o curas hominum, o quantum est in rebus inane.
et gentiles et philosophi istum uersiculum ad caelum leuant. et quid
dicunt? nihil potuit prudentius dici. ecce rusticanus noster hebraeus
ante tanta saecula hoc locutus est. et quid dixit? dominus scit
cogitationes hominum, quoniam uanae sunt. uultis scire quoniam
cogitationes hominum uanae sunt? pater et mater nutriunt filium:
promittunt sibi de illo felicitatem, mittunt ad studia, erudiunt, uenit
usque ad adulescentiam, disponunt ut etiam militet. cum omnia
cogitauerint per annos triginta, una febricula uenit, et tollit omnes
cogitationes. inimicum habeo, et dies iudicii est ad triginta dies;
diebus et noctibus nihil aliud cogito, nisi quid illi respondeam. in
lectulo meo sum, et cogitatio mea absenti respondet inimico. non est ibi
inimicus, et uerba respondent inimico: diebus et noctibus in
cogitatione sum. cum autem dies iudicii uenerit, omnia illa quae
cogitaueram pereunt, et quodcumque deus dixerit hoc loquor. propterea et
dominus in euangelio ait: 'quando statis ante iudices, non cogitetis
quid respondeatis: quia dominus dabit uobis in illa hora quid
respondeatis'.
dominus scit cogitationes hominum, quoniam uanae sunt. una cogitatio
felix est, cogitare de domino.
beatus homo quem tu erudieris domine. felix est qui deo magistro
utitur. et de lege tua docueris eum: ut mitiges ei a diebus malis.
uidete quid dicat. beatus homo quem tu erudieris domine, et de lege tua
docueris eum: hoc est, scripturis tuis. hoc autem quid prodest, ut
doceatur ille de lege tua? ut mitiges ei a diebus malis. uidetis igitur
quoniam scientia et exercitatio et opera de scripturis mitigat nobis
dies malos. donec fodiatur peccatori fouea. quando tu erudieris de lege
domini, unum tibi in duplex diuiditur: tibi enim dies mitigat malos, et
peccatori fodit foueam.
quis resurget mihi aduersus malignantes? obscuri sunt psalmi, et
semper personas mutant; et propterea obscuri sunt, et nimiae
difficultatis est scire in singulis uersiculis quis loquatur. quis
resurget mihi aduersus malignantes? aut quis stabit mihi aduersus eos
qui operantur iniquitatem? hos uersiculos saluator loquitur. ego sanctus
sum, in cruce subleuatus sum, mortuus sum, resurrexi, et ad caelos
uictor ascendi. quis est, putas, de sanctis, qui me cum resurget? ergo
quod dicit, hoc est: propterea resurrexi, ut et alii me cum resurgerent.
quis resurget mihi? quando dicit, quis, ceteros prouocat ad surgendum.
quomodo enim legimus in esaia 'quem mittam ad populum istum, et quis
ibit nobis?' sicut esaias ipse se offert, sic et dominus prouocat nos
dicens, quis resurget mihi aduersus malignantes? quicumque resurrexerit,
mihi resurget, de meo exercitu est. aduersus malignantes: aduersus
diabolum et exercitum eius. aut quis stabit me cum? uidete ordinem: non
dixit primum, quis stabit, et quis resurget; sed, quis resurget, et quis
stabit. primum enim surgimus, deinde stamus. aut quis stabit me cum
aduersus operantes iniquitatem: quasi imperator stet et dicat, quis
uenit in exercitu meo?
nisi quia dominus adiuuauit me, paulo minus habitauit in inferno
anima mea. propterea domine resurgo, quia tu fuisti ad inferos et
resurrexisti. detenta fuisset anima mea apud inferos, si non tua anima
de inferis resurrexisset.
si dicebam, motus est pes meus.
considerans fragilitatem meam, et inbecillitatem humanam, non putabam
pedem meum firmo stare gradu: ubicumque ponebam pedem, lapsum timebam.
rursum cogitabam nomen tuum, et firmo stabam pede.
secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo consolationes
tuae laetificauerunt animam meam. hoc ipsum et apostolus loquitur,
quoniam secundum labores et miserias quas in isto saeculo patimur,
habemus mercedem apud deum in caelis. magnitudo tribulationum, magnitudo
praemiorum est. quot patimur uulnera, tot meremur et coronas. hoc est
quod dicit: quanto magis egi paenitentiam, totiens me consolatus es.
unam fudi lacrimam, unam merui consolationem: decem fudi lacrimas, decem
merui consolationes. quantumcumque fuit pondus paenitentiae, tantus
fuit et consolationum numerus.
qui fingit laborem in praecepto. nemo dormiens coronatur, nemo
securus possidet regna caelorum, nemo referto uentre potest digne de
ieiuniis disputare. uides ergo quid dicat, qui fingit laborem in
praecepto. omnia praecepta domini laborem habent: sine labore non
possumus possidere regna caelorum. uultis scire quia ita est? 'si uis,
inquit, perfectus esse, uade, uende omnia quae possides, et da
pauperibus, et ueni, sequere me'. qui uult, inquit, consequi regna
caelorum, diebus et noctibus oret, uigilet, ieiunet, iaceat in psiathio,
non in plumacio, non in serico. paenitentia non amat delicias. 'quia
cinerem, inquit, tamquam panem manducaui, et potum meum cum fletu
miscebam'. qui fingit laborem in praecepto: captabunt animam iusti.
uidete quomodo uidetur esse non consonans. quae enim est consequentia,
qui fingit laborem in praecepto: captabunt animam iusti? sed quod auris
carnea non intellegit, auris spiritalis intellegit. quid ergo dicit? qui
fingit laborem in praecepto: propterea, inquit, laboramus in praeceptis
domini diebus ac noctibus, uigilamus, oramus, ieiunamus, quoniam multos
habemus aduersarios, qui captant animam iusti. uidete quid dicat: iusti
captant animam, non iniusti. non enim uolunt eos decipere qui decepti
sunt, sed iustos. unde dicitur in abbacuc: 'escae eius electae'. et
sanguinem innocentem condemnabunt. solent aliqui dicere: ille qui
occisus est, non occideretur, nisi fornicator esset, aut aliquod
peccatum habuisset; ruina illum non occupasset, nisi fuisset peccator;
naufragium illum non obpressisset, nisi peccator fuisset. uidete ergo
quid dicat sancta scriptura: et sanguinem innocentem condemnabunt.
quamdiu in isto saeculo sumus, omnia in commune patimur. iustus et
peccator aequaliter naufragant, aequalem habent carnem, et aequales
conditiones carnis.
iustus et peccator aequaliter pereunt: similis exitus, sed diuersa
praemia iustus et peccator habent. alius ducitur ad gehennam, alius
ducitur ad regna caelorum. et sanguinem innocentem condemnabunt.
sufficit tibi, o iuste, conscientia tua: et si condemnatus fueris, sit
sanguis tuus innocens, et clamabit ad dominum.
et factus est mihi dominus in refugium. locus iste contra
arrianos facit. quoniam enim contradicunt dominum saluatorem, quod
factus dicitur, ecce nos dicimus, factus est mihi dominus in refugium.
nulli dubium, quin de patre hoc interpretetur. si autem de patre
dicitur, dominus factus est mihi in refugium, hoc sensu intellegendum
est: dominus qui semper erat, mihi factus est in refugium. sic et
saluator qui semper erat, mihi saluator factus est.
95. nonagesimus quintus psalmus hoc titulo praenotatur: quando
domus aedificabatur post captiuitatem, canticum dauid. totum mysterium
in titulo est: tota uitae nostrae sacramenta et salus in titulo est.
quando domus aedificabatur post captiuitatem, canticum dauid. iudaei
locum istum sic intellegunt: quando post babyloniam captiuitatem sub
ezra et zorobabel et iesu filio iosedech rursum aedificatum est templum,
canticum dauid. dauid, inquit, in spiritu ante quingentos annos sciebat
rursum aedificandum esse templum. hoc illi dicunt. si hoc ita est, o
iudaee, ut interpretaris, quid sibi uult quod sequitur, cantate domino
canticum nouum: et deinde, adnuntiate inter gentes gloriam eius? quod
est istud canticum nouum? quae sunt istae gentes? uidetis ergo quoniam
secundum litteram interficientem penitus stare non potest. ergo mystice
interpretandum est, quando domus aedificabatur post captiuitatem. utinam
et mea domus aedificetur post captiuitatem! multi de nobis capti sunt,
multi ducti sunt in babyloniam, multi iugum nabuchodonosor suis
portauere ceruicibus; multi missi sunt in caminum eius, et arserunt,
multi templum domini perdiderunt, et in illis domus dei subuersa est.
