi Romani bellum indicere €solitus sit his, quibus populus bellum fieri iusserat; et item in €quae uerba conceptum fuerit iusiurandum de furtis militaribus €sanciendis et uti milites scripti intra praedictum diem in loco certo €frequentarent causis quibusdam exceptis, propter quas id iusiuran-€dum remitti aecum esset. ‘@@Cincius in libro tertio de re militari fetialem populi €Romani bellum indicentem hostibus telumque in agrum @1 €eorum iacientem hisce uerbis uti scripsit: 'Quod populus €Hermundulus hominesque populi Hermunduli aduersus €populum Romanum bellum fecere deliqueruntque quodque €populus Romanus cum populo Hermundulo [2hominibusque €Hermundulis]2 bellum iussit, ob eam rem ego populusque €Romanus populo Hermundulo hominibusque Hermundulis €bellum dico facioque.' @@Item in libro eiusdem Cincii de re militari quinto ita scri-€ptum est: 'Cum dilectus antiquitus fieret et milites scriberen-€tur, iusiurandum eos tribunus militaris adigebat in uerba €haec: "C. Laelii C. fili consulis L. Cornelii P. fili consulis in €exercitu decemque milia passuum prope furtum non facies €dolo malo solus neque cum pluribus pluris nummi argentei €in dies singulos; extraque hastam, hastile, ligna, poma, €pabulum, utrem, follem, faculam si quid ibi inueneris sus-€tulerisue, quod tuum non erit, quod pluris nummi argentei €erit, uti tu ad C. Laelium C. filium consulem Luciumue €Cornelium P. filium consulem siue quem ad uter eorum €iusserit, proferes aut profitebere in triduo proximo, quid-€quid inueneris sustulerisue dolo malo, aut domino suo, €cuium id censebis esse, reddes, uti quod recte factum esse €uoles." @@'Militibus autem scriptis dies praefinibatur, quo die ad-essent et citanti consuli responderent; deinde ita concipi-€ebatur iusiurandum, ut adessent, his additis exceptionibus: €"nisi harunce quae causa erit: funus familiare feriaeue deni-€cales, quae non eius rei causa in eum diem conlatae sint, @1 €quo is eo die minus ibi esset, morbus sonticus auspiciumue, €quod sine piaculo praeterire non liceat, sacrificiumue anni-€uersarium, quod recte fieri non possit, nisi ipsus eo die ibi €sit, uis hostesue, status condictusue dies cum hoste; si cui €eorum harunce quae causa erit, tum se postridie, quam per €eas causas licebit, eo die uenturum aditurumque eum, qui €eum pagum, uicum, oppidumue delegerit".' @@Item in eodem libro uerba haec sunt: 'Miles cum die, €qui prodictus est, aberat neque excusatus erat, infrequens €notabatur.' @@Item in libro sexto hoc scriptum est: 'Alae dictae exerci-€tus equitum ordines, quod circum legiones dextra sinistra-€que tamquam alae in auium corporibus locabantur. In €legione sunt centuriae sexaginta, manipuli triginta, cohortes €decem.' Ÿðòÿ@@'Vestibulum' quid significet; deque eius uocabuli rationibus. ‘@@Pleraque sunt uocabula, quibus uulgo utimur neque €tamen liquido scimus, quid ea proprie atque uere significent, €sed incompertam et uulgariam traditionem rei non explora-€tae secuti uidemur magis dicere, quod uolumus, quam dici-€mus: sicuti est 'uestibulum' uerbum in sermonibus celebre €atque obuium, non omnibus tamen, qui illo facile utuntur, satis spectatum. Animaduerti enim quosdam hautquaquam €indoctos uiros opinari uestibulum esse partem domus pri-morem, quam uulgus 'atrium' uocat. C. Aelius Gallus in €libro de significatione uerborum, quae ad ius ciuile pertinent, @1 €secundo uestibulum esse dicit non in ipsis aedibus neque €partem aedium, sed locum ante ianuam domus uacuum, per €quem a uia aditus accessusque ad aedis est, cum dextra €sinistraque ianuam tectaque sunt uiae iuncta atque ipsa €ianua procul a uia est area uacanti intersita. @@Quae porro huic uocabulo ratio sit, quaeri multum solet; €sed quae scripta legi, ea ferme omnia inconcinna atque ab-surda uisa sunt. Quod Sulpicium autem Apollinarem memini €dicere, uirum eleganti scientia ornatum, huiuscemodi est: €'"Ve" particula, sicuti quaedam alia, tum intentionem signi-ficat, tum minutionem. Nam "uetus" et "uehemens", al-€terum ab aetatis magnitudine compositum elisumque est, €alterum a mentis ui atque impetu dicitur. "Vescum" autem, €quod ex "ue" particula et "esca" copulatum est, utriusque diuersae significationis uim capit. Aliter enim Lucretius €"uescum salem" dicit ex edendi intentione, aliter Lucilius "uescum" appellat cum edendi fastidio. Qui domos igitur €amplas antiquitus faciebant, locum ante ianuam uacuum €relinquebant, qui inter fores domus et uiam medius esset. In eo loco, qui dominum eius domus salutatum uenerant, €priusquam admitterentur, consistebant et neque in uia stabant neque intra aedis erant. Ab illa ergo grandis loci €consistione et quasi quadam stabulatione uestibula appel-€lata sunt spatia, sicuti diximus, grandia ante fores aedium €relicta, in quibus starent, qui uenissent, priusquam in domum intromitterentur. Meminisse autem debebimus id €uocabulum non semper a ueteribus scriptoribus proprie, sed €per quasdam translationes esse dictum, quae tamen ita €sunt factae, ut ab ista, de qua diximus, proprietate non €longe desciuerint, sicut illud in sexto Vergilii: @1 €@@@@uestibulum ante ipsum primisque in faucibus Orci €@@@@Luctus et ultrices posuere cubilia Curae; non enim uestibulum priorem partem domus infernae esse €dicit, quod obrepere potest, tamquam si ita dicatur, sed loca €duo demonstrat extra Orci fores, "uestibulum" et "fauces", €ex quibus uestibulum appellat ante ipsam domum et ante €ipsa Orci penetralia, fauces autem uocat iter angustum, €per quod ad uestibulum adiretur.' Ÿðòÿ@@Hostiae, quae dicuntur 'bidentes', quid sint et quam ob causam ita €appellatae sint; superque ea re P. Nigidii et Iulii Hygini sententiae. ‘@@Redeuntes Graecia Brundisium nauem aduertimus. Ibi €quispiam linguae Latinae litterator Roma a Brundisinis accersitus experiundum sese uulgo dabat. Imus ad eum €nos quoque oblectamenti gratia; erat enim fessus atque languens animus de aestu maris. Legebat barbare inscite-€que Vergilii septimum, in quo libro hic uersus est: €@@@@centum lanigeras mactabat rite bidentis, et iubebat rogare se, si quis quid omnium rerum uellet discere. Tum ego indocti hominis confidentiam demiratus: €'docesne' inquam 'nos, magister, cur bidentes dicantur?' '"Bidentes"' inquit 'oues appellatae, idcircoque "lani-geras" dixit, ut oues planius demonstraret.' 'Posthac' inquam €'uidebimus, an oues solae, ut tu ais, bidentes dicantur et €an Pomponius, atellanarum poeta, in Gallis transalpinis €errauerit, cum hoc scripsit: @1 €@@@@Mars, tibi uoueo facturum, si umquam redierit, €@@@@bidenti uerre, sed nunc ego a te rogaui, ecquam scias esse huiusce uocabuli rationem.' Atque ille nihil cunctatus, sed nimium quantum €audacter 'oues' inquit '"bidentes" dictae, quod duos tantum dentes habeant.' 'Vbi terrarum, quaeso te,' inquam €'duos solos per naturam dentes habere ouem uidisti? osten-tum enim est et piaculis factis procurandum.' Tum ille €permotus mihi et inritatus 'quaere' inquit 'ea potius, quae €ex grammatico quaerenda sunt; nam de ouium dentibus opiliones percontantur.' Facetias nebulonis hominis risi et €reliqui. €@@P. autem Nigidius in libro, quem de extis composuit, €'bidentes' appellari ait non oues solas, sed omnes bimas hostias, neque tamen dixit apertius, cur bidentes; sed, quod €ultro existumabamus, id scriptum inuenimus in commen-€tariis quibusdam ad ius pontificum pertinentibus 'bidennes' €primo dictas 'd' littera inmissa quasi biennes, tum longo usu þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¦˜…loquendi corruptam uocem esse et ex bidennibus bidentes €factum, quoniam id uidebatur esse dictu facilius leniusque. @@Hyginus tamen Iulius, qui ius pontificum non uidetur €ignorasse, in quarto librorum, quos de Vergilio fecit, 'biden-€tes' appellari scripsit hostias, quae per aetatem duos dentes altiores haberent. Verba illius ipsa posui: 'Quae "bidens" €est' inquit 'hostia, oportet habeat dentes octo, sed ex his €duo ceteris altiores, per quos appareat ex minore aetate €in maiorem transcendisse.' Haec Hygini opinio an uera sit, €non argumentis, sed oculis iudicari potest. @1 Ÿðòÿ@@Quod Laberius uerba pleraque licentius petulantiusque finxit; et €quod multis item uerbis utitur, de quibus, an sint Latina, quaeri €solet. ‘@@Laberius in mimis, quos scriptitauit, oppido quam uerba finxit praelicenter. Nam et 'mendicimonium' dicit et €'moechimonium' et 'adulterionem' 'adulteritatem'que pro €'adulterio' et 'depudicauit' pro 'stuprauit' et 'abluuium' pro €'diluuio' et, quod in mimo ponit, quem Cophinum inscripsit, 'manuatus est' pro 'furatus est' et item in Fullone furem €'manuarium' appellat: €@@@@'manuari,' inquit 'pudorem perdidisti', multaque alia huiuscemodi nouat. Neque non obsoleta quoque €et maculantia ex sordidiore uulgi usu ponit, quale est €in Staminariis: €@@@@tollet bona fide uos Orcus nudas in catomum. Et 'elutriare lintea' et 'lauandaria' dicit, quae ad lauan-€dum sint data, et: €@@@@'coicior' inquit 'in fullonicam', €et €@@@@quid properas? ecquid praecurris Calidoniam? Item in Restione 'talabarriunculos' dicit, quos uulgus 'tala-barriones'; item in Compitalibus: @1 €@@@@malas malaxaui; item in Cacomnemone: €@@@@@@'hic est' inquit €@@@@'ille gurdus, quem ego me abhinc menses duos ex Africa €@@@@uenientem excepisse tibi narraui.' Item in mimo, qui inscribitur Natalicius, 'cippum' dicit et €'obbam' et 'camellam' et 'pittacium' et 'capitium': €@@@@'induis' inquit 'capitium tunicae pittacium.' @@Praeterea in Anna Peranna 'gubernium' pro 'gubernatore' €et 'planum' pro 'sycophanta' et 'nanum' pro 'pumilione' €dicit; quamquam 'planum' pro 'sycophanta' M. quoque €Cicero in oratione scriptum reliquit, quam pro Cluentio dixit. Atque item in mimo, qui Saturnalia inscriptus est, €'botulum' pro 'farcimine' appellat et 'hominem leuennam' pro 'leui'. Item in Necyomantia 'cocionem' peruulgate dicit, €quem ueteres 'arillatorem' dixerunt. Verba Laberi haec €sunt: €@@@@duas uxores? hercle hoc plus negoti est, inquit cocio; €@@@@sex aediles uiderat. @@Sed enim in mimo, quem inscripsit Alexandream, eodem €quidem, quo uulgus, sed probe Latineque usus est Graeco €uocabulo: 'emplastrum' enim dixit $OU)QETE/RWS&, non genere @1 feminino, ut isti nouicii semidocti. Verba ex eo mimo ad-€posui: €@@@@quid est ius iurandum? emplastrum aeris alieni. Ÿðòÿ@@Quid significet et quid a nostris appellatum sit, quod 'axioma' €dialectici dicunt; et quaedam alia, quae prima in disciplina €dialectica traduntur. ‘@@Cum in disciplinas dialecticas induci atque imbui uel-€lemus, necessus fuit adire atque cognoscere, quas uocant dialectici $EI)SAGWGA/S&. Tum, quia in primo $PERI\ A)CIWMA/TWN €discendum, quae M. Varro alias 'profata', alias 'proloquia' €appellat, commentarium de proloquiis L. Aelii, docti hominis, €qui magister Varronis fuit, studiose quaesiuimus eumque in Pacis bibliotheca repertum legimus. Sed in eo nihil edocen-€ter neque ad instituendum explanate scriptum est, fecisse-€que uidetur eum librum Aelius sui magis admonendi, quam €aliorum docendi gratia. @@Redimus igitur necessario ad Graecos libros. Ex quibus €accepimus $A)CI/WMA& esse his uerbis: $LEKTO\N AU)TOTELE\S A)PO/FANTON $O(/SON E)F' AU(TW=|.& Hoc ego supersedi uertere, quia nouis et in-€conditis uocibus utendum fuit, quas pati aures per insolen-tiam uix possent. Sed M. Varro in libro de lingua Latina ad €Ciceronem quarto uicesimo expeditissime ita finit: 'Pro-€loquium est sententia, in qua nihil desideratur.' @@Erit autem planius, quid istud sit, si exemplum eius €dixerimus. $*)ACI/WMA& igitur, siue id 'proloquium' dicere placet, €huiusmodi est: 'Hannibal Poenus fuit'; 'Scipio Numantiam €deleuit'; 'Milo caedis damnatus est'; 'neque bonum est @1 uoluptas neque malum'; et omnino, quicquid ita dicitur €plena atque perfecta uerborum sententia, ut id necesse sit €aut uerum aut falsum esse, id a dialecticis $A)CI/WMA& appella-€tum est, a M. Varrone, sicuti dixi, 'proloquium', a M. autem €Cicerone 'pronuntiatum', quo ille tamen uocabulo tantisper €uti se adtestatus est, 'quoad melius' inquit 'inuenero.' @@Sed quod Graeci $SUNHMME/NON A)CI/WMA& dicunt, id alii nostro-€rum 'adiunctum', alii 'conexum' dixerunt. Id 'conexum' €tale est: 'si Plato ambulat, Plato mouetur'; 'si dies est, sol super terras est'. Item quod illi $SUMPEPLEGME/NON&, nos uel €'coniunctum' uel 'copulatum' dicimus, quod est huiusce-€modi: 'P. Scipio, Pauli filius, et bis consul fuit et triumphauit €et censura functus est et collega in censura L. Mummii fuit'. In omni autem coniuncto si unum est mendacium, etiamsi €cetera uera sunt, totum esse mendacium dicitur. Nam si ad €ea omnia, quae de Scipione illo uera dixi, addidero 'et €Hannibalem in Africa superauit', quod est falsum, uniuersa €quoque illa, quae coniuncte dicta sunt, propter hoc unum, €quod falsum accesserit, quia simul dicentur, uera non erunt. @@Est item aliud, quod Graeci $DIEZEUGME/NON A)CI/WMA&, nos €'disiunctum' dicimus. Id huiuscemodi est: 'aut malum est €uoluptas aut bonum aut neque bonum neque malum est'. Omnia autem, quae disiunguntur, pugnantia esse inter sese €oportet, eorumque opposita, quae $A)NTIKEI/MENA& Graeci dicunt, €ea quoque ipsa inter se aduersa esse. Ex omnibus, quae disiunguntur, unum esse uerum debet, falsa cetera. Quod si €aut nihil omnium uerum aut omnia pluraue, quam unum, €uera erunt aut quae disiuncta sunt, non pugnabunt aut €quae opposita eorum sunt, contraria inter sese non erunt, €tunc id disiunctum mendacium est et appellatur $PARA-€$DIEZEUGME/NON&, sicuti hoc est, in quo, quae opposita, non sunt @1 €contraria: 'aut curris aut ambulas aut stas'. Nam ipsa €quidem inter se aduersa sunt, sed opposita eorum non €pugnant; 'non ambulare' enim et 'non stare' et 'non currere' €contraria inter sese non sunt, quoniam 'contraria' ea dicun-€tur, quae simul uera esse non queunt; possis enim simul €eodemque tempore neque ambulare neque stare neque €currere. @@Sed hoc iam breue ex dialectica libamentum dedisse nunc satis erit, atque id solum addendum admonendumque est, €quod huius disciplinae studium atque cognitio in principiis €quidem taetra et aspernabilis insuauisque esse et inutilis €uideri solet, sed, ubi aliquantum processeris, tum denique et €emolumentum eius in animo tuo dilucebit, et sequetur quae-dam discendi uoluptas insatiabilis, cui sane nisi modum €feceris, periculum non mediocre erit, ne, ut plerique alii, tu €quoque in illis dialecticae gyris atque maeandris tamquam €apud Sirenios scopulos consenescas. Ÿðòÿ@@Quid significet uerbum in libris ueterum creberrime positum 'susque €deque'. ‘@@'Susque deque fero' [2aut 'susque deque sum']2 aut 'susque €deque habeo'_his enim omnibus modis dicitur_uerbum €est ex hominum doctorum sermonibus. In poematis quoque et in epistulis ueterum scriptum est plurifariam; sed facilius €reperias, qui id uerbum ostentent, quam qui intellegant. €Ita plerique nostrum, quae remotiora uerba inuenimus, dicere ea properamus, non discere. Significat autem 'sus-€que deque ferre' animo aequo esse et, quod accidit, non €magni pendere atque interdum neglegere et contemnere et @1 €propemodum id ualet, quod dicitur Graece $A)DIAFOREI=N&. Laberius in Compitalibus: €@@@@@@nunc tu lentu's, nunc tu susque deque fers; €@@@@mater familias tua in lecto aduerso sedet, €@@@@seruos sextantis utitur nefariis €@@@@uerbis. M. Varro in Sisenna uel de historia: 'Quod si non horum €omnium similia essent principia ac postprincipia, susque deque esset.' Lucilius in tertio: €@@@@uerum haec ludus ibi susque omnia deque fuerunt, €@@@@susque haec deque fuere, inquam, omnia, ludus iocusque; €@@@@illud opus durum, ut Setinum accessimus finem: þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¨‰–…@@@@$AI)GI/LIPOI& montes, Aetnae omnes, asperi Athones. Ÿðòÿ@@Quid sint 'proletarii', quid 'capite censi'; quid item sit in XII tabulis €'adsiduus'; et quae eius uocabuli ratio sit. ‘@@Otium erat quodam die Romae in foro a negotiis et laeta €quaedam celebritas feriarum, legebaturque in consessu forte €conplurium Ennii liber ex annalibus. In eo libro uersus hi €fuerunt: €@@@@proletarius publicitus scutisque feroque €@@@@ornatur ferro; muros urbemque forumque €@@@@excubiis curant. @1 Tum ibi quaeri coeptum est, quid esset proletarius. @8 Atque €ego aspiciens quempiam in eo circulo ius ciuile callentem, €familiarem meum, rogabam, ut id uerbum nobis enarraret, et, cum illic se iuris, non rei grammaticae peritum esse €respondisset, 'eo maxime' inquam 'te dicere hoc oportet, quando, ut praedicas, peritus iuris es. Nam Q. Ennius €uerbum hoc ex duodecim tabulis uestris accepit, in quibus, €si recte commemini, ita scriptum est: "Adsiduo uindex €adsiduus esto. Proletario ciui quis uolet uindex esto." Petimus igitur, ne annalem nunc Q. Ennii, sed duodecim €tabulas legi arbitrere et, quid sit in ea lege "proletarius ciuis," interpretere.' 'Ego uero' inquit ille 'dicere atque interpretari hoc deberem, si ius Faunorum et Aboriginum didicissem. Sed €enim cum "proletarii" et "adsidui" et "sanates" et "uades" €et "subuades" et "uiginti quinque asses" et "taliones" €furtorumque quaestio "cum lance et licio" euanuerint omnis-€que illa duodecim tabularum antiquitas nisi in legis actionibus €centumuiralium causarum lege Aebutia lata consopita sit, €studium scientiamque ego praestare debeo iuris et legum €uocumque earum, quibus utimur.' @@Tum forte quadam Iulium Paulum, poetam memoriae nostrae doctissimum, praetereuntem conspeximus. Is a nobis €salutatur rogatusque, uti de sententia deque ratione istius €uocabuli nos doceret: 'qui in plebe' inquit 'Romana tenuis-€simi pauperrimique erant neque amplius quam mille quin-€gentum aeris in censum deferebant, "proletarii" appellati €sunt, qui uero nullo aut perquam paruo aere censebantur, €"capite censi" uocabantur; extremus autem census capite censorum aeris fuit trecentis septuaginta quinque. Sed €quoniam res pecuniaque familiaris obsidis uicem pignerisque @1 €esse apud rempublicam uidebatur amorisque in patriam €fides quaedam in ea firmamentumque erat, neque proletarii €neque capite censi milites nisi in tumultu maximo scribe-€bantur, quia familia pecuniaque his aut tenuis aut nulla esset. Proletariorum tamen ordo honestior aliquanto et re et nomine quam capite censorum fuit: nam et asperis reipub-€licae temporibus, cum iuuentutis inopia esset, in militiam €tumultuariam legebantur, armaque is sumptu publico praebe-€bantur, et non capitis censione, sed prosperiore uocabulo €a munere officioque prolis edendae appellati sunt, quod, cum €re familiari parua minus possent rempublicam iuuare, sub-olis tamen gignendae copia ciuitatem frequentarent. Capite €censos autem primus C. Marius, ut quidam ferunt, bello €Cimbrico difficillimis reipublicae temporibus uel potius, ut €Sallustius ait, bello Iugurthino milites scripsisse traditur, cum id factum ante in nulla memoria exstaret. "Adsiduus" €in XII tabulis pro locuplete et facile facienti dictus aut ab €assiduis id est aere dando, cum id tempora reipublicae €postularent, aut a muneris pro familiari copia faciendi ad-€siduitate.' @@Verba autem Sallusti in historia Iugurthina de C. Mario €consule et de capite censis haec sunt: 'Ipse interea milites €scribere non more maiorum nec ex classibus, sed ut libido €cuiusque erat, capite censos plerosque. Id factum alii inopia €bonorum, alii per ambitionem consulis memorabant, quod €ab eo genere celebratus auctusque erat et homini potentiam €quaerenti egentissimus quisque oportunissimus.' @1 Ÿðòÿ@@Historia ex Herodoti libris sumpta de Psyllorum interitu, qui in €Syrtibus Africanis colebant. ‘@@Gens in Italia Marsorum orta esse fertur a Circae filio. Propterea Marsis hominibus, quorum dumtaxat familiae €cum externis cognationibus nondum etiam permixtae cor-€ruptaeque sunt, ui quadam genitali datum, ut et serpentium €uirulentorum domitores sint et incentionibus herbarumque €sucis faciant medelarum miracula. @@Hac eadem ui praeditos esse quosdam uidemus, qui Psylli €uocantur. Quorum super nomine et genere cum in ueteribus €litteris quaesissem, in quarto denique Herodoti libro fabu-lam de Psyllis hanc inuenimus: Psyllos quondam fuisse in €terra Africa conterminos Nasamonibus Austrumque in fini-€bus eorum quodam in tempore perquam ualidum ac diuti-num flauisse; eo flatu aquam omnem in locis, in quibus colebant, exaruisse; Psyllos re aquaria defectos eam iniuriam €grauiter Austro suscensuisse decretumque fecisse, uti armis €sumptis ad Austrum proinde quasi ad hostem iure belli res petitum proficiscerentur. Atque ita profectis uentum Au-€strum magno spiritus agmine uenisse obuiam eosque uni-€uersos cum omnibus copiis armisque cumulis montibusque harenarum superuectis operuisse. Eo facto Psyllos ad €unum omnis interisse, itaque eorum fines a Nasamonibus €occupatos. Ÿðòÿ@@De his uocabulis, quae Cloatius Verus aut satis commode aut nimis €absurde et inlepide ad origines linguae Graecae redigit. ‘@@Cloatius Verus in libris, quos inscripsit uerborum a Graecis €tractorum, non pauca hercle dicit curiose et sagaciter @1 €conquisita, neque non tamen quaedam futtilia et friuola. 