²¸µÿï°°±ÿï‚éõòÿïƒÍáåãéáîÿŸôÿ@@@@{1[2ASSIS]2 DISTRIBVTIO, ITEM VOCABVLA AC NOTAE €@@@@PARTIVM IN REBVS, PECVNIA [2IN AERE NVMERATA]2, €@@@@PONDERE, MENSVRA.}1 Ÿðòÿ@@Saepenumero, Caesar, animaduerti aegre ferentem €te, quod assis distributionem et in heredum institu-€tione et in aliis multis necessariam ignotam haberes. €quare ne tam exigua res ingenium tuum ullo modo €moraretur, cum partes ipsas, tum uocabula et notas €proponendas existimaui; et deprehendes distributionem €quidem partium infinitam, oppido autem quam exigua €uocabula et notas. ‘@@Prima diuisio solidi [id est librae], quod as €uocatur, in duas partes dimidias diducitur; pars di-€midia semis uocatur; nota eius S. @8 Sequens diuisio €fit in tres tertias partes; pars tertia triens uocatur; €nota eius #1109 #1109. @8 Sequitur diuisio in quattuor quar-€tas partes; pars quarta quadrans uocatur, nota eius €#1109 #1110. @8 Deinceps fit diuisio in sex sextas partes; €sextae partis nomen est sextans, cuius nota #1109. Deinde diuiditur in octo octauas, quae sescunciae €uocantur, quarum est nota #1136 #1110. @8 Item in nouem €nonas; nona pars uocatur uncia duae sextulae; nota #1110 #1131. @1 Diuiditur item as in duodecim partes duodecimas; €uocantur singulae unciae, cuius nota #1110. @@Haec uelut elementa primae de asse distributio-€nis aequalitatem seruant. si quid quibusdam earum €detrahas uel conferas, fient dispares. @8 Quare si €[2semissi unciam detrahas uel si]2 quadranti sextantem €uel trienti unciam applices, facies quincuncem, qui €constat ex quinque unciis, hoc est quinque duodecimis; €nota quincuncis #1109 #1109 #1110. @8 Si semissi applices un-€ciam uel quincunci sextantem uel trienti quadrantem, €efficies septuncem, hoc est septem duodecimas; nota €septuncis S #1110. @8 Si septunci applicueris unciam €uel semissi sextantem uel quincunci quadrantem uel €trienti tantundem, facies bessem, id est duodecimas €octo; nota bessis S #1109. @8 Si bessi applicueris un-€ciam uel septunci sextantem uel semissi quadrantem €uel quincunci trientem, dodrantem efficies, hoc est €nouem duodecimas; nota dodrantis S #1109 #1110. @8 Si €dodranti applicueris unciam uel bessi sextantem uel €septunci quadrantem uel semissi trientem uel quincunci €tantundem, facies dextantem, hoc est decem partes €duodecimas; nota dextantis S #1109 #1109. @8 Si dextanti €applicueris unciam uel dodranti sextantem uel bessi €quadrantem uel septunci trientem uel semissi quin-€cuncem, facies deuncem, id est undecim duodecimas; €nota deuncis S #1109 #1109 #1110. @@Ex his apparet, in quas partes aequaliter, in €quas dispares as diuidatur. quo tamen facilius et me-€moria res teneatur, summa diuisionis haec est. in €asse sunt unciae &7xii&, hoc est partes duodecimae duo- @1 €decim, unciae et binae sextulae nouem, hoc est nouem €nonae; sescunciae octo, id est octo octauae; sextantes €sex, id est sex partes sextae; quadrantes quattuor, id €est quattuor partes quartae; trientes tres, id est tres €partes tertiae; semisses duo, id est duae partes dimi-€diae. @8 Ceterae partes inaequalem faciunt diuisionem. €in deunce sunt unciae undecim, sextantes quinque et €uncia, quadrantes tres et sextans, trientes duo et qua-€drans, quincunces duo et uncia, semis et quincunx, €septunx et triens, bes et quadrans, dodrans et sextans, €dextans et uncia; deest assi uncia. @8 In dextante €sunt unciae decem, sextantes quinque, quadrantes tres €et uncia, trientes duo et sextans, quincunces duo, se-€mis et triens, septunx et quadrans, bes et sextans, do-€drans et uncia; deest assi sextans. @8 In dodrante €sunt unciae nouem, sextantes quattuor et uncia, qua-€drantes tres, trientes duo et uncia, quincunx et triens, €semis et quadrans, septunx et sextans, bes et uncia; €deest assi quadrans. @8 In besse sunt unciae octo, €sextantes quattuor, quadrantes duo et sextans, trientes €duo, quincunx et quadrans, semis et sextans, septunx €et uncia; deest assi triens. @8 In septunce sunt un-€ciae septem, sextantes