infelix iudas quando apostolus erat, domus dei erat. uenit diabolus, et
accepit buccellam, et statim intrauit satanas in illum, et domus eius
subuersa est, et non est instaurata, quia non egit paenitentiam. si quis
uero post peccatum agit paenitentiam, istius domus post captiuitatem
reaedificatur. oremus ergo et nos dominum, primum quidem ut non
subuertatur domus nostra; ne ueniat chaldaeus et assyrius, et templum
xpisti in nobis subuertat. si autem subuersum fuerit, quasi in naufragio
secundum solacium, per tabulam possumus saluari. quando domus
aedificabatur post captiuitatem. cotidie domus ista xpisti in
paenitentibus instruitur. denique non dixit, quando domus aedificata
est, ne tantum uideretur fuisse, esse praeteritum; sed aedificabatur, ut
cotidie hoc fieri demonstret. hoc interim diximus de anima nostra.
ceterum possumus et aliter dicere: quando ecclesia xpisti instruebatur
post ruinam. uideamus ergo post istum titulum quid sequatur.
cantate domino canticum nouum. felix paenitentia: licet rueris,
tamen si egeris paenitentiam, noua domus xpisti dicitur. cantate domino
canticum nouum. noua domus, nouum meretur canticum. cantate domino
canticum nouum. qui cantate? cantate domino omnis terra. si de templo
hierusolymae dicitur, o iudaee, quomodo omnis terra prouocatur ad
laudem? cantate domino omnia terra. iste locus et iudaeum uincit, et
nouatianum. cantate domino omnis terra: non hierusolyma, sed omnis
mundus. hic iudaeus occiditur. cantate domino omnis terra. nouatianus
occiditur. quomodo? dicit enim nouatianus: sunt aliqua peccata, pro
quibus debemus agere paenitentiam, uerbi causa, de mendacio, de
periurio, de furto; ceterum qui fornicatus fuerit, qui homicidium
fecerit, iste agere non potest paenitentiam. audi quid dicat: cantate
domino omnis terra. omnis autem terra, et adulter est, et homicida, et
omnia peccata terrena sunt. si autem uniuersa peccata terrena sunt,
qualecumque peccatum habueris, age paenitentiam, et in omnia saluus
eris.
cantate domino, benedicite nomen eius. nomen domini saluator est,
ex eo quod in nobis factus est. cantate domino. adnuntiate diem de die
salutare eius. quid uult dicere: adnuntiate diem de die salutare eius?
qui simplex est, sic intellegit: diebus omnibus laudate dominum: hoc
est, dies succedat diei: hoc est, laudasti hodie, lauda et crastinum.
uidetur quidem sensus esse simplex: sed mihi uidetur aliud sacramenti
latere. adnuntiate diem de die salutare eius. non potest laudari
saluator nisi in die. debuerat enim dicere: laudate dominum die et
nocte, si de ista die diceretur. debemus enim dicere hoc, si secundum
litteram intellegimus.
si ergo in die laudamus dominum, iterum in nocte laudare non possumus?
uidete ergo quid dicat: quandocumque laudatis dominum, semper illum in
luce laudate: non in tenebris peccatorum, sed in luce uirtutum. semper
in anima tua sol xpisti oriatur, ut semper in te nascatur lumen nouum.
adnuntiate diem de die salutare eius. dicamus et aliter. duo sunt dies,
non tres, non quattuor, non quinque: duo sunt dies, uetus testamentum et
nouum. et in illo xpistus lucet, et in isto xpistus lucet. nolite eum
tantum laudare in ueteri testamento, ne sitis iudaei: nolite eum tantum
laudare in nouo testamento, ne sitis manichaei. laudate illum diem de
die, hoc est, in ueteri et in nouo testamento: quae duo dies unam lucem
faciunt. propterea scribitur et in leuitico: 'omne autem animal quod
findit ungulam et ruminat, mundum est'. hoc est, si duas ungulas habet
et ruminat, mundum est. si ergo unam habet ungulam, non est mundum.
iudaeus habet unam ungulam, et propterea inmundus est. manichaeus unam
habet ungulam, et propterea inmundus est. et quia unam habet ungulam,
non ruminat cibos suos, et id quod semel in uentrem miserit, rursum
reducit ad guttur, et ruminat illud, et tenue facit, ut quod grossum
fuerat, rursum tenue mittatur in uentrem: hoc quidem pertinet ad
sacramenta diuina dicere. omne animal quod findit ungulam et ruminat,
mundum est. iudaeus unam ungulam habet: in unum enim tantum credit
testamentum, et non ruminat. legit enim tantummodo litteram, et nihil
considerat, nihil quaerit intrinsecus. ecclesiasticus uero ungulas
findit et ruminat, hoc est, in utroque credit testamento, et in utroque
testamento saepe requirit; et quodcumque latet in littera, in spiritu
profert. hoc totum quare dixi? quia scriptum est: adnuntiate diem de die
salutare eius. propterea et apostoli bini mittuntur, propterea non
habemus unum oculum sed duos, propterea duas habemus aures, propterea
duas nares, propterea duo labia, propterea duas manus, duos pedes. nihil
in nobis habemus unum nisi quod turpe est: et corporis nostri membra
duorum testamentorum sacramenta testantur.
adferte domino patriae gentium, adferte domino gloriam et
honorem. si de templo hierosolymae dicitur, quid sibi nunc uult, adferte
domino patriae gentium, adferte domino gloriam et honorem? gentium
multitudo, uocatio gentium, ecclesiae congregatio est. adferte domino
gloriam et honorem. quando honoramus dominum in corpore nostro,
gloriatur dominus in nobis. adferte domino gloriam nomini eius. gloria
serui, gloria domini est. 'qui uos recipit, me recipit'.
felix seruus, propter quem dominus gloriatur.
tollite hostias, et introite in atria eius. 'hostiam sanctam,
uiuam, placentem deo'. tollite hostias. uos ipsi adferte hostias. quas
hostias? uos ipsi estote hostiae. uirginitas holocaustum xpisti est:
uniuersa castitas, siue in uirginitate siue in uiduitate siue in
continentia, hostia xpisti est. rem nouam loquor: hostia castitatis ipsa
se portat. tollite hostias, et introite in atria eius: adorate dominum
in atrio sancto eius. uideo plura atria, uideo unum atrium. tollite
hostias, et introite in atria eius: ecce plura atria. rursum, adorate
dominum in atrio sancto eius: ecce unum atrium. uidete ergo quoniam non
potest de uno atrio ueniri ad plura atria: sed de plurimis atriis
uenitur ad unum atrium. uultis scire hoc ipsum mysterium et in alio?
negotiator ille, qui habebat plures margaritas, uendidit plures, ut
emeret unam. et in michaea dicitur: 'state, inquit, in uiis domini, et
inquirite, inquit, uiam domini'. nisi steterimus in uiis plurimis, unam
uiam inuenire non possumus. quae sunt istae margaritae plures, quae sunt
uiae plures, quae sunt ista atria plura: ut inueniamus unam margaritam
et unam uiam et unum atrium? abraham, isaac, et iacob, moyses, iesus
naue, esaias, hieremias, iezechiel, duodecim prophetae, dauid, salomon
fuerunt atria. haec atria nostra sunt: primum in illos intramus; et de
illis atriis postea uenimus ad atrium euangelii, ubi inuenitur xpistus.
commoueatur a facie eius uniuersa terra. uidete quid dicat.
caelum non mouetur a facie dei: sed quicumque terrenus est, ille
respicit dominum, et commouetur, et tremescit. dicite in gentibus
quoniam dominus regnauit. nisi terra commota fuerit et a sua terrena
opera recesserit, dominus non regnabit in gentibus.
etenim correxit orbem terrae, qui non commouebitur. numquam
corrigitur, nisi quod ante rectum fuit, et postea deprauatum est. sic
igitur et nos, et omne humanum genus naturaliter intellegit deum. nullae
enim gentes sunt, quae naturaliter non intellegant creatorem suum.
licet enim lapides et ligna uenerentur: tamen intellegunt aliquid maius
esse quam ipsi sunt, et in errore suo indicant se habere sapientiam, hoc
est, nulla gens est quae naturaliter non intellegat deum.
denique gentiles idola colunt, hoc est, lapides et ligna uenerantur; et
si forte rixam fecerint, et si iuramentum aliquod inter illos uenerit,
non dicunt, lapides isti uident, ligna uident: sed, deus uidet, et deus
audit. uidete ergo quid dicat. etenim correxit orbem terrae qui non
commouebitur. ideo uenit xpistus, et correxit genus humanum, quod ante
fuerat deprauatum, ut in aeternum non moueatur. crux enim ipsius columna
est generis humani: in ipsa columna aedificata est domus eius. ego
crucem dico, non lignum, sed passionem. ceterum crux ista et in
britannia est, et in india est, et in uniuerso orbe terrarum. denique
quid dicit et in euangelio? 'nisi tuleritis crucem meam, et cotidie
secuti fueritis me'. uidete quid dicat: nisi anima uestra ita ad crucem
fuerit praeparata, sicut mea fuit pro uobis, mei discipuli esse non
potestis. felix qui crucem, et resurrectionem, et locum natiuitatis
xpisti, et locum ascensionis portat in pectore suo. felix est qui
bethleem habet in corde suo, in cuius corde xpistus cotidie nascitur.