'Errare' inquit 'dictum est $A)PO\ TOU= E)/RREIN&' uersumque infert €Homeri, in quo id uerbum est: €@@@@$E)/RR' E)K NH/SOU QA=SSON, E)LE/GXISTE ZWO/NTWN. Item 'alucinari' factum scripsit ex eo, quod dicitur Graece €$A)LU/EIN&, unde 'elucum' quoque esse dictum putat 'a' littera in €'e' uersa tarditatem quandam animi et stuporem, qui aluci-nantibus plerumque usu uenit, item 'fascinum' appellatum €quasi 'bascanum' et 'fascinare' esse quasi 'bascinare'. @@Commode haec sane omnia et conducenter. Sed in libro €quarto '"faenerator"' inquit 'appellatus est quasi $FAINERA/-€$TWR A)PO\ TOU= FAI/NESQAI E)PI\ TO\ XRHSTO/TERON&, quoniam id genus €hominum speciem ostentent humanitatis et commodi esse uideantur inopibus nummos desiderantibus', idque dixisse €ait Hypsicraten quempiam grammaticum, cuius libri sane €nobiles sunt super his, quae a Graecis accepta sunt. Siue hoc €autem ipse Cloatius siue nescio quis alius nebulo effutiuit, nihil potest dici insulsius. '"Faenerator"' enim, sicuti M. €Varro in libro tertio de sermone Latino scripsit, 'a faenore est €nominatus'; 'faenus' autem dictum ait 'a fetu et quasi a fetura quadam pecuniae parientis atque increscentis'. Id-€circo et M. Catonem et ceteros aetatis eius 'feneratorem' sine €'a' littera pronuntiasse tradit, sicuti 'fetus' ipse et 'fecundi-€tas' appellata. @1 Ÿðòÿ@@Quid sit 'municipium' et quid a 'colonia' differat; et quid sint €'municipes' quaeque sit eius uocabuli ratio ac proprietas; atque €inibi, quod diuus Hadrianus in senatu de iure atque uocabulo €municipum uerba fecit. ‘@@'Municipes' et 'municipia' uerba sunt dictu facilia et usu €obuia, et neutiquam reperias, qui haec dicit, quin scire se €plane putet, quid dicat. Sed profecto aliud est, atque aliter dicitur. Quotus enim fere nostrum est, qui, cum ex colonia €populi Romani sit, non et se municipem esse et populares €suos municipes esse dicat, quod est a ratione et a ueritate longe auersum? Sic adeo et municipia quid et quo iure sint €quantumque a colonia differant, ignoramus existimamusque €meliore condicione esse colonias quam municipia. @@De cuius opinionis tam promiscae erroribus diuus €Hadrianus in oratione, quam de Italicensibus, unde ipse €ortus fuit, in senatu habuit, peritissime disseruit mirarique €se ostendit, quod et ipsi Italicenses et quaedam item alia €municipia antiqua, in quibus Vticenses nominat, cum suis €moribus legibusque uti possent, in ius coloniarum mutari gestiuerint. Praenestinos autem refert maximo opere a €Tiberio imperatore petisse orasseque, ut ex colonia in muni-€cipii statum redigerentur, idque illis Tiberium pro referenda €gratia tribuisse, quod in eorum finibus sub ipso oppido ex €capitali morbo reualuisset. @@Municipes ergo sunt ciues Romani ex municipiis legibus þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¨–‚suis et suo iure utentes, muneris tantum cum populo €Romano honorari participes, a quo munere capessendo ap-€pellati uidentur, nullis aliis necessitatibus neque ulla populi €Romani lege adstricti, nisi in quam populus eorum fundus factus est. Primos autem municipes sine suffragii iure @1 €Caerites esse factos accepimus concessumque illis, ut ciuitatis €Romanae honorem quidem caperent, sed negotiis tamen €atque oneribus uacarent pro sacris bello Gallico receptis €custoditisque. Hinc 'tabulae Caerites' appellatae uersa uice, €in quas censores referri iubebant, quos notae causa suffragiis €priuabant. @@Sed coloniarum alia necessitudo est; non enim ueniunt €extrinsecus in ciuitatem nec suis radicibus nituntur, sed ex €ciuitate quasi propagatae sunt et iura institutaque omnia populi Romani, non sui arbitrii, habent. Quae tamen con-€dicio, cum sit magis obnoxia et minus libera, potior tamen €et praestabilior existimatur propter amplitudinem maiesta-€temque populi Romani, cuius istae coloniae quasi effigies €paruae simulacraque esse quaedam uidentur, et simul quia €obscura oblitterataque sunt municipiorum iura, quibus uti €iam per ignotitiam non queunt. Ÿðòÿ@@Quod M. Cato differre dixit 'properare' et 'festinare'; et quam €incommode Verrius Flaccus uerbi, quod est 'festinat', $E)/TUMON €interpretatus sit. ‘@@'Festinare' et 'properare' idem significare atque in ean-dem rem dici uidentur. Sed M. Cato id differre existimat €eaque hoc modo diuisa_uerba sunt ipsius ex oratione, quam €de suis uirtutibus habuit_: 'Aliud est properare, aliud festi-€nare. Qui unum quid mature transigit, is properat; qui €multa simul incipit neque perficit, is festinat.' @@Verrius Flaccus rationem dicere uolens differentiae huius €'"festinat"' inquit 'a fando dicitur, quoniam isti ignauiores, @1 €qui nihil perficere possunt, plus uerborum quam operae habent.' Sed id nimis coactum atque absurdum uidetur, €neque tanti momenti esse potest prima in utroque uerbo €littera, ut propter eam unam tam diuersa uerba 'festinare' et 'fari' eadem uideri debeant. Commodius autem propiusque €uisum est 'festinare' esse quasi 'fessum esse'. Nam qui €multis simul rebus properandis defessus est, is iam non €properat, set festinat. Ÿðòÿ@@Quid Theophrastus mirum de perdicibus scriptum reliquerit et quid €Theopompus de leporibus. ‘@@Theophrastus, philosophorum peritissimus, omnes in €Paphlagonia perdices bina corda habere dicit, Theopompus €in Bisaltia lepores bina iecora. Ÿðòÿ@@'Agrippas' a partus aegri et inprosperi uitio appellatos; deque his €deabus, quae uocantur 'Prorsa' et 'Postuerta'. ‘@@Quorum in nascendo non caput, sed pedes primi ex-€stiterant, qui partus difficillimus aegerrimusque habetur, €'Agrippae' appellati uocabulo ab aegritudine et pedibus con-ficto. Esse autem pueros in utero Varro dicit capite infimo €nixos, sursum pedibus elatis, non ut hominis natura est, sed ut arboris. Nam pedes cruraque arboris ramos appellat, caput stirpem atque caudicem. 'Quando igitur' inquit 'contra €naturam forte conuersi in pedes brachiis plerumque diductis €retineri solent aegriusque tunc mulieres enituntur, huius @1 €periculi deprecandi gratia arae statutae sunt Romae €duabus Carmentibus, quarum altera "Postuerta" cogno-€minatast, "Prorsa" altera a recti peruersique partus et €potestate et nomine.' Ÿðòÿ@@Quae ratio uocabuli sit agri Vaticani. ‘@@Et agrum Vaticanum et eiusdem agri deum praesidem €appellatum acceperamus a uaticiniis, quae ui atque in-stinctu eius dei in eo agro fieri solita essent. Sed praeter €hanc causam M. Varro in libris diuinarum aliam esse tradit €istius nominis rationem: 'Nam sicut Aius' inquit 'deus ap-€pellatus araque ei statuta est, quae est infima noua uia, €quod eo in loco diuinitus uox edita erat, ita Vaticanus deus €nominatus, penes quem essent uocis humanae initia, quon-€iam pueri, simul atque parti sunt, eam primam uocem €edunt, quae prima in Vaticano syllabast idcircoque "uagire" €dicitur exprimente uerbo sonum uocis recentis.' Ÿðòÿ@@Lepida quaedam memoratu et cognitu de parte geometriae, quae €$O)PTIKH/& appellatur, et item alia, quae $KANONIKH/&, et tertia itidem, €quae dicitur $METRIKH/&. ‘@@Pars quaedam geometriae $O)PTIKH/& appellatur, quae ad €oculos pertinet, pars altera, quae ad auris, $KANONIKH/& uocatur, qua musici ut fundamento artis suae utuntur. Vtraque €harum spatiis et interuallis linearum et ratione numerorum €constat. @@$*)OPTIKH/& facit multa demiranda id genus, ut in speculo uno €imagines unius rei plures appareant; item ut speculum in @1 €loco certo positum nihil imaginet, aliorsum translatum faciat €imagines; item si rectus speculum spectes, imago fiat tua €eiusmodi, ut caput deorsum uideatur, pedes sursum. Reddit €etiam causas ea disciplina, cur istae quoque uisiones fallant, €ut quae in aqua conspiciuntur, maiora ad oculos fiant, quae €procul ab oculis sunt, minora. @@$*KANONIKH/& autem longitudines et altitudines uocis emetitur. Longior mensura uocis $R(UQMO/S& dicitur, altior $ME/LOS&. Est et €alia species, quae appellatur $METRIKH/&, per quam syllabarum €longarum et breuium et mediocrium iunctura et modus con-€gruens cum principiis geometriae aurium mensura exami-natur. 'Sed haec' inquit M. Varro 'aut omnino non discimus €aut prius desistimus, quam intellegamus, cur discenda sint. €Voluptas autem' inquit 'uel utilitas talium disciplinarum €in postprincipiis exsistit, cum perfectae absolutaeque sunt; €in principiis uero ipsis ineptae et insuaues uidentur.' Ÿðòÿ@@Sumpta historia ex Herodoti libro super fidicine Arione. ‘@@Celeri admodum et cohibili oratione uocumque filo tereti €et candido fabulam scripsit Herodotus super fidicine illo Arione. 'Vetus' inquit 'et nobilis Arion cantator fidibus fuit. Is loco et oppido Methymnaeus, terra atque insula omni Lesbius fuit. Eum Arionem rex Corinthi Periander amicum amatumque habuit artis gratia. Is inde a rege proficiscitur terras inclutas Siciliam atque Italiam uisere. Vbi eo uenit €auresque omnium mentesque in utriusque terrae urbibus €demulsit, in quaestibus istic et uoluptatibus amoribusque @1 hominum fuit. Is tum postea grandi pecunia et re bona multa copiosus Corinthum instituit redire, nauem igitur et €nauitas ut notiores amicioresque sibi Corinthios delegit.' Sed eos Corinthios homine accepto nauique in altum pro-€uecta praedae pecuniaeque cupidos cepisse consilium de necando Arione. Tum illum ibi pernicie intellecta pecuniam €ceteraque sua, ut haberent, dedisse, uitam modo sibi ut parcerent, orauisse. Nauitas precum eius harum commiseri-€tum esse illactenus, ut ei necem adferre per uim suis manibus €temperarent, sed imperauisse, ut iam statim coram desiliret praeceps in mare. 'Homo' inquit 'ibi territus spe omni uitae €perdita id unum postea orauit, ut, priusquam mortem ob-€peteret, induere permitterent sua sibi omnia indumenta et €fides capere et canere carmen casus illius sui consolabile. Feros et inmanes nauitas prolubium tamen audiendi subit; quod orauerat, impetrat. Atque ibi mox de more cinctus, €amictus, ornatus stansque in summae puppis foro carmen, quod "orthium" dicitur, uoce sublatissima cantauit. Ad €postrema cantus cum fidibus ornatuque omni, sicut stabat €canebatque, iecit sese procul in profundum. Nauitae haut-€quaquam dubitantes, quin perisset, cursum, quem facere coeperant, tenuerunt. Sed nouum et mirum et pium facinus €contigit.' Delphinum repente inter undas adnauisse fluitan-€tique sese homini subdidisse et dorso super fluctus edito €uectauisse incolumique eum corpore et ornatu Taenarum in terram Laconicam deuexisse. Tum Arionem prorsus ex eo €loco Corinthum petiuisse talemque Periandro regi, qualis €delphino uectus fuerat, inopinanti sese optulisse eique rem, sicuti acciderat, narrauisse. Regem istaec parum credidisse, Arionem, quasi falleret, custodiri iussisse, nauitas requisitos €ablegato Arione dissimulanter interrogasse, ecquid audis-sent in his locis, unde uenissent, super Arione; eos dixisse @1 €hominem, cum inde irent, in terra Italia fuisse eumque illic €bene agitare et studiis delectationibusque urbium florere at-€que in gratia pecuniaque magna opulentum fortunatumque þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸¨“˜•esse. Tum inter haec eorum uerba Arionem cum fidibus et €indumentis, cum quibus se in salum eiaculauerat, exstitisse, nauitas stupefactos conuictosque ire infitias non quisse. Eam fabulam dicere Lesbios et Corinthios, atque esse fabulae €argumentum, quod simulacra duo aenea ad Taenarum €uiserentur, delphinus uehens et homo insidens. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER SEPTIMVS DECIMVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Quod Gallus Asinius et Larcius Licinus sententiam M. Ciceronis €reprehenderunt ex oratione, quam dixit pro M. Caelio; et quid €aduersus homines stolidissimos pro eadem sententia uere digneque €dici possit. ‘@@Vt quidam fuerunt monstra hominum, quod de dis in-€mortalibus impias falsasque opiniones prodiderunt, ita €nonnulli tam prodigiosi tamque uecordes exstiterunt, in €quibus sunt Gallus Asinius et Larcius Licinus, cuius liber €etiam fertur infando titulo Ciceromastix, ut scribere ausi €sint M. Ciceronem parum integre atque inproprie atque inconsiderate locutum. Atque alia quidem, quae reprehen-derunt, neque dictu neque auditu digna sunt; sed enim hoc, €in quo sibimet ipsi praeter cetera esse uisi sunt uerborum €pensitatores subtilissimi, cedo, quale id sit, consideremus. @@M. Cicero pro M. Caelio ita scribit: 'Nam quod obiectum €est de pudicitia quodque omnium accusatorum non crimini-€bus, sed uocibus maledictisque celebratum est, id numquam €tam acerbe feret M. Caelius, ut eum paeniteat non defor-mem esse natum.' Non existumant uerbo proprio esse usum, €quod ait 'paeniteat', atque id prope ineptum etiam esse dicunt. 'Nam "paenitere"' inquiunt 'tum dicere solemus, €cum, quae ipsi fecimus aut quae de nostra uoluntate nostro- @1 €que consilio facta sunt, ea nobis post incipiunt displicere sententiamque in iis nostram demutamus'; neminem autem €recte ita loqui 'paenitere sese, quod natus sit' aut 'paenitere, €quod mortalis sit' aut 'quod ex offenso forte uulnerato-€que corpore dolorem sentiat', quando istiusmodi rerum nec €consilium sit nostrum nec arbitrium, sed ea ingratis nostris ui ac necessitate naturae nobis accidant: 'sicut hercle' in-€quiunt 'non uoluntarium fuit M. Caelio, quali forma nascere-€tur, cuius eum dixit "non paenitere", tamquam in ea causa €res esset, ut rationem caperet paenitendi.' @@Est haec quidem, quam dicunt, uerbi huiusce sententia €et 'paenitere' nisi in uoluntariis rebus non probe dicitur, €tametsi antiquiores uerbo ipso alio quoque modo usitati €sunt et 'paenitet' ab eo, quod est 'paene', et 'paenuria' €dixerunt. Sed id aliorsum pertinet atque alio in loco dicetur. Nunc autem sub hac eadem significatione, quae uulgo €nota est, non modo ineptum hoc non est, quod M. Cicero dixit, sed festiuissimum adeo et facetissimum est. Nam cum €aduersarii et obtrectatores M. Caeli, quoniam erat pulchro €corpore, formam eius et faciem in suspiciones inpudicitiae €accerserent, inludens Cicero tam absurdam criminationem, €quod formam, quam natura fecerat, uitio darent, eodem €ipso errore, quem inludebat, sciens usus est et 'non paeni-€tet' inquit 'M. Caelium non deformem esse natum', ut uel €hac ipsa re, quod ita dicebat, obprobraret aduersariis ac per €facetias ostentaret facere eos deridiculum, quod proinde €Caelio formam crimini darent, quasi arbitrium eius fuisset, €quali forma nasceretur. Ÿðòÿ@@Verba quaedam ex Q. Claudii annalium primo cursim in legendo €notata. ‘@@Cum librum ueteris scriptoris legebamus, conabamur €postea memoriae uegetandae gratia indipisci animo ac @1 €recensere, quae in eo libro scripta essent in utrasque existi-€mationes laudis aut culpae adnotamentis digna, eratque €hoc sane quam utile exercitium ad conciliandas nobis, ubi €uenisset usus, uerborum sententiarumque elegantium re-cordationes. Velut haec uerba ex Q. Claudii primo annali, €quae meminisse potui, notaui, quem librum legimus biduo €proximo superiore. @@'Arma' inquit 'plerique abiciunt atque inermi inlatebrant €sese.' 'Inlatebrant' uerbum poeticum uisum est, sed non €absurdum neque asperum. @@'Ea' inquit 'dum fiunt, Latini subnixo animo [2ex uictoria €inerti consilium ineunt.' 'Subnixo animo]2' quasi sublimi et €supra nixo, uerbum bene significans et non fortuitum; €demonstratque animi altitudinem fiduciamque, quoniam, €quibus innitimur, iis quasi erigimur attollimurque. @@'Domus' inquit 'suas quemque ire iubet et sua omnia €frunisci.' '[2Frunisci]2' rarius quidem fuit in aetate M. Tulli €ac deinceps infra rarissimum, dubitatumque est ab inperitis antiquitatis, an Latinum foret. Non modo autem Latinum, €sed iucundius amoeniusque etiam uerbum est 'fruniscor' €quam 'fruor', et ut 'fatiscor' a 'fateor', ita 'fruniscor' factum est a 'fruor'. Q. Metellus Numidicus, qui caste pure-€que lingua usus Latina uidetur, in epistula, quam exul ad €Domitios misit, ita scripsit: 'Illi uero omni iure atque hones-€tate interdicti, ego neque aqua neque igni careo et summa gloria fruniscor.' Nouius in atellania, quae Parcus inscripta €est, hoc uerbo ita utitur: €@@@@quod magno opere quaesiuerunt, id frunisci non queunt. €@@@@qui non parsit apud se, . . . frunitus est. @1 @@'Et Romani' inquit 'multis armis et magno commeatu €praedaque ingenti copiantur.' '[2Copiantur]2' uerbum cas-€trense est, nec facile id reperias apud ciuilium causarum €oratores, ex eademque figura est, qua 'lignantur' et 'pabu-€lantur' et 'aquantur'. @@'Sole' inquit 'occaso.' 'Sole occaso' non insuaui uetustate €est, si quis aurem habeat non sordidam nec proculcatam; in €duodecim autem tabulis uerbum hoc ita scriptum est: 'Ante €meridiem causam coniciunto, tum peroranto ambo prae-€sentes. Post meridiem praesenti litem addicito. Si ambo €praesentes, sol occasus suprema tempestas esto.' @@'Nos' inquit 'in medium relinquemus.' Vulgus 'in medio' €dicit; nam uitium esse istuc putat et, si dicas 'in medium €ponere', id quoque esse soloecon putant; set probabilius €significantiusque sic dici uidebitur, si quis ea uerba non in-€curiose introspiciat; Graece quoque $QEI=NAI EI)S ME/SON&, uitium €id non est. @@'Postquam nuntiatum est,' inquit 'ut pugnatum esset €in Gallos, id ciuitas grauiter tulit.' 'In Gallos' mundius €subtiliusque est, quam 'cum Gallis' aut 'contra Gallos'; €nam pinguiora haec obsoletioraque sunt. @@'Simul' inquit 'forma, factis, eloquentia, dignitate, acri-€monia, confidentia pariter praecellebat, ut facile intellegere-€tur magnum uiaticum ex se atque in se ad rempublicam €euertendam habere.' 'Magnum uiaticum' pro magna facul-€tate et paratu magno noue positum est, uideturque Graecos @1 €secutus, qui $E)FO/DION& a sumptu uiae ad aliarum quoque rerum €apparatus traducunt ac saepe $E)FODI/ASON& pro eo dicunt, quod €est 'institue' et 'instrue'. @@'Nam Marcus' inquit 'Manlius, quem Capitolium seruasse €a Gallis supra ostendi cuiusque operam cum M. Furio dicta-€tore apud Gallos cumprime fortem atque exsuperabilem €respublica sensit, is et genere et ui et uirtute bellica nemini €concedebat.' 'Adprime' crebrius est, 'cumprime' rarius tra-€ductumque ex eo est, quod 'cumprimis' dicebant pro eo €quod est 'inprimis'. @@'Nihil sibi' inquit 'diuitias opus esse.' Nos 'diuitiis' dici-€mus. Sed uitium hoc orationis nullum est, ac ne id quidem €est, quod figura dici solet; recta enim istaec oratio est, et €ueteres conpluscule ita dixerunt, nec ratio dici potest, cur €rectius sit 'diuitiis opus esse' quam 'diuitias', nisi qui gram-€maticorum noua instituta ut $TEME/NWN I(ERA/& obseruant. 'Nam haec' inquit 'maxime uersatur deorum iniquitas, €quod deteriores sunt incolumiores neque optimum quem-€quam inter nos sinunt diurnare.' Inusitate 'diurnare' dixit €pro 'diu uiuere', sed ex ea figuratione est, qua dicimus €'perennare'. @@'Cum iis' inquit 'consermonabatur.' 'Sermonari' rusticius €uidetur, sed rectius est, 'sermocinari' crebrius est, sed cor-€ruptius. @@'Sese' inquit 'ne id quoque, quod tum suaderet, facturum €esse.' 'Ne id quoque' dixit pro 'ne id quidem', infrequens €nunc in loquendo, sed in libris ueterum creberrimum. @@'Tanta' inquit 'sanctitudo fani est, ut numquam quisquam @1 €uiolare sit ausus.' 'Sanctitas' quoque et 'sanctimonia' non €minus Latine dicuntur, sed nescio quid maioris dignitatis þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‘¢˜”est uerbum 'sanctitudo', sicuti M. Cato in L. Veturium 'duri-€tudinem' quam 'duritiam' dicere grauius putauit: 'Qui illius' €inquit 'impudentiam norat et duritudinem.' @@'Cum tantus' inquit 'arrabo penes Samnites populi Romani €esset.' 'Arrabonem' dixit sescentos obsides et id maluit €quam pignus dicere, quoniam uis huius uocabuli in ea sen-€tentia grauior acriorque est; sed nunc 'arrabo' in sordidis €uerbis haberi coeptus ac multo uidetur sordidius 'arra', €quamquam arra quoque ueteres saepe dixerint et con-€pluriens Laberius. @@'Miserrimas' inquit 'uitas exegerunt', et: @8 'hic nimiis in €otiis' inquit 'consumptus est.' Elegantia utrobique ex multi-€tudine numeri quaesita est. @@'Cominius', inquit 'qua ascenderat, descendit atque uerba €Gallis dedit.' 'Verba Cominium dedisse Gallis' dicit, qui €nihil quicquam cuiquam dixerat; neque eum Galli, qui €Capitolium obsidebant, ascendentem [2aut descendentem]2 €uiderant. Sed 'uerba dedit' haut secus posuit, quam si tu €dicas 'latuit atque obrepsit'. @@'Conualles' inquit 'et arboreta magna erant.' 'Arboreta' €ignobilius uerbum est, 'arbusta' celebratius. @@'Putabant' inquit 'eos, qui foris atque qui in arce erant, €inter se commutationes et consilia facere.' 'Commutationes', €id est conlationes communicationesque, non usitate dixit, €set non hercle inscite nec ineleganter. @1 @@Haec ego pauca interim super eo libro, quorum memoria €post lectionem subpetierat mihi, notaui. Ÿðòÿ@@Verba M. Varronis ex libro quinto et uicesimo humanarum, quibus €contra opinionem uolgariam interpretatus est Homeri uersum. ‘@@In sermonibus forte, quos de temporibus rerum ad usus €hominum repertarum agitabamus, adulescens quispiam non €indoctus sparti quoque usum in terra Graecia diu incogni-€tum fuisse dixit multisque post Ilium captum tempestatibus ex terra Hispania aduectum. Riserunt hoc ad inludendum ex €iis, qui ibi aderant, unus atque alter, male homines litterati, €quod genus $A)GORAI/OUS& Graeci appellant, atque eum, qui id €dixerat, librum legisse Homeri aiebant, cui uersus hic forte €deesset: €@@@@$KAI\ DH\ DOU=RA SE/SHPE NEW=N KAI\ SPA/RTA LE/LUNTAI. @@Tum ille prorsum inritatus: 'non' inquit 'meo libro uersus, €sed uobis plane magister defuit, si creditis in eo uersu $SPA/RTA id significare, quod nos "spartum" dicimus.' Maiorem illi €risum subiciunt, neque id destiterunt, nisi liber ab eo pro-€latus esset M. Varronis uicesimus quintus humanarum, in €quo de isto Homeri uerbo a Varrone ita scriptum est: 'Ego €$SPA/RTA& apud Homerum non plus "spartum" significare puto €quam $SPA/RTOUS&, qui dicuntur in agro Thebano nati. In €Graecia sparti copia modo coepit esse ex Hispania. Neque €ea ipsa facultate usi Liburni; set hi plerasque naues loris €suebant, Graeci magis cannabo et stuppa ceterisque satiuis rebus, a quibus $SPA/RTA& appellabant.' Quod cum ita Varro @1 €dicat, dubito hercle, an posterior syllaba in eo uerbo, quod €apud Homerum est, acuenda sit, nisi quia uoces huiusmodi, €cum ex communi significatione in rei certae proprietatem €concedunt, diuersitate accentuum separantur. Ÿðòÿ@@Quid Menander poeta Philemoni poetae dixerit, a quo saepe indigne €in certaminibus comoediarum superatus est; et quod saepissime €Euripides in tragoedia ab ignobilibus poetis uictus est. ‘@@Menander a Philemone, nequaquam pari scriptore, in €certaminibus comoediarum ambitu gratiaque et factionibus saepenumero uincebatur. Eum cum forte habuisset obuiam: €'quaeso,' inquit 'Philemo, bona uenia dic mihi, cum me €uincis, non erubescis?' @@Euripiden quoque M. Varro ait, cum quinque et septua-€ginta tragoedias scripserit, in quinque solis uicisse, cum €eum saepe uincerent aliquot poetae ignauissimi. @@Menandrum autem alii centum octo, partim centum nouem reliquisse comoedias ferunt. Sed Apollodori, scri-€ptoris celebratissimi, hos de Menandro uersus legimus in €libro, qui chronica inscriptus est: €@@@@$*KHFISIEU\S W)\N E)K *DIOPEI/QOUS& [2$TOU=&]2 $PATRO\S €@@@@$PRO\S TOI=SIN E(KATO\N PE/NTE GRA/YAS DRA/MATA €@@@@$E)CE/LIPE PENTH/KONTA KAI\ DUEI=N E)TW=N. Ex istis tamen centum et quinque omnibus solis eum octo €uicisse idem Apollodorus eodem in libro scripsit. @1 Ÿðòÿ@@Nequaquam esse uerum, quod minutis quibusdam rhetoricae artifici-€bus uideatur, M. Ciceronem in libro, quem de amicitia scripsit, €uitioso argumento usum $A)MFISBHTOU/MENON A)NTI\ O(MOLOGOUME/NOU €posuisse; totumque id consideratius tractatum exploratumque. ‘@@M. Cicero in dialogo, cui titulus est Laelius uel de amicitia, €docere uolens amicitiam non spe expectationeque utilitatis €neque pretii mercedisque causa colendam, sed, quod ipsa €per sese plena uirtutis honestatisque sit, expetendam dili-€gendamque esse, etiamsi nihil opis nihilque emolumenti ex €ea percipi queat, hac sententia atque his uerbis usus est €eaque dicere facit C. Laelium, sapientem uirum, qui Publii Africani fuerat amicissimus: 'Quid enim? Africanus indi-€gens mei? ne ego quidem illius. Sed ego admiratione quadam €uirtutis eius, ille uicissim opinione fortasse nonnulla, quam €de meis moribus habebat, me dilexit; auxit beniuolentiam €consuetudo. Sed quamquam utilitates multae et magnae €consecutae sunt, non sunt tamen ab earum spe causae dili-€gendi profectae. Vt enim benefici liberalesque sumus, non ut €exigamus gratiam_neque enim beneficium faeneramur, sed €natura propensi ad liberalitatem sumus_, sic amicitiam €non spe mercedis adducti, sed quod omnis eius fructus in €ipso amore inest, expetendam putamus.' @@Hoc cum legeretur in coetu forte hominum doctorum, €rhetoricus quidam sophista utriusque linguae callens, haut €sane ignobilis ex istis acutulis et minutis doctoribus, qui €$TEXNIKOI/& appellantur, atque in disserendo tamen non impiger, €usum esse existimabat argumento M. Tullium non probo €neque apodictico, sed eiusdem quaestionis, cuius esset ea €ipsa res, de qua quaereretur; uerbisque id uitium Graecis €appellat, quod accepisset $A)MFISBHTOU/MENON A)NTI\ O(MOLOGOU-$ME/NOU&. 