tres et uncia, quadrantes duo et €uncia, triens et quadrans, quincunx et sextans, semis €et uncia; deest assi quincunx. @8 In semisse sunt €unciae sex, sextantes tres, quadrantes duo, triens et €sextans, quincunx et uncia; deest assi alter semis. In quincunce sunt unciae quinque, sextantes duo €et uncia, quadrans et sextans, triens et uncia; deest €assi septunx. @8 In triente sunt unciae quattuor, €sextantes duo, quadrans et uncia; deest assi bes. @8 In €quadrante sunt unciae tres, sextans et uncia; deest assi do-€drans. @8 In sextante sunt unciae duae; deest assi dextans. @@Huc usque diuisio maiorum . . . . , ut ita dic- @1 €tum sit, partium et celebris et nota est. sed cum rei €natura infinitam partiendi praestet facultatem, succedit €unciae quoque, quae est assis, ut supra dictum est, €pars duodecima, diuisio non tam celebris quidem, sed €tamen non adeo ignota. @8 Ut assis, ita unciae prima €diuisio fit in duas partes dimidias, quae uocantur semun-€ciae; nota semunciae #1136. @8 Item diuiditur uncia €in tres partes, quae uocantur binae sextulae; nota bi-€narum sextularum #1131. @8 Item diuiditur uncia in quat-€tuor sicilicos, id est quattuor quartas; nota sicilici #1100. Item in sextulas sex, id est sex sextas; nota sex-€tulae #1130. @8 Item in duodecimas duodecim, quas sin-€gulas partes dimidias sextulas uocamus; nota dimidiae €sextulae #1132. @8 Item in scriptula uiginti quattuor; €scriptuli nota #1133. @8 Est autem assis semuncia pars €uicesima quarta, duae sextulae pars tricesima sexta, €sicilicus quadragesima octaua, sextula septuagesima €secunda, dimidia sextula centesima quadragesima €quarta, scriptulum ducentesima octogesima octaua. Semuncia habet sicilicos duos, sextulas tres, dimi-€dias sextulas sex, scriptula duodecim. @8 Duae sex-€tulae habent sicilicum et dimidiam sextulam, sextulas €duas, dimidias sextulas &7iiii&, scriptula &7viii&. @8 Sicili-€cus habet sextulam et dimidiam, dimidias sextulas tres, €scriptula sex. @8 Sextula habet dimidias sextulas €duas, scriptula quattuor. @8 Dimidia sextula habet €scriptula duo. @@Has quoque partes, in quantum libet, diuidere €possis; uerum infra eas neque notas neque propria €uocabula inuenies praeterea. dimidium scriptulum €audio quosdam ratiocinatores simplium uocare: quod €erit totius assis quingentesima septuagesima sexta; @1 €quam et ipsam partem infinito separare possis. @8 Nec €mirum, si infra has partes partitio facta et nominibus €et notis caret, cum etiam inter superiores primasque €diuisiones pleraeque partes et nominibus et notis ca-€reant: statim namque undecim undecimae assem effi-€ciunt nec aut nomen proprium aut notam habent; €perinde decem decimae; nam nona assis facit unciam €duas sextulas; octaua, ut supra redditum est, sescuncia €uocatur; septem septimae, quae et ipsae assem implent, €nec nomen proprium nec notam habent; sextae sex-€tantes uocantur; nec quintae quidem aut nomen pro-€prium aut notam habent; iam uero tertias trientes, €quartas quadrantes, sicut duodecimas uncias uocari €ostensum est. @8 Infra has ceterae usque ad sextam €decimam nomine proprio notaque carent; sed sexta €decima semuncia sicilicus dicetur; nam sedecim semun-€ciae octo sunt unciae, sedecim sicilici quattuor unciae €fiunt, iunctae unciis octo assem implent. septima de-€cima deinde interiecta nomine notaque caret. octaua €decima uocabitur semuncia sextula: nam hae decies €octies ductae assem efficiunt. @8 Post has inferiores €partes, excepta semuncia, duabus sextulis, sicilico, sex-€tula, dimidia sextula, scriptulo, neque uocabula propria €neque notas habent. @8 Centesima, quae commodi €aut usurarum nomine ad sortem applicaretur, sicilico, €id est C auerso co[2epit]2 notari, quod cum C centum €significaret, conuertebatur ad eam summam, cuius cen-€tesima futura erat, et siue una conuenerat, unus sici-€licus, siue plures, tot sicilici ponebantur. @@Sicut autem assis appellatio ad rerum solida-€rum hereditatisque totius, diuisio autem eius ad