denique quid dicitur bethleem? domus panis. simus et nos domus panis,
eius qui de caelo descendit. cotidie nobis xpistus crucifigitur: nos
mundo crucifigimur, et xpistus in nobis crucifigitur. felix est, in
cuius corde cotidie xpistus resurgit: si cotidie pro peccatis suis etiam
leuibus agit paenitentiam. felix est, qui cotidie de monte oliueti
ascendit ad regna caelorum, ubi sunt oliuae domini uberes, ubi lumen
xpisti nascitur, ubi sunt oliueta domini. 'ego enim quasi oliua uberis
in domo domini'. accendamus ergo et nos lucernam nostram de ista oliua,
et statim cum xpisto iemus ad regna caelorum. etenim correxit orbem qui
non commouebitur. oikoumen�n~g, in qua ipse habitat; oecumene enim
melius graece dicitur quam latine. oremus ut et nostra corrigatur
oecumene, in qua habitet pater et filius et spiritus sanctus. nisi enim
habitata fuerit nostra oecumene, corrigi non potest.
multa sunt quae dicantur. ceterum quia nunc encaeniorum dies est,
et semper encaenia in tempestate sunt, in pluuiis sunt, in hieme sunt.
denique scriptum est in euangelio: 'et ambulabat, inquit, dominus in
encaeniis hierusolymae sub portico salomonis, quia hiemps erat et
pluuiae'. uidete quid dicat. in encaeniis ambulabat sub portico, quia
tempestas erat et pluuiae. quando aliquis uult innouare se xpisto,
quando domus aedificatur post captiuitatem, si quis innouare uoluerit
domum suam, et innouare eam xpisto; si quis uoluerit deserere mundum, et
se xpisto iungere: statim tempestas, statim hiemps, statim pluuia
consurgit. ceterum xpistus, immo in xpisto pauperculi uidentes encaenia,
uidentes tempestatem, uidentes flumina, uidentes hiemem, dimittunt
flumina, et fugiunt sub portico salomonis, hoc est, xpisti pace
proteguntur. salomon enim pacificus interpretatur, qui dixit 'pacem meam
do uobis, pacem meam relinquo uobis'.
et nos ergo ambulemus in portico salomonis, protegamur a maiestate eius,
ipsius habeamus auxilium, et dicamus illud de cantico canticorum,
quoniam 'hiems pertransiit, et pluuia abiit, abiit sibi' in xpisto iesu.
96. dauid quando terra eius constituta est. legimus in regnorum
et in paralipomenon libris, quoniam dauid bellicosus uir fuit, et
uniuersas gentes in circuitu subiecerit, et in suam redegerit
potestatem. hoc interim secundum littera, ut intellegamus hoc modo:
psalmus dauid quem cecinit domino, quando uictis aduersariis reddidit
terrae suae, hoc est iudaeae pacem. hoc secundum historiam. ceterum si
dauid interpretatur fortis manu, fortis autem manu nemo est, nisi ille
qui uicit omnes gentes, noster dauid, ad quem clamabant daemones: 'quid
uenisti torquere nos ante tempus, fili dauid?' iste psalmus ab eo
conpositus est, quando constituta est eius terra. et egregie dixit
sanctus presbyter, quoniam terra ista quae constituitur, corpora nostra
sunt. uere enim eo tempore debemus cantare deo, quando terra nostra
conposita est. dicamus autem nos et aliter; non enim nocet, si eandem
rem duobus et tribus modis intellegamus. scriptum est enim in salomone:
'adsumes, inquit, ea in tabula cordis tui tripliciter'. non nocet
diuersum aliquid dicere, cum uno spiritu dicitur. quando terra eius
constituta est. terra ista antequam dauid noster omnes uinceret, non
habebat pacem, sed ubique erat discordia. alia gens colebat iouem, alia
mercurium, alia iunonem, et omnes gentes diuersa idola habebant.
uexillum crucis eleuatum est, et omnis terra constituta est.
dominus regnauit, exultet terra. uniuersa terra, et omnis orbis,
qui daemonibus et idolis fuerat ante subiectus, domino regnante
laetetur. dominus regnauit. dominus creator qui uos fecit, ipse
regnauit. o uos qui ante subiecti eratis sub domino diabulo, nunc
subiecti estis sub domino creatore. laetentur insulae multae bene dixit
de animabus nostris sanctus presbyter, quae uariis cogitationibus quasi
uariis hinc inde tunduntur fluctibus. nos autem dicamus et insulas
ecclesias. denique dicitur et in alio loco: 'conuertentur ad me insulae
multae'. uultis scire quoniam insulae dicantur ecclesiae? dictum est in
propheta ex persona domini: 'loquere, inquit, habitatoribus insulae
huius'. laetentur insulae multae. quomodo enim insulae in medio mari
positae sunt, sic et ecclesiae quasi in medio mari saeculi istius
positae sunt, et ita persecutionibus quasi diuersis tunduntur fluctibus.
uerum istae insulae tunduntur cotidie, sed non subruuntur. in mari
quidem sunt, sed habent fundamentum xpistum, qui moueri non potest.
nubes et caligo in circuitu eius.
duo sunt in circuitu domini, nubes et caligo. ego puto nubem istam esse,
de qua dicitur in euangelio: 'et operuit, inquit, eos nubs lucida': eo
tempore quando transformatus est dominus, et apostoli ceciderunt, et
operuit eos nubs lucida. ego puto istas esse nubes, quibus mandauit
dominus ne pluant super israhel imbrem. ego puto istas esse nubes, de
quibus in alio loco dicitur: 'ueritas tua usque ad nubes': ueritas
domini illa, quae dicit in euangelio: 'ego sum uia et ueritas et uita'.
ueritas dei xpistus est, ueritas domini usque ad nubes. nubes apostoli
sunt et prophetae; istis mandatum est ne pluant super israhel imbrem. ex
quo enim secundum historiam, quod scriptum est in libro iudicum, uellus
illud siccatum est, pluuia in uniuerso orbe discurrit. quod dicitur,
hoc est: israhel siccatus est, et pluuia super omnem orbem discurrit.
nubes et caligo in circuitu eius. 'dominus uenit in aegyptum super nubem
leuem'. uidete quid dicat. dominus uenit, dominus atque saluator, in
aegyptum istam, in qua nos sumus: in locum tenebrarum, ubi farao est,
dominus uenit. non uenit nisi in nube leui. nubs ista leuis quae est?
uidetur mihi sancta maria nullo humano semine praegrauata. ista nubs
leuis uenit in mundum, et se cum portat mundi creatorem. et quid dicitur
ibi in esaia? 'dominus uenit in aegyptum super nubem leuem: et
confringentur idola aegypti'. uenit dominus, et idola aegypti commota
sunt et concussa atque destructa. nubs ista destruxit sarapium in
alexandria; non imperator homo mortalis, sed nubs ista quae uenit in
aegyptum. nubes et caligo in circuitu eius. diximus de nube: dicamus de
caligine. dominus in caligine est. dominus aut in lumine est, aut in
caligine est. in lumine incipientibus est: incipientibus enim simplicius
loquitur; qui uero perfecti sunt, illis mystice loquitur. denique
apostolis non loquebatur quasi turbis, sed intrinsecus loquebatur. et
quid dicit? 'qui habet aures audiendi audiat'. ergo hoc est quod dicit,
et caligo in circuitu eius: hoc est, et mysteria in circuitu eius.
propterea dicitur et in exodo: 'et omnis, inquit, populus stabat
deorsum; moyses autem solus ingressus est in montem sina in caliginem'.
non enim poterat omnis populus dei scire mysteria quae solus poterat
nosse moyses. dicitur de deo: 'posuit tenebras latibulum suum'.
iustitia et iudicium correctio sedis eius.
quid uult dicere, correctio sedis eius? debuit dicere, stabilitas sedis
eius. quando ergo dicitur, correctio sedis eius, ostenditur quodcumque
corrigitur, prauum fuisse antequam corrigeretur. iudicium ergo dei,
antequam ueniat ad iudicandum, quasi prauum uidetur: nunc uidetur
iniustum et prauum esse iudicium. quando enim iniqui homines ditantur et
sancti pauperes sunt, nonne uidetur iudicium dei esse prauum? quando
autem uenerit ad iudicandum, ut reddat unicuique secundum opera sua, eo
tempore quasi corrigetur sedes eius. denique uultis scire quia de iudice
dicitur?
ignis ante ipsum praecedet. ignem istum qui sanctus est non
timeat, qui peccator est timeat. ignis iste sanctos purgat, peccatores
consumit. ignis ante ipsum praecedet. 'qui facit angelos suos spiritus,
et ministros suos ignem ardentem'. ego puto istos esse ignes, hoc est,
angelos eius. isti ergo angeli, hoc est ignis eius, praecedent ante eum.
isti angeli quos consumunt? quicumque est lignum, fenum, stipula. qui
autem aurum, argentum est, et lapides pretiosi, mittetur quidem in
ignem, sed mundior inuenietur.