'Nam beneficos' inquit 'et liberales sumpsit ad con- @1 €firmandum id, quod de amicitia dicebat, cum ipsum illud et €soleat quaeri et debeat, quisquis liberaliter et benigne facit, €qua mente quoue consilio benignus liberalisque sit: utrum €quia mutuam gratiam speret et eum, in quem benignus sit, €ad parem curam sui prouocet, quod facere plerique omnes €uidentur, an quia natura sit beniuolus benignitasque eum €per sese ipsa et liberalitas delectet sine ulla recipiendae €gratiae procuratione, quod est omnium ferme rarissimum.' Argumenta autem censebat aut probabilia esse debere aut €perspicua et minime controuersa idque 'apodixin' uocari €dicebat, cum ea, quae dubia aut obscura sunt, per ea, quae ambigua non sunt, inlustrantur. Atque ut ostenderet bene-€ficos liberalesque ad id, quod de amicitia quaereretur, quasi €argumentum exemplumue sumi non oportere: 'eodem' in-€quit 'simulacro eademque rationis imagine amicitia inuicem €pro argumento sumi potest, si quis adfirmet homines bene-€ficos liberalesque esse debere non spe aliqua conpendii, set amore et studio honestatis. Poterit enim consimiliter ita €dicere: "Namque ut amicitiam non spe utilitatis amplecti-€mur, sic benefici liberalesque non gratiae reciperandae studio esse debemus." Poterit sane' inquit 'ita dicere, sed neque €amicitia liberalitati neque liberalitas amicitiae praebere €argumentum potest, cum de utraque pariter quaeratur.' @@Haec ille rhetoricus artifex dicere quibusdam uidebatur €perite et scienter, sed uidelicet eum uocabula rerum uera ignorauisse. Nam 'beneficum et liberalem' Cicero appellat, €ita ut philosophi appellandum esse censent, non eum, qui, €ut ipse ait, beneficia faeneratur, sed qui benigne facit nulla tacita ratione ad utilitates suas redundante. Non ergo ob-€scuro neque ambiguo argumento usus est, sed certo atque €perspicuo, siquidem, qui uere beneficus liberalisque est, qua mente bene aut liberaliter faciat, non quaeritur. Aliis enim @1 €longe nominibus appellandus est, si, cum talia facit, sui potius quam alterius iuuandi causa facit. Processisset autem €argutatori isti fortassean reprehensio, si Cicero ita dixisset: þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‘¥˜ƒ'ut enim benefice liberaliterque facimus, non ut exigamus €gratiam'; uideretur enim benefice facere etiam in non bene-€ficum cadere posse, si id per aliquam circumstantiam fieret, non per ipsam perpetuae benignitatis constantiam. Sed €cum 'beneficos liberalesque' dixerit neque alius modi isti €sint, quam cuius esse eos supra diximus, inlotis, quod aiunt, €pedibus et uerbis reprehendit doctissimi uiri orationem. Ÿðòÿ@@Falsum esse, quod Verrius Flaccus in libro secundo, quos de obscuris €M. Catonis composuit, de seruo recepticio scriptum reliquit. ‘@@M. Cato Voconiam legem suadens uerbis hisce usus est: €'Principio uobis mulier magnam dotem adtulit; tum €magnam pecuniam recipit, quam in uiri potestatem non €conmittit, eam pecuniam uiro mutuam dat; postea, ubi €irata facta est, seruum recepticium sectari atque flagitare €uirum iubet.' @@Quaerebatur, 'seruus recepticius' quid esset. Libri statim €quaesiti allatique sunt Verrii Flacci de obscuris Catonis. In €libro secundo scriptum inuentum est 'recepticium seruum' €dici nequam et nulli pretii, qui, cum uenum esset datus, redhibitus ob aliquod uitium receptusque sit. 'Propterea' €inquit 'seruus eiusmodi sectari maritum et flagitare pecu-€niam iubebatur, ut eo ipso dolor maior et contumelia grauior €uiro fieret, quod eum seruus nihili petendae pecuniae causa €conpellaret.' @1 @@Cum pace autem cumque uenia istorum, si qui sunt, qui Verrii Flacci auctoritate capiuntur, dictum hoc sit. Recepti-€cius enim seruus in ea re, quam dicit Cato, aliud omnino est quam Verrius scripsit. Atque id cuiuis facile intellectu est €res enim procul dubio sic est: quando mulier dotem marito €dabat, tum, quae ex suis bonis retinebat neque ad uirum €tramittebat, ea 'recipere' dicebatur, sicuti nunc quoque in €uenditionibus 'recipi' dicuntur, quae excipiuntur neque ueneunt. Quo uerbo Plautus quoque in Trinummo usus est €in hoc uersu: €@@@@posticulum hoc recepit, cum aedis uendidit, €id est: cum aedis uendidit, particulam quandam, quae post eas aedis erat, non uendidit, sed retinuit. Ipse etiam Cato €mulierem demonstrare locupletem uolens 'mulier' inquit €'et magnam dotem dat et magnam pecuniam recipit', hoc €est: et magnam dotem dat et magnam pecuniam retinet. Ex ea igitur re familiari, quam sibi dote data retinuit, pecuniam uiro mutuam dat. Eam pecuniam cum uiro forte €irata repetere instituit, adponit ei flagitatorem 'seruum €recepticium', hoc est proprium seruum suum, quem cum €pecunia reliqua receperat neque dederat doti, sed retinuerat; €non enim seruo mariti imperare hoc mulierem fas erat, sed €proprio suo. @@Plura dicere, quibus hoc nostrum tuear, supersedeo: ipsa €enim sunt per sese euidentia et quod a Verrio dicitur et €quod a nobis; utrum ergo uidebitur cuique uerius, eo utatur. @1 Ÿðòÿ@@Verba haec ex Atinia lege: 'quod subruptum erit, eius rei aeterna €auctoritas esto', P. Nigidio et Q. Scaeuolae uisa esse non minus de €praeterito furto quam de futuro cauisse. ‘@@Legis ueteris Atiniae uerba sunt: 'Quod subruptum erit, eius rei aeterna auctoritas esto.' Quis aliud putet in hisce uerbis quam de tempore tantum futuro legem loqui? Sed €Q. Scaeuola patrem suum et Brutum et Manilium, uiros €adprime doctos, quaesisse ait dubitasseque, utrumne in €post facta modo furta lex ualeret an etiam in ante facta; €quoniam 'subruptum erit' utrumque tempus uideretur osten-€dere, tam praeteritum quam futurum. @@Itaque P. Nigidius, ciuitatis Romanae doctissimus, super €dubitatione hac eorum scripsit in tertio uicesimo grammati-€corum commentariorum. Atque ipse quoque idem putat incer-tam esse temporis demonstrationem, sed anguste perquam €et obscure disserit, ut signa rerum ponere uideas ad sub-€sidium magis memoriae suae quam ad legentium discipli-nam. Videbatur tamen hoc dicere suum uerbum et [2'est']2 €esse et 'erit': quando per sese ponuntur, habent atque re-€tinent tempus suum; cum uero praeterito iunguntur, uim temporis sui amittunt et in praeteritum contendunt. Cum €enim dico 'in campo est' 'in comitio est', tempus instans €significo; item cum dico 'in campo erit', tempus futurum €demonstro; at cum dico: 'factum est', 'scriptum est', 'sub-€ruptum est', quamquam 'est' uerbum temporis est praesen-€tis, confunditur tamen cum praeterito et praesens esse desinit. 'Sic igitur' inquit 'etiam istud, quod in lege est: si @1 €diuidas separesque duo uerba haec "subruptum" et "erit", €ut sic audias "subruptum [2erit]2" tamquam "certamen erit" €aut "sacrificium erit", tum uidebitur lex in postfuturum €loqui; si uero copulate permixteque dictum intellegas, ut €"subruptum erit" non duo, sed unum uerbum sit idque €unitum patiendi declinatione sit, tum hoc uerbo non minus €praeteritum tempus ostenditur quam futurum.' Ÿðòÿ@@In sermonibus apud mensam Tauri philosophi quaeri agitarique €eiusmodi solita: 'cur oleum saepe et facile, uina rarius con-€gelascant, acetum haut fere umquam' et 'quod aquae fluuiorum €fontiumque durentur, mare gelu non duretur.' ‘@@Philosophus Taurus accipiebat nos Athenis cena plerum-que ad id diei, ubi iam uesperauerat; id enim est tempus istic €cenandi. Frequens eius cenae fundus et firmamentum omne €erat aula una lentis Aegyptiae et cucurbitae inibi minutim €caesae. @@Ea quodam die ubi paratis et exspectantibus nobis ad-€lata atque inposita mensae est, puerum iubet Taurus oleum in aulam indere. Erat is puer genere Atticus ad annos €maxime natus octo festiuissimis aetatis et gentis argutiis scatens. Gutum Samium ore tenus inprudens inanem, tam-€quam si inesset oleum, adfert conuertitque eum et, ut soli-€tum est, circumegit per omnem partem aulae manum: nullum inde ibat oleum. Aspicit puer gutum atrocibus oculis €stomachabundus et concussum uehementius iterum in aulam uertit; idque cum omnes sensim atque summissim ridere-€mus, tum puer Graece, et id quidem perquam Attice: $MH\ €$GELA=TE&, inquit $E)/NI TOU)/LAION: A)LL' OU)K I)/STE, OI(=A FRI/KH PERI\ TO\N& @1 $O)/RQRON GE/GONE TH/MERON; KEKRUSTA/LLWTAI.& 'Verbero,' inquit €ridens Taurus 'nonne is curriculo atque oleum petis?' €@@Sed cum puer foras emptum isset, nihil ipse ista mora €offensior: 'aula' inquit 'oleo indiget et, ut uideo, intoleran-€dum feruit; cohibeamus manus atque interea, quoniam puer €nunc admonuit solere oleum congelascere, consideremus, €cur oleum quidem saepe et facile stet, uina rarenter congela-€scant?' @8 atque aspicit me et iubet, quid sentiam, dicere. @8 Tum €ego respondi coniectare me uinum idcirco minus cito con-€gelascere, quod semina quaedam caldoris in sese haberet €essetque natura ignitius, ob eamque rem dictum esse ab €Homero $AI)/QOPA OI)=NON&, non, ut alii putarent, propter colorem. @@'Est quidem' inquit Taurus 'ita, ut dicis; nam ferme conuenit uinum, ubi potum est, calefacere corpora. Sed non €secus oleum quoque calorificum est neque minorem uim in corporibus calefactandis habet. Ad hoc, si istaec, quae cali-€diora sunt, difficilius gelu coguntur, congruens est, ut, quae frigidiora sunt, facile cogantur. Acetum autem omnium €maxime frigorificum est, atque id numquam tamen con-crescit. Num igitur magis causa oleo coaguli celerioris in €leuitate est? faciliora enim ad coeundum uidentur, quae €leuatiora leuioraque sunt.' @@Praeterea id quoque ait quaeri dignum, cur fluuiorum et €fontium aquae gelu durentur, mare omne incongelabile sit? €'Tametsi Herodotus,' inquit 'historiae scriptor, contra €omnium ferme, qui haec quaesiuerunt, opinionem scribit €mare Bosporicum, quod Cimmerium appellatur, earumque €partium mare omne, quod Scythicum dicitur, gelu stringi €et consistere.' @1 @@Dum haec Taurus, interea puer uenerat, et aula deferbu-€erat, tempusque esse coeperat edendi et tacendi. Ÿðòÿ@@De notis litterarum, quae in C. Caesaris epistulis reperiuntur; deque €aliis clandestinis litteris ex uetere historia petitis; et quid $SKUTA/LH €sit Laconica. ‘@@Libri sunt epistularum C. Caesaris ad C. Oppium et Balbum Cornelium, qui res eius absentis curabant. In his €epistulis quibusdam in locis inueniuntur litterae singu-€lariae sine coagmentis syllabarum, quas tu putes positas €incondite; nam uerba ex his litteris confici nulla possunt. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‘¨‰“Erat autem conuentum inter eos clandestinum de commu-€tando situ litterarum, ut in scripto quidem alia aliae locum €et nomen teneret, sed in legendo locus cuique suus et pote-stas restitueretur; quaenam uero littera pro qua scriberetur, €ante is, sicuti dixi, conplacebat, qui hanc scribendi latebram parabant. Est adeo Probi grammatici commentarius satis €curiose factus de occulta litterarum significatione in epistu-€larum C. Caesaris scriptura. @@Lacedaemonii autem ueteres, cum dissimulare et occul-€tare litteras publice ad imperatores suos missas uolebant, €ne, si ab hostibus eae captae forent, consilia sua nosceren-tur, epistulas id genus factas mittebant. Surculi duo erant €teretes, oblonguli, pari crassamento eiusdemque longitu-dinis, derasi atque ornati consimiliter; unus imperatori in €bellum proficiscenti dabatur, alterum domi magistratus cum iure atque cum signo habebant. Quando usus uenerat lit-€terarum secretiorum, circum eum surculum lorum modicae @1 €tenuitatis, longum autem, quantum rei satis erat, conplica-€bant uolumine rotundo et simplici, ita uti orae adiunctae undique et cohaerentes lori, quod plicabatur, coirent. Lit-€teras deinde in eo loro per transuersas iuncturarum oras uersibus a summo ad imum proficiscentibus inscribebant. Id €lorum litteris ita perscriptis reuolutum ex surculo imperatori commenti istius conscio mittebant; resolutio autem lori €litteras truncas atque mutilas reddebat membraque earum et apices in partis diuerssissimas spargebat; propterea, si €id lorum in manus hostium inciderat, nihil quicquam con-iectari ex eo scripto quibat; sed ubi ille, ad quem erat missum, €acceperat, surculo conpari, quem habebat, [2a]2 capite ad €finem, proinde ut debere fieri sciebat, circumplicabat, atque €ita litterae per eundem ambitum surculi coalescentes €rursum coibant integramque et incorruptam epistulam et facilem legi praestabant. Hoc genus epistulae Lacedaemonii $SKUTA/LHN& appellant. Legebamus id quoque in uetere historia €rerum Poenicarum uirum indidem quempiam inlustrem_ €siue ille Hasdrubal siue quis alius est, non retineo_epi-€stulam scriptam super rebus arcanis hoc modo abscondisse: pugillaria noua nondum etiam cera inlita accepisse, litteras €in lignum incidisse, postea tabulas, uti solitum est, cera €conleuisse easque tabulas tamquam non scriptas, cui factu-€rum id praedixerat, misisse; eum deinde ceram derasisse €litterasque incolumes ligno incisas legisse. @@Est et alia in monumentis rerum Graecarum profunda €quaedam et inopinabilis latebra barbarico astu excogitata. Histiaeus nomine fuit loco natus in terra Asia non ignobili. Asiam tunc tenebat imperio rex Darius. @8 Is Histiaeus, cum €in Persis apud Darium esset, Aristagorae cuipiam res quas-dam occultas nuntiare furtiuo scripto uolebat. Commini-€scitur opertum hoc litterarum admirandum. Seruo suo diu @1 €oculos aegros habenti capillum ex capite omni tamquam €medendi gratia deradit caputque eius leue in litterarum formas conpungit. His litteris quae uoluerat perscripsit, €hominem postea, quoad capillus adolesceret, domo con-€tinuit. @8 Vbi id factum est, ire ad Aristagoran iubet et @8 'cum €ad eum' inquit 'ueneris, mandasse me dicito, ut caput tuum, sicut nuper egomet feci, deradat.' Seruus, ut impera-€tum erat, ad Aristagoran uenit mandatumque domini adfert. Atque ille id non esse frustra ratus, quod erat man-€datum, fecit. Ita litterae perlatae sunt. Ÿðòÿ@@Quid de uersibus Vergilii Fauorinus existumarit, quibus in descri-€benda flagrantia montis Aetnae Pindarum poetam secutus est; €conlataque ab eo super eadem re utriusque carmina et diiudicata. ‘@@Fauorinum philosophum, cum in hospitis sui Antiatem €uillam aestu anni concessisset nosque ad eum uidendum €Roma uenissemus, memini super Pindaro poeta et Vergilio in hunc ferme modum disserere: 'Amici' inquit 'familiares-€que P. Vergilii in his, quae de ingenio moribusque eius €memoriae tradiderunt, dicere eum solitum ferunt parere se uersus more atque ritu ursino. Namque ut illa bestia fetum €ederet ineffigiatum informemque lambendoque id postea, €quod ita edidisset, conformaret et fingeret, proinde ingenii €quoque sui partus recentes rudi esse facie et inperfecta, sed €deinceps tractando colendoque reddere iis se oris et uultus liniamenta. Hoc uirum iudicii subtilissimi ingenue atque uere dixisse res' inquit 'indicium facit. Nam quae reliquit €perfecta expolitaque quibusque inposuit census atque di-€lectus sui supremam manum, omni poeticae uenustatis laude @1 florent; sed quae procrastinata sunt ab eo, ut post recense-€rentur, et absolui, quoniam mors praeuerterat, nequiuerunt, €nequaquam poetarum elegantissimi nomine atque iudicio digna sunt. Itaque cum morbo obpressus aduentare mortem €uiderat, petiuit orauitque a suis amicissimis inpense, ut €Aeneida, quam nondum satis elimauisset, adolerent. @@'In his autem,' inquit 'quae uidentur retractari et corrigi €debuisse, is maxime locus est, qui de monte Aetna factus €est. Nam cum Pindari, ueteris poetae, carmen, quod de €natura atque flagrantia montis eius compositum est, aemu-€lari uellet, eiusmodi sententias et uerba molitus est, ut €Pindaro quoque ipso, qui nimis opima pinguique esse facun-€dia existimatus est, insolentior hoc quidem in loco tumi-diorque sit. Atque uti uosmet ipsos' inquit 'eius, quod dico, €arbitros faciam, carmen Pindari, quod est super monte €Aetna, quantulum est mihi memoriae, dicam: €@@@@$TA=S E)REU/GONTAI ME\N A)PLA/TOU PURO\S A(GNO/TATAI €@@@@$E)K MUXW=N PAGAI/: POTAMOI\ D' A(ME/RAISIN ME\N PROXE/ONTI R(O/ON KAPNOU= €@@@@$AI)/QWN': A)LL' E)N O)/RFNAISIN& [2$PE/TRAS&]2 €@@@@$FOI/NISSA KULINDOME/NA FLO\C E)S BAQEI=AN FE/REI PO/NTOU PLA/KA SU\N PATA/GW|. €@@@@$KEI=NO D' *(AFAI/STOIO KROUNOU\S E(RPETO\N €@@@@$DEINOTA/TOUS A)NAPE/MPEI: TE/RAS ME\N QAUMA/SION PROSIDE/SQAI, €@@@@@@$QAU=MA DE\ KAI\ PAREO/NTWN A)KOU=SAI. Audite nunc' inquit 'Vergilii uersus, quos inchoasse eum €uerius dixerim, quam fecisse: €@@@@portus ab accessu uentorum inmotus et ingens €@@@@ipse, sed horrificis iuxta tonat Aetna ruinis @1 €@@@@interdumque atram prorumpit ad aethera nubem €@@@@turbine fumantem piceo et candente fauilla €@@@@adtollitque globos flammarum et sidera lambit; €@@@@interdum scopulos auulsaque uiscera montis €@@@@erigit eructans liquefactaque saxa sub auras €@@@@cum gemitu glomerat fundoque exaestuat imo. Iam principio' inquit 'Pindarus ueritati magis obsecutus id €dixit, quod res erat quodque istic usu ueniebat quodque €oculis uidebatur, interdius fumare Aetnam, noctu flammi-gare; Vergilius autem, dum in strepitu sonituque uerborum €conquirendo laborat, utrumque tempus nulla discretione facta confudit. Atque ille Graecus quidem fontes imitus €ignis eructari et fluere amnes fumi et flammarum fulua et €tortuosa uolumina in plagas maris ferre quasi quosdam igneos angues luculente dixit; at hic noster "atram nubem €turbine piceo et fauilla fumantem" $R(O/ON KAPNOU= AI)/QWNA interpretari uolens crasse et inmodice congessit, "globos" €quoque "flammarum", quod ille $KROUNOU/S& dixerat, duriter et $A)KU/RWS& transtulit. Item quod ait "sidera lambit", uacanter hoc etiam' inquit 'accumulauit et inaniter.' Neque non id €quoque inenarrabile esse ait et propemodum insensibile, €quod 'nubem atram fumare' dixit 'turbine piceo et fauilla candente'. 'Non enim fumare' inquit 'solent neque atra €esse, quae sunt candentia; nisi si "candenti" dixit per-€uulgate et inproprie pro feruenti fauilla, non pro ignea et €relucenti. Nam "candens" scilicet a candore dictum, non a calore. Quod saxa autem et "scopulos eructari et erigi" €eosdemque ipsos statim "liquefieri et gemere" atque "glo-€merari sub auras" dixit, hoc' inquit 'nec a Pindaro scriptum €nec umquam fando auditum et omnium, quae monstra €dicuntur, monstruosissimum est.' @1 Ÿðòÿ@@Quod Plutarchus in libris symposiacis opinionem Platonis de habitu €atque natura stomachi fistulaeque eius, quae $TRAXEI=A& dicitur, ad-€uersum Erasistratum medicum tutatus est auctoritate adhibita €antiqui medici Hippocratis. ‘@@Et Plutarchus et alii quidam docti uiri reprehensum esse €ab Erasistrato, nobili medico, Platonem scripsere, quod þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‘¨‹ƒpotum dixit defluere ad pulmonem eoque satis humectato €demanare per eum, quia sit rimosior, et confluere inde in €uesicam, errorisque istius fuisse Alcaeum ducem, qui in €poematis suis scriberet: €@@@@$TE/GGE PNEU/MONA OI)/NW|: TO\ GA\R A)/STRON PERITE/LLETAI, ipsum autem Erasistratum dicere duas esse quasi canaliculas €quasdam uel fistulas easque ab oris faucibus proficisci deor-€sum per earumque alteram deduci delabique in stomachum €esculenta omnia et posculenta ex eoque ferri in uentriculum, €qui Graece appellatur $H( KA/TW KOILI/A&, atque ibi subigi €digerique, ac deinde aridiora ex his recrementa in aluum €conuenire, quod Graece $KO/LON& dicitur, humidiora per renes in uesicam. Per alteram autem fistulam, quae Graece €nominatur $TRAXEI=A A)RTHRI/A&, spiritum a summo ore in pulmo-€nem atque inde rursum in os et in naris commeare, perque eandem uiam uocis quoque fieri meatum ac, ne potus cibusue €aridior, quem oporteret in stomachum ire, procideret ex ore €labereturque in eam fistulam, per quam spiritus reciprocatur, @1 €eaque offensione intercluderetur animae uia, inpositam €esse arte quadam et ope naturae inde apud duo ista fora-€mina, quae dicitur $E)PIGLWTTI/S&, quasi claustra quaedam mobi-lia coniuentia uicissim et resurgentia, eamque $E)PIGLWTTI/DA €inter edendum bibendumque operire atque protegere $TH\N €$TRAXEI=AN A)RTHRI/AN&, ne quid ex esca potuue incideret in illud €quasi aestuantis animae iter; ac propterea nihil humoris in-€fluere in pulmonem ore ipso arteriae communito. @@Haec Erasistratus medicus aduersum Platonem. Sed €Plutarchus in libro symposiacorum auctorem Platonis sen-€tentiae Hippocraten dicit fuisse idemque esse opinatos et €Philistiona Locrum et Dioxippum Hippocraticum, ueteres €medicos et nobiles, atque illam, de qua Erasistratus dixerat, €$E)PIGLWTTI/DA& non idcirco eo in loco constitutam, ne quid ex €potu influeret in arteriam,_nam pulmoni quoque fouendo €rigandoque utiles necessariosque humores uideri_set ad-€positam quasi moderatricem quandam et arbitram pro-€hibendi admittendiue, quod ex salutis usu foret, uti edulia €quidem omnia defenderet ab arteria depelleretque in sto-€machum, potum autem partiretur inter stomachum et €pulmonem et quod ex eo admitti in pulmonem per arteriam €deberet, non rapidum id neque uniuersum, sed quadam €quasi obice sustentatum ac repressum sensim paulatimque €tramitteret atque omne reliquum in alteram stomachi fis-€tulam deriuaret. Ÿðòÿ@@De materiis infamibus, quas Graeci $A)DO/COUS& appellant, a Fauorino €exercendi gratia disputatis. ‘@@Infames materias, siue quis mauult dicere inopinabiles, €quas Graeci $A)DO/COUS U(POQE/SEIS& appellant, et ueteres adorti @1 €sunt non sophistae solum, sed philosophi quoque, et noster €Fauorinus oppido quam libens in eas materias [2se]2 deiciebat €uel ingenio expergificando ratus idoneas uel exercendis argu-tiis uel edomandis usu difficultatibus, sicuti, cum Thersitae €laudes quaesiuit et cum febrim quartis diebus recurrentem €laudauit, lepida sane multa et non facilia inuentu in utram-€que causam dixit eaque scripta in libris reliquit. @@Sed in febris laudibus testem etiam Platonem produxit, €quem scripsisse ait, qui quartanam passus conualuerit uires-€que integras recuperauerit, fidelius constantiusque postea €ualiturum. Atque inibi [2in]2 isdem laudibus non hercle hac sententiola inuenuste lusit: 'uersus' inquit 'est longo homi-€num aeuo probatus: €@@@@$A)/LLOTE MHTRUIH\ PE/LEI H(ME/RH, A)/LLOTE MH/THR. €Eo uersu significatur non omni die bene esse posse, sed isto bene atque alio male. Quod cum ita sit,' inquit 'ut in rebus €humanis bene aut male uice alterna sit, haec biduo medio €interuallata febris quanto est fortunatior, in qua est $MI/A €$MHTRUIA/, DU/O MHTE/RES2&?' Ÿðòÿ@@'Quin' particula quot qualesque uarietates significationis habeat et €quam saepe in ueterum scriptis obscura sit. ‘@@'Quin' particula, quam grammatici 'coniunctionem' ap-€pellant, uariis modis sententiisque conectere orationem uide-tur. Aliter enim dici putatur, cum quasi increpantes uel €interrogantes uel exhortantes dicimus 'quin uenis?' 'quin €legis?' 