par-€tium demonstrationem pertinet, ita etiam ad pecuniam €numeratam refertur, quae olim in aere erat, postea et €in argento feriri coepit, ita ut omnis nummus argen- @1 þ²¸µÿï°°±ÿï‚éõòÿïƒÍáåãéáîÿ˜¬†teus ex numero aeris potestatem haberet. @8 Eo in €numero sunt hi argentei nummi: denarius, cuius est €nota #1108, quinarius, cuius est nota #1127, sestertius, cuius €nota est #1128. uictoriatus enim nunc tantundem ualet €quantum quinarius, olim ut peregrinus nummus loco €mercis, ut nunc tetrachmum et drachma, habebatur. Denarius primo asses decem ualebat, unde et nomen €traxit; quinarius dimidium eius, id est quinque asses, €unde et ipse uocatur; sestertius duos asses et semissem, €quasi semis tertius, Graeca figura $E(/BDOMON H(MITA/LAN-€$TON&. nam sex talenta et semitalentum eo uerbo signi-€ficant. lex etiam duodecim tabularum argumento est, €in qua duo pedes et semis sestertius pes uocatur. Nunc denarius &7xvi&, uictoriatus et quinarius &7viii&, €sestertius quattuor asses ualet. @@Infra quam diuisionem sequitur alia quaedam €subdiuisio, notas aeque et propria uocabula habens. €quare si ad denarium rationem conficias, assem hac €nota scribas ac uoces semuncia sicilicus #1108 #1136 #1100; €semunciae enim sedecim et sicilici sedecim assem effi-€ciunt. @8 Dupundium hac nota scribas ac uoces: €sescuncia #1108 #1136 #1110, nam sedecim sescunciae du-€pundium efficiunt. @8 Tressis hac nota scribas ac €uoces: sextans sicilicus #1108 #1109 #1100; aeque enim sedecim €sextantes totidemque sicilici tres asses efficiunt. @8 Qua-€trussis hac nota scribas uocesque: quadrans #1108 #1109 #1110; €sedecim enim quadrantes quatrussis efficiunt. @8 Quin- @1 €ques hac nota scribas uocesque: quadrans semuncia €sicilicus #1108 #1109 #1110 #1136 #1100; nam sedecim quadrantes ac to-€tidem semunciae sicilicique faciunt quinques. @8 Sexis €hac nota scribas nominesque: triens semuncia #1108 #1109 #1109 #1136; €aeque enim trientes et semunciae sedecies ducti sexis €efficiunt. @8 Septus hac nota scribas ac nomines: €quincunx sicilicus #1108 #1109 #1109 #1110 #1100; simili enim modo €quincunces ac sicilici multiplicati septus efficiunt. Octus hac nota scribas ac nomines: semis #1108 S, €quibus eodem modo multiplicatis octus reperies. Nonus hac nota scribas appellesque: semis semun-€cia sicilicus #1108 S #1136 #1100; ut sedecies [hanc quoque no-€tam, quae uocatur] semissem semunciam sicilicum si €multiplicaueris, nonus inuenias. @8 Decus hac nota €scribas atque nomines: septunx semuncia #1108 S #1110 #1136; €septuncem quoque ac semunciam totiens si duxeris, €decus efficies. @8 Undeciaere hac nota scribas appel-€lesque: bes sicilicus #1108 S #1109 #1100; nam bes sicilicus totiens €ducti undeciaere efficiunt. @8 Duodeciaere hac nota €scribas ac uoces: dodrans #1108 S #1109 #1110; dodrantes eodem €modo computati duodeciaere efficiunt. @8 Tredeciaere €hac nota scribas uocesque: dodrans semuncia sicilicus €#1108 S #1109 #1110 #1136 #1100, dodrantibus semunciis sicilicis eadem €ratione multiplicatis tredecim asses efficias. @8 Quat-€tuordeciaere hac nota scribas ac uoces: dextans se-€muncia #1108 S #1109 #1109 #1136; dextantes semunciaeque sedecim €aeque quattuordeciaere efficiunt. @8 Quindeciaere hac €nota scribas et appelles: deunx sicilicus #1108 S #1109 #1109 #1110 #1100; €deunx quoque ac sicilicus sedecies ducti quindeciaere €efficiunt. @@Ingeniosissime autem, cum ad denarium ratio €conficeretur, excurrentis aeris nota inuenta est, quae €sedecies multiplicata id efficeret: nam cum denarii @1 €nota praescribatur eique subiniungatur aeris excur-€rentis nota, manifestum est eam sedeciens ducendam €ex adnotatione denarii. @@Ad quinarium et uictoriatum rationem Romae €confici nescio: quemadmodum tamen, si uelis, conficias, €facilius apparebit, si prius inspexeris, ad quem modum €sestertiaria ratio confiat; tunc enim excurrentis aeris €leges exemplum denariariae rationis, et dimidiam €duces; uel sestertiariae, et duplicabis. @@Ad sestertium