adluxerunt fulgora eius orbi terrae. dicunt philosophi, quod
fulgora ex nubium conlisione generentur. nisi enim prius sonitus auditus
fuerit, fulgora non prospiciuntur. hoc dicitur et de lapide ignario:
quia nisi conlisi fuerint, medius ignis non egreditur. hoc diximus
secundum historiam, et paruulis adhuc loquimur. diximus ergo naturam
rerum, ut ex natura rerum spiritale aliquid proferamus. lapis qui uulgo
uocatur ignarius, si solus est, ignem non potest mittere: sin autem cum
alio lapide conlisus fuerit, medius ignis excutitur. fac mihi esse nubem
hieremiam, esaiam, heliam: nubem autem et paulum, et petrum, et ceteros
apostolos, istae ergo nubes quando conlisae fuerint inter se, emittunt
medium ignem, et lucet orbi terrae. adluxerunt fulgora eius orbi terrae;
uidit et commota est terra. apostolorum fulgora luxerunt in toto orbe,
et terra commota est. illi loquebantur, et tonitruum uocis eorum
uniuersus mundus audiebat. duo habebant pariter: et grandem uocem, et
splendorem fulgorum. haec fulgora credentes inluminabant, non credentes
conburebant.
montes sicut cera fluxerunt. mihi uidentur isti montes esse
daemonum potestates. siue certe montes, superbi quique homines.
ignis iste non consumit humiles, sed quicumque montuosi sunt. denique
quandocumque fulgur emittitur, difficile illos percutit qui in ualle
sunt, sed semper illos qui in monte sunt.
adnuntiauerunt caeli iustitiam eius. isti sunt caeli, de quibus
et in octauo decimo psalmo dicitur 'caeli enarrant gloriam dei'. caeli
adnuntiant iustitiam eius: terra non adnuntiat. quicumque caelum est,
non timet iustum deum: quicumque de caelis est, non timet eius
adnuntiare iustitiam: quicumque sanctus est et caelum est, iste iustum
deum non timet. peccator autem misericordem quaerit deum.
97. cantate domino canticum nouum. canticum nouum est dei filius
crucifixus, quod numquam auditum fuerat. noua res nouum habeat canticum.
cantate domino canticum nouum. homo quidem est, qui passus est: sed uos
cantate domino. passus est quidem quasi homo, sed saluauit quasi deus.
cantate domino canticum nouum. canticum nouum meretur nomen nouum.
propterea dicitur et alibi: 'et uocabitur, inquit, tibi nomen nouum'.
nouum nomen nouum meretur canticum. et in apocalypsi dicitur: 'qui
uicerit, inquit, dabo ei calculum, et nomen nouum scribam super eum'.
nomen nouum xpistianorum est. cantate domino. quare? quid enim fecit?
quare enim nouum meretur canticum? quoniam mirabilia fecit. signa fecit
in iudaeis: paralyticos sanauit, leprosos purgauit, mortuos suscitauit.
hoc et alii fecerunt prophetae. uertit panes paucos in plures, et pauit
infinitum populum. hoc fecit et helisaeus. quid ergo fecit nouum, ut
mereatur nouum canticum? uultis scire quid nouum fecerit? deus quasi
homo mortuus est, ut homines uiuerent: filius dei crucifixus est, ut nos
leuaret ad caelum. quoniam mirabilia fecit. uultis scire quoniam fecit
mirabilia? filius uiduae iacebat in cenaculo: uenit helisaeus et
contraxit se, et os ad os posuit, et manus ad manus, et pedes ad pedes.
si enim expandisset se, non reuersus esset filius uiduae: ideo se
contraxit, ut uiuificaret. cum esset in forma dei, ideo accepit formam
hominis, ideo se contraxit, ut nos faceret altiores.
saluauit sibi dextera eius. quod dicit hoc est: saluauit homines,
non alienum, sed suum opus; hoc est, quod fecerat sibi, sibi ipse
saluauit. fecerat hominem in salutem, qui uitio suo perierat: iste
mortuus est, ut saluaret sibi hominem dextera sua. dextera hic pro
uirtute ponitur, et brachium pro robore. et brachium sanctum eius. licet
et brachium et dextera xpistus dicatur - 'dextera domini fecit
uirtutem'. 'et brachium domini cui reuelatum est?' - tamen quoniam hic
de xpisto dicitur, dextera et brachium domini uirtus eius est.
notum fecit dominus salutare suum. non dixit, ostendit, sed,
notum fecit. quod dicit hoc est: quod ante nouerant deum. et suo uitio
obliti sunt. ergo deus ueniens sua gratia hoc quod perdiderant
manifestauit eis. ergo hoc dicit: illum quem nouerat adam, quem nouerat
seth, quem nouerat enoch qui inuocauit dominum et sperauit in eum, et
nouerat noe, et postea oblitum fuerat humanum genus, uenit iterum in
mundum, ut homines qui postea obliti fuerant iterum cognoscerent. notum
fecit dominus salutare suum. in hebraico legitur: notum fecit dominus
iesum suum. ubicumque enim salutare dicitur, in hebraico iesus ponitur.
in conspectu gentium reuelauit iustitiam suam. nequaquam in sola iudaea,
sed in conspectu gentium. iustum enim erat, ut saluator saluaret
creaturam suam. reuelauit iustitiam suam: quae incredulitate hominum
fuerat obscurata.
recordatus est misericordiae suae. 'conclusit omnia sub peccato,
ut omnibus misereatur'. et ueritatem suam domui israhel. misericordiae
recordatur: ueritatem implet. recordatus est misericordiae suae: hoc
est, in gentium populum. et ueritatem suam domui israhel: hoc opere
conplens, quod patriarchis promiserat.
uiderunt omnes fines terrae salutare dei nostri. non solus
israhel uidit et iuda, sed omnes fines; simul que, secundum mysticos
intellectus, fines terrae.
quamdiu in medio terrae sumus, deum uidere non possumus. quando ergo
quasi relinquimus terram et in summitate sumus, tunc meremur uidere
deum. uultis scire quomodo fines terrae uideant deum? legimus in
iezechiel: 'et rotae, inquit, illae quae uoluuntur, dicebatur eis
gelgel' quod dicitur 'reuelatio reuelatio'. gel enim reuelatio, gelgel
reuelatio reuelatio. rotae ergo illae audiunt 'reuelatio reuelatio':
quoniam rota quasi paruo quodam spatio terram tangit, et tota festinat
ad caelum. ideo dicitur et in alio loco: 'sancti lapides uoluuntur super
terram'. et quid dicitur in iezechiel? 'quocumque, inquit, ibat
spiritus, illuc sequebantur et rotae'. et nos sequamur spiritum sanctum,
et dicamur rotae. et quid dicitur ibi? 'et non, inquit, ibant
retrorsum, sed semper ibant ante se'. simul que considerate quid dicat.
non inquit, reuertebantur, sed semper ante se ibant. praeteritorum enim
obliuiscebantur, ad priora uero se extendebant. 'et plena erant, inquit,
oculis'. omnia enim rotarum istarum plena erant lumine dei. non est
istius temporis, ut de rotis et de cherubim et de animalibus in
iezechiel disputemus.
iubilate deo omnis terra. non sola iudaea, sed omnis terra,
iubilate domino. signa mittite uictoris exercitus. cantate et exultate
et psallite. cantate, cogitatione: psallite uero, hoc est, omnibus
membris uestris. psallat manus in elemosyna, psallat pes uadens in opere
bono.
psallite domino in cithara. omnes cordae uestrae uocales sint.
non potest esse cithara, si una corda defuerit. quid tibi prodest si sis
castus, et sis auarus? quid tibi prodest, si sis et castus, si sis et
largus et elemosynam, et inuidus sis? quid tibi prodest, si sex cordas
integras habueris, et unam ruptam? si una corda non fuerit, perfectus
citharae sonus esse non poterit. in tubis ductilibus et uoce tubae
corneae. legimus in numerorum libro duo genera esse tubarum: unum genus
esse tubarum ductile ex argento, et aliud esse genus tubarum cornearum.
ergo hic utrumque dicitur: in tubis ductilibus et uoce tubae corneae.
quod dicitur, hoc est. tuba ductilis ex argento sermo dei est. 'eloquia
domini eloquia casta: argentum igne examinatum, purgatum septuplum'.
rursum in uoce tubae corneae, hic regnans inducitur uir dei. in
scripturis proprie cornu pro regno dicitur et pro potentia, sicut ibi
scriptum est 'erexit cornu salutis nobis'. et in alio loco scriptum est:
'in te inimicos nostros uentilabimus cornu'. ergo uidete hic quid
dicat. duas habetote tubas, et argenteam et corneam: argenteam, ut
habeatis sermonem: corneam, ut habeatis uirtutem. uultis scire quoniam
cornu semper in bonam partem ponitur? legimus in leuitico: 'nullum
animal offeratur nisi quodcumque cornutum est'. tria genera animalium
offeruntur: bos qui cornua habet, et aries qui cornua habet, et hircus
qui cornua habet. sine causa, putas, dicitur ut nullum offeratur animal,
nisi quod cornutum est? et nos ergo quamdiu habemus cornu, meremur
uictima esse dei. si autem cornu nostrum fuerit excussum, quasi debiles
sumus, et in sacerdotes dei uenire non possumus.