'quin fugis?', aliter, cum ita confirmamus: 'non €dubium est, quin M. Tullius omnium sit eloquentissimus', €aliter autem, cum sic componimus, quod quasi priori uidetur @1 €contrarium: 'non idcirco causas Isocrates non defendit, quin id utile esse et honestum existumarit'; a quo illa signi-€ficatio non abhorret, quae est in tertia origine M. Catonis: €'Haut eos' inquit 'eo postremum scribo, quin populi et boni et strenui sient.' In secunda quoque origine M. Cato non €longe secus hac particula usus est: 'Neque satis' inquit €'habuit, quod eum in occulto uitiauerat, quin eius famam €prostitueret.' @@Praeterea animaduertimus Quadrigarium in octauo anna-€lium particula ista usum esse obscurissime. Verba ipsius €posuimus: 'Romam uenit; uix superat, quin triumphus decernatur.' Item in sexto annali eiusdem uerba haec sunt: €'Paene factum est, quin castra relinquerent atque cederent hosti.' Non me autem praeterit dicere aliquem posse de summo pectore nil esse in his uerbis negotii; nam 'quin' €utrobique positum pro 'ut' planissimumque esse, si ita €dicas: 'Romam uenit; uix superat, ut triumphus decerna-€tur'; item alio in loco: 'Paene factum est, ut castra re-linquerent atque cederent hosti.' Sed utantur sane, qui tam €expediti sunt, perfugiis commutationum in uerbis, quae non €intelleguntur, utantur tamen, ubi id facere poterunt, uere-€cundius. @@Hanc uero particulam, de qua dicimus, nisi quis didi-€cerit compositam copulatamque esse neque uim tantum €coniungendi habere, sed certa quadam significatione factam, €numquam profecto rationes ac uarietates istius comprehen-surus est. Quod quia longioris dissertationis est, poterit, cui €otium est, reperire hoc in P. Nigidii commentariis, quos €grammaticos inscripsit. @1 Ÿðòÿ@@Sententiae ex Publili mimis selectae lepidiores. ‘@@Publilius mimos scriptitauit, dignusque habitus est, qui subpar Laberio iudicaretur. C. autem Caesarem ita Laberii €maledicentia et adrogantia offendebat, ut acceptiores et €probatiores sibi esse Publilii quam Laberii mimos prae-€dicaret. @@Huius Publilii sententiae feruntur pleraeque lepidae et ad communem sermonum usum commendatissimae, ex quibus €sunt istae singulis uersibus circumscriptae, quas libitum €hercle est adscribere: €@@@@malum est consilium, quod mutari non potest. €@@@@beneficium dando accepit, qui digno dedit. €@@@@feras, non culpes, quod uitari non potest. €@@@@cui plus licet, quam par est, plus uult, quam licet. €@@@@comes facundus in uia pro uehiculo est. €@@@@frugalitas miseria est rumoris boni. €@@@@heredis fletus sub persona risus est. €@@@@furor fit laesa saepius patientia. €@@@@inprobe Neptunum accusat, qui iterum naufragium facit. €@@@@ita amicum habeas, posse ut [2facile]2 fieri hunc inimicum €@@@@putes. €@@@@ueterem ferendo iniuriam inuites nouam. €@@@@numquam periclum sine periclo uincitur. @1 €@@@@nimium altercando ueritas amittitur. €@@@@pars benefici est, quod petitur si belle neges. Ÿðòÿ@@Quod Carneades Academicus elleboro stomachum purgauit scriptu-€rus aduersus Zenonis Stoici decreta; deque natura medelaque €ellebori candidi et nigri. ‘@@Carneades Academicus scripturus aduersum Stoici Zeno-€nis libros superiora corporis elleboro candido purgauit, ne €quid ex corruptis in stomacho humoribus ad domicilia usque €animi redundaret et instantiam uigoremque mentis labe-faceret; tanta cura tantoque apparatu sui uir ingenio prae-stanti ad refellenda, quae scripserat Zeno, aggressus. Id €cum in historia Graeca legissem, quod 'elleboro candido' €scriptum erat, quid esset, quaesiui. @@Tum comperi duas species ellebori esse discerniculo coloris €insignes candidi et nigri; eos autem colores non in semine €ellebori neque in uirgultis, sed in radice dinosci; candido €stomachum et uentrem superiorem uomitionibus purgari; €nigro aluum, quae inferior uocatur, dilui; utriusque esse €hanc uim, ut humores noxios, in quibus causae morborum sunt, extrahant. Esse autem periculum, ne inter causas €morborum omni corporum uia patefacta ea quoque ipsa, þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‘¨•ƒin quibus causa uiuendi est, [2amittantur]2, amissoque omni €naturalis alimoniae fundamento homo exhaustus intereat. @@Set elleborum sumi posse tutissime in insula Anticyra €Plinius Secundus in libris naturalis historiae scripsit. Prop-€terea Livium Drusum, qui tribunus plebi fuit, cum morbum, €qui comitialis dicitur, pateretur, Anticyram nauigasse et in €ea insula elleborum bibisse ait atque ita morbo liberatum. @1 @@Praeterea scriptum legimus Gallos in uenatibus tinguere €elleboro sagittas, quod his ictae exanimatae ferae teneriores €ad epulas fiant; sed propter ellebori contagium uulnera ex €sagittis facta circumcidere latius dicuntur. Ÿðòÿ@@Anates Ponticas uim habere uenenis digerendis potentem; atque €inibi de Mitridati regis in id genus medicamentis sollertia. ‘@@Anates Ponticas dicitur edundis uulgo uenenis uictitare. Scriptum etiam a Lenaeo, Cn. Pompei liberto, Mitridatem €illum Ponti regem medicinae rei et remediorum id genus €sollertem fuisse solitumque earum sanguinem miscere medi-€camentis, quae digerendis uenenis ualent, eumque sangui-nem uel potentissimum esse in ea confectione; ipsum autem €regem adsiduo talium medelarum usu a clandestinis epu-larum insidiis cauisse, quin et scientem quoque ultro et €ostentandi gratia uenenum rapidum et uelox saepenumero hausisse, atque id tamen sine noxa fuisse. Quamobrem €postea, cum proelio uictus in ultima regni refugisset et mori €decreuisset, uenena uiolentissima festinandae necis causa frustra expertus suo se ipse gladio transegit. Huius regis €antidotus celebratissima est, quae 'Mitridatios' uocatur. Ÿðòÿ@@Mitridatem, Ponti regem, duarum et uiginti gentium linguis locu-€tum; Quintumque Ennium tria corda habere sese dixisse, quod €tris linguas percalluisset, Graecam, Oscam, Latinam. ‘@@Quintus Ennius tria corda habere sese dicebat, quod loqui Graece et Osce et Latine sciret. Mitridates autem, Ponti @1 €atque Bithyniae rex inclutus, qui a Cn. Pompeio bello €superatus est, duarum et uiginti gentium, quas sub dicione €habuit, linguas percalluit earumque omnium gentium uiris €haut umquam per interpretem conlocutus est, sed ut quem-€que ab eo appellari usus fuit, proinde lingua et oratione €ipsius non minus scite, quam si gentilis eius esset, locutus est. Ÿðòÿ@@Quod M. Varro C. Sallustium, historiae scriptorem, deprehensum €ab Annio Milone in adulterio scribit et loris caesum pecuniaque €data dimissum. ‘@@M. Varro, in litteris atque uita fide homo multa et grauis, €in libro, quem scripsit Pius aut de pace, C. Sallustium scri-€ptorem seriae illius et seuerae orationis, in cuius historia €notiones censorias fieri atque exerceri uidemus, in adulterio €deprehensum ab Annio Milone loris bene caesum dicit et, €cum dedisset pecuniam, dimissum. Ÿðòÿ@@Quid Epictetus philosophus dicere solitus sit hominibus nequam et €inpuris disciplinas philosophiae studiose tractantibus; et quae duo €uerba obseruanda praeceperit omnium rerum longe salubria. ‘@@Fauorinum ego audiui dicere Epictetum philosophum €dixisse plerosque istos, qui philosophari uiderentur, philo-€sophos esse huiuscemodi $A)/NEU TOU= PRA/TTEIN, ME/XRI TOU= LE/GEIN&, id significat 'factis procul, uerbis tenus'. Iam illud est vehe-€mentius, quod Arrianus solitum eum dictitare in libris, quos de dissertationibus eius composuit, scriptum reliquit. 'Nam €cum' inquit 'animaduerterat hominem pudore amisso, inpor-€tuna industria, corruptis moribus, audacem, confidentem, @1 €linguam ceteraque omnia praeterquam animum procu-€rantem, istiusmodi' inquit 'hominem cum uiderat studia €quoque et disciplinas philosophiae contrectare et physica €adire et meditari dialectica multaque id genus theoremata €aucupari sciscitarique, inclamabat deum atque hominum €fidem ac plerumque inter clamandum his eum uerbis in-€crepabat: $*)/ANQRWPE, POU= BA/LLEIS; SKE/YAI, EI) KAKA/QARTAI TO\ €$A)GGEI=ON: A)\N GA\R EI)S TH\N OI)/HSIN AU)TA\ BA/LLH|S, A)PW/LETO: H)\N SAPH=|, $OU)=RON H)\ O)/COS GE/NOITO H)\ EI)/ TI TOU/TWN XEI=RON.&' Nil profecto his €uerbis grauius, nil uerius, quibus declarabat maximus philo-€sophorum litteras atque doctrinas philosophiae, cum in homi-€nem falsum atque degenerem tamquam in uas spurcum atque €pollutum influxissent, uerti, mutari, corrumpi et, quod ipse €$KUNIKW/TERON& ait, urinam fieri aut si quid est urina spurcius. @@Praeterea idem ille Epictetus, quod ex eodem Fauorino €audiuimus, solitus dicere est duo esse uitia multo omnium €grauissima ac taeterrima intolerantiam et incontinentiam, €cum aut iniurias, quae sunt ferendae, non toleramus neque €ferimus, aut a quibus rebus uoluptatibusque nos tenere debemus, non tenemus. 'Itaque' inquit 'si quis haec duo €uerba cordi habeat eaque sibi imperando atque obseruando €curet, is erit pleraque inpeccabilis uitamque uiuet tranquil-€lissimam.' Verba duo haec dicebat: $A)NE/XOU& et $A)PE/XOU&. Ÿðòÿ@@Verba sumpta ex Symposio Platonis numeris coagmentisque uerborum €scite modulateque apta exercendi gratia in Latinam orationem €uersa. ‘@@Symposium Platonis apud philosophum Taurum legeba-tur. Verba illa Pausaniae inter conuiuas amorem uice sua @1 €laudantis, ea uerba ita prorsum amauimus, ut meminisse etiam studuerimus. Sunt adeo, quae meminimus, uerba €haec: $*PA=SA GA\R PRA=CIS W(=DE E)/XEI: AU)TH\ E)F' AU(TH=S PRATTOME/NH €$OU)/TE KALH\ OU)/TE AI)SXRA/: OI(=ON& [2$O(\&]2 $NU=N H(MEI=S POIOU=MEN, H)\ PI\NEIN H)\ €$A)/|DEIN H)\ DIALE/GESQAI. *OU)K E)/STI TOU/TWN AU)TO\& [2$KAQ' AU(TO\&]2 $KALO\N €$OU)DE/N, A)LL' E)N TH=| PRA/CEI, W(S A)\N PRAXQH=|, TOIOU=TON A)PE/BH: KALW=S €$ME\N GA\R PRATTO/MENON KAI\ O)RQW=S KALO\N GI/GNETAI, MH\ O)RQW=S DE\ €$AI)SXRO/N: OU(/TW DH\ KAI\ TO\ E)RA=N, KAI\ O( *)/ERWS OU) PA=S E)STIN KALO\S €$OU)DE\ A)/CIOS E)GKWMIA/ZESQAI, A)LL' O( KALW=S PROTRE/PWN E)RA=N. @@Haec uerba ubi lecta sunt, atque ibi Taurus mihi 'heus' €inquit 'tu, rhetorisce,'_sic enim me in principio recens in €diatribam acceptum appellitabat existimans eloquentiae €unius extundendae gratia Athenas uenisse_'uidesne' inquit €'$E)NQU/MHMA& crebrum et coruscum et conuexum breuibusque et €rotundis numeris cum quadam aequabili circumactione de-uinctum? habesne nobis dicere in libris rhetorum uestrorum €tam apte tamque modulate compositam orationem? sed €hos' inquit 'tamen numeros censeo uideas $O(DOU= PA/RERGON&. Ad ipsa enim Platonis penetralia ipsarumque rerum pondera €et dignitates pergendum est, non ad uocularum eius amoeni-€tatem nec ad uerborum uenustates deuersitandum.' @@Haec admonitio Tauri de orationis Platonicae modulis €non modo non repressit, sed instrinxit etiam nos ad elegan-tiam Graecae orationis uerbis Latinis adfectandam; atque €uti quaedam animalium parua et uilia ad imitandum sunt, €quas res cumque audierint uiderintue, petulantia, proinde €nos ea, quae in Platonis oratione demiramur, non aemulari €quidem, sed lineas umbrasque facere ausi sumus. Velut €ipsum hoc est, quod ex isdem illis uerbis eius effinximus: @1 'Omne' inquit 'omnino factum sic sese habet: neque turpe €est, quantum in eo est, neque honestum; uelut est, quas €nunc facimus ipsi res, bibere, cantare, disserere. Nihil nam-€que horum ipsum ex sese honestum est; quali cum fieret €modo factum est, tale exstitit: si recte honesteque factum €est, tum honestum fit; sin parum recte, turpe fit. Sic amare, €sic amor non honestus omnis neque omnis laude dignus, sed €qui facit, nos ut honeste amemus.' Ÿðòÿ@@Quibus temporibus post Romam conditam Graeci Romanique in-€lustres uiri floruerint ante secundum bellum Carthaginiensium. ‘@@Vt conspectum quendam aetatum antiquissimarum, item €uirorum inlustrium, qui in his aetatibus nati fuissent, €haberemus, ne in sermonibus forte inconspectum aliquid €super aetate atque uita clarorum hominum temere dicere-€mus, sicuti sophista ille $A)PAI/DEUTOS&, qui publice nuper dis-€serens Carneaden philosophum a rege Alexandro, Philippi €filio, pecunia donatum et Panaetium Stoicum cum superiore €Africano uixisse dixit, ut ab istiusmodi, inquam, temporum €aetatumque erroribus caueremus, excerpebamus ex libris, €qui chronici appellantur, quibus temporibus floruissent €Graeci simul atque Romani uiri, qui uel ingenio uel imperio þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‘¨•ˆŒnobiles insignesque post conditam Romam fuissent ante €secundum bellum Carthaginiensium, easque nunc excerpti-€ones nostras uariis diuersisque in locis factas cursim digessi-€mus. Neque enim id nobis negotium fuit, ut acri atque €subtili cura excellentium in utraque gente hominum $SUG-€$XRONISMOU/S& componeremus, sed ut noctes istae quadamtenus €his quoque historiae flosculis leuiter iniectis aspergerentur. Satis autem uisum est in hoc conmentario de temporibus €paucorum hominum dicere, ex quorum aetatibus de pluribus @1 €quoque, quos non nominaremus, haut difficilis coniectura €fieri posset. @@Incipiemus igitur a Solone claro, quoniam de Homero et €Hesiodo inter omnes fere scriptores constitit aetatem eos €egisse uel isdem fere temporibus uel Homerum aliquanto €antiquiorem, utrumque tamen ante Romam conditam uixisse €Siluiis Albae regnantibus annis post bellum Troianum, ut €Cassius in primo annalium de Homero atque Hesiodo scri-€ptum reliquit, plus centum atque sexaginta, ante Romam €autem conditam, ut Cornelius Nepos in primo chronicorum €de Homero dixit, annis circiter centum et sexaginta. @@Solonem ergo accepimus, unum ex illo nobili numero €sapientium, leges scripsisse Atheniensium Tarquinio Prisco Romae regnante anno regni eius tricesimo tertio. Seruio €autem Tullio regnante Pisistratus Athenis tyrannus fuit €Solone ante in exilium uoluntarium profecto, quoniam id ei praedicenti non creditum est. Postea Pythagoras Samius in €Italiam uenit Tarquini filio regnum optinente, cui cognomen-tum Superbus fuit, isdemque temporibus occisus est Athenis €ab Harmodio et Aristogitone Hipparchus, Pisistrati filius, Hippiae tyranni frater. Archilochum autem Nepos Cornelius €tradit Tullo Hostilio Romae regnante iam tunc fuisse poema-€tis clarum et nobilem. @@Ducentesimo deinde et sexagesimo anno post Romam €conditam aut non longe amplius uictos esse ab Atheniensi-€bus Persas memoriae traditum est pugnam illam inclutam €Marathoniam Militiade duce, qui post eam uictoriam damna-€tus a populo Atheniensi in uinculis publicis mortem obit. @1 Tum Aeschylus Athenis tragoediarum poeta celebris fuit. Romae autem istis ferme temporibus tribunos et aediles €tum primum per seditionem sibi plebes creauit, ac non diu €post Cn. Marcius Coriolanus exagitatus uexatusque a tri-€bunis plebi ad Vulscos, qui tum hostes erant, a rep. desciuit €bellumque populo Romano fecit. @@Post deinde paucis annis Xerxes rex ab Atheniensibus et €pleraque Graecia Themistocle duce nauali proelio, quod ad Salamina factum est, uictus fugatusque est; atque inde €anno fere quarto [2T.]2 Menenio Agrippa M. Horatio Puluillo €consulibus bello Veiente apud fluuium Cremeram Fabii sex €et trecenti patricii cum familiis suis uniuersi ab hostibus €circumuenti perierunt. @@Iuxta ea tempora Empedocles Agrigentinus in philo-sophiae naturalis studio floruit. Romae autem per eas tem-€pestates decemuiros legibus scribundis creatos constitit €tabulasque ab his primo decem conscriptas, mox alias duas €additas. @@Bellum deinde in terra Graecia maximum Peloponnensi-€acum, quod Thucydides memoriae mandauit, coeptum est €circa annum fere post conditam Romam trecentesimum uicesimum tertium. Qua tempestate Olus Postumius Tuber-€tus dictator Romae fuit, qui filium suum, quod contra suum €dictum in hostem pugnauerat, securi necauit. Hostes tum populi Romani fuerunt Fidenates atque Aequi. Inter haec €tempora nobiles celebresque erant Sophocles ac deinde Euri-€pides tragici poetae et Hippocrates medicus et philosophus €Democritus, quibus Socrates Atheniensis natu quidem €posterior fuit, sed quibusdam temporibus isdem uixerunt. @@Iam deinde tribunis militaribus consulari imperio @1 €rempublicam Romae regentibus ad annum fere conditae €urbis trecentesimum quadragesimum septimum triginta illi €tyranni praepositi sunt a Lacedaemoniis Atheniensibus, et €in Sicilia Dionysius superior tyrannidem tenuit, paucisque €annis post Socrates Athenis capitis damnatus est et in car-cere ueneno necatus. Ea fere tempestate Romae M. Furius Camillus dictator fuit et Veios cepit; ac post non longo tempore bellum Senonicum fuit, cum Galli Romam praeter €Capitolium ceperunt. @@Neque multo postea Eudoxus astrologus in terra Graecia €nobilitatus est, Lacedaemoniique ab Atheniensibus apud Corinthum superati duce Phormione, et M. Manlius Romae, €qui Gallos in obsidione Capitolii obrepentis per ardua de-€pulerat, conuictus est consilium de regno occupando inisse €damnatusque capitis saxo Tarpeio, ut M. Varro ait, prae-€ceps datus, ut Cornelius autem Nepos scriptum reliquit, uerberando necatus est; eoque ipso anno, qui erat post re-€ciperatam urbem septimus, Aristotelem philosophum natum €esse memoriae mandatum est. @@Aliquot deinde annis post bellum Senonicum Thebani €Lacedaemonios duce Epaminonda apud Leuctra supera-uerunt, ac breui post tempore in urbe Roma lege Licinii €Stolonis consules creari etiam ex plebe coepti, cum antea ius €non esset nisi ex patriciis gentibus fieri consulem. @@Circa annum deinde urbis conditae quadringentesimum €Philippus, Amyntae filius, Alexandri pater, regnum Mace-€doniae adeptus est, inque eo tempore Alexander natus est, paucisque inde annis post Plato philosophus ad Dionysium Siciliae tyrannum posteriorem profectus est; post deinde ali-€quanto tempore Philippus apud Chaeroneam proelio magno Athenienses uicit. Tum Demosthenes orator ex eo proelio @1 €salutem fuga quaesiuit, cumque id ei, quod fugerat, pro-€brose obiceretur, uersu illo notissimo elusit: €@@@@'$A)NH/R&' inquit '$O( FEU/GWN KAI\ PA/LIN MAXH/SETAI.&' Postea Philippus ex insidiis occiditur; et Alexander regnum €adeptus ad subigendos Persas in Asiam atque in Ori-entem transgressus est. Alter autem Alexander, cui cogno-€mentum Molosso fuit, in Italiam uenit bellum populo €Romano facturus_iam enim fama uirtutis felicitatisque €Romanae apud exteras gentes enitescere inceptabat_, sed €priusquam bellum faceret, uita decessit. Eum Molossum, €cum in Italiam transiret, dixisse accepimus se quidem ad €Romanos ire quasi in andronitin, Macedonem isse ad Persas quasi in gynaeconitin. Postea Macedo Alexander pleraque €parte orientali subacta, cum annos undecim regnauisset, obiit mortis diem. Neque ita longe post Aristoteles philo-€sophus et post aliquanto Demosthenes uita functi sunt, isdemque ferme tempestatibus populus Romanus graui ac €diutino Samnitium bello conflictatus est, consulesque Tiberius €Veturius et Spurius Postumius in locis iniquis apud Caudium €a Samnitibus circumuallati ac sub iugum missi turpi foedere €facto discesserunt ob eamque causam populi iussu Samni-€tibus per fetiales dediti recepti non sunt. @@Post annum deinde urbis conditae quadringentesimum €fere et septuagesimum bellum cum rege Pyrro sumptum est. Ea tempestate Epicurus Atheniensis et Zeno Citiensis philo-sophi celebres erant, eodemque tempore C. Fabricius Lusci-€nus et Q. Aemilius Papus censores Romae fuerunt et P. €Cornelium Rufinum, qui bis consul et dictator fuerat, senatu @1 €mouerunt, causamque isti notae subscripserunt, quod eum €comperissent argenti facti cenae gratia decem pondo libras €habere. @@Anno deinde post Romam conditam quadringentesimo €ferme et nonagesimo consulibus Appio Claudio, cui cogno-€mentum Caudex fuit, Appii illius Caeci fratre, et Marco €Fuluio Flacco bellum aduersum Poenos primum coeptum est, neque diu post Callimachus, poeta Cyrenensis, Alexan-€driae apud Ptolomaeum regem celebratus est. @@Annis deinde postea paulo pluribus quam uiginti pace €cum Poenis facta consulibus [2C.]2 Claudio Centhone, Appii €Caeci filio, et M. Sempronio Tuditano primus omnium L. €Liuius poeta fabulas docere Romae coepit post Sophoclis et €Euripidis mortem annis plus fere centum et sexaginta, post Menandri annis circiter quinquaginta duobus. Claudium et €Tuditanum consules secuntur Q. Valerius et C. Mamilius, €quibus natum esse Q. Ennium poetam M. Varro in primo de €poetis libro scripsit eumque, cum septimum et sexagesimum €annum ageret, duodecimum annalem scripsisse idque ipsum €Ennium in eodem libro dicere. @@Anno deinde post Romam conditam quingentesimo unde-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸‘¨•˜¬‚uicesimo Sp. Caruilius Ruga primus Romae de amicorum €sententia diuortium cum uxore fecit, quod sterila esset €iurassetque apud censores uxorem se liberum quaerun-dorum causa habere, eodemque anno Cn. Naeuius poeta €fabulas apud populum dedit, quem M. Varro in libro de €poetis primo stipendia fecisse ait bello Poenico primo idque €ipsum Naeuium dicere in eo carmine, quod de eodem bello @1 €scripsit. Porcius autem Licinus serius poeticam Romae €coepisse dicit in his uersibus: €@@@@Poenico bello secundo Musa pinnato gradu €@@@@intulit se bellicosam in Romuli gentem feram. @@Ac deinde annis fere post quindecim bellum aduersum Poenos sumptum est, atque non nimium longe [2post]2 M. €Cato orator in ciuitate et Plautus poeta in scaena floruerunt; isdemque temporibus Diogenes Stoicus et Carneades Aca-€demicus et Critolaus Peripateticus ab Atheniensibus ad €senatum populi Romani negotii publici gratia legati sunt. Neque magno interuallo postea Q. Ennius et iuxta Caecilius €et Terentius et subinde et Pacuuius et Pacuuio iam sene €Accius clariorque tunc in poematis eorum obtrectandis €Lucilius fuit. @@Sed progressi longius sumus, cum finem proposuerimus €adnotatiunculis istis bellum Poenorum secundum. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER OCTAVVS DECIMVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Disputationes a philosopho Stoico et contra a Peripatetico arbitro €Fauorino factae; quaesitumque inter eos, quantum in perficienda €uita beata uirtus ualeret quantumque esset in his, quae dicuntur €'extranea'. ‘@@Familiares Fauorini erant duo quidam non incelebres €in urbe Roma philosophi. Eorum fuit unus Peripateticae disciplinae sectator, alter Stoicae. His quondam ego acriter €atque contente pro suis utrimque decretis propugnantibus, €cum essemus una omnes Ostiae cum Fauorino, interfui. Ambulabamus autem in litore, cum iam aduesperasceret, €aestate anni noua. @@Atque ibi Stoicus censebat et uitam beatam hominum uir-€tute animi sola et miseriam summam malitia sola posse €effici, etiamsi cetera bona omnia, quae corporalia et externa appellarentur, uirtuti deessent, malitiae adessent. Ille contra €Peripateticus miseram quidem uitam uitiis animi et malitia €sola fieri concedebat, sed ad conplendos omnes uitae beatae €numeros uirtutem solam nequaquam satis esse existimabat, €quoniam et corporis integritas sanitasque et honestus modus €formae et pecunia familiaris et bona existimatio ceteraque €omnia corporis et fortunae bona necessaria uiderentur per-€ficiendae uitae beatae. @1 @@Reclamabat hoc in loco Stoicus et, tamquam duas ille res €diuersas poneret, mirabatur, quod, cum essent malitia et €uirtus duo contraria, uita misera et beata quoque aeque contraria, non seruaret in utrisque uim et naturam contrarii €et ad miseriam quidem uitae conficiendam satis ualere €malitiam solam putaret, ad praestandam uero uitam beatam non satis solam esse uirtutem diceret. Atque id maxime €dissidere neque conuenire dicebat, quod, qui profiteretur €uitam nullo pacto beatam effici posse, si uirtus sola abesset, €idem contra negaret beatam fieri uitam, cum sola uirtus €adesset, et quem daret haberetque uirtuti absenti honorem, €eundem petenti atque praesenti adimeret. @@Tum Peripateticus perquam hercle festiue 'rogo te' in-€quit 'cum bona uenia respondeas, an existimes esse uini amphoram, cum abest ab ea unus congius?' 