ratio si confiat, semis hac nota €scribitur #1110 T; uocatur libella teruncius. est autem €libella sestertii decima pars, teruncius quadragesima, €quae duae iunctae octauam sestertii, id est, semissem, €efficiunt; nam octo libellis, id est octo decimis, teruncii €octo, id est octo quadragesimae (quae fiunt quattuor €uicesimae, hoc est duae decimae) adiectae complent €sestertium. @8 Sunt enim in sestertio libellae decem, €singulae uiginti, teruncii quadraginta. @8 Infra se-€missem nemo temere rationem sestertiariam ducit. €potest tamen: nam quadrans, qui est pars sexta decima €sestertii, poterit notari singula, quae est uicesima €sestertii, et dimidio teruncio, qui est octogesima ses-€tertii; nam utraque haec pars iuncta efficit sextam €decimam. @8 As notari debet #1109 #1136; haec ad sester-€tium nota uocatur duae libellae singula; fiunt duae €decimae et uicesima, hoc est quarta pars sestertii; @1 €nam quater binae libellae octo fiunt decimae, quattuor €singulae quattuor fiunt uicesimae, hoc est duae deci-€mae, quae superioribus iunctae sestertium complent. As semis notari debet #1109 #1110 #1136 T; uocatur tres €libellae singula teruncius et sunt tres decimae, una €uicesima, una quadragesima, hoc est quarta et octaua €sestertii; supersunt octauae quinque, id est semisses €quinque, ut compleant sestertium. @8 Dupundius hac €nota S; uocantur quinque libellae, quae sunt quinque €decimae; hae duplicatae sestertium implent. @8 Du-€pundius semis hac nota S #1110 T; uocatur sex libellae €teruncius; sunt autem sex decimae et quadragesima, €id est dimidia et octaua totius; supersunt octauae tres, €id est semisses tres, ut sestertium compleant. @8 Tressis €hac nota S #1109 #1136; uocatur septem libellae singula; sunt €autem pars dimidia et duae decimae et uicesima, hoc €est pars dimidia et quarta; desunt duae octauae, id €est quarta, quae iuncta impleat sestertium. @8 Tressis €semis hac nota S #1109 #1110 #1136 T; uocatur octo libellae singula €teruncius; sunt pars dimidia et tres decimae et uicesima €et quadragesima, hoc est pars dimidia et quarta et oc-€taua; superest octaua, quae adiecta sestertium compleat. @@Libella dicta creditur quasi pusilla libra. nam €cum olim asses libriles essent et denarius decem asses €ualeret et decima pars denarii libram, quae eadem as €erat, singula selibram, quae eadem semis erat, terun-€cius quadrantem haberet, siue denariaria siue sester-€tiaria ratio conficeretur, iisdem notis, id est libellarum €et singularum et terunciorum, praeposita nota denarii €uel sestertii, ut erat ratio, aera exprimebantur. Posteaquam in sedecim asses denarius distributus €est, denariaria ratio expeditius confici coepit, ut supra €dictum est; sestertiaria mansit sub iisdem notis, aucta €tamen computatione. @8 Haec quoque libella exemplo @1 €maiorum in duos uelut semisses, qui singulae uocan-€tur, et quattuor uelut quadrantes, qui teruncii uocan-€tur, diuiditur. @@Ponderis eadem diuisio est, quae aeris; nam in €quas partes as diuiditur, in has et libra dispenditur. [2Et dicitur]2 as quidem, seu de diuisione solidi seu €de pondere seu de numerata in aere pecunia agatur, €libra autem in pondere: nummi uero argentei in pe-€cunia forma publica dumtaxat nomen accipiunt. @@Mensurarum liquoris atque grani expeditior et €forma et appellatio est. nam quadrantal, quod nunc €plerique amphoram uocant, habet urnas duas, modios €tres, semodios sex, congios octo, sextarios quadraginta €octo, heminas nonaginta sex, quartarios centum nona-€ginta duo, cyathos quingentos septuaginta sex. Notae mensurarum: €@@@@quadrantalis #1134&7i& €@@@@urnae #1134&7s& €@@@@modii #1105&7i& €@@@@semodii #1105&7s& €@@@@congii #1129 €@@@@sextarii ad uinum #1100 €@@@@@@ad granum #1136#1100 €@@@@heminae #1135 €@@@@quartarii t&7m& €@@@@cyathi TI @@Partium et numeri naturalis causa durat, quam-€uis nominibus apud quasque gentes differant. ponde-€ris et mensurarum modus incertus est, nam eius dis-€pensio ac dimensio . . . @1 ðþ