moueatur mare et plenitudo eius. moueatur mare, et amarae aquae
mutentur in dulces. denique et mirra mutata est, et facta est in dulcem
saporem. aquam illam amaram non fecit aliud dulcem, nisi lignum crucis,
quod missum erat in ea. mihi uidetur amarum mare lex esse moysi. hoc est
quod dicitur mirra, hoc est, amara. haec amara aqua legis ueteris
accepit lignum crucis, et effecta est dulcis.
flumina plaudent manu simul. interrogemus iudaeos, qui secundum
litteram intellegunt. flumina manus habent? flumina uoces habent?
flumina pedes habent? flumina uentrem habent? dicat aliquis: non est
scriptum de uentre, de pedibus. sed ego tibi dico: ex uno membro
intellegimus et cetera; non enim possumus intellegere manus sine
pedibus, sine uentre, sine membris ceteris. flumina plaudent manu simul.
flumina, quae biberunt de fonte iesu. 'me, inquit, dereliquerunt fontem
aquae uiuae'.
flumina ipsa de fonte xpisti currunt. ille fons est, nos flumina sumus:
si tamen meremur esse flumina. xpistus fons est, et sancti flumina sunt:
qui autem inferiores sunt, riuuli sunt. alii uero torrentes sunt. qui
sunt torrentes? qui ad horam habent aquas, et temptatione ueniente
siccantur. flumina plaudent manu simul. non est unum flumen, plura sunt
flumina: quot sancti sunt, tot et flumina sunt. sed ista flumina non
habent inter se dissensionem: quoniam sunt flumina xpisti, propterea
habent inter se concordiam. flumina plaudent manu simul. manu plaudent:
opera sanctorum laus dei est. xpistus non uoce laudatur, sed opere; non
audit uocem, sed opera. flumina plaudent manu simul. propterea dicit et
ipse in euangelio: 'qui sitit, ueniat et bibat; et fluent, inquit,
flumina de uentre eius'. montes exultabunt in conspectu domini. quid
simile, flumina et montes? sed quoniam de perfectis sanctis dicit, non
dixit, riuuli plaudent manu simul, sed, flumina plaudent manu simul.
uidete ordinem. moueatur mare, et totus orbis: flumina plaudent manu
simul, sancti eius: montes nihilominus, qui ad summam iustitiam
peruenerunt. dicamus et aliter. moueatur mare, quod ante fuerat inmotum,
moueatur in aduentu xpisti. moueatur mare: iam diximus, hoc est lex
moysi. flumina plaudent manu simul: hoc est prophetae. montes exultabunt
a conspectu domini: hoc est apostoli. quoniam uenit iudicare terram.
nequaquam uenit humilis tantum in carne, sed gloriosus uenit in
maiestate sua. quoniam uenit iudicare terram. non dixit perdere, sed
iudicare. uenit iudicare, ut zizania separet a frumento: uenit, ut
pisciculos malos separet a bonis.
iudicabit orbem terrarum in iustitia, et populos in aequitate.
iustitia ponitur et aequitas. si iustitia ponitur, et postea aequitas,
euthut�s~g proprie dicitur, quae prauum rectum facit.
uenit ergo iudicare in sua iustitia, ut quod prauum est, in illo rectum
fiat. cui sit gloria in saecula saeculorum. amen.
98. dominus regnauit, irascantur populi. tres psalmi idem habent
principium: nonagesimus secundus, et nonagesimus sextus, et nonagesimus
octauus, sed cum idem habeant principium in uersiculo, in fine diuersi
sunt. quomodo enim dicit in nonagesimo secundo? 'dominus regnauit,
decorem indutus est'. in nonagesimo uero sexto: 'dominus regnauit,
exultet terra'; in nonagesimo autem octauo: 'dominus regnauit,
irascantur populi'. uidetur quasi ordo sibi esse contrarius. debuit enim
primum dicere 'dominus regnauit, irascantur populi' et postea dicere
'dominus regnauit, exultet terra' et in ultimo 'dominus regnauit,
decorem indutus est'. uerum diuersus ordo dat nobis aliquam
intellegentiae suspicionem. 'dominus regnauit, decorem indutus est'.
dominus regnauit, et indutus est patriarchis et prophetis et populo
credente. decorem indutus est: patriarchae et prophetae quasi xpisti
uestimentum fuerunt. illud est perizoma, quod in hieremia scribitur:
illud est perizoma, quod habuit circa lumbos suos hieremias. uultis
scire quoniam sancti, quasi perizoma, uestimentum dei sunt? postea ipse
deus loquitur ad hieremiam: 'sicut tu, inquit, posuisti lumbare istud ad
lumbos tuos, ita et ego adplicaui populum meum ad me'. quomodo ergo
uestimentum circa hominem, sic populus circa deum. uerum quia hoc
perizoma, uerum quia hic decor quo dominus fuerat indutus, trans
eufraten expositus est in foramine petrae, et ibi conputruit, et ab
assyriis ductus est in captiuitatem, dominus quid facit? non est nudus,
non potest esse sine lumbari, non potest esse sine ueste: priori populo
perdito, facit sibi uestem de populo gentilium. et quid dicitur? dominus
regnauit, exultet terra. exultet terra, uniuersa terra, hoc est, omnis
credentium populus. denique uultis scire quoniam secundum lumbare de
gentium populo dicitur? dominus, inquit, regnauit, exultet terra:
laetentur insulae multae. non una insula iudaea, sed insulae multae, hoc
est, totus mundus. dicat mihi aliquis: da mihi exemplum de scripturis,
ubi iudaea sola una insula dicta sit. omne quod loquimur, debemus
adfirmare de scripturis sanctis. 'in ore enim duorum et trium testium
stabit omne uerbum'. non habet tantum auctoritatem sermo dicentis,
quantum domini praeceptum. legimus in propheta iezechiel: 'et tu,
inquit, fili hominis, loquere ad habitatores insulae huius' hoc est,
iudaeae. quoniam ergo una insula dimissa est, nunc dicitur: laetentur
insulae multae. ergo de lumbari dicitur in priori populo: dominus
regnauit, decorem indutus est.
in secundo populo de gentibus congregato: dominus regnauit, exultet
terra, laetentur insulae multae. nunc in tertio dicitur: dominus
regnauit, irascantur populi. siue de iudaeis sunt, siue de gentibus,
quicumque non credunt, irascantur. 'quare fremuerunt gentes, et populi
meditati sunt inania?'
dominus regnauit, irascantur populi. dominus passus est, dominus
crucifixus est, dominus mortuus est, dominus resurrexit, dominus ad
caelum uictor ascendit. dominus regnauit, irascantur populi. qui sunt
isti populi? dicamus exemplum de euangelio. 'quidam, inquit,
paterfamilias iuit ut acciperet sibi regnum de longe'. quid longius quam
caelum a terra? dereliquit terram, iuit ad caelos, ut acciperet sibi
regnum. 'et ciues, inquit, illi qui oderant eum, miserunt legationem,
dicentes: nolumus eum regem super nos'. uerum ille accepit regnum, et
uenit ad ciues pessimos. uenit ad illos, qui regem eum nolebant habere.
et nunc dicit spiritus sanctus ad ciues malos: uelitis, nolitis, dominus
regnauit, irascantur populi. o clementia spiritus sancti: non dixit,
pereant, sed, irascantur. uitium uoluit significare, non poenas. illi
irascuntur, et dominus deprecatur. et quid dicit? 'uenite ad me, omnes
qui onerati estis'. regnum accepi a patre, immo homo quem suscepi. do
quasi deus, accipio quasi homo.
qui sedet super cherubim, moueatur terra. quamdiu terra immobilis
est, sanari non potest. non de terrae motu loquitur, quo uidemus terras
concuti, et omne mortalium timere genus; sed de nostra terra loquitur,
quae quamdiu inmota fuerit, sanari non potest: quando uero mota fuerit
et intremuerit, tunc recipiet sanitatem. 'super quem, inquit,
requiescam, nisi super humilem et quietum, et trementem sermones meos?'
quoniam terra trementis commota est, propterea ille qui sedet super
cherubim incipit sedere in terra trementis. felix est qui solium dei
est, felix est in quo semper deus sedet. diuersa sunt schemata: aut enim
sedemus, aut stamus, aut ambulamus, aut iacemus. infelix est ille cui
iacet deus: iacet enim cum iacente. quomodo plangit cum plangente et
ridet cum ridente, ita iacet cum iacente. quomodo sitit cum sitiente, et
esurit cum esuriente, et nudus est cum nudo, sic et iacet cum iacente.
qui ergo uulneratus est et iacet, et ipse quodammodo iacere dicitur cum
eo. qui autem ambulat, et ille ambulat cum eo. qui ambulat, uidetur
quidem melior esse ab eo qui iacet; tamen necdum uenit ad eius
felicitatem qui stat. denique et adam quando se abscondit a facie dei,
ambulabat ei deus post meridiem. dicat aliquis: si adam offenderat, et
de paradiso fuerat eiectus, ergo in perfecta infelicitate est cuicumque
ambulat deus. et ego dico: si adam penitus occisus fuisset et non ei
datus fuisset locus paenitentiae, iacuisset ei deus. nunc uero quia
datur ei locus paenitentiae, propterea ambulat ei deus.