'Minime' inquit 'uini amphora dici potest, ex qua abest congius.' Hoc ubi €accepit Peripateticus 'unus igitur' inquit 'congius amphoram €facere dici debebit, quoniam, cum deest ille unus, non €fit uini amphora et, cum accessit, fit amphora. Quod si id €dicere absurdum est uno congio solo fieri amphoram, itidem €absurdum est una sola uirtute uitam fieri beatam dicere, €quoniam, cum uirtus abest, beata esse uita numquam €potest.' @@Tum Fauorinus aspiciens Peripateticum 'est quidem' €inquit 'argutiola haec, qua de congio uini usus es, exposita €in libris; sed, ut scis, captio magis lepida quam probum aut simile argumentum uideri debet. Congius enim, cum deest, €efficit quidem, ne sit iustae mensurae amphora; sed cum €accedit et additur, non ille unus facit amphoram, sed supplet. Virtus autem, ut isti dicunt, non accessio neque €supplementum, sed sola ipsa uitae beatae instar est et €propterea beatam uitam sola una, cum adest, facit.' @1 @@Haec atque alia quaedam minuta magis et nodosa tam-€quam apud arbitrum Fauorinum in suam uterque senten-tiam conferebant. Sed cum iam prima fax noctis et densiores €esse tenebrae coepissent, prosecuti Fauorinum in domum, €ad quam deuertebat, discessimus. Ÿðòÿ@@Cuiusmodi quaestionum certationibus Saturnalicia ludicra Athenis €agitare soliti simus; atque inibi inspersa quaedam sophismatia et €aenigmata oblectatoria. ‘@@Saturnalia Athenis agitabamus hilare prorsum ac modeste, €non, ut dicitur, remittentes animum_nam 'remittere' in-€quit Musonius 'animum quasi amittere est'_, sed demul-€centes eum paulum atque laxantes iucundis honestisque sermonum inlectationibus. Conueniebamus autem ad ean-€dem cenam conplusculi, qui Romani in Graeciam ueneramus €quique easdem auditiones eosdemque doctores colebamus. Tum qui et cenulam ordine suo curabat, praemium sol-€uendae quaestionis ponebat librum ueteris scriptoris uel €Graecum uel Latinum et coronam e lauro plexam totidem-€que res quaerebat, quot homines istic eramus; cumque eas omnis exposuerat, rem locumque dicendi sors dabat. Quaes-€tio igitur soluta corona et praemio donabatur; non soluta €autem tramittebatur ad eum, qui sortito successerat, idque in orbem uice pari seruabatur. Si nemo dissoluebat, corona quaestionis eius deo, cuius id festum erat, dicabatur. Quaere-€bantur autem res huiuscemodi: aut sententia poetae ueteris €lepide obscura, non anxie, aut historiae antiquioris requisitio €aut decreti cuiuspiam ex philosophia perperam inuulgati €purgatio aut captionis sophisticae solutio aut inopinati @1 €rariorisque uerbi indagatio aut tempus item in uerbo per-€spicuo obscurissimum. @@Itaque nuper quaesita esse memini numero septem, €quorum prima fuit enarratio horum uersuum, qui sunt in €saturis Quinti Ennii uno multifariam uerbo concinniter €inplicati. Quorum exemplum hoc est: €@@@@nam qui lepide postulat alterum frustrari, €@@@@quem frustratur, frustra eum dicit frustra esse; €@@@@nam qui sese frustrari quem frustra sentit, €@@@@qui frustratur is frustrast, si non ille est frustra. Secunda quaestio fuit, quonam modo audiri atque accipi €deberet, quod Plato in ciuitate, quam in libris suis condidit, €$KOINA\S TA\S GUNAI=KAS& id est communes esse mulieres, censuit et €praemia uiris fortibus summisque bellatoribus posuit sauiati-ones puerorum et puellarum. Tertio in loco hoc quaesitum €est, in quibus uerbis captionum istarum fraus esset et quo €pacto distingui resoluique possent: 'quod non perdidisti, €habes; cornua non perdidisti: habes igitur cornua'; item €altera captio: 'quod ego sum, id tu non es; [2homo ego sum:]2 homo igitur tu non es'. Quaesitum ibidem, quae esset huius €quoque sophismatis resolutio: 'cum mentior et mentiri me dico, mentior an uerum dico?' Postea quaestio istaec fuit, €quam ob causam patricii Megalensibus mutitare soliti sint, plebes Cerealibus. Secundum ea hoc quaesitum est, uerbum €'uerant', quod significat 'uera dicunt', quisnam poetarum ueterum dixerit. Sexta quaestio fuit, 'asphodelum' cuius-€modi herba sit, quod Hesiodus in isto uersu posuerit: @1 €@@@@$NH/PIOI, OU)DE\ I)/SASIN, O(/SW| PLE/ON H(/MISU PANTO/S, €@@@@$OU)D' O(/SON E)N MALA/XH| TE KAI\ A)SFODE/LW| ME/G' O)/NEIAR, €et quid item Hesiodus se dicere sentiat, cum dimidium plus esse toto dicit. Postrema quaestionum omnium haec fuit: €'scripserim', 'legerim', 'uenerim' cuius temporis uerba sint, €praeteriti an futuri an utriusque. @@Haec ubi ordine, quo dixi, proposita atque singulis sorte €ductis disputata explanataque sunt, libris coronisque omnes €donati sumus nisi ob unam quaestionem, quae fuit de uerbo 'uerant'. Nemo enim tum commeminerat dictum esse a €Q. Ennio id uerbum in tertio decimo annalium in isto uersu: €@@@@satin uates uerant aetate in agunda? €Corona igitur huius quaestionis deo feriarum istarum Sa-€turno datast. þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸’£Ÿðòÿ@@Quid Aeschines rhetor in oratione, qua Timarchum de inpudicitia €accusauit, Lacedaemonios statuisse dixerit super sententia pro-€batissima, quam inprobatissimus homo dixisset. ‘@@Aeschines, uel acerrimus prudentissimusque oratorum, €qui apud contiones Atheniensium floruerunt, in oratione illa €saeua criminosaque et uirulenta, qua Timarchum de in-€pudicitia grauiter insigniterque accusauit, nobile et inlustre €consilium Lacedaemoniis dedisse dicit uirum indidem ciui-€tatis eiusdem principem uirtute atque aetate magna prae-€ditum. @@'Populus' inquit 'Lacedaemonius de summa republica sua, quidnam esset utile et honestum, deliberabat. Tum ex-€surgit sententiae dicendae gratia homo quispiam turpitudine €pristinae uitae defamatissimus, sed lingua tunc atque @1 facundia nimium quanto praestabilis. Consilium, quod dabat €quodque oportere fieri suadebat, acceptum ab uniuersis et €conplacitum est, futurumque erat ex eius sententia populi decretum. Ibi unus ex illo principum ordine, quos Lace-€daemonii aetatis dignitatisque maiestate tamquam arbitros €et magistros disciplinae publicae uerebantur, commoto €irritatoque animo exsilit et "quaenam," inquit "Lacedae-€monii, ratio aut quae tandem spes erit urbem hanc et hanc €rempublicam saluam inexpugnabilemque esse diutius posse, €si huiuscemodi anteactae uitae hominibus consiliariis ute-€mur? quod si proba istaec et honesta sententia est, quaeso €uos, non sinamus eandem dehonestari turpissimi auctoris contagio." Atque ubi hoc dixit, elegit uirum fortitudine €atque iustitia praeter alios praestantem, sed inopi lingua et €infacundum, iussitque eum consensu petituque omnium €eandem illam sententiam diserti uiri, cuimodi posset uerbis, €dicere, ut nulla prioris mentione habita scitum atque €decretum populi ex eius unius nomine fieret, qui id ipsum denuo dixerat. Atque ita, ut suaserat prudentissimus senex, factum est. Sic bona sententia mansit, turpis auctor €mutatus est.' Ÿðòÿ@@Quod Sulpicius Apollinaris praedicantem quendam a sese uno €Sallustii historias intellegi inlusit quaestione proposita, quid uerba €ista apud Sallustium significarent: 'incertum, stolidior an uanior'. ‘@@Cum iam adulescentuli Romae praetextam et puerilem €togam mutassemus magistrosque tunc nobis nosmet ipsi €exploratiores quaereremus, in Sandaliario forte apud libra-€rios fuimus, cum ibi in multorum hominum coetu Apolli-€naris Sulpicius, uir in memoria nostra praeter alios doctus, €iactatorem quempiam et uenditatorem Sallustianae lectionis @1 €inrisit inlusitque genere illo facetissimae dissimulationis, qua Socrates ad sophistas utebatur. Nam cum ille se unum €et unicum lectorem esse enarratoremque Sallustii diceret €neque primam tantum cutem ac speciem sententiarum, sed €sanguinem quoque ipsum ac medullam uerborum eius eruere €atque introspicere penitus praedicaret, tum Apollinaris am-€plecti uenerarique se doctrinas illius dicens 'per,' inquit €'magister optume, exoptatus mihi nunc uenis cum sanguine et medulla Sallustii uerborum. Hesterno enim die quaere-€batur ex me, quidnam uerba haec eius in quarto historiarum €libro de Cn. Lentulo scripta significent, de quo incertum fuisse ait, stolidiorne esset an uanior', eaque ipsa uerba, uti €sunt a Sallustio scripta, dixit: 'At Cn. Lentulus patriciae €gentis, collega eius, cui cognomentum Clodiano fuit, per-€incertum stolidior an uanior, legem de pecunia, quam Sulla €emptoribus bonorum remiserat, exigenda promulgauit.' Quaesitum ergo ex se Apollinaris neque id se dissoluere €potuisse adseuerabat, quid esset 'uanior' et quid 'stolidior', €quoniam Sallustius sic ea separasse atque opposuisse inter se €uideretur, tamquam diuersa ac dissimilia nec eiusdem utra-€que uitii forent, ac propterea petebat, uti se doceret signi-ficationes utriusque uocis et origines. Tum ille rictu oris €labearumque ductu contemni a se ostendens et rem, de qua €quaereretur, et hominem ipsum, qui quaereret: 'priscorum' €inquit 'et remotorum ego uerborum medullas et sanguinem, €sicuti dixi, perspicere et elicere soleo, non istorum, quae €proculcata uulgo et protrita sunt. Ipso illo quippe Cn. €Lentulo stolidior est et uanior, qui ignorat eiusdem stultitiae esse uanitatem et stoliditatem.' Sed ubi hoc dixit, media ipsa sermonum reliquit et abire coepit. Nos deinde eum €tenebamus urgebamusque, et cumprimis Apollinaris, ut de @1 €uocabulorum istorum uel differentia uel, si ei ita uideretur, €similitudine plenius apertiusque dissereret et, ut ne sibi inuideret discere uolenti, orabat. Atque ille se iam plane €inludi ratus negotium sibi esse causatur et digreditur. @@Nos autem postea ex Apollinari didicimus 'uanos' proprie €dici, non ut uulgus diceret, desipientis aut hebetes aut in-€eptos, sed, ut ueterum doctissimi dixissent, mendaces et in-€fidos et leuia inaniaque pro grauibus et ueris astutissime €componentes; 'stolidos' autem uocari non tam stultos et €excordes quam taetros et molestos et inlepidos, quos Graeci $MOXQHROU/S& et $FORTIKOU/S& dicerent. $*)/ETUMA& quoque harum uocum €et origines scriptas esse dicebat in libris Nigidianis. €@@Quas requisitas ego et repertas cum primarum significa-€tionum exemplis, ut commentariis harum noctium inferrem, €notaui et intulisse iam me aliquo in loco commentationibus €istis existimo. Ÿðòÿ@@Quod Q. Ennius in septimo annali 'quadrupes eques' ac non 'quadru-€pes ecus', ut legunt multi, scriptum reliquit. ‘@@Cum Antonio Iuliano rhetore, uiro hercle bono et facundiae €florentis, complures adulescentuli familiares eius Puteolis €aestiuarum feriarum ludum et iocum in litteris amoenioribus et in uoluptatibus pudicis honestisque agitabamus. Atque ibi €tunc Iuliano nuntiatur $A)NAGNW/STHN& quendam, non indoctum €hominem, uoce admodum scita et canora Enii annales legere ad populum in theatro. 'Eamus' inquit 'auditum €nescio quem istum Ennianistam': hoc enim se ille nomine €appellari uolebat. @1 @@Quem cum iam inter ingentes clamores legentem in-€uenissemus_legebat autem librum ex annalibus Ennii €septimum_, hos eum primum uersus perperam pronunti-€antem audiuimus: €@@@@denique ui magna quadrupes ecus atque elephanti €@@@@proiciunt sese, €neque multis postea uersibus additis celebrantibus eum €laudantibusque omnibus discessit. @@Tum Iulianus egrediens e theatro 'quid uobis' inquit 'de €hoc anagnosta et de quadrupede eco uidetur? sic enim pro-€fecto legit: €@@@@denique ui magna quadrupes ecus atque elephanti €@@@@proiciunt sese. Ecquid putatis, si magistrum praelectoremque habuisset €alicuius aeris, "quadrupes ecus" dicturum fuisse ac non €"quadrupes eques", quod ab Ennio ita scriptum relictumque €esse nemo unus litterarum ueterum diligens dubitauit?' Cumque aliquot eorum, qui aderant, 'quadrupes ecus' apud €suum quisque grammaticum legisse se dicerent et miraren-€tur, quidnam esset 'quadrupes eques', 'uellem uos,' inquit €'optimi iuuenes, tam accurate Q. Ennium legisse, quam P. €Vergilius legerat, qui hunc eius uersum secutus in georgicis €suis "equitem" pro "eco" posuit his in uersibus: €@@@@frena Pelethronii Lapithae gyrosque dedere €@@@@impositi dorso atque equitem docuere sub armis €@@@@insultare solo et gressus glomerare superbos. €In quo loco "equitem", si quis modo non inscite inepteque argutior sit, nihil potest accipi aliud nisi "ecum"; pleraque €enim ueterum aetas et hominem equo insidentem et equum, @1 qui insideretur, "equitem" dixerunt. Propterea "equitare" €etiam, quod uerbum e uocabulo "equitis" inclinatum est, et €homo eco utens et ecus sub homine gradiens dicebatur. Lucilius adeo, uir adprime linguae Latinae sciens, "ecum €equitare" dicit his uersibus: €@@@@quis hunc currere ecum nos atque equitare uidemus, €@@@@his equitat curritque: oculis equitare uidemus; €@@@@ergo oculis equitat. Sed enim contentus' inquit 'ego his non fui et, ut non tur-€bidae fidei nec ambiguae, sed ut purae liquentisque esset, €"ecus"ne an "eques" scriptum Ennius reliquisset, librum €summae atque reuerendae uetustatis, quem fere constabat €Lampadionis manu emendatum, studio pretioque multo €unius uersus inspiciendi gratia conduxi et "eques", non €"ecus", scriptum in eo uersu inueni.' þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸’¥˜Œ@@Hoc tum nobis Iulianus et multa alia erudite simul et €adfabiliter dixit. Sed eadem ipsa post etiam in peruulgatis €commentariis scripta offendimus. Ÿðòÿ@@Quod Aelius Melissus in libro, cui titulum fecit de loquendi proprietate, €quem, cum ederet, cornum esse Copiae dicebat, rem scripsit €neque dictu neque auditu dignam, cum differre 'matronam' et €'matrem familias' existimauit differentia longe uanissima. ‘@@Aelius Melissus in nostra memoria fuit Romae summi €quidem loci inter grammaticos id temporis; sed maiore in litteris erat iactantia et $SOFISTEI/A|& quam opera. Is praeter €alia, quae scripsit compluria, librum composuit, ut tum uidebatur, cum est editus, doctrinae inclutae. Ei libro @1 €titulus est ingentis cuiusdam inlecebrae ad legendum; scri-€ptus quippe est de loquendi proprietate. Quis adeo existimet €loqui se recte atque proprie posse, nisi illas Melissi propri-€etates perdidicerit? @@Ex eo libro uerba haec sunt: '"Matrona" est, quae semel €peperit, quae saepius, "mater familias"; sicuti sus, quae semel peperit, "porcetra", quae saepius, "scrofa".' Vtrum €autem hoc de matrona ac de matrefamilias Melissus ex-€cogitauerit ipse et coniectauerit, an scriptum ab alio quo legerit, hariolis profecto est opus. Nam de 'porcetra' habet €sane auctorem Pomponium in atellania, quae hoc eodem uocabulo inscripta est; sed matronam non esse appellatam, €nisi quae semel peperit, neque matrem familias, nisi quae €saepius, nullis ueterum scriptorum auctoritatibus confirmari potest. Enimuero illud impendio probabilius est, quod €idonei uocum antiquarum enarratores tradiderunt, matro-€nam dictam esse proprie, quae in matrimonium cum uiro €conuenisset, quoad in eo matrimonio maneret, etiamsi liberi €nondum nati forent, dictamque ita esse a matris nomine, €non adepto iam, sed cum spe et omine mox adipiscendi, unde ipsum quoque 'matrimonium' dicitur, matrem autem €familias appellatam esse eam solam, quae in mariti manu €mancipioque aut in eius, in cuius maritus, manu mancipio-€que esset, quoniam non in matrimonium tantum, sed in €familiam quoque mariti et in sui heredis locum uenisset. @1 Ÿðòÿ@@Quem in modum Fauorinus tractauerit intempestiuum quendam de €uerborum ambiguitatibus quaerentem; atque ibi, quot significa-€tiones capiat 'contio'. ‘@@Domitio, homini docto celebrique in urbe Roma gram-€matico, cui cognomentum 'Insano' factum est, quoniam erat natura intractabilior et morosior, ei Domitio Fauorinus €noster cum forte apud fanum Carmentis obuiam uenisset €atque ego cum Fauorino essem, 'quaeso' inquit 'te, magi-€ster, dicas mihi, num erraui, quod, cum uellem $DHMHGORI/AS €Latine dicere, "contiones" dixi? dubito quippe et requiro, €an ueterum eorum, qui electius locuti sunt, pro uerbis et oratione dixerit quis "contionem".' Tum Domitius uoce at-€que uultu atrociore 'nulla' inquit 'prorsus bonae salutis €spes reliqua est, cum uos quoque, philosophorum inlustris-€simi, nihil iam aliud quam uerba auctoritatesque uerborum €cordi habetis. Mittam autem librum tibi, in quo id reperias, €quod quaeris. Ego enim grammaticus uitae iam atque €morum disciplinas quaero, uos philosophi mera estis, ut M. €Cato ait, "mortualia"; glossaria namque colligitis et lexidia, €res taetras et inanes et friuolas tamquam mulierum uoces €praeficarum. Atque utinam' inquit 'muti omnes homines €essemus! minus improbitas instrumenti haberet.' @@Cumque digressi essemus, 'non tempestiue' inquit Fauori-€nus 'hunc hominem accessimus. Videtur enim mihi $E)PI-€$SHMAI/NESQAI&. Scitote' inquit 'tamen intemperiem istam, quae €$MELAGXOLI/A& dicitur, non paruis nec abiectis ingeniis accidere, €$A)LLA\ EI)=NAI SXEDO/N TI TO\ PA/QOS TOU=TO H(RWIKO/N& et ueritates @1 €plerumque fortiter dicere, sed respectum non habere $MH/TE €$KAIROU= MH/TE ME/TROU&. Vel ipsum hoc quale existimatis, quod €nunc de philosophis dixit? nonne, si id Antisthenes aut €Diogenes dixisset, dignum memoria uisum esset?' @@Misit autem paulo post Fauorino librum, quem pro-€miserat_Verri, opinor, Flacci erat_, in quo scripta ad hoc €genus quaestionis pertinentia haec fuerunt: 'senatum' dici €et pro loco et pro hominibus, 'ciuitatem' et pro loco et €oppido et pro iure quoque omnium et pro hominum multi-€tudine, 'tribus' quoque et 'decurias' dici et pro loco et pro €iure et pro hominibus, 'contionem' autem tria significare: locum suggestumque, unde uerba fierent, sicut M. Tullius in oratione, quae inscripta est contra contionem Q. Metelli: €'escendi' inquit 'in contionem, concursus est populi factus'; item significare coetum populi adsistentis, sicuti idem M. €Tullius in oratore ait: 'Contiones saepe exclamare uidi, cum €apte uerba cecidissent. Etenim exspectant aures, ut uerbis €conligetur sententia'; item orationem ipsam, quae ad popu-€lum diceretur. €@@Exempla in eo libro scripta non erant. Sed nos postea €Fauorino desideranti harum omnium significationum monu-€menta et apud Ciceronem, sicut supra scripsi, et apud ele-gantissimos ueterum reperta exhibuimus; id autem quod €potissimum expetebat, 'contionem' esse dictam pro uerbis €et oratione, docui titulo Tulliani libri, qui a M. Cicerone €inscriptus est contra contionem Q. Metelli, quo nihil profecto €significatur aliud, quam ipsa, quae a Metello dicta est, €oratio. @1 Ÿðòÿ@@$*(OMOIOTE/LEUTA& et $O(MOIO/PTWTA& atque alia id genus, quae ornamenta €orationis putantur, inepta esse et puerilia Lucilii quoque uersibus €declarari. ‘@@$*(OMOIOTE/LEUTA& et $I)SOKATA/LHKTA& et $PA/RISA& et $O(MOIO/PTWTA €ceteraque huiusmodi scitamenta, quae isti apirocali, qui se €Isocratios uideri uolunt, in conlocandis uerbis immodice €faciunt et rancide, quam sint insubida et inertia et puerilia, €facetissime hercle significat in quinto saturarum Lucilius. Nam ubi est cum amico conquestus, quod ad se aegrotum €non uiseret, haec ibidem addit festiuiter: €@@@@quo me habeam pacto, tametsi non quaeris, docebo, €@@@@quando in eo numero mansi, quo in maxima non est €@@@@pars hominum, * * * €@@@@ut periisse uelis, quem uisere nolueris, cum €@@@@debueris. hoc 'nolueris' et 'debueris' te €@@@@si minus delectat, quod $A)/TEXNON& et Eisocratium est €@@@@$LHRW=DES2&que simul totum ac $SUMMEIRAKIW=DES&, €@@@@non operam perdo, si tu hic. Ÿðòÿ@@Quid significet apud M. Catonem uerbum 'insecenda'; quodque €'insecenda' potius legendum sit quam, quod plerique existimant, €'insequenda'. ‘@@In libro uetere, in quo erat oratio M. Catonis de Ptolomaeo €contra Thermum, sic scriptum fuit: 'Sed si omnia dolo fecit, €omnia auaritiae atque pecuniae causa fecit, eiusmodi scelera @1 €nefaria, quae neque fando neque legendo audiuimus, sup-€plicium pro factis dare oportet.' * * * @@'Insecenda' quid esset, quaeri coeptum. Tum ex his, qui €aderant, alter litterator fuit, alter litteras sciens, id est alter docens, doctus alter. Hi duo inter sese dissentiebant. Et €grammaticus quidem contendebat [2'insequenda' scriben-€dum esse]2: '"insequenda" enim scribi' inquit '[2oportuit]2, €non "insecenda", quoniam "insequens" significat * * * , tra-€ditumque esse "inseque" quasi "perge dicere" et "insequere", €itaque ab Ennio scriptum in his uersibus: €@@@@inseque, Musa, manu Romanorum induperator €@@@@quod quisque in bello gessit cum rege Philippo.' @@Alter autem ille eruditior nihil mendum, sed recte atque €integre scriptum esse perseuerabat et Velio Longo, non €homini indocto, fidem esse habendam, qui in commentario, €quod fecisset de usu antiquae lectionis, scripserit non €'inseque' apud Ennium legendum, sed 'insece'; ideoque €a ueteribus, quas 'narrationes' dicimus, 'insectiones' esse €appellatas; Varronem quoque uersum hunc Plauti de €Menaechmis: €@@@@nihilo minus esse uidetur sectius quam somnia, €sic enarrasse: 'nihilo magis narranda esse, quam si ea essent €somnia.' Haec illi inter se certabant. @@Ego arbitror et a M. Catone 'insecenda' et a Q. Ennio €'insece' scriptum sine 'u' littera. Offendi enim in bibliotheca €Patrensi librum uerae uetustatis Liuii Andronici, qui @1 €inscriptus est $*)ODU/SSEIA&, in quo erat uersus primus cum hoc €uerbo sine 'u' littera: €@@@@uirum mihi, Camena, insece uersutum, €factus ex illo Homeri uersu: þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸’¨‰•ˆˆ@@@@[2$A)/NDRA MOI E)/NNEPE, *MOU=SA, POLU/TROPON.&]2 Illic igitur aetatis et fidei magnae libro credo. Nam, quod €in uersu Plautino est: 'sectius quam somnia', nihil in alteras partes argumenti habet. Etiamsi ueteres autem non 'in-€seque', sed 'insece' dixerunt, credo, quia erat lenius leuius-que, tamen eiusdem sententiae uerbum uidetur. Nam et €'sequo' et 'sequor' et item 'secta' et 'sectio' consuetudine €loquendi differunt; sed qui penitus inspexerit, origo et €ratio utriusque una est. @@Doctores quoque et interpretes uocum Graecarum: €@@@@$A)/NDRA MOI E)/NNEPE, *MOU=SA, €et €@@@@$E)/SPETE NU=N MOI, *MOU=SAI, €dictum putant, quod Latine 'inseque' dicitur; namque in altero $N& geminum, in altero $S1& esse tralatum dicunt. Sed €etiam ipsum illud $E)/PH&, quod significat uerba aut uersus, non €aliunde esse dictum tradunt quam $A)PO\ TOU= E(/PESQAI KAI\ TOU= $EI)PEI=N&. Eadem ergo ratione antiqui nostri narrationes ser-€monesque 'insectiones' appellitauerunt. @1 Ÿðòÿ@@Errare istos, qui in exploranda febri uenarum pulsus pertemptari €putant, non arteriarum. ‘@@In Herodis C. V. uillam, quae est in agro Attico loco, qui €appellatur Cephisiae, aquis et lucis, nemoribus frequentem, aestu anni medio concesseram. Ibi aluo mihi cita et acce-dente febri rapida decubueram. Eo Caluenus Taurus philo-€sophus et alii quidam sectatores eius cum Athenis uisendi €mei gratia uenissent, medicus, qui tum in his locis repertus €adsidebat mihi, narrare Tauro coeperat, quid incommodi €paterer et quibus modulis quibusque interuallis accederet febris decederetque. Tum in eo sermone, cum iam me sin-€ceriore corpusculo factum diceret: 'potes' inquit Tauro 'tu €quoque id ipsum comprehendere, $E)A\N A(/YH| AU)TOU= TH=S FLEBO/S2&', €quod nostris uerbis profecto ita dicitur: 'si attigeris uenam €illius'. @@Hanc loquendi imperitiam, quod uenam pro arteria dixis-€set, cum in eo docti homines, qui cum Tauro erant, tamquam €in minime utili medico offendissent atque id murmure et €uultu ostenderent, tum ibi Taurus, ut mos eius fuit, satis €leniter: 'certi' inquit 'sumus, uir bone, non ignorare te, quid €"uena" appelletur et quid "arteria", quod uenae quidem €suapte ui inmobiles sint et sanguinis tantum demittendi €gratia explorentur, arteriae autem motu atque pulsu suo habitum et modum febrium demonstrent; sed, ut uideo, €peruulgate magis quam inscite locutus es: non enim te €solum, sed alios quoque itidem errantis audiui uenam pro arteria dicere. Fac igitur, ut experiamur elegantiorem esse te €in medendo quam in dicendo, et cum dis bene uolentibus €opera tua sistas hunc nobis sanum atque ualidum quam €citissime.' @1 @@Hoc ego postea cum in medico reprehensum esse meminis-€sem, existimaui non medico soli, sed omnibus quoque €hominibus liberis liberaliterque institutis turpe esse ne ea €quidem cognouisse ad notitiam corporis nostri pertinentia, €quae non altius occultiusque remota sunt et quae natura €nobis tuendae ualitudinis causa et in promptu esse et in €propatulo uoluerit; ac propterea, quantum habui temporis €subsiciui, medicinae quoque disciplinae libros attigi, quos €arbitrabar esse idoneos ad docendum, et ex his cum alia €pleraque ab isto humanitatis usu non aliena, tum de uenis €quoque et arteriis didicisse uideor ad hunc ferme modum: Vena est conceptaculum sanguinis, quod $A)GGEI=ON& medici €uocant, mixti confusique cum spiritu naturali, in quo plus €sanguinis est, minus spiritus; arteria est conceptaculum €spiritus naturalis mixti confusique cum sanguine, in quo plus spiritus est, minus sanguinis; $SFUGMO/S& autem est in-€tentio motus et remissio in corde et in arteria naturalis, non arbitraria. Medicis autem ueteribus oratione Graeca ita €definitus est: $*SFUGMO/S E)STIN DIASTOLH/ TE KAI\ SUSTOLH\ A)PRO-€$AI/RETOS A)RTHRI/AS KAI\ KARDI/AS. Ÿðòÿ@@Verba ex carminibus Furi Antiatis inscite a Caesellio Vindice re-€prehensa; uersusque ipsi, in quibus ea uerba sunt, subscripti. ‘@@Non hercle idem sentio cum Caesellio Vindice, gramma-tico, ut mea opinio est, hautquaquam inerudito. Verum hoc €tamen petulanter insciteque, quod Furium, ueterem poe-€tam, dedecorasse linguam Latinam scripsit huiuscemodi €uocum fictionibus, quae mihi quidem neque abhorrere a €poetica facultate uisae sunt neque dictu profatuque ipso @1 €taetrae aut insuaues esse, sicuti sunt quaedam alia ab in-€lustribus poetis ficta dure et rancide. @@Quae reprehendit autem Caesellius Furiana, haec sunt: €quod terram in lutum uersam 'lutescere' dixerit et tenebras €in noctis modum factas 'noctescere' et pristinas reciperare €uires 'uirescere', et, quod uentus mare caerulum [2cum]2 €crispicans nitefacit, 'purpurat' dixerit, et opulentum fieri €'opulescere'. @@Versus autem ipsos ex poematis Furianis, in quibus haec €uerba sunt, subdidi: €@@@@sanguine diluitur tellus, caua terra lutescit. €@@@@omnia noctescunt tenebris caliginis atrae. €@@@@increscunt animi, uirescit uolnere uirtus. €@@@@sicut fulca leuis uolitat super aequora classis, €@@@@spiritus Eurorum uiridis cum purpurat undas. €@@@@quo magis in patriis possint opulescere campis. Ÿðòÿ@@Morem istum ueteribus nostris fuisse uerba patiendi mutare ac €uertere in agendi modum. ‘@@Id quoque habitum est in oratione facienda elegantiae €genus, ut pro uerbis habentibus patiendi figuram agentia €ponerent ac deinde haec uice inter sese mutua uerterent. Iuuentius in comoedia: €@@@@pallium inquit %flocci ut splendeat. @1 €@@Nonne hoc inpendio uenustius gratiusque est quam si diceret 'maculetur'? Plautus etiam non dissimiliter: €@@@@quid est?_hoc rugat pallium, amictus non sum cummode. Itidem Plautus 'pulueret' dicit, quod non puluere impleat, €set ipsum pulueris plenum sit: €@@@@exi tu, Daue, age, sparge; mundum esse hoc uestibulum uolo. €@@@@Venus uentura est nostra, non hoc pulueret. In Asinaria quoque 'contemples' dicit pro 'contempleris': €@@@@meum caput contemples, si quidem e re consultas tua. Cn. Gellius in annalibus: 'Postquam tempestas sedauit, Atherbal taurum immolauit.' M. Cato in originibus: 'Eodem €conuenae conplures ex agro accessitauere. Eo res eorum auxit.' Varro libris, quos ad Marcellum de lingua Latina €fecit: 'in priore uerbo graues prosodiae, quae fuerunt, €manent, reliquae mutant'; '[2mutant]2' inquit elegantissime pro 'mutantur'. Potest etiam id quoque ab eodem Varrone €in septimo diuinarum similiter dictum uideri: 'Inter duas €filias regum quid mutet, inter Antigonam et Tulliam, est animaduertere.' Verba autem patiendi pro agentibus in €omnibus ferme ueterum scriptis reperiuntur. Ex quibus sunt €pauca ista, quae nunc meminimus: 'muneror te' pro 'munero' €et 'significor' pro 'significo' et 'sacrificor' pro 'sacrifico' et €'adsentior' pro 'adsentio' et 'faeneror' pro 'faenero' et @1 €'pigneror' pro 'pignero' et alia istiusmodi pleraque, quae, €proinde ut in legendo fuerint obuia, notabuntur. Ÿðòÿ@@Quali talione Diogenes philosophus usus sit pertemptatus a dialectico €quodam sophismatio inpudenti. ‘@@Saturnalibus Athenis alea quadam festiua et honesta lusitabamus huiuscemodi: Vbi conueneramus conplusculi €eiusdem studii homines ad lauandi tempus, captiones, quae €sophismata appellantur, mente agitabamus easque quasi €talos aut tesserulas in medium uice sua quisque iaciebamus. Captionis solutae aut parum intellectae praemium poenaue erat nummus unus sestertius. Hoc aere conlecto quasi €manuario cenula curabatur omnibus, qui eum lusum lusera-mus. Erant autem captiones ad hoc fere exemplum, tametsi €Latina oratione non satis scite ac paene etiam inlepide €exponuntur: 'quod nix est, hoc grando non est; nix autem €alba est: grando igitur alba non est'. Item aliud non dis-€simile: 'quod homo est, non est hoc equus; homo autem animal est: equus igitur animal non est'. Dicere ergo debe-€bat, qui ad sophisma diluendum ac refellendum ritu alea-€torio uocatus erat, in qua parte quoque in uerbo captio €foret, quid dari concedique non oporteret; nisi dixerat, €nummo singulo multabatur. Ea multa cenam iuuabat. @@Libet autem dicere, quam facete Diogenes sophisma id €genus, quod supra dixi, a quodam dialectico ex Platonis diatriba per contumeliam propositum remuneratus sit. Nam þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸’¨˜ˆ‚cum ita rogasset dialecticus: 'quod ego sum, id tu non es?' €et Diogenes adnuisset atque ille addidisset: 'homo autem €ego sum', cum id quoque adsensus esset et contra dialecticus @1 €ita conclusisset: 'homo igitur tu non es', 'hoc quidem', in-€quit Diogenes, 'falsum est, et si uerum id fieri uis, a me €incipe'. Ÿðòÿ@@Quid sit numerus 'hemiolios', quid 'epitritos'; et quod uocabula ista €non facile nostri ausi sunt uertere in linguam Latinam. ‘@@Figurae quaedam numerorum, quas Graeci certis nomini-bus appellant, uocabula in lingua Latina non habent. Sed €qui de numeris Latine scripserunt, Graeca ipsa dixerunt, €fingere autem nostra, quoniam id absurde futurum erat, noluerunt. Quale enim fieri nomen posset 'hemiolio' numero aut 'epitrito'? Est autem hemiolios, qui numerum aliquem €totum in sese habet dimidiumque eius, ut tres ad duo, quindecim ad decem, triginta ad uiginti; epitritos est, qui €habet totum aliquem numerum et eiusdem partem tertiam, €ut quattuor ad tres, duodecim ad nouem, quadraginta ad triginta. Haec autem notare meminisseque non esse ab re €uisum est, quoniam, uocabula ista numerorum nisi intel-€leguntur, rationes quaedam subtilissimae in libris philo-€sophorum scriptae percipi non queunt. Ÿðòÿ@@Quod M. Varro in herois uersibus obseruauerit rem nimis anxiae et €curiosae obseruationis. ‘@@In longis uersibus, qui hexametri uocantur, item in €senariis, animaduerterunt metrici primos duos pedes, item €extremos duo, habere singulos posse integras partes ora-€tionis, medios haut umquam posse, sed constare eos semper ex uerbis aut diuisis aut mixtis atque confusis. M. etiam @1 €Varro in libris disciplinarum scripsit obseruasse sese in €uersu hexametro, quod omnimodo quintus semipes uerbum €finiret et quod priores quinque semipedes aeque magnam uim €haberent in efficiendo uersu atque alii posteriores septem, €idque ipsum ratione quadam geometrica fieri disserit. @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER NONVS DECIMVS}1 ¡Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Navigabamus a Cassiopa Brundisium mare Ionium uio-lentum et uastum et iactabundum. Nox deinde, quae diem €primum secuta est, in ea fere tota uentus a latere saeuiens nauem undis compleuerat. Tum postea complorantibus €nostris omnibus atque in sentina satis agentibus dies quidem €tandem inluxit. Sed nihil de periculo neque de saeuitia uenti €remissum; quin turbines etiam crebriores et caelum atrum €et fumigantes globi et figurae quaedam nubium metuendae, €quos typhonas uocabant, inpendere inminereque ac depres-€surae nauem uidebantur. @@In eadem fuit philosophus in disciplina Stoica celebratus, €quem ego Athenis cognoueram non parua uirum auctoritate satisque attente discipulos iuuenes continentem. Eum tunc €in tantis periculis inque illo tumultu caeli marisque require-€bam oculis scire cupiens, quonam statu animi et an interri-tus intrepidusque esset. Atque ibi hominem conspicimus €pauidum et exterritum ploratus quidem nullos sicuti ceteri €omnes nec ullas eiusmodi uoces cientem, sed coloris et uoltus turbatione non multum a ceteris differentem. At ubi caelum @1 €enituit et deferbuit mare et ardor ille periculi deflagrauit, €accedit ad Stoicum Graecus quispiam diues ex Asia magno, €ut uidebamus, cultu paratuque rerum et familiae, atque ipse erat multis corporis animique deliciis diffluens. Is quasi €inludens: 'quid hoc est,' inquit 'o philosophe, quod, cum in €periculis essemus, timuisti tu et palluisti? ego neque timui neque pallui.' Et philosophus aliquantum cunctatus, an re-€spondere ei conueniret, 'si quid ego' inquit 'in tanta uio-€lentia tempestatum uideor paulum pauefactus, non tu istius rei ratione audienda dignus es. Set tibi sane Aristippus €ille * * discipulus, pro me responderit, qui cum in simili €tempore a simillimo tui homine [2esset]2 interrogatus, quare €philosophus timeret, cum ille contra nihil metueret, non €eandem esse causam sibi atque illi respondit, quoniam is €quidem esset non magno opere sollicitus pro anima ne-€quissimi nebulonis, ipsum autem pro Aristippi anima €timere.' @@His tunc uerbis Stoicus diuitem illum Asiaticum a sese molitus est. Sed postea cum Brundisium aduentaremus €malaciaque esset uenti ac maris, percontatus eum sum, €quaenam illa ratio esset pauoris sui, quam dicere ei super-sedisset, a quo fuerat non satis digne compellatus. Atque €ille mihi placide et comiter 'quoniam' inquit 'audiendi €cupidus es, audi, quid super isto breui quidem, sed necessario €et naturali pauore maiores nostri, conditores sectae Stoicae, €senserint, uel potius' inquit 'lege; nam et facilius credideris, si legas, et memineris magis.' Atque ibi coram ex sarcinula €sua librum protulit Epicteti philosophi quintum $DIALE/CEWN&, €quas ab Arriano digestas congruere scriptis $*ZH/NWNOS& et €Chrysippi non dubium est. @1 @@In eo libro Graeca scilicet oratione scriptum ad hanc €sententiam legimus: 'Visa animi, quas $FANTASI/AS& philosophi €appellant, quibus mens hominis prima statim specie acci-€dentis ad animum rei pellitur, non uoluntatis sunt neque €arbitraria, sed ui quadam sua inferunt sese hominibus nosci-tanda; probationes autem, quas $SUGKATAQE/SEIS& uocant, quibus €eadem uisa noscuntur ac diiudicantur uoluntariae sunt fiuntque hominum arbitratu. Propterea cum sonus aliquis €formidabilis aut caelo aut ex ruina aut repentinus nescio €cuius periculi nuntius uel quid aliud est eiusmodi factum, €sapientis quoque animum paulisper moueri et contrahi et €pallescere necessum est non opinione alicuius mali praecepta, €sed quibusdam motibus rapidis et inconsultis officium men-tis atque rationis praeuertentibus. Mox tamen ille sapiens €ibidem $TA\S TOIAU/TAS FANTASI/AS&, id est uisa istaec animi sui €terrifica, non adprobat, hoc est $OU) SUGKATATI/QETAI OU)DE\ PROS-€$EPIDOCA/ZEI&, sed abicit respuitque, nec ei metuendum esse in his quicquam uidetur. Atque hoc inter insipientis sapientis-€que animum differre dicunt, quod insipiens, qualia sibi €esse primo animi sui pulsu uisa sunt saeua et aspera, talia €esse uero putat et eadem incepta, tamquam si iure metuenda €sint, sua quoque adsensione adprobat $KAI\ PROSEPIDOCA/ZEI&_ €hoc enim uerbo Stoici, cum super ista re disserunt, utun-tur_, sapiens autem, cum breuiter et strictim colore atque €uultu motus est, $OU) SUGKATATI/QETAI&, sed statum uigoremque €sententiae suae retinet, quam de huiuscemodi uisis semper €habuit ut de minime metuendis, sed fronte falsa et formi-€dine inani territantibus.' @1 @@Haec Epictetum philosophum ex decretis Stoicorum €sensisse atque dixisse in eo, quo dixi, libro legimus adnotan-€daque esse idcirco existimauimus, ut rebus forte id genus, €quibus dixi, obortis pauescere sensim et quasi albescere €non insipientis esse hominis neque ignaui putemus et in eo €tamen breui motu naturali magis infirmitati cedamus, quam €quod esse ea, qualia uisa sunt, censeamus. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Quinque sunt hominum sensus, quos Graeci $AI)SQH/SEIS& ap-€pellant, per quos uoluptas animo aut corpori quaeri uidetur: €gustus, tactus, odoratus, uisus, auditus. Ex his omnibus €quae inmodice uoluptas capitur, ea turpis atque inproba existimatur. Sed enim quae nimia ex gustu atque tactu est, €ea uoluptas, sicuti sapientes uiri censuerunt, omnium rerum €foedissima est, eosque maxime, qui duabus istis beluinis €uoluptatibus sese dediderunt, grauissimi uitii uocabulis €Graeci appellant [2uel $A)KRATEI=S&]2 uel $A)KOLA/STOUS&: nos eos uel €'incontinentes' dicimus uel 'intemperantes'; $A)KOLA/STOUS& enim €si interpretari coactius uelis, nimis id uerbum insolens erit. Istae autem uoluptates duae gustus atque tactus, id est €libidines in cibos atque in Venerem prodigae, solae sunt €hominibus communes cum beluis et idcirco in pecudum €ferorumque animalium numero habetur, quisquis est his ferinis uoluptatibus praeuinctus; ceterae ex tribus aliis €sensibus proficiscentes hominum esse tantum propriae ui-€dentur. @@Verba super hac re Aristotelis philosophi adscripsi, ut @1 €uel auctoritas clari atque incluti uiri tam infamibus nos €uoluptatibus deterreret: $*DIA\ TI/ OI( KATA\ TH\N TH=S A(FH=S H)\ GEU/SEWS €$H(DONH\N GIGNOME/NHN, A)\N U(PERBA/LLWSIN, A)KRATEI=S LE/GONTAI; OI(/ TE þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸“¢•…$GA\R PERI\ TA\ A)FRODI/SIA A)KO/LASTOI TOIOU=TOI, OI(/ TE PERI\ TA\S TH=S €$TROFH=S A)POLAU=SEIS: TW=N DE\ KATA\ TH\N TROFH\N A)P' E)NI/WN ME\N E)N TH=| €$GLW/TTH| TO\ H(DU/, A)P' E)NI/WN DE\ E)N TW=| LA/RUGGI, DIO\ KAI\ *FILO/CENOS €$GERA/NOU LA/RUGGA EU)/XETO E)/XEIN. H)\ DIA\ TO\ TA\S A)PO\ TOU/TWN GIGNO-€$ME/NAS H(DONA\S KOINA\S EI)=NAI H(MI=N KAI\ TOI=S A)/LLOIS ZW/|OIS; A(/TE OU)SW=N €$KOINW=N A)TIMO/TATAI/ EI)SI KAI\ MA/LISTA H)\ MO/NAI E)PONEI/DISTOI, W(S TO\N €$U(PO\ TOU/TWN H(TTW/MENON YE/GOMEN KAI\ A)KRATH= KAI\ A)KO/LASTON €$LE/GOMEN DIA\ TO\ U(PO\ TW=N XEIRI/STWN H(DONW=N H(TTA=SQAI. *OU)SW=N DE\ €$TW=N AI)SQH/SEWN PE/NTE TA\ A)/LLA ZW=|A A)PO\ TW=N DU/O MO/NWN TW=N €[2$PROEIRHME/NWN&]2 $H(/DETAI, KATA\ DE\ TA\S A)/LLAS H)\ O(/LWS OU)X H(/DETAI H)\ $KATA\ SUMBEBHKO\S TOU=TO PA/SXEI.& Quis igitur habens aliquid €humani pudoris uoluptatibus istis duabus coeundi atque €comedendi, quae sunt homini cum sue atque asino com-munes, gaudeat? Socrates quidem dicebat multos homines €propterea uelle uiuere, ut ederent et biberent, se bibere atque esse, ut uiueret. Hippocrates autem, diuina uir scien-€tia, de coitu uenerio ita existimabat partem esse quandam €morbi taeterrimi, quem nostri comitialem dixerunt; nam-€que ipsius uerba haec traduntur: $TH\N SUNOUSI/AN EI)=NAI MIKRA\N €$E)PILHYI/AN. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Turpius esse dicebat Fauorinus philosophus exigue atque €frigide laudari quam insectanter et grauiter uituperari: 'quoniam,' inquit 'qui maledicit et uituperat, quanto id @1 €acerbius facit, tam maxime pro iniquo et inimico ducitur et €plerumque propterea fidem non capit. Sed qui infecunde €atque ieiune laudat, destitui a causa uidetur et amicus €quidem creditur eius, quem laudare uult, sed nihil posse €reperire, quod iure laudet.' Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Aristotelis libri sunt, qui problemata physica inscribuntur, lepidissimi et elegantiarum omnigenus referti. In his quaerit, €quam ob causam eueniat, ut quibus inuasit repentinus rei magnae timor, plerumque aluo statim cita fiant. Item €quaerit, cur accidat, ut eum, qui propter ignem diutius stetit, libido urinae lacessat. Ac de aluo quidem inter timen-€dum prona atque praecipiti causam esse dicit, quod timor €omnis sit algificus, quem ille appellat $YUXROPOIO/N&, eaque ui €frigoris sanguinem caldoremque omnem de summa corporis €cute cogat penitus et depellat faciatque simul, uti, qui timent, sanguine ex ore decedente pallescant. 'Is autem' €inquit 'sanguis et caldor in intuma coactus mouet plerum-que aluum et incitat.' De urina celebri ex igni proximo facta €uerba haec posuit: $*TO\ DE\ PU=R DIAXALA=| TO\ PEPHGO\S W(/SPER €$H(/LIOS TH\N XIO/NA. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@In Tiburte rus concesseramus hominis amici diuitis €aestate anni flagrantissima ego et quidam alii aequales @1 €et familiares mei, eloquentiae aut philosophiae sectatores. Erat nobiscum uir bonus ex peripatetica disciplina bene doctus et Aristotelis unice studiosissimus. Is nos aquam €multam ex diluta niue bibentis coercebat seueriusque in-€crepabat. Adhibebat nobis auctoritates nobilium medicorum €et cumprimis Aristotelis philosophi, rei omnis humanae peri-€tissimi, qui aquam niualem frugibus sane et arboribus fecun-€dam diceret, sed hominibus potu nimio insalubrem esse €tabemque et morbos sensim atque in diem longam uisceribus inseminare. Haec quidem ille ad nos prudenter et beniuole €et adsidue dictitabat. Sed cum bibendae niuis pausa fieret €nulla, promit e bibliotheca Tiburti, quae tunc in Herculis €templo satis commode instructa libris erat, Aristotelis €librum eumque ad nos adfert et 'huius saltem' inquit 'sapi-€entissimi uiri uerbis credite ac desinite ualitudinem uestram €profligare.' @@In eo libro scriptum fuit deterrimam esse potu aquam e €niue itemque solidius altiusque concretam eam, quam $KRU/S-€$TALLON& Graeci appellant; causaque ibi adscripta est huiusce-modi: 'quoniam, cum aqua frigore aeris duratur et coit, €necessum est fieri euaporationem et quandam quasi auram tenuissimam exprimi ex ea et emanare. Id autem' inquit 'in €ea leuissimum est, quod euaporatur; manet autem, quod €est grauius et sordidius et insalubrius, atque id pulsu aeris €uerberatum in modum coloremque spumae candidae oritur. Sed aliquantum, quod est salubrius, difflari atque euaporari €ex niue indicium illud est, quod minor fit illo, quod ante €fuerat quam concresceret.' @@Verba ipsa Aristotelis ex eo libro pauca sumpsi et ad-€scripsi: $*DIA\ TI/ TA\ A)PO\ XIO/NOS KAI\ KRUSTA/LLWN U(/DATA FAU=LA/ E)STIN;& @1 €$O(/TI PANTO\S U(/DATOS PHGNUME/NOU TO\ LEPTO/TATON KAI\ KOUFO/TATON €$E)CATMI/ZEI. *SHMEI=ON DE/, O(/TI E)/LATTON GI/NETAI H)\ PRO/TERON, O(/TAN €$TAKH=| PAGE/N. *)APELHLUQO/TOS OU)=N TOU= U(GIEINOTA/TOU A)NA/GKH A)EI\ TO\ $KATALEIPO/MENON XEI=RON EI)=NAI.& Hoc ubi legimus, placuit honorem €doctissimo uiro haberi Aristoteli. Atque ita postea ego €bellum et odium niui indixi, alii indutias cum ea uarie €factitabant. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@In problematis Aristotelis philosophi ita scriptum est: $*DIA\ €$TI/ OI( ME\N AI)SXUNO/MENOI E)RUQRIW=SIN, OI( DE\ FOBOU/MENOI W)XRIW=SIN €$PARAPLHSI/WN TW=N PAQW=N O)/NTWN; O(/TI TW=N ME\N AI)SXUNOME/NWN €$DIAXEI=TAI TO\ AI(=MA E)K TH=S KARDI/AS EI)S A(/PANTA TA\ ME/RH TOU= SW/MATOS, €$W(/STE E)PIPOLA/ZEIN: TOI=S DE\ FOBHQEI=SIN SUNTRE/XEI EI)S TH\N KARDI/AN, €$W(/STE E)KLEI/PEIN E)K TW=N A)/LLWN MERW=N. @@Hoc ego Athenis cum Tauro nostro legissem percontatus-€que essem, quid de ratione ista reddita sentiret, 'dixit qui-€dem' inquit 'probe et uere, quid accideret diffuso sanguine aut contracto, sed cur ita fieret, non dixit. Adhuc enim €quaeri potest, quam ob causam pudor sanguinem diffundat, €timor contrahat, cum sit pudor species timoris atque ita €definiatur: "timor iustae reprehensionis". Ita enim philo-€sophi definiunt: $AI)SXU/NH E)STI\N FO/BOS DIKAI/OU YO/GOU.&' Ÿðòÿ@@* * * ‘@@In agro Vaticano Iulius Paulus poeta, uir bonus et rerum €litterarumque ueterum inpense doctus, herediolum tenue €possidebat. Eo saepe nos ad sese uocabat et olusculis pomisque satis comiter copioseque inuitabat. Atque ita @1 €molli quodam tempestatis autumnae die ego et Iulius €Celsinus, cum ad eum cenassemus et apud mensam eius €audissemus legi Laeuii Alcestin rediremusque in urbem sole €iam fere occiduo, figuras habitusque uerborum noue aut €insigniter dictorum in Laeuiano illo carmine ruminabamur €et, ut quaeque uox indidem digna animaduerti subuenerat, €qua nos quoque possemus uti, memoriae mandabamus. @@Erant autem uerba, quae tunc suppetebant, huiuscemodi: €@@@@'corpore' inquit 'pectoreque undique obeso ac €@@@@mente exsensa tardigenuclo €@@@@senio obpressum.' €'Obesum' hic notauimus proprie magis quam usitate €dictum pro exili atque gracilento; uulgus enim $A)KU/RWS& uel €$KATA\ A)NTI/FRASIN& 'obesum' pro 'uberi' atque 'pingui' dicit. Item notauimus, quod 'oblitteram' gentem pro 'oblitterata' dixit; item, quod hostis, qui foedera frangerent, 'foedifragos', non 'foederifragos' dixit; item, quod rubentem auroram €'pudoricolorem' appellauit et Memnonem 'nocticolorem'; item, quod forte 'dubitanter' et ab eo, quod est 'sileo', €'silenta loca' dixit et 'puluerulenta' et 'pestilenta' et quod 'carendum tui est' pro 'te' quodque 'magno impete' pro 'impetu'; item quod 'fortescere' posuit pro 'fortem fieri' quodque 'dolentiam' pro 'dolore' et 'auens' pro 'libens'; €item 'curis intolerantibus' pro 'intolerandis', quodque 'man-€ciolis' inquit 'tenellis' pro 'manibus' et 'quis tam siliceo?' * * * €Item 'fiere' inquit 'inpendio infit', id est 'fieri inpense in-cipit'; quodque 'accipitret' posuit pro 'laceret'. @1 @@His nos inter uiam uerborum Laeuianorum adnotatiun-culis oblectabamus. Cetera enim, quae uidebantur nimium €poetica, ex prosae orationis usu alieniora praetermisimus; €ueluti fuit, quod de Nestore ait 'trisaeclisenex' et 'dulciore-locus', item quod [2de]2 tumidis magnisque fluctibus '[2flucti-bus]2' inquit 'multigrumis' et flumina gelu concreta 'tegmine' esse 'onychino' dixit et quae multiplica ludens conposuit, €quale illud est, quod uituperones suos 'subductisupercili-€carptores' appellauit. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Adulescentulus Romae, priusquam Athenas concederem, þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸“¨ˆ‚quando erat a magistris auditionibusque obeundis otium, €ad Frontonem Cornelium uisendi gratia pergebam sermoni-€busque eius purissimis bonarumque doctrinarum plenis €fruebar. Nec umquam factum est, quotiens eum uidimus €loquentemque audiuimus, quin rediremus fere cultiores doctioresque. Veluti fuit illa quodam die sermocinatio illius €leui quidem de re, sed a Latinae tamen linguae studio non abhorrens. Nam cum quispiam familiaris eius, bene eruditus €homo et tum poeta inlustris, liberatum esse se aquae inter-€cutis morbo diceret, quod 'harenis calentibus' esset usus, tum €adludens Fronto 'morbo quidem' inquit 'cares, sed uerbi €uitio non cares. Gaius enim Caesar, ille perpetuus dicta-€tor, Cn. Pompei socer, a quo familia et appellatio Caesarum €deinceps propagata est, uir ingenii praecellentis, sermonis €praeter alios suae aetatis castissimi, in libris, quos ad €M. Ciceronem de analogia conscripsit, "harenas" uitiose dici €existimat, quod "harena" numquam multitudinis numero @1 €appellanda sit, sicuti neque "caelum" neque "triticum"; contra autem "quadrigas", etiamsi currus unus, equorum €quattuor iunctorum agmen unum sit, pluratiuo semper €numero dicendas putat sicut "arma" et "moenia" et "comi-€tia" et "inimicitias", nisi quid contra ea dicis, poetarum €pulcherrime, quo et te purges et non esse id uitium de-€monstres.' @@'De "caelo"' inquit ille 'et "tritico" non infitias eo, quin €singulo semper numero dicenda sint, neque de "armis" et €"moenibus" et "comitiis", quin figura multitudinis per-petua censeantur; uidebimus autem potius de "inimicitiis" et €"quadrigis". Ac fortassean de "quadrigis" ueterum auctori-€tati concessero, "inimicitiam" tamen, sicuti "inscientiam" €et "inpotentiam" et "iniuriam", quae ratio est, quam-€obrem C. Caesar uel dictam esse a ueteribus uel dicendam €a nobis non putat, quando Plautus, linguae Latinae decus, €"deliciam" quoque $E(NIKW=S& dixerit pro deliciis? €@@@@"mea" inquit "uoluptas, mea delicia." €"Inimicitiam" autem Q. Ennius in illo memoratissimo libro €dixit: €@@@@@@"eo [2ego]2" inquit "ingenio natus sum: €@@@@amicitiam atque inimicitiam in frontem promptam gero." €Sed enim "harenas" parum Latine dici quis, oro te, alius €aut scripsit aut dixit? Ac propterea peto, ut, si Gai Caesaris €liber prae manibus est, promi iubeas, ut quam confidenter €hoc dicat, aestimari a te possit.' @@Tunc prolato libro de analogia primo uerba haec ex eo @1 pauca memoriae mandaui. Nam cum supra dixisset neque €'caelum' 'triticum' ue neque 'harenam' multitudinis signifi-€cationem pati, 'num tu' inquit 'harum rerum natura accidere €arbitraris, quod "unam terram" ac "plures terras" et €"urbem" et "urbes" et "imperium" et "imperia" dicamus, €neque "quadrigas" in unam nominis figuram redigere neque €"harenam" in multitudinis appellationem conuertere pos-€simus?' @@His deinde uerbis lectis ibi Fronto ad illum poetam €'uideturne tibi' inquit 'C. Caesar de statu uerbi contra te satis aperte satisque constanter pronuntiasse?' Tunc per-€motus auctoritate libri poeta: 'si a Caesare' inquit 'ius €prouocandi foret, ego nunc ab hoc Caesaris libro prouocas-€sem. Sed quoniam ipse rationem sententiae suae reddere €supersedit, nos te nunc rogamus, ut dicas, quam esse causam uitii putes et in "quadriga" dicenda et in "harenis".' Tum €Fronto ita respondit: '"Quadrigae" semper, etsi multiiugae €non sunt, multitudinis tamen numero tenentur, quoniam €quattuor simul equi iuncti "quadrigae" quasi "quadriiugae" €uocantur, neque debet prorsus appellatio equorum plurium includi in singularis numeri unitatem. Eandemque rationem €habet "harena", sed in specie dispari; nam cum "harena" €singulari numero dicta multitudinem tamen et copiam €significet minimarum, ex quibus constat, partium, indocte et €inscite "harenae" dici uidentur, tamquam id uocabulum €indigeat numeri amplitudine, cum ei singulariter dicto €ingenita sit naturalis sui multitudo. Sed haec ego' inquit €'dixi, non ut huius sententiae legisque fundus subscriptor-€que fierem, sed ut ne Caesaris, uiri docti, opinionem @1 $A)PARAMU/QHTON& destituerem. Nam cur "caelum" semper $E(NIKW=S €dicatur, "mare" et "terra" non semper, et "puluis", "uentus" €et "fumus" non semper, cur "indutias" et "caerimonias" €scriptores ueteres nonnumquam singulari numero appel-€lauerint, "ferias" et "nundinas" et "inferias" et "exsequias" €numquam, cur "mel" et "uinum" atque id genus cetera numerum multitudinis capiant, "lac" non capiat, quaeri, €inquam, ista omnia et enucleari et extundi ab hominibus €negotiosis in ciuitate tam occupata non queunt. Quin his €quoque ipsis, quae iam dixi, demoratos uos esse uideo alicui, opinor, negotio destinatos. Ite ergo nunc et, quando forte €erit otium, quaerite, an "quadrigam" et "harenas" dixerit e €cohorte illa dumtaxat antiquiore uel oratorum aliquis uel €poetarum, id est classicus adsiduusque aliquis scriptor, non €proletarius.' @@Haec quidem Fronto requirere nos iussit uocabula non €ea re, opinor, quod scripta esse in ullis ueterum libris €existumaret, sed ut nobis studium lectitandi in quaerendis rarioribus uerbis exerceret. Quod unum ergo rarissimum €uidebatur, inuenimus 'quadrigam' numero singulari dictam €in libro saturarum M. Varronis, qui inscriptus est Ecdeme-ticus. 