moyses audit a deo: 'tu uero hic sta me cum'. et stephanus martyr
quando pugnabat, uidit iesum stantem a dextris patris. sedens autem
deus dupliciter inducitur. si in nobis sedet, felices sumus; si autem
nobis ambulantibus in aliis sedet, infelices sumus. quomodo inquit
'libri aperti sunt, et throni positi sunt' in danihel. et throni positi
sunt. ibi quasi iudex ponitur. licet ergo infelix sit ille qui
iudicatur, tamen felix est ille cui sedetur. sic ergo et hic deus sedere
dicitur super cherubim. cherubim interpretatur scientiae multitudo:
quicumque habet scientiae multitudinem, ille thronus dei est. scientiae
multitudo, non solum scientia est, sed et opera: illa enim uera scientia
est, quae opera confirmatur. ceterum frustra aliquis sermone scientiam
repromittit, cum opere eam destruit.
et honor regis iudicium diligit. quicumque peccator est, dei
iudicium timet: non enim uult scire iudicem, sed misericordem. quicumque
autem sanctus est, et audit deum, et glorificat in corpore suo, iste
iudicem non timet, sed diligit. uerbi causa si iudex aliquis ueniat
seuerissimus, et dicitur esse crudelis et quasi sanguinem bibens, si
quis homicida est, hunc talem timet iudicem. qui autem nihil mali fecit,
et odit quae mala sunt, non solum non timet iudicem, sed et diligit.
quid enim dicit? bene factum est, ut talis iudex ueniret: tanta
latrocinia erant, tanta uitia exercentur, tanti homicidae sunt: bene
factum est, ut talis iudex ueniret. quicumque enim sanctus est, non
timet iudicem, sed diligit. eo tempore conpletur, et honor regis
iudicium diligit.
tu parasti directiones. quod dicit, hoc est: tu omnes rectos fecisti, sed suo uitio deprauati sunt. tu hominem rectum creasti.
et uide quid dixit, directiones: non unam, sed multas. omne enim quod fecisti, rectum est.
et adorate scabillum pedum eius, quoniam sanctum est. quod est
hoc scabillum pedum iesu, quod sanctum est? legimus in alio loco:
'caelum mihi thronus est, terra autem scabillum pedum meorum'. et nunc
dicitur, adorate scabillum pedum eius. si terra scabillum pedum iesu
est; dicitur autem, adorate scabillum pedum eius: ergo terra adoranda
est? quomodo legimus in apostolo, quia excepto creatore creaturam
adorare non debeamus? adorare in scripturis dupliciter dicitur: dicitur
enim adoratio quasi in deum, et dicitur adorare quasi honorare. quando
dicimus adorare in deum, proprie adoratio in deum ponitur. quando autem
in homine dicitur, uerbi causa, adorauit sarra abraham, et adorauit
helias impiissimum regem; non dicitur quod helias sic adorauerit achab
quasi deum, sed hic adoratio quasi salutatio ponitur. ergo nunc
uideamus, hoc quod dicit, et adorate scabillum pedum eius, secundum quem
modum dicit. sicut deum adoramus scabillum pedum dei, aut adoramus et
salutamus quasi hominem? legimus in lamentationibus hieremiae, legimus
et in alio propheta: 'quomodo, inquit, sanctificauit dominus scabillum
pedum suorum'. et ibi scabillum pedum eius hierusolyma dicitur, siue
templum: igitur secundum historiam. legimus et in alio, et adorate
scabillum pedum eius. si pedes non stant nisi in scabillo, ergo hoc quod
dicitur 'et adorate ubi steterunt pedes eius', et de scabillo dicitur.
ergo secundum litteram possumus dicere, uerbi causa, ubi natus est, ubi
crucifixus est, ubi resurrexit. hoc incipientibus loquimur. ceterum
scabillum pedum iesu anima credentis est. felix est ille, in cuius
pectore pedes cotidie ponuntur iesu. utinam et in meo pectore ponantur
pedes eius, utinam uestigia eius semper haereant in corde meo, utinam et
ego dicam cum sponsa: 'tenebo eum, et non dimittam eum'. sponsus cito
offenditur, semper munditias amat: ubicumque sordes uiderit, cito
recedit. et adorate scabillum pedum eius, quoniam sanctum est. non omne
scabillum pedum eius, sed quodcumque sanctum est: quotquot in sanctitate
perseuerant. uerbi causa, adorate scabillum pedum eius: petrum et
paulum et ceteros apostolos adorate, hoc est, honorate. quoniam sanctum
est. illos adorate, qui in sanctitate perseuerant; ceterum qui scabillum
fuerunt, et non sunt sancti, illos ne adoretis. uerbi causa, iudas
proditor scabillum dei fuit: sed quoniam non est sanctus, non eum
adoretis. legi in cuiusdam libro: 'adsumptio, inquit, humani corporis;
hoc est, hominem quem deus de maria est dignatus adsumere, ipsum,
inquit, dicit scabillum pedum eius'.
licet quidem adsumptus sit homo, et ad conparationem dei omnis creatura
scabillum pedum eius est, tamen hoc ipsum scabillum sociatum est deo et
sedenti suo. uidete quam rem audeam loqui. ego ita adoro scabillum quod
quondam fuit, sicut thronum. 'et si enim noueramus xpistum secundum
carnem, sed iam non nouimus eum secundum carnem'. habuerit forsitan
scabillum ante mortem, ante resurrectionem, quando manducabat, quando
bibebat, quando nostros patiebatur affectus. postquam uero resurrexit et
ad caelos uictor ascendit, ego non intellego alium sedentem et alium
scabillum, sed totum in xpisto thronus est. quaeris et dicis: quare uel
quare? quomodo sit, nescio, et tamen credo quod sit. miraris si ignorem
de diuinitatis mysterio, cum meipsum nesciam? interrogas me quomodo et
diuinitas et incarnatio unum sit, cum ego nesciam quomodo uiuam? deum
intellexisse, credidisse est: deum nosse, honorare est. sufficit mihi
scire quod scriptum est, sufficit mihi scire quod credo: plus autem nec
uolo nec cupio. si enim plus scire uoluero, et hoc incipio perdere quod
credo. fideles dicimur, non rationales. denique dicitur et a domino:
'credis quod ego possum facere?' et dicitur ad mulierem: 'fides tua te
saluam fecit' non ratio, non inquisitio, non quare uel quare factum sit.
credidit quia fieret, et factum est quia credidit.
moyses et aaron in sacerdotibus eius, et samuhel inter eos qui
inuocant nomen eius. multi errant, beatum samuhel putant esse
sacerdotem. non fuit sacerdos, leuita fuit. denique et uestimentum illi
non fiebat quasi sacerdoti, sed quasi leuitae. nam scriptum est: 'et
faciebat, inquit, ei mater sua uestimentum, ephod bad'. ephod dicitur
uestimentum, bad uero dicitur lineum. lineum autem uestimentum non
habebant nisi leuitae. sacerdotes autem dei habebant de quinque
speciebus, hoc est, de auro, de hyacintho, de bysso, de purpura, de
cocco. quicumque igitur de sacerdotali genere erant, haec habebant
uestimenta. leuitae uero habebant ephod bad, hoc est uestimentum lineum.
hoc igitur ipsum et nunc dicitur. moyses et aaron in sacerdotibus eius,
et samuhel inter eos qui inuocant nomen eius. illi sacerdotes sunt,
iste leuita est. tamen non quaeritur dignitas apud deum, sed opera.
denique quae fecit moyses, fecit et samuhel. quomodo moyses restitit deo
ut non percuteret populum, quando dixit illi: 'dimitte me, ut percutiam
populum istum'. uidete potestatem moysi. quid ei dicit deus? dimitte
me: uim mihi facis, preces tuae quasi tenent me, manum meam retinent
orationes tuae. ego mitto sagittam, mitto iacula: et orationes tuae
protegunt populum. dimitte me, ut percutiam populum istum. simul que
considerate misericordiam dei. quando dicit, dimitte me, ostendit quia
si non dimiserit moyses, deus non percutit. si ergo tu non dimiseris,
ego non percutiam: dimitte me, et percutiam. alio ergo genere quid
dicit? noli dimittere, et non percutiam. uideamus si hoc ipsud fecerit
et samuhel. legimus in regnorum libris, quia iram dei prohibuerit
uenientem super populum, quoniam et in tempore messis fecerit pluuiam et
tonitrua et fulmina. et quid, inquit, ibi scriptum est? 'et uenerunt,
inquit ibi, lapides grandinis, et percusserunt allophylos'. uide quam
sapiens ignis, quam sapiens grando. ubi samuhel erat, fulmina non audent
uenire: uident enim prophetam dei, uident leuitam. manus samuhelis
minabantur fulminibus. ille orabat, et fulmina uenire non poterant. hoc
autem totum quare dixi? quoniam et moyses et aaron et samuhel diuersis
nominibus easdem fecere uirtutes. et benedicamus dominum: cui sit gloria
in saecula saeculorum. amen.