'Harenas' autem $PLHQUNTIKW=S& dictas minore studio €quaerimus, quia praeter C. Caesarem, quod equidem memi-€nerim, nemo id doctorum hominum dedit. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Adulescens e terra Asia de equestri loco laetae indolis €moribusque et fortuna bene ornatus et ad rem musicam @1 €facili ingenio ac lubenti cenam dabat amicis ac magistris sub €urbe in rusculo celebrandae lucis annuae, quam principem sibi uitae habuerat. Venerat tum nobiscum ad eandem €cenam Antonius Iulianus rhetor, docendis publice iuuenibus €magister, Hispano ore florentisque homo facundiae et rerum litterarumque ueterum peritus. Is, ubi eduliis finis et poculis €mox sermonibusque tempus fuit, desiderauit exhiberi, quos €habere eum adulescentem sciebat, scitissimos utriusque sexus, qui canerent uoce et qui psallerent. Ac posteaquam €introducti pueri puellaeque sunt, iucundum in modum €$*)ANAKREO/NTEIA& pleraque et Sapphica et poetarum quoque re-€centium $E)LEGEI=A& quaedam erotica dulcia et uenusta cecine-runt. Oblectati autem sumus praeter multa alia uersiculis €lepidissimis Anacreontis senis, quos equidem scripsi, ut €interea labor hic uigiliarum et inquies suauitate paulisper €uocum atque modulorum adquiesceret: @@@@$TO\N A)/RGURON TOREU/SAS €@@@@$*(/HFAISTE/ MOI POI/HSON €@@@@$PANOPLI/AS ME\N OU)XI/, €@@@@$TI/ GA\R MA/XAISI KA)MOI/; €@@@@$POTH/RION DE\ KOI=LON, €@@@@$O(/SON DU/NH|, BA/QUNON. €@@@@$KAI\ MH\ POI/EI KAT' AU)TO\ €@@@@$MH/T' A)/STRA MH/T' A)MA/CAS: €@@@@$TI/ *PLEIA/DWN ME/LEI MOI, €@@@@$TI/ D' A)STE/ROS *BOW/TEW; €@@@@$POI/HSON A)MPE/LOUS MOI €@@@@$KAI\ BO/TRUAS KAT' AU)TW=N €@@@@$KAI\ XRUSE/OUS PATOU=NTAS €@@@@$O(MOU= KALW=| *LUAI/W| €@@@@$*)/ERWTA KAI\ *BA/QULLON.& @1 @@Tum Graeci plusculi, qui in eo conuiuio erant, homines €amoeni et nostras quoque litteras haut incuriose docti, €Iulianum rhetorem lacessere insectarique adorti sunt €tamquam prorsus barbarum et agrestem, qui ortus terra €Hispania foret clamatorque tantum et facundia rabida iurgi-€osaque esset eiusque linguae exercitationes doceret, quae €nullas uoluptates nullamque mulcedinem Veneris atque €Musae haberet; saepeque eum percontabantur, quid de €Anacreonte ceterisque id genus poetis sentiret et ecquis €nostrorum poetarum tam fluentes carminum delicias fecis-€set, 'nisi Catullus' inquiunt 'forte pauca et Caluus itidem €pauca. Nam Laeuius inplicata et Hortensius inuenusta et €Cinna inlepida et Memmius dura ac deinceps omnes rudia €fecerunt atque absona.' @@Tum ille pro lingua patria tamquam pro aris et focis €animo inritato indignabundus 'cedere equidem' inquit €'uobis debui, ut in tali asotia atque nequitia Alcinoum €uinceretis et sicut in uoluptatibus cultus atque uictus, ita in cantilenarum quoque mollitiis anteiretis. Sed ne nos, id €est nomen Latinum, tamquam profecto uastos quosdam et €insubidos $A)NAFRODISI/AS& condemnetis, permittite mihi, þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸“¨‰˜‰„quaeso, operire pallio caput, quod in quadam parum pudica €oratione Socraten fecisse aiunt, et audite ac discite €nostros quoque antiquiores ante eos, quos nominastis, poetas €amasios ac uenerios fuisse.' @@Tum resupinus capite conuelato uoce admodum quam €suaui uersus cecinit Valerii Aeditui, ueteris poetae, item €Porcii Licini et Q. Catuli, quibus mundius, uenustius, limati-€us, tersius Graecum Latinumue nihil quicquam reperiri puto. @1 @@Aeditui uersus: €@@@@dicere cum conor curam tibi, Pamphila, cordis, €@@@@@@quid mi abs te quaeram, uerba labris abeunt, €@@@@per pectus manat subito [2subido]2 mihi sudor: €@@@@@@sic tacitus, subidus, dum pudeo, pereo. Atque item alios uersus eiusdem addidit, non hercle minus €dulces quam priores: €@@@@quid faculam praefers, Phileros, qua est nil opus nobis? €@@@@@@ibimus sic, lucet pectore flamma satis. €@@@@istam nam potis est uis saeua extinguere uenti €@@@@@@aut imber caelo candidus praecipitans; €@@@@at contra hunc ignem Veneris, nisi si Venus ipsa, €@@@@@@nullast quae possit uis alia opprimere. Item dixit uersus Porcii Licini hosce: €@@@@custodes ouium tenerae propaginis, agnum, €@@@@@@quaeritis ignem? ite huc; quaeritis? ignis homost. €@@@@si digito attigero, incendam siluam simul omnem, €@@@@@@omne pecus flammast, omnia qua uideo. Quinti Catuli uersus illi fuerunt: €@@@@aufugit mi animus; credo, ut solet, ad Theotimum €@@@@@@deuenit. sic est: perfugium illud habet. @1 €@@@@quid, si non interdixem, ne illunc fugitiuum €@@@@@@mitteret ad se intro, sed magis eiceret? €@@@@ibimus quaesitum. uerum, ne ipsi teneamur, €@@@@@@formido. quid ago? da, Venus, consilium. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Memini me quondam et Celsinum Iulium Numidam ad €Frontonem Cornelium pedes tunc grauiter aegrum ire et ui-€sere. Atque ubi introducti sumus, offendimus eum cubantem €in scimpodio Graeciensi circumundique sedentibus multis doctrina aut genere aut fortuna nobilibus uiris. Adsistebant €fabri aedium complures balneis nouis moliendis adhibiti €ostendebantque depictas in membranulis uarias species balne-arum. Ex quibus cum elegisset unam formam speciemque €%ueris, interrogauit, quantus esset pecuniae sumptus ad id totum opus absoluendum, cumque architectus dixisset ne-€cessaria uideri esse sestertia ferme trecenta, unus ex amicis €Frontonis 'et praeterpropter' inquit 'alia quinquaginta'. @@Tum Fronto dilatis sermonibus, quos habere de balne-€arum sumptu institerat, aspiciens ad eum amicum, qui €dixerat quinquaginta esse alia praeterpropter [2necessaria, €eum interrogauit, quid significaret uerbum 'praeterprop-ter']2. Atque ille amicus 'non meum' inquit 'hoc uerbum est, sed multorum hominum, quos loquentis id audias; quid €autem id uerbum significet, non ex me, sed ex grammatico €quaerundum est', ac simul digito demonstrat grammaticum @1 €haud incelebri nomine Romae docentem. Tum grammaticus usitati peruulgatique uerbi obscuritate motus 'quaerimus' inquit 'quod honore quaestionis minime dignum est. Nam €nescio quid hoc praenimis plebeium est et in opificum €sermonibus quam * * * notius.' @@At enim Fronto iam uoce atque uultu intentiore 'itane,' €inquit 'magister, dehonestum tibi deculpatumque hoc uer-€bum uidetur, quo et M. Cato et M. Varro et pleraque aetas superior ut necessario et Latino usi sunt?' Atque ibi Iulius €Celsinus admonuit in tragoedia quoque Enni, quae Iphigenia €inscripta est, id ipsum, de quo quaerebatur, scriptum esse €et a grammaticis contaminari magis solitum quam enarrari. Quocirca statim proferri Iphigeniam Q. Enni iubet. In eius €tragoediae choro inscriptos esse hos uersus legimus: €@@@@@@otio qui nescit uti, €@@@@plus negoti habet quam, cum est negotium, in negotio. €@@@@nam cui, quod agat, institutum in otio est negotium, €@@@@id agit, [2id]2 studet, ibi mentem atque animum delectat suum; €@@@@otioso in otio animus nescit quid uelit. €@@@@hoc idem est; em neque domi nunc nos nec militiae sumus: €@@@@imus huc, hinc illuc; cum illuc uentum est, ire illinc lubet. €@@@@incerte errat animus, praeterpropter uitam uiuitur. @1 @@Hoc ubi lectum est, tum deinde Fronto ad grammaticum €iam labentem 'audistine,' inquit 'magister optime, Ennium €tuum dixisse "praeterpropter" et cum sententia quidem €tali, quali seuerissimae philosophorum esse obiurgationes €solent? petimus igitur, dicas, quoniam de Enniano iam €uerbo quaeritur, qui sit remotus huiusce uersus sensus: €@@@@incerte errat animus, praeterpropter uitam uiuitur.' Et grammaticus sudans multum ac rubens multum, cum €id plerique prolixius riderent, exsurgit et abiens 'tibi,' in-€quit 'Fronto, postea uni dicam, ne inscitiores audiant ac €discant.' Atque ita omnes relicta ibi quaestione uerbi €consurreximus. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Celebrantur duo isti Graeci uersiculi multorumque docto-€rum hominum memoria dignantur, quod sint lepidissimi et uenustissimae breuitatis. Neque adeo pauci sunt ueteres €scriptores, qui eos Platonis esse philosophi adfirmant, quibus €ille adulescens luserit, cum tragoediis quoque eodem tem-€pore faciendis praeluderet: €@@@@$TH\N YUXH\N *)AGA/QWNA FILW=N E)PI\ XEI/LESIN E)/SXON: €@@@@@@$H)=LQE GA\R H( TLH/MWN W(S DIABHSOME/NH. Hoc $DI/STIXON& amicus meus, $OU)K A)/MOUSOS& adulescens, in plures €uersiculos licentius liberiusque uertit. Qui quoniam mihi €quidem uisi sunt non esse memoratu indigni, subdidi: @1 @@@@Dum semihiulco sauio €@@@@meum puellum sauior €@@@@dulcemque florem spiritus €@@@@duco ex aperto tramite, €@@@@%anima aegra et saucia €@@@@cucurrit ad labeas mihi, €@@@@rictumque in oris peruium €@@@@et labra pueri mollia, €@@@@rimata itineri transitus, €@@@@ut transiliret, nititur. €@@@@tum si morae quid plusculae €@@@@fuisset in coetu osculi, €@@@@Amoris igni percita €@@@@transisset et me linqueret, €@@@@et mira prorsum res foret, €@@@@ut fierem ad me mortuus, €@@@@ad puerulum intus uiuerem. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Herodem Atticum, consularem uirum, Athenis disseren-€tem audiui Graeca oratione, in qua fere omnes memoriae €nostrae uniuersos grauitate atque copia et elegantia uocum longe praestitit. Disseruit autem contra $A)PA/QEIAN& Stoicorum @1 €lacessitus a quodam Stoico, tamquam minus sapienter et €parum uiriliter dolorem ferret ex morte pueri, quem ama-uerat. In ea dissertione, quantulum memini, huiuscemodi €sensus est: quod nullus usquam homo, qui secundum natu-€ram sentiret et saperet, adfectionibus istis animi, quas $PA/QH €appellabat, aegritudinis, cupiditatis, timoris, irae, uolupta-€tis, carere et uacare totis posset, atque, si posset etiam €obniti, ut totis careret, non fore id melius, quoniam lan-€gueret animus et torperet adfectionum quarundam admini-culis ut necessaria plurium temperie priuatus. Dicebat enim €sensus istos motusque animi, qui cum inmoderatiores sunt, €uitia fiunt, innexos inplicatosque esse uigoribus quibusdam mentium et alacritatibus, ac propterea, si omnino omnis eos €inperitius conuellamus, periculum esse, ne eis adhaerentes bonas quoque et utiles animi indoles amittamus. Moderan-€dos esse igitur et scite considerateque purgandos censebat, €ut ea tantum, quae aliena sunt contraque naturam uidentur €et cum pernicie adgnata sunt, detrahantur, ne profecto id €accidat, quod cuipiam Thraco insipienti et rudi in agro, €quem emerat, procurando uenisse usu fabulast. @@'Homo Thracus' inquit 'ex ultima barbaria ruris colendi €insolens, cum in terras cultiores humanioris uitae cupidine €conmigrasset, fundum mercatus est oleo atque uino con-€situm. Qui nihil admodum super uite aut arbore colenda €sciret, uidet forte uicinum rubos alte atque late obortas €excidentem, fraxinos ad summum prope uerticem deputan-€tem, suboles uitium e radicibus caudicum super terram fusas €reuellentem, stolones in pomis aut in oleis proceros atque @1 €derectos amputantem, acceditque prope et cur tantam ligni atque frondium caedem faceret percontatus est. Et uicinus €ita respondit: "Vt ager" inquit "mundus purusque fiat, eius arbor atque uitis fecundior." Discedit ille a uicino gratias €agens et laetus tamquam adeptus rei rusticae disciplinam. €Tum falcem ibi ac securim capit; atque ibi homo misere €inperitus uites suas sibi omnis et oleas detruncat comasque þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸“¨Œ˜‰…arborum laetissimas uberrimosque uitium palmites decidit €et frutecta atque uirgulta simul omnia pomis frugibusque €gignendis felicia cum sentibus et rubis purificandi agri €gratia conuellit mala mercede doctus audaciam fiduciamque peccandi imitatione falsa eruditus. Sic' inquit 'isti apathiae €sectatores, qui uideri se esse tranquillos et intrepidos et €inmobiles uolunt, dum nihil cupiunt, nihil dolent, nihil €irascuntur, nihil gaudent, omnibus uehementioris animi €officiis amputatis in torpore ignauae et quasi eneruatae €uitae consenescunt.' Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Stabant forte una in uestibulo Palatii fabulantes Fronto €Cornelius et Festus Postumius et Apollinaris Sulpicius, €atque ego ibi adsistens cum quibusdam aliis sermones eorum, €quos de litterarum disciplinis habebant, curiosius captabam. Tum Fronto Apollinari 'fac me,' inquit 'oro, magister, ut sim €certus, an recte supersederim "nanos" dicere parua nimis €statura homines maluerimque eos "pumiliones" appellare, €quoniam hoc scriptum esse in libris ueterum memineram, €"nanos" autem sordidum esse uerbum et barbarum crede-bam.' 'Est quidem' inquit 'hoc' Apollinaris 'in consuetudine €inperiti uulgi frequens, sed barbarum non est censeturque @1 €linguae Graecae origine; $NA/NOUS& enim Graeci uocauerunt €breui atque humili corpore homines paulum supra terram €exstantes idque ita dixerunt adhibita quadam ratione etymo-€logiae cum sententia uocabuli competente et, si memoria' €inquit 'mihi non labat, scriptum hoc est in comoedia Aristo-€phanis, cui nomen est $*(OLKA/DES&. Fuisset autem uerbum hoc €a te ciuitate donatum aut in Latinam coloniam deductum, €si tu eo uti dignatus fores, essetque id inpendio proba-€bilius, quam quae a Laberio ignobilia nimis et sordentia €in usum linguae Latinae intromissa sunt.' @@Tum Festus Postumius grammatico cuipiam Latino, €Frontonis familiari 'docuit' inquit 'nos Apollinaris "nanos" €uerbum Graecum esse, tu nos doce, in quo de mulis aut €eculeis humilioribus uulgo dicitur, anne Latinum sit et aput quem scriptum reperiatur.' Atque ille grammaticus, homo €sane perquam in noscendis ueteribus scriptis exercitus, 'si €piaculum' inquit 'non committitur praesente Apollinare, €quid de uoce ulla Graeca Latinaue sentiam, dicere, audeo €tibi, Feste, quaerenti respondere esse hoc uerbum Latinum €scriptumque inueniri in poematis Helui Cinnae, non igno-€bilis neque indocti poetae', uersusque eius ipsos dixit, quos, €quoniam memoriae mihi forte aderant, adscripsi: €@@@@at nunc me Genumana per salicta €@@@@bigis raeda rapit citata nanis. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Aetas M. Ciceronis et C. Caesaris praestanti facundia €uiros paucos habuit, doctrinarum autem multiformium @1 €uariarumque artium, quibus humanitas erudita est, colu-mina habuit M. Varronem et P. Nigidium. Sed Varronis €quidem monumenta rerum ac disciplinarum, quae per lit-€teras condidit, in propatulo frequentique usu feruntur, Nigidianae autem commentationes non proinde in uolgus €exeunt, et obscuritas subtilitasque earum tamquam parum utilis derelicta est. Sicuti sunt, quae paulo ante legimus in €commentariis eius, quos grammaticos inscripsit, ex quibus €quaedam ad demonstrandum scripturae genus exempli gratia €sumpsi. @@Nam cum de natura atque ordine litterarum dissereret, €quas grammatici 'uocales' appellant, uerba haec scripsit, €quae reliquimus inenarrata ad exercendam legentium inten-tionem: '"a" et "o" semper principes sunt, "i" et "u" semper €subditae, "e" et subit et praeit; [2praeit]2 in "Euripo", subit in €"Aemilio". Si quis putat praeire "u" in his: "Valerius", €"Vennonius", "Volusius", aut "i" in his: "iampridem", €"iecur", "iocus", "iucundum", errabit, quod hae litterae, cum praeeunt, ne uocales quidem sunt.' Item ex eodem libro €uerba haec sunt: 'Inter litteram "n" et "g" est alia uis, ut €in nomine "anguis" et "angari" et "ancorae" et "increpat" €et "incurrit" et "ingenuus". In omnibus enim his non uerum €"n", sed adulterinum ponitur. Nam "n" non esse lingua €indicio est; nam si ea littera esset, lingua palatum tangeret.' Alio deinde in loco ita scriptum: 'Graecos non €tantae inscitiae arcesso, qui $OU& ex $O& et $U& scripserunt, €[2quantae,]2 qui "ei" ex "e" et "i"; illud enim inopia fecerunt, €hoc nulla re subacti.' @1 °¯ôÿ@@@@{1LIBER VICESIMVS}1 ¡Ÿðòÿ@@Disceptatio Sex. Caecilii iureconsulti et Fauorini philosophi de legi-€bus duodecim tabularum. ‘@@Sextus Caecilius in disciplina iuris atque in legibus populi €Romani noscendis interpretandisque scientia, usu auctori-tateque inlustri fuit. Ad eum forte in area Palatina, cum €salutationem Caesaris opperiremur, philosophus Fauorinus €accessit conlocutusque est nobis multisque aliis praesenti-bus. In illis tunc eorum sermonibus orta mentiost legum €decemuiralium, quas decemuiri eius rei gratia a populo €creati conposuerunt, in duodecim tabulas conscripserunt. @@Eas leges cum Sex. Caecilius inquisitis exploratisque €multarum urbium legibus eleganti atque absoluta breuitate €uerborum scriptas diceret, 'sit' inquit 'hoc' Fauorinus 'in €pleraque earum legum parte ita, uti dicis; non enim minus €cupide tabulas istas duodecim legi quam illos duodecim €libros Platonis de legibus. Sed quaedam istic esse animad-€uertuntur aut obscurissima [2aut durissima]2 aut lenia contra €nimis et remissa aut nequaquam ita, ut scriptum est, €consistentia.' @@'Obscuritates' inquit Sex. Caecilius 'non adsignemus €culpae scribentium, sed inscitiae non adsequentium, €quamquam hi quoque ipsi, qui, quae scripta sunt, minus @1 percipiunt, culpa uacant. Nam longa aetas uerba atque €mores ueteres oblitterauit, quibus uerbis moribusque senten-€tia legum conprehensa est. Trecentesimo quippe anno post €Romam conditam tabulae conpositae scriptaeque sunt, a €quo tempore ad hunc diem anni esse non longe minus ses-centi uidentur. Dure autem scriptum esse in istis legibus €quid existimari potest? nisi duram esse legem putas, quae €iudicem arbitrumue iure datum, qui ob rem dicendam €pecuniam accepisse conuictus est, capite poenitur aut quae €furem manifestum ei, cui furtum factum est, in seruitutem tradit, nocturnum autem furem ius occidendi tribuit. Dic €enim, quaeso, dic, uir sapientiae studiosissime, an aut €iudicis illius perfidiam contra omnia iura diuina atque €humana iusiurandum suum pecunia uendentis aut furis €manifesti intolerandam audaciam aut nocturni grassatoris €insidiosam uiolentiam non dignam esse capitis poena existu-€mes?' @@'Noli' inquit Fauorinus 'ex me quaerere, quid ego existu-€mem. Scis enim solitum esse me pro disciplina sectae, quam colo, inquirere potius quam decernere. Sed non leuis existi-€mator neque aspernabilis est populus Romanus, cui delicta €quidem istaec uindicanda, poenae tamen huiuscemodi nimis €durae esse uisae sunt; passus enim est leges istas de tam inmodico supplicio situ atque senio emori. Sicut illud quo-€que non humaniter scriptum improbauit, quod, si homo in €ius uocatus morbo aut aetate aeger ad ingrediendum in-€ualidus est, arcera non sternitur, sed ipse aufertur et iumento €imponitur atque ex domo sua ad praetorem in comitium €noua funeris facie effertur. Quam enim ob causam morbo @1 €adfectus et ad respondendum pro sese non idoneus iumento adhaerens in ius aduersario deportatur? Quod uero dixi €uideri quaedam esse inpendio molliora, nonne tibi quoque €uidetur nimis esse dilutum, quod ita de iniuria poenienda €scriptum est: "Si iniuriam alteri faxsit, uiginti quinque aeris €poenae sunto." Quis enim erit tam inops, quem ab iniuriae faciendae libidine uiginti quinque asses deterreant? Itaque €cum eam legem Labeo quoque uester in libris quos ad duo-€decim tabulas conscripsit, non probaret: " * * * " inquit "L. €Veratius fuit egregie homo inprobus atque inmani uecordia. €Is pro delectamento habebat os hominis liberi manus suae €palma uerberare. Eum seruus sequebatur ferens crumenam €plenam assium; ut quemque depalmauerat, numerari statim €secundum duodecim tabulas quinque et uiginti asses iube-€bat." Propterea' inquit 'praetores postea hanc abolescere et €relinqui censuerunt iniuriisque aestumandis recuperatores se daturos edixerunt. Nonnulla autem in istis legibus ne con-þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸”˜Ž‚sistere quidem, sicuti dixi, uisa sunt, uelut illa lex talionis, €cuius uerba, nisi memoria me fallit, haec sunt: "si mem-brum rupit, ni cum e pacto, talio esto." Praeter enim ulci-€scendi acerbitatem ne procedere quoque exsecutio iustae €talionis potest. Nam cui membrum ab alio ruptum est, si €ipsi itidem rumpere per talionem uelit, quaero, an efficere €possit rumpendi pariter membri aequilibrium? In qua re primum ea difficultas est inexplicabilis. Quid si membrum' €inquit 'alteri inprudens ruperit? quod enim per inpruden-€tiam factum est, retaliari per inprudentiam debet. Ictus @1 €quippe fortuitus et consultus non cadunt sub eiusdem €talionis similitudinem. Quonam igitur modo inprudentem €poterit imitari, qui in exsequenda talione non licentiae ius habet, sed inprudentiae? Sed et si prudens ruperit, nequa-€quam patietur aut altius se laedi aut latius. Quod cuiusmodi libra atque mensura caueri possit, non reperio. Quin etiam, €si quid plus erit aliterue conmissum, res fiet ridiculae atroci-€tatis, ut contraria actio mutuae talionis oriatur et adolescat infinita quaedam reciprocatio talionum. Nam de inmanitate €illa secandi partiendique humani corporis, si unus ob pecu-€niam debitam iudicatus addictusque sit pluribus, non libet €meminisse et piget dicere. Quid enim uideri potest effera-€tius, quid ab hominis ingenio diuersius, quam quod membra €et artus inopis debitoris saeuissimo laniatu distrahebantur, €sicuti nunc bona uenum distrahuntur?' @@Tum Sex. Caecilius amplexus utraque manu Fauorinum €'tu es' inquit 'unus profecto in nostra memoria non Graiae €modo, sed Romanae quoque rei peritissimus. Quis enim €philosophorum disciplinae suae leges tam scite atque docte callet, quam leges tu nostras decemuirales percalluisti? sed €quaeso tecum tamen, degrediare paulisper e curriculis istis €disputationum uestrarum academicis omissoque studio, quic-€quid lubitum est, arguendi tuendique, consideres grauius, cuimodi sint ea, quae reprehendisti, nec ideo contemnas €legum istarum antiquitates, quod plerisque ipse iam populus €Romanus uti desiuerit. Non enim profecto ignoras legum €oportunitates et medelas pro temporum moribus et pro €rerum publicarum generibus ac pro utilitatum praesentium €rationibus proque uitiorum, quibus medendum est, feruori-€bus mutari atque flecti neque uno statu consistere, quin, ut €facies caeli et maris, ita rerum atque fortunae tempestatibus @1 uarientur. Quid salubrius uisum est rogatione illa Stolonis €iugerum de numero praefinito? quid utilius plebisscito €Voconio de coercendis mulierum hereditatibus? quid €tam necessarium existimatum est propulsandae ciuium €luxuriae quam lex Licinia et Fannia aliaeque item leges €sumptuariae? Omnia tamen haec oblitterata et operta sunt €ciuitatis opulentia quasi quibusdam fluctibus exaestuantis. Sed cur tibi esse uisa est inhumana lex omnium mea quidem €sententia humanissima, quae iumentum dari iubet aegro aut seni in ius uocato? Verba sunt haec de lege "si in ius uocat": €"Si morbus aeuitasue uitium escit, qui in ius uocabit, iumentum dato; si nolet, arceram ne sternito." An tu forte €morbum appellari hic putas aegrotationem grauem cum €febri rapida et quercera iumentumque dici pecus aliquod €unicum tergo uehens? ac propterea minus fuisse humanum €existumas aegrotum domi suae cubantem iumento in-positum in ius rapi? Hoc, mi Fauorine, nequaquam ita est. €Nam "morbus" in lege ista non febriculosus neque nimium €grauis, sed uitium aliquod inbecillitatis atque inualentiae €demonstratur, non periculum uitae ostenditur. Ceteroqui €morbum uehementiorem uim grauiter nocendi habentem €legum istarum scriptores alio in loco non per se "morbum", sed "morbum sonticum" appellant. "Iumentum" quoque €non id solum significat, quod nunc dicitur; sed uectaculum €etiam, quod adiunctis pecoribus trahebatur, ueteres nostri "iumentum" a "iungendo" dixerunt. "Arcera" autem uoca-€batur plaustrum tectum undique et munitum quasi arca €quaedam magna uestimentis instrata, qua nimis aegri aut senes portari cubantes solebant. Quaenam tibi igitur @1 €acerbitas esse uisa est, quod in ius uocato paupertino homini €uel inopi, qui aut pedibus forte aegris esset aut quo alio €casu ingredi non quiret, plaustrum esse dandum censuerunt? €neque insterni tamen delicate arceram iusserunt, quoniam €satis esset inualido cuimodi uectaculum. Atque id fecerunt, €ne causatio ista aegri corporis perpetuam uacationem daret fidem detractantibus iurisque actiones declinantibus. Sed €enim %ipsum uide. Iniurias factas quinque et uiginti assibus €sanxerunt. Non omnino omnes, mi Fauorine, iniurias aere €isto pauco diluerunt, tametsi haec ipsa paucitas assium €graue pondus aeris fuit; nam librariis assibus in ea tempe-state populus usus est. Sed iniurias atrociores, ut de osse €fracto, non liberis modo, uerum etiam seruis factas inpen-siore damno uindicauerunt, quibusdam autem iniuriis tali-€onem quoque adposuerunt. Quam quidem tu talionem, uir €optime, iniquius paulo insectatus es ac ne consistere quidem €dixisti lepida quadam sollertia uerborum, quoniam talioni €par non sit talio neque rumpi membrum facile possit ad alterius rupturae, ut ais tu, "aequilibrium". Verum est, mi €Fauorine, talionem parissimam fieri difficillime. Sed decem-€uiri minuere atque exstinguere uolentes huiuscemodi €uiolentiam pulsandi atque laedendi talione, eo quoque metu €coercendos esse homines putauerunt neque eius, qui mem-€brum alteri rupisset et pacisci tamen de talione redimenda €nollet, tantam esse habendam rationem arbitrati sunt, ut, €an prudens inprudensne rupisset, spectandum putarent aut €talionem in eo uel ad amussim aequiperarent uel in librili €perpenderent; sed potius eundem animum eundemque im-€petum in eadem parte corporis rumpenda, non eundem @1 €quoque casum exigi uoluerunt, quoniam modus uoluntatis praestari posset, casus ictus non posset. Quod si ita est, ut €dico et ut ipse aequitatis habitus demonstrat, taliones illae €tuae reciprocae argutiores profecto quam ueriores fuerunt. Sed quoniam acerbum quoque esse hoc genus poenae putas, €quae, obsecro te, ista acerbitas est, si idem fiat in te, quod €tute in alio feceris? praesertim cum habeas facultatem €paciscendi et non necesse sit pati talionem, nisi eam tu elegeris. Quod edictum autem praetorum de aestimandis €iniuriis probabilius esse existimas, nolo hoc ignores hanc €quoque ipsam talionem ad aestimationem iudicis redigi necessario solitam. Nam si reus, qui depecisci noluerat, €iudici talionem imperanti non parebat, aestimata lite iudex €hominem pecuniae damnabat, atque ita, si reo et pactio €grauis et acerba talio uisa fuerat, seueritas legis ad pecuniae multam redibat. Restat, ut ei, quod de sectione partitione-€que corporis inmanissimum esse tibi uisum est, respondeam. €Omnibus quidem uirtutum generibus exercendis colendis-€que populus Romanus e parua origine ad tantae amplitudinis €instar emicuit, sed omnium maxime atque praecipue fidem coluit sanctamque habuit tam priuatim quam publice. Sic €consules, clarissimos uiros, hostibus confirmandae fidei pub-€licae causa dedidit, sic clientem in fidem acceptum cariorem €haberi quam propinquos tuendumque esse contra cognatos €censuit, neque peius ullum facinus existimatum est, quam si qui probaretur clientem diuisui habuisse. Hanc autem €fidem maiores nostri non modo in officiorum uicibus, sed in €negotiorum quoque contractibus sanxerunt maximeque in €pecuniae mutuaticae usu atque commercio: adimi enim €putauerunt subsidium hoc inopiae temporariae, quo com-€munis omnium uita indiget, si perfidia debitorum sine graui poena eluderet. Confessi igitur aeris ac debiti iudicatis @1 €triginta dies sunt dati conquirendae pecuniae causa, quam dissoluerent, eosque dies decemuiri "iustos" appellauerunt, €uelut quoddam iustitium, id est iuris inter eos quasi inter-€stitionem quandam et cessationem, quibus diebus nihil cum his agi iure posset. Post deinde, nisi dissoluerant, ad €praetorem uocabantur et ab eo, quibus erant iudicati, ad-€dicebantur, neruo quoque aut compedibus uinciebantur. Sic enim sunt, opinor, uerba legis: "Aeris confessi rebusque þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸”˜‚iure iudicatis triginta dies iusti sunto. Post deinde manus €iniectio esto, in ius ducito. Ni iudicatum facit aut quis endo €eo in iure uindicit, secum ducito, uincito aut neruo aut €compedibus. Quindecim pondo ne minore aut si uolet €maiore uincito. Si uolet, suo uiuito. Ni suo uiuit, qui eum €uinctum habebit, libras farris endo dies dato. Si uolet, plus dato." Erat autem ius interea paciscendi ac, nisi pacti forent, habebantur in uinculis dies sexaginta. Inter eos dies €trinis nundinis continuis ad praetorem in comitium pro-€ducebantur, quantaeque pecuniae iudicati essent, praedica-€batur. Tertiis autem nundinis capite poenas dabant aut trans Tiberim peregre uenum ibant. Sed eam capitis poenam €sanciendae, sicuti dixi, fidei gratia horrificam atrocitatis €ostentu nouisque terroribus metuendam reddiderunt. Nam €si plures forent, quibus reus esset iudicatus, secare, si uel-€lent, atque partiri corpus addicti sibi hominis permiserunt. Et quidem uerba ipsa legis dicam, ne existimes inuidiam me €istam forte formidare: "Tertiis" inquit "nundinis partis secanto. Si plus minusue secuerunt, se fraude esto." Nihil €profecto inmitius, nihil inmanius, nisi, ut reapse apparet, eo €consilio tanta inmanitas poenae denuntiatast, ne ad eam umquam perueniretur. Addici namque nunc et uinciri €multos uidemus, quia uinculorum poenam deterrimi homines @1 contemnunt, dissectum esse antiquitus neminem equidem €neque legi neque audiui, quoniam saeuitia ista poenae con-temni non quitast. An putas, Fauorine, si non illa etiam ex €duodecim tabulis de testimoniis falsis poena aboleuisset et si €nunc quoque, ut antea, qui falsum testimonium dixisse con-€uictus esset, e saxo Tarpeio deiceretur, mentituros fuisse €pro testimonio tam multos, quam uidemus? Acerbitas €plerumque ulciscendi maleficii bene atque caute uiuendi disciplinast. Historia de Metto Fufetio Albano nobis quoque €non admodum numero istiusmodi libros lectitantibus ignota €non est, qui, quoniam pactum atque condictum cum rege €populi Romani perfide ruperat, binis quadrigis euinctus in €diuersa nitentibus laceratus est. Nouum atque asperum €supplicium quis negat? sed, quid elegantissimus poeta dicat, €uide: €@@@@at tu dictis, Albane, maneres.' @@Haec taliaque alia ubi Sextus Caecilius omnibus, qui €aderant, ipso quoque Fauorino adprobante atque laudante €disseruit, nuntiatum est Caesarem iam salutari, et separati €sumus. Ÿðòÿ@@Vocabulum 'siticinum' in M. Catonis oratione quid significet. ‘@@'Siticines' scriptum est in oratione M. Catonis, quae scribi-€tur ne imperium sit ueteri, ubi nouus uenerit. 'Siticines' inquit 'et liticines et tubicines.' Sed Caesellius Vindex in con-€mentariis lectionum antiquarum scire quidem se ait liticines €lituo cantare et tubicines tuba; quid istuc autem sit, quo €siticines cantant, homo ingenuae ueritatis scire sese negat. @1 Nos autem in Capitonis Atei coniectaneis inuenimus 'siti-€cines' appellatos, qui apud sitos canere soliti essent, hoc est €uita functos et sepultos, eosque habuisse proprium genus €tubae, qua canerent, a ceterorum tubicinum differens. Ÿðòÿ@@Quam ob causam L. Accius poeta in pragmaticis sicinnistas 'nebuloso €nomine' esse dixerit. ‘@@Quos 'sicinistas' uulgus dicit, qui rectius locuti sunt, 'sicinnistas' [2'n']2 littera gemina dixerunt. Sicinnium enim €genus ueteris saltationis fuit. Saltabundi autem canebant, quae nunc stantes canunt. Posuit hoc uerbum L. Accius €poeta in pragmaticis appellarique 'sicinnistas' ait 'nebuloso €nomine'; credo propterea 'nebuloso', quod, sicinnium cur €diceretur, obscurum esset. Ÿðòÿ@@Artificum scaenicorum studium amoremque inhonestum probro-€sumque esse; et super ea re uerba Aristotelis philosophi adscripta. ‘@@Comoedos quispiam et tragoedos et tibicines diues adules-€cens, Tauri philosophi discipulus, [2ut]2 liberos homines in deliciis atque in delectamentis habebat. Id genus autem €artifices Graece appellantur $OI( PERI\ TO\N *DIO/NUSON TEXNI=TAI&. Eum adulescentem Taurus a sodalitatibus conuictuque €hominum scaenicorum abducere uolens misit ei uerba haec €ex Aristotelis libro exscripta, qui $PROBLH/MATA E)GKU/KLIA& in-scriptus est, iussitque uti ea cotidie lectitaret: $*DIA\ TI/ OI( €$*DIONUSIAKOI\ TEXNI=TAI W(S E)PI\ TO\ POLU\ PONHROI/ EI)SIN; O(/TI H(/KISTA& @1 €$LO/GOU KAI\ FILOSOFI/AS KOINWNOU=SI DIA\ TO\ PERI\ TA\S A)NAGKAI/AS €$TE/XNAS TO\ POLU\ ME/ROS TOU= BI/OU EI)=NAI, KAI\ O(/TI E)N A)KRASI/AIS TO\N €$POLU\N XRO/NON EI)SI/N, O(TE\ DE\ E)N A)PORI/AIS: A)MFO/TERA DE\ FAULO/THTOS €$PARASKEUASTIKA/. Ÿðòÿ@@Exempla epistularum Alexandri regis et Aristotelis philosophi €Graeca ita uti sunt edita; eaque in linguam Latinam uersa. ‘@@Commentationum suarum artiumque, quas discipulis €tradebat, Aristoteles philosophus, regis Alexandri magister, €duas species habuisse dicitur. Alia erant, quae nominabat $E)CWTERIKA/&, alia quae appellabat $A)KROATIKA/&. $*)ECWTERIKA/& dice-€bantur quae ad rhetoricas meditationes facultatemque argu-tiarum ciuiliumque rerum notitiam conducebant, $A)KROATIKA/ €autem uocabantur, in quibus philosophia remotior subtilior-€que agitabatur quaeque ad naturae contemplationes discep-tationesue dialecticas pertinebant. Huic disciplinae, quam €dixi, $A)KROATIKH=|& tempus exercendae dabat in Lycio matuti-€num nec ad eam quemquam temere admittebat, nisi quorum €ante ingenium et eruditionis elementa atque in discendo studium laboremque explorasset. Illas uero exotericas audi-€tiones exercitiumque dicendi eodem in loco uesperi faciebat €easque uulgo iuuenibus sine dilectu praebebat, atque eum €$DEILINO\N PERI/PATON& appellabat, illum alterum supra $E(WQINO/N&; utroque enim tempore ambulans disserebat. Libros quoque €suos, earum omnium rerum conmentarios, seorsum diuisit, €ut alii 'exoterici' dicerentur, partim 'acroatici'. @@Eos libros generis 'acroatici' cum in uulgus ab eo editos €rex Alexander cognouisset atque ea tempestate armis exerci-€tum omnem prope Asiam teneret regemque ipsum Darium @1 €proeliis et uictoriis urgeret, in illis tamen tantis negotiis €litteras ad Aristotelem misit non eum recte fecisse, quod €disciplinas acroaticas, quibus ab eo ipse eruditus foret, libris foras editis inuolgasset: 'Nam qua' inquit 'alia re praestare €ceteris poterimus, si ea, quae ex te accepimus, omnium pro-€sus fient communia? quippe ego doctrina anteire malim €quam copiis atque opulentiis.' @@Rescripsit ei Aristoteles ad hanc sententiam: 'Acroaticos €libros, quos editos quereris et non proinde ut arcana ab-€sconditos, neque editos scito esse neque non editos, quoniam €his solis cognobiles erunt [2, qui nos audiuerunt]2.' @@Exempla utrarumque litterarum sumpta ex Andronici €philosophi libro subdidi. An autem prosus in utriusque €epistula breuitatis elegantissimae filum tenuissimum * * * @@@@$*)ALE/CANDROS *)ARISTOTE/LEI EU)= PRA/TTEIN. €@@$*OU)K O)RQW=S E)POI/HSAS E)KDOU\S TOU\S A)KROATIKOU\S TW=N LO/GWN. €$TI/NI GA\R DH\ DIOI/SOMEN H(MEI=S TW=N A)/LLWN, EI) KAQ' OU(\S E)PAIDEU/QHMEN €$LO/GOUS, OU(=TOI PA/NTWN E)/SONTAI KOINOI/; *)EGW\ DE\ BOULOI/MHN A)\N TAI=S €$PERI\ TA\ A)/RISTA E)MPEIRI/AIS H)\ TAI=S DUNA/MESIN DIAFE/REIN. *)/ERRWSO. @@@@$*)ARISTOTE/LHS BASILEI= *)ALECA/NDRW| EU)= PRA/TTEIN. €@@$*)/EGRAYA/S MOI PERI\ TW=N A)KROATIKW=N LO/GWN OI)O/MENOS DEI=N €$AU)TOU\S FULA/TTEIN E)N A)PORRH/TOIS. *)/ISQI OU)=N AU)TOU\S KAI\ E)KDEDO-€$ME/NOUS KAI\ MH\ E)KDEDOME/NOUS: CUNETOI\ GA/R EI)SIN MO/NOIS TOI=S €$H(MW=N A)KOU/SASIN. *)/ERRWSO, *)ALE/CANDRE BASILEU=. @@Hoc ego uerbum $CUNETOI\ GA/R EI)SIN& quaerens uno itidem €uerbo dicere aliud non repperi, quam quod est scriptum a €M. Catone in sexta origine: 'Itaque ego' inquit 'cognobiliorem €cognitionem esse arbitror.' @1 Ÿðòÿ@@Quaesitum atque tractatum, utrum siet rectius dicere 'habeo curam €[2uestri', an]2 'uestrum'. ‘@@Percontabar Apollinarem Sulpicium, cum eum Romae €adulescentulus sectarer, qua ratione diceretur 'habeo curam €uestri' aut 'misereor uestri' et iste casus 'uestri' eo in loco quem uideretur habere casum rectum. Is hic mihi ita re-€spondit: 'Quaeris' inquit 'ex me, quod mihi quoque est €iamdiu in perpetua quaestione. Videtur enim non "uestri" þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸”¦’„oportere dici, sed "uestrum", sicuti Graeci locuntur: $E)PI-€$MELOU=MAI U(MW=N&, $KH/DOMAI U(MW=N&, in quo loco $U(MW=N& aptius "uest-€rum" dicitur quam "vestri" et habet casum nominandi, quem tu "rectum" appellasti, [2"uos"]2. Inuenio tamen' €inquit 'non paucis in locis "nostri" atque "uestri" dictum, €non "nostrum" aut "uestrum". L. Sulla rerum gestarum €libro secundo: "Quod si fieri potest, ut etiam nunc nostri €uobis in mentem ueniat, nosque magis dignos credatis, €quibus ciuibus quam hostibus utamini quique pro uobis €potius quam contra uos pugnemus, neque nostro neque maiorum nostrorum immerito nobis id continget." Teren-€tius in Phormione: €@@@@ita plerique ingenio sumus omnes, nostri nosmet paenitet. Afranius in togata: €@@@@nescioqui nostri miseritust tandem deus. Et Laberius in Necyomantia: €@@@@dum diutius detinetur, nostri oblitus est. @1 @@'Dubium porro' inquit 'non est, quin eodem haec omnia €casu dicantur: "[2nostri paenitet,]2" "nostri oblitus est", €"nostri misertus est", quo dicitur: "mei paenitet", "mei misertus est", "mei oblitus est". "Mei" autem casus inter-€rogandi est, quem "genetiuum" grammatici uocant, et ab €eo declinatur, quod est "ego"; huius deinde pluratiuum est €"nos". ["Tui" aeque declinatur ab eo, quod est "tu"; huius itidem pluratiuum est "uos".] Sic namque Plautus declina-€uit in Pseudulo in hisce uersibus: €@@@@si ex te tacente fieri possem certior, €@@@@ere, quae miseriae te tam misere macerent, €@@@@duorum labori ego hominum parsissem lubens: €@@@@mei te rogandi et tis respondendi mihi. €"Mei" enim Plautus hoc in loco non ab eo dixit, quod est "meus", sed ab eo, quod est "ego". Itaque si dicere uelis €"patrem mei" pro "patrem meum", quo Graeci modo $TO\N €$PATE/RA MOU& dicunt, inusitate quidem, sed recte profecto €eaque ratione dices, qua Plautus dixit "labori mei" pro "labori meo". Haec autem ipsa ratio est in numero pluratiuo, €qua Gracchus "misereri uestrum" dixit et qua M. Cicero €"contentio uestrum" et "contentione nostrum" dixit qua-€que item ratione Quadrigarius in annali undeuicesimo uerba €haec posuit: "C. Mari, ecquando te nostrum et reipublicae €miserebitur!" Cur igitur Terentius "paenitet nostri", non €"nostrum", et Afranius "nostri miseritus est", non "nos-trum"? Nihil hercle' inquit 'mihi de ista re in mentem uenit, €nisi auctoritas quaedam uetustatis non nimis anxie neque @1 €superstitiose loquentis. Nam sicuti multifariam scriptum €est "uestrorum" pro "uestrum", ut in Plauti Mustellaria €in hoc uersu: €@@@@uerum illuc esse maxima pars uestrorum intellegit, €cum uellet "maxima pars" dicere "uestrum", ita nonnum-quam "uestri" quoque dictum est pro "vestrum". Sed €procul dubio, qui rectissime loqui uolet, "uestrum" potius dixerit quam "uestri". Et idcirco inportunissime' inquit €'fecerunt, qui in plerisque Sallusti exemplaribus scripturam €istam sincerissimam corruperunt. Nam cum ita in Catilina €scriptum esset: "Saepe maiores uestrum miseriti plebis €Romanae", "uestrum" obleuerunt et "uestri" superscrip-€serunt. Ex quo in plures libros mendae istius indoles €manauit.' @@Haec memini mihi Apollinarem dicere, eaque tunc ipsa, €ita ut dicta fuerant, notaui. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@Mira et prope adeo ridicula diuersitas fabulae apud €Graecos poetas deprenditur super numero Niobae filiorum. Nam Homerus pueros puellasque eius bis senos dicit fuisse, €Euripides bis septenos, Sappho bis nouenos, Bacchylides et €Pindarus bis denos, quidam alii scriptores tres fuisse solos €dixerunt. @1 Ÿðòÿ@@De his, quae habere $SUMPTWSI/AN& uidentur cum luna %mansuescente ac €senescente. ‘@@Annianus poeta in fundo suo, quem in agro Falisco pos-€sidebat, agitare erat solitus uindemiam hilare atque amoeni-ter. Ad eos dies me et quosdam item alios familiaris uocauit. Ibi tum cenantibus nobis magnus ostrearum numerus Roma €missus est. Quae cum adpositae fuissent et multae quidem, €sed inuberes macriusculaeque essent, 'luna' inquit Annianus €'nunc uidelicet senescit; ea re ostrea quoque, sicuti quae-dam alia, tenuis exuctaque est.' Cum quaereremus, quae alia €item senescente luna tabescerent, 'nonne Lucilium' inquit €'nostrum meministis dicere: €@@@@luna alit ostrea et implet echinos, muribus fibras €@@@@et iecur addit? Eadem autem ipsa, quae crescente luna gliscunt, deficiente contra defiunt. Aelurorum quoque oculi ad easdem uices lunae aut ampliores fiunt aut minores. Id etiam' inquit €'multo mirandum est magis, quod apud Plutarchum in €quarto in Hesiodum commentario legi: "Cepetum reuirescit €et congerminat decedente luna, contra autem inarescit €adolescente. Eam causam esse dicunt sacerdotes Aegyptii, €cur Pelusiotae cepe non edint, quia solum olerum omnium @1 €contra lunae augmenta atque damna uices minuendi et €augendi habeat contrarias".' Ÿðòÿ@@Qualibus uerbis delectari solitus sit Antonius Iulianus positis in €mimiambis [2Cn. Matii; et quid significet M. Cato in oratione, €quam]2 scripsit de innocentia sua, cum ita dictitat: 'numquam €uestimenta a populo poposci'. ‘@@Delectari mulcerique aures suas dicebat Antonius Iulianus figmentis uerborum nouis Cn. Matii, hominis eruditi, qualia €haec quoque essent, quae scripta ab eo in mimiambis me-€morabat: €@@@@sinuque amicam refice frigidam caldo €@@@@columbulatim labra conserens labris. Item id quoque iucunde lepideque fictum dictitabat: €@@@@iam tonsiles tapetes ebrii fuco €@@@@quos concha purpura imbuens uenenauit. €* * * Ÿðòÿ@@* * * ‘@@'Ex iure manum consertum' uerba sunt ex antiquis ac-€tionibus, quae, cum lege agitur et uindiciae contenduntur, dici nunc quoque apud praetorem solent. Rogaui ego Romae €grammaticum, celebri hominem fama et multo nomine, @1 €quid haec uerba essent? Tum ille me despiciens 'aut erras,' €inquit 'adulescens, aut ludis; rem enim doceo grammaticam, €non ius respondeo; si quid igitur ex Vergilio, Plauto, Ennio €quaerere habes, quaeras licet.' @@'Ex Ennio ergo' inquam 'est, magister, quod quaero. Ennius enim uerbis hisce usus est.' Cumque ille demiratus €aliena haec esse a poetis et haud usquam inueniri in car-€minibus Ennii diceret, tum ego hos uersus ex octauo annali €absentes dixi_nam forte eos tamquam insigniter praeter €alios factos memineram_: €@@@@pellitur e medio sapientia, ui geritur res; €@@@@spernitur orator bonus, horridus miles amatur. €@@@@haut doctis dictis certantes nec maledictis €@@@@miscent inter sese inimicitiam agitantes, €@@@@non ex iure manum consertum, sed magis ferro €@@@@rem repetunt regnumque petunt, uadunt solida ui. Cum hos ego uersus Ennianos dixissem, 'credo' inquit €grammaticus 'iam tibi. Sed tu uelim credas mihi Quintum €Ennium didicisse hoc non ex poeticae litteris, set ex iuris €aliquo perito. Eas igitur tu quoque' inquit 'et discas, unde €Ennius didicit.' @@Vsus consilio sum magistri, quod docere ipse debuerat, a €quo discerem, praetermonstrantis. Itaque id, quod ex iure-€consultis quodque ex libris eorum didici, inferendum his €conmentariis existimaui, quoniam, in medio rerum et homi-€num uitam qui colunt, ignorare non oportet uerba actionum ciuilium celebriora. 'Manum conserere' * * * . Nam de qua @1 €[2re]2 disceptatur in iure [2in re]2 praesenti, siue ager siue quid €aliud est, cum aduersario simul manu prendere et in ea re sollemnibus uerbis uindicare, id est 'uindicia'. Correptio €manus in re atque in loco praesenti apud praetorem ex duo-€decim tabulis fiebat, in quibus ita scriptum est: 'si qui in iure manum conserunt.' Sed postquam praetores propagatis €Italiae finibus datis iurisdictionibus negotiis occupati pro-€ficisci uindiciarum dicendarum causa [2ad]2 longinquas res €grauabantur, institutum est contra duodecim tabulas tacito €consensu, ut litigantes non in iure apud praetorem manum €consererent, sed 'ex iure manum consertum' uocarent, id €est alter alterum ex iure ad conserendam manum in rem, de €qua ageretur, uocaret atque profecti simul in agrum, de quo €litigabatur, terrae aliquid ex eo, uti unam glebam, in ius in €urbem ad praetorem deferrent et in ea gleba tamquam in toto agro uindicarent. Idcirco Ennius significare uolens €non, ut ad praetorem solitum est, legitumis actionibus þï€±²µ´ÿï°°±ÿï‚ÎÁÿïƒÁõìÇåìÿ¸”¨Š˜Šƒneque ex iure manum consertum, sed bello ferroque et uera €ui atque solida * * * ; quod uidetur dixisse conferens uim €illam ciuilem et festucariam, quae uerbo diceretur, non quae €manu fieret, cum ui bellica et cruenta. Ÿðòÿ@@* * * ‘@@P. Lauini liber est non incuriose factus. Is inscriptus est de uerbis sordidis. In eo scripsit 'sculnam' uulgo dici quasi @1 €'seculnam'; 'quem, qui elegantius' inquit 'loquuntur, "se-questrem" appellant.' Vtrumque uocabulum a sequendo €factum est, quod eius, qui electus sit, utraque pars fidem sequatur. 'Sculnam' autem scriptum esse in logistorico €M. Varronis, qui inscribitur Catus, idem Lauinius in eodem libro admonet. Sed quod apud sequestrem depositum erat, €'sequestro positum' per aduerbium dicebant. Cato de €Ptolomaeo contra Thermum: 'Per deos immortales, nolite €uos atque * * * .' @1 ðþ