10. quid significet in finem, pro quo symmachus epinikion~g, aquila
et sexta editio t�i~g nikopoi�i~g transtulerunt, supra plenius
disputatum est. nunc ad decimi psalmi ordinem reuertamur: qui numerus et
finis est et principium, in quo omnis supputatio reuoluitur, cui et
decalogus, hoc est, lex prima debetur. iustus quoque propter pecuniam
domini in euangelio duplicatam huius numeri gubernandas accepit
ciuitates. et ut aliquid curiosius inferam, ab hoc iesu, id est,
saluatoris incipit nomen, et illud ineffabile quattuor litterarum apud
hebraeos exinde habet exordium, quod scribitur per ioth he uau he; in
quem per decadas suas centesimus numerus euoluitur, et rursus millesimus
per decem crescit hecatontadas, et usquequo humana ratio procedere
potest, semper hic numerus et finis est et initium, iuxta illum sensum
'ego sum a~g �~g, initium et finis'.
in domino confido, quomodo dicitis animae meae: transmigra in
montes sicut passer? qui crudas carnes agni comedunt et occidentem
litteram sequuntur, psalmum hunc super persona dauid intellegi uolunt,
quando fugit a facie saulis, et in desertis iudae habitare compulsus
est. et hoc aiunt ab eo dici: licet me saul et omnis eius exercitus
habitare in patria non sinant, et errabundus et uagus more auium et
bestiarum huc illuc que uolitem uel discurram, tamen habeo praesulem
deum, in quo confidens uestras insidias non timebo. et reuera, si tantum
principium legatur, non uidetur eorum friuola expositio. quod autem
sequitur 'quoniam quae perfecisti destruxerunt' et reliqua usque ad
finem cum hac expositione non congruunt. spiritalis ergo, qui omnia
iudicat, et ipse a nemine iudicatur, a domino nostro et saluatore dicit
hunc psalmum esse cantatum secundum duplicem intellegentiam, qua uel ad
angelos qui ministrabant ei fuerit locutus, uel ad contrarias
fortitudines, quae eum irridere ac terrere cupiebant. si ad angelos,
iste sensus est: quid me cohortatis reuerti ad caelestia, et terrena et
humilia relinquentem habitare in montibus meis propter insidias diaboli
et omnem eius exercitum, quem aduersus me intuemini concitatum? quid
uultis ut adsumam pennas deitatis meae, et humanam deseram
conuersationem, et securus in caelestibus degam, cum ad hoc uenerim, ut
in domino, hoc est, in mea habens diuinitate fiduciam, superem
aduersarios exultantes? si uero ad contrarias fortitudines ei sermo est,
ita intellegendum: frustra me uestris uocibus et facto contra me cuneo
putatis esse terrendum, cum ad hoc uenerim ut dimicem, et superem
dimicando: sicut titulo quoque, iuxta aquilam et symmachum, psalmi
ipsius demonstratur. porro alius (quia nihil psalmus iste praecipuum
habet, quod non possit etiam sub cuiuslibet iusti persona intellegi)
sanctam quidem eorum qui ad christum psalmum referunt suscipiet
uoluntatem, sed asseret et ex prophetae, hoc est, iusti persona omnem
intellegi posse contextum.
in domino confido, quomodo dicitis animae meae: transmigra in
montes sicut passer? callidus aduersarius, et dominum saluatorem in
eremo temptauit, et sanctos quosque uult de terra exire iudae, et
habitare in uirtutum deserto, ut ibi eos facilius elidat. sed et ipsum
consilium subdolum est: non enim hortatur ut pennas accipiat columbae,
uolucris mansuetae simplicis ac domesticae, et quae felle carere
dicatur, quae que pro domino offertur in templo, sed pennas passeris,
auis garrulae et uagae, et post educationem fetuum fidem coniugii
nescientis: licet aquila et symmachus generaliter 'auem' pro passere
transtulerint. montes autem possumus intellegere illos, de quibus in
alio loco dicitur 'appropinquate montibus aeternis' et in psalmo graduum
secundo 'leuaui oculos meos ad montes unde ueniat auxilium mihi': et ad
quos, postquam abominatio desolationis in loco sancto steterit, migrare
debemus.
quoniam ecce peccatores tetenderunt arcum, parauerunt sagittas
suas in pharetra, ut sagittent in obscuro rectos corde. pro quo in
hebraeo scriptum est 'quia ecce impii tetenderunt arcum, posuerunt
sagittam super neruum, ut percutiant in obscuro rectos corde'.
propterea, inquit, me uultis migrare ad montes, quoniam peccatores siue
impii ardentes parauerunt sagittas, quae scuto fidei repellendae sunt.
et in pharetris suis habent iacula ad percutiendos iustos, non in die,
non in nocte sublustri, cum tenebrae lunae solacio temperantur, sed
quando nox plena est, et tangibiles tenebrae, id est, ps�laph�ton~g
skotos~g. scitote ob hoc ipsum me uestra non audire consilia, quia ad
pugnandum aduersarii praeparati sunt, et non tam me, quem superare non
possunt, quam iustos meos cupiunt uulnerare; propter quorum salutem cum
de caelo uenerim, non debeo eos orphanos relinquere. ecce enim, ut
dicitis, posuerunt sagittam suam super neruum, et uolunt pueros meos
filios pubertatis adulescentulos meos dulcibus capere inlecebris
uoluptatum. uirtus enim diaboli omnis in lumbo est: quam ob causam
etiam, cum iacob me cum congrederetur in lucta, marcescere, id est,
siccari feci glaphuron~g ipsius. quia ergo in tenebris uolunt percutere
rectos corde, loquatur iustus meus et dicat: 'lucerna pedibus meis
uerbum tuum domine, et lux semitis meis'. ego autem stans in acie et in
procinctu positus initum non omitto certamen, maxime cum dicatis eos
tetendisse arcum, sagittas in pharetra praeparasse, uelle sanctos meos
in tenebris uulnerare, et tamen necdum potuisse percutere. tetenderunt
enim arcum, parauerunt sagittas in pharetra, ut sagittent in obscuro
rectos corde. cum ergo ita sint praeparati, ego me opponam medium, ego
illorum excipiam sagittas, ut meo serui mei dolore non doleant, meis
sanentur plagis, me patiente non patiantur, et dicant: 'domine ut scuto
bonae uoluntatis tuae coronasti nos'. sed et aliter intellegi potest:
quod haereticae uel contrariae fortitudines per haereticorum dogmata
intenderunt blasphemias suas, et iustos meos uaria cupiunt fraude
decipere.
sunt enim sagittarii, qui per occasionem tenebrarum suarum, quae illi
recondita intellegunt sacramenta, recta iustorum uolunt corda percutere.
propterea mihi et sanctis meis ad sublimia scripturarum testimonia
transmigrandum est, ut et in euangelio scribitur: 'si te percusserit in
dexteram, praebe ei et alteram'. non ait, praebe ei sinistram, sed
alteram, hoc est alteram dexteram, quia nihil in se iustus sinistrum
habet. si te, inquit, in uno scripturarum testimonio conturbauerit, tu
eum de altero supera, et imple illud quod in alio psalmo scriptum est
'abyssus abyssum inuocat in uoce cataractarum tuarum': ut utrumque
testamentum sibi inuicem praesidio sit, atque taliter haereticorum
decipula oppositione alterius dexterae et transmigratione in montes et
abyssi ad abyssum inuocatione frangatur.
quoniam quae perfecisti destruxerunt. et hoc qui supra adhuc uel
ad iustum quemlibet uel ad dominum loquuntur: propterea tibi ad
caelestia reuertendum est, quoniam et tam fortiter ad dimicandum parati
sunt aduersarii, et quaecumque tu extrues, illi demoliuntur. praecepta
enim tua et scriptam legem in corde credentium cotidie subruunt, et
suadendo diuersa subuertunt. iustus autem quid fecit? quod uarie
intellegitur. siue super persona quidem iusti, hoc modo: illis leges dei
destruere nitentibus, iustus nihil dignum fecit ruinae, et frustra
eorum patitur insidias; uel certe illis aduersantibus, et destruere dei
mandata conantibus, iustus hoc solum facit, ut eius deprecetur auxilium,
qui habitat in templo sancto suo, cuius in caelo thronus est, cuius que
oculi respiciunt pauperem, ut eum de insidiis eruat praeparatis. super
persona uero dei hoc modo: licet aduersarii ad praeliandum praeparati
sint, et insidientur in abscondito quasi leo in cubili suo, ut in
occultis interficiant innocentem et destruant templum dei, tamen dominus
habitat in templo sancto suo, et numquam ei uel templum uel solium
deest, quia aliis ruentibus surgunt alii. unde in consequentibus
scribitur:
dominus in templo sancto suo, dominus in caelo sedes eius. sedem,
id est, thronum dei iuxta consuetudinem scripturarum pro regno
intellegamus, ut ibi: 'dabit ei deus thronum dauid patris sui'. et
alibi: 'cum iustitia praeparatur thronus principatus'. et: 'quando rex
iustus sederit super thronum'. dominus in templo sancto suo, dominus in
caelo sedes eius. antequam corporeum templum a salomone construeretur,
scit propheta templum domini spiritale et in caelo thronum eius. ubi
quaeritur, quomodo alibi dicatur 'caelum mihi thronus est'. quando in
caelo thronus est domini, thronus eius circumdatur caelo, et in parte
caeli thronus est domini; quando caelum est thronus domini, totum caelum
in thronum domini uertitur. ex quo secundum anag�g�n~g dominus habitans
in templo sancto suo, id est, in anima credentis, aut in parte eius
habitat aut in toto. quando adhuc inperfecti sumus, et est in nobis et
boni aliquid et mali, in parte tantum animae nostrae habitat deus, hoc
est in caelo. quando uero consummati et perfecti sumus, toti in
habitaculum dei uertimur, et efficimur caelum thronus eius. templum
autem proprie dei, aut dominus noster et saluator intellegitur, qui ait
'ego in patre et pater in me': aut is homo qui a saluatore adsumptus
est, aut generaliter ecclesia, aut specialiter unusquisque sanctorum.
oculi eius in pauperem respiciunt, palpebrae eius interrogant
filios hominum. aduersus eos qui iram dei et furorem simpliciter
accipiunt, palpebras domini et oculos proponamus. si enim illa
anthr�popath�s~g intellegunt, et haec similiter accipere cogentur. quod
si absurdum est in domino omnipotente oculos et palpebras ponere,
spiritalem aliquam interpretationem pro ira quoque et furore aeque
cogentur inquirere. ualde quippe ineptum, non et illa et haec uel
spiritaliter uel carnaliter similiter intellegi. unde hoc in loco isto
sentiendum est, quod iustus aduersariorum impetum non formidet, habens
auxiliatorem deum, qui uniuersa contempletur et uideat, et non sinat
pauperem suum eorum fraudibus decipi et iaculis uulnerari. pauperem:
illum, de quo supra dicitur 'tibi derelictus est pauper'. simul que
obseruandum, quod oculos suos deus apertum iudicium inferendo humili
aperit auxilio, licet sit unus et pauper, eum que suo semper tueatur
aspectu.
ubi uero iudex est, et qui iudicantur filii hominum sunt (appellari enim
dei filii non merentur), ibi non oculis suis respicit, sed palpebris
requirit, coniuens quodammodo et dissimulans, et nolens scire quod
nouit. 'si enim iniquitati,' ait, 'adtendas domine, quis sustinebit?'
palpebras ab eo quod moueantur et palpitent appellari uarro tradit, hoc
est onomatopoi�s~g.
dominus interrogat iustum et impium: qui autem diligit
iniquitatem, odit animam suam. pro quo melius scriptum est in hebraeo:
'dominus iustum probat, impium uero et diligentem iniquitatem odit anima
eius'. ut sit sensus cum superioribus copulatus: frustra aduersarii
praeparantur, ut sagittent in obscuro rectos corde, et cetera; quia
dominus iustus iudex est, et nihil eum celare potest, et utrumque facit,
ut et iustos suos temptando probet, et eos qui impii sunt oderit.
impium et diligentem iniquitatem odit anima eius: hoc est, odit eos toto
corde et tota anima sua. animam autem iuxta oculos et palpebras
intellegamus, secundum illud: 'neomenias et dies festos et sabbata
uestra odit anima mea'. porro iuxta septuaginta qui dicunt, dominus
interrogat iustum et impium, alius longe sensus est: quod ipse iustorum
impiorum que est iudex, et quod impii iudicandi sunt, in eo quod
diligant iniquitatem, oderint animam suam. et quodammodo syllogismi
extrema pars nectitur, quae uocatur conclusio. licet enim neget se quis
odisse animam suam, tamen ex eo quod diligit iniquitatem, eam odisse
conuincitur. ut salomon quoque in prouerbiis loquitur: 'qui repellit
disciplinam, odit seipsum'. si autem qui diligit iniquitatem odit animam
suam, e contrario qui diligit iustitiam amat animam suam, iuxta illud:
'qui possidet prudentiam, diligit seipsum'. unde et saluator ait: 'qui
diligit me, mandata mea custodit'. ipse est quippe iustitia. nec uero
putandum secundum septuaginta interpretes quod contrarium aliquid nunc
dicatur, dominus interrogat iustum et impium, illi quod in primo psalmo
scribitur 'ideo non resurgent impii in iudicio': quia quomodo inter
iustos sic et inter impios diuersitas est, et sicut iusti differentes
possident mansiones, sic et impii perfecti in malitia et iniquitate et
tota aduersus dominum mente pugnantes in iudicio non resurgent; alii
uero impii, qui pro peccatoribus nonnumquam intelleguntur, quia minoris
malitiae sunt, dei iudicio reseruentur.
pluet super peccatores laqueos. haud dubium quin dominus: pro
ipsis quoque peccatoribus faciens, ut qui male libertate sua
abutebantur, domini laqueis irretiti, sub eius quasi freno recto itinere
gradiantur, et possint per eum incedere qui dicit 'ego sum uia'. unde
et piscatores mittuntur et uenatores in hieremia, ut pisces uagos et in
gurgitibus fluctuantes retibus teneant, et in omnibus montibus et
collibus bestias oberrantes capiant in salutem. non igitur, ut multi
aestimant, ex hoc uersiculo et ex sequentibus supplicia peccatoribus sed
remedia promittuntur. ignis sulphur et spiritus procellarum pars
calicis eorum. dicitur ad babylonem: 'habes carbones ignis, sedebis
super eos, et erunt tibi in adiutorium'. horum carbonum ignem in flammam
sulphur exsuscitat; quae flamma rapiente uento tempestatis turbine
uentilatur, ut quicquid in auro nostro sordidum est, quicquid et
secundum hiezechielis prophetiam argentum in nobis, aes, stagnum,
plumbum que consumens, nos redigat in aurum. unde et in esaia scribitur:
'lauabit dominus sordem filiorum et filiarum sion, et sanguinem
mundabit de medio eorum spiritu iudicii et spiritu combustionis'. et in
malachia: 'ecce dominus ingreditur quasi ignis conflatorii et quasi
herba fullonum, et sedebit conflans quasi aurum et argentum populum
suum'. calix peccantium plenus est igne, sulphure et spiritu
tempestatis. 'calix uini meri plenus mixto' de quo 'bibent omnes
peccatores terrae'. ego arbitror, quia de hoc calice ignis et sulphuris
sodoma biberat, propterea de ea prophetari per hiezechielem:
'restituetur sodoma in antiquum'. et in euangelio: 'tolerabilius terrae
sodomorum'. 'non enim uindicabit dominus bis in idipsum'.
unde et lazarus qui receperat peccata sua in uita sua, et biberat
calicem furoris domini, in sinu abrahae bibit illum calicem de quo
scribitur: 'calicem salutaris accipiam, et nomen domini inuocabo'.
suppliciorum calicem et hierusalem biberat in remedium suum; unde
dicitur ad eam: 'exurge exurge hierusalem, quae bibisti calicem ruinae,
poculum furoris'. et hieremias hunc eundem calicem uini meri de manu
accepit domini, ut det bibere hierusalem, et in omnibus in circumitu
nationibus; qui bibentes uomunt, et corruunt, et fracta superbia in
paenitentiam prosternuntur.
quoniam iustus dominus et iustitias dilexit, aequitatem uidit
uultus eius. pro quo in hebraeo habet: 'quoniam iustus dominus et
iustitiam diligit, aequitatem uidebunt facies eorum'. iustus, inquit,
est dominus ob supra dictas causas: quia et iustum in praesenti saeculo
temptationibus derelinquens non punit sed probat, et impium diligentem
iniustitiam odit anima eius. aliud quippe est peccare carnis necessitate
superatum, aliud in affectum transire peccantis. unde et tales homines,
quorum cor impaenitens est, odit anima dei. et quia super peccatores
pluit laqueos, et dat eis bibere poculum cruciatuum quod merentur,
iustus ipse deus amat iustitias. sicut enim unus est uerus deus, et si
multi sunt dii qui participatione illius appellantur, et unus est filius
dei unigenitus, alii autem adoptione uocantur; sic et una est uera
iustitia, ut in prouerbiorum exordio scribitur, sed ex communicatione
eius plures iustitias appellatas diligit dominus. in eo uero quod ait,
aequitatem uidit uultus eius, id est dei, ut sit sensus, ea quae recta
sunt iudicat; in hebraeo secundum illam intellegentiam dicitur: hi ipsi
qui iudicabuntur, tam iusti quam impii et peccatores, uidebunt iustitiam
dei, et aequitatem domini illorum facies contemplabuntur, et dicent
'iustus es domine, et rectum